‫به نام یزدان پاک‬

‫مبانی طراحی توربین گاز‬

‫هادی اله یاری‬

‫فرشاد مطبوع‬

‫ویراستار‪ :‬یاور عنانی‬

‫شرکت گروه مپنا‬

‫انتشارات پندار پارس‬

 ‫‪ :‬الهیاری‪ ،‬هادی‪- ۲۶۳۱ ،‬‬
‫سرشناسه‬

‫‪ :‬مبانی طراحی توربین گاز‪ /‬هادی الهياری‪ ،‬فرشاد مطبوع؛ ويراستار ياور عنانی؛ به سفارش شركت گروه‬ ‫عنوان و نام پديدآور‬
‫مپنا‪.‬‬
‫‪ :‬تهران ‪ :‬پندار پارس‪.۲۶11 ،‬‬
‫مشخصات نشر‬

‫‪ ۲۶۲۱ ،xxvii :‬ص‪ :.‬مصور‪ ،‬جدول‪.‬‬

‫مشخصات ظاهری‬

‫‪978-600-8201-70-0 :‬‬
‫شابک‬

‫‪ :‬فیپا‬ ‫وضعیت فهرست نویسی‬

‫‪ :‬کتابنامه‬ ‫یادداشت‬

‫‪ :‬توربینهای گازی‬
‫موضوع‬

‫‪Gas-turbines :‬‬ ‫موضوع‬

‫‪ :‬توربینهای گازی ‪ --‬طرح و ساختمان‬ ‫موضوع‬
‫‪Gas-turbines -- Design and construction :‬‬ ‫موضوع‬

‫‪ :‬مطبوع‪ ،‬فرشاد‪- ۲۶۳1 ،‬‬

‫شناسه افزوده‬

‫‪ :‬شرکت گروه مپنا‬ ‫شناسه افزوده‬

‫‪TJ۷۷۸ :‬‬
‫رده بندی کنگره‬

‫‪۳۱۲/۴۶۶ :‬‬
‫رده بندی دیویی‬

‫‪۵۷1۱۵۲۱ :‬‬
‫شماره کتابشناسی ملی‬

‫انتشارات پندارپارس‬

‫دفتر فروش‪ :‬انقالب‪ ،‬ابتداي كارگرجنوبي‪ ،‬كوي رشتچي‪ ،‬شماره ‪ ،41‬واحد ‪www.pendarepars.com 41‬‬

‫‪info@pendarepars.com‬‬ ‫تلفن‪ - 11627666 :‬تلفکس‪ 11571626 :‬همراه‪45741624511 :‬‬

‫‪ :‬مبانی طراحی توربین گاز‬ ‫نام کتاب‬

‫‪ :‬انتشارات پندار پارس؛ به سفارش شرکت گروه مپنا‬ ‫ناشر‬
‫‪ :‬هادی اله یاری‪ ،‬فرشاد مطبوع‬ ‫تألیف‬

‫‪ :‬یاور عنانی‬ ‫ویراستار‬

‫‪ :‬بهار ‪99‬‬ ‫چاپ نخست‬
‫‪ 033 :‬نسخه‬ ‫شمارگان‬
‫‪ :‬رامین شکرالهی‬ ‫طرح جلد‬
‫‪ :‬فرشیوه‪ ،‬نوری‬ ‫چاپ‪ ،‬صحافی‬

‫شابك ‪901-033-1038-03-3 :‬‬ ‫‪ :‬غیر قابل فروش‬ ‫قیمت‬

‫*تمامی حقوق مادی و معنوی این کتاب متعلق به شرکت گروه مپنا میباشد *‬
 ‫فهرست‬

‫فصل ‪1‬؛ سوختها ‪9 ..............................................................................................................‬‬

‫‪ 1-1‬انواع سوختها‪9 ............................................................................................................‬‬
‫‪ 1-2‬سوخت جامد ‪11 ...........................................................................................................‬‬
‫‪ 1-2-1‬زغال سنگ ‪11 ..........................................................................................................‬‬
‫‪ 1-2-1-1‬زغال سنگ آنتراسیت یا خالص ‪11 ..............................................................................‬‬
‫‪ 1-2-1-2‬زغال سنگ قیری ‪11 ...............................................................................................‬‬
‫‪ 1-2-1-3‬زغال سنگ نارس‪11 ...............................................................................................‬‬
‫‪ 1-2-1-1‬زغال سنگ لیگنیت یا قهوه ای ‪11 ..............................................................................‬‬
‫‪ 1-2-1-5‬ترکیبات شیمیایی زغال سنگ ‪19...............................................................................‬‬
‫‪ 1-3‬سوخت مایع ‪22 ............................................................................................................‬‬
‫‪ 1-3-1‬نفت خام ‪22 .............................................................................................................‬‬
‫‪ 1-3-2‬سوخت سنگین یا مازوت‪29 .........................................................................................‬‬
‫‪ 1-3-3‬گازوئیل ‪31 ..............................................................................................................‬‬
‫‪ 1-1‬گاز طبیعی ‪33 .............................................................................................................‬‬
‫‪ 1-5‬فرایند احتراق ‪31 .........................................................................................................‬‬
‫‪ 1-5-1‬محاسبه میزان هوای الزم در احتراق ‪31 ..........................................................................‬‬
‫‪ 1-5-2‬احتراق سوختهای مایع ‪11 .........................................................................................‬‬
‫‪ 1-5-3‬احتراق سوختهای گازی و اثر وجود رطوبت و میعانات گازی بر آن‪51 .....................................‬‬
‫‪ 1-5-1‬روشهای تصفیه گاز طبیعی ‪51 ....................................................................................‬‬
‫‪ 1-5-1-1‬ترکیببندی سیستمهای گرمایش و تصفیه گاز طبیعی ‪55 .................................................‬‬
‫‪ 1-5‬انواع خوردگی به دلیل آالیندههای موجود در سوخت ‪51 .........................................................‬‬
‫‪1-5-1‬خوردگی داغ سولفور(خوردگی داغ نوع دوم) ‪13 ................................................................‬‬
‫‪ 1-5-2‬خوردگی اکسید وانادیوم(خوردگی داغ نوع اول) ‪15 ............................................................‬‬
‫‪ 1-5-3‬اکسید شدن خالص‪11 ...............................................................................................‬‬
‫‪ 1-5-1‬خوردگی دما پایین ‪11 ...............................................................................................‬‬
‫‪ 1-1‬روشهای تصفیه سوخت ‪11 ............................................................................................‬‬
‫‪ 1-1‬افزودنیهای رایج در تصفیه سوخت ‪15 ..............................................................................‬‬
‫فصل ‪2‬؛ نیروگاه گازی ‪19‬‬
‫‪ 2-1‬سیکل برایتون ‪19 .........................................................................................................‬‬
‫‪ 2-2‬نیروگاه گازی (سیکل ساده) ‪92 ........................................................................................‬‬
‫‪ 2-2-1‬سیکل ساده برایتون تولید مجددو با یک شفت‪122..............................................................‬‬
‫‪ 2-2-2‬سیکل ساده با دو شفت ‪125 .........................................................................................‬‬
‫‪ 2-2-3‬ترکیب چینی چند شفته ‪121 .......................................................................................‬‬
‫‪ 2-2-1‬سیکل گرمایش مجدد ‪121 ...........................................................................................‬‬
‫‪ 2-2-5‬سیکل ساده برایتون با خنک کن میانی و گرمایش و تولید مجدد ‪112.......................................‬‬
‫‪ 2-3‬روشی برای محاسبه افت قسمتهای مختلف توربین ‪111 .........................................................‬‬
‫‪ 2-1‬معادله پایستاری جرم و انرژی و قانون گاز کامل و مشخصات سکون ‪115 ......................................‬‬
‫‪ 2-5‬محاسبه دما و فشار سکون ‪125 ........................................................................................‬‬
‫‪ 2-5‬بیان مشخصات سکون یک سیال بر اساس عدد ماخ بحرانی ‪132 ................................................‬‬
‫مبانی طراحی توربین گاز‬ ‫‪vi‬‬
‫‪ 2-1‬عد ماخ نسبی بحرانی ‪132 ..............................................................................................‬‬
‫‪ 2-1‬معادله پایستاری جرم ‪133 ..............................................................................................‬‬
‫‪ 2-9‬جریان آیزنتروپیک در مسیرهای با سطح مقطع متغیر ‪135 ......................................................‬‬
‫‪ 2-12‬نحوه طراحی دیفیوزر خروجی توربین ‪139 .........................................................................‬‬
‫‪ 2-11‬نحوه محاسبه بازده کمپرسور و توربین ‪111.........................................................................‬‬
‫‪ 2-11-1‬بازده آیزنتروپیک ‪111................................................................................................‬‬
‫‪ 2-11-1-1‬ضریب افت بر پایه آنتروپی ‪152 .................................................................................‬‬
‫‪ 2-11-2‬بازده پلی تروپیک ‪153 ..............................................................................................‬‬
‫‪ 2-11-2-1‬بازده پلی تروپیک در توربینها و کمپرسورها با تعداد ‪ N‬مرتبه ‪155 ....................................‬‬
‫‪ 2-12‬تغییر ارزش حرارتی مخصوص ‪ cp‬و ‪153 ......................................................................... g‬‬
‫‪ 2-13‬هوای خنککن زیرکش شده از قسمت کمپرسور و تاثیر آن بر توان توربین ‪155 ...........................‬‬
‫‪ 2-11‬سیکل بسته ‪151 ........................................................................................................‬‬
‫‪ 2-15‬تأثیر تغییر شرایط محیطی و پارامترهای ورودی بر بازده توربین گاز ‪151 ....................................‬‬
‫‪ 2-15-1‬دما‪151 .................................................................................................................‬‬
‫‪ 2-15-2‬تغییر ارتفاع محل نصب‪159........................................................................................‬‬
‫‪ 2-15-3‬رطوبت ‪112 ............................................................................................................‬‬
‫‪ 2-15-1‬افت فشار در ورودی و خروجی توربین گاز ‪111 ................................................................‬‬
‫‪ 2-15-5‬فعالیت در بار جزئی ‪113 ...........................................................................................‬‬
‫‪ 2-15-5‬نوع سوخت ‪111 .....................................................................................................‬‬
‫‪ 2-15-5-1‬گاز طبیعی ‪111 ...................................................................................................‬‬
‫‪ 2-15-5-2‬گازهای با ارزش حرارتی باال‪115 ..............................................................................‬‬
‫‪ 2-15-5-3‬سوختهای با ارزش حرارتی متوسط ‪115 ...................................................................‬‬
‫‪ 2-15-5-1‬سوختهای با ارزش حرارتی پایین ‪111 .....................................................................‬‬
‫‪ 2-15-5-5‬سوختهای مایع ‪111 ...........................................................................................‬‬
‫‪ 2-15-1‬دمای سوخت ورودی به توربین گاز ‪119 ........................................................................‬‬
‫‪ 2-15-1‬فشار سوخت ورودی ‪192 ...........................................................................................‬‬
‫‪ 2-15‬روشهای افزایش بازده سیکل ساده و توربین گاز‪192 ............................................................‬‬
‫‪ 2-15-1‬ارتقا اصولی و پایهای توربین گاز ‪193 .............................................................................‬‬
‫‪ 2-15-2‬بهبود بازده با استفاده از پوشش عایق حرارتی در توربین ‪212 ..............................................‬‬
‫‪ 2-15-3‬بهبود بازده با استفاده از پوشش عایق حرارتی در کمپرسور ‪212 ...........................................‬‬
‫‪ 2-15-1‬افزایش میزان جریان هوا ‪213 .....................................................................................‬‬
‫‪ 2-15-5‬تزریق آب یا بخار به محفظه احتراق ‪215 .......................................................................‬‬
‫‪ 2-15-5‬سرمایش هوای ورودی ‪219 .........................................................................................‬‬
‫‪ 2-15-5-1‬سیستم تبخیری ‪221 .............................................................................................‬‬
‫‪ 2-15-5-2‬سیستم پاشش مه ‪225 ..........................................................................................‬‬
‫‪ 2-15-5-3‬سیستم خنک کن چیلری ‪221 ................................................................................‬‬
‫‪ 1- 2-15-5-1‬نصب چیلر جذبی بر روی نیروگاههای موجود و جدید ‪231 ..........................................‬‬
‫‪ 2-15-5-3-5‬بررسی موردی نصب سیستم چیلر جذبی بر روی یک نیروگاه سیکل ترکیبی ‪231.............‬‬
‫‪ 2-15-1‬گرمایش سوخت ورودی ‪212.......................................................................................‬‬
‫‪ 2-15-1-1‬تمیزی و پاک بودن سوخت گاز ‪212 ..........................................................................‬‬
‫‪ 2-15-1-2‬کیفیت سوخت ‪211 ..............................................................................................‬‬
‫‪ 2-15-1‬افزایش توان توربین گاز با اصالح سیستم کنترل توربین گاز ‪215 .........................................‬‬
‫‪ 2-11‬پارامترهای موثر در تعمیرات و نگهداری و عمر قطعات ‪215 ....................................................‬‬
‫‪vii‬‬ ‫فهرست‬

‫‪ 2-11-1‬تعداد دفعات روشن شدن توربین گاز و ساعات کارکرد آن ‪211 ............................................‬‬
‫‪ 2-11-2‬نوع سوخت ‪251 .....................................................................................................‬‬
‫‪ 2-11-3‬دمای ورودی به توربین گاز ‪255 ..................................................................................‬‬
‫‪ 2-11-1‬تزریق آب یا بخار به محفظه احتراق ‪251 .......................................................................‬‬
‫‪ 2-11-5‬تخمین زمان تعویض قطعات اصلی توربین گاز ‪251...........................................................‬‬
‫‪ 2-11‬آلیاژهای مورد استفاده در قسمت داغ توربین گاز ‪251 ...........................................................‬‬
‫فصل ‪3‬؛ نیروگاه سیکل ترکیبی‪255 .........................................................................................‬‬
‫‪ 3-1‬نیروگاه سیکل ترکیبی ‪255 .............................................................................................‬‬
‫‪ 3-2‬بازده حرارتی نیروگاههای سیکل ترکیبی ‪215 ......................................................................‬‬
‫‪ 3-3‬تأثیر افزایش بازده توربین گاز بر روی بازده سیکل ترکیبی ‪215 ................................................‬‬
‫‪ 3-1‬بهینه سازی بویلر بازیاب ‪211 ..........................................................................................‬‬
‫‪ 3-5‬سیکل ترکیبی تک فشاره ‪211........................................................................................‬‬
‫‪ 3-5-1‬پارامترهای اصلی در طراحی سیکل تک فشاره ‪291 ............................................................‬‬
‫‪ 3-5-1-1‬فشار ‪291 .............................................................................................................‬‬
‫‪ 3-5-1-2‬دما ‪295 ..............................................................................................................‬‬
‫‪ 3-5-1-3‬دمای پینچ و اپروچ ‪295 ..........................................................................................‬‬
‫‪ 3-5-1-1‬افت فشار در سمت آب و بخار ‪291 ............................................................................‬‬
‫‪ 3-5-1-5‬افت فشار در سمت گاز داغ‪291 ................................................................................‬‬
‫‪ 3-5-1-5‬فشار کندانسور‪291 ...............................................................................................‬‬
‫‪ 3-5‬سیکل ترکیبی دو فشاره ‪299 ..........................................................................................‬‬
‫‪ 3-5-1‬پارامترهای اثر گذار در طراحی سیکل دو فشاره ‪322 ..........................................................‬‬
‫‪ 3-5-1-1‬فشار بخار فوق اشباع ‪322 .......................................................................................‬‬
‫‪ 3-5-1-2‬دمای بخار فوق اشباع در سیکل دو فشاره ‪321 .............................................................‬‬
‫‪ 3-5-1-2‬نقطه پینچ ‪325 .....................................................................................................‬‬
‫‪ 3-5-1-3‬فشار کندانسور ‪325 ..............................................................................................‬‬
‫‪ 3-5-1-1‬دمای دود خروجی از توربین گاز ‪321 ..........................................................................‬‬
‫‪ 3-1‬سیکل سه فشاره ‪321 ...................................................................................................‬‬
‫‪ 3-1-1‬پارامترهای اصلی در طراحی سیکل سه فشاره ‪311 .............................................................‬‬
‫‪ 3-1-1-1‬فشار بخار ‪311 .......................................................................................................‬‬
‫‪ 3-1-1-2‬دمای بخار فوق اشباع‪312 .......................................................................................‬‬
‫‪ 3-1-1-3‬نقطه پینچ‪313 .....................................................................................................‬‬
‫‪ 3-1‬سیکل گرمایش مجدد ‪313 .............................................................................................‬‬
‫‪ 3-1-1‬پارامترهای اصلی در طراحی سیکل گرمایش مجدد ‪311 ......................................................‬‬
‫‪ 3-1-1-1‬فشار بخار ‪311 ......................................................................................................‬‬
‫‪ 3-9‬استفاده از آتش اضافی در بویلر بازیاب ‪322 ........................................................................‬‬
‫‪ 3-12‬اثرات شرایط محیطی محل نصب بر روی توان و بازده ‪331 ......................................................‬‬
‫‪ 3-12-1‬تاثیر دما ‪331 ..........................................................................................................‬‬
‫‪ 3-12-2‬تاثیر فشار هوا و ارتفاع محل نصب ‪331 ........................................................................‬‬
‫‪ 3-12-3‬تاثیر رطوبت در دمای ثابت ‪335..................................................................................‬‬
‫‪ 3-12-1‬سیال خنک کننده کندانسور ‪335................................................................................‬‬
‫‪ 3-12-5‬سوخت ‪331 ..........................................................................................................‬‬
‫‪ 3-12-5‬فشار کندانسور ‪339.................................................................................................‬‬
‫‪ 3-12-1‬نقطه پینچ ‪339.......................................................................................................‬‬
‫مبانی طراحی توربین گاز‬ ‫‪viii‬‬
‫‪ 3-12-1‬افت فشار جریان گاز در بویلر بازیاب ‪312 ......................................................................‬‬
‫‪ 3-12-9‬دمای گاز خروجی از توربین گاز ‪312 .............................................................................‬‬
‫‪ 3-12-12‬نحوه تغییر بار سیستم کنترل در سیکل ترکیبی ‪312 .......................................................‬‬
‫‪ 3-12-11‬لغزنده کردن فشار بخار ‪ LP‬و ‪ IP‬در توربین بخار دو و سه فشاره ‪311 ....................................‬‬
‫‪ 3-11‬بویلر بازیاب حرارت ‪315 ...............................................................................................‬‬
‫‪ 3-12‬روشهای کاهش آالیندگی در نیروگاههای گازی و سیکل ترکیبی ‪319 .......................................‬‬
‫فصل ‪1‬؛ نیروگاههای ‪355 ............................................................................................. IGCC‬‬
‫‪ 1-1‬نیروگاههای ‪355 ................................................................................................. IGCC‬‬
‫‪ 1-1-1‬تقسیمبندی گازیسازها ‪351 .......................................................................................‬‬
‫‪ 1-1-1-1‬روش بستر ثابت (روان) ‪359......................................................................................‬‬
‫‪ 1-1-1-2‬روش جریان همراه ‪352 ...........................................................................................‬‬
‫‪ 1-1-1-3‬روش بستر سیال شده ‪352 .......................................................................................‬‬
‫‪ 1-1-2‬روشهای گازیسازی تجاری شده ‪352 ............................................................................‬‬
‫‪ 1-1-2-1‬روش شرکت ‪351 .............................................................................................. GE‬‬
‫‪ 1-1-2-2‬روش شرکت شل ‪352 .............................................................................................‬‬
‫‪ 1-1-2-3‬روش شرکت ساسول لورگی ‪355...............................................................................‬‬
‫‪ 1-1-2-1‬روش شرکت زیمنس ‪355 ........................................................................................‬‬
‫‪ 1-1-2-5‬روش ‪351.....................................................................................................KBR‬‬
‫‪ 1-1-2-5‬روش کونکو فیلیپ ‪351...........................................................................................‬‬
‫‪ 1-1-3‬فرایند گاز سازی در نیروگاههای ‪359 ..................................................................... IGCC‬‬
‫‪ 1-1-1‬بهینه سازی گاز سنتز شده برای فرایندهای مختلف‪312......................................................‬‬
‫‪ 1-1-5‬بازده نیروگاه ‪ IGCC‬بدون جداسازی دی اکسید کربن ‪311....................................................‬‬
‫‪ 1-1-5‬در دسترس بودن نیروگاههای ‪315 ........................................................................ IGCC‬‬
‫‪ 1-1-1‬روشهای افزایش بازده نیروگاه ‪315....................................................................... IGCC‬‬
‫فصل ‪5‬؛ سیستم فیلتراسیون هوای ورودی توربین ‪319.................................................................‬‬
‫‪ 5-1‬آسیب دیدگی به وسیله ذرات خارجی )‪312 ................................................................ (FOD‬‬
‫‪ 5-2‬سایش ‪312 .................................................................................................................‬‬
‫‪ 5-3‬رسوبگذاری ‪312........................................................................................................‬‬
‫‪ 5-1‬انسداد مسیر خنککاری پره ها‪313 .................................................................................‬‬
‫‪ 5-5‬گداخت ذره ای ‪313 .....................................................................................................‬‬
‫‪ 5-5‬خوردگی ‪313 .............................................................................................................‬‬
‫‪ 5-1‬آالیندههای اصلی در هوای ورودی به توربین گاز ‪311 ...........................................................‬‬
‫‪ 5-1-1‬آالیندههای گازی ‪315 ...............................................................................................‬‬
‫‪ 5-1-2‬آالیندههای جامد ‪315 ..............................................................................................‬‬
‫‪ 5-1-3‬نمک ‪315...............................................................................................................‬‬
‫‪ 5-1-1‬آالیندههای مایع ‪311 ...............................................................................................‬‬
‫‪ 5-1-5‬آالیندهها و نمک موجود در هوای دریا ‪319.....................................................................‬‬
‫‪ 5-1-5‬سیستم جلوگیری از تشکیل یخ در دهانه کمپرسور (آنتی آیسینگ) ‪391 ................................‬‬
‫‪ 5-1‬استفاده از فیلتر ‪125.....................................................................................................‬‬
‫‪ 5-1-1‬انتخاب فیلتر ‪121 .....................................................................................................‬‬
‫‪ 5-1-2‬پارامترهای یک فیلتر ‪121 ..........................................................................................‬‬
‫‪ 5-1-3‬مکانیزم فیلتر ‪121 ...................................................................................................‬‬
‫‪ 5-1-1‬بازده فیلتر و کالسبندی آن ‪112 ...................................................................................‬‬
‫‪ix‬‬ ‫فهرست‬

