Chuong 2

TOÁN CAO CẤP 2
Chương 2: Đạo hàm và vi phân
NGUYỄN HOÀNG LỰC
hoangluctt@gmail.com
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HCM.
Ngày 9 tháng 12 năm 2022
NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HCM.
1 / 93
Lịch sử hình thành Đạo hàm
Tóm lược lịch sử hình thành của Đạo hàm:

Giai đoạn 1 - Trước thế kỷ thứ 17: Đạo hàm chưa xuất hiện,
mà tồn tại dưới dạng ngầm ẩn liên quan tới các bài toán tiếp
tuyến.
- Trước Công nguyên: Euclid, Archimedes, Apollonius,...
- Thế kỷ 5-6: Aryabhata
- Thế kỷ 12: Bhaskara
Giai đoạn 2 - Nửa đầu thế kỷ 17: I. Barrow, R. Descartes, P.

de Fermat, B. Pascal, J. Wallis,... là những người tiên phong
thảo luận ý tưởng về Đạo hàm.
2 / 93
Lịch sử hình thành Đạo hàm
Giai đoạn 3 - Nửa cuối thế kỷ thứ 17 đến cuối thế kỷ 18:
Đạo hàm xuất hiện thông qua các thuật ngữ
- Vận tốc (I. Newton)
- Tỉ số của các vi phân (G.W. Leibniz)
Giai đoạn 4 - Đầu thế kỷ 19 đến nay:

- Thuật ngữ đạo hàm (Derivative) lần đầu tiên được đưa ra bởi
Lagrange đầu thế kỷ 19
- Cùng với tích phân, đạo hàm được áp dụng vào rất nhiều các
bài toán trong khoa học
3 / 93
Lịch sử hình thành đạo hàm
"Cho hai điểm A và B, không thể nào chúng ta có thể di chuyển

từ A đến B được." - Zénon d’Elée.
Xét một chiếc xe đang chạy trên một
đường thẳng nối hai điểm A và B
Đặt f (t) là vị trí của xe tại thời điểm t,
với mọi t trong [to , t1 ]
Cố định một thời điểm t trong khoảng [t0 , t1 ] ⇒ tại thời điểm
t này chiếc xe ở vị trí M trên khoảng đường nối A và B, và
chỉ ở thời điểm đó nó chỉ ở tại vị trí duy nhất M.
Làm sao chiếc xe di chuyển được từ A đến B?
4 / 93
Lịch sử hình thành đạo hàm
Đặt f (t) là vị trí của xe ở thời điểm t, với mọi t trong [t0 , t1 ].
Ta có thể xác định f (t) như khoảng cách từ A đến chiếc xe
tại thời điểm t.
Cố định một thời điểm t và một khoảng thời gian ∆t. Quãng
đường xe đi được từ thời điểm t đến thời điểm t + ∆t là
[f (t + ∆t) − f (t)].
Vận tốc trung bình:
f (t + ∆t) − f (t)
v=
∆t
Khi ∆t nhỏ dần và tiến về 0?
∆f f (t + ∆t) − f (t)
lim = lim = f ′ (t) = v (t).
∆t→0 ∆t ∆t→0 ∆t
5 / 93
Độ dốc
Xét hàm số f (x)
∆x = 5
NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG −20
∆yĐẠI=HỌC NGÂN HÀNG TP. HCM.
6 / 93
Độ dốc
Định nghĩa
Độ dốc của f (x) tại x đối với sự thay đổi đã cho theo x là ∆x
∆y
được định nghĩa bởi và bằng
∆x
∆y f (x + ∆x) − f (x)
=
∆x ∆x
∆y
Nếu > 0, thì hàm số có độ dốc hướng lên sao cho việc
∆x
tăng (giảm) của x dẫn đến việc tăng (giảm) của y .
∆y
Nếu < 0, thì hàm số có độ dốc hướng xuống sao cho việc
∆x
tăng (giảm) của x dẫn đến việc giảm (tăng) của y .
7 / 93
Độ dốc
Ví dụ: Cho hàm cầu của một loại hàng hóa như sau:
Q = 150 − P 2 .
Tính độ dốc tại P = 10, với ∆P = 2; ∆P = 1; ∆P = 0, 5?
Giải: Ta có
∆Qs 150 − (P + ∆P)2 − (150 − P 2 )
= = −2P − ∆P
∆P ∆P
Với
∆Qs
∆P = 2 ⇒ = −22
∆P
∆Qs
∆P = 1 ⇒ = −21
∆P
∆Qs
∆P = 0, 5 ⇒ = −20, 5
∆P
8 / 93
Độ dốc
Ví dụ: Xét y = f (x) = x 2 . Tính độ dốc tại x = 1
∆y
Với y = x 2 , độ dốc là = 2x + ∆x
∆x
∆y f (x + ∆x) − f (x)
=
∆x ∆x
Sự lựa chọn tốt nhất đối với ∆x?
9 / 93
Đạo hàm
∆x → 0 −→ ∆x → dx
Khi đó, lượng thay đổi mà chúng ta nhận được
∆y → dy
Độ dốc sẽ tiến tới một đại lượng có ý nghĩa:

dy
= f ′ (x)
dx
NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

10 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Đạo hàm
Định nghĩa
dy
Đạo hàm của hàm số y = f (x), được ký hiệu bởi f ′ (x) hay , là
dx
giới hạn của độ dốc khi ∆x → 0, hay:
∆y f (x + ∆x) − f (x)
lim = lim
∆x→0 ∆x ∆x→0 ∆x
Định nghĩa. (Đạo hàm - Derivative)

Cho hàm số y = f (x) xác định trên một lân cận của x0 (xung
quanh x0 ). Nếu giới hạn
∆y (x0 + ∆x) − f (x0 )

lim
∆x→0 ∆x
tồn tại hữu hạn, thì nó được gọi là đạo hàm của hàm số y = f (x)
tại x0 . Ký hiệu là f ′ (x0 ).
11 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Đạo hàm
Ví dụ: Cho hàm cầu Q = 150 − 5p. Tính đạo hàm của Q
Giải: Ta có
∆Q (150 − 5(p + ∆p)) − (150 − 5p)
lim = lim = −5
∆p→0 ∆p ∆p→0 ∆p
Ví dụ: Vật chuyển động với quãng đường di chuyển được tính đến
thời điểm t ≥ 0 là s = s(t) thì có vận tốc tức thời tại thời điểm
t0 = 2 là
s(t0 + ∆t) − s(t0 )
v (t0 ) = lim = s ′ (t0 ).
∆t→0 ∆t

12 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Đạo hàm
thời điểm t ≥ 0 là s = s(t) thì có vận tốc tức thời tại thời điểm
t0 = 2 là
s(t0 + ∆t) − s(t0 )
v (t0 ) = lim = s ′ (t0 ).
∆t→0 ∆t

13 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Đạo hàm
thời điểm t ≥ 0 (s) là s = 2t 3 − 6t 2 (m) thì có vận tốc tức thời tại
giây thứ ba là
s(3 + h) − s(3)
v (3) = s ′ (3) = lim
h→0 h
2(3 + h)3 − 6(3 + h)2 − 2.33 − 6.32

