Π Α Ν Α Γ Η Γ.

Λ Ε Κ Α Τ Σ Α

ΔΗΜΟΥ ΚΑΤΑΛΥΣΕΩΣ
ΚΑΙ Τ Υ Ρ Α Ν Ν ΙΔΟΣ
Η ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ
ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
• Τ Η Ν ΟΛΙΓΑΡΧΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΤΥΡΑΝΝΙΑ •

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ ΙΩΑΝ. & Π. ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΥ

Α Θ Η Ν Α Ι - - Σ Τ Ο Α Α Ρ Σ Α Κ Ε I Ο Υ - Α Ρ Σ Α Κ Η 6
 ΣΤΟΥΣ
ΜΑΚΑΡΙΟΥΣ ΙΣΚΙΟΥΣ
ΤΩΝ ΠΕΣΟΝΤΩΝ ΑΓΩΝΙΣΤΩΝ
ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΙΩΝ Α ΠΟΛΗ ΚΑΙ Τ Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
,,ο Ος ο ν à' αΙ*έίν τ οίοι *αχοΐοι ϋέμις"

ΙΕΡΟΝ
7 Γ
Υ
στερα άπό μ;à μχκραίωνην έξέλιξη πού διαμορφώνω τό πατριαρ-
χικά γένος καΐ τήν ίδιοχτησία τοΟ γένους, ή έλληνική ιστορία
φτάνει ατό στάδιο πού πρωτοφωτίζιται άπό τις φιλολογικές πη-
γές — τό στάδιο xfjç ήρωϊκής περίοδος που περιγράφει ή έποποιία. Ή
διάλυση τοΟ γένους που άκολουΟεϊ, ίπιφέροντας τή συγκέντρωση τής γής
στήν ίδιοχτηαία τών κεντρικών οίκων, μετατρέπει σ° όποτελεΐς γεωργούς
τα λοιπά μέλη τών άρχαίων γενών καΐ διασπά τήν παλαιά κοινωνικήν
ένότητα μέ τή δημιουργία τών τάξεων, τής τάξης τών εύγενών πού όργα-
νώνει τό κράτος σά μέσο κυριαρχίας της, καί χΫ,ς τάξης τών Υποτελών
γεωργών, πού μέ τόν καιρό δποβάλλονται άλλοΟ σ' έλαφρότερο, άλλοδ
σέ βαρύτερο κι άλλοΟ τέλος σ' άπάνθρωπο καθεστώς δουλοπαροικίας. Μέ
τή ιιεγάλην δμως άπό τόν V I I I κιόλας αιώνα άποικιακή κίνηση άρχίζει
νά άναπτύσσεται τό έμπόριο, μέ τό έμπόριο ή βιοτεχνία, μέ τή βιοτεχνία
καΐ τό έμπόριο 5 χρηματικός πλούτος, καΐ μέ τόν χρηματικό πλοΟτο
μια νέα κοινωνική τάξη που θ9 άποβή ό φορέας τής ελληνική; ιστορίας,
τό μέρος έκεΐνο του λαοΟ πού γεμίζει τους χώρους τής νέας κοινωνικής
δραστηριότητας, έλεύθεροι γεωργοί, έργάτες, τεχνίτες, βιοτέχνες, έπιχει-
ρηματίες, ναυτικοί, έμποροι, κατά τόν άρχαίο δρο, δ dijuoç. Τό νέο τοΟ-
το στοιχείο αισθάνεται τους δεσμούς καΐ τό δλο συγκρότημα τής άριστο-
κρατικής πολιτείας όλότελα άταίριαστα μέ τΙς νέες συνθήκες τής οίκονο'
μίας, κι άπ3 έδώ άρχίζει ή λαμπρή έκείνη έποποιία τών πρώτων κοινωνι-
κο πολιτικών συγκρούσεων πού καταλήγει, άλλοΟ γοργότερα κι άλλοΟ
βραδύτερα, ατή διαμόρφωση τής δημοκρατίας. 'Ανάμεσα δμως στήν άρ·
χαία άριστοκρατική πολιτεία καΐ ατή δημοκρατία, πού γιά πρώτη τότε
φορά διαμορφώνεται στήν ίστορία τής άνθρωπότητας, μεσολαβεί ίνα στά-
διο διχτατορίας τοΟ λαοΟ, πού έπειδή έλαχε άπό τήν παράδοση τό δνομα
τυραννία, θά τήν όνομάζουμε, γιά νά τήν ξεχωρίζουμε άπό τήν κατοπινή
και πραγματική τυραννία, προδημοκρατική τυραννία. Έ άρχαία τούτη

— 7 —
διχτατορία τοΟ λαοΟ καταλύει τελειωτικά τήν όλιγαρχία ιών ιύγενών καΙ
τό δεσμευτικό συνακόλουθα γιά τήν ιστορική πρόοδο χοινωνιχολιτιχό κα-
θεστώς της* διαμορφώνοντας τούς 8psυς χαΐ τΙς προΟπόθεσεις τής δημο-
κρατίας, άποχατασταίνει τό έξατιμωμένο άπό τήν άρισιοχρατία δημοτικό
στοιχείο, έαιλύνει τό άγροτικό πρόβλημα, έν ισχύει τήν κίνηση τοΟ άποι-
χισμοΟ, τονώνει τό έμπόριο χα( τή βιοτεχνία, χειραφετεί τό πνεΟμα τής
έρευνας, έξαπολύει τΙς άπροσμέτρητε; δυνατότητες τοΟ Ελεύτερου στοχα-
σμοΟ, θεμελιώνει λαμπρά πνευματικά καΙ τεχνιχά 2ργα, γιά νά Αποχωρή-
σει τέλος χαΐ ν' αύτοκαταλυθή μέσα σιΐς συνθήκες τής πρόοδο; πού ή
[δια διαμορφώνει.
Ετσι, έπειδή χατανάγχη θα βρίσουμε τήν όλιγαρχία καΙ τήν τυραννία
σάν τά καθεστώτα πού σφετερίζονται, τό πρώτο γιά τοίις λίγους, τό δεύ-
τερο γιά τόν Ενα, τήν πολιτιχή Εξουσία, πού ή πληρέστερη πολιτική όργά
νωση τοΟ Εξυψωμένου ήθικο-πνευματικά λαοΟ, ή δημοκρατία, προορίζει
γιά δλους. είναι φανερό πώς δέν μπορούμε νά περιλάβουμε οδτε στόν πρώτο
τήν άρχαία δλιγαρχία τών εύγενών, τή γνωστή μέ τό παλαιό δσο κι ή
φιλαυτία τ ή ; κοινωνικής ύπεροχής όνομα, άριστοκρατία. οδτε στόν
δεύτερο τόν παλαιό τοΟτο τύπο τής λαοκρατικής που περιγράψαμε
τυραννίας. Τόσο ή άριστοκρατία 5σο καΐ ή άρχαία τυραννία είναι
φαινόμενα π ρ ο δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ά . τό πρώτο άναγκαία όργανική φά-
ση τής κοινωνικολιτικής Εξέλιξης, τό δεύτερο τύπος πολιτικοΟ μεσο-
σταθμ,οΟ στή μεταφορά τής Εξουσίας άπό* τούς εδγενεϊς στό λαό. προ
σωρινή συγκέντρωση τής έξουσίας γιά τή ριζική Εξουθένωση τής άν-
τιδραστικής, παλαιότερα άρχουσας, τάξης, σέ πολλά ούσιαστικό άντί
στοίχο των νεότερων προοδευτικών διχτατοριών, τής άστικής διχτατο-
ρίας τής Τουρκίας καΐ τής προλεταριακής διχτατορίας τής Ρωσίας. Σαν
άναγκαίοι λοιπόν σταθμοί τής ιστορικής πρόδασης για τή γέννηση και τήν
όργάνωση τής δημοκρατίας, σάν μιά, έπιμέρους βέδαια, θέση κι άντίθεση
γιά τή σύνθεση τής διαλεχτιχής πορείας, τόσο ή άριστοκρατία 5σο κι ή
προδημοχρατιχή τυραννία, παρουσιάζονται σάν καθεστώτα άπό τΙς ίδιες
τΙς κοινωνικές άνάγκες διαμορφούμενα καΙ συνακόλουθα σάν όργανικά καΐ
δικαιωμένα. Πρέπει νά παρακολουθήσουμε τήν τροχιά τής έλληνικής δη-
μοκρατίας νά προσπερνά τ ' άψηλότερο σημείο τής άνοδό; της καί νά πέρ-
νει τήν κατιοΟσα τής παρακμή;, πρέπει νά προηγηθή ή νέα διάσπαση τής
ένότητας χι ή άνατροπή τής ίσοροπίας τών κοινωνικών στοιχείων πού θά
φέρει σ* άμεση άντίθεση τό πολιτικό οικοδόμημα τής δημοκρατίας μέ τήν

— 8 —
κοινωνική πού στεγάζει πραγματικότητα, γιά νά συναντήσουμε τήν πραγ-
ματική όλιγαρχία x a l τήν πραγματιχή xat γνήσια τυραννία. Ή οίχονο-
μ ι χ ή πραγματικά άχμή τών έλληνιχών πόλεων xal δ θεσμός τής δουλείας
πού έπιτρέπει στούς έλεύτερου; τήν χοινή έχμετάλλευση μ ι β ; άποχλεισμέ-
νης άπό τΙς ήθιχές χα( πολιτικές σχέσεις „το0 κοινωνικού βίου τάξης, δια-
τηρούν για ίνα διάστημα άδιαφοροποίητο ή άσήμαντα μόνο διαφοροποιη-
μένο κατά τήν όπεροχή τοΟ πλούτου χ at τΙς ένδοχοινωνιχές άντίθεσες τόν
φορέα τής δημοκρατίας, τό δημοτικό στοιχείο. ' Α λ λ ά τήν οικονομική
άχμή άχολουθεί ραγδαία ή συγκέντρωση τοΟ χρηματιχοΟ xat τοΟ χτηματι-
χοΟ πλούτου, τή συγκέντρωση τοΟ πλούτου xat τής γαιοκτησίας ή βαθμι-
αία προλεταριοποίηση τοΟ λαοΟ, x a l συναχ4όλουθα τήν παλαιά ένότητα ή
διαφοροποίηση τόν έλεύτερων σέ πλούσιους xal σ* άχτήμονες, ή , 8πως
θαυμάσια ή άρχαία πολιτική θεωρία διατύπωσε, ή διάσπαση τής μι&ς πό-
λης σέ δυό — . πολβαίας àJUi^Aaiç, τήν μέν ηενή'ων. τή» δέ πλουσίων'' | «J
θεσμός τής δουλείας παράλληλα, προοδευτικός άλλοτε παράγοντας γιά
τήν άνοδο xat τήν άκμή τών δημοκρατιών, άποβαίνει λίγο - λίγο άνα-
•σταλτιχός συντελεστής γιατί έχτοπίζει τούς άχτήμονες άπό τήν παραγωγή
χ ι άχινητώντας τήν έξέλιξη τής τεχνικής άκινητεί χατανάγκη xal τήν προ-
οδευτική ιστορική πορεία. Μέσα στό τραγικό τοΟτο άδιέξοδο τής άρχαίας
ιστορίας, δ π ου ούτε ή δημοκρατία μπορεί νά έπιλύσει τό κοινωνικό πρό-
βλημα, ούτε οί όλοένα xat περισσότερο όξυνόμενες κοινωνικές άντίθεσες
μπορούσαν νά όδηγήσουν σέ μια νέα κι άψηλότερη κοινωνικοπολιτική σύν-
•θεοη, μιά φοβερή εποποιία κοινωνικοπολιτικών άγώνων, μέ πρωταγωνι-
στές τους πλούσιους, πού διαθέτουν τήν οίχονομικήν δπεροχή κι έννοοΟν
νά τήν όλοκληρώσουν καΐ νά τήν περιφρουρήσουν μέ τήν άποκλειστιχή
διαχατοχή τής πολιτικής έξουσίας, xal τό λαό, π^υ διαθέτει μέ τή δημο-
κρατία τήν πολιτικήν έξουσία κι έννοεϊ νά κοινωνικοποιεί μ" αύτή τ3
άγαθά τών πλούσιων, γεμίζει τούς τρεις τελευταίους αιώνες τής αυτόνομης
πολιτικής ζωής τής Ε λ λ ά δ α ς . Κ ι ιδώ πιά, φαινόμενα μεταδημο-
χ ρ α τ ι κ ά, ή όλιγαρχία κι ή τυραννία άναπηδοϋν σάν άρνηαη τής δη-
μοχρατίας. σ ά ν ί ν α ς σ φ ε τ ε ρ ι σ μ ό ς γιά τούς λίγους
ή γιά τόν ίνα τής π ο λ ι τ ι κ ή ς έξουσίας πού τό
ιστορικό κίνημα στό πιό προχωρημένο μέσα
στόν χύχλο ένός πολιτισμού σ τ ά δ ι ό τ ο υ ά π ο-
δίνει σ τ ό λ α ό μέ τή δημοκρατία.
of κοινωνικοπολιτικοί αύτοί άγώνες άρχίζουν μέ τήν έπίθεση τοΟ