‫‪ 5-1-5‬افت فشار فیلتر ‪111 ..................................................................................................‬‬

‫‪ 5-1-5‬بار فیلتر ‪113 ..........................................................................................................‬‬
‫‪ 5-1-1‬سطح سرعت ‪113 ....................................................................................................‬‬
‫‪ 5-1-1‬عملکرد در شرایط مرطوب ‪111....................................................................................‬‬
‫‪ 5-1-9‬انواع فیلترها ‪115 .....................................................................................................‬‬
‫‪ 5-1-9-1‬توریها و دریچههای محافظ ‪115 ...............................................................................‬‬
‫‪ 5-1-9-2‬فیلترهای جداکننده اینرسیال‪115.............................................................................‬‬
‫‪ 5-1-9-3‬فیلترهای جذب کننده رطوبت ‪111 ...........................................................................‬‬
‫‪ 5-1-9-1‬فیلترهای اولیه ‪119...............................................................................................‬‬
‫‪ 5-1-9-5‬فیلترهای بازده باال ‪122..........................................................................................‬‬
‫‪ 5-1-9-5‬فیلترهای خود تمیز شونده ‪121.................................................................................‬‬
‫‪ 5-1-9-1‬فیلترهای روغنی ‪123 ............................................................................................‬‬
‫فصل ‪5‬؛ انتقال انرژی بین سیال و روتور و آنالیز ابعادی و نقشه عملکردی ماشینهای دوار ‪121 ................‬‬
‫‪ 5-1‬مومنتوم محوری ‪121 .....................................................................................................‬‬
‫‪ 5-2‬اندازه حرکت شعاعی ‪121 ...............................................................................................‬‬
‫‪ 5-3‬مومنتوم زاویه ای ‪129 ...................................................................................................‬‬
‫‪ 5-1‬زوایای جریان و ایرفویل ‪131 ...........................................................................................‬‬
‫‪ 5-5‬تعریف میزان عکس العملی بودن یک مرتبه ‪133 .................................................................‬‬
‫‪ 5-5‬مشخصات نسبی سکون سیال در روتور ‪135 ........................................................................‬‬
‫‪ 5-1‬زاویه برخورد و انحراف در پره ها ‪131 ...............................................................................‬‬
‫‪ 5-1‬آنالیز ابعادی و نقشه عملکردی ماشینهای دوار ‪111 ..............................................................‬‬
‫‪ 5-1-1‬شباهتهای هندسی دو ماشین دوار ‪111 .........................................................................‬‬
‫‪ 5-1-2‬شباهتهای دینامیک دو ماشین دوار ‪111 .......................................................................‬‬
‫‪ 5-1-3‬تئوری ‪ π‬باکینگهام در جریانهای تراکم ناپذیر ‪111 ..........................................................‬‬
‫‪ 5-1-1‬نقشه عملکردی توربین و کمپرسور ‪115 .........................................................................‬‬
‫‪ 5-1-5‬چوک شدن توربین و کمپرسور ‪119 ..............................................................................‬‬
‫‪ 5-1-5‬سرعت مخصوص در نقشه عملکردی‪152 ........................................................................‬‬
‫فصل ‪1‬؛ کمپرسور گریز از مرکز ‪159 .........................................................................................‬‬
‫‪ 1-1‬تعریف پارامترها و قسمتهای مختلف ماشینهای دوار ‪159 .....................................................‬‬
‫‪ 1-2‬سیستم ورودی روتور ‪151 ..............................................................................................‬‬
‫‪ 1-3‬افت داکت ورودی‪151 ...................................................................................................‬‬
‫‪ 1-1‬ترمودینامیک کمپرسور ‪159 ...........................................................................................‬‬
‫‪ 1-5‬انواع روشهای چینش پره روی روتور ‪159 ..........................................................................‬‬
‫‪ 1-5‬اجزا معادله انتقال انرژی و درجه عکس العملی بودن مرتبه ‪112 ................................................‬‬
‫‪ 1-5-1‬اثرات عملکردی هد استاتیکی ‪113................................................................................‬‬
‫‪ 1-5-2‬اثرات عملکردی هد دینامیکی ‪111 ...............................................................................‬‬
‫‪ 1-1‬اجزای شتاب دهنده جریان در پروانه‪115...........................................................................‬‬
‫‪ 1-1‬پدیده لغزش و ضریب لغزش‪115 ......................................................................................‬‬
‫‪ 1-9‬ویسکوزیته و فاکتور تراکم پذیری جریان ‪111.....................................................................‬‬
‫‪ 1-12‬اصول کار ‪111 ............................................................................................................‬‬
‫‪ 1-11‬کار مورد نیاز و افزایش فشار ‪113 ....................................................................................‬‬
‫‪ 1-12‬بازده کمپرسور ‪115.....................................................................................................‬‬
‫‪ 1-13‬ناحیه ولوت ‪115 .........................................................................................................‬‬
‫مبانی طراحی توربین گاز‬ ‫‪x‬‬
‫‪ 1-13-1‬روش طراحی یک بعدی ولوت ‪111...............................................................................‬‬
‫‪ 1-11‬اثر لقی نوک پره ‪111 ..................................................................................................‬‬
‫‪ 1-15‬کمپرسورهای شعاعی چند مرتبهای ‪119 ...........................................................................‬‬
‫‪ 1-15‬دیفیوزر ‪191 ..............................................................................................................‬‬
‫‪ 1-11‬اثر تراکم پذیری ‪199 ...................................................................................................‬‬
‫‪ 1-11-1‬عدد ماخ ورودی در پروانه و دیفیوزر ‪199 .......................................................................‬‬
‫‪ 1-11‬کمیتهای بدون بعد برای رسم نقشه کمپرسور ‪523 .............................................................‬‬
‫فصل ‪1‬؛ کمپرسور محوری ‪513 ...............................................................................................‬‬
‫‪ 1-1‬کمپرسور محوری ‪511 ....................................................................................................‬‬
‫‪ 1-2‬پایه عملکرد کمپرسور محوری ‪522 ...................................................................................‬‬
‫‪ 1-3‬تعریف خط پیچ (شعاع متوسط) در توربوماشین ها ‪522 ..........................................................‬‬
‫‪ 1-1‬تئوری اولیه کمپرسورهای محوری ‪523..............................................................................‬‬
‫‪ 1-5‬پارامترهای موثر در نسبت فشار هر مرتبه‪521 .....................................................................‬‬
‫‪ 1-5‬قفل شدن محل عبور جریان در کمپرسور ‪532.....................................................................‬‬
‫‪ 1-1‬درجه عکس العملی بودن پره ‪531....................................................................................‬‬
‫‪ 1-1‬جریان سه بعدی ‪535....................................................................................................‬‬
‫‪ 1-9‬فرایند طراحی کمپرسور ‪552 ...........................................................................................‬‬
‫‪ 1-12‬طراحی پره ‪511 .........................................................................................................‬‬
‫‪ 1-12-1‬خانواده ایرفویلهای ‪519....................................................................................... C4‬‬
‫‪ 1-12-2‬خانواده ایرفویلهای ‪591 ................................................................................. NACA‬‬
‫‪ 1-12-3‬اثر زاویه برخورد ‪593...............................................................................................‬‬
‫‪ 1-12-1‬اثر عدد رینولدز ‪593................................................................................................‬‬
‫‪ 1-12-5‬اثر عدد ماخ ‪591 .....................................................................................................‬‬
‫‪ 1-12-5‬اثر لقی نوک پره ‪591 ................................................................................................‬‬
‫‪ 1-11‬مشخصات کمپرسور در نقطه خارج از طراحی ‪595 ................................................................‬‬
‫‪ 1-12‬محاسبه پرفورمنس یک مرتبه ‪591 ..................................................................................‬‬
‫‪ 1-13‬اثر تراکم پذیری ‪529....................................................................................................‬‬
‫‪ 1-11‬عملکرد در حالت شرایط خارج از نقطه طراحی ‪513 .............................................................‬‬
‫‪ 1-15‬واماندگی کمپرسور ‪511 ................................................................................................‬‬
‫‪ 1-15-1‬واماندگی پره ‪519.....................................................................................................‬‬
‫‪ 1-15-1-1‬واماندگی چرخشی یا دوار ‪519..................................................................................‬‬
‫‪ 1-15-1-2‬واماندگی موجی‪522..............................................................................................‬‬
‫‪ 1-15‬سرج کمپرسور ‪521......................................................................................................‬‬
‫‪ 1-11‬چوک یا خفگی کمپرسور ‪521 ........................................................................................‬‬
‫‪ 1-11‬مشخصات یک کمپرسور جریان محوری ‪521 ......................................................................‬‬
‫‪ 1-19‬بعضی تفاسیر از منحنی عملکردی کمپرسور ‪521 ................................................................‬‬
‫‪ 1-22‬رفتار کمپرسور در زمان شروع به کار‪529 ..........................................................................‬‬
‫‪ 1-21‬کمپرسورهای دو شفته ‪532 ...........................................................................................‬‬
‫‪ 1-22‬کمپرسورهای با قابلیت تغییر هندسه ‪531 .........................................................................‬‬
‫‪ 1-23‬انواع افتهای کمپرسور ‪531 .........................................................................................‬‬
‫‪ 1-21‬مواد مورد استفاده در ساخت کمپرسور ‪535 ......................................................................‬‬
‫فصل ‪9‬؛ محفظه احتراق ‪515 ..................................................................................................‬‬
‫‪ 9-1‬انواع شعله محفظه احتراق ‪511 .........................................................................................‬‬
‫‪xi‬‬ ‫فهرست‬

‫‪ 9-1-1‬محفظه احتراق دیفیوژن ‪551 ........................................................................................‬‬