= lim
h→0 h
2h(h + 3)2
= lim = lim 2(h + 3)2 = 18 (m/s).
h→0 h h→0

14 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Đạo hàm
Ví dụ: Một nhà quản lý xác định rằng chi phí sản xuất x ngàn đơn
vị sản phẩm của một hàng hóa đặc biệt là C (ngàn đô-la), trong đó
C (x) = 0.04x 2 + 5.1x + 40.
a) Tính chi phí trung bình để sản xuất từ x = 10 đến x = 11

ngàn đơn vị sản phẩm.
C (11) − C (10) 100.94 − 95
Hướng dẫn: = = 5.94
11 − 10 1
b) Tính tốc độ thay đổi tức thời của chi phí sản xuất theo số
lượng hàng hóa khi x = 10.
Hướng dẫn:
C (10 + h) − C (10)
C ′ (10) = lim = 5.9
h→0 h

15 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Đạo hàm
Ví dụ: Một công ty xác định được rằng khi x ngàn sản phẩm được
bán ra, lợi nhuận thu về sẽ là
P(x) = −400x 2 + 6800x − 12000 đô-la.
a) Tính lợi nhuận trung bình mức bán tăng từ x = 6 đến x = 10

ngàn sản phẩm.
P(10) − P(6) 16000 − 14400
Hướng dẫn: = = 400
10 − 6 4
b) Tính lợi nhuận trung bình mức bán tăng từ x = 6 đến x = 8
ngàn sản phẩm.
P(8) − P(6) 16800 − 14400
Hướng dẫn: = = 1200
8−6 2

16 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Đạo hàm
c) Tính tốc độ thay đổi tức thời của lợi nhuận khi hàng hóa bán
ra là x = 6.
P(6 + h) − P(6)
Hướng dẫn: P ′ (6) = lim = 2000
h→0 h
d) Nhận xét, so sánh kết quả các câu trước.

17 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Đạo hàm
∆f (x0 )
Đạo hàm bên phải: y+′ = f+′ (x0 ) = lim ∆x ;
∆x→0+
∆f (x0 )
Đạo hàm bên trái: y−′ = f−′ (x0 ) = lim ∆x .
∆x→0−
Hàm số y = f (x) có đạo hàm tại điểm x0 khi và chi khi tại
điểm đó đạo hàm bên phải và đạo hàm bên trái cùng tốn tại
và bằng nhau:
f ′ (x0 ) = k ⇔ f+′ (x0 ) = f−′ (x0 ) = k.

18 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Tính liên tục của hàm có đạo hàm
Định lý: Hàm số f (x) có đạo hàm tại điểm x0 thì nó liên tục tại
điểm đó
′
Chứng minh: Thật vậy, nếu tồn tại f (x0 ) thì
f (x) − f (x0 )
lim [f (x) − f (x0 )] = lim (x − x0 ) = f ′ (x0 ) · 0 = 0
x→x0 x→x0 x − x0
Suy ra
lim f (x) = f (x0 ) .

x→x0

19 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Đạo hàm
Câu hỏi: Về mặt hình học, đạo hàm f ′ (c) thể hiện điều gì?
Nếu y = f (x) = mx + b, thì đạo hàm f ′ (x0 ) = m, x0 ∈ R.
Nếu y = f (x) phi tuyến, thì

f ′ (x0 ) = hệ số góc của tiếp tuyến tại điểm P(x0 ; f (x0 )).

20 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Đạo hàm của hàm số trên một miền
Nếu hàm số có đạo hàm tại mọi điểm thuộc miền X , thì với mỗi
′
giá trị x ∈ X cho tương ứng một giá trị xác định của đạo hàm y ,
do đó ta có hàm số:
y ′ = f ′ (x)
Ta gọi hàm số này là đạo hàm của hàm số f (x) trên miền X .

21 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Đạo hàm của các hàm số sơ cấp cơ bản
1.(C )′ = 0 2. (xα )′ = αx α−1 (x)′ = 1

1 1
3. (ax )′ = ax ln a; (e x )′ = e x 4. (log4 x)′ = , (ln x)′ =
x ln a x
5.(sin x)′ = cos 6.(cos x)′ = − sin x
1 1
7.(tg x)′ = 8.(cotg x)′ = − 2
cos2 x sin x
′ 1 1
9.(arcsin x) = √ 10.(arccos x)′ = − √
1 − x2 1 − x2
1 1
11.(arctg x)′ = 12.(arccotg x)′ = −
1 + x2 1 + x2

22 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Đạo hàm của tổng, hiệu, tích, thương các hàm số
Định lý: Nếu các hàm số u = u(x), v = v (x) có đạo hàm tại điểm
x0 , thì tại điểm đó:
(u ± v)′ = u ′ ± v ′
(ku)′ = ku ′ (k là hằng số bất kỳ);
(uv )′ = u ′ v + uv ′
u ′ u ′ v − uv ′
= (v ̸= 0)
v v2

23 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Đạo hàm của hàm hợp
Định lý: Nếu hàm số u = φ(x) có đạo hàm tại điểm x0 và hàm số
y = f(u) có đạo hàm tại điểm tương ứng u0 = φ (x0 ) thì hàm hợp
y(x) = g(x) = f[φ(x)] có đạo hàm tại điểm x0 và đạo hàm của
hàm hợp (đạo hàm của y theo x ) được tính theo công thức:
y ′ (x0 ) = g ′ (x0 ) = f ′ (u0 ) · φ′ (x0 ) .
Công thức trên còn có thể viết lại như sau:
yx′ = yu′ .ux′
Ví dụ: Tính đạo hàm của hàm y = sinn x.

24 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Một số công thức đạo hàm hàm hợp
√ u′
1. (u α )′ = αu α−1 u ′ . 2. ( u)′ = √
2 u
3. (au )′ = (au ln a) .u ′ ; 4. (e u )′ = e u · u ′
u′ u′
5. (log2 u)′ = ; 6. (lnu)′ = .
ulna u
7. (sin u)′ = (cos u) · u′ . 8. (cos u)′ = (− sin u) · u ′ .
u′ ′ =− u
′
9. (tg u)′ = . 10. (cotgu) .
cos2 u ′ sin2 u ′
u u
11. (arcsin u)′ = √ . 12. (arccos u)′ = − √ .
1−u 2 1 − u2
u ′ u ′
13. (arctg u)′ = 2
; 14. (arccotgu)′ = − .
1+u 1 + u2

25 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Một số công thức đạo hàm hàm hợp
Ví dụ: Tính đạo hàm của các hàm số
y = e sin x
p
y = x2 + m
p
y = ln(x + x 2 + m)

26 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Đạo hàm của biểu thức lũy thừa mũ vả phương pháp
Logarit hóa
Biểu thức lũy thừa mũ là biểu thức có dạn y = u v , với
u = u(x), v = v (x), và u(x) > 0. Ta viết lại biểu thức như sa:
y = e ln y = e v ln u
Với giả thiết các hàm số u = u(x), v = v (x) có đạo hàm, ta có:
vu ′

′ v ln u v ′
y =e (v ln u) = u v ln u +
u
Chú ý: Ta cũng có thể tính đạo hàm của hàm số y = u v bằng

phương pháp logarit hóa như sau:
Lấy logarit của y (cơ số e): ln y = v ln u
Lấy đạo hàm hai vế

27 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Đạo hàm của biểu thức lũy thừa mũ vả phương pháp
Logarit hóa
Ví dụ: Tính đạo hàm của hàm số: y = (1 + x 2 )sin x