- 9 —
λαού - συνεχίζονται μέ τήν άντβπίθεση ιών όλιγαρχιχών χι ύστερα άπό πολ-
λούς κλυδωνισμούς καΐ λογής τροπές χαί μετάπτωσες τερματίζονται μέ
τήν έπιβαλλόμενη άπό τή ρωμαϊκή χατάχτηση νίκη τής πλουτοχρατικής
όλιγαρχίας. Ό λαός άρχίζει τήν έπίθεση φορτώνοντας ατούς πλούσιους
τά βάρη τής κοινωνικής ψυχαγωγίας χα( τών πολέμων* περνόί στίς δήμευ-
σες τών περιουσιών μέ τΙς διχαστιχές άπόφααες, χάρη στήν άσκηση τής
δικαστικής έξουσίας πού διαθέτει' προχωρεί στήν άξίωση τής άποκοπής
τών χρεών γ:ά νά φτάσει τέλος στό γενικά αίτημα τοΟ άναδασμοΟ τής συγ-
κεντρωμένης γαιοχτησίας. Σ' άντίδραση πρός τήν έπίθεση τούτη τοΟ λαού
πού μέ τήν πολιτική έξουσία προχωρεί στήν κοινωνικοποίηση τοΟ πλούτου
τους, οί κατέχοντες άποχτοΟν τή συνείδηση ιδιαίτερης τάξης· ο' άντίθεση
μέ τό λαό πού είναι οί ,,πολλοί" τό ,,πλή&ος" οί ,,πλιίυνς ' οί ,,πλβϊ-
atot" 6 ,,όχλος' οί . xtioiatoi" οί ,,κάκιστοι" αύτοί είναι οί „iilyot"
οί ,,άγα&οΐ" οί ,,χαΛοί xiyœfrol" οί ,,γ*ώριαοι" οί ,,βέλτιστοι" οί
,,χράιιοτοι" οί ,,άριστοι" οί , έηΐίΐχβις" οί ,,χαρΙητΒς" οί ,,χαριίσια·
TOI" x a l τά τέτοια' δέν άργούν νά συσπειρωθούν — (,,ov*àyn γαρ xal
τους ίχάίστονς ό κοινός φόβος" Άριστοτ. Ποίlit. V 4. Ι · I 3 0 4 b < f ) — κι
άρχίζουν νά ραδιουργούν για τήν κατάλυση τής άσύμφορης χι έπικίνδυ-
νης πια γι' αύτούς δημοκρατίας. Τό συχνότερο μέσο τους, έξω άπό τήν
άνοιχτή άντιπολίτευση. ήσαν οί ,,έιαιοίοι" σκοτεινοί σύλλογοι πού μέ
λίβελλου; έπιδιώχαν τή διαστροφή τοΟ λβιχοΟ αισθήματος καί μέ λογής
όλιγαρχικά σοφίσματα τή νόθευση τής δημοκρατίας καί τήν άναστόμωση
τής λαϊκής παντοδυναμίας. " Ο χ ι σπάνια, διωγαένοι ή αύτοεξόριστοι, συγ-
κεντρώνονταν κι οργανώνονταν στό έξωτερικό χαί βρίσκοντας χατάλληλη
στιγμή κατέβαιναν στήν πατρίδα τους χι έπέβαλλαν τήν όλιγαρχική έξου-
σία τους μέ τά δπλα. Ε π ε ι δ ή δμως είναι κατά κανόνα χαί στήν πραγμα-
τικότητα οί ,,όλίγοι", δέν έξαρτοΟν τελιχά τήν έλπίδα τής διάσωσης χ ι
έπιχράτησής τους, παρά δπως καί πάντα καί σήμερα δά μπρός ατά μάτια
μας, άπό τήν υποδούλωση τής πατρίδας ατούς ξένου; πού θά εύνοούσαν
τό κοινωνικοπολιτικό του; συμφέρον'χαί βλέπουμε νά σχηματίζονται άλ ·
ληλοδιάδοχα τά ρεύματα έκεΐνα τών φιλολακώνων πρώτα, τών φιλομακε-
δόνων ύστερα καί τών φιλορωμαίων άργότερα, πού παραδίνουν τήν Ε λ -
λάδα σφαγιασμένη στά νύχια τών όλιγαρχιχών ήγεμονιών, τής Σπάρτης
πρώτα, τής Μακεδονίας ύστερα χαί τέλος τής Ρώμης, δπως, τό Ιδιο, πρώ-
τα φιλοϊταλοί, ύστερα φιλογερμανοί καί τέλος φίλαγγλοι τών καιρών
μας — ,,"Α*#ρωποι μιαροί xal κόλακες χαί άλάστορις", κατά τήν περί-

— ίο —
φημη χοΟ Δημοσθένη άποστροφή, . ,ήκρωτηριασαένοι τάς έαυιών £«ασιο«
πατρίδας. τήν άλβνάερίαν προπεπωκότες ηρόιερόν ΦκΧίηηφ νυν δ' 'Ait·
ξάεόρφ, ifj χαστρί αετροΰνιες καί ιοίς αίσχίοτοις τήν εΰδαιαονίαν, τήν
δ' έΐιν&ερίαν xal τό μηδέν' Ιχειν δεσπότη* αυτών, & τοϊς πρόκρον ΈΙ-
ληοιν δρυι των άγαϋ·ών ήσαν xal κα*ό*ες, άνατετροηρότες" |«) "Ενα βαθύ
χαΐ σκοτεινό μίσος ένάντια στό λαό καί <?τΙς έλευθερίες του, ίνα μϊσρς
πού συνταιριασμένο μέ τόν ξεπεσμό τοΟ έθνιχοΟ αισθήματος χαΐ τήν ήθιχή
ποταπότητα τής κατέχουσας τάξης άποτελεΐ φοβερότατο δπλο τής άντί-
δρασης — (δπλο πού ύ λαός μέ τήν άφέλεια καί τήν άγνότητά του δποτιμά
χάθε φορά) — χαρακτηρίζει τους άπελπισμένους άγώνες τής όλιγαρχί-
ας : — , ,*α< ιφ δήαφ κακ όνους ίσο/χα ι "xal βονλινω δ,ιι h* έχω κακόν"
(Άριστοτ. floht. V 7. 19 i 3 r o a » ) Ι">· «&*ός ήταν ό δρκος καί τό σύν-
θημά τους. Οί σύγκρουσις που άρχίζουν άπό τόν V κιόλας, γενικεύονται
καί κορυφώνονται κατά τόν I V , 111 καί 11 αιώνα : ΤΙς δημοκρατίες διαδέ-
χονται παντοΟ οί όλιγαρχίες, τ!ς όλιγαρχίες παντοΟ ή έπανεγκατάσταση
τών δημοκρατιών, τή δημοκρατία xal τήν όλιγαρχία οί τυραννίες, ριζικές
σφαγές, όμαδικές έξορίες, άθρόες δήμευσες, bellum omnium contra
omnes, βαθύτατη οικονομική κρίση, έρήμωση τών περιοχών, γενιχή
έξαθλίωση καί τελικά ή 6ποδούλωση, έπιλογίζουν τήν ίστορία πού πρώτη
χατά τήν άνοδο τής άνθρωπότητας καταχτά τή δημοκρατία. Ή όλιγαρχία
παρουσιάζεται σάν έπαθλο τής τάξης τών πλουτοκρατών, ή δημοκρατία
σαν έπαθλο τοΟ λαοΟ, κι ή τυραννία δργανο πότε τής μιάς, πότε τής άλ-
λης παράταξης, συχνότερα τοΟ λαοΟ, σπανιότερα τών όλιγαρχικών, μα τε-
λικά στρεφόμενη ένάντια καί στίς δυό — ,,φυτόν δττερ ουδέποτε χαιέΧηξε
πρότερον ή αεγάίοις κακοΐς π(ριβαλεϊν τους <ΐπα£ ανιφ χρηοαμένονς' Ί <*>
στους νεότερους καιρού; δέν θά μπορούσαμε νά βροΟμε τό τυπικό
άντίστοιχο τής όλιγαρχίας, τό πολίτευμα δηλαδή δπου τά πολιτικά δικαι-
ώματα κατέχουν μόνον οί ,,κβχιιjuévot πΧή&ος τι ουσίας" — Ινα όρισμένο
δηλαδή μέγεθος περιουσίας. Στήν πραγματικότητα δμως οί νεώτερες άστι-
χές δημοκρατίες είναι τά άκριβώς άντίσιοιχα τής άρχαίας όλιγαρχίας
Ισόζυγα, δχι μόνο γιατί τό κράτος δέν είναι παρά δργανο τής άρχουσας
μόνο τάξης τών όλίγων, άλλά καί γιατί ή άντιπροσώπευση, που στίς άρ-
χαΐες δημοκρατίες ήταν άμεση καί γενική, καί ή διακατοχή τών άξιωμά-
των, που στ}ς άρχαΐες δημοκρατίες όριζόταν μέ κλήρωση, συντελείται
πάντα μέσα χι άπό τήν [δια τήν άρχουσα τάξη ^— τήν τόσο μάλιστα β*θύ·
τατα όλιγαρχική, πού δταν τό άντιπροσωπευτικό σύστημα άρχίζει νά τήν

— 12 —
Εχτοπίζει πιά, βρίσκεται άναγκασμένη νά ρίξει τά δημοκρατικά προσχή-
ματα και νά περάσει στήν άπροκάλυπτη τυραννία. Στόν έλληνικό άντίθετα
κόσμο, βπου ή στενή περιοχή τής πόλης - κράτος καί δ θεσμός τής δου-
λείας έπιτρέπανε τήν άμεση άσκηση τής βουλευτικής, τής δικαστικής
καΙ τής έχτελεστικής έξουσίας άπό τήν δλότητα τοΟ λαοΟ, κι δπου ή δια-
κατοχή τών άξιωμάτων ήταν κληρωτή καΐ λιγόχρονη, ή παραποίηση καΙ
καταδολίευση τούτη τής δημοκρατίας δέν ήταν παρά σπάνια καί σχετικό-
τατα μόνο δυνατή καΙ γι 9 αδτό ή πολιτική κυριαρχία τών πλούσιων κατα-
νάγκη διαμορφώνει καΙ περιβάλλεται ιδιαίτερους πολιτειακούς τύπους, που
τΙς πολλές ποικιλίες τους δ 'Αριστοτέλης (ilolt*. I V 5. 1. 1292a „ '
6 κέ. I 2 9 3 a κ) συγκεφαλαιώνει οέ τέσσαρα είδη όλιγαρχίας· καΙ τά τέσ-
σαρα τοΟτα είδη πού κατά ίνα τρόπο άποτελοΟν άπανωτά σκαλοπάτια άπό
τ ή μετριότερη στήν αυστηρότερη, μποροΟν νά καταχωρηθούν οί γνωστές
άπό τήν ίστορία όλιγαρχίες : Τό πρώτο καΙ μετριότερο είδος έχουμε δταν
τό μέγεθος τής περιουσίας γιά τήν άπόχτηση τών πολιτικών δικαιωμάτων
δριζεται τέτοιο, πού ο( άποροι, άν καί άποτελοΟν τό μεγαλύτερο μέρος
τοΟ πληθυσιιοΟ, άποκλείονται, Επιτρέπεται ώστόσο στόν καθένα πού
άποχτά τό καθορισμένο μέγεθος νά περνδ στήν κρατοΟσα πολιτικά μερίδα.
Δεύτερο είδος, δταν τό μέγεθος τής περιουσίας όρίζεται πολύ άψηλό, Ετσι
πού νά 'ναι πολύ δύσκολο νά τό φτάσει κανείς, κι άν οί κατέχοντες δέν
φτάνουν γιά τή συμπλήρωση τοΟ άριθμοΟ τών πολιτικά δικαιουμένων, Εκλέ-
γουν οί Ιδιοι τούς ύπόλοιπους, είτε άπ' όλόκληρο τό λαό είτε άπό όρι-
σμένη κατηγορία μόνο. Τρίτο είδος, δταν οί κατέχοντες είναι άκόμη λι-
γότεροι, τό μέγεθος τής περιουσίας άκόμη άψηλότερο, καί τά πολιτικά δι-
καιώματα μεταβιβάζονται κληρονομικά στούς γιούς τών δικαιούχων. Κοινό
χαραχτηριστικό καί τών τριών, είναι δτι καί στά τρία αύτά είδη ισχύει
πάνω κι άπό τούς άρχοντες Ενα; κάποιο; καταστατικός νόμος. Ά λ λ ά
ύπάρχει καί τέταρτο, δταν τό όριζόμενο μέγεθος είναι άψηλότατο κι όλι-
γότατοι οί άρχοντες μέ κληρονομικά δικαιώματα, δταν πιά καί κάθε νόμο;
άτονε! — , καί χαΐοναι* τή» τοιανιη* δλιγαρχίαν δνναατείαν" I"5 Ά λ λ ά
δπως ό άρχαΐος φιλόσοφος παρατηρεί — καί μ ' αδτό ξαναγυρίζουμε κατά
Ενα τρόπο στή σχέση τής νεότερης δημοκρατίας μέ τήν άρχαία όλιγαρχία,
— δ τύπος δέν είναι άποκλεκπικό στοιχείο τής όλιγαρχίας' γιατί συμβαί-
νει πολλές φορές — ,,"7* ut* κατά τους νόιιονς that πολιτεία* δηιιοζιχα)·
tiçav, τη Λ' άγωγη xal τοις lûtat* δλγαρχΰοΰαι μάλλο*" περίπτωση
πού παρουσιάζεται ιδίως στίς βαθμιαίες μέ τήν άλλαγή τών κοινωνικών

— 12 —
σχέσεων μεταβολές τών πολιτευμάτων* — ,.ού γάρ βν&νς μίταβαίνουοι*,
dHd άγαηώαι ία ιρώια αιχρά πΐιονβχιονντις παρ' άΐΐήΐων ol μέ»
vôuoi âiautrovoi* ol προϋιάρχοντΐς. χραιονσι ό' ol αεταβάΙΙοντες τήν
πολαιίαν" |<ο Ή έγκατάσταση τή; όλιγαρχία; άποτελεί τήν κυρίως περί-
πτωση τή; ,,Λήιιον χαταΐύαεως ', τήν άναφερόμενη στα νομοθετικά μέτρα,
ατά έπαθλα τών άγωνίστών τοΟ άντιολιγαρχιχοΟ άγώνα χαΐ στά λείψανα
τών δημόσιων δρχων, πού άπό τήν έποχή χιόλας τοΟ Σόλωνα ώς τα τελευ-
ταία χρόνια τής έλληνικής ίστορίας, άρχετά έντονα άπηχοΟν τήν άγωνία
τής άρχαίας δημοκρατίας.
άπό τούς αιματηρούς ώστόσο άγώνες τής δημοκρατίας χαΐ τής όλι-
γαρχίας δέν προκύπτει πάντα σάν έπαθλο'τό πολίτευμα τοΟ λαοΟ ή τών
όλίγων — άλλα xat τό πολίτευμα τοΟ ένός, ή νεότερη καί πραγματική τ υ-
ρ α ν ν ί α. Στίς Μικρασιατικές πολιτείες x a l στ' άνατολιχά νησιά τής
'Ελλάδας έχουμε Ιναν ιδιαίτερο τύπο τυραννίας, χαλαρά όλιγαρχιχής, μέ
τούς τύραννους δργανα τής Περσικής πολιτικής ή Ιπιχυριαρχίας. Στή λοι-
πήν δμως Έλάδα ή τυραννία παρουσιάζεται γενιχά σά λαϊκά κίνημα ένάν-
τια στούς κατέχοντες, x a l τήν πραγματική λαϊκή βάση τής τυραννίας αύ-
τής μαρτυρούν δχι μόνο ή δράση τών τυράννων, δήμευσες τών μεγάλων πε-
ριουσ.ών, άναδασμοί, άποχοπές τών χρεών, άπελευθέρωσες τών δούλων,
άλλά σ' έπίμετρο ή δράση τών όλιγαρχικών ένάντια τους ήγεμονιών καί
τό μίσος πού διαπνέει τήν έντονα όλιγαρχική ιστορία τών τελευταίων αι-
ώνων Κατά κανόνα πραγματιχά ή νεότερη τυραννία άναπηδά, 5πω; ήδη
ό Πλάτων δ απίστωσε, — ,,'κ προσ «ιαχής ρίζη<ί" Ι"! μέ τή σ*3δρήν έιιί-
θεση ένός ισχυρού λαϊκοΟ ήγέτη ένάντια στούς πλουτοκάτοχους όλιγαρχι-
κούς καί μέ τά πλατειά συνθήματα τής άφεσης τών χρ^ών xat τών άναδα-
σμών τής χώρας. Έ Ιναλογία μέ τό τέχνασμα τών τυραννιών τοϋ καιροΟ
μας πού για τήν έξαπάτηση τής μάζας χρησιμοποιοΟν καί τά άχρότερα σο •
σιαλιστιχά συνθήματα τοΟ λαϊκού κινήματος, είν?ι φανερή' έκεΐνο δμως
πού ξεχωρίζει τήν άρχαία τυραννία άπό τΙς άντιδραστικές διχτατορίες
τοΟ καιροΟ μας είναι δτι. ένώ ή άρχαία τυραννία πραγματικά πίστευε κι
έπιχειροΟσε τήν πραγμάτωση τοΰ λαϊκοΟ της προγράμματος ή. στή χειρό-
τερη περίπτωση, χρησιμοποιοΟσε τά συνθήματα του γιά τήν Ικανοποίηση
τής άτομικής φιλοδοξίας, οί νεότερες άντιδραστικές διχτατορίες συνειδητά
άπ&δλέπουν στήν κατάλυση τής δημοκρατίας γιά τή βίαιη διατήίηση τής
όλιγαρχικής έξουσίας τής άρχουσας τάξης. Συνακόλουθα μιαν ουσιαστική
άναλογία μέ τΙς νεότερες αύιές διχτατορίες δέν μπορούμε νά βλέπουμε πα-