‫‪ 9-1-1-1‬طراحی محفظه احتراق دیفیوژن ‪559 ...........................................................................‬‬
‫‪ 9-1-2‬محفظه احتراق پریمیکس ‪551.......................................................................................‬‬
‫‪ 9-2‬دمای شعله ‪512 ...........................................................................................................‬‬
‫‪ 9-3‬انواع محفظه احتراق ‪511 ...............................................................................................‬‬
‫‪ 9-3-1‬محفظه احتراق حلقوی ‪512 .........................................................................................‬‬
‫‪ 9-3-2‬محفظه احتراق کن ‪512 ..............................................................................................‬‬
‫‪ 9-3-3‬محفظه احتراق کن‪ -‬حلقوی ‪513..................................................................................‬‬
‫‪ 9-3-1‬محفظه احتراق سیلو ‪511 ...........................................................................................‬‬
‫‪ 9-1‬مهمترین پارامترهای موثر در طراحی محفظه احتراق ‪515.......................................................‬‬
‫‪ 9-5‬فرایند احتراق ‪511.......................................................................................................‬‬
‫‪ 9-5‬عملکرد محفظه احتراق ‪512 ............................................................................................‬‬
‫‪ 9-1‬مشکالت عملی محفظه احتراق ‪592 ..................................................................................‬‬
‫‪ 9-1‬آالیندگی صوتی (نویز) محفظه احتراق و پدیده هامینگ و ‪121 ........................................ growl‬‬
‫‪ 9-1-1‬نویز مستقیم محفظه احتراق ‪122 ..................................................................................‬‬
‫‪ 9-1-2‬ناپایداری محفظه احتراق ‪123 ......................................................................................‬‬
‫‪ 9-1-3‬مشخصات زمانی ‪121 ................................................................................................‬‬
‫‪ 9-1-1‬اثر نوع سوخت بر نویز احتراق‪121 ................................................................................‬‬
‫‪ 9-1-5‬اثر شرایط احتراق ( دما و فشار) بر نویز احتراق ‪125 ..........................................................‬‬
‫‪ 9-1-5‬اثر شرایط محیطی محل نصب بر نویز احتراق ‪125 .............................................................‬‬
‫‪ 9-1-1‬کنترل ناپایداری محفظه احتراق ‪125 .............................................................................‬‬
‫‪ 9-9‬طراحی پایه محفظه احتراق ‪121 .......................................................................................‬‬
‫‪ 9-9-1‬به دست آوردن ابعاد محفظه احتراق ‪121 ........................................................................‬‬
‫‪ 9-9-2‬تخمین اولیه توزیع هوا و ابعاد منطقه احتراق ‪111 ..............................................................‬‬
‫‪ 9-9-3‬طراحی دیفیوزر ‪115 .................................................................................................‬‬
‫‪ 9-9-1‬طراحی ‪111 .................................................................................................Swirler‬‬
‫‪ 9-9-5‬طراحی ناحیه چرخش مجدد ‪123..................................................................................‬‬
‫‪ 9-9-5‬محاسبات دما در قسمتهای مختلف محفظه احتراق ‪121 ....................................................‬‬
‫‪ 9-9-5-1‬محاسبه دمای ناحیه چرخش مجدد محفظه ‪125 .............................................................‬‬
‫‪ 9-9-5-2‬محاسبه دمای ناحیه اولیه احتراق (بدون در نظر گرفت ناحیه چرخش مجدد) ‪125 ..................‬‬
‫‪ 9-9-5-3‬محاسبه دما در ناحیه ثانویه و رقیق سازی ‪125 .............................................................‬‬
‫‪ 9-9-1‬محاسبه میزان خنک کاری مورد نیاز دیواره محفظه ‪125 .....................................................‬‬
‫‪ 9-9-1-1‬تابش از داخل به الینر‪121.......................................................................................‬‬
‫‪ 9-9-1-2‬تابش ارز دیواره بیرونی الینر به پوسته یا کیسینگ ‪132 .................................................‬‬
‫‪ 9-9-1-3‬انتقال حرارت جابه جایی در دیواره داخلی الینر‪131 ......................................................‬‬
‫‪ 9-9-1-1‬انتقال حرارت جابه جایی در دیواره خارجی الینر ‪132....................................................‬‬
‫‪ 9-9-1-5‬محاسبه دمای دیواره بیرونی و درونی یک الینر بدون خنک کاری ‪133 ...............................‬‬
‫‪ 9-9-1-5‬محاسبه دمای دیواره بیرونی و درونی یک الینر با فیلم خنک کاری ‪131 ............................‬‬
‫‪ 9-9-1-1‬محاسبه دمای دیواره بیرونی و درونی یک الینر با فیلم خنک کاری و دارای ‪152 ............ TBC‬‬
‫‪ 9-9-1‬محاسبه میزان جریان جرمی سوراخهای روی بدنه الینر ‪153 ...............................................‬‬
‫‪ 9-12‬آالیندگی محفظه احتراق ‪151.........................................................................................‬‬
‫‪ 9-12-1‬آالیندگیهای توربین گاز ‪159 ......................................................................................‬‬
‫‪ 9-12-2‬اکسیدهای نیتروژن ‪111 ............................................................................................‬‬
‫مبانی طراحی توربین گاز‬ ‫‪xii‬‬
‫‪ 9-12-2-1‬تاثیر شرایط محیطی بر میزان ‪ NOX‬تولیدی ‪112...........................................................‬‬
‫‪ 9-12-3‬مونوکسید کربن ‪111................................................................................................‬‬
‫‪ 9-12-1‬هیدروکربن محترق نشده‪111.............................................................................. UHC‬‬
‫‪ 9-12-5‬اکسیدهای گوگرد‪115 ....................................................................................... SOX‬‬
‫‪ 9-12-5‬ریز آالینده ‪115.......................................................................................................‬‬
‫‪ 9-12-1‬کنترل ریز آالیندها ‪111 ...........................................................................................‬‬
‫‪ 9-12-1‬حذف دی اکسید کربن از دود خروجی ‪192 .....................................................................‬‬
‫‪ 9-12 -1-1‬حذف کربن به روش پس احتراق ‪195 ........................................................................‬‬
‫‪ 9-12 -1-2‬حذف کربن به روش پیش احتراق ‪199 ......................................................................‬‬
‫‪ 9-12 -1-3‬حذف کربن به روش احتراق سوخت با اکسیژن خالص ‪122 ..............................................‬‬
‫‪ 9-11‬آالیندگی صوتی ‪122 ....................................................................................................‬‬
‫فصل ‪12‬؛ توربین محوری ‪121 .................................................................................................‬‬
‫‪ 12-1‬طراحی و ساخت توربین جریان محوری ‪121 ........................................................................‬‬
‫‪ 12-1-1‬مرحله اول‪ :‬بررسی شکلبندی اولیه یک مرتبه ‪112 ............................................................‬‬
‫‪ 12-1-2‬مرحله دوم‪ :‬تعریف مقدار کار در هر مرتبه ‪112 .................................................................‬‬
‫‪ 12-1-3‬مرحله سوم‪ :‬طراحی مرتبه به مرتبه توربین ‪111 ...............................................................‬‬
‫‪ 12-2‬تعریف متغیرهای پرکاربرد در طراحی توربین ‪112 ................................................................‬‬
‫‪ 12-3‬تئوری طراحی پرهها با روش جریان گردابه آزاد ‪159.............................................................‬‬
‫‪ 12-1‬تئوری طراحی با زاویه ثابت نازل ‪153................................................................................‬‬
‫‪ 12-5‬طراحی جزئی پروفیل یک دسته پره برای قرارگیری در یک ردیف ‪155......................................‬‬
‫‪ 12-5‬متغیرهای هندسی یک دسته ایرفویل ‪151.........................................................................‬‬
‫‪ 12-5-1‬ضخامت پیشانی پره ‪151............................................................................................‬‬
‫‪ 12-5-2‬زاویه گوه ای پیشانی پره ‪151 .....................................................................................‬‬
‫‪ 12-5-3‬زاویه چرخش پوشش داده نشده ‪151 ...........................................................................‬‬
‫‪ 12-5-1‬ضخامت دم انتهایی پره ‪151 ......................................................................................‬‬
‫‪ 12-5-5‬بارگذاری آیرودینامیک پره ‪159 ..................................................................................‬‬
‫‪ 12-5-5‬متغیرهای کنترل کننده عملکرد ایرفویل ‪159 ..................................................................‬‬
‫‪ 12-5-1‬نسبت طول به کورد پره ‪159 ................................................................... aspect ratio‬‬
‫‪ 12-5-1‬اثر لقی نوک پره ‪112 ................................................................................................‬‬
‫‪ 12-5-1-1‬رابطه تجربی وابستگی بازده مرتبه به لقی نوک پره ‪112..................................................‬‬
‫‪ 12-5-9‬اثر عدد رینولدز‪113 ................................................................................................‬‬
‫‪ 12-5-12‬اثر زاویه برخورد ‪113 ..............................................................................................‬‬
‫‪ 12-5-11‬بخش شدگی جریان در سمت مکش پره ‪115..................................................................‬‬
‫‪ 12-5-12‬محل سکون جریان در پروفیل پره ‪111 .......................................................................‬‬
‫‪ 12-5-13‬ضخامت دم انتهایی پره ‪111 .....................................................................................‬‬
‫‪ 12-1‬طراحی بر اساس روابط تجربی ‪119...................................................................................‬‬
‫‪ 12-1-1‬تعداد بهینه پرهها (رابطه تسوایفل) ‪112 .........................................................................‬‬
‫‪ 12-1-2‬گزینههای مختلف فراصوت کردن پرههای استاتور ‪111 ......................................................‬‬
‫‪ 12-1-3‬نحوه انتخاب پروفیل پره و پیچ و کورد آن ‪112................................................................‬‬
‫‪ 12-1‬روشی تئوری برای تعیین پروفیل پره و نسبت ‪192 ............................................. pitch/cord‬‬
‫‪ 12-1-1‬اولین تقریب برای پروفیل ‪191 .....................................................................................‬‬
‫‪ 12-1-2‬دومین تقریب برای پروفیل‪195...................................................................................‬‬
‫‪ 12-9‬تغییر ابعاد اجزا در حالت سرد و گرم ‪922 ............................................................................‬‬
‫‪xii‬‬ ‫فهرست‬
‫‪i‬‬
‫‪ 12-12‬تخمین بازده یک مرتبه از توربین ‪922 ...............................................................................‬‬
‫‪ 12-11‬فاکتورهای محدود کننده در طراحی توربین ‪921 ..................................................................‬‬
‫‪ 12-12‬تخمین پرفورمنس یک مرتبه از توربین در نقطه طراحی ‪923 .................................................‬‬
‫‪ 12-13‬تخمین بازده کلی یک توربین ‪911 ...................................................................................‬‬
‫‪ 12-11‬خنک کاری پرههای توربین ‪913 .....................................................................................‬‬
‫‪ 12-11-1‬طراحی سیستم خنک کاری پره توربین ‪922 ...................................................................‬‬
‫‪ 12-11-2‬محاسبات حرارتی سیستم خنک کاری پره ‪921 ..............................................................‬‬
‫فصل ‪11‬؛ توربینهای جریان شعاعی ‪913 ...................................................................................‬‬
‫‪ 11-1‬اجزای انتقال انرژی ‪911 .................................................................................................‬‬
‫‪ 11-2‬زوایای جریان ‪911 .......................................................................................................‬‬
‫‪ 11-3‬درجه عکس العملی بودن ‪911 ........................................................................................‬‬
‫‪ 11-1‬دیگر متغیرهای بدون بعد موثر در عملکرد توربین شعاعی ‪911 ................................................‬‬
‫‪ 11-1-1‬عدد رینولدز ‪919 .....................................................................................................‬‬
‫‪ 11-1-2‬ضریب جریان‪919 ....................................................................................................‬‬
‫‪ 11-1-3‬ضریب کار ‪919 .......................................................................................................‬‬
‫‪ 11-1-1‬مشخصان نسبی سکون و عدد ماخ بحرانی‪919 ................................................................‬‬
‫‪ 11-5‬شکل بندی و هندسه یک توربین شعاعی نمونه‪951 ..............................................................‬‬
‫‪ 11-5‬اثر تراکم پذیری ‪951 ....................................................................................................‬‬
‫‪ 11-1‬مسیر حلزونی ‪955 .......................................................................................................‬‬
‫‪ 11-1‬استاتور با پره ‪955 .......................................................................................................‬‬
‫‪ 11-9‬روتور ‪951 .................................................................................................................‬‬
‫‪ 11-12‬رابطه محاسبه افت در قسمت استاتور ‪951........................................................................‬‬
‫‪ 11- 11‬افت فاصله شعاعی بدون پره بین استاتور و روتور‪959 ..........................................................‬‬
‫‪ 11-12‬افت قسمت ورودی جریان به روتور ‪952............................................................................‬‬
‫‪ 11-13‬افتهای پروفیل پره روتور ‪951 .......................................................................................‬‬
‫‪ 11-11‬افتهای داکت خروجی از روتور ‪953 ...............................................................................‬‬
‫‪ 11-15‬افتهای ناشی از لقی بین پشت صفح روتور و پوسته توربین ‪953 ............................................‬‬
‫فصل ‪12‬؛ طراحی مکانیکال توربین گاز ‪911 ................................................................................‬‬
‫‪ 12-1‬فرایند طراحی‪911 .......................................................................................................‬‬
‫‪ 12-2‬معماری توربین گاز و نیازمندیهای طراحی و هدف آن ‪913....................................................‬‬
‫‪ 12-3‬بارهای وارده به قطعات توربین ‪911 .................................................................................‬‬
‫‪ 12-1‬مدهای شکست در قطعات مختلف توربین‪911 ....................................................................‬‬
‫‪ 12-5‬مواد مورد استفاده در ساخت توربین ‪915..........................................................................‬‬
‫‪ 12-5-1‬شکست استاتیکی و مقاومت کششی ‪915 ......................................................................‬‬
‫‪ 12-5-2‬خزش ‪911.............................................................................................................‬‬
‫‪ 12-5-3‬پارامتر الرسون میلر ‪919 ..........................................................................................‬‬
‫‪ 12-5-1‬رابطه تصویر ‪991 ............................................................................................ Theta‬‬
‫‪ 12-5-5‬خستگی نوسانی سیکل باال )‪991 ......................................................................... (HCF‬‬
‫‪ 12-5-5‬خستگی نوسانی با سیکل کم )‪991 ....................................................................... (LCF‬‬
‫‪ 12-5-1‬خزش و )‪991 .................................................................................................. (LCF‬‬
‫‪ 12-5-1‬خستگی ترمومکانیکال)‪991 ..............................................................................(TMF‬‬
‫‪ 12-5-9‬اکسید شدن و خوردگی داغ ‪991 .................................................................................‬‬
‫‪ 12-5‬کلید مواد مورد استفاده در توربین گاز ‪991 ........................................................................‬‬
‫مبانی طراحی توربین گاز‬ ‫‪xiv‬‬
‫‪ 12-1‬آلیاژهای مورد استفاده در قسمتهای مختلف توربین گاز ‪1222 ................................................‬‬
‫‪ 12-1‬طراحی تنشی قطعات توربین و تخمین عمر ‪1222 .................................................................‬‬
‫‪ 12-1-1‬تخمین عمر ‪1223......................................................................................................‬‬
‫‪ 12-1-1-1‬روش ایمن‪-‬عمر ‪1223.............................................................................................‬‬
‫‪ 12-1-1-2‬روش تلرانس آسیب ‪1225........................................................................................‬‬
‫‪ 12-9‬طراحی مکانیکال پره توربین ‪1221....................................................................................‬‬
‫‪ 12-9-1‬نحوه محاسبه تنش در پره توربین‪1221...........................................................................‬‬
‫‪ 12-9-2‬تنشهای ناشی از حرکت گریز از مرکز پره‪1221 ...............................................................‬‬
‫‪ 12-9-3‬تنشهای خمشی ناشی از جریان گاز بر روی پره ‪1212 ........................................................‬‬
‫‪ 12-9-1‬تنشهای گریز از مرکز بر خالف جهت تاب پره در پرههای تابدار سه بعدی ‪1211 ........................‬‬
‫‪ 12-9-5‬شکل پره ‪1211 ........................................................................................................‬‬
‫‪ 12-9-5‬نحوه اتصال پره به دیسک‪1215....................................................................................‬‬
‫‪ 12-9-1‬تنشهای حرارتی ‪1211..............................................................................................‬‬
‫‪ 12-9-1‬سیستم خنک کن پره ‪1219 ........................................................................................‬‬
‫‪ 12-12‬طراحی مکانیکال دیسک در حالت با پره ‪1222 ....................................................................‬‬
‫‪ 12-12-1‬تنشها بر روی دیسک با پره ‪1222 ................................................................................‬‬
‫‪ 12-12-2‬تنشهای حرارتی‪1225 .............................................................................................‬‬
‫‪ 12-12-3‬تنش در روتور کمپرسورهای شعاعی ‪1225 .....................................................................‬‬
‫‪ 12-11‬ارتعاشات دیسک و پره ‪1221 .........................................................................................‬‬
‫‪ 12-11-1‬ارتعاش رزونانسی ‪1231..............................................................................................‬‬
‫‪ 12-11-2‬لرزش درجای پره ‪1231 .............................................................................................‬‬
‫‪ 12-11-3‬لرزش درجای پره وامانده در شرایط زیر صوت و ‪1235 ....................................... transonic‬‬
‫‪ 12-11-1‬لرزش درجای چوک شدگی ‪1235 ................................................................................‬‬
‫‪ 12-11-5‬لرزش درجای فراصوت ‪1235 ......................................................................................‬‬
‫‪ 12-11-5‬لرزش درجای فراصوت در حالت واماندگی پره ‪1235 .........................................................‬‬
‫‪ 12-11-1‬لرزش درجای کالسیک ناشی از کوپل پیچش و خمش‪1235 ................................................‬‬
‫‪ 12-11-1‬لرزش درجای سیستمی ‪1235 ....................................................................................‬‬
‫‪ 12-11-9‬نحوه طراحی برای جلوگیری از لرزش درجای پره ‪1235 ......................................................‬‬
‫‪ 12-12‬ارتعاشات موتور ‪1231 ..................................................................................................‬‬
‫‪ 12-12-1‬سرعتهای بحرانی روتور ‪1231 ...................................................................................‬‬
‫‪ 12-12-2‬نحوه محاسبه دورهای بحرانی ‪1212 ..............................................................................‬‬
‫‪ 12-12-3‬ارتعاش کل سیستم موتور ‪1211 ..................................................................................‬‬
‫‪ 12-13‬دیگر اجزا جانبی توربین ‪1213 .......................................................................................‬‬
‫فصل ‪13‬؛ پوشش محافظ حرارتی در توربین)‪1219 .............................................................. (TBCs‬‬
‫‪ 13-1‬اصول اولیه ترمودینامیک ‪1251........................................................................................‬‬
‫‪ 13-2‬ساختار کریستالها ‪1255 ..............................................................................................‬‬
‫‪ 13-3‬نواقص در کریستالها ‪1251 ...........................................................................................‬‬
‫‪ 13-1‬تعادل فازها ‪1251 ........................................................................................................‬‬
‫‪ 13-5‬دیاگرام فازی دودویی ‪1259 ...........................................................................................‬‬
‫‪ 13-5‬آلیاژهای زیرپایه اصلی مورد استفاده در توربین گاز ‪1252 .......................................................‬‬
‫‪ 13-1‬ظرفیت تحمل حرارتی فلزات و آلیاژها‪1252 ........................................................................‬‬
‫‪ 13-1‬مکانیزمهای افزایش استحکام ‪1251 ..................................................................................‬‬
‫‪ 13-9‬آلیاژهای تیتانیومی ‪1253 ..............................................................................................‬‬
‫‪xv‬‬ ‫فهرست‬

‫‪ 13-12‬آلیاژهای فوالد ‪1255 ...................................................................................................‬‬