Ta có
′
ln y = sin x · ln 1 + x 2 ⇒ (ln y )′ = sin x · ln 1 + x 2

′
y′ 2
1 + x2
⇒ = cos x ln 1 + x + sin x ·
y 1 + x2

′ 2 sin x
2
2x sin x
⇒y = 1 + x cos x · ln 1 + x +
1 + x2

28 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Vi phân

29 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Khái niệm hàm khả vi và vi phân
Cho hàm số f (x) xác định và liên tục trong khoảng X ⊂ R. Do

f (x) liên tục, nên số gia
∆f (x0 ) = f (x0 + ∆x) − f (x0 )
là một VCB khi ∆x → 0

Định nghĩa: Hàm số f (x) được gọi là hàm khả vi tại điểm x0 nếu
tồn tại mộ số thực k sao cho
∆f (x0 ) = k.∆x + 0(∆x)
Tích k.∆x được gọi là vi phân của hàm số f (x) tại điểm x0 , và
được ký hiệu là df (x0 ):
df (x0 ) = k.∆x

30 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Khái niệm hàm khả vi và vi phân
Ví dụ: Xét hàm số f (x) = x 3 . Tại điểm x0 bất kỳ, ta có
∆f (x0 ) = (x0 + ∆x)3 − x03

= 3x02 ∆x + 3x0 (∆x)2 + (∆x)3
= 3x02 ∆x + 0(∆x)
Theo định nghĩa, f (x) khả vi tại x0 , và
df (x0 ) = 3x02 .∆x

31 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Liên hệ với đạo hàm
Định lý: Hàm số f (x) khả vi tại điểm x0 khi và chỉ khi nó có đạo
hàm tại điểm đó. Khi đó, hằng số k trong hệ thức chính là đạo
hàm của hàm số f (x) tại điểm x0 , tức là
df (x0 ) = f ′ (x0 ) · ∆x.

32 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Biểu thức vi phân
Vi phân của hàm số f (x) tại điểm x (nếu nó khả vi) được tính
theo công thức
df (x) = f ′ (x) · ∆x.
Với f (x) = x, ta có
df (x) = dx = (x)′ ∆x = ∆x
Ta thấy, vi phân của biến độc lập x bằng số gia của chính nó. Do
đó, người ta thường viết dx thay cho ∆x.
Vậy, biểu thức vi phân của hàm số y = f (x) thường được viết dưới
dạng
df (x) = f ′ (x)dx
hay
dy = yx′ dx

33 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Chú ý: Để tính vi phân của hàm số, ta tính đạo hàm của nó, sau
đó nhân với vi phân của biến độc lập
Ví dụ:
′
d x 3 + 3x = x 3 + 3x dx = 3x 2 + 3 dx

d (xe x ) = (xe x )′ dx = (x + 1)e x dx

p p ′ xdx
d 1 + x2 = 1 + x 2 dx = √
1 + x2

34 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Vi phân của tổng, hiệu, tích, thương các hàm số
Định lý: Nếu các hàm số u = u(x), v = v (x) khả vi tại điểm x, thì
tại điểm đó ta có:
d(u ± v ) = du ± dv
d(ku) = kdu (k là hằng số)
d(uv ) = vdu + udv
u vdu − udv
d = (v ̸= 0)
v v2

35 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Định lý Fermat
Định lý Fermat: Giả sử hàm số f (x) xác định trong khoảng X và

nhận giá trị lớn nhất (giá trị nhỏ nhất) tại một điểm c bên trong
khoảng X (c không trùng với các dầu mút của khoảng X ). Khi
đó, nếu tại điểm c hàm số f (x) có đạo hàm thì f ′ (c) = 0.

36 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Định lý Rolle
Định lý Rolle: Giả sử hàm số f (x) thỏa mãn các điều kiện
1 Xác định và liên tục trên [a; b]
2 Khả vi trong khoảng (a; b)
3 f (a) = f (b)
Khi đó, tồn tại điểm c ∈ (a; b) sao cho f ′ = 0.
Ví dụ: Cho hàm số f (x) liên tục trên [a; b], có đạo hàm trong
(a; b), và f (a) = f (b) = 0. Chứng minh rằng, với k là hằng số bất
kỳ, phương trình f ′ (x) = kf (x) có nghiệm.

37 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Định lý Rolle
Giải: Đặt g (x) = e −kx f (x), thì g (x) thỏa mãn các điều kiện
Xác định và liên tục trên [a; b]
Khả vi trong khoảng (a; b)
g ′ (x) = e −kx [f ′ (x) − kf (x)] ∀x ∈ (a; b)
g (a) = g (b)
Theo định lý Rolle, tồn tại c ∈ (a; b), sao cho
g ′ (c) = e −kx [f ′ (c) − kf (c)] = 0
⇒ f ′ (c) − kf (c) = 0 ⇒ f ′ (c) = kf (c)

Vậy, phương trình f ′ (x) = kf (x) có nghiệm c ∈ (a; b)

38 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Định lý Lagrange
Định lý Lagrange: Giả sử hàm số f (x) thỏa mãn các điều kiện
khi đó, tồn tại c ∈ (a; b) sao cho:
f (b) − f (a)
f ′ (c) =
b−a

39 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Định lý Lagrange
Ví dụ: Với 0 < a < b, chứng minh rằng
b−a b b−a
< ln <
b a a
Giải: Xét hàm số f (x) = ln x trên [a; b]. Áp dụng định lý

Lagrange, ta có
f (b) − f (a)
f ′ (c) =
b−a
1
⇒ ln b − ln a = (b − a)
c
Do 0 < a < c < b, và (b − a) > 0, ta được
1 1 1 b−a b b−a
< < ⇒ < ln <
b c a b a a

40 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Định lý Cauchy
Giả sử các hàm số f (x) và g (x) thỏa mãn các điều kiện
3 g ′ (x) ̸= 0 với mọi x ∈ (a; b)
Khi đó, tồn tại c ∈ (a; b) sao cho:
f ′ (c) f (b) − f (a)

=
g ′ (c) g (b) − g (a)

41 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
1.2. Đạo hàm cấp cao
Đạo hàm cấp cao và công thức Leibniz

1 Đạo hàm cấp 0: y (0) = y
′
Đạo hàm cấp n ≥ 1: y (n) = y (n−1)

2
3 Công thức Leibniz (đạo hàm ncấp cao của tích 2 hàm số)
X
(f .g )(n) = Cnk f (n) g (n−k) .
k=0
Đạo hàm cấp cao hàm lượng giác

nπ
(sin ax)(n) = an sin x +
2
(n) n
nπ
(cos ax) = a cos x +
2

42 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Đạo hàm cấp cao hàm lũy thừa và mũ

(e ax )(n) = an e ax và (xe x )(n) = (n + x)e x .
(n)
(−a)n n!

1
= .
ax + b (ax + b)n+1
(n−1) (n−1)
(n) a 1
[ln (ax + b)] = =a .
ax + b ax + b
Ví dụ 1.4. Tính đạo hàm

x2
a) cấp 7 của y = b) cấp 10 của y = cos2 x
1−x
c) cấp 5 của y = ln(1 − 2x) d) cấp 5 của y = x 2 e 2x
1 − x2 1 1
a) Ta có y = − + = −1 − x +
1−x 1−x 1−x
43 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
h i7

1
(7) − (−1) .7! 7!
=⇒ y (7) = = = .
1−x (1 − x)8 (1 − x)8
1 1
b) Ta có y = + cos 2x
2 2
(10) 1 (10) 1 10 10π
=⇒ y = (cos 2x) = .2 . cos 2x +
2 2 2
= 29 . cos (2x + 5π) = −512 cos 2x.
Lưu ý ta sử dụng công thức: sin(a + b) = sin a cos b + cos a sin b

cos(a + b) = cos a cos b − sin a sin b
(4)
24 .4!

′ −2 (5) 1 −668
c) y = ⇒y =−2 = −2 5
=
1 − 2x 1 − 2x (1 − 2x) (1 − 2x)5

44 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
d) y (5) = C50 (x 2 )(0) (e 2x )(5) + C51 (x 2 )′ (e 2x )(4) + C52 (x 2 )′′ (e 2x )′′′
= x 2 .25 e 2x + 5.2x.24 e 2x + 10.2.23 e 2x
= 32x 2 + 160x + 160 e 2x

Ví dụ 1.5. Cho hàm số y = x cos2 x. Chọn đáp án đúng.

A. xy ′ − y − x 2 sin 2x = 0 B. xy ′ + y − 2
x sin 2x = 0
C. Đạo hàm y (10) = −29 x cos 2x + 5 sin 2x

D. Đạo hàm y (10) = −29 x cos 2x − 5 sin 2x
1 1
Ta có y = x + x cos 2x
2 2
1 h i
⇒ y (10) = C100 1
x(cos 2x)(10) + C10 (x)′ (cos 2x)(9)
2
9π
⇒ y (10) = 1.x.29 cos(2x + 5π) + 10.28 cos 2x +

2 −→ Chọn C.

45 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
2.2. Vi phân cấp cao
Định lý.
Vi phân cấp n của hàm số y = f (x) là d n f (x) = f (n) (x)(dx)n .
Ví dụ 2.4.Chọn đáp án sai.

1 (−a)n n!(dx)n
A. d n =
ax + b (ax + b)n
a(−a)n−1 (n − 1)!(dx)n−1
B. d n ln(ax + b) =
+ b)n
(ax
n n
nπ
C. d cos ax = a cos ax + (dx)n D. d n e 2x = 210 e 2x (dx)n
2
a(−a)n−1 (n − 1)!(dx)n−1
d n ln(ax + b) = −→ Chọn B.
(ax + b)n

46 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
2.3. Ứng dụng tính gần đúng
Định lý (Công thức áp dụng vi phân tính gần đúng)
Nếu hàm số y = f (x) có vi phân tại x0 thì
f (x0 + ∆x) ≈ f (x0 ) + df (x0 )
khi ∆x → 0.
Ví dụ 2.5. Tính gần đúng các giá trị

√
a) 4 15, 8 b) sin 310 c) arcsin 0.54
√
a) Đặt f (x) = 4 x, x0 = 16, ∆x = 0, 2. Ta có
1 ′ 1 3 1
f ′ (x) = x 4 = x − 4 = √ 4
4 4 x 13
√4 ′ 1
f (x0 ) = 16 = 2 và df (x0 ) = f (x0 )∆x = √ 4
.0, 2 =
4 16 3 160
p4 1 321
15, 8 = f (x0 + ∆x) ≈ f (x0 ) + df (x0 ) = 2 + = .
160 160
47 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
2.3. Ứng dụng tính gần đúng
π π
b) Đặt f (x) = sin x, x0 = , ∆x = . Ta có f ′ (x) = cos x.
6 180
π 1
f (x0 ) = sin = và
6 2 √
′ π π
3
df (x0 ) = f (x0 )∆x = cos . =
6 180 360
√
0 1 3
sin 31 = f (x0 + ∆x) ≈ f (x0 ) + df (x0 ) = + .
2 360
c) Đặt f (x) = arcsin x, x0 = 0, 5, ∆x = 0, 04, ⇒ f ′ (x) = √ 1
1−x 2
π
f (x0 ) = arcsin 0.5 = và
6 √
′ 1 2 3
df (x0 ) = f (x0 )∆x = p .0, 04 =
1 − 0, 52 75
√
π 2 3
sin 310 = f (x0 + ∆x) ≈ f (x0 ) + df (x0 ) = + .
6 75
48 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Công thức Taylor với đa thức
Cho p(x) là một đa thức bậc n bất kỳ, p(x) có thể được biểu diễn
dưới dạng:
p(x) = a0 + a1 (x − x0 ) + a2 (x − x0 )2 + · · · + an (x − x0 )n
với x0 là một số cho trước. Lấy đạo hàm liên tiếp đến cấp n, ta
được
p ′ (x) = a1 + 2a2 (x − x0 ) + 3a3 (x − x0 )2 + . . . + nan (x − x0 )n−1 ,

p ′′ (x) = 1.2a2 + 2.3.a3 (x − x0 ) + . . . + (n − 1).n.an (x − x0 )n−2 ,
...
p (n) (x) = 1.2 . . . (n − 1)n.an .

49 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Công thức Taylor với đa thức
Thay x = x0 , ta dễ dàng xác định được các hệ số ak :
p ′ (x0 ) p ′′ (x0 ) p (n) (x0 )

a0 = p (x0 ) , a1 = , a2 = , . . . , an =
1! 2! n!
Như vậy, đa thức p(x) có thể được viết dưới dạng
p ′ (x0 ) p ′′ (x0 )
p(x) = p (x0 ) + (x − xn ) + (x − x0 )2
1! 2!
p (n) (x0 )
+ ... + (x − x0 )n .
n!

50 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Công thức Taylor với một hàm bất kỳ
Cho hàm số f (x) xác định trong (a; b), có đạo hàm đến cấp n tại
x0 ∈ (a; b). Ta lập đa thức bậc n như sau
f ′ (x0 ) f ′′ (x0 )
p(x) = f (x0 ) + (x − x0 ) + (π − x0 )2
1! 2!
f (n) (x0 )
+ ··· + (x − x0 )n
n!
Ta thấy rằng, đa thức p(x) và hàm số g (x) cùng với các đạo hàm
đến cấp n của chúng nhận giá trị bằng nhau tại điểm x0
p (x0 ) = f (x0 ) , p ′ (x0 ) = f ′ (x0 ) , . . . , p (n) (x0 ) = f (n) (x0 ) .
Vậy nếu f (x) là đa thức bậc n, thì f (x) ≡ p(x)

51 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Công thức Taylor với một hàm bất kỳ
Nếu f (x) không phải là đa thức, thì f (x) không thể đồng nhất
bằng p(x). Đặt R(x) = f (x) − p(x), ta có:
f ′ (x0 ) f ′′ (x0 )
f (x) = f (x0 ) + (x − x0 ) + (x − x0 )2
1! 2!
f (n) (x0 )
+ ··· + (x − x0 )n + R(x).
n!
Định lý (Công thức Taylor khai triển Taylor)

n
X f (k) (x0 )
f (x) = (x − x0 )k + Rn (x) với
k!
k=0
f (n+1) (c)
Phần dư Lagrange: Rn (x) = (x − x0 )n+1 , với c là
(n + 1)!
một số nằm giữa x và x0 .

Phần dư Peano: Rn (x) = O (x − x0 )n
52 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Khai triển một số hàm số sơ cấp cơ bản
Với f (x) = e x , ta có
f (k) (x) = e x (k ∈ N) ⇒ f (0) = f ′ (0) = ... = f (n) (0) = 1
x x2 x3 xn
ex = 1 + + + + ... + + + 0(x n )
1! 2! 3! n!
kπ
Với f (x) = sin x, f (k)(x)=sin(x+ 2 ) , ta có
(
(k) kπ 0 k = 2n
f (0) = sin = n−1
2 (−1) k = 2n − 1
Suy ra
x x3 x5 x 2n−1
− . . . + (−1)n−1 + 0 x 2n−1

sin x = − +
1! 3! 5! (2n − 1)!

53 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Khai triển một số hàm số sơ cấp cơ bản
Tương tự, ta được
x2 x4 x 2n
− . . . + (−1)n + o x 2n

cos x = 1 − +
2! 4! (2n)!
x 2 x 3 xn
ln(1 + x) = x − + − . . . + (−1)n−1 + o (x n )
2 3 n

54 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Ví dụ:
ax − 1
Ví dụ: Tính giới hạn lim (a > 0, a ̸= 1)
x→0 x
Ta có
ax = 1 + x ln a + 0(x)
Suy ra
ax − 1

x ln a + 0(x) 0(x)
lim = lim = lim ln a + = ln a
x→0 x x→0 x x→0 x
(1 + x)α − 1
Ví dụ: Tính giới hạn lim (α > 0)
x→0 x
Khai triển Taylor của hàm số f (x) = (1 + x)α , ta được
(1 + x)α = 1 + αx + 0(x)
(1 + x)α − 1

αx − 0(x) 0(x)
⇒ lim = lim = lim α − = α.
x→0 x x→0 x x→0 x

55 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Công thức Taylor dạng vi phân
Nếu đặt ∆x = x − x0 , ∆f (x0 ) = f (x) − f (x0 ) Thì công thức

Taylor có dạng
f ′ (x0 ) · ∆x f ′′ (x0 ) · (∆x)2 f (n) (x0 ) (∆x)n

∆f (x0 ) = + +· · ·+ +r (x).
1! 2! n!
Công thức này có thể viết dưới dạng
df (x0 ) d 2 f (x0 ) d n f (x0 )

∆f (x0 ) = + + ··· + + Rn (x).
1! 2! n!

56 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
4. Qui tắc L’Hospital
Qui tắc L’Hospital

Nếu f (x), g (x) là hai hàm số khả vi trên một lân cận của x0 và
f ′ (x)
lim ′ tồn tại thì
x→x0 g (x)
f ′ (x)

f (x) 0 ∞
lim có dạng hoặc = lim ′
x→x0 g (x) 0 ∞ x→x0 g (x)
Ví dụ 4.1. Tính các giới hạn

3 1
a) lim+ x 4+ln x b) limπ (tan x)2 cos x c) lim (x + e x ) x
x→0 x→ 2 x→+∞
( x3 )
3 lim 3 ln x
(∞
∞) L′
lim
+ 1
(0∞ ) = e = e x→0 ( x ) = e 3 .
4+ln x
a) lim+ x 4+ln x x→0+
x→0

57 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
4. Qui tắc L’Hospital
limπ 2 cos x ln(tan x) (0.∞)
b) limπ (tan x)2 cos x (∞0 ) = e x→ 2
x→ 2 1

cos2
ln(tan x) lim 2 x tanx
lim 2 (∞
∞) L′ x→ π sin x lim 2 sin x
cos2 x
=e x→ π
2 ( cos1 x ) =e 2 cos2 x =e x→ π
2 = 1.
ln(x+e x )
1 lim (∞
∞)
c) lim (x + e x ) x (∞0 ) = e x→+∞ x
x→+∞
1+e x ex ex
L′ lim x (∞
∞) L′ lim x
∞
(∞ ) L′ lim x
= e x→+∞ x+e = e x→+∞ 1+e = e x→+∞ e = e.
Chú ý
f ′ (x)
Nếu lim không tồn tại thì ta không thể khẳng định
x→x0 g ′ (x)
f (x)
lim tồn tại hay không tồn tại.
x→x0 g (x)

58 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
4. Ứng dụng tính giới hạn
Khử các dạn vô định ∞ − ∞, 0.∞, 00 , ∞0 , 0∞

0 ∞
Đưa các dạng vô định này về dạng vô định hoặc (được sử
0 ∞
dụng quy tắc L’Hospital) như sau:
0
∞ − ∞: Quy đồng đưa về dạng .
0
0 0 ∞ ∞
0.∞: Viết thành 1 (dạng ) hoặc 1 (dạng )
(∞) 0 (0) ∞
00 , ∞0 , 0∞ : Sử dụng công thức ab = e b.lna .
Ví dụ 4.2. Tính các giới hạn

1 πx 1 1
a) lim cot x − b) lim (2 − x)tan 2 c) lim − x
x→0 x x→1 x→0 x e −1

59 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
4. Ứng dụng tính giới hạn

1 cos x 1 x cos x − sin x
a) lim cot x − = lim − = lim
x→0 x x→0 sin x x x→0 x sin x

x cos x − sin x 0 L′ cos x − x sin x − cos x
= lim = lim
x→0 x2 0 x→0 2x
L′ − sin x
= lim = 0.
x→0 2
πx
πx lim (1−x). tan (0.∞)
b) lim (2 − x)tan 2 (1∞ ) = e x→1 2
x→1
−1
lim !
(1−x) x→1 −1
lim πx
x→1 cot 2
( 00 ) L′ sin2 πx
2
lim sin2 πx
=e =e = e x→1 2= e.
x

1 1 e −1−x 0
c) lim − x = lim
x→0 x e −1 x→0 x(e x − 1) 0
ex − 1 ex

L′ 0 L′ 1 1
= lim x = lim = lim = .
x→0 e − 1 + xe x 0 x→0 x
2e + xe x x→0 2+x 2
60 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Đạo hàm và xu hướng biến thiên của hàm sô
Điều kiện cần để hàm số đơn điệu trong một khoảng

Định lý 1: Giả sử hàm số y = f (x) có đạo hàm tại mọi điểm
thuộc khoảng (a; b). Nếu f (x) đơn điệu tăng (đơn điệu giảm)
trong khoảng (a; b) thì
f ′ (x) ≥ 0 f ′ (x) ≤ 0

∀x ∈ (a; b)
Điều kiện đủ để hàm số f (x) đơn điệu tăng (đơn điệu giảm)
trong một khoảng.
Định lý 2: Giả sử hàm số f (x) có đạo hàm trong khoảng
(a; b), khi đó
Nếu f ′ (x) > 0 (f ′ (x) < 0) tại mọi điểm x ∈ (a; b), thì hàm số
f (x) đơn điệu tăng (giảm) trong khoảng (a; b).
Nếu f ′ (x) = 0 tại mọi điểm x ∈ (a; b), thì hàm số f (x) nhận
giá trị không đổi trong khoảng (a; b)

61 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Ví dụ: Xét hàm số f (x) = xe −x , x ∈ R. Ta có
f ′ (x) = e −x − xe −x = (1 − x)e −x
Dễ thấy
f ′ (x) > 0 ∀x ∈ (−∞; 1) f ′ (x) < 0 ∀x ∈ (1; +∞)
Vậy f (x) tăng trong (−∞; 1), và giảm trong (1; +∞)

62 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Định lý 3: Nếu hàm số f (x) liên tục trên một khoảng X và

f ′ (x) > 0(f ′ (x) < 0)) với mọi x ∈ X \A, trong đó A là một tập con
rời rạc của X , thì hàm số f (x) đơn điệu tăng (giảm) trên toàn bộ
khoảng X
Chú ý: Tập hợp A ⊂ R được gọi là tập rời rạc nếu
|x − x ∗ | ≥ k > 0, ∀x, x ∗ ∈ A (k là hằng số).

63 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Ví dụ:
Hàm số f (x) = x 3 − 3x 2 + 3x liên tục trên R, và
f ′ (x) = 3x 2 − 6x + 3 > 0, ∀x ̸= 1
Nên hàm số đã cho đơn điệu tăng trên R

Hàm số g (x) = sin x − x liên tục trên (−∞, +∞), và
g ′ (x) = cos x − 1 < 0, ∀x ̸= 2kπ(k ∈ Z)
Vì tập các số thực x = 2kπ là một tập con rời rạc của
(−∞; +∞), nên g (x) đơn điệu giảm trên toàn bộ (−∞; +∞).

64 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Cực trị đại phương
Định nghĩa: Ta nói hàm số đạt giá trị cực đại (cực tiểu) tại
x0 ∈ (a; b) nếu tồn tại δ > 0 đủ nhỏ sao cho
f (x) ≤ f (x0 ) f (x) ≥ f (x0 )
luôn luôn thỏa mãn khi |x − x0 | < δ

65 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Điều kiện cần của cực trị
Định lý
Nếu hàm số f (x) đạt giá trị cực đại (cực tiểu) tại x0 ∈ (a; b), và
tại điểm đó hàm số có đạo hàm thì f ′ (x0 ) = 0.
Vậy hàm số f (x) chỉ có thể đạt cực trị tại điểm mà tại đó đạo hàm
triêt tiêu hoặc điểm mà tại đó hàm số liên tục nhưng không có đạo
hàm

66 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Điều kiện đủ theo đạo hàm cấp một
Định lý: Giả sử điểm x0 là một điểm tới hạn của hàm số f(x) và
giả sử hàm số có đạo hàm f ′ (x) mang dấu xác định trong mỗi
khoảng (x0 − δ; x0 ) và (x0 ; x0 + δ). Khi đó:
Nếu tại điểm x0 đạo hàm f ′ (x) đổi dấu thì hàm số f(x) đạt
cực trị tại điểm đó:
x0 là điểm cực đại nếu f ′ (x) đổi dấu từ + sang −
x0 là điểm cực tiểu nếu f ′ (x) đổi dấu từ − sang +
Nếu tại x0 đạo hàm f ′ (x) không đổi dấu thì hàm số không
đạt cực trị tại điểm đó.

67 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Điều kiện đủ theo đạo hàm cấp một
Ví dụ: Tìm các điểm cực trị của hàm số
q
y = x 3 (x − 1)2
Ta có
2x 3(x − 1) + 2x 5x − 3
q
y′ = 3
(x − 1)2 + √
3
= √3
= √ (∀x ̸= 1)
3· x −1 3· x −1 3· 3x −1
Hàm số đã cho có hai điểm tới hạn là x = 3/5, và x = 1
Vậy hàm số đạt cực đại tại x = 3/5, và đạt cực tiểu tại x = 1
68 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Điều kiện đủ theo đạo hàm cấp cao
Gọi x0 là một điểm dừng của hàm số f (x).
Định lý:
Giả sử tồn tại n ≥ 2, n ∈ N sao cho
f ′ (x0 ) = f ′′ (x0 ) = ... = f (n−1) = 0 và f (n) (x0 ) ̸= 0
Khi đó
Nếu n chẵn thì x0 là một điểm cực trị của hàm số f (x):
x0 là điểm cực đại nếu f (n) (x0 ) < 0
x0 là điểm cực tiểu nếu f (n) (x0 ) > 0
Nếu n lẻ thì x0 không là một điểm cực trị của hàm số f (x)

69 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Điều kiện đủ theo đạo hàm cấp cao
Trường hợp n = 2, ta có quy tắc sau:
Nếu f ′ (x0 ) = 0, và f ′′ (x0 ) < 0, thì x0 là điểm cực đại của hàm
số f (x).
Nếu f ′ (x0 ) = 0, và f ′′ (x0 ) > 0, thì x0 là điểm cực tiểu của
hàm số f (x).
ln x
Ví dụ: Tìm các điểm cực trị của hàm số f (x) =
x
Ta có, hàm số f (x) xác định trong khoảng (0; +∞), và
1 − ln x 2 ln x − 3
f ′ (x) = f ′′ (x) =
x2 x3
Phương trình f ′ (x) = 0 có nghiệm duy nhất x = e, và
1
f ′′ (e) = − <0
e3
Vậy x = e là điểm cực đại của hàm số đã cho.
70 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Bài toán cực trị toàn thể
Để tìm GTLN, GTNN của hàm số f (x) trên khoảng [a; b], ta tính
giá trị của nó tại tất cả các điểm tới hạn và tại hai đầu mút.
Sau đó, chọn ra số lớn nhất và nhỏ nhất.
Ví dụ: Xét hàm số f (x) = 3x 4 − 8x 3 − 6x 2 + 24x + 1 trên khoảng
[−2; 3].
Ta có
f ′ (x) = 12x 3 − 24x 2 − 12x + 24 = 12 x 2 − 1 (x − 2)

f ′ (x) = 0 tại các điển x = −1, x = 1 và x = 2.
So sánh các giá trị f (−2), f (−1), f (1), f (2), f (3), ta tìm được
max f (x) = f (3) = 46 và min f (x) = f (−1) = −18

71 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Hàm số lồi, hàm số lõm
Định nghĩa: Hàm số f (x) được gọi là hàm số lồi (hàm số lõm)
trong khoảng X nếu với x1 , x2 ∈ X , bất đẳng thức
f [tx1 + (1 − t)x2 ] < tf (x1 ) + (1 − t)f (x2 )
thỏa mãn với mọi t ∈ (0; 1)

Định nghĩa: Hàm số f (x) được gọi là hàm số lõm trong khoảng X
nếu với x1 , x2 ∈ X , bất đẳng thức
f [tx1 + (1 − t)x2 ] > tf (x1 ) + (1 − t)f (x2 )
thỏa mãn với mọi t ∈ (0; 1)

72 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Liên hệ với đạo hàm cấp hai
Định lý: Giả sử hàm số f (x) có đạo hàm cấp hai trên khoảng X ,
khi đó
Nếu hàm số f (x) lồi (lõm) trong khoảng (a; b), thì
f ′′ (x) ≥ 0[f ′′ (x) ≤ 0] với mọi x ∈ X (điều kiện cần)
Nếu f ′′ (x) > 0[f ′′ (x) < 0] với mọi x ∈ (a; b), thì hàm số f (x)
là hàm số lồi (lõm) trong khoảng (a; b).

73 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Điểm uốn của hàm số
Định nghĩa: Điểm x0 mà tại đó hàm số liên tục f (x) thay đổi
hướng lồi lõm được gọi là điểm uốn của hàm số đó.
Điểm M0 [x0 , f (x0 )] tương ứng trên đồ thị là điểm nối tiếp của hai
cung đường cong có hướng lồi lõm ngược nhau, được gọi là điểm
uốn của đường cong liên tục y = f (x)
Ví dụ: Xét hàm số f (x) = xe x có đạo hàm cấp hai tại mọi điểm,
và
f ′′ (x) = (x + 2)e x
Ta thấy rằng, f ′′ (x) < 0 khi x < −2, và f ′′ (x) > 0 khi x > −2.
Vậy hàm số f (x) lõm trong (−∞; 2), và lồi trong (−2; +∞)
Hàm số f (x) có một điểm uốn là x = −2, và điểm M0 (−2, −2e −2 )
là điểm uốn của đường cong y = xe x

74 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Sử dụng đạo hàm trong phân tích kinh tế

75 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Đạo hàm và giá trị cận biên
Xét mô hình hàm số

y = f (x)
Theo định nghĩa đạo hàm
∆y f (x0 + ∆x) − f (x0 )

f ′ (x0 ) = lim = lim
∆x→0 ∆x ∆x→0 ∆x
Khi ∆x có giá trị tuyệt đối đủ nhỏ, ta có
∆y f (x0 + ∆x) − f (x0 )

= ≈ f ′ (x0 )
∆x ∆x
⇒∆y = f (x0 + ∆x) − f (x0 ) ≈ f ′ (x0 ) · ∆x
Với ∆x = 1, ta có ∆y ≈ f ′ (x0 ). Như vậy, đạo hàm f ′ (x) biểu diễn

xấp xỉ lượng thay đổi giá trị y , khi x tăng thêm một đôn vị.

76 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Đối với mỗi hàm kinh tế, giá trị cận biên có các tên gọi cụ thể như
sau
Với mô hình hàm sản xuất Q = f (L), thì f ′ (L0 ) là sản phẩm
hiện vật cận biên của lao động tại điểm L0 , ký hiệu MPPL
(Marginal physical product of labor )
MPPL = f ′ (L)
Với mô hình hàm doanh thu TR = TR(Q), thì TR ′ (Q0 ) là

doanh thu cận biên tại điểm Q0 , ký hiệu MR (Marginal
Revenue)
MR = TR ′ (Q)
Đối với doanh nghiệp có cạnh tranh
TR = pQ ⇒ MR = p

77 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Với mô hình hàm chi phí TC = TC (Q), thì TC ′ (Q0 ) được gọi
là chi phí cận biên tại điểm Q0 , ký hiệu MC (Marginal Cost)
MC = TC ′ (Q)
VỚi hàm tiêu dùng C = C (Y ), thì C ′ (Y ) được gọi là xu

hướng tiêu dùng cận biên, ký hiệu MPC (Marginal Propensity
to Consume)
MPC = C ′ (Y )
Với hàm tiết kiệm S = S(y ), thì S ′ (Y ) được gọi là xu hướng
tiết kiệm cận biên, ký hiệu MPS (Marginal Propensity to
Save)
MPS = S ′ (Y )

78 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Ví dụ: Giả sử hàm sản xuất của doanh nghiệp là

√
Q=5 L
Ở mức sử dụng L = 100 d0on7 vị lao động, mức sản lượng tương
ứng là Q = 50. Và sản phẩm cận biên của lao động tại điểm
L = 100:
5
MPPl = Q ′ = √ = 0, 25
2 L
Khi tăng mức lao động thêm 1 đơn vị (100 lên 101), thì sản lượng
tăng xấp xỉ 0,25 đơn vị

79 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Ví dụ: Một công ty độc quyền sản xuất một loại sản phẩm và tiêu
thụ sản phẩm đó trên thị trường với hàm cầu
Q = 1500 − 5p
Hãy tính doanh thu cận biên tại mức sản lượng Q=650 và giải
thích ý nghĩa.

80 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Giải: Để tiêu thụ được Q sản phẩm, mức giá của công ty là
1
p = 300 − Q
5
Hàm doanh thu
1 1
TR = (300 − Q)Q = 300Q − Q 2
5 5
Doanh thu cận biên
2
MR = 300 − Q
5
Tại mức sản lượng Q = 500
2
MR = 300 − 650 = 40
5
Ý nghĩa: tại mức sản lượng 600, nếu sản xuất thêm 1 sản phẩm thì
tổng doanh thu của công ty tăng khoảng 40 đơn vị.
81 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Quy luật lợi ích cận biên giảm dần
Xét mô hình y = f (x), với y là biến biểu diễm lợi ích (thu nhập,
doanh thu, lợi nhuận...), x là biến mô tả yếu tố đem lại lợi ích y .
Quy luật cận biên giảm dần (The law of diminishing returns) nói
rằng khi x càng lớn thì giá trị y − cận biên càng nhỏ, tức là
My = f ′ (x) là hàm đơn điệu giảm.
Điều kiện để My giảm theo x là
(My )′ = f ′′ (x) ≤ 0
Ví dụ: Xét hàm sản xuất ngắn hạn Q = ALalpha (A, α > 0), quy
luật lợi ích cận biên đòi hỏi
Q ′′ (L) = α(α − 1)ALα−2 ≤ 0 ⇒α≤1

82 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Hệ số co dãn
Hệ số co dãn của cầu theo giá (tính mở mỗi mức giá) là số đo

lượng thay đổi tính theo % của lượng cầu khi giá tăng 1%
p
ϵ = D ′ (p).
D(p)
Ví dụ: Nếu hàm cầu có dạng Q = 1400 − p 2 , thì hệ số co dãn ở

mức giá p là:
p (1400 − p 2 )′ p −2p 2
ϵ = D ′ (p). = =
D(p) 1400 − p 2 1400 − p 2
Giả sử tại p=20, ta có ϵ − 0, 8. Điều này có nghĩa là tại mức giá

p=20, nếu giá tăng 1%, thì cầu sẽ giảm khoảng 0,8%

83 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Hệ số co dãn
Hệ số co dãn của cung theo giá

p
ϵ = S ′ (p).
S(P)
Tổng quát: nếu biến y phụ thuộc vào biến x theo quy luật hàm
số y = f (x), thì hệ số co dãn của y theo x tại một điểm x bất kỳ
dược tính như sau
x
ϵ = f ′ (x).
f (x)

84 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Quan hệ giữa hàm bình quân và hàm cận biên
Ta có: Hàm cho phí
TC = TC (Q)
Hàm chi phí cận biện
MC = TC ′ (Q)
Hàm chi phí bình quân trên một đơn vị sản phẩm
TC (Q)
AC =
q
Và
TC ′ (Q) − TC
′
TC ′ (Q) − TC

′ TC (Q) Q MC − AC
AC (Q) = = = =
Q Q2 Q Q

85 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Do Q > 0, nên
Nếu MC > AC , thì AC ′ > 0, tức là khi chi phí cận biên lớn
hơn chi phí bình quân thì chi phí bình quân tăng.
Nếu MC < AC , thì AC ′ < 0, tức là khi chi phí cận biên nhỏ
hơn chi phí bình quân thì chi phí bình quân giảm.
MC = AC khi và chỉ khi AC ′ (Q) = 0, tức là chi phí bình
quân chỉ có thể đạt cực tiểu tại điểm mà chi phí cận biên
bằng chi phí bình quân.

86 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Tương tự, ta có hàm doanh thu cận biên
MR(Q) = TR ′ (Q)
Và hàm doanh thu bình quân
TR(Q)
AR(Q) =
Q
Nếu MR > AR, thì AR ′ > 0, tức là khi doanh thu cận biên
lớn hơn doanh thu bình quân thì doanh thu bình quân tăng.
Nếu MR < AR, thì AR ′ < 0, tức là khi doanh thu cận biên
nhỏ hơn doanh thu bình quân thì doanh thu bình quân giảm.
MR = AR khi và chỉ khi AR ′ (Q) = 0, tức là doanh thu bình
quân chỉ có thể đạt cực đại tại điểm mà doanh thu cận biên
bằng doanh thu bình quân.
87 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Sự lựa chọn tối ưu trong kinh tế

88 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Chọn mức sản lượng tối ưu
Ta có hàm tổng chi phí TC (Q), và tổng doanh thu TR(Q). TỔng
lợi nhuận là
π = TR(Q) − TC (Q)
Bài toán "chọn Q0 để lợi nhuận tối đa". Điều kiện cần để π đạt
cực đại tại Q0 là
π ′ = 0 ⇒ TR ′ (Q) − TC (Q) = 0
⇒ MR − MC = 0 ⇒ MR + MC
Điều kiện đủ để π đạt cực đại là
π ′′ < 0 ⇒ TR ′′ (Q) − TC ′′ (Q) < 0 ⇒ TR ′′ (Q) < TC ′′ (Q)

89 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Ví dụ 1: Cho biết hàm doanh thu và hàm chi phí của một nhà sản
xuất như sau:
TR = 1400Q − 7, 5Q 2 , TC = Q 3 − 6Q 2 + 140Q + 750
Hãy chọn mức sản lượng tối ưu (cho lợi nhuận tối đa)
Giải: Ta có hàm lợi nhuận là
π = −Q 3 − 1, 5Q 2 + 1260Q − 750
Ta có π ′ = 0 khi Q = 20 (nhận) và Q = −21 (loại). Và tại Q = 20
π ′′ = −6Q − 3 < 0
Do đó Q = 20 là điểm cực đại.‘

90 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Ví dụ 1: Hãy xác định mức sản lượng tối ưu của nhà sản xuất độc
quyền, biết hàm chi phí cận biên và hàm cầu đối với sản phẩn như
sau
MC = 3Q 2 − 6Q + 132
2
Q = 148 − p
3
Giải: Để tiêu thụ được Q sản phẩm, nhà sản xuất phải bán với giá
p = 222 − 1, 5Q
Tổng doanh thu tại mức sản lượng Q
TR = pQ = (222 − 1, 5Q)Q
Doanh thu cận biên
MR = 222 − 3Q
Điều kiện cần để tổng lợi nhuận đạt cực đại là
MR = MC ⇒ 222 − 3Q = 3Q 2 − 6Q + 132
91 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Lựa chọn tối ưu mức sử sụng yếu tố đầu vào
Xét mô hình Q = f (L), với điều kiện giá sản phẩm là p, giá lao
động (tiền công) là w . Khi đó, tổng lợi nhuận
π = pf (L) − wL − C0
với C0 là chi phí cố định. Chọn L để π cực đại. Điều kiện cần để π
tối đa là
π ′ = 0 ⇒ pf ′ (L) − w = 0 ⇒ p.MPPL = w
Ý nghĩa: giá trị bằng tiền của sản phẩm hiện vật cận biên của lao
động bằng giá lao động.
Điều kiện đủ để π tối đa là
π ′′ < 0 ⇒ f ′′ (L) < 0

92 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.
Lựa chọn tối ưu mức sử sụng yếu tố đầu vào
Ví dụ: Giả
√ sử doanh nghiệp cạn tranh có hàm sản suất ngắn hạn
Q = 50 L, giá sản phẩm là 4$ và giá lao động là 5$. Điều kiện
cần để đạt lợi nhuận tối đa là
4MPPL = 5 ⇒ L = 400
Điều kiện đủ để lợi nhuận đạt tối đa là Q ′′ < 0. Tại L = 400

12, 5
Q ′′ = − √ < 0
L L
Vậy, để đạt lợi nhuận tối đa doanh nghiệp phải sử dụng 400 đơn vị
lao động.

93 /NGÂN
93 HÀNG TP. HCM.

Chuong 2

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Chuong 2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TOÁN CAO CẤP 2

Chương 2: Đạo hàm và vi phân

NGUYỄN HOÀNG LỰC

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HCM.

Ngày 9 tháng 12 năm 2022

Tóm lược lịch sử hình thành của Đạo hàm:

Giai đoạn 2 - Nửa đầu thế kỷ 17: I. Barrow, R. Descartes, P.

Giai đoạn 4 - Đầu thế kỷ 19 đến nay:

"Cho hai điểm A và B, không thể nào chúng ta có thể di chuyển

Khi đó, lượng thay đổi mà chúng ta nhận được

Độ dốc sẽ tiến tới một đại lượng có ý nghĩa:

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

Định nghĩa. (Đạo hàm - Derivative)

∆y (x0 + ∆x) − f (x0 )

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

C (x) = 0.04x 2 + 5.1x + 40.

a) Tính chi phí trung bình để sản xuất từ x = 10 đến x = 11

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

P(x) = −400x 2 + 6800x − 12000 đô-la.

a) Tính lợi nhuận trung bình mức bán tăng từ x = 6 đến x = 10

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

f ′ (x0 ) = k ⇔ f+′ (x0 ) = f−′ (x0 ) = k.

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

lim f (x) = f (x0 ) .

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

Nếu y = f (x) = mx + b, thì đạo hàm f ′ (x0 ) = m, x0 ∈ R.

Nếu y = f (x) phi tuyến, thì

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

1.(C )′ = 0 2. (xα )′ = αx α−1 (x)′ = 1

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

y ′ (x0 ) = g ′ (x0 ) = f ′ (u0 ) · φ′ (x0 ) .

Công thức trên còn có thể viết lại như sau:

yx′ = yu′ .ux′

Ví dụ: Tính đạo hàm của hàm y = sinn x.

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

Ví dụ: Tính đạo hàm của các hàm số

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

Chú ý: Ta cũng có thể tính đạo hàm của hàm số y = u v bằng

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

Ví dụ: Tính đạo hàm của hàm số: y = (1 + x 2 )sin x

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

Cho hàm số f (x) xác định và liên tục trong khoảng X ⊂ R. Do

∆f (x0 ) = f (x0 + ∆x) − f (x0 )

là một VCB khi ∆x → 0

∆f (x0 ) = k.∆x + 0(∆x)

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

Ví dụ: Xét hàm số f (x) = x 3 . Tại điểm x0 bất kỳ, ta có

∆f (x0 ) = (x0 + ∆x)3 − x03

Theo định nghĩa, f (x) khả vi tại x0 , và

df (x0 ) = 3x02 .∆x

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

df (x0 ) = f ′ (x0 ) · ∆x.

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC

d (xe x ) = (xe x )′ dx = (x + 1)e x dx

NGUYỄN HOÀNG LỰC hoangluctt@gmail.com TRƯỜNG ĐẠI HỌC