— 13 —
ρά μόνον στίς όλιγαρχικέ; τυραννίες. Ά λ λ ά μολονότι λαϊκά κινήματα ο(
περισσότερες μεταδημοκρατικέ; τυραννίες τής άρχαιότητας, δέν δικαιώ-
νονται οΰιε άπό τήν ήϋική οδτε άπό τήν Ιστορική κρίση* γιατί άπό τήν
δπόστασή τους λείπει τό οδσιαστικό γιά τήν ιστορική καί ήθική δικαίωση
στοιχείο, τό α ί τ η μ α τής ά ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ ή ς προοδευ-
τ ι κ ή ς ά ν ά γ κ η ς — τό στοιχείο πού δικαιώνει τις άρχαϊες προδη-
μοκρατικές τυραννίες, καί, δ>ς Ενα χρονικό σημείο, τΙς νεότερες προοδευ-
τικές διχτατορίες. Καί δέν Ελειπε βέβαια άπό σφάλμα τους, ή Ελλειψη
ώστόσο τις καθιστοΟσε άνίκανες νά Επιλύσουν τό Εναγώνιο κοινωνικό πρό-
βλημα τοΟ έλληνικοΟ κόσμου, συνακόλουθα τις άπογύμνωνε άπό τό σκοπό
καί τή λαϊκή βάση τους καί τις άφηνε 6, τι στήν πραγματικότητα άπό-
μεναν, Εγωιστικές τυραννίες, που άφοΟ συντρίβανε τους όλιγαρχικους, κατά
κανόνα στρέφονταν Ενάντια στό λαό πού τίς γεννούσε.
κανένα πραγματικά κοινωνικό ή πολιτικό καθεστώς δέν μποροΟσε νά
Επιλύσει παραπέρα άπό τή δημοκρατία τό κοινωνικό πρόβλημα τοΟ άρχαί-
ου κόσμου, γιατί Εξαιτίας τής δουλείας ή τεχνική είχε μείνει όλότελα άνε-
ξέλιχτη καί δέν μπορούσαν νά Επακολουθήσουν of κοινωνικές Εκείνες δια-
φοροποίησες πού όργανώνοντας μιά τάξη προοδευτικά Επαναστατική θά
προωθούσαν τόν άρχαίο κόσμο. 0( δυό μεγάλες Επαναστατινές δύναιιές του,
οί δοΟλοι καί οί άχτήμονες, ήσαν βέβαια τάξες Επαναστατικές, άλλά δέν
ήσαν προοδευτικά Επαναστατικές, δέν άπόβλεπαν παρά στήν άνταλλαγή
τών ρόλων τους, οί δοΟλοι ν' άντικαταστήσουν τούς Ελεύτερους καί οί άχτή-
μονες τούς πλούσιους, χωρίς νά μεσολαβήσει στό μεταξύ καί καμμιά άλλα-
γ ή τών βασικών συντελεστών καί συνθηκών τοΟ κοινωνικοί) βίου. Είναι
λοιπόν φανερό πώς οί κοινωνικοί άγώνες τοΟ λαοΟ περιστρεφόταν άπελπι-
στικά σέ φαΟλο κύκλο" ή νίκη τών όλιγαρχικών στένευε καί καθιστοΟσε
πιό Εντονο τό κοινωνικό πρόβλημα, ή νίκη τοΟ λαοΟ τό άπομάκραινε προ-
σωρινά γιά νά τό άνανεώσει Εντονότερο σέ λίγο. Κατά συνέπεια καί ή τυ-
ραννία, σάν όργανο τής όλιγαρχία; ή σάν όργανο τοΟ λαοΟ, δέν μποροΟσε
παρά ή νά τό στενεύΐι ή νά τό άνανεώνει. μέ όξύτητα δμως καί φυσικά μέ
συνέπειες πολλαπλάσιε; καί βαθύτερες τώρα. Ή πραγματοποίηση τοΟ προ-
γράμματος άποδειχνόταν ή άπατηλή δπόσχεση στήν περίπτωση τής όλι-
γαρχικής τυραννίας, ή προσωρινή μόνο θεραπεία στήν περίπτωση τής λαϊ-
κής, γιατί ή άφεση τών χρεών, οί δήμευσες καί οί άναδασμοί, καί τούς
πλούσιους φτώχαιναν καί τού; φτωχούς δέν πλουτίζανε, κι άπό τήν άλλη
κάθε άλλο παρά Εμποδίζανε τήν άπαρχής συγκέντρωση τοΟ πλούτου. Έ τ σ ι

— Η —
x s l στη μιά χαί στήν άλλη περίπτωση ή τυραννία μοιραία Εχανε τή λαϊ-
χ ή βάση της χι άπόμενε δ,τι στήν πραγματικότητα ήταν — μιά τυραννία,
πού σάν τυραννία δμως ήταν άηοφασισμένη νά ύπερασπίσει τόν έαυτό της"
xal τότε μόνον δ λαός άντιλαμβανόταν — ,,οίος olov ÛQiuua γε>*ών ήοπά-
ζΐΐό ie xol ηίξ**" |<ί Στή θέση τής παλιδς παράταξης τών όλιγαρχιχών
έμπαινε μιά νέα όλιγαρχία, ή παράταξη τών έαπιστων x a l τών φίλων τοΟ
τύραννου, ξανασυγχέντρωνε τόν μο.ρασμένο πλούτο στά χέρια της xal μπο-
ρούσε νά όργιάζει άσύδοτη πάνω στό άλυσσοδεμένο πλήθος τών ύπηκόων
x a l πάνω άπ' αυτούς ό Ιδιος δ τύραννος, άνυπεύθυνος έξουσιαστής. στηριγ-
μένος στά μισθοφορικά δπλα χι άποφασισμένος νά διατηρήσει μέ χάθε μέ-
σο τήν πολυώφελην υπεροχή του. Τήν έλευθερία άντιχατασταίνει ή Υπο-
δούλωση, τΙς χοινές ή πλειόψηφες άπίφζσες ή θέληση τοΟ ένός, τό δίκαιο
τών πολλών ή άτομιχή αύθαιρίσία, τό φρόνημα ή ταπείνωση, τήν προστα-
σία τοΟ άτομου άπό τήν δλότητα, ή παράδοση του άνυπεράσπιστου στήν
έχθρότητα τοΟ χράτους. Μαζί μέ τήν κατάλυση τής δημοχρανίας καταλύ-
θηκαν μαζί κι οί λαμπρότερες ήθικές καί πολιτικές κατάχτησες τοΟ άν-
θρωπου. Σ ' έπίμετρο. ό άφοπλισμός τοΟ λαού, κλασικό μέτρο πού άχολου-
θεΐ ή προοιμιάζει τήν έγχατάσταση χί)ς τυραννία; (3λ. άρ. 30b), τά μισθο-
φορικά δπλα, τό δίχτυ τής κατασκοπείας x a l ή έξόντωση κάθε φρονημα-
τισμένης προσωπικότητας, κατασταίνουν τήν άνατροπή τής τυραννίας 'Ηρά-
κλειο πραγματικά καί κατά κανόνα πολυώδυνο άθλο* τΙς περισσότερες φο-
ρές ό τύραννος στηοίζει τή δύναμή του σ' άλλο τύραννο ή βασιλιά ή ήγε-
μονία, δπου στήν έσχατη άνάγχη ύποδουλώνει τήν πατρίδα του' xal τέλος
δταν κατορθώνεται νά έξοντωθή, τΙς περισσότερες φορές δέν έξοντώνεται
παρά μαζί μέ τους δπήκοούς του.
έτσι ένώ ή παλαιότερη προδημοκρατική τυραννία ξεχιν£ άπό τό λαό
x a l καταλήγει στό λαό, γιατί εύνοεϊται άπό τήν ιστορική άνάγκη πού τήν
καλεί νά έπιτελέσει δρισμένα έργα Ιστορικής πρόοδος, ή μεταδημοκρατική
τυραννία, άπ* δπουδήποτε χ ι ' άν ξεκινδ, καταλήγει στόν έαυτό της ένάντια
στό λαό, γιατί ό άρχαίος κόσμος περιπλέκεται a' Ινα πολυδαίδαλο Ιστο-
ρικό άδιέξοδο x a l χαμμιά προοδευτική άνάγκη δέν έπικαλείται τήν Οπαρξή
της. "Ετσι ένώ ή άρχαία τυραννία περνούσε στή συνείδηση τών σύγχρονων
xal τών μεταγενέστερων σά μιά άνανέωση τής ήρωϊκής βασιλείας — (τό
Ιδιο τό δνομα δέν έσήμαινε παρά τό ,, μ ο ν ά ρ χ η " κι ήταν δλότε-
λα στερημένο άπό χαχή σημασία) — , ή μεταδημοχρατική στιγματίζεται
σάν ίνα άπό τά φοβερότερα έγχλήματα, χαρακτηριζόμενη έξαρχής σάν

— 15 —
σφετερισμός τής λαϊκής έξουσίας. ' Ε ν ώ άπό τούς άρχαίους έκείνους τύραν
νους χανείς δέν χρησιμοποίησε τΙς σύμφυτες μέ τήν άνυπεύθυνη έξουσία
ώμότητες — (δρισμένοι μάλιστα άπ' αδτούς πέρασαν στή θρυλική πλειάδα
τών έφτά σοφών) — , ή ιστορία τής μεταδημοκρατιχής τυραννίας ξεχειλί-
ζει άπό τή φρίκη τών πιό άνήκουστων Εγκλημάτων ένώ χαμμιά άπό τΙς
παλαιές τυααννίες δέν άνατράπηχε άπό λαΐχήν έξέγερση, οί νεότερες μά-
χονται άδιάλειπτα μ ' άπελπισμένες καί πολύνεκρες λαϊκές ίπανάστασες*
ένώ άπό τούς άρχαίους έκείνους τύραννους, έξω άπό δυό μόνο πού προκα-
λούνε κάποια προσωπικήν έκδίκηση, κανείς δέν πεθαίνει μέ βίαιο τέλος,
of περισσότεροι άπό τούς νεότερους τύραννους πέφτουν θύματα τοΟ συγ-
κεντρωμένου λαΐκοΟ μίσους — ένός μίσους πού φτάνει συχνά στήν έξόντω-
ση όλάχερου τοΟ γένους τους, στήν καταστροφή τών μνημείων τους καί τών
παλατιών ( " m e m o r i a damnata,.). στήν έκταφήν άκόμη τοΟ νεκροΟ τους.
Κι* ένώ τέλος στήν προδημοκρατική τυραννία δπάρχουν περίπτωσες, δπως
τοΟ ΠιττακοΟ, πού δ τύρανος χαταθέτει αύτοθέλητα τήν άρχή σά νομίσει
πώς έχει περατώσει τό έργο του, στή νεότερη τυραννία, δχι μόνον δέν
δπάρχει όπισθοχώρηση — (''ηώς γάρ δ» τΙς note ίξορκέσαε τνρα**ος ή
χρήααια Ixtlvatv Ôauvç àqpetΙειο tj àsouovc &*ιιηάοχοι δαονς όή έδέ-
αμινσε* f} δαονς tcaxétavt πώί δ* Ικα»ά( ψνχάς ά*τιπαυάσχοιιο άτ>#α·
vovueraç; , Ξενοφ. Ίέρ V I I ΐ 2 ) άλλά καί μέ τις μεγαλύτερες συφορές
of δπήχοοί του θά πληρώσουν τόν έχτοπισαό του Κατά τόν έγωιστικό χα-
ραχτήρα, χατά τ(ς συφορές αύιές πού προκαλεί, κατά τή φοβερή τραγω-
δία τοΟ σφετερισμού τής έξουσίας τής όλότητας, κατά τό άποτρόπα.ο έγ-
κλημα τής στέρησης τών έλευθεριών τοΟ λαοΟ, κατά τήν έξατίμωση τέλος
τοΟ ανθρώπου πού συνεπάγεται, ή άρχαία τυραννία παρουσιάζει πολλές
άναλογίες μέ τή νεότερη άντιδραστικ*, διχτατο^ία πού τά αίματωμένα της
[χνη ρυπαίνουν άκόμη τις ψυχές καί τά σώματά μας. Γι 9 αύτό δέν είναι
άσκοπο ν' άκουστή ή κρίση τής έλληνικής ίστορίας πάνω στήν τυραννία,
τής ίστορίας πού πρώτη διαμόρφωσε τή δημοκρατία καί πού δημιουργών-
τας χάρη σ' αύδή έναν δπέροχο πολιτισμό πού πρωτάνοιξε δλες τΙς λεωφό-
ρους τοΟ άνθρώπινου πνεύματος καί τής ή4ικί)ς πρόοδος, πραγμάτωσε καί
δικαίωσε τήν ή ί ι κ ή ν άξία τής πολιτειακής έλευθερίας. Καί όχι ή κρίση
τής φιλοσοφίας μόνο, πού καθώς άντιπροσωπεύεεαι άιτό τήν όλιγαρχική
παράδοση, καταδικάζει βέβαια τήν τυραννία, άλλά γιά νά καταδικάσει
μαζί καί τή δημοκρατία, καί ή ν9 ά/τιπροβάλε< τέ καθεσιώς τής καστο-
ποιημένης πολιτείας (Πλάτων) ή νά δποδείξει (Ξενοφών, Αριστοτέλης) τά

— ι6 —
μέσα πού θα καταστήσουν τήν τυραννία ,,βασιΧιχωτέρα»" — άλλα τήν
χρίση πρό παντός -ϊοΟ (βίου τοΟ λαοΟ, άπό τούς νόμους του ένάντια στή ν
τυραννία, άπό τούς όρκους του, άπό τΙς καταδίκες τών τύραννων, άπό τά
έπαθλα τών τυραννοχτόνων καί τών άγων ιστών τής δημοκρατίας" χι δσο
μπορεί άπό τά Ιδια τά ψηφίσματα τά χαραγμένα στό μάρμαρο, τά πιό
γνήσια, τά πιό άδιάφθορα μνημεία τών αισθημάτων του xat τών άγωνιών
του.

Δήμου καταλύσεως καί τυραννίδος — IJ — 2

 •
τυραννίδας ές τάς π ό λ ι ς κ α τ ά γ ε ι ν παρασκευάζεσθε,
τουουτε άδικώτερόν έστι ούδέν κατ' άνθρώπους ουτε μιαι
ψονώτερον ;
Ηρόδοτος V 92,1
 ουδέν τυράννου δυσμενέστερον πόλει, / όπου τό μέν
π ρ ώ τ ι σ τ ο ν ούκ είσΐν νόμοι / κοινοί, κ ρ α τ ε ί 6' ε ΐ ς τόν ν ό μ ο ν
κεκτημένος|«ο
Ευριαίοης, Ίκέτ. 429κέ.