‫‪ 13-11‬آلیاژهای پایه نیکل‪-‬آهن‪1251 .......................................................................................‬‬
‫‪ 13-12‬آلیاژهای پایه نیکل‪-‬کبالت ‪1251 ....................................................................................‬‬
‫‪ 13-13‬اکسید شدن ‪1212 .....................................................................................................‬‬
‫‪ 13-13-1‬تست اکسید شدن و رشد و تکامل آن ‪1215 ..................................................................‬‬
‫‪ 13-13-2‬اکسید شدن آلیاژها ‪1213 ........................................................................................‬‬
‫‪ 13-13-3‬نقش عناصر مختلف در آلیاژها ‪1211 ...........................................................................‬‬
‫‪ 13-13-1‬اکسید شدن در حضور بخار آب ‪1292 ..........................................................................‬‬
‫‪ 13-13-5‬فرایند اکسید شدن آلیاژها ی چند کریستاله در مقایسه با آلیاژهای تک کریستاله ‪1292 ..........‬‬
‫‪ 13-11‬خوردگی داغ ‪1293 .....................................................................................................‬‬
‫‪ 13-11-1‬نمکهای خورنده ‪1295 ............................................................................................‬‬
‫‪ 13-11-2‬خوردگی داغ فلزات و آلیاژها ‪1122 ..............................................................................‬‬
‫‪ 13-11-3‬نقش عناصر خاص موجود در آلیاژهای پایه نیکلی و کبالتی در خوردگی داغ ‪1123....................‬‬
‫‪ 13-11-1‬خوردگی داغ ‪1121.......................................................................................... TBCs‬‬
‫‪ 13-11-1-1‬مقاومت خوردگی و اکسید شدن پوششها ‪1121...........................................................‬‬
‫‪ 13-11-1-2‬نیازمندیهای پوششهای فلزی مقاوم به خوردگی ‪1121................................................‬‬
‫‪ 13-11-1-3‬مواد تشکیل دهنده پوششها و نقش آنها ‪1121...........................................................‬‬
‫‪ 13-15‬فرایندهای ایجاد پوشش ‪1129 ........................................................................................‬‬
‫‪ 13-15-1‬پوشش به روش دیفیوژن ‪1112 ....................................................................................‬‬
‫‪ 13-15-1-1‬پوششهای ‪1111 ..........................................................................................Pack‬‬
‫‪ 13-15-2‬پوشش به روش ‪1121 ............................................................................... OVERLAY‬‬
‫‪ 13-15-2-1‬ایجاد پوشش ‪ OVERLAY‬به روش پاشش و قوس ‪1129 .................................................‬‬
‫‪ 13-15-2-2‬ایجاد پوشش ‪ OVERLAY‬با روش تخلیه بخار فیزیکی ‪1115 ................................... PVD‬‬
‫‪ 13-15‬مقایسه مقاومت در برابر اکسید شدن و خوردگی داغ پوششهای مختلف ‪1151 ...........................‬‬
‫‪ 13-11‬عمر خوردگی و اکسید شدن پوشش ها ‪1151 ....................................................................‬‬
‫‪ 13-11‬پوششهای سرامیکی (‪1155 ............................................................................... )TBCs‬‬
‫‪ 13-11-1‬پاشش‪ TBC‬ها به روش ‪1151 ................................................................................ APS‬‬
‫‪ 13-11-2‬پوششهای ‪ TBC‬به روش ‪1151 ..................................................................... EB-PVD‬‬
‫‪ 13-19‬تعمیر پوشش ها ‪1119 .................................................................................................‬‬
‫‪ 13-22‬پوششها در توربین گاز ‪1112.........................................................................................‬‬
‫فصل ‪11‬؛ نحوه تطبیق دادن توربین و کمپرسور ‪1111 ....................................................................‬‬
‫‪ 11-1‬تطبیق توربین با کمپرسور‪1191 ........................................................................................‬‬
‫‪ 11-2‬تطبیق کمپرسور با توربین ‪1195 ......................................................................................‬‬
‫‪ 11-3‬مصرف سوخت مخصوص ‪1191 ........................................................................................‬‬
‫‪ 11-1‬خط عملکردی راننده کمپرسور در نقشه عملکردی کمپرسور در خطوط ‪ Tt4/Tt2‬ثابت ‪1199 .............‬‬
‫‪ 11-1-1‬حلقه بیرونی ‪1199 ....................................................................................................‬‬
‫‪ 11-1-2‬حلقه داخلی‪1222 .....................................................................................................‬‬
‫‪ 11-1-3‬ادامه حلقه بیرونی ‪1221 .............................................................................................‬‬
‫‪ 11-5‬فرایند ایجاد خطوط نسبت دمای ثابت در نقشه عملکردی کمپرسور ‪1221 ...................................‬‬
‫فصل ‪15‬؛ فرایندهای ساخت و تعمیر قسمتهای مختلف توربین گاز ‪1229 ...........................................‬‬
‫‪ 15-1‬کمپرسور ‪1211 .............................................................................................................‬‬
‫‪ 15-1-1‬روش ساخت قطعات مختلف کمپرسور ‪1211 ......................................................................‬‬
‫‪ 15-1-1-1‬ساخت آب بندها ‪1211 ............................................................................................‬‬
‫مبانی طراحی توربین گاز‬ ‫‪xvi‬‬
‫‪ 15-1-2‬مواد مورد استفاده در ساخت کمپرسور ‪1211 ...................................................................‬‬
‫‪ 15-1-3‬مونتاژ روتور کمپرسور ‪1211 ........................................................................................‬‬
‫‪ 15-2‬محفظه احتراق ‪1223....................................................................................................‬‬
‫‪ 15-2-1‬روشهای ساخت محفظه احتراق ‪1221 ...........................................................................‬‬
‫‪ 15-3‬توربین ‪1225 ..............................................................................................................‬‬
‫‪ 15-3-1‬ساخت قطعات اصلی توربین جریان محوری ‪1221.............................................................‬‬
‫‪ 15-3-2‬ساخت پره داغ توربین ‪1229 ......................................................................................‬‬
‫‪ 15-3-2-1‬ساخت پره داغ توربین ‪ BBC‬به عنوان نمونه ‪1233 ........................................................‬‬
‫‪ 15-3-2-1-1‬ساخت قالب ‪1235 ............................................................................................‬‬
‫‪ 15-3-2-1-2‬فرآیند تولید قطعه مومی ‪1235 ...........................................................................‬‬
‫‪ 15-3-2-1-3‬کنترل قطعه مومی ‪1235....................................................................................‬‬
‫‪ 15-3-2-1-1‬فرآیند طراحی و شبیهسازی و استخراج سیستم راهگاهی ‪1235...................................‬‬
‫‪ 15-3-2-1-5‬فرآیند ساخت قالب سرامیکی ‪1231 .....................................................................‬‬
‫‪ 15-3-2-1-5‬فرآیند ریخته گری ‪1231 ...................................................................................‬‬
‫‪ 15-3-2-1-1‬شرایط آمادهسازی ذوب‪1231 .............................................................................‬‬
‫‪ 15-3-2-1-1‬فرآیندهای تکمیلی ‪1239...................................................................................‬‬
‫‪ 15-3-2-1-9‬بازدید چشمی ‪1212 ..........................................................................................‬‬
‫‪15-3-2-1-12‬عملیات حرارتی ‪1212 ........................................................................................‬‬
‫‪ 15-3-2-1-11‬فرآیند کنترل و استاندارد پذیرش ‪1212 ................................................................‬‬
‫‪ 15-3-2-1-12‬مراحل و تعداد انجام آزمایش ها ‪1212 ..................................................................‬‬
‫‪15-3-2-1-13‬شرایط پوشش دهی ‪1211 ..................................................................................‬‬
‫‪ 15-3-2-1-11‬قطعه آزمایشی ‪1212 ........................................................................................‬‬
‫‪ 15-3-2-2‬فرایند تعمیر و جوانسازی پرههای داغ توربین ‪1212 .....................................................‬‬
‫‪ 15-3-2-2-1‬انواع آسیبهای پره داغ ‪1212 .............................................................................‬‬
‫‪ 15-3-2-2-2‬آسیبهای ریز ساختاری ‪1213 ...........................................................................‬‬
‫‪ 15-3-2-2-3‬تمیز کاری ‪1213 .............................................................................................‬‬
‫‪ 15-3-2-2-1‬تمیزکاری قلیایی ‪1211 ......................................................................................‬‬
‫‪ 15-3-2-2-5‬اسید شویی ‪1211 ............................................................................................‬‬
‫‪ 15-3-2-2-5‬تمیزکاری به روش مکانیکی ‪1211 .........................................................................‬‬
‫‪ 15-3-2-2-1‬ارزیابی غیر مخرب‪1215............................................................................. NDE‬‬
‫‪ 15-3-2-2-1‬بازرسی به روش مایع نافذ‪1215 ...................................................................... FPI‬‬
‫‪ 15-3-2-2-9‬متالوگرافی غیر مخرب ‪1211................................................................... Replica‬‬
‫‪ 15-3-2-2-12‬حذف پوشش ‪1211..........................................................................................‬‬
‫‪ 15-3-2-2-11‬حذف پوشش سرامیکی ‪1211.............................................................................‬‬
‫‪15-3-2-2-12‬حذف پوشش فلزی ‪1211 ..................................................................................‬‬
‫‪ 15-3-2-2-13‬تایید حذف پوشش ‪1211 .................................................................................‬‬
‫‪ 15-3-2-2-11‬حذف آسیبها و ترکهای سطحی ‪1211 ..............................................................‬‬
‫‪ 15-3-2-2-15‬عملیات حرارتی ‪1251 ......................................................................................‬‬
‫‪ 15-3-2-2-15‬عملیات حرارتی جوانسازی) ‪1251 ............................................. ( Rejuvenation‬‬
‫‪ 15-3-2-2-11‬جوشکاری ‪1252.............................................................................................‬‬
‫‪ 15-3-3‬ساخت دیسک ناحیه گرم ‪1253 .................................................................................‬‬
‫مراجع ‪1253......................................................................................................................‬‬
 ‫دیباچه‬
‫امروزه توربین گاز در صنایع مختلف‪ ،‬به خصوص در بخش تولید توان‪ ،‬دارای کاربرد بسیار وسیعی است‪ .‬این‬
‫کاربرد وسیع و روزافزون مرهون ویژگیهای خاص توربین گاز نظیر تولید با صرفه انرژی و قابلیت راهاندازی سریع‬
‫می باشد‪ .‬در کشور ما نیز به دلیل وفور منابع سوخت گاز و نیز رشد تقاضای انرژی الکتریکی‪ ،‬ساخت و توسعه‬
‫فناوری توربینهای گاز اجتنابناپذیر است‪ .‬با توجه به تنوع باالی موارد کاربری توربینهای گاز‪ ،‬طراحیهای‬
‫مختلفی توسط سازندگان این محصول ارائه شده است‪ .‬به دلیل همین امر‪ ،‬توسعه فناوری توربینهای گاز و یا‬
‫حتی انتخاب و به کارگیری محصوالت ارائه شده توسط سازندگان مختلف‪ ،‬نیازمند شناخت اصول و مبانی طراحی‬
‫توربین گاز است‪.‬‬
‫گروه مپنا از آغاز تأسیس در سال ‪ ،۱۷۳۱‬از طریق مهندسی‪ ،‬ساخت تجهیزات و اجرای نیروگاه‪ ،‬بخش عمده‬
‫ظرفیت نیروگاههای ایران را احداث نموده است؛ به طوری که نقش مهم این گروه در توسعه ظرفیت نیروگاهی‬
‫کشور سبب رشد و توسعه صنعتی در این زمینه شده است‪ .‬همچنین گروه مپنا تنها سازنده تمامی تجهیزات‬
‫اصلی نیروگاه های حرارتی‪ ،‬از جمله توربین گاز و بخار‪ ،‬تجهیزات جانبی توربین‪ ،‬پره توربین‪ ،‬ژنراتور و بویلرهای‬
‫بازیاب حرارتی (‪ )HRSG‬در ایران میباشد‪ .‬در این حوزهها‪ ،‬گروه مپنا نخستین و بزرگترین پیمانکار عمومی‬
‫نیروگاهی در غرب آسیا‪ ،‬نخستین و بزرگترین سازنده تمامی تجهیزات اصلی نیروگاهی در این مناطق و نخستین‬
‫و بزرگترین سرمایهگذار طرحهای نیروگاهی خصوصی در کشور محسوب میشود‪ .‬جذب پیشرفتهترین فناوری و‬
‫دانش فنی در تمام حوزههای فعالیت صنعتی را میتوان از دستاوردهای گروه مپنا برشمرد‪.‬‬
‫گروه مپنا با برخورداری از توانمندیها و فناوریهای بیان شده و برای ایفای رسالتهای اجتماعی خویش از یک‬
‫سو و گسترش کسب و کار در حوزههایی که مزیت رقابتی دارد از سوی دیگر‪ ،‬کتاب «مبانی طراحی توربین گاز»‬
‫را منتشر میسازد‪ .‬این کتاب به منظور نشر دانش‪ ،‬در دسترس جامعه علمی و تخصصی کشور قرار میگیرد‪.‬‬
‫انتظار می رود که این کتاب مورد استقبال محققان و طراحان عالقمند واقع گردد و ضمن آن که زمینهای برای‬
‫تحقیق و انتشار بیشتر متون علمی در این زمینه را فراهم میسازد‪ ،‬به توسعه فناوری توربین گاز در داخل کشور‬
‫کمک کند‪.‬‬
‫بیش از یک ربع قرن تالش در زمینه جذب و توسعه فناوریهای پیشرفته و بهکارگیری آن برای رشد و ارتقای‬
‫ملی‪ ،‬گروه مپنا را به یک بنگاه اقتصادی دانش بنیان تبدیل کرده است‪ .‬انتشار این کتاب در زمینه فناوری توربین‬
‫گاز که گروه مپنا در آن سرآمدی ملی و منطقهای دارد‪ ،‬ایفای بخشی از رسالتهای اجتماعی سازمان از طریق‬
‫نشر دانش است‪ .‬معاونت پژوهش و فناوری گروه مپنا امیدوار است در انجام این وظیفه‪ ،‬با دریافت نظرها و‬
‫پیشنهادها از حمایت جامعه علمی ـ تخصصی کشور بهرهمند گردد‪.‬‬
‫بهمن ‪1391‬‬
‫محمود رضا حقی فام‬
‫معاون پژوهشی و فناوری شرکت گروه مپنا‬
 ‫مقدمه مولف‬

‫در نگارش کتاب‪ ،‬این هدف در نظر بوده است که دانشجویان و مهندسانی که در زمینه طراحی‪ ،‬تعمیرات و بهره‬
‫برداری توربین گاز فعالیت مینمایند بتوانند اطالعات جامع‪ ،‬کاربردی و روزآمد مربوط به حیطه فعالیت را در‬
‫حداقل زمان و به صورت مدون در اختیار داشته باشند‪ .‬به طور خالصه این کتاب نتیجه چندین سال فعالیت در‬
‫پروژههای اجرایی نیروگاهی و نفتی و حداقل سه سال تحقیق در مدارک فنی و مهندسی سازندگان مطرح‬
‫توربین گاز دنیا و اجزای مختلف این تجهیز و بیش از ‪ 055‬مرجع معتبر بین المللی منتشر شده پس از سال‬
‫‪ 6552‬میباشد‪.‬‬

‫امید ا ست گامی که برداشته شده در خدمت به جامعه مهندسی کشور عزیزمان مفید واقع گردد و از همه‬
‫سروران استدعا دارد که نظرات اصالحی خود را جهت بهبود کتاب از نگارنده دریغ نفرمایند‪.‬‬

‫مسیری که برای چاپ این کتاب پیموده شد‪ ،‬بدون کمک برخی سروران و همکاران به ویژه جناب آقای مهندس‬
‫عسگری میسر نبود و چنانچه پیگیری و کمک ایشان نبود این کتاب چاپ نمیشد‪ .‬همچنین از زحمات بی شائبه‬
‫سرکار خانم مدرس که با صبوری‪ ،‬تمامی مدارکی که اینجانب برای تألیف این کتاب بدان نیاز داشتم در اختیار‬
‫اینجانب گذاشتند تشکر میگردد‪.‬‬

‫در پایان نیز از حمایتی که ج ناب آقای مهندس آذرمینا معاون محترم مهندسی بخش برق مپنا‪ ،‬در راستای چاپ‬
‫این کتاب مبذول داشتند‪ ،‬تشکر مینمایم‪.‬‬

‫هادی اله یاری‬

‫اطالعات تماس‪:‬‬
‫پست الکترونیکی‪alahyaari_h@mapnagroup.com :‬‬
‫تلفن‪56۱-61۳۱۱136-6۷۱0۱136 :‬‬
‫نمابر‪56۱-61۳۱635۳ :‬‬
 ‫مقدمه‬
‫توربین گاز به طور قطع یکی از مهمترین اختراعات بشری در قرن بیستم است‪ .‬این ماشین بعد از جنگ جهانی‬
‫دوم برای تولید برق مورد استفاده قرار گرفت ولی در ابتدا قابل رقابت با موتورهای آن زمان مانند توربین بخار و‬
‫موتورهای دیزل نبود‪ .‬اولین کاربرد مهم توربینها به عنوان موتور راننده جتهای جنگی در اواخر جنگ جهانی‬
‫دوم صورت گرفت‪ .‬این موتورها در ابتدا دارای بازده پایین بوده و قابلیت اطمینان پایین و آالیندگی صوتی باالیی‬
‫داشتند ولی پس از ‪ 65‬سال به حد بلوغ کافی برای استفاده در موتورهای جتهای مسافربری رسیدند‪.‬‬

‫شکل الف) موتور توربینهای ‪Trent 500‬‬

‫امروزه ظرفیت توان تولید توربینها تا حدود ‪ 005‬مگاوات نیز افزایش یافته است‪ .‬این محدودیت به دلیل وجود‬
‫ماشین آالت برای ریخته گری و تراشکاری دیسکها و محدودیت ترافیکی بار در جادهها اعمال میشود اما در‬
‫توربینهای بخار این محدودیت وجود ندارد زیرا امکان مونتاژ و ساخت توربین بخار در محل نصب وجود دارد در‬
‫صورتی که توربینهای گاز در محل تولید و ساخت مونتاژ و اسمبل میگردد و محدودیتهای فوق پا برجا‬
‫میباشد‪.‬‬

‫یک توربین گاز طراحی شده است که بتواند انرژی حرارتی موجود در یک سوخت را به انرژی مکانیکی از قبیل‬
‫حرکت دورانی یا نیروی باالبر در موتورهای هوایی تبدیل کند‪ .‬یک توربین شامل دو قسمت اصلی ‪ -۱‬تولید‬
‫کننده گاز‪-6 ۱‬تولید کنند توان‪ ۱‬تقسیم میشود‪ .‬شکل زیر این دو قسمت را نشان میدهد‪ .‬به وضوح‪ ،‬قسمت‬

‫‪1‬‬ ‫)‪-Gas generator (GG‬‬

‫مبانی طراحی توربین گاز‬ ‫‪2‬‬
‫تولید کننده گاز شامل کمپرسور‪ ،‬محفظه احتراق و کل منطقه توربین در موتورهای هوایی است‪ .‬در توربینهای‬
‫زمینی قسمت تولید کننده گاز ‪ 2‬شامل کمپرسور‪ ،‬محفظه احتراق و یک یا دو ردیف از توربین که کمپرسور را‬
‫میراند و در روی شفت کمپرسور سوار است‪ ،‬میباشد‪.‬‬

‫قسمت تولید کننده گاز‬ ‫توربین توان‬

‫شکل ب) قسمت تولید کننده گاز و توان در یک توربین گاز‬

‫به طور کلی از توربین گاز در دو زمینه زیر استفاده میشود‪:‬‬

‫‪-۱‬تولید توان در کاربردهای زمینی‪ :‬در این حالت از تولید گاز به عنوان تولید کننده برق در نیروگاهها و‬
‫توربوکمپرسور و توربوپمپ برای تقویت فشار سیال در خطوط انتقال گاز و نفت و یا به عنوان نیروی محرک‬
‫کشتیها مورد استفاده قرار میگیرد‪.‬‬

‫‪1‬‬ ‫)‪-Power Turbine (PT‬‬

‫‪2‬‬ ‫)‪-Gas Generator(GG‬‬
 ‫‪3‬‬ ‫مقدمه‬

‫‪ -6‬تولی د نیروی باالتر در کاربردهای هوایی‪ :‬از توربین گاز به دلیل نسبت توان تولید به وزن باالی آن به طور‬
‫گسترده در صنعت هوایی استفاده می شود‪ .‬همچنین به دلیل عدم تماس قطعات بر روی هم به مانند موتورهای‬
‫رفت و برگشتی‪ ،‬مشکالت باالنس کمتری دارند و نیاز به روغن روانکاری پایینی دارند‪ .‬در نتیجه قابلیت اطمینان‬
‫توربینها باالتر از موتورهای رفت و برگشتی است‪.‬‬

‫عالوه بر قسمت تولید کننده گاز ‪ ،‬یک توربین به دو قسمت ورودی و خروجی نیز نیاز دارد‪ .‬در موتورهای زمینی‬
‫قسمت ورودی که به ایرینتک شناخته میشود به موتور وصل است و طرح آن از یک موتور به موتور دیگر‬
‫متفاوت است‪ .‬در ایرینتک از مشهای ریزی بسته به شرایط هوایی برای جلوگیری از ورود ذرات به توربین‬
‫استفاده میشود‪.‬‬

‫شکل ج) سیستم هوایی ورودی در موتورهای هوایی ملخ دار]‪[1‬‬

‫مبانی طراحی توربین گاز‬ ‫‪4‬‬

‫سیستم هوای ورودی توربین‬

‫قسمت خروجی دود و تجهیزات جانبی این قسمت‬

‫شکل چ) سیستم هوایی ورودی و داکت خروجی در موتورهای زمینی (رفرنس شرکت زیمنس)‬

‫در قسمت داکت خروجی انرژی جنبشی گاز در این قسمت تا حدودی به صورت فشار بازیابی میشود‪ .‬همچنین‬
‫در توربو فنها از نازلهای همگرا (در موتورهای با جریان خروجی زیر صوت) یا همگرا واگرا (موتورهای با جریان‬
‫خروجی فرا صوت) استفاده میشود‪ .‬این نازلها معموال به صورت ‪ Annular‬هستند و در بعضی طراحیها در‬
‫داکت خروجی از دو نازل به طور همزمان استفاده می شود‪ .‬نازل اول در مرکز قرار داشته و انرژی جریان اولیه را‬
‫به انرژی جنبشی تبدیل میکند و نازل بیرونی جریان ثانویه را‪.‬‬

‫شکل بعدی موتور جت با یک نازل همگرا و مشخصات اصلی آن را نشان میدهد‪.‬‬

 ‫‪5‬‬ ‫مقدمه‬

‫شکل ح) موتور توربوفن ‪( F100-PW-220/F100-PW-220E‬رفرنس ‪)P&W‬‬

‫همه توربینهای گازی بر اساس سیکل برایتون ساخته و طراحی میشوند‪ .‬شکل زیر سیکل برایتون در حالت‬
‫ایده آل و آنتروپی ثابت و واقعی را در قسمتهای مختلف توربین نشان میدهد‪.‬‬

‫شکل خ) سیکل برایتون واقعی و ایده آل در یک موتورهوایی ]‪[1‬‬

‫مبانی طراحی توربین گاز‬ ‫‪6‬‬
‫الزم به ذکر است از نظر تئوری بازده حداکثر توربینهای گازی دارای محدودیت است و هیچ گاه نمیتواند به‬
‫‪ ۱55‬درصد برسد‪ .‬این محدودیت که همان بازده سیکل ک ارنو و ایده آل آن است در شکل زیر به همراه سیکل‬
‫واقعی توربین گاز و دیگر روشهای تولید توان جهت مقایسه نشان داده شده است‪.‬‬

‫شکل د‪-‬محدوده بازده انواع نیروگاههای برق با سیکل کارنو متناظر ]‪[2‬‬

‫در این قسمت به طور مختصر به شرح کتاب و اهداف آن پرداخته خواهد شد و در ادامه آن‪ ،‬بخشهای اصلی‬
‫کتاب آورده میشود‪ .‬الزم به ذکر است این کتاب‪ ،‬بیشتر بر پایه طراحیهای مهندسی و تجربههای مهندسی‬
‫استوار شده و در آن سعی شده است بیشتر از دید عملیاتی به توربین نگاه شود‪ .‬بنابراین مقادیر فنی مختلف ذکر‬
‫شده در این کتاب جنبه تجربی داشته و ممکن است در توربینهای مختلف و بسته به طراح و سازنده آن‬
‫متفاوت باشد‪ .‬ذکر این اعداد باعث ایجاد یک ذهنیت و یک تخمین درست در ذهن خواننده و مهندسان گرامی‬
‫خواهد شد تا مقایسهها و تحلیلهای صورت گرفته قابل درک و نتیجهگیری باشد‪ .‬همچنین این کتاب بیشتر بر‬
‫طراحی و مهندسی توربینهای زمینی پرداخته است و چنانچه عمری باقی باشد در سالهای آتی‪ ،‬بخش‬
‫موتورهای هوایی نیز به آن اضافه خواهد شد‪.‬‬

‫در فصل اول این کتاب ابتدا به دسته بندی انواع سوختهای مورد استفاده در توربینها پرداخته میشود و در‬
‫فصل دوم به سیکل ترمودینامیک توربین گاز (سیکل برایتون) پرداخته خواهد شد‪ .‬در فصل سوم نیروگاه سیکل‬
 ‫‪7‬‬ ‫مقدمه‬

‫ترکیبی و فصل چهارم نیروگاه ‪ IGCC‬بررسی خواهد شد‪ .‬در ادامه در فصل پنجم سیستم هوای ورودی توربین‬
‫بررسی خواهد شد‪ .‬در فصل ششم به مقوله مومنتوم و انتقال انرژی بین سیال و روتور آورده شده است‪ .‬در فصل‬
‫هفتم طراحی آیرودینامیک کمپرسور شعاعی و در فصل هشتم کمپرسور محوری بررسی خواهد شد‪ .‬در ادامه در‬
‫فصل نهم محفظه احتراق و روشهای طراحی تجربی آن بررسی شده است‪ .‬در فصل دهم به طراحی‬
‫آیرودینامیک توربین محوری و در فصل یازدهم توربین شعاعی بررسی شده است‪ .‬در ادامه در فصل دوازدهم‬
‫طراحی مکانیکال و طراحی از منظر تنش‪ ،‬عمر‪ ،‬خستگی و ارتعاشات یک توربین بررسی شده است‪ .‬یکی از موارد‬
‫بسیار جدید در توربینها پوششهای حرارتی هستند که سعی شده است انواع روشهای ایجاد پوشش حرارتی و‬
‫تفاوت آنها در فصل سیزدهم بررسی شود‪ .‬در فصل چهاردهم نحوه هماهنگ کردن توربین و کمپرسور و نقشه‬
‫عملکردی آنها آورده شده است و در نهایت در فصل پانزدهم فرایندهای ساخت قسمتهای مختلف توربین گاز و‬
‫ماشین آالت پایه مورد نیاز ساخت و تعمیر قسمتهای مختلف توربین و جوانسازی پره آورده شده است‪.‬‬
 ‫فصل ‪1‬‬
‫سوختها‬
‫‪ 1-1‬انواع سوختها‬
‫اولین سوختهایی که بشر از آن برای تولید بخار استفاده کرد سوختهای فسیلی مانند زغال سنگ‪ ،‬مشتقات‬
‫نفتی و گاز طبیعی بودند‪ .‬با پیشرفت تکنولوژی‪ ،‬اهمیت سوخت و باال رفتن ارزش آن‪ ،‬بشر از منابع مختلفی برای‬
‫دریافت حرارت مورد نیاز خود استفاده کرد‪ .‬منابعی مانند گاز خروجی از کورههای حرارتی‪ ،‬کارخانههای چوب‬
‫بری‪ ،‬گاز خروجی پاالیشگاهها و غیره میتواند به عنوان منبع حرارتی در نیروگاهها مورد استفاده قرار گیرد‪ .‬در‬
‫گراف زیر وضعیت استفاده از انرژیهای مختلف در تولید برق در گذشته نزدیک (سال‪ )65۱5‬و در آینده (سال‬
‫‪ )65۷5‬را نشان میدهد‪ .‬با توجه به گراف زیر‪ ،‬زغال سنگ به عنوان اصلیترین منبع جهت تولید برق در رتبه‬
‫نخست قرار دارد و پس از آن گاز طبیعی و انرژی هستهای در رتبههای بعدی قرار دارند‪.‬‬

‫شکل ‪ 1-1‬استفاده از منابع مختلف انرژی در سال ‪ 2222‬و ‪[3]2232‬‬

‫مبانی طراحی توربین گاز‬ ‫‪01‬‬
‫استفاده از زغال سنگ در توربین گاز در صورت وجود گازی ساز امکانپذیر است که در بخش نیروگاههای ‪IGCC‬‬
‫به آن پرداخته خواهد شد‪.‬‬

‫در ایران‪ ،‬مصرف انرژی با توجه به وجود منابع سرشار هیدروکربنی‪ ،‬متفاوت از نقاط دیگر دنیا است‪ .‬گاز طبیعی و‬
‫نفت به عنوان اصلیترین منابع انرژی در ایران در رتبه اول و دوم قرار دارند‪ .‬شکلهای زیر درصد نوع سوخت‬
‫مصرفی در ایران در سال ‪ 65۱5‬را نشان میدهد‪.‬‬

‫شکل ‪ 2-1‬میزان مصرف انرژی و نوع آن در ایران در سال ‪[3] 2212‬‬

‫‪00‬‬ ‫فصل ‪ – 1‬سوختها‬

‫شکل ‪ 3-1‬تراز انرژی ایران در سال ‪( 2215‬بر حسب دادههای ‪[5] )iea‬‬
‫مبانی طراحی توربین گاز‬ ‫‪02‬‬
‫به طور کلی‪ ،‬تقسیمبندی سوختهایی که توسط بشر مورد استفاده قرار میگیرد‪ ،‬بر اساس ‪ -۱‬حالت فیزیکی‬
‫سوخت (جامد ‪ ،‬مایع و گاز بودن آن در شرایط طبیعی) ‪-6‬روش تهیه و تولید آن (تولید طبیعی یا صنعتی آن)‬
‫تقسیمبندی میشود‪ .‬پیش از اینکه به این تقسیمبندی کلی و مزایا و معایب هر دسته از سوختهای تقسیمبندی‬
‫شده پرداخته شود‪ ،‬می بایست پارامترهای موثر بر کیفیت سوخت تعریف گردد و در ادامه به صورت دقیقتر به بیان‬
‫ویژگی هر دسته به خصوص سوختهایی که در توربینها مورد استفاده قرار میگیرد‪ ،‬توجه شود‪.‬‬

‫جدول ‪ 1-1‬تقسیمبندی سوختهای طبیعی و صنعتی]‪[5‬‬

‫‪Manufactured Fuels‬‬
‫‪Natural Fuels‬‬
‫‪Solid Fuels‬‬

‫‪Wood‬‬ ‫‪Tanbark, Bagasse, Straw‬‬

‫‪Coal‬‬ ‫‪Charcoal‬‬
‫‪Coke‬‬
‫‪Briquettes‬‬
‫‪Oil shale‬‬ ‫‪Nuclear fuels‬‬

‫‪Liquid Fuels‬‬

‫‪Oils from distillation of‬‬

‫‪petroleum - Coal tar - Shale-oil‬‬
‫‪Petroleum‬‬ ‫‪Alcohols, etc‬‬
‫‪Gaseous Fuels‬‬

‫‪Coal gas‬‬
‫‪Producer gas‬‬
‫‪Water gas‬‬
‫‪Hydrogen‬‬
‫‪Natural gas‬‬ ‫‪Acetylene‬‬
‫‪Blast furnace gas‬‬
‫‪Oil gas‬‬

‫‪-1‬ویسکوزیته‪ :1‬ویسکوزیته به صورت تئوری‪ ،‬مقاومت سیال در مقابل حرکت داخلی تعریف میشود یا به‬
‫عبارت دیگر‪ ،‬مقاومت یک مایع در برابر اعمال تنش برشی است‪ .‬هرچه میزان ویسکوزیته سیال بیشتر باشد در‬
‫مقابل تغییر از خود مقاومت بیشتری نشان می دهد‪ .‬این پارامتر در انتقال سوخت در خطوط لوله و اتمیزه کردن‬
‫سوخت تاثیر زیادی دارد‪.‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪-Viscosity‬‬
 ‫‪03‬‬ ‫فصل ‪ – 1‬سوختها‬

‫‪-2‬آنالیز نهایی‪ :1‬از آنالیز نهایی برای تعیین میزان تئوری هوای مورد نیاز برای احتراق کامل و پتانسیل‬
‫آالیندگی سوخت استفاده میشود‪.‬‬
‫‪-3‬ارزش حرارتی‪ : 6‬ارزش حرارتی یک سوخت مایع به صورت انرژی حاصل از احتراق کامل واحد جرم سوخت‬
‫تعریف میشود (‪ .)J/kg‬این مقدار به دو صورت ارزش حرارتی ناخالص یا باال‪ ،۷‬و ارزش حرارتی خالص یا پایین‪،1‬‬
‫گزارش میشود‪ .‬در تعیین میزان ارزش حرارتی باال فرض میشود میزان بخار تولید شده در فرایند احتراق‪،‬‬
‫کندانس شده و به دمای اولیه آن بازگردانده میشود و در تعیین میزان ارزش حرارتی پایین‪ ،‬فرض میشود بخار‬
‫آب تشکیل شده کندانس نشود‪.‬‬
‫‪-1‬وزن مخصوص‪ :5‬این پارامتر‪ ،‬به صورت نسبت چگالی سوخت مایع به چگالی آب تعریف میشود‪ .‬این پارامتر‬
‫آیتم مهمی است زیرا خرید و فروش سوخت به صورت حجمی صورت میگیرد و این معیاری برای مقایسه است‪.‬‬
‫معروفترین واحد برای ارائه این کمیت توسط استاندارد ‪ API2‬بیان شده است که به صورت زیر تعریف میشود‪.‬‬
‫‪141.5‬‬
‫‪API ̊=(SP.GR.60/60̊) − 131.5‬‬
‫‪-5‬دمای اشتعال‪ :1‬پایینترین دمایی است که در آن از ماده بخاری قابل احتراق ساطع میشود‪ .‬اندازهگیری نقطه‬
‫اشتعال نیازمند یک منبع احتراق است‪ .‬با خارج کردن منبع احتراق از محل‪ ،‬بخار مذکور محترق نخواهد شد‪.‬‬
‫نبایستی نقطه اشتعال را با دمای خود احتراقی‪ 3‬اشتباه گرفت‪ .‬در دمای خود احتراقی نیازی به منبع احتراق وجود‬
‫ندارد‪ .‬نقطه خود احتراقی ‪ ،‬دمای باالتری است که در آن بخار پس از احتراق به سوختن ادامه میدهد‪ .‬نه نقطه‬
‫اشتعال و نه نقطه خود احتراقی‪ ،‬به دمای منبع احتراق که بسیار باالتر است وابسته نیست‪.‬‬
‫جدول ‪ 2-1‬دمای اشتعال و خود اشتعالی تعدادی از سوختهای مایع ]‪[5‬‬

‫‪Fuel‬‬ ‫‪Flash point‬‬ ‫‪Auto-ignition temperature‬‬

‫)‪Gasoline (petrol‬‬ ‫)‪−43 °C (−45 °F‬‬ ‫)‪280 °C (536 °F‬‬

‫)‪Diesel (2-D‬‬ ‫)‪>52 °C (126 °F‬‬ ‫)‪256 °C (493 °F‬‬
‫)‪Jet fuel (A/A-1‬‬ ‫)‪>38 °C (100 °F‬‬ ‫)‪210 °C (410 °F‬‬
‫‪Kerosene‬‬ ‫)‪>38–72 °C (100–162 °F‬‬ ‫)‪220 °C (428 °F‬‬
‫)‪Vegetable oil (canola‬‬ ‫)‪327 °C (621 °F‬‬
‫‪Biodiesel‬‬ ‫)‪>130 °C (266 °F‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪-Ultimate analysis‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪-Heat value‬‬
‫)‪3 -HHV (higher heat value‬‬
‫)‪4 -LHV (lower heat value‬‬
‫‪5 -Specific gravity‬‬
‫‪6 -American Petroleum Institute‬‬
‫‪7 -Flash point:maximum temperature at which a fuel can be handled safely‬‬
‫‪8 -Auto-ignition temperature‬‬
‫مبانی طراحی توربین گاز‬ ‫‪04‬‬
‫‪-5‬دمای ژلهای شدن‪ :1‬دمایی است که در آن‪ ،‬سوخت مایع شروع به انجماد و اصطالحا ژلهای شدن مینماید‪.‬‬
‫در این حالت پارافین موجود در سوخت شروع به انجماد مینماید و به صورت رسوب در قسمتهای مختلف‬
‫تجهیزات رسوب مینماید‪.‬‬
‫‪-1‬آب و ناخالصی سوخت‪ :‬آب و میزان رسوب و ناخالصیهای دیگر در سوخت‪ ،‬باعث آلوده شدن آن و ایجاد‬
‫تاثیرات نامناسب بر روی تجهیزات می شود‪ .‬هرچه میزان این رسوبات بیشتر باشد‪ ،‬پتانسیل آسیب دیدگی‬
‫تجهیزات انتقال و احتراق سوخت افزایش مییابد‪ .‬این رسوبات معموال شامل کلسیم‪ ،‬سدیم‪ ،‬پتاسیم‪ ،‬منیزیم‪،‬‬
‫آهن‪ ،‬ترکیبات گوگرد و وانادیوم است‪.‬‬
‫‪-1‬کربن باقیمانده‪ :2‬میزان کربن باقیمانده بعد از حرارت سوخت‪ ،‬در غیاب هوا را کربن باقی مانده گویند که‬
‫میزان تمایل سوخت به کک شدن را نشان میدهد‪.‬‬

‫‪ 1-2‬سوخت جامد‬
‫سوختهای جامد به دو دسته اصلی سوختهای طبیعی و سوختهای صنعتی تقسیمبندی میشوند‪ .‬سوختهای‬
‫طبیعی مانند چوب‪ ،‬زغال سنگ و غیره و سوختهای صنعتی مانند سوخت هسته ای‪ ،‬کک‪ ،‬زغال چوب و غیره‬
‫میتوان نام برد‪ .‬از مزایای این سوختها میتوان به ‪-۱‬حمل و نقل آسان ‪-6‬ذخیره سازی آسان بدون خطر انفجار‬
‫(به جز سوخت هسته ای) ‪-۷‬هزینه پایین تولید ‪-1‬دمای احتراق متوسط (به جز سوخت هسته ای) نام برد‪.‬‬
‫معایب اصلی این سوختها ‪-۱‬مقدار فراوان خاکستر (به جز سوخت هسته ای) ‪-6‬مقدار بیشتر حرارت تولیدی از‬
‫دست رفته ‪-۷‬کنترل دشوار احتراق آن ‪-1‬هزینه باالی حمل و نقل (به جز سوخت هسته ای) نام برد‪ .‬در این‬
‫قسمت در گروه سوختهای جامد تنها به زغال سنگ پرداخته خواهد شد و از بقیه سوختها به دلیل مرسوم‬
‫نبودن در استفاده در توربین گاز صرفه نظر میشود‪.‬‬

‫‪ 1-2-1‬زغال سنگ‬
‫این سوخت ا ز تغییرات بیولوژیکی ناشی از افزایش فشار و باال رفتن دما بر روی گیاهان از روزگاران بسیار دور و‬
‫در دورههای مختلف زمین شناسی به وجود آمده است‪ .‬به همین دلیل بسته به محل‪ ،‬زمان و شرایط‪ ،‬انواع‬
‫مختلفی از آن در جهان وجود دارد‪ .‬چرخه زیر میزان اکسیژن‪ ،‬کربن و هیدروژن موجود در روند تبدیل چوب به‬
‫زغال سنگ را در دورههای مختلف آن نشان میدهد‪.‬‬

‫‪-۱‬حداقل دمایی که سوخت را می توان ذخیر نمود و در آن سوخت بر اثر نیروی گرانش می تواند جریان یابد‪.‬‬
‫‪2 -Carbon residue‬‬
‫‪05‬‬ ‫فصل ‪ – 1‬سوختها‬

‫شکل ‪ 1-1‬چگونگی تشکیل انواع زغال سنگ ها ]‪[6‬‬

‫جدول ‪ 3-1‬زمان تشکیل سه دسته اصلی زغال سنگها و درصد کربن موجود در آنها ]‪[6‬‬

‫کربن موجود در زغال سنگ به صورت ترکیبهای مختلف آلی از جمله اسیدهای کربوکسیلیک متراکم شده و به‬
‫صورت ترکیبات آروماتیک با حلقههای ناجور (که عالوه بر کربن‪ ،‬شامل هیدروژن‪ ،‬اکسیژن‪ ،‬نیتروژن و گوگرد نیز‬
‫میباشند‪ ).‬در آمده است‪ .‬زغالسنگ به انواع مختلفی طبقهبندی میشود‪ .‬در این طبقهبندی درصد کربن ثابت‪،‬‬
‫درصد مواد فرار و دیگر خواص فیزیکی و شیمیایی مورد توجه قرار دارد‪ .‬در جدول زیر تقسیمبندی انواع زغال‬
‫سنگها براساس استاندارد ‪ ASTM D 388‬آمده است‪ .‬میزان پراکندگی انواع زغال سنگهای مختلف در جهان و‬
‫زمینه مصرف آن متفاوت بوده و به طور کلی ‪ 06‬درصد زغال سنگهای دنیا را زغال سنگ قیری تشکیل‬
‫میدهد‪ .‬در شکل ‪ 0-۱‬میتوان این تقسیمبندی را مشاهده کرد‪.‬‬
‫مبانی طراحی توربین گاز‬ ‫‪06‬‬
‫جدول ‪ 1-1‬تقسیمبندی انواع زغال سنگها براساس استاندارد ‪ASTM D 388‬‬

‫تقسیمبندی فوق شامل تعداد کمی از زغال ها‪ ،‬که به طور کلی معموال دارای مشخصات فیزیکی و شیمیایی غیر معمول هستند و در محدودیتهای تعداد کربن‬ ‫‪)a‬‬
‫ثابت یا ارزش حرارتی قیری فرار و شبه قیری مشترک است نمیشود‪ .‬همه این زغالها کمتر از ‪ 13‬درصد مواد خشک‪ ،‬معدنی‪ ،‬کربن ثابت و آزاد و یا بیشتر از‬
‫‪ Btu/lb ۱0055‬ارزش حرارتی دارند‪.‬‬
‫رطوبت اشاره شده در زغال شامل رطوبت چسبنده در درون زغال بوده و یک رطوبت قابل مشاهده در روی سطح زغال نیست‬ ‫‪)b‬‬
‫اگر فرایند متراکم شدن به دسته کم فرار کالس زغالهای غیری دسته بندی شود‪.‬‬ ‫‪)c‬‬
‫زغالهای دارای بینش از ‪ 29‬درصد کربن ثابت بر اساس کربن ثابت آنها بدون توجه به ارزش حرارتی آنها دسته بندی میشوند‬ ‫‪)d‬‬
‫مشخص شده است ممکن است در این دسته از زغالهای قیری‪ ،‬دستههایی از زغالهای غیر مترکم شده وجود داشته باشد و جز استثنا دسته زغالهای قیری ‪c‬‬ ‫‪)e‬‬
‫با میزان فراریت باال میباشد‬

‫از زغال سنگ به عنوان سوخت بیشتر در نیروگاههای بخاری و ‪ IGCC‬استفاده میگردد‪.‬‬

‫شکل ‪ 5 -1‬تقسیمبندی انواع زغال سنگها و میزان ذخیره آن در جهان و موارد استفاده از آن ]‪[5‬‬
‫‪07‬‬ ‫فصل ‪ – 1‬سوختها‬

‫‪ 1-2-1-1‬زغال سنگ آنتراسیت‪ 1‬یا خالص‬

‫این نوع زغال سنگها دارای بیشترین مقدار کربن ثابت (باالی‪ 32‬درصد) و باالترین ارزش حرارتی و کمترین‬
‫مقدار مواد فرار را در بین انواع زغال سنگها دارند‪ .‬به دلیل اینکه در تولید این زغال سنگها به فشار بسیار‬
‫زیادی احتیاج است و نواحی با چنین ویژگی کمتر یافت میشود‪ ،‬این نوع زغال سنگها به ندرت یافت میشوند‪.‬‬
‫گاهی به این زغال سنگ ها‪ ،‬زغال سنگ سخت‪ 6‬نیز گفته می شود‪ .‬از آنجا که مواد فرار موجود در زغال سنگ به‬
‫احتراق کمک میکنند‪ ،‬معموال سوزاندن این نوع زغالها دشوار است‪ .‬از این نوع زغال سنگها بیشتر در تولید‬
‫کک و صنایع فوالد سازی استفاده میکنند‪ .‬فرمول تجربی این زغال سنگها به صورت ‪ 𝐶240 H97 O9 NS‬بوده و‬
‫به انواع زیر تقسیم میشود‪:‬‬

‫‪-۱‬متا آنتراسیت‪ :‬دارای ‪ 93%‬کربن ثابت و ‪ 6%‬مواد فرار است و کارایی سوختی ندارد‪.‬‬
‫‪-6‬آنتراسیت‪ :‬دارای ‪ 96%‬تا ‪ 9۱%‬کربن ثابت و ‪ 6%‬تا ‪ 3%‬مواد فرار با رنگ خاکستری است و با شعله آبی کم رنگ‬
‫کوتاه همراه با بو میسوزد‪.‬‬
‫‪-۷‬نیمه آنتراسیت‪ ۷:‬دارای ‪ 32%‬تا ‪ 96%‬کربن ثابت و ‪ 3%‬تا ‪ ۱1%‬مواد فرار دارد‪ .‬به دلیل افزایش درصد مواد فرار‬
‫در آن‪ ،‬با شعله کوتاه زرد رنگ میسوزد و چون سریعتر از آنتراسیت میسوزد‪ ،‬دارای کارایی و مصرف سوختی‬
‫بیشتری است‪.‬‬

‫‪4‬‬
‫‪ 1-2-1-2‬زغال سنگ قیری‬
‫زغال سنگ قیری دارای کربن ثابت بین ‪ 12‬تا ‪ 32‬درصد و بین ‪ 65‬تا ‪ 15‬درصد مواد فرار میباشند‪ .‬این نوع‬
‫زغال سنگها رایجترین نوع مورد استفاده در نیروگاهها است‪ .‬ارزش حرارتی این نوع زغال سنگها کمتر از‬
‫آنتراسیتها و بیشتر از زغال سنگ نارس‪ 5‬و لیگنیت‪ 5‬میباشد‪ .‬فرمول تجربی این نوع زغال سنگها به صورت‬
‫‪ C137H90O4NS‬خود به دستههای زیر تقسیم میشود‪.‬‬

‫‪ -۱‬زغال سنگ قیری با فراریت کم‪ :‬دارای ‪ 32%‬تا ‪ ۳3%‬کربن ثابت و ‪ ۱1%‬تا‪ 66%‬مواد فرار است و بدون دود‬
‫میسوزد‪.‬‬
‫‪ -6‬زغال سنگ قیری با فراریت متوسط‪ :‬دارای ‪ 29%‬تا ‪ ۳3%‬کربن ثابت و ‪ 66%‬تا ‪ ۷۱%‬مواد فرار است‪ ،‬بدون دود‬
‫میسوزد‪.‬‬
‫‪ -۷‬زغال سنگ قیری با فراریت باال‪ :‬زغال سنگهای قیری زیر ‪ 29%‬کربن ثابت و بیشتر از ‪۷۱%‬مواد فرار است‪.‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪-Anthracite‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪-Hard coal‬‬
‫‪3 -Semi- Anthracite‬‬
‫‪4 -Bituminous‬‬
‫‪5 -Peat‬‬
‫‪6 -Lignite‬‬
‫مبانی طراحی توربین گاز‬ ‫‪01‬‬
‫‪ 1-2-1-3‬زغال سنگ نارس‬
‫این نوع زغال سنگ نیز به سه دسته با توان گرمایی بین ‪ 3.3‬تا ‪ ۱6.۱‬مگاژول تقسیم میشود و گاهی «لیگنیت‬
‫سیاه» نیز نامیده میشود‪ .‬در استاندارد ‪ ASTM D 388‬این زغال سنگها به نام شبه قیری‪ ۱‬آورده شده است که‬
‫به سه نوع ‪ A,B‬و‪ c‬دستهبندی شده اند‪.‬‬

‫‪ 1-2-1-1‬زغال سنگ لیگنیت یا قهوه ای‬

‫این نوع زغال سنگ خود به دو گروه‪ ،‬یکی گروه لیگنیتی و دیگری‪ ،‬گروه زغال سنگ قهوهای تقسیم میشود‪.‬‬
‫خواص فیزیکی و شیمیایی و حتی رنگ هر دو گروه خیلی به هم نزدیک است‪ .‬به طوری که ممکن است به‬
‫اشتباه یکی به جای دیگری گرفته شود‪ .‬توان گرمایی لیگنیتها کمتر از ‪ 3.3‬مگاژول است و از انواع دیگر‪،‬‬
‫آلودگی بیشتری را منتشر میکنند‪ .‬در جدول زیر تقسیمبندی انواع زغال سنگها در دو استاندارد ‪ DIN‬و‬
‫‪ ASTM‬آورده شده است‪.‬‬

‫جدول ‪ 5 -1‬تقسیمبندی انواع زغال سنگها براساس دو استاندار ‪ ASTM‬و ‪ DIN‬و ارزش حرارتی آنها‬
‫)‪[8](a.f=ash-free ,d.a.f=dry ash-free‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪-Sub-bituminous‬‬
‫‪01‬‬ ‫فصل ‪ – 1‬سوختها‬

‫‪ 1-2-1-5‬ترکیبات شیمیایی زغال سنگ‬

‫به طور کلی ترکیبات موجود در زغال سنگها بر طبق نوع‪ ،‬محیط و شرایط ایجاد آن متفاوت است‪ .‬تقسیمبندی‬
‫کلی این موضوع بر اساس میزان کربن ثابت و مواد فرار آن در قسمت قبل انجام گردید ولی میزان ترکیبات‬
‫معدنی‪ ،‬خاکستر و سولفور موجود در آنها متفاوت است که در این قسمت به طور مختصر به آن پرداخته خواهد‬
‫شد‪ .‬شکل بعدی دستهبندی ترکیبات و عناصر موجود در زغال سنگها را نشان میدهد‪.‬‬

‫شکل ‪ 5 -1‬دستهبندی ترکیبات و عناصر موجود در زغال سنگها ]‪[5‬‬

‫جدول زیر میزان ترکیبات و عناصر مختلف در هر دسته از زغال سنگها را نشان میدهد‪ .‬توجه شود این‬
‫تقسیمبندی کلی بوده و ممکن است این مقدار در مراجع و تقسیم بندیهای مختلف تا حدودی تغییر نماید‪ .‬به‬
‫عنوان مثال ممکن است در منابع دیگر میزان سولفور در زغال سنگ قیری تا ‪ ۳‬درصد نیز ذکر شده باشد‪ .‬در‬
‫نیروگاهها مه مترین آیتم در تعیین کیفیت زغال سنگ میزان سولفور و خاکستر موجود در آن است که باعث‬
‫ایجاد خوردگی در قسمت انتهایی و اکونومایزرهای بویلر و گرفتگی سطوح حرارتی و همچنین آسیب به بدنه‬
‫گازی سازها در نیروگاه ‪ IGCC‬خواهد شد‪.‬‬

‫جدول ‪ 5 -1‬آنالیز رایج زغال سنگهای مختلف ]‪[5‬‬

‫مبانی طراحی توربین گاز‬ ‫‪21‬‬
‫زغال سنگ را بر اساس میزان کربن و ارزش حرارتی آن نیز تقسیمبندی میکنند‪ .‬هرچه میزان کربن و ارزش‬
‫حرارتی آن باالتر باشد دارای مرتبه‪ ۱‬باالتری خواهد بود‪.‬‬

‫شکل ‪ 1 -1‬دستهبندی ترکیبات و عناصر موجود در زغال سنگها ]‪[2‬‬

‫‪ 1-3‬سوخت مایع‬
‫سوختهای مایع یکی از اصلیترین منابع تامین انرژی در جهان میباشند‪ .‬این سوختها نیز به دو دسته طبیعی‬
‫و صنعتی تقسیم میشوند‪ .‬از مزایای سوخت مایع میتوان موارد زیر را نام برد ‪ -۱‬با هزینه نسبتاً کم و به سادگی‬
‫میتوان آنها را به مراکز مصرف حمل کرد ‪ -6‬پس از احتراق‪ ،‬خاکستر چندانی از خود بر جای نمیگذارند و بر‬
‫خالف سوختهای جامد تولید غبار نمیکنند ‪ -۷‬کنترل احتراق آنها آسان است و با کم و زیاد کردن جریان‬
‫سوخت میتوان گرمای حاصل از احتراق را افزایش یا کاهش داد ‪ -1‬ارزش گرمایی آنها زیاد است و میتوان در‬
‫حجم کم‪ ،‬مقدار زیادی انرژی ذخیره کرد ‪ - 0‬میتوان سوختهای مایع را در محوطهای دور از مصرف و به‬
‫صورتهای مختلف ذخیره کرد ‪ -2‬خود به خود مشتعل نمیشوند‪ .‬معایب اصلی این دسته از سوختها عبارتند از‬
‫‪ -۱‬ذخیره کردن مقادیر زیاد سوخت‪ ،‬احتمال بروز آتش سوزی را در پی دارد ‪ -6‬مقدار گوگرد در اغلب‬
‫سوختهای مایع زیاد است و خطر آلودگی هوا و خوردگی تجهیزات محفظه احتراق وجود دارد ‪ -۷‬قیمت‬
‫سوختهای مایع از سوختهای جامد باالتر است‪ .‬بر اساس استاندارد ‪ ASTM D 396‬سوختهای مایع را میتوان‬
‫به شش دسته تقسیمبندی کرد‪ .‬این تقسیمبندی از شماره ‪ ۱‬شروع شده و با افزایش شماره آن سوخت نیز‬
‫سنگینتر و ویسکوزتر میشود‪ .‬جدول ‪ ۳-۱‬تقسیمبندی سوختهای مختلف در استاندارد ‪ ASTM D 396‬را‬
‫نشان میدهد‪ .‬در این تقسیمبندی سبکترین سوختهای مایع در ردیف اول قرار میگیرند و مناسب مشعلهای‬
‫با سیست م تبخیری هستند‪ .‬میزان سولفور این دسته حداکثر نیم درصد است‪ .‬در ردیف دوم سوختهایی قرار‬
‫میگیرند که بیشتر برای گرمایش ساختمانهای مسکونی استفاده میشوند‪ .‬سوخت گازوئیل در این دسته از‬
‫سوختها قرار میگیرند‪ .‬میزان سولفور در این دسته از سوختها حداکثر ‪5.۳‬درصد است‪ .‬سوختهای شماره‬
‫چهار از دو دسته قبلی سنگینتر هستند ولی احتراق و جابهجایی این سوختها به پیش گرمایش احتیاج ندارند‪.‬‬
‫در دسته پنجم سوختهایی قرار می گیرند که بسته به شرایط آب و هوایی و تجهیزات برای انتقال و جابه جایی و‬
‫احتراق سوخت ممکن است به پیش گرمایش سوخت احتیاج باشد‪ .‬سوختهای دسته ششم سنگینترین‬

‫‪1‬‬ ‫‪-Rank‬‬
‫‪20‬‬ ‫فصل ‪ – 1‬سوختها‬

‫سوختها هستند و برای احتراق و حمل و نقل آن حتما به پیش گرمایش احتیاج است‪ .‬میزان سولفور به جز دو‬
‫دسته اول و دوم در بقیه موارد محدودیتی ندارد‪.‬‬

‫جدول ‪ 1 -1‬تقسیمبندی سوخت مایع براساس استاندارد ‪ASTM D 396‬‬

‫‪ NO.1‬سوخت های تقطیر شده تمایل دارند در مشعل های ‪ Pot –type‬تبخیر شوند‬
‫‪( NO.5‬سبک) ممکن است یک پیش گرم بسته به شرایط آب و هوایی احتیاج‬
‫و اکثر مشعل ها به این نوع از سوخت احتیاج دارند‬
‫داشته باشد‬
‫‪ NO.2‬سوخت تبخیر شده برای اهداف کلی مانند گرمایش منازل و استفاده در‬
‫‪( NO.5‬سنگبن) ممکن است یک پیش گرم برای مشعل در شرایط آب و هوایی‬
‫مشعل هایی که به سوخت ‪ NO.1‬نیاز ندارد‪.‬‬
‫سرد یا انتقال احتیاج داشته باشد‪.‬‬
‫‪ NO.4‬در این سوخت ها معموال پیش گرمایش برای انتقال یا مصرف در مشعل ها‬
‫‪ NO.6‬پیش گرم برای انتقال و احتراق در مشعل نیاز دارد‬
‫نیز ندارد‬

‫توجه‪:‬‬
‫‪ . a‬الزم است سطح سولفور برای فرایندهای مانند عملیات حرارتی‪ ،‬مواد غیر آهنی‪،‬‬
‫شیشه و کوره های سرامیکی و دیگر کاربردهای ویژه مشخص گردد‪ .‬میزان سولفور و‬
‫محدوده مجاز آن بر هر دسته از سوخت ها به صورت زیر است‪:‬‬
‫حداکثر میزان سولفور ‪%‬‬ ‫گرید سوخت‬
‫‪0.5......................................N0.1‬‬
‫‪0.7......................................N0.2‬‬
‫‪no limit......................................N0.4‬‬
‫‪no limit......................................N0.5‬‬
‫‪no limit......................................N0.6‬‬
‫دیگر محدودیت های سولفور ممکن است در قراردادهای دوجانبه بین خریدار و‬
‫فروشنده مشخص شود‪.‬‬
‫‪ .b‬در تقسیم بندی جدول این هدف وجود دارد که هرگونه انحراف از نیازمندی های‬
‫اعالم شده از گرید داده شده به معنی جا داده شدن سوخت در گرید پایین تر نمی باشد‬
‫مگر اینکه در واقع این سوخت همه نیازمندی های گرید پایین تر را بر آورده کند‪.‬‬
‫‪ .C‬نقطه ژله ای شدن باالتر یا پایین تر برای شرایط ذخیره یا استفاده‬
‫مشخص گردد‪.‬‬
‫‪ 12 .d‬درصد از دمای نقطه تقطیر در دمای حداکثر ‪ 225‬درجه سانتی گراد‬
‫ممکن است در مشعل های پاششی اتمیزر استفاده شود‪.‬‬
‫‪ .e‬هنگامی که دمای ژله ای شدن زیر صفر درجه فارنهایت باشد‪ ،‬ویسکوزیته‬
‫حداقل باید ‪ 1.1‬سانتی استوک باشد و حداقل ‪ 92‬درصد نقطه چشم پوشی‬
‫شود‪.‬‬
‫‪ . f‬مقادیر ویسکوزیته در پرانتز برای اطالع بوده و یک محدوده ضوروری نمی‬
‫باشد‪.‬‬
‫‪ . g‬میزان آب حاصل از تقطیر بعالوه آب ته نشیت و تخلیه شده نباید باالی ‪2‬‬
‫درصد باشد‪ .‬میزان آب ته نشین شده و تخلیه شده نباید باالی نیم درصد‬
‫باشد‬
‫منبع ‪ASTM D 396‬‬

‫در میان سوختهای مایع‪ ،‬از آنجا که نفت خام منشا اصلی دیگر سوختهای فسیلی میباشد در این قسمت به‬
‫طور خالصه بررسی میشود و در ادامه به سوختهای مایعی که در توربینها مصرف میشود پرداخته خواهد شد‪.‬‬
‫جدول ‪ 3-۱‬به طور خالصه محصوالت هیدروکربنی مورد استفاده در نیروگاهها و مشخصات فیزیکی آنها را نشان‬
‫میدهد‪.‬‬
‫مبانی طراحی توربین گاز‬ ‫‪22‬‬
‫جدول ‪ 1 -1‬محصوالت هیدروکربنی حاصل از تقطیر نفت خام‪[2] 1‬‬

‫‪ 1-3-1‬نفت خام‬
‫نفت خام تنها سوخت مایع طبیعی است و بقیه سوختهای مایع از این ماده مشتق میگردند‪ .‬نفت خام در حالت‬
‫طبیعی به صورت مایع غلیظ بوده و رنگ آن قهوهای زرد مایل به سیاه‪ ،‬قهوهای سیر یا سبز تیرهاست و در برابر‬
‫نور‪ ،‬انعکاس سبز رنگ بهخصوصی از خود نشان میدهد‪ .‬نفت خام به جهت وجود ترکیبات گوگرد بوی نامطلوبی‬
‫دارد‪ .‬بخش اعظم نفت خام از هیدراتهای کربن تشکیل شده و مقدار کمی عناصر دیگر نیز در آن مخلوط است‪.‬‬
‫نفت‪ ،‬مایع افروختنی است که در الیههای باالیی بخشهایی از پوسته کره زمین یافت میشود و شامل آمیزه‬
‫پیچیدهای بیش از ‪ ۷555‬هیدروکربن گوناگون است‪ .‬بیشتر این هیدروکربنها از زنجیره آلکان هستند ولی ممکن‬
‫است از دید ظاهر‪ ،‬ترکیب یا خلوص‪ ،‬تفاوتهای زیادی داشته باشند‪ .‬زمان تشکیل این ماده به ‪ ۱‬تا ‪ 25‬میلیون‬
‫سال قبل باز میگردد و احتماال منشا ارگانیکی‪ 6‬داشته است‪ .‬این سوخت به طور متوسط دارای ‪ ۳9.0‬تا ‪3۳.۱‬‬
‫درصد وزنی کربن و ‪ ۱5‬تا ‪ ۱1.3‬درصد وزنی هیدروژن و ‪ .5۱‬تا ‪ 3‬درصد وزنی گوگرد و ‪ .5۱‬تا ‪ 1‬درصد وزنی‬
‫اکسیژن و نیتروژن میباشد‪ .‬تقسیمبندی نفت خام متفاوت بوده و معموال بر اساس تعیین چهار ویژگی‬

‫‪1‬‬ ‫‪-Crude oil‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪-Organic‬‬
‫‪23‬‬ ‫فصل ‪ – 1‬سوختها‬

‫فیزیوشیمی‪-۱ :‬چگالی و گرانروی‪-6 ۱‬میزان سولفور‪-۷ 6‬میزان رزین‪ ۷‬و قیرهای معدنی‪ 1‬موجود در آن ‪-1‬میزان‬
‫پارافین‪ 0‬آن تقسیمبندی میشود‪ .‬جدول زیر خالصهای از محدوده ترکیبات مختلف در نفت خام را نشان میدهد‪.‬‬

‫جدول ‪ 9 -1‬محدوده ترکیبات مختلف و متوسط آن در نفت خام (در خصوص زنجیره هیدروکربنی ترکیبات فوق‬
‫به مراجع مربوطه مراجعه گردد) ]‪[2‬‬
‫‪Composition by weight‬‬ ‫‪Hydrocarbon‬‬ ‫‪Average‬‬ ‫‪Range‬‬
‫‪Element‬‬ ‫‪Percent‬‬ ‫‪Paraffins‬‬ ‫‪30%‬‬ ‫‪15 to 60%‬‬
‫‪range‬‬
‫‪Carbon‬‬ ‫‪79 to 87%‬‬
‫‪Hydrogen‬‬ ‫‪10 to 14.8%‬‬ ‫‪Naphthenes‬‬ ‫‪49%‬‬ ‫‪30 to 60%‬‬
‫‪Nitrogen‬‬ ‫‪.1 to 2%‬‬
‫‪Oxygen‬‬ ‫‪.05 to 1.5%‬‬ ‫‪Aromatics‬‬ ‫‪15%‬‬ ‫‪3 to 30%‬‬
‫‪Sulfur‬‬ ‫‪.01 to 8%‬‬
‫‪Metals‬‬ ‫‪.1%‬‬ ‫‪Asphaltics‬‬ ‫‪6%‬‬ ‫‪------------‬‬
‫‪2‬‬
‫در صنایع نفتی حداقل دمایی که سیال قابلیت جاری شدن در شرایط تست را داشته باشد به عنوان دمای ریزش‬
‫شناخته میشود‪ .‬دمای ریزش نشان دهنده میزان پارافین موجود در سیال میباشد‪ .‬هر چه میزان پارافین در‬
‫محصوالت نفتی بیشتر باشد دارای دمای ریزش باالتر بوده و پمپاژ آن در دماهای پایینتر مشکل خواهد شد‪.‬‬
‫گوگرد موجود در محصوالت نفتی یکی از مهمترین پارامترها در تقسیمبندی نفت خام است‪ .‬وجود گوگرد در نفت‬
‫خام باعث ایجاد حالت اسیدی و تشکیل اسید سولفوریک شده و باعث خوردگی اسیدی نواحی در تماس خواهد‬
‫شد‪ .‬میزان سولفور موجود در نفت خام به طور کلی به صورت زیر تقسیمبندی میشود‪.‬‬

‫جدول ‪ 12 -1‬تقسیمبندی نفت خام بر اساس میزان سولفور‬

‫‪9‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫نفت شیرین‬ ‫نفت نیمه شیرین‬ ‫نفت ترش‬
‫‪ .5-.1‬درصد وزنی‬ ‫‪-.5‬تا ‪ .1‬درصد وزنی‬ ‫‪ 5 –.1‬درصد وزنی‬

‫‪1‬‬ ‫‪-Gravity‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪-Sulfur content‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪-Resin‬‬
‫‪4- Asphalts group‬‬
‫‪5 -Paraffines‬‬
‫‪6 -Pour point‬‬
‫‪7 -Sour crude oil‬‬
‫‪8 -Semi-sweet crude oil‬‬
‫‪9 -Sweet crude oil‬‬
‫مبانی طراحی توربین گاز‬ ‫‪24‬‬
‫در صنایع نفتی به جای چگالی از پارامتر وزن مخصوص استفاده میکنند‪ .‬این میزان بین ‪ .36‬برای تولیدات‬
‫سبک تا ‪ ۱‬برای تولیدات سنگین متغیر است‪ .‬در استاندارد ‪ API‬میزان گرانروی از ‪ 1۱‬برای تولیدات سبک تا ‪۱5‬‬
‫برای تولیدات بسیار سنگین متغیر میباشد‪ .‬بر اساس استاندارد ‪ API‬تقسیمبندی نفت خام بر اساس میزان‬
‫گرانروی به صورت زیر است‪.‬‬
‫جدول ‪ 11 -1‬تقسیمبندی نفت خام بر اساس میزان گرانروی‬
‫نفت سبک‬ ‫نفت متوسط‬ ‫نفت سنگین‬
‫‪ 31‬تا ‪ 11‬درجه ‪API‬‬ ‫‪ 21‬تا ‪ 31‬درجه ‪API‬‬ ‫‪ 12‬تا ‪ 21‬درجه ‪API‬‬

‫خاکستر موجود در نفت خام نیز به صورت نمکهای فلزی ثابت مانند اکسید فلزات و اکسیدهای سیلیس در آن‬
‫مشاهده میشود‪ .‬به طور کلی استفاده از سوخت گاز طبیعی در مصرف کنندههای بزرگ مانند نیروگاه بهترین و‬
‫مناسبترین گزینه می باشد ولی به دالیلی خاص مانند در دسترس بودن منبع گاز طبیعی و یا ارزان بودن‬
‫سوختهای سنگین ممکن است بعضی از مصرف کنندهها به سمت استفاده از سوخت مایع سبک یا سنگین‬
‫بروند‪ .‬در زیر به طور خالصه قیمت سوختهای مختلف در بین سالهای ‪ 6551‬تا ‪ 6552‬جهت مقایسه آورده‬
‫شده است‪.‬‬
‫جدول ‪ 12 -1‬مقایسه قیمت سوختهای مختلف بین سالهای ‪ 2221‬تا ‪[2] 2225‬‬
‫‪Approximate fuel price comparison $/million Btu‬‬
‫‪2004 avg‬‬ ‫‪2005 avg‬‬ ‫‪2006 avg‬‬
‫‪No.2 distilate‬‬ ‫‪8.1‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪15.1‬‬
‫‪No.6 distilate‬‬ ‫‪4.4‬‬ ‫‪6.6‬‬ ‫‪8.0‬‬
‫‪Price ratio‬‬ ‫‪1.8‬‬ ‫‪1.8‬‬ ‫‪1.9‬‬
‫‪No.2/No.6‬‬
‫‪Natural gas‬‬ ‫‪6.1‬‬ ‫‪8.6‬‬ ‫‪7.2‬‬
‫‪Crud oil‬‬ ‫‪2.9‬‬ ‫‪4.1‬‬ ‫‪5.3‬‬
‫‪coal‬‬ ‫‪1.3‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪1.6‬‬
‫توجه‪:‬‬
‫قیمتهای سوخت گازوئیل و مازوت بر اساس میانگین قیمت در رفرنسهای مختلف میباشد‪.‬‬ ‫‪.۱‬‬
‫قیمت گاز طبیعی نیز بر اساس قیمت میانگین جهانی میباشد ‪.‬‬ ‫‪.6‬‬
‫قیمت نفت خام بر اساس قیمت ‪ WTI‬قیمت نفت برنت میباشد‬ ‫‪.۷‬‬

‫همان طور که قبال نیز بیان گردید سوختهای فسیلی بر اساس شرایط و محیط تشکیل آن دارای ترکیبات و‬
‫عناصر مختلفی است‪ .‬در زیر به طور خالصه آنالیز نفت خام سبک و سنگین ایران و چهار ناحیه مختلف دیگر دنیا‬
‫جهت مقایسه آورده شده است‪ .‬بر این اساس حداکثر میزان سولفور در نفت خام سنگین ایران در حدود ‪ 6‬درصد‬
‫و در نفت سبک ایران در حدود ‪ ۱.۷2‬درصد است‪ .‬برای مقایسه میزان ترش بودن نفت خام سبک و سنگین ایران‬
‫میتوان به دادههای جدول ‪ ۱۷ -۱‬مراجعه نمود‪.‬‬
‫‪25‬‬ ‫فصل ‪ – 1‬سوختها‬

‫جدول ‪ 13 -1‬مشخصات نفت خام سنگین ایران (مرجع شرکت ملی نفت)‬
‫مبانی طراحی توربین گاز‬ ‫‪26‬‬
‫جدول ‪ 11 -1‬مشخصات نفت خام سبک ایران (مرجع شرکت ملی نفت)‬
‫‪27‬‬ ‫فصل ‪ – 1‬سوختها‬

‫جدول ‪ 15 -1‬مشخصات نمونه نفت خام در چهار ناحیه مختلف دنیا ]‪[2‬‬

‫در توربینها و نیروگاههای سیکل ترکیبی میزان عناصر فلزی یکی از پارامترهای مهم در خوردگی داغ پرههای‬
‫توربین و نازلهای مشعل و لولههای بویلر است‪ .‬مقدار این عناصر مانند کلسیم‪ ،‬سدیم‪ ،‬منیزیم‪ ،‬آلومینیوم‪ ،‬آهن‪،‬‬
‫وانادیوم و نیکل یکی از پارامترهای مهم در آنالیز سوختهای ارائه شده در نیروگاهها میباشد‪ .‬به عنوان مثال‬
‫جدول زیر محدوده مجاز آالیندههای موجود در سوخت توربین گاز ‪ V94.2‬زیمنس را نشان میدهد‪ .‬چنانچه‬
‫سوخت ورودی در محدوده مجاز نباشد میبایست از سیستمهای تصفیه سوخت استفاده شود‪ .‬تصفیه سوخت‬
‫معموال به روشهای مختلف و در پاالیشگاههای نفت به صورت کالن صورت میگیرد‪ .‬چنانچه مشخصات سوخت‬
‫تحویلی از پاالیشگاه در ورودی نیروگاه خارج از محدوده مجاز باشد از سیستمهای تصفیه و شستشوی سوخت‬
‫که در انتهای همین فصل آورده شده است استفاده میشود‪.‬‬

‫جدول ‪ 15 -1‬محدوده مجاز آالیندههای موجود در سوخت توربین گاز ‪ V94.2‬زیمنس ]‪[8‬‬

‫‪Determined‬‬ ‫‪Upper‬‬
‫‪No‬‬ ‫‪contaminant‬‬ ‫‪UNIT‬‬ ‫‪Effect if limit is exceeded‬‬
‫‪as per‬‬ ‫‪limit‬‬
‫‪Din 51 790‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪Vanadium‬‬ ‫)‪ppm(w/w‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪Corrosion of hot gas path components‬‬
‫‪ASTM D3605‬‬
‫‪Corrosion of hot gas path components‬‬
‫‪when the vanadium content of the fuel‬‬
‫‪Sodium+Potassi‬‬ ‫‪DIN 51 797‬‬
‫‪2‬‬ ‫)‪ppm(w/w‬‬ ‫‪0.5‬‬ ‫‪exceeds 50 ppm and the inhibitor is used‬‬
‫‪um‬‬ ‫‪ASTM D 3605‬‬
‫‪(Mg/V=3:1) the upper limit of sodium +‬‬
‫‪potassium is extended to 1 ppm‬‬
‫‪Corrosion of hot gas path components.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪lead‬‬ ‫‪ASTM D 3605‬‬ ‫)‪ppm(w/w‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪Prevention of additive effect in the case of‬‬
‫‪vanadium‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪Calcium‬‬ ‫‪ASTM D 3605‬‬ ‫)‪ppm(w/w‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪Deposits on turbine blades‬‬
‫‪Deposits on turbine blades (when using‬‬
‫‪DIN 51 575‬‬ ‫‪the inhibitor according to the‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪ash‬‬ ‫)‪ppm(w/w‬‬ ‫‪100‬‬
‫‪ASTM D 482‬‬ ‫‪recommended dosing ratio the ash‬‬
‫)‪produced is of course higher‬‬
‫مبانی طراحی توربین گاز‬ ‫‪21‬‬
‫جهت اطالع از محدوده مجاز آالیندهها در سوخت توربین گاز میتوان به استاندارد ‪ ASTM 2880‬مراجعه نمود‬
‫که در ادامه همین فصل‪ ،‬در جدول ‪ ۷5-۱‬این محدوده مجاز برای تعدادی از آالیندهها آورده شده است‪ .‬میزان‬
‫نمک‪ ۱‬موجود در نفت خام نیز یکی از پارامترهای مهم در نفت خام میباشد‪ .‬در صنایع نفتی نمک باعث گرفتگی‬
‫مبدلها و در صنایع نیروگاهی باعث خوردگی داغ در محفظههای احتراق و پرههای توربین گاز میشود‪ .‬در‬
‫صنایع نفتی چنانچه میزان نمک از ‪ .5۱‬پوند در هر بشکه بیشتر شوند میبایست از فرایندهای جداسازی نمک‬
‫برای جلوگیری از گرفتگی در مبدلها استفاده شود‪ .‬در واقع در توربینهای گاز احتمال خوردگی داغ به دلیل‬
‫وجود نمک در حالت سوخت مایع سبک بیشتر از حالت سوخت سنگین است‪ .‬زیرا در حالت سوخت سنگین‪ ،‬به‬
‫دلیل پیش بینی رسوب خاکستر بر روی پرهها و خوردگی داغ‪ ،‬از یک پوشش محافظ برای جلوگیری از خوردگی‬
‫داغ بر روی پرههای توربین استفاده میشود ولی در حالت سوختهای مایع سبک‪ ،‬معموال به دلیل فرض پاک‬
‫بودن سوخت‪ ،‬این الیه محافظ ایجاد نمی شود‪ .‬از آنجا که احتمال رسوخ ترکیبات نمک به خصوص سدیم و‬
‫پتاسیم در هنگام انتقال سوخت از دریا بسیار وجود دارد و با توجه به محدوده ‪ 5.۱ ppm‬تا ‪ ۱‬ترکیبات فلزات‬
‫قلیایی‪ 6‬مانند سدیم و پتاسیم در سوخت توربین گاز‪ ،‬نباید هیچ گونه ورود آب دریا به سوخت وجود داشته باشد‪.‬‬
‫به عنوان مثال وارد شدن ‪ 3‬گالن آب دریا در یک میلیون گالن سوخت سبک باعث میشود که میزان سدیم‬
‫بعالوه پتاسیم سوخت به ‪ 5.۱۱ ppm‬برسد ‪ .‬همچنین اثر وجود ذرات نمک در هوای ورودی به توربین گاز در‬
‫نواحی ساحلی و سکوهای دریایی دقیقا مانند حالت سوخت‪ ،‬باعث ایجاد خوردگی داغ در توربین خواهد شد و‬
‫نصب فیلترها جهت جلوگیری از این پدیده بسته به میزان این نمکها در هوای ورودی میتواند الزامی باشد‪ .‬در‬
‫خصوص سیستم فیلتراسیون هوا و روشهای فیلتر کردن نمکهای موجود در هوا در فصلهای بعدی صحبت‬
‫خواهد شد‪.‬‬

‫همچنین وجود ترکیبات سرب و روی در سوخت مایع باعث ایجاد خوردگی داغ در توربین گاز خواهد شد‪ .‬البته‬
‫این ترکیبات‪ ،‬مواد رایج در سوخت مایع نیستند ولی ممکن است به دلیل تماس با بنزین سرب دار یا تجهیزات‬
‫گالوانیزه در مسیر انتقال‪ ،‬وارد سوخت شوند‪ .‬به عنوان مثال مخلوط شدن ‪ ۷۷‬گالن بنزین سرب دار در ‪۱5555‬‬
‫گالن سوخت مایع باعث افزایش میزان سرب سوخت مایع در حدود ‪ ۱.5۷ ppm‬میشود‪ .‬از آنجا که در‬
‫توربینهای گاز به طور متوسط حد مجاز وجود سرب در سوخت بین ‪ 5.0 ppm‬تا ‪ ۱‬است میتوان به اهمیت‬
‫وجود این فلزات در سوخت پی برد‪ .‬در فصل پوششهای حرارتی‪ ،‬به طور مبسوط به مکانیزمهای خوردگی فلزات‬
‫قلیایی موجود در سوخت و نحوه تخریب آنها پرداخته خواهد شد‪.‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪-NaCl‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪-Alkali metals‬‬
‫‪21‬‬ ‫فصل ‪ – 1‬سوختها‬

‫‪2‬‬
‫‪ 1-3-2‬سوخت سنگین ‪ 1‬یا مازوت‬
‫سوخت سنگین ترکیبی از پسماند برجهای تقطیر و فرایندهای شکست مولکولی در پاالیشگاههای نفت خام‬
‫است‪ .‬این مواد پسماند به صورت سیاالت بسیار ویسکوز بوده و برای احتراق و انبار کردن نیازمند حرارت و پیش‬
‫گرمایش است (جزو دسته سوختهای شماره ‪ 2‬قرار میگیرند) و بیشتر به عنوان سوخت صنایع نیروگاهی‪،‬‬
‫کشتیها‪ ،‬موتورهای دیزل و کورهها استفاده می شود‪ .‬برای اینکه بتوان این پسماندهای سنگین را به راحتی پمپاژ‬
‫و ذخیره نمود آن را با مقداری گازوئیل و سوخت سبکتر مخلوط میکنند تا ویسکوزیته آن کاهش یابد‪ .‬سوخت‬
‫سنگین را معموال بر اساس میزان ویسکوزیته آن تقسیمبندی میکنند‪ .‬در جدول زیر این تقسیمبندی نشان داده‬
‫شده است‪.‬‬

‫جدول ‪ 11 -1‬تقسیمبندی سوخت سنگین بر اساس ویسکوزیته آن و مقدار چگالی و درصد نوع ترکیبات‬
‫موجود در آن‪[9]3‬‬

‫سوختهایی که در نیروگاهها معموال مورد استفاده قرار میگیرد دو دسته آخر این جدول هستند‪ .‬ترکیب سوخت‬
‫مازوت بسیار وابسته به ترکیببندی و آرایش پاالیشگاه و نفت خامی است که در آن پاالیشگاه مورد استفاده قرار‬
‫می گیرد به عنوان مثال چنانچه در نفت خام مصرفی پاالیشگاه میزان پارافین زیاد باشد سوخت سنگین پاالیشگاه‬
‫مذکور نیز دارای درصد زیادی از پارافین خواهد بود و در نتیجه دمای ریزش باالتری نیز خواهد داشت‪ .‬ولی در‬
‫حالت کلی این سوخت شامل مخلوطی از زنجیره مولکولی سنگین هیدروکربنی است که در دمای بین ‪ ۷05‬تا‬
‫‪ 205‬درجه سانتی گراد به جوش میآیند‪ .‬در این سوخت هیدروکربنهایی از ‪ C20‬تا ‪ C50‬قابل مشاهده است‪.‬‬

‫‪1‬‬ ‫)‪-Heavy Fuel Oil (HFO‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪-Mazut‬‬
‫‪ -3‬سوخت با گرید متوسط یا )‪ Intermediate Fuel Oil (IFO‬که ویسکوزیته در دمای ‪ 05‬درجه سانتی گراد به عنوان یک شاخص‬
‫برای امکان انتقال توسط پمپ یا ذخیر سازی آن شناخته می شود‪ .‬به عنوان مثال ‪ IFO-180‬به معنی ویسکوزیته ‪ ۱35‬سانتی استوک در‬
‫دمای ‪ 05‬درجه سانتی گراد است‬
‫مبانی طراحی توربین گاز‬ ‫‪31‬‬
‫البته به غیر از هیدروکربن ترکیباتی مانند سولفور‪ ،‬نیتروژن‪ ،‬اکسیژن و انواع فلزات مانند وانادیوم‪ ،‬سدیم‪ ،‬پتاسیم‪،‬‬
‫نیکل‪ ،‬آهن‪ ،‬آلومینیوم و کلسیم و غیره نیز مشاهده می شود‪ .‬در زیر محدوده ترکیبات مختلف در مازوت و آنالیز‬
‫نمونه آن آورده شده است‪ .‬در ایران آنالیز سوخت سنگین بسته به پاالیشگاه تولید کننده آن دارای آنالیزهای‬
‫متفاوت است‪ .‬این آنالیز برای مازوت تولیدی پاالیشگاههای مختلف کشور در جدول صفحه بعد آورده شده است‪.‬‬
‫بر اساس جدول زیر حداکثر میزان سولفور در مازوت تولیدی پاالیشگاههای ایران ‪ ۷‬درصد گزارش شده است‪.‬‬
‫میزان وانادیوم و فلزات معدنی و خاکستر موجود در سوخت از دیگر پارامترهای مهم در سوخت است که‬
‫میبایست مورد توجه قرار گرفته و با محدودیتهای اعالم شده در تجهیزات نیروگاهی مطابقت داده شود‪.‬‬
‫استفاده از سوخت سنگین به طور معمول در توربینهای گاز کالس ‪ F‬و باالتر مجاز نبوده ولی امکان استفاده از‬
‫آن در توربینهای کالس ‪ E‬وجود دارد‪ .‬زیرا در توربینهایی که میبایست سوخت سنگین مصرف کنند جهت‬
‫جلوگیری از رسوب بسیار سخت و فشرده بر روی پرهها که به سختی قابل جداسازی هستند دمای حداکثر‬
‫ورودی به توربین را کاهش میدهند (در حدود ‪ ۱505‬درجه سانتی گراد و کمتر) و استفاده از توربینهای کالس‬
‫باال که دمای ورودی به توربین باال است توجیهی ندارد‪ .‬همچنین چنانچه از سوخت سنگین به عنوان سوخت‬
‫مصرفی استفاده شود‪ ،‬عملیات شستشوی پرههای توربین گاز و مسیر داغ به صورت هفتگی توصیه میشود‪.‬‬

‫جدول ‪ 11 -1‬آنالیز نمونه سوخت مازوت ]‪[2‬‬

‫‪30‬‬ ‫فصل ‪ – 1‬سوختها‬

‫جدول ‪ 19 -1‬آنالیز سوخت مازوت در پاالیشگاههای مختلف ایران]‪[10‬‬

‫نتایج آزمایشات انجام شده بر روی نفت کوره تولیدی پاالیشگاههای کشور (اردیبهشت‬
‫‪Item‬‬ ‫‪unit‬‬ ‫‪)91‬‬
‫پاالیشگاه‬ ‫پاالیشگاه‬ ‫پاالیشگاه‬ ‫پاالیشگاه‬ ‫پاالیشگاه‬ ‫پاالیشگاه‬ ‫پاالیشگاه‬ ‫پاالیشگاه‬
‫آبادان‬ ‫اراک‬ ‫اصفهان‬ ‫بندر عباس‬ ‫تبریز‬ ‫تهران‬ ‫شیراز‬ ‫کرمانشاه‬
‫‪Density@15‬‬
‫‪Kg/m3‬‬ ‫‪958.9‬‬ ‫‪959‬‬ ‫‪946.9‬‬ ‫‪964.2‬‬ ‫‪959.7‬‬ ‫‪959.1‬‬ ‫‪954.9‬‬ ‫‪903.9‬‬
‫‪C‬‬
‫‪Flash point‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪91‬‬ ‫‪92‬‬ ‫‪73‬‬ ‫‪72‬‬ ‫‪109‬‬ ‫‪82‬‬ ‫‪108‬‬ ‫‪81‬‬
‫‪Kin‬‬
‫‪viscosity‬‬ ‫‪cSt‬‬ ‫‪274.4‬‬ ‫‪270.6‬‬ ‫‪230.7‬‬ ‫‪285.2‬‬ ‫‪210.5‬‬ ‫‪198.8‬‬ ‫‪161.1‬‬ ‫‪29.4‬‬
‫‪@50°C‬‬
‫‪Vis.Red‬‬
‫‪Wood‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪2444‬‬ ‫‪2406‬‬ ‫‪2007‬‬ ‫‪2552‬‬ ‫‪1805‬‬ ‫‪1688‬‬ ‫‪1311‬‬ ‫‪197‬‬
‫‪@37.8°C‬‬
‫‪Pour Point‬‬ ‫‪Wt%‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪4.4‬‬ ‫‪-1.1‬‬ ‫‪15.6‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪21.1‬‬ ‫‪23.9‬‬

‫‪Total sulfur‬‬ ‫‪Wt%‬‬ ‫‪2.991‬‬ ‫‪2.950‬‬ ‫‪2.709‬‬ ‫‪3.0‬‬ ‫‪2.706‬‬ ‫‪2.781‬‬ ‫‪2.302‬‬ ‫‪1.690‬‬

‫‪Carbon R.‬‬ ‫‪Wt%‬‬ ‫‪9.7‬‬ ‫‪10.4‬‬ ‫‪9.68‬‬ ‫‪12.3‬‬ ‫‪8.9‬‬ ‫‪9.4‬‬ ‫‪5.41‬‬ ‫‪4.2‬‬

‫‪Ash‬‬ ‫‪Wt%‬‬ ‫‪0.057‬‬ ‫‪0.03‬‬ ‫‪0.027‬‬ ‫‪0.047‬‬ ‫‪0.035‬‬ ‫‪0.047‬‬ ‫‪0.034‬‬ ‫‪0.008‬‬
‫@ ‪Water‬‬
‫‪Vol%‬‬ ‫‪Zero‬‬ ‫‪Zero‬‬ ‫‪0.05‬‬ ‫‪Zero‬‬ ‫‪Zero‬‬ ‫‪0.04‬‬ ‫‪0.05‬‬ ‫‪Zero‬‬
‫‪sediment‬‬
‫‪Calorific‬‬
‫‪Mj/kg‬‬ ‫‪42.78‬‬ ‫‪42.8‬‬ ‫‪43.06‬‬ ‫‪42.64‬‬ ‫‪42.87‬‬ ‫‪42.83‬‬ ‫‪43.21‬‬ ‫‪44.13‬‬
‫‪Value‬‬
‫‪Vanadium‬‬
‫‪ppm‬‬ ‫‪117‬‬ ‫*‪123‬‬ ‫*‪190‬‬ ‫‪105‬‬ ‫‪149‬‬ ‫*‪222‬‬ ‫*‪321‬‬ ‫*‪38‬‬
‫‪content‬‬

‫*اعداد وانادیوم گزارش شده مربوط به اندازهگیری بر روی ‪ 1VB‬برجهای تقطیر میباشد که در سال ‪ 1315‬اندازهگیری شده است ‪ .‬نفت‬
‫کوره از اختالط ‪ VB‬و ‪ 22‬الی ‪ 25‬درصد کاتر حاصل میگردد‪ .‬از این رو مقدار وانادیوم را میتوان در حدود ‪ 22‬الی ‪ 25‬درصد کمتر از مقدار‬
‫گزارش شده در نظر گرفت‬

‫‪2‬‬
‫‪ 1-3-3‬گازوئیل‬
‫گازوئیل از پاالیش نفت خام و از طبقات میانی برج تقطیر حاصل میشود‪ .‬این سوخت شامل هیدروکربنهایی در‬
‫محدوده ‪ C9‬تا ‪ C20‬با نقطه جوش بین ‪ ۱2۷‬تا ‪ ۷0۳‬درجه سانتی گراد است‪ .‬البته ممکن است در بعضی تقسیم‬
‫بندیها میزان عدد کربن تا ‪ C28‬و نقطه جوش به ‪ ۷95‬درجه سانتی گراد نیز افزایش یابد‪ .‬سوخت گازوئیل بر‬
‫اساس استاندارد ‪ ASTM D975‬جهت سه دسته موتورهای دیزل مختلف تقسیمبندی شده است‪ .‬در جدول ‪-۱‬‬
‫‪ 65‬این تقسیمبندی آورده شده است‪ .‬از نظر خواص فیزیکی و شیمیایی گازوئیل مرتبه یک بسیار شبیه نفت‬
‫سفید است‪ .‬در درجهبندی سوخت دیزل مانند بنزین عددی با نام عدد ستان‪ )CN(۷‬وجود دارد که مشابه عدد‬

‫‪1‬‬ ‫‪-Vacuum Bottom‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪-Diesel fuel or fuel oil‬‬
‫‪ -3‬عدد ستان به انگلیسی ‪: Cetane number‬یک معیار اندازهگیری برای نشان دادن زمان تاخیر احتراق سوخت در موتورهای‬
‫دیزل است‪ .‬این عدد زمان تاخیر میان شروع پاشش به داخل محفظه احتراق و شروع احتراق سوخت را نشان میدهد‪ .‬در طی این تاخیر‬
‫مبانی طراحی توربین گاز‬ ‫‪32‬‬
‫اکتان‪ ۱‬بوده و با افزایش آن کیفیت سوخت افزایش مییابد‪ .‬این عدد یک معیار جهت نشان دادن زمان تاخیر در‬
‫احتراق سوخت است‪ ،‬بدان معنی که زمان تاخیر میان شروع پاشش به داخل محفظه احتراق و شروع احتراق‬
‫سوخت را نشان می دهد‪ .‬هرچه این زمان کمتر باشد زمان بیشتری برای تکمیل فرایند احتراق وجود خواهد‬
‫داشت و بازده احتراق افزایش خواهد یافت‪ .‬در حالت کلی موتورهای دیزل در عدد ستانی بین ‪ 15‬تا ‪ 00‬عملکرد‬
‫مناسبی خواهند داشت‪ .‬این عدد همچنین معیاری جهت نشان دادن چگالی و میزان سولفور موجود در گازوئیل‬
‫نیز است‪ .‬در صنایع نیروگاهی میزان محدوده مجاز ترکیبات موجود در سوخت بر طبق نظر سازنده تعیین و‬
‫محدود میشود‪.‬‬

‫جدول ‪ 22 -1‬تقسیمبندی سوخت گازوئیل در موتورهای دیزل بر اساس استاندارد ‪ASTM D975‬‬

‫در جدول زیر آنالیز نمونه سوخت گازوئیل و محدوده تغییرات آن آورده شده است‪ .‬شرایط درج شده در ستون‬
‫طراحی مربوط به حالت استفاده در توربین گاز میباشد‪ .‬در بویلرهای بخار و موتورهای رفت و برگشتی میزان‬
‫حساسیت نسبت به ترکیبات سوخت کمتر بوده و از اهمیت کمتری برخوردار است‪.‬‬

‫زمان‪ ،‬سوخت جمع شده و سپس محترق می گردد و این احتراق به صورت انفجار صورت میگیرد تا بتواند یک ضربه قدرت تولید نماید‪.‬‬
‫هر چه زمان تاخیر کمتر باشد احتراق یکنواخت تر خواهد بود‬
‫‪1‬‬ ‫‪-Octane number‬‬