Arystoteles

Wielki system filozoficzny i wychowawczy stworzył Arystoteles (384-322). Był

uczniem Platona i ostatnim z wielkich filozofów greckich, który ogarnął i uporządkował całą
ówczesną wiedzę ludzką. Napisał ponad milion słów, niestety do dzisiaj przetrwała tylko część
jego twórczości.
Arystoteles urodził się w Stagirze na Półwyspie Trackim (stąd nazywa się go także
Stagirytą) w 384 roku p.n.e. Dość szybko podjął decyzję, by nie kontynuować rodzinnych
tradycji lekarskich (ojciec był lekarzem nadwornym Filipa II Macedońkiego) i w 367 roku
p.n.e. wstąpił do ateńskiej szkoły Platona, z którą pozostawał związany przez 19 lat. Arystoteles
pobierał nauki od Platona, choć w późniejszym okresie także z nim polemizował. Niekiedy sam
zaliczał się do kręgu Platona, by w innych okolicznościach odcinać się od wiedzy i sposobu
nauczania Ateńczyka. Z pewnością darzył Platona szacunkiem. Z czasem założył własną
szkołę, znaną jako Likejon (liceum), której misję i działalność można porównywać z
funkcjonowaniem późniejszych uniwersytetów. W latach 343–336 p.n.e był nauczycielem
Aleksandra Macedońskiego. Arystoteles nie zajmował się wyłącznie filozofią w dzisiejszym
tego słowa znaczeniu – w obszarze jego zainteresowań leżały także nauki przyrodnicze,
medycyna, historia czy polityka. Zmarł w 322 roku (mając 62 lata) w Chalkis na Eubei.
W 334 roku założył własną szkołę filozoficzną pod nazwą Liceum. Na temat
wychowania wypowiadał się w Polityce i Etyce Nikomachejskiej. Sądził, że świat istnieje
realnie. W psychologii wyróżniał trzy rodzaje duszy:
- Roślinną (wegetatywną)
- zwierzęcą (zmysłową)
- myślącą (intelektualną),
którym odpowiadały trzy aspekty wychowania. Duszy roślinnej miało odpowiadać rozwijanie
sił fizycznych, czyli wychowanie fizycznej, zwierzęcej – wychowanie moralne, a myślącej –
wychowanie intelektualne. Ważna była harmonia między tymi trzema rodzajami wychowania.
W procesie wychowania człowieka należy uwzględnić trzy elementy: natura,
przyzwyczajenie, nauka. Oznacza to, że pierwszym istotnym elementem jest natura człowieka,
jego uposażenie (powiedzielibyśmy genetyczne), jego uzdolnienia, skłonności, temperament.
Drugim elementem jest przyzwyczajanie wychowanka do różnych działań i postaw. To
przyzwyczajenie poprzedza naukę, jest wdrażane wcześniej, a po jakimś czasie staje się niejako
„drugą naturą”. Trzecim elementem jest nauka albo pouczenie, tłumaczenie, przekonywanie,
uczenie czegoś drugiego człowieka poprzez odwołanie się do jego rozumu. Właściwe
wychowanie, którego efektem jest cnota (czyli dobroć, szlachetność) musi brać pod uwagę te
trzy wymiary u wychowanka: jego naturę, przyzwyczajanie go do czynienia dobra i pouczanie.