τ ο υ Δ ι ο ν υ σ ί ο υ λ έ γ ο ν τ ο ς π ρ ό ς Ά ρ ί σ τ ι π π ο ν ,,ούδέν ώφέ-
λ η μ α ι ύπό σοΰ··, , , ά λ η θ ή λ έ γ ε ι ς " ε ϊ π ε ν ,,εί γ α ρ ώ φ έ λ η σ ο "
π έ π α υ σ ο τ ή ς τ υ ρ α ν ν ί δ ο ς ώ σ π ε ρ Ι ε ρ ά ς ν ό σ ο υ · · |·-ο
Σχ&βαίος, Ά ν θ ο λ . X U X 22
 fiv 6è δ ι ' ά π ά τ η ς δ ρ ξ η τις ή β ί α ς , ήδη δ ο κ ε ΐ τοΟτο ε ί ν α ι τυ-
ρ α ν ν ί ς |<ο Αριστοτέλης, Π ο λ ι τ . V 8,22. 1 3 1 3 s · ' — τ ο ι α ύ τ η ν δ ' ά ν α γ -
κ α ΐ ο ν εΤνσι τήν τ υ ρ α ν ν ί δ α τ ή ν μ ο ν α ρ χ ί α ν , ήτις ά ν υ π ε ύ θ υ ν ο ς δ ρ -
χει τ ώ ν ό μ ο ΐ ω ν καί β ε λ τ ι ό ν ω ν π ά ν τ ω ν π ρ ό ς τά σψέτερον α ύ τ ή ς
σ υ μ φ έ ρ ο ν , ά λ λ ά μ ή π ρ ό ς τ ό τ ώ ν Α ρ χ ο μ έ ν ω ν , δ ι ό π ε ρ ά κ ο ύ σ ι ο ς ' ού-
δ ε ί ς γ ά ρ έ κ ώ ν υ π ο μ έ ν ε ι τ ώ ν έ λ ε υ θ έ ρ ω ν τήν τ ο ι α ύ τ η ν ά ρ χ ή ν |s/3 ib
I V 8,3· 1295a,,·

1 . Ό Η ρ ό δ ο τ ο ς y i à τ ή ν τ υ ρ α ν ν ί α . | Ά π ό τό λόγο τοΟ Ότά-

νη (ϊπου ή ήθιχή χρίση τοΟ μοναρχικού πολιτεύματος άφορδ περισσότερο
τήν έλληνιχή τυραννία παρά τήν άνατολιχή μοναρχία) / — III 80.

έμοί δοκέει 6να μέν ή μ έ ω ν
μ ο ύ ν α ρ χ ο ν μηκέτι γ ε ν έ σ θ α ι -
οΟτε γ ά ρ ήδύ οΟτε ά γ α θ ό ν — · · ·
κ ώ ς δ ' &ν εϊη χρήμα κατηρτη-
μένον μουναρχίη, τη Ιξεστι ά-
ν ε υ θ ύ ν ω ποιέειν τ ά β ο ύ λ ε τ α ι ;
καί y à p & ν τ ό ν ά ρ ι σ τ ο ν Αν-
δ ρ ώ ν π ά ν τ ω ν σ τ ά ν τ α ές τ α ύ -
τ η ν τ ή ν ά ρ χ ή ν έ κ τ ό ς τ ώ ν έω-
6 ό τ ω ν ν ο η μ ά τ ω ν στήσειε. έγ-
γ ί ν ε τ α ι μέν γ ά ρ οί δβρις ύ π ό
τ ώ ν π α ρ ε ό ν τ ω ν ά γ α 0 ώ ν , φθό-
ν ο ς δέ ά ρ χ ή θ ε ν έ μ φ ύ ε τ ά ι άν-
β ρ ώ π ω . δ υ ο δ ' 6χων τ α Ο τ α
χει π ά σ α ν κ α κ ό τ η τ α " τ ά μ έ ν
γ ά ρ ößpi κ ε κ ο ρ η μ έ ν ο ς Ερδει
π ο λ λ ά καί ά τ ά σ θ α λ α , τ ά δέ
φ θ ό ν ω . κ α ί τ ο ι δ ν δ ρ α γ ε τύ-
ρ α ν ν ο ν δ ψ θ ο ν ο ν 6δει ε ί ν α ι ,
χ ο ν τ ά γε π ά ν τ α τ ά άγαθά" τό
δ έ ύ π ε ν α ν τ ί ο ν τ ο ύ τ ο υ ές τ ο ύ ς
ι τ ο λ ι ή τ α ς πέφυκε" φθονέει γ ά ρ
έχω τή γνώμη πώς ένας άπό μάς
δέν πρέπει νά γίνει μονάρχης' γιατί
ούτε εΰχάριστο είναι ούτε χ α λ ό — " '
Μά χαί πώς θά μπορούσε νάναι πρβ-
μα χαλοβαλμένο ή μοναρχική έξου-
σία πού μπορεί νά χάνει αύτά πού
θέλει χωρίς νά δίνει κανένα λόγο;
Καί τόν καλλίτερον άπό τούς άνθρω-
που; πού θά στεκόταν σ' αύτή, θά
μπορούσε νά τόν βγάλει άπό τή συ-
νηθισμένη του νοοτροπία Ά π ό τό
πλήθος τ' άγαθά γεννιέται μέσα του
ή ύπεροπτιχή άλαζονεία' χ ι ' δσογιά
τό φθόνο, αύτός φυτρώνει πάντα στήν
ψυχή τού άνθρώπου. "Εχοντας δ μο-
νάρχης αύτά τά δυό έλαττώματα, έ-
χει σύναμα κάθε κακία : Ή ύπερο-
ψία πού τόν γεμίζει τόν παρακινεί
σέ πολλά καί σέ ξέφρενα έγχλήματα,
τό Ιδιο χ ι ' δ φθόνος: "Επρεπε βέ-
βαια ό τύραννος, έχοντας δλα τ' ά-
γαθά, νά μή φθονάει' ώστόσο τ ' δλό-
τελα άντίθετο προσδιορίζει τή στά-
ση του άπέναντι στούς πολίτες : φθο-

— 21 —
τ ο ί σ ι ά ρ ί σ τ ο ι σ ι περιεοΟσί τε
κ α ί ζ ώ ο υ σ ι , χ α ί ρ ε ι δέ τ ο ί σ ι κα-
κίστοισι τ ώ ν ά σ τ ώ ν , δ ι α β ο λ ά ς
8è ά ρ ι σ τ ο ς έ ν δ έ κ ε σ θ α ι . ά ν α ρ -
μ ο σ τ ώ τ α τ ο ν δέ π ά ν τ ω ν - ήν τε
γ ά ρ αύτόν μετρίως θ ω μ ά ζ η ς ,
δ χ θ ε τ α ι δτι ο ύ κ ά ρ τ α θ ε ρ α π ε ύ -
ε τ α ι , fjv τε θ ε ρ α π ε ύ η τις κ ά ρ -
τ α , δ χ θ ε τ α ι δ τ ε θ ω π ί . τ ά δέ δ ή
μ έ γ ι σ τ α έ ρ χ ο μ α ι έ ρ έ ω ν νό-
μ α ι ά τε κινέει π ά τ ρ ι α καί ß i ö -
ται γ υ ν α ί κ α ς κτεΐνει τε άκρί-
τους.
νάει τους καλλίτερους δσο ζούνε κι 3
ύπάρχουνε, εύνοεί τή χειρότερη με-
ρίδα τοΟ λαοΟ καί περίφημα δέχε-
ται κάθε συκοφαντία. Ά λ λ α τό πιό
Ασυνάρτητο: άν τόν θαυμάζεις μέ-
τρια, δυσφορεί πώς δέν ύπερετιέται
μέ παραπολλή προθυμία, κ ; ' άν τόν
ύπηρετεϊ κανείς μέ παραπολλή προ-
θυμία, δυσφορεί σά για μια ταπεινή
κολακεία. Τά πιό μεγάλα δμως τώρα
θά τά πώ : Αναστατώνει τά πατρο-
παράδοτα έθιμα, βιάζει τίς γυναίκες,
σκοτώνει τούς άνθρωπου; χωρίς δίκη.

2 . Ό Π λ ά τ ω ν γ ι ά τ ή ν τ υ ρ α ν ν ί α . | Ά π ό τήν Π ο λ ι τ ε ί α του,
δπου κι ό λόγος γιά τή μοιραία μεταβολή τοΟ πολιτεύματος, άπό τήν αρι-
στοκρατία σιήν όλιγαρχία, άπό τήν όλιγαρχία στή δημοκρατία κι άπό τή
δημοκρατία στήν τ υ ρ α ν ν ί α / — Π ο λ ι τ ε ί α , V I I I ι 6 . 565 c :

Ο ύ κ ο Ο ν 6να τ ι ν ά άεί δ ή μ ο ς Δέν συνηθίζει λοιπόν πάντα του ό

εΤωθε δ ι α ψ ε ρ ό ν τ ω ς π ρ ο ΐ σ τ α -
σ θ α ι έαυτοΟ καί τ ο Ο τ ο ν τρέ-
φειν τε καί αΟξειν μ έ γ α ν ;
— ΕΤωθε γ ά ρ . ΤοΟτο μ έ ν δ ρ α ,
fjv δ ' έ γ ώ , δ ή λ ο ν , δτι, δ τ α ν π ε ρ
φύηται τ ύ ρ α ν ν ο ς , έκ π ρ ο σ τ α -
τικής φίζης καί ούκ ά λ λ ο θ ε ν
έ κ β λ α σ τ ά ν ε ι . — Κ α ί μ ά λ α δή-
λ ο ν . ΤΙς ά ρ χ ή οΒν μ ε τ α β ο λ ή ς
έκ π ρ ο σ τ ά τ ο υ έπί τ ύ ρ α ν ν ο ν ;
ή δ ή λ ο ν δτι έ π ε ι δ ά ν τ α ό τ ό ν
δρξηται δρ$ν 6 προστάτης τφ
èv tÇ> μ ύ θ ω , δς περί τό έν Ά ρ -
καδίςι τό τοΟ Δ ι ό ς τοΟ Λ υ -
κ α ί ο υ Ιερόν λ έ γ ε τ α ι ; — ΤΙς, I -
λαός νά βάζει κάποιον ξεχωριστά
εύνοούμενο άπό πάνω του καί νά τόν
τρέφει καί νά τοΟ άξαίνει τή δύνα-
μη του ; — Καί βέβαια συνηθίζει.
— Είναι λοιπόν φανερό, είπα έγώ,
πώ; δταν φυτρώνει κάποιος τύραννος,
δχι άπ' άλλοΟ πουθενά, μ' άπό τή
ρίζα του προστάτη ξεφυτρώνει. — Ε ί -
ναι όλοφάνερο. — Πώς λοιπόν ό προ-
στάτης τοΟ λαοΟ άρχίζει ν' άλλάζει
καί νά γίνεται τύραννος ; Δέν είναι
φανερό πώς γίνεται τούτο δταν ό
προστάτης άρχίζει νά κάνει έκεΐνο
τοΟ μύΰου πού ίστοροΟνε γιά τό (ερό
τοΟ Διός τοΟ Λυκαίου στήν Ά ρ κ α -

— 32 —
φη. Ώ ς ά ρ α ό γ ε υ σ ά μ ε ν ο ς τοΟ δία ; — Ποιός μύθος ; ρωτάει. — " Ο -
ά ν θ ρ ω π ί ν ο υ σ π λ ά χ ν ο υ , èv ά λ - τι έκεΐνος πού θά γευτή τ" Ανθρώπι-
λ ο ι ς ά λ λ ω ν ίερείων έ ν ό ς έ γ - να έντόσθια τά κομμένα κι'άνακαιω-
κατατετμημένου, ά ν ά γ κ η δή μένα μέ τ'άλλα σπλάχνα τών λογής
τ ο ύ τ φ λ ύ κ ω γ ε ν έ σ θ α ι , ή ούκ σφαχτών τής θυσίας, είναι μοιραίο
ά κ ή κ ο α ς τ ό ν λ ό γ ο ν ; — Έ γ ω - Ε νά γίνει λύχος. "Η δέν έχεις Ακού-
γ ε . Ά ρ ' ο ΰ ν οΟτω καί 8ς ά ν σει νά τό λένε ; — Πώς. — Τό Γδιο
δήμου προεστώς, λ α β ώ ν σφό- λοιπόν κ ι ' δταν 6 άρχηγός τοΟ λαοΟ,
δρα πειθόμενον δ χ λ ο ν , μή ά- βρίσκοντας δχλο νά όπακούει στή θέ-
πόσχηται έμφυλίου αίματος, λησή του τυφλά, δέν χρατηθή άπό
ά λ λ ' άδίκως έπαιτιώμενος, ο ί α τό νά χύσει έμφύλιο αίμα, ά)λά μέ
δ ή φιλοΟσιν, είς δ ι κ α σ τ ή ρ ι α ά - συκοφαντικές κατηγόριες, καταπώς
γ ω ν μιαιφονη, βίο ν ά ν δ ρ ό ς ά · άγαποΟνε νά κάνουνε, σέρνει στά δι-
φ α ν ί ζ ω ν , Υ λ ώ τ τ η τε κ α ί σ τ ό μ α - καστήρια καί μέ φόνο μολύνεται θυ-
τι ά ν ο σ ί φ γ ε υ ό μ ε ν ο ς φ ό ν ο υ σιάζοντας τή ζ ω ή τ ' άλλουνοΟ xal
ξ υ γ γ ε ν ο Ο ς , καί ά ν δ ρ η λ α τ η καί πίνει μέ μιά γλώσσα χ ι ' ίνα στόμα
ά π ο κ τ ι ν ν ύ η καί ύ π ο σ η μ α ΐ ν η 566 άνόσιο αίμα συγγενικό κ ι ' έξορίζει
χ ρ ε ώ ν τε ά π ο κ ο π ά ς κ α ί γ ή ς ά- καί σκοτώνει κ ι ' άφήνει νά φαίνον-
ναδασμόν, άρα τώ τοιούτω ά- ται καί λυσίματα τών χρεών καί ξα-
ν ά γ κ η δ ή τό μ ε τ ά τοΟτο καί ναμοιράσματα τής γής, τί λές, άπό
εΐμαρται ή ά π ο λ ω λ έ ν α ι ύπό κ ε ϊ κ α ί π έ ο α δέν είναι άναπόρευχτο,
τ ώ ν έ χ θ ρ ώ ν ή τ υ ρ α ν ν ε Τ ν καί δέν είναι σάν πεπρωμένο γ ι ' αύτόν
λ ύ κ ω έξ ά ν θ ρ ώ π ο υ γενέσθαι ; ή νά έξοντωθή άπό τούς άντίπαλους
— Πολλή ά ν ά γ κ η , Ο δ τ ο ς ή νά βγί) ίνας τύραννος κ ι ' άπό άν-
δή, Ι φ η ν , ό σ τ α σ ι ά ζ ω ν γ ί γ ν ε - θρωπο ν' άλλάξει σέ λύκο ; — Βε-
τ α ι π ρ ό ς τ ο ύ ς Ι χ ο ν τ α ς τ ά ς ού- βαιότατα άναπόφευχτο, είπε. — Αύ-
σ ί α ς . — Ο ϋ τ ο ς . * Α ρ ' ο δ ν έκ- τός λοιπόν, είπα, είναι έχείνος πού
π ε σ ώ ν καί κ α τ ε λ θ ώ ν βίςι τ ώ ν άνοίγει πόλεμο μέ τούς πλουσίους.
έχθρών τύραννος άπειργασμέ- — Ναί. — " Α ν λοιπόν σέ περίπτωση
νος κατέρχεται; —Δήλον. που έξορ:στή, ξανακατέβει συντρί-
' Ε ά ν 5έ ά δ ύ ν α τ ο ι έ κ β ά λ λ ε ι ν βοντας τήν άντίσταση τών άντίπαλων,
α ό τ ό ν ώ σ ι ν ή ά π ο κ τ ε ΐ ν α ι δια- πέ μου, δέν κατεβαίνει πιά τέλειος
β ά λ λ ο ν τ ε ς τη πόλει, βιαίφ δή τύραννος; — Φ α ν ε ρ ό . — Κ ι ' ί ν δέν
θ α ν ά τ φ έ π ι β ο υ λ ε ύ ο υ σ ι ν ά π ο - Β καταφέρουν νά τόν έχτοπίσουν ή νά
τόν σκοτώσουν έξερεθίζοντας ένάντια
του τό λαό, τότε νά τόν σχοτώ;;υν

— 23 —
κ τ ι ν ν ύ ν α ι λ ά θ ρ α . — Φ ι λ ε Τ yoOv, ατά κρυφά συνωμοτοΟνε. — " Ε τ σ ι
ή 6 ' 8ς, ο δ τ ω γ ί γ ν ε σ θ α ι . Τ ό δ ή τουλάχιστο, είπε αύτός, συνηθίζει νά
τ υ ρ α ν ν ι κ ά ν α ί τ η μ α τό π ο λ υ - γίνεται. — N i λοιπόν ή στιγμή πού
θ ρ ύ λ η τ ο ν έπί τ ο ύ τ ω π ά ν τ ε ς οί δλοι δσοι φτάνουν σ' αύτό τό σημείο
είς τοΟτο π ρ ο β ε β η κ ό τ ε ς έξευρί- προστρέχουν στό περιλάλητο αίτημα
σ κ ο υ σ ι ν , α ΐ τ ε ί ν τ ό ν δ ή μ ο ν φύ- τών τυράννων, νά ζητήσουν σωματο-
λ α κ ά ς τ ι ν α ς τοΟ σ ώ μ α τ ο ς , ί ν α φύλακες άπό τό λαό, γιά νά μή πά-
σ ώ ς α ύ τ ο ΐ ς fj ό τοΟ δ ή μ ο υ βοη- θει, γιά χαλό του, ό ύπερασπιστή;
θ ό ς . — Κ α ί μ ά λ \ £φη. Δ ι δ ό α - C του. —Βεβαιότατα, είπε. — Κ α ί τ ο ύ
σι δή, ο ΐ μ α ι , δ ε ί σ α ν τ ε ς μ έ ν ύ π έ ρ δίνει λοιπόν ό λαός, θαρρώ, γιατί
έκείνου, θ α ρ ρ ή σ α ν τ ε ς δέ ύ π έ ρ χαί για τόν έαυτό του είναι γεμάτος
έαυτών. — Καί μ ά λ α . ΟύκοΟν πεποίθηση χαί γιά χεΐνον φοβάται
τοΟτο ό τ α ν ϊ δ η ά ν ή ρ χ ρ ή μ α - μή πάθει. — Πολύ σωστά. —"Οταν
τ α 6 χ ω ν καί μ ε τ ά τ ώ ν χ ρ η μ ά - χάποιος λοιπόν πού' ναι πλούσιος
των αίτίαν μισόδημος είναι, χαί γι* αύτό συνακόλουθα Οποπτος
τότε δή οδτος, & έταίρε, κατά σάν όχτρός τοΰ λαοΟ, δή νά φτάνουν
τ ό ν Κ ρ ο ί σ ω γ ε ν ό μ ε ν ο ν χρη- σ* αυτό τό σημείο τά πράματα, τότε
σμόν, πιά, τότε, φίλε μου. χατά πού λέει
χ ι ' ό δοσμένος στόν Κροίσο χρησμός,
πολυψήφιδα π α ρ ' "Ερμον στ' άμμουδερού τό μάχρος φεύγει
φεύγει, ο υ δ έ μένει, ο ύ δ ' α ί δ ε ΐ - [ τοΟ "Ερμου,
ται κακός είναι. δέ στέχει χι ούτε ντρέπεται νά'ναι
[δειλός χαθόλου.
— Ο ύ γ ά ρ ä v , 6φή, δ ε ύ τ ε ρ ο ν α δ · — Γιατί δέν θά μπορούσε βέβαια, εί-
θις αίδεσθείη. Ό δέ γ ε , ο ΐ μ α ι , πε, νά ντραπή γιά δεύτερη φορά.
ήν δ ' έ γ ώ , κ α τ α λ η φ θ ε ί ς θ α ν ά - — Κι* <2ν στή φυγή του πι αστή, εί-
τ ω δ ί δ ο τ α ι . — Ά ν ά γ κ η . Ό δέ δ ή πα έγώ, δέν πέφτει λόγο; πώ; θα-
π ρ ο σ τ ά τ η ς έ κ ε ΐ ν ο ς α ύ τ ό ς , δή- νατώνεται 5να χι° δνα. — Ά ν α π ό -
λ ο ν δ ή δτι μ έ γ α ς μ ε γ α λ ω σ τ ί , D φευχτα. — Καί τότε πιά είναι φανε
ού κείται, ά λ λ ά κ α τ α β α λ ώ ν ρό πώς ό λαμπρός αύτός προστάτη;
ά λ λ ο υ ς π ο λ λ ο ύ ς Εστηκεν έν τού λαού «μεγάλος σ* έχταση πλα-
τ φ δίφρφ τής π ό λ ε ω ς , τ ύ ρ α ν - τειά», δέν χοίτεται, μά πολλούς άλ-
νος άντί προστάτου άποτετε- λους έχοντας ξα ιιλώσει στή γή, στέ-
λεσμένος. κεται πάνω στ' άρμα τής πόλης, άντί
προστάτης ένας τέλειος τύραννός της.

- 24 —
 τη. Δ ι έ λ θ ω μ ε ν δ ή τήν εύδαι-
μ ο ν ί α ν . ήν δ ' έ γ ώ , τοΟ τε ά ν -
δ ρ ό ς καί τής π ό λ ε ω ς , έν fj ά ν
ό τοιούτος βροτός έγγένηται ;
— Π ά ν υ μέν o ö v , Εψη, δ ι έ λ θ ω -
μεν. * Α ρ ' ο δ ν , ε ί π ο ν , ο ύ τ α ΐ ς
μ έ ν π ρ ώ τ α ι ς ή μ έ ρ α ι ς τε καί
χ ρ ό ν ω π ρ ο σ γ ε λ φ τε καί ά σ π ά -
ζεται π ά ν τ α ς , φ δ ν περιτυγ-
χ ά ν η , καί οβτε τ υ ρ α ν ν ά ς φησιν
ε ί ν α ι , ύ π ι σ χ ν ε ΐ τ α ί τε π ο λ λ ά Ε
καί 1δ(ςι καί δ η μ ο σ ί φ , χ ρ ε ώ ν τε
ή λ ε υ θ έ ρ ω σ ε , καί γ ή ν διένειμε
δ ή μ ω τε κ α ί τ ο ι ς περί έ α υ τ ό ν ,
καί π δ σ ι ν ΐ λ ε ώ ς τε καί π ρ δ ο ς
είναι προσποιείται ; — ' Α ν ά γ -
κη, Ιφη. " Ο τ α ν δέ γ ε , ο ΐ μ α ι ,
π ρ ό ς τ ο ύ ς Εξω έ χ θ ρ ο ύ ς τ ο ι ς
μ έ ν κ α τ α λ λ α γ η , τ ο ύ ς δέ καί
διαφθείρη, καί ή σ υ χ ί α έ κ ε ί ν ω ν
γ έ ν η τ α ι , π ρ ώ τ ο ν μέν π ο λ έ μ ο υ ς
τ ι ν ά ς άεί κ ι ν ε ί , ΐ ν ' έν χρείςι
ή γ ε μ ό ν ο ς ό δ ή μ ο ς fj. — Ε ί κ ό ς 567
γ ε . Ο ύ κ ο Ο ν καί ί ν α χ ρ ή μ α τ α
είσφέροντες πένητες γιγνόμε-
νοι πρός τώ κ α θ ' ήμέραν ά-
ν α γ κ ά ζ ω ν τ α ι είναι καί ήττον
α ύ τ ώ έπιβουλεύωσιν ; — Δ ή -
λον. Καί ά ν γέ τινας, οΐμαι,
ύ π ο π τ ε ύ η έλεύθερα φρονήμα-
τ α έ χ ο ν τ α ς μή έπιτρέψειν αύ-
τώ δρχειν, δπως δ ν τούτους
μ ε τ ά προφάσρ.ως ά π ο λ λ ύ η , έν-
δούς τοις πολεμίοις ; τούτων
π ά ν τ ω ν έ ν ε κ α τ υ ρ ά ν ν ω άεί ά -
νάγκη πόλεμον ταράττειν ;
— 25 —
— " Α ς ίξετάσουμε λοιπόν, είπα έ-
γώ, τήν ευτυχία χαί τοΟ άνθρώπου
αύτοΟ χαί τής πόλης, δπου ένας τέ-
τοιος θνητό; θα γενν όταν. — Μ ά
χαί βέβαια, είπε, νά τήν έξετάσου-
με. — Τ ί ς πρώτες λοιπόν μέρες χαί
τόν πρώτο χαιρό, δέν χ ι μ ο γ ε λ δ δέν
χαιρετά τόν χαΗένα πού συναντά, δέν
άρνιέται πώς είναι τύραννος χαί δέν
ύπόσχεται παλλά χ ι ' ιδιαίτερα χαί
δημόσια, χαί δέν είναι άλήθεια πώς
άχύρωσε τά χρέη, π ώ ; μοίρασε τή
χώρα ατό λαό χαί ατούς γύίω του
χαί πώ; σ' δλους καμώνεται τόν κα-
λόβολο χαί τόν πράο ; — Κατανάγ-
χη, είπε. —"Οταν δμως ξεμπλέξει
μέ τούς έξωτεριχούς του όχτρούς,
μ' άλλους φιλιώνοντας χι άλλους έ-
ξουθενώνοντας, χι ήσυχάσει άπ' αυ-
τή τή πλευρά, πρώτα-πρώτα 5λο χαί
χάποιους πολέμους xivà, γιά νά'χει
ό λαός τήν άνάγχη ένός άρ?ηγοΟ.
— Φυσιχά. — ' Α λ λ ά μήπως χαί γιά
νά φτωχαίνουν οί πολίτες μέ τίς εισ-
φορές, χ ι ' άναγχασμένοι έτσι νά σκύ-
βουν ίλημερνά στίς δουλειές, νά συ-
νωμοτούνε λιγότερο ένάντιά του ;
— Μά χι αύτό φανερό' ναι. — Κ ι άν
ύποψιάζεται μερικούς πού έχουν έ-
λεύτερο φρόνημα πώς δέν 0' άνεχτοΟ-
νε τήν έξουσία του, δέν βρίσκει στόν
πόλεμο μιά πρόφαση νά τούς έξον-
τώνει, παμαδίνοντάς τους στόν όχ-
τρό ; Γιά δλα τούτα, δέν είναι πάντα
άναγχασμένος ό τύραννος νά ξεσηκώ-
νει πολέμους ; — Είναι βέβαια άναγ-
— ' Α ν ά γ κ η . Τ σ Ο τ α δ ή ποιοΟν- κασμένος. — Ά λ λ ά μέ μια τέτοια τα-
τα ίτοιμον μάλλον άπεχθάνε- χ τ ι κ ή δέν άρχίζει νά γίνεται μιση-
σ θ α ι τ ο ι ς π ο λ ί τ α ι ς ; — Π ώ ς Β τός ατούς πολίτες ; — Καί βέβαια.
γ ά ρ ο ϋ ; Ο ύ κ ο Ο ν καί τ ι ν σ ς ι ώ ν — Καί δέν θα αυμβή πολλοί άπ'αδ-
ξ υ γ κ α τ α σ τ η σ ά ν τ ω ν καί έν δ υ - τούς πού συνεργάστηκαν στήν έγκα-
νάμει ΰντων παρρησιάζεσθαι τάστασή του, άνθρωποι τής έμπιστο-
καί π ρ ό ς σ ύ τ ό ν καί π ρ ό ς ά λ - σύνης του, νά μιλοΟν καί σ" αύτόν
λ ή λ ο υ ς , έ π ι π λ ή τ τ ο ν τ σ ς τ ο ι ς γι- κ ι ' άναμεταξύ τους άνοιχτά καί νά
γνομένοις, οΐ άν τυγχάνωσιν ψέγουν αύτά πού γίνονται, δσοι του-
ά ν δ ρ ι κ ώ τ α τ ο ι δ ν τ ε ς ; — ΕΙκός λάχιστο τό λέει ή καρδιά τους ;
γε. ΎπεξαιρεΤν δή τούτους —-'Φυσικά. — Ό λ ο υ ς αύτούς λοιπόν
π ά ν τ α ς δ ε ι τ ό ν τ ύ ρ α ν ν ο ν , εί δ τύραννος, άν θέλει νά μείνει στήν
μ έ λ λ ε ι ά ρ ξ ε ι ν , £ως ά ν μήτε φί- άρχή, πρέπει νά τούς έξα?ανίσει λί-
λ ω ν μήτ' έχθρών λίπη μηδένα, γο · λίγο, ώσπου νά μήν άφήσει οδτε
δ τ ο υ τι δ φ ε λ ο ς . — Δ ή λ ο ν. ' Ο - άπό τούς φίλους του ούτε άπό τούς
ξ έ ω ς ά ρ α δ ε ι ό ρ ά ν σ ύ τ ό ν , τΙς όχτρούς του κανέναν πού ν' άξίζει
ά ν δ ρ ε Τ ο ς , τ ί ς μ ε γ α λ ό ψ ρ ω ν , τΙς κάτι. — E i v a i φανερό. — Π ρ έ π ε ι
φ ρ ό ν ι μ ο ς , τΙς π λ ο ύ σ ι ο ς · καί C λοιπόν νά κόβει τό μάτι του άσφαλ-
ο ύ τ ω ς ε υ δ α ί μ ω ν έστίν, ώ σ τ ε τα, ποιός είναι άντρείος, ποιός μεγα-
τούτοις άπασιν ά ν ά γ κ η αύτώ, λόφρονας, ποιός μεγαλόψυχος, ποιός
ε ϊ τ ε β ο ύ λ ε τ α ι ε ί τ ε μή. π ο λ ε - πλούσιος* κι έτσιεύτυχισμένος είναι,
μ ΐ φ ε ί ν α ι καί έ π ι β ο υ λ ε ύ ε ι ν , £ως πού άναπόφευχτα, θέλει δέν θέλει,
ά ν καθήρη τήν π ό λ ι ν . — Κ α - πρέπει νά° ναι γ ι ' αυτούς δλους όχ-
λ ό ν γ ε , Ιφη, κ σ θ α ρ μ ό ν . Ναί, τρός καί νά τούς Επιβουλεύεται, ώσ-
ήν δ ' έ γ ώ , τ ό ν έ ν α ν τ ί ο ν ή οί που νά καθιρίσει τήν πόλη. — ' Ω -
(ατροί τ ά σ ώ μ α τ α * οί μέν γ ά ρ ραίος, μά τήν άλήθεια, είπε. καθαρ-
τό χ ε ί ρ ι σ τ ο ν ά φ σ ι ρ ο Ο ν τ ε ς λεΐ- μός. — Ναί, είπα έγώ, άντίθετος μ*
π ο υ σ ι τό β έ λ τ ι σ τ ο ν , ό δέ τού- αύτόν πού κάνουν οί γιατροί μέ τά
ν α ν τ ί ο ν . — Ώ ς Ιοικε γ ά ρ , σύ· κορμιά τ' άρρωστημένα· γιατί άφαι-
τ ώ , Ιφη, ά ν ά γ κ η , ε ϊ π ε ρ ά ρ ξ ε ι . ροΟν τό χειρότερο κι άφήνουν τό καλ-
λίτερο, ένώ έκεΐνος τ' άντίθετο κάνει.
— Είναι άναγκαϊο, δπως φαίνεται,
είπε, γ ι ' αυτόν, άν θέλει να κρατη-
θή στήν έξουσία.

ι8. Έ ν μακαρίςι άρα, ε ί π ο ν D — Σ έ πολυεύτυχην άνάγκη λοιπόν

— 26 —
έ γ ώ , ά ν ά γ κ η δ έ δ ε τ σ ι , f) π ρ ο σ -
τάττει α ύ τ ώ ή μετά φ α ύ λ ω ν
τ ώ ν π ο λ λ ώ ν ο ί κ ε ί ν καί ύ π ό
τ ο ύ τ ω ν μ ι σ ο ύ μ ε ν ο ν ή μή ζ η ν .
— Έ ν τοιαύτη, ή δ' δς. * Α ρ '
οδν ούχί, δσω ά ν μ ά λ λ ο ν τοις
πολίταις άπεχθάνηται ταΟτα
δ ρ ώ ν , τ ο σ ο ύ τ φ π λ ε ι ό ν ω ν καί
π ι σ τ ο τ έ ρ ω ν δ ο ρ υ φ ό ρ ω ν δεήσε-
ται ; — Πώς γ ά ρ oö ; Τίνες
ο δ ν οι π ι σ τ ο ί , καί π ό θ ε ν α ύ -
τούς μεταπέμψεται ; — Αύτό-
μ α τ ο ι , Ιφη, π ο λ λ ο ί ή ξ ο υ σ ι πε-
τόμενοι, έάν τόν μισθόν διδφ.
Κ η φ ή ν α ς , ήν δ ' έ γ ω , ν ή τ ό ν
κ ύ ν α , δ ο κ ε ΐ ς α δ τ ι ν ά ς μοι λ έ -
γ ε ι ν ξ ε ν ι κ ο ύ ς τε καί π α ν τ ο δ α -
π ο ύ ς . — ' Α λ η θ ή γ ά ρ , Ιφη, δο-
κ ώ σοι. Τί δέ ; α ύ τ ό θ ε ν δ ρ ' ο ύ κ
ά ν έθελήσειεν ; — Πώς ; Τ ο ύ ς
δ ο ύ λ ο υ ς άφελόμενος τούς πο-
λ ί τ α ς , έ λ ε υ θ ε ρ ώ σ α ς , τ ό ν περί
έαυτόν δορυφόρων ποιήσα-
σ θ α ι . — Σ φ ό δ ρ α γ ' , Ιφη· έπεί
τοι καί π ι σ τ ό τ α τ ο ι α ύ τ ώ« ο δ τ ο ί
είσιν. Ή μ α κ ά ρ ι ο ν , ήν δ ' έ γ ώ ,
λ έ γ ε ι ς τ υ ρ ά ν ν ο υ χ ρ ή μ α , εί τοι- 568
ο ύ τ ο ι ς φίλοις τε καί π ι σ τ ο ί ς
άνδράσι χρήται, τούς προτέ-
ρους έ κ ε ί ν ο υ ς ά π ο λ έ σ α ς . — ' Α λ -
λ ά μήν Ιφη, τ ο ι ο ύ τ ο ι ς γ ε χρή-
τ α ι . Κ α ί θ α υ μ ά ζ ο υ σ ι δή ε ΐ π ο ν ,
ο δ τ ο ι ο( έ τ α ΐ ρ ο ι α ύ τ ό ν καί ζ ύ -
— 37 —
βρίσκεται δεμένος, είπα έγώ, πού
τόν βάζει ατό δίλημμα, ή νά ζ ή πιά
μέ τό πλήθος τών τιποτένιων, πού
έξάλλου καί τονε μισούν, ή ν' ίπαρ-
νηθή τή ζωή του. — Ναί, σέ τέτοια,
είπε έχείνος. — Καί δέν είναι άλή-
θεια, πώς 5σο περισσότερο μ' αυτά
πού χάνει τόν μισούν of πολίτες, τό-
σο έχει άνάγχη άπό περισσότερους
χαί πιστότερους δορυφόρους; — Ο ύ -
τε λόγους. — Μ ά ποιοί θά'ναι οί
πισιοί φυλακές του χι άπό ποΟ θά
τούς κάμει να'ρθοΟνε ; — Δέ θέλει
ρώτημα, είπε' θα'ρθοΟν άπό μόνοι
τους καί πολλοί, φτερουγώντας μά-
Ε λίστα, άν τούς μετρά τό μισθό τους.
— Μά τόν σχύλλο, είπα έγώ, μοβ
φαίνεται π ώ ; μ'αύτά πού λές έννοεϊς
ένα πλήθος κηφήνες άπό τά ξένα κ ι '
άπό κάΗε λογής τόπο. — Στ' άλή-
θεια, είπε, αύτό έννοώ. — Μ ά τί; άπό
τήν [5ια τή χώρα του δέν θάθελε ;...
— Τί ; — Ν ά πάρει του; δούλους άπ*
τούς άφέντες τους καί λευτερώνοντάς
τους νά τούς μπάσ=ι στή φρουρά
του ; — Μά βεβαιότατα, είπε - γιατί
θά τοΰ 'ναι καί πιό άφοσιωμένοι.—
Ευτυχισμένη άλή4εια, είπα έγώ, πα-
ρουσιάζεις τήν κατάσταση τοΟ τύραν-
νου, άν έχοντας έξοντώσε: τούς πα-
λιούς έκείνους πού τόν παραστέκα"
νε, δέν έχει παρά τέτοια δποκείμε-
να γιά φίλους κι" άφοσιωμένους. —
Κ ι ' ώστόσο, είπε, τέτοιους έχει. —
Καί τόν θαυμάζουν λοιπόν, είπα, οί
συντρόφοι του αύτοί καί τόν συνανα-
ν ε ι σ ι ν ot v é o i π ο λ ΐ τ α ι , ot δ* έ-
π ι ε ι κ ε ΐ ς μ ι σ ο ΰ σ ί τε καί φεύ·
νουσιν ; — Τ Ι δ' ού μ έ λ λ ο υ -
σιν ; —
. D
19. ' Α λ λ ά δή, εΤπον, ένταΟ-
θ α μέν έ ξ έ β η μ ε ν · λ έ γ ω μ ε ν δέ
π ά λ ι ν έ κ ε ϊ ν ο τά τοΟ τ υ ρ ά ν ν ο υ
σ τ ρ α τ ό π ε δ ο ν νό κ α λ ό ν τε καί
π ο λ ύ καί π ο ι κ ί λ ο ν καί ούδέπο-
τε τ α ύ τ ό ν , π ό θ ε ν θρέφεται. —
Δ ή λ ο ν , Ιφη, δτι, έ ά ν τε Ιερά
χ ρ ή μ α τ α fj έν Tfj π ό λ ε ι , ταΟτα
ά ν α λ ώ σ ε ι δ π ο ι π ο τ έ 5 ν άεί έξ-
α ρ κ η , τ ό τ ώ ν ά π ο δ ο μ έ ν ω ν , έ-
λ ά τ τ ο υ ς εισφοράς ά ν α γ κ ά ζ ω ν
τ ό ν δ ή μ ο ν είσψέρειν. Τί δ ' Ö- Ε
τ α ν δή τ α Ο τ α έ π ι λ ε ί π η ; — Δ ή -
λ ο ν , έφη, δτι έκ τ ώ ν π α τ ρ ώ ω ν
θρέψεται α ύ τ ό ς τε κάΐ οί συμ-
π ό τ α ι τε καί έ τ α ΐ ρ ο ι καί έ τ α ΐ -
ραι. Μ α ν θ ά ν ω , ήν δ ' έ γ ώ · δτι
δ δήμος ό γεννήσας τόν τύραν-
ν ο ν θρέψει α ύ τ ό ν τε καί έταί-
ρ ο υ ς . — Π ο λ λ ή α ύ τ ώ , Ιφη, ά -
ν ά γ κ η . Π ώ ς δέ λ έ γ ε ι ς ; ε Τ π ο ν
έ ά ν δέ ά γ α ν α κ τ η τε καί λ έ γ η
ό δ ή μ ο ς , δτι ο ύ τ ε δ ί κ α ι ο ν τρέ-
φεσθαι ύ π ό π ά τ ρ ό ς υίόν ήβών-
τ α , ά λ λ ά τ ο ύ ν α ν τ ί ο ν ά π ό υίέ-
ος π α τ έ ρ α , ο ύ τ ε τ ο ύ τ ο υ α ύ τ ό ν 569
έ γ έ ν ν η σ έ τε καί κ α τ έ σ τ η σ ε ν , ί -
να, έπειδή μ έ γ α ς γένοιτο, τότε
α ύ τ ό ς δ ο υ λ ε ύ ω ν τ ο ι ς αύτοΟ
— 28
στρέφονται οί νέοι πολίτες' μα οί τί-
μιοι τόν μισοΟν χαί τόν άποφεύγου-
νε ; — Καί πώς νά μή τόν άπο*εύ-
γουνε ;
— Ά λ λ α ώς έδώ δέν είναι παρά
μιά παρέχβαση, είπα. "Ας ξαναγυ-
ρίσουμε στό στρατόπεδο τοΟ τύραννου
xtr-άς δοΟμε άπό ποΟ θά θρέψει τό
σώμα τών μισθοφόρων του, τό πολύ,
τό παρδαλό χι ούδέποτε τό ίδιο. —
Είναι φανερό, είπε, πώς άν ύπάρ-
χουν στήν πόλη ίερο! θησαυροί, αύ-
τούς θά ξοδέψϊΐ' χι δσο τοΟ φτάνουν
τά είσοδήματα άπό τό πούλημα τών
ίερών σχευών, θ9 άναγχάζει σέ μέτριες
εισφορές τό λαό του. — Ά λ λ ά δταν
πιά σωθούν αύτά 5λα ; — Είναι φα-
νερό, άποχρίθηχε, πώς άπό τήν πε-
ριουσία τοΟ πατέρα του θά ζήσει χι
αύτός χι οί συμπότες χι οί εύνοούμε-
νοι χι οί εύνοούμενές του. — Κατα-
λαβαίνω, είπα έγώ' ό λαός πού γέν-
νησε τόν τύραννο θά θρέψει χι αύτόν
χαί τούς σύντροφούς του. — Είναι ό-
λότελα άναπόφευχτο, είπε — Καί
τί λές ; είπα έγώ' άν δ λαός άγανα-
χ τ ε ΐ χαί λέει πώς δέν είναι δίκιο νά
τρέρεται άπό τόν πατέρα ένας γιός-
παλληκάρι, άλλά τ' άντίθετο, δ πα-
τέρας άπό τό γιό, καί πώς δέν τόν
έγέννησέ καί δέν τόν έπέβαλε γιά ν"
άναγκαστή, σαν δ γιός θά μεγάλωνε,
νά ύποδουλωθή δ ίδιος στούς δού-
—
δ ο ύ λ ο ι ς τρέψοι έ κ ε ΐ ν ό ν τε κ α ί
τούς δούλους μετά ξ υ γ κ λ ύ δ ω ν
δ λ λ ω ν , ά λ λ ' ϊνα άπό τών πλου-
σ ί ω ν τε κ α ί κ α λ ώ ν κ ά γ α θ ώ ν
λ ε γ ο μ έ ν ω ν έν τ η π ό λ ε ι έλευ-
θερωθεΐη έκείνου π ρ ο σ τ ά ν τ ο ς ,
καΙνΟν κ ε λ ε ύ ε ι ά π ι έ ν α ι έ κ τ ή ς
π ό λ ε ω ς α ύ τ ό ν τε καί τ ο υ ς έ-
τ α ί ρ ο υ ς , ώ σ π ε ρ π α τ ή ρ υΐάν έ ξ
οικίας μετά ό χ λ η ρ ώ ν ξυμπο-
τών έξελαύνων ; — ΓνώσεταΙ
γ ε , ν ή Δ ( α . ή Ö' δ ς , τ ό τ ' ήδη ό
δ ή μ ο ς , ο ί ο ς ο ί ο ν θ ρ έ μ μ α γεν- Β ό λαός. σάν ποιός δντας ποιό θρέμ-
ν ώ ν ή σ π ά ζ ε τ ό τ ο καί η δ ξ ε , καί
δτι ά σ θ ε ν έ σ τ ε ρ ο ς ώ ν ί σ χ υ ρ ο τ έ - χαί πώς πιό άδύναμος αύτός πιό δυ-
ρ ο υ ς έ ξ ε λ α ύ ν ε ι . Π ώ ς , ήν δ ' έ-
γώ, λέγεις ; τολμήσει τόν πα-
τ έ ρ α β ι ά ζ ε σ θ α ι , κ δ ν μή πεί-
θηται, τύπτειν ό τ ύ ρ α ν ν ο ς ; —
Ν α ί , £φη, ά φ ε λ ό μ ε ν ό ς γ ε , τ ά
δ π λ α . Π α τ ρ α λ ο Ι α ν , ήν δ* έ γ ώ ,
λ έ γ ε ι ς , τ ύ ρ α ν ν ο ν καί χ α λ ε π ό ν
γ η ρ ο τ ρ ό φ ο ν , κ α ί ώ ς 6οικε τοΟ-
τ ο δ ή ό μ ο λ ο γ ο υ μ έ ν η δ ν ήδη
τ υ ρ α ν ν ί ς ε ϊ η , κ α ί τό λ ε γ ό μ ε -
νον ό δήμος φεύγων άν καπνόν
δ ο υ λ ε ί α ς έ λ ε υ θ έ ρ ω ν είς πΟρ C νε, νά ξεφύγει τόν καπνό Γί)ς 6πο-
δ ο ύ λ ω ν δεσποτείας δ ν έμπε-
π τ ω κ ώ ς εΓη, ά ν τ ί τής π ο λ λ ή ς
έκείνης κα( ά κ α ί ρ ο υ έλευθερί-
α ς τήν χ α λ ε π ω τ ά τ η ν τε καί πι-
κροτάτην δ ο ύ λ ω ν δουλείαν
μεταμπισχόμενος.
— 29
λους τού γιοΟ καί νά τρέφει χι αύ-
τόν χαί τούς δούλους του χαί πλήθος
άλλα περιμαζέματα, άλλα γιά νά
λευτερωθή, μέ χεϊνον έπί κεφαλής,
άπό τούς πλούσιους χι άπό τούς λε-
γόμενους έντιμότατους τής πόλης του,
χαί τού δίνει τώρα έντολή νά φύγει
άπό τήν πόλη, νά φύγουν κι αύτός
κι οί συντρόφοι του, σάν πατέρας πού
δ.ώχνεΐ-άπό τό σπίτι τό γιό ιιαζί μέ
τούς φορτικούς του συμπότες ; — " Ε ,
τότε, είπε αύτός, θά καταλάβει πιά
μα γεννούσε καί χάιδευε κι άξαινε
νατούς ζητάει νά διώξει· — Τί Ηές
νά π ή ς ; τού λέω έγώ θά τολαήσει ό
τύραννος νά βιάσει τόν πατέρα του,
χι άν αύτός δέν ύποχωρεΖ, νά τόν
χτυπήσει ; — Ναί. είπε άφοπλίζον-
τάς τον. — Μά τότε πατροχτόνο, τού
είπα έγώ, παρουσιάζεις τόν τύραννο
καί βαρύ γεροκόμο τού γονιού του.
Ωστόσο φτάσαμε, δπως φαίνεται, σ'
αύτό πού δλος ό χόσμος όνομάζει τυ-
ραννία. Ό λαός ζητώντας, δπως λέ-
δούλωσής του στούς έλεύτερους, 9ρί-
σκεται νά'χει πέσει σχή φωτ ά της
δεσποτείας τών δούλων κι ά λ λ ι ζ ε ι
τήν άκρότατην έχείνη κι άσυνάρτη-
τή του λευτεριά μέ τή σκληρότατη
χαί τήν πικρότατη στούς δούλους
ύποδούλωσή του.
—
 3. Ό 'Αριστοτέλης yià τήν τυραννία. | Ό λόγος για τά
σωστικά μέσα των δ.αφόρων π ο λ ι τ ε υ μ ά τ ω ν / — Π ο λ ι τ . V <),2· I 3 1 3 a · * :

A t δέ τ υ ρ α ν ν ί δ ε ς σώζονται "Οσο γιά τΐς τυραννίδες, αύτές

κατά δύο τρόπους τούς έναν- διατηρούν τήν Βπαρξή τους χατά
τ ι ω τ ά τ ο υ ς , δ»ν δ τ ε ρ ό ς έ σ τ ι ν ό δυό τρόπους, όλότελα Αντίθετους,
παραδεδομένος καί καθ' δν πού ό Ενας άπ' αυτούς είναι ό πα-
δ ι ο ι κ ο Ο σ ι ν ol π λ ε ί σ τ ο ι τ ώ ν τ υ - λαιάθε γνωστός, ό τρόπος πού οί
ρ ά ν ν ω ν τήν ά ρ χ ή ν . τ ο ύ τ ω ν δέ περισσότεροι τύραννοι διαχειρίζον-
τά πολλά φασι καταστήσαι ται τήν.. έξουσία. Πολλά άπό τά
Περίανδρον τόν Κορίνθιον· μέσα του λένε πώς καθιέρωσε 6
π ο λ λ ά δέ καί π α ρ ά τής Περ- Περίανδρος ό Κορίνθιος, πολλά
σών ά ρ χ ή ς έστι τ ο ι α ύ τ α λα- δμως θά μποροΟσε κανείς νά βρή
β ε ί ν . έ σ τ ι δέ τ ά τε πάλαι λε- χρησιμοποιούμενα κι άπό τήν περ-
χθέντα πρός σωτηρίαν, ώς σική βασιλεία. Κι είναι τούτα δσα
οΐόν τε, τής τυραννίδος, τό παραπάνω άναφέραμε πώς συντελοΟν,
τούς ύπερέχοντας κολούειν καί κατά τό δυνατό, στή διατήρηση τής
τούς φρονηματίας άναιρεΐν, τυραννίας, δπως ή άναστόμωση τής
κ α ί μ ή τ ε σ υ σ σ ί τ ι α έ ά ν μ ή τ ε έ- δύναμης δσων ύπερέχουνε, ή θανά-
ταιρίαν μήτε παιδείαν μήτε τωση τών μεγαλόφρονων, ή άπαγό-
ά λ λ ο μηθέν τ ο ι ο ύ τ ο ν , άλλά ι b ρεύση τών συσσίτιων χαί τών πο-
πάντα φυλάττειν δθεν εΐωθε λιτικών συνδέσμων καί τής άνάπτυ-
γίγνεσθαι δύο, φρόνημά τε ξης τών πολιτών, άλλά κι ή σταΗερή
καί πίστις, καί μήτε σχολάς προφύλαξη άπό καθετί, άπ' δπου
μήτε ά λ λ ο υ ς συλλόγους έπι- σύνηθα βλασταίνουν τά δυό, Ανεξάρ-
τρέπειν γίγνεσθαι σχολαστι- τητο φρόνημα κι έμπιστοσύνη, κι ά-
κούς, καί π ά ν τ α π ο ι ε ΐ ν έξ ώ ν χόμη ή Απαγόρευση τοΟ σχηματισμού
δτι μάλιστα άγνώτες άλλή- φιλοσοφιχών κύκλων χαί κάθε εί-
λοις έσονται πάντες (ή γάρ δους τέτοιων μορφωτικών σωματείων
γνώσις πίστιν ποιεί μάλλον ΑλλΑ καί τό να χρησιμοποιούν of
πρός ά λ λ ή λ ο υ ς ) · καί τό τούς τύραννοι κάθε τι πού θα συντελοΟσε
έπιδημοΟντας αίεί φανερούς νά μένουν δλοι of πολίτες άγνωστοι
είναι καί διατρίβειν περί θύ- μεταξύ τους, γιατί ή γνωριμία έμ·
πεδώνει τ ή ν Αμοιβαία έμπιστοσύνη·
καί τό ν' Αναγκάζονται of ξένοι νά
ζοΟν φανερά καί νά περνούνε τήν

— 3θ —
ρας (ούτω γ ά ρ άν ήκιστα λαν- ώρα τους μπροστά στις πύλες τών
θάνοιεντί πράττουσι, καίφρο- παλατιών, γιατί έτσι δέν θά ξεφεύ-
νεΐν άν έθίζοιντο μικρόν αΐεί γει καθόλου σχεδόν τό τί πράττουνε,
δ ο υ λ ε ύ ο ν τ ε ς )· κ α ι τ δ λ λ α δ σ α χι άπό τήν ά λ λ η , άναγκασμένοι νά
τοιαΟτα περσικά καί βάρβα- φέρνονται σά δοΟλοι, θά συνήθιζαν
ρα τυραννικά έστιν (πάντα λίγο - λίγο στήν ταπεινοφροσύνη· χαί
γ ά ρ τ α ύ τ ό ν δ ύ ν α τ α ι )· κ α ί τ ό τ* άλλα δσα τέτοια πέρσικά χαί βάρ-
μή λ α ν θ ά ν ε ι ν πειράσθαι δσα βαρα έθιμα, ταιριάζουν όλότελαστήν
τ υ γ χ ά ν ε ι τις λ έ γ ω ν ή π ρ ά τ τ ω ν τυραννία, γιατί δλα στόν ίδιο σνοπό
τύν Αρχομένων, άλλ' είναι άποβλέπουν* άλλά χαί νά προσπαθεί
κατασκόπους, οίον περί Συ- δ τύραννος νά μ ή τοΟ ξεφεύγουν δσα
ρακούσας αϊ π ο τ α γ ω γ ί δ ε ς κα- τύχει χάνεις άπό τούς δπήχοους νά
λοΰμεναι, καί τούς ώτακου- π ή ή νά χάνει, άλλά νά δπάρχουν
στάς έξέπεμπεν Ίέρων, δπου κατάσκοποι, χαθώς οί χαταδότριες
τις εΐη συνουσία καί σύλλο- στή Συράχουσα, οί ,προσαγωγίδες,
γος ( παρρησιάζονταί τε γάρ πού λέγανε, χαί οί χρυφαχουστές,
ήττον, φοβούμενοι τούς τοι- πού δ Ίέρων τούς έστελνε παντοΟ δ-
ούτους, κάν παρρησιάζωνται, που δπήρχε κάποια συνάθροιση ή
λανθάνουσιν ήττον)· καί τό 4 πολιτιχός σύλλογος, γιατί οί δπήκοοι
διαβάλλειν άλλήλοις καίσυγ- μέ τό φόβο τους δέν τολμοΟν νά έχ-
κρούειν καί φίλους φίλοις καί φραστοΟν θαρρετά, χι άν Εκφράζον-
τόν δήμον τ ο ί ς γνωρίμοις καί ται θαρρετά, λιγότερο τοΟ ξεφεύ-
τούς πλουσίους έ α υ τ ο ϊ ς . καί γ ο υ ν χαί τό νά δποθάλπει τις συ-
τό πένητας ποιείν τούς άρ- κοφαντίες άνάμεσα στους πολίτες χαί
χομένους τυρρανικόν, δπως νά χάνει νά συγκρούονται ο! φίλοι
ήτε φ υ λ α κ ή τρέφηται καί π ρ ό ς μέ τούς φίλους, δ λαός μέ τήν άνώ-
τφ καθ' ήμέραν δντες δσχο- τερη τάξη χι οί πλούσιοι μεταξύ
λοι ώσιν έπιβουλεύειν. παρά- τους. Τό Ιδιο, έργο τής τυραννίας εί-
δ ε ι γ μ α δέ τ ο ύ τ ο υ α ϊ τε πυρα- ναι χαί τό νά φτωχαίνει τούς δπή-
μίδες αϊ περί Α Τ γ υ π τ ο ν καί τ ά χοους, γιά νά συντηρήται άπό τήν
άργυρολογία ή σωματοφυλακή, προ-
παντός δμως γιά νά μήν έχουν χαιρό
οί δπήκοι, άπασχολημένοι μέ τόν
καθημερινό τους βιοπορισμό, νά έπι-
βουλεύονται τήν Οπαρξή της· — πα-
ράδειγμα χαί οί πυραμίδες τής A t ·

— 3* —
άναθήματα τών Κυψελιδών γυπτος χα*, τά Αφιερώματα τών Κυ-
καί τοΟ ' Ο λ υ μ π ί ο υ ή οίκο- ψελιδών χαί ή οικοδόμηση άπό τούς
δόμησις ύπό τών Πεισιστρα- Πειαιοτρατίδες τοΟ Όλυμπίειου χαί
τ ι δ ώ ν , καί τ ώ ν περί Σ ά μ ο ν , τ ί έργα τοΟ Πολυκράτη ατή Σάμο'
Εργα Πολυκράτεια, (πάντα γιατί δλα τοΟτα στόν ίδιο σκοπό ά·
γ ά ρ ταΟτα δ ύ ν α τ α ι τ α ύ τ ό ν , ποβλέπουνε. στήν άπασχόληση χαί
ά σ χ ο λ ί α ν καί π ε ν ί α ν τ ώ ν Αρ- στή φτώχεια τών ύπηχόων' τό ίδιο
χ ο μ έ ν ω ν ) · καί ή ε ί σ φ ο ρ ά τ ώ ν 5 χαί ή εισφορά τών φόρων, δπως στή
τ ε λ ώ ν , ο ί ο ν έ ν Σ υ ρ α κ ο ύ σ α ι ς (έν Συράχουσχ, δπου σέ πέντε μέσα χρό-
π έ ν τ ε γ ά ρ Ετεσιν έπί Δ ι ο ν υ - νια στόν χαιρό τοϋ Διονύσιου. έγινε
σ ί ο υ τήν ο ύ σ ί α ν ά π α σ α ν είσ- έτσι πού δλη του χαθενός ή περιου-
ε ν η ν ο χ έ ν α ι σ υ ν έ β α ι ν ε ν ) £στι δέ σία πέρασε στό ταμείο τού τυράν-
καί π ο λ ε μ ο π ο ι ό ς 6 τ ύ ρ α ν ν ο ς , νου. Ά λ λ ά είναι χαί πολέμων δη-
δ π ω ς δή δ σ χ ο λ ο ί τε ώ σ ι καί ή- μιουργός ό τύραννος γιά ν* άποσχο-
γ ε μ ό ν ο ς έν χρε(φ δ ι α τ ε λ ώ σ ι ν λοΟνται οί ύπήχοοί του χαί νά'χουν
δ ν τ ε ς · καί ή μέν β α σ ι λ ε ί α σ φ - τήν άνάγκη έ.ός άρχηγοΰ Και ένώ
ζ ε τ α ι διά τ ώ ν φ ί λ ω ν , τ υ ρ α ν ν ι - ή βασιλεία διατηρείται μέ τήν 6πο-
κ ό ν δέ τό μ ά λ ι σ τ ' ά π ι σ τ ε ί ν τ ο ι ς στήριξη τών φίλων της, χαραχτηρι-
φίλοις, ώ ς β ο υ λ ο μ έ ν ω ν μέν στικό τής τυραννίας είναι ή άπόλυτη
π ά ν τ ω ν , δ υ ν α μ έ ν ω ν δέ μ ά λ ι - έλλειψη έμπιστοσύνης στούς φίλους'
σ τ α τ ο ύ τ ω ν , καί τ ά περί τήν 6 γιατί δλοι βέβαια έχουν τή διάθεση
δ η μ ο κ ρ α τ ί α ν δέ γ ι γ ν ό μ ε ν α τ ή ν νά τήν χαταλύσουνε, άλλά τή δύναμη
τελευταίαν τυραννικά πάντα, μόνον έχεΐνοι. Τυραννικά έπίσης εί-
γ υ ν α ι κ ο κ ρ α τ ί α τε περί τ ά ς οί- ναι χι δλα τά σχετικά μ9 έχείνα πού
κίσς, ΐ ν ' έ ξ α γ γ έ λ ω σ ι κατά τών συμβαίνουν στήν τελευταία μορφή
ά ν δ ρ ώ ν , καί δ ο ύ λ ω ν δ ν ε σ ι ς τής δημοκρατίας, δπω; ή γυναικο-
διά τήν α ύ τ ή ν α ί τ Ι α ν ' ο ΰ τ ε γ ά ρ κρατία μέσα στά σπίτια, γιά νά κα-
έ π ι β ο υ λ ε ύ ο υ σ ι ν οί δ ο ύ λ ο ι καί τζδίνουν οί γυναίκες τού; άντρες,
α! γυναίκες τοις τυράννοις, καί ή χαλάρωση ι ή ; πειθαρχίας τών
ε ύ η μ ε ρ ο Ο ν τ ά ς τε ά ν α γ κ α ΐ ο ν δούλων γιά τόν ίδιο λόγο γιατί οί
έθνους είναι καί τ α ϊ ς τυραννί- δούλοι κι οί γυναίκες δέν έπιβουλεύ-
σ ι καί τ α ΐ ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ι ς καί ονται τούς τύραννους" φτάνει νά κα-
γ ά ρ 6 δήμος είναι βούλεται λοπερνούν καί τότε χατανάγχη εύ-
νοούνε χαί τΙς τυραννίες χαί τις δη-
μοκρατίες- γιατί χαί στή δημοκρα-
τία ύπάρχει κάποιος, ό λαός, πού έ-

— 3* —
μόναρχος. Διό καί ό κόλαξ
π α ρ ' άμφοτέροις Ιντιμος, πα-
ρά μέν^τοίς δήμοις ό δ η μ α γ ω
γ ό ς (Ιστι γ ά ρ 6 δ η μ α γ ω γ ό ς
τ ο υ δ ή μ ο υ κ ό λ α ξ ) , π α ρ ά δέ
τ ο ι ς τ υ ρ ά ν ν ο ι ς οί τ α π ε ι ν ώ ς ό-
μιλοϋντες, δπερ έστίν έργον
κ ο λ α κ ε ί α ς - καί γ ά ρ δ ι ά τ ο ΰ τ ο
φ ι λ ο π ό ν η ρ ο ν ή τ υ ρ α ν ν ί ς - κο- ι 3 1 4
λακευόμενοι γ ά ρ χαίρουσιν,
τοΟτο δ ' ο υ δ ' δ ν ε ί ς ποιήσειε
φρόνημα εχων έλεύθερον, ά λ -
λ ά φιλοΟσιν οί έ π ι ε ι κ ε ΐ ς ή οό
κ ο λ α κ ε ύ ο υ σ ι ν καί χ ρ ή σ ι μ ο ι οί
π ο ν η ρ ο ί είς τ ά π ο ν η ρ ά · ή λ ω
γ ά ρ ό ήλος, ώσπερ ή παροιμία,
καί τ ώ μηδενΐ χ α ί ρ ε ι ν σ ε μ ν ώ 7
μ η δ ' έ λ ε υ θ έ ρ ω τυραννικόν· αύ-
τ ό ν γ ά ρ ε ί ν α ι μ ό ν ο ν ά ξ ι ο ! τοι-
ούτον ό τύραννος, ό δ'άντισε- .
μ ν υ ν ό μ ε ν ο ς καί έ λ ε υ θ ε ρ ι ά ζ ω ν
άφαιρεΤται τ ή ν ύ π ε ρ ο χ ή ν καί
τό δ ε σ π ο τ ι κ ό ν τής τ υ ρ α ν ν ί δ ο ς '
μισοΟσιν ο δ ν ΰ σ π ε ρ κ α τ α λ ύ -
ο ν τ α ς τήν ά ρ χ ή ν . καί τ ό χρή-
σθαι συσσίτοις καίσυνημερευ-
τ α ΐ ς ξενικοΐς μ ά λ λ ο ν ή πολι-
Αήμου καταλύσεως καί τυραννίδος — 33
πιθυμεί νά'ναι μονάρχης.Έτσι μά-
λιστα συμβαίνει νά τιμιέται δ κό-
λακας κι άπό τούς δυό, άπό τό δη-
μοκρατικό πλήθος ό δημαγωγός
(γιατί ό δημαγωγός δέν είναι παρά
δ κόλακα; τού δήμου ) κι άπό τούς
τύραννου; δσοι φέρνονται δουλό-
πρεπα, έπειδή ή δουλοπρέπεια είναι
a xi α &τή έργο κολακείας. Μά γι'αΰτό
ή τυραννία εύνοεί τούς τιποτένιους'
γιατί ο! τύραννο: τό'χουν ξεχωριστή
χαρά νά κολακεύονται' κανένας δ-
μως μ ' άνεξάρτητο φρόνημα δέν θά
μπορούσε νά καταντήσει κόλακας,
γιατί οί άξιόπρεποι μόνο φίλοι μπο-
ρούνε νά γίνουνε, κόλακες 5μω; ποτέ
του;* γιά τΙς τιποτένιες πράξες είναι
μόνον οί τιποτένιοι κατάλληλοι, δ-
πως ,, τό καρφί μέ τό καρφί ξακαρ-
φώνεται " κατά τήν παροιμία. Τό
Ιδιο, χαραχτηριστικό τή; τυραννίας
είναι νά μή φχαριστιέται σέ καμ·
μιαν άξιόπρεπη ή πού μαρτυρεί ά-
νεξάρτητο φρόνημα πράξη' γιατί ό
τύραννος ?*ει τήν άξίωση τά προτε-
ρήματα τούτα νά τά'χει μόνον αύ-
τός, έτσι πού δποιος τού άντιπρο-
βάλλει άξιοπρέπεια ή τοΟ φέρνεται
μ' άνεξάρτη:ο φρόνημα, τοΟ κόβει
τήν ύπεροχή καί τόν δεσποτικό χα-
ραχτί)ρα τής τυραννίας* καί μισούν
συνακόλουθα κάθε τέτοιον οί τύραν-
νοι, σά νά τούς ρίχνει τήν Ιξουσία.
Τό Ιδιο τυραννικό είναι καί τό συνή-
θειο νά προτιμάει δ τύραννος ξένους
περισσότερο παρά πολίτες γιά συμ-
— 3
τ ι κ ο ΐ ς τ υ ρ α ν ν ι κ ό ν , ώ ς τ ο ύ ς μέν
π ο λ ε μ ί ο υ ς τούς δ ' ο ύ κ ά ν τ ι -
π ο ι ο υ μ έ ν ο ι , ς . τ α ϋ τ α καί τ ά τοι-
α ύ τ α τ υ ρ α ν ν ι κ ά μέν καί σ ω -
τήρια τής Α ρ χ ή ς , ο ύ θ έ ν δ ' έλ-
λ ε ί π ε ι μ ο χ θ η ρ ί α ς , ε σ τ ι δ ' ώ ς ει- 8 στήν τυραννία χι είναι μέσα πού
π ε ί ν π ά ν τ α ταΟτα π ε ρ ι ε ι λ η μ -
μ έ ν α τρισίν ε ί δ ε σ ι ν . σ τ ο χ ά ζ ε -
ται γάρ ή τυραννίς τριών, έ-
ν ό ς μέν του μ ι κ ρ ά φ ρ ο ν ε ϊ ν
τ ο ύ ς ά ρ χ ο μ έ ν ο υ ς (ούθενί γ ά ρ
ά ν μικρόψυχος έπιβουλεύσει-
εν), δ ε υ τ έ ρ ο υ δέ τ ο υ δ ι α π ι -
σ τ ε ί ν ά λ λ ή λ ο ι ς (ού κ α τ α λ ύ ε
ται γ ά ρ πρότερον τυραννίς
π ρ ι ν ή π ι σ τ ε ύ σ ω σ ΐ τίνες έαυ-
τ ο ΐ ς διό καί τ ο ι ς έπιεικέσι πο-
- δεύτερο στήν άμοιβαία δυσπιστία
λεμοΰσιν ώς βλαβεροΐς πρός
τ ή ν ά ρ χ ή ν ο ύ μ ό ν ο ν διά τό μή
άξιοΟν ά ρ χ ε σ θ α ι δ ε σ π ο τ ι κ ώ ς ,
ά λ λ ά κ α ί διά τό π ι σ τ ο ί ς καί έ-
α υ τ ο ί ς καί τ ο ί ς ά λ λ ο ι ς ε ί ν α ι
κ α ί μ ή κ α τ α γ ο ρ ε ύ ε ι ν μήτε έ-
α υ τ ώ ν μήτε τ ώ ν ά λ λ ω ν ) · τρίτον
δ' άδυναμία τών πραγμάτων
(ούθείς γ ά ρ έ π ι χ ε ι ρ ε ί τ ο ι ς ά -
δυνάτοις. ώστε ούδέ τυραννί-
δ α κ α τ α λ ύ ε ι ν μ ή δ υ ν ά μ ε ω ς ύ-
•παρχούσης). εις ο ϋ ς μ έ ν ο δ ν δ- 9 τούς άλλους)' καί τρίτο, νά κατα-
ρ ο υ ς ά ν ά γ ε τ α ι τά β ο υ λ ή μ α τ α
τών τ υ ρ ά ν ν ω ν , οδτοι τρεις τυγ-
χάνουσιν δντες. π ά ν τ α γ ά ρ ά -
ν α γ ά γ ο ι τις ά ν τ ά τ υ ρ α ν ν ι κ ά
— 34 —
πότε; x a l σύντροφους, γιατί βλέπει
σάν όχτρούς τούς πολίτες του, ένώ
τούς ξένους σάν άνθρώπους πού δέν
τού διεκδικούν τήν έξουσία. Αύτά
λοιπόν χαί τά τέτοια ταιριάζουν
συντελούν στή διατήρησή της, κα-
νένα δμως δέν ύστερε! σέ ποταπό-
τητα x a l χαχία. Καί γιά ν' άναχε-
φαλαιώσουμε, δλα τούτα μπορούν νά
περιληφΗοΟν σέ τρείς κατηγορίες·
χαί τούτο γιατί ή τυραννία σέ τρεϊς
σκοπούς άποβλέπει : Πρώτα στό νά
χάμει τούς ύπήχοούς της μικρόψυ-
χους, επειδή ό μικρόψυχος κανένα
δέν θά μπορούσε νά έπιβουλευτή'
τών πολιτών, γιατί δέν καταλύεται
ή τυραννία πρίν συνδεθούν μ' άμοι-
βαία έμπιστοσύνη μερικοί (χαί γ ι '
αύτό πολεμούν τούς άνώτερου; άν-
θρώπους οί τύραννοι, σαν έ-ιχίντυ-
νους γιά τήν έξουσία τους, δχι μόνο
γιατί δέν άνέχονται τή δυναστική
έξουσία, άλλά καί γιατί έμπνέουν
έμπιστοσύνη χαί μεταξύ τους χαί
στούς άλλους χαί δέν καταγγέλνουν
χανένα ούτε μεταξύ τους ούτε άπό
σταίνει τούς ύπήκοούς της άδύνα-
μους γιά πολιτιχές ένέργειες, γιατί
χανείς δέν έπιχειρεί τ άνημπόρετα,
καί συνακόλουθα ούτε νά καταλύσει
τήν τυραννία, χωρίς νά'χει τ ή δύ-
ναμη. ΑύτοΙ λοιπόν ο( τρείς είναι
οί σκοποί πού στοχάζονται οί τύραν-
πρός ταύτας τάς ύποθέσεις, τά
μ έ ν δ π ω ς μή π ι σ τ ε ύ ω σ ι ν ά λ -
λ ή λ ο ι ς , τ ά δ ' δ π ω ς μή 66νων-
τ α ι , τ ά δ ' δ π ω ς μ ι κ ρ ό ν φρονώ-
σιν.
vor γιατί δλις οί τυραννικές μέθο-
δες θά μπορούσαν νά συναχτοΟν στις
τρεϊς τοΟτε; βασικέ; άρχές, άλλες
στό πως νά έμπνεύσουν δυσπιστία
άνάμεσα στούς δπήκοους, άλλε; στό
πώς νά του; καταστήσουν αδύναμους,
κι άλλες στό πώς νά τούς κάμουν
μικρόψυχου;.

Ό μ έ ν ο δ ν ε ί ς τ ρ ό π ο ς δ ι ' οΟ Ό πρώτος λοιπόν τρόπος πού

γίγνεται σωτηρία τ α ΐ ς τυραν- συντελεί στή διατήρηση τών τυραν-
νίσι τοιοΟτός έ σ τ ι ν ό δ ' Ετερος ι ο νιών, αυτός είναι' ό άλλος ίμως θά
σ χ ε δ ό ν έξ έναντίας Ιχει τ ο ι ς βρεθή στήν έ^αρμογή τών όλότελα
ε ί ρ η μ έ ν ο ι ς τήν έ π ι μ έ λ ε ι α ν ë- σχεδόν άνιίθετων άπ' αύτές πού ά-
σ τ ι δέ λ α β ε ί ν α υ τ ό ν έκ τής ναφέραμε μεθόδων. Στή διακρίβωσή
φ θ ο ρ ά ς τής τ ώ ν β α σ ι λ ε ι ώ ν , ώ σ - του μποροΟμε νά όδηγηϋοΟμε άπό
π ε ρ γ ά ρ τής β α σ ι λ ε ί α ς ε ί ς τρό- τούς λόγους πού συντελοΟν στή φθορά
π ο ς τής φ θ ο ρ ά ς τό π ο ι ε ί ν τήν τής βασιλείας.Όπως δηλαδή Ενας
άρχήν τυραννικωτέραν, οΰτω άπό τούς τρόπους τής φθορά; τής
τής τ υ ρ α ν ν ί δ ο ς σ ω τ η ρ ί α π ο ι ε ί ν βασιλείας είναι τό νά κατασταίνει
α ι ΐ τ ή ν β α σ ι λ ι κ ω τ έ ρ α ν , ëv φυ- τήν έξουσία τ η ; τυραννικότερη, έτσι
λ ά τ τ ο ν τ α μόνον, τήν δύναμιν, καί ή τυραννία σώζεται μέ τό νά γί-
3 π ω ς δ ρ χ ρ μή μ ό ν ο ν β ο υ λ ο μ έ - νεται βασιλικότερη, άρκε! Ενα μόνο
ν ω ν ά λ λ ά καί μή β ο υ λ ο μ έ ν ω ν . νά φυλί γιά τόν έαυτό του ό τύρζν-
π ρ ο ϊ έ μ ε ν ο ς γ ά ρ καί τοΟτο π ρ ο - νος, τή δύναμη γιά νά μπορεί νά έ-
Τεται καί τ ό τ υ ρ α ν ν ε ΐ ν . ά λ λ ά ξουσιάζει τους δπήκοους, δχι μόνο θε-
τοΟτο μέν ώ ^ π ε ρ ύ π ό θ ε σ ι ν δ ε ί ληματικά μά κι άθέλητά τους· γιατί
μ έ ν ε ι ν , τ ά δ* ά λ λ α τ ά μ έ ν άν άφήσει άπό άμέλεια νά χαθή χαί
π ο ι ε ί ν τ ά δέ δ ο κ ε ΐ ν ύπο- ή δύναμη, άφήνει μαζί νά χαθή κι ή
κρινόμενον τόν βασιλικόν κα- τυραννία. Ή δύναμη λοιπόν πρέπει
λ ώ ς . πρώτον μέν τοΟ δο- I i νά μένει σαν προϋπόθεση, κι δλα τ '
κεΐν φροντίζειν τών κοινών, άλλα v i τά πράττει δπως πρέπει, άλ-
μήτε δ α π α ν ώ ν τ α < ε 1 ς > δ ω - ι 3 1 4 b λα στ' άλήθεια κι άλλα φαινομε-
νικά, κατά τόν βασιλικό τρόπο. Καί
πρώτα - πρώτα πρέπει ό τύραννος νά
φαίνεται πώς Ενδιαφέρεται γιά τά

-35 —
δωρεάς τοιαύτας έφ' α ΐ ς τ ά χοινά. μέ τό νά μή ξοδεύει γιά δ(ι>
πλήθη χαλεπαΐνουσιν, δταν ρεές πού δ λαός άγαναχτείγι* αύτές,
ά π ' α ύ τ ώ ν μέν λ α μ β ά ν ω σ ι ν έρ- δπως δταν οί τύραννοι πέρνουν άπό
γαζομένων,καίπονούντων γλί- τό χαμηλότατο εισόδημα τοΟ λαοΟ
σ χ ρ ω ς διδώσι δ ' έ τ α ΐ ρ α ι ς καί πού δουλεύει χαί μοχτεΐ χαί δίνουν
ξ έ ν ο ι ς καί τ ε χ ν ί τ α ι ς ά φ θ ό ν ω ς , άφθονα σ' έταΐρες χαί αέ ξένους χαί
λό-yov τ ε ά π ο δ ι δ ό ν τ α τ ώ ν λ α μ - καλλιτέχνες' κι άπό τήν άλ*η uè τό
β α ν ο μ έ ν ω ν καί δ α π α ν ω μ έ ν ω ν , νά δίνει λογαριασμό γ ά δα ζ εισ-
δ π ε ρ ή δ η π ε π ο ι ή κ α σ ί τίνες τ ώ ν πράττει χαί ξοδεύει, πού τό'καμαν
τυράννων (οΰτω γ ά ρ δ ν τιςδι- κιόλας μερικοί τύραννοι ( γιαίί έ-
ο ι κ ώ ν ο ι κ ο ν ό μ ο ς ά λ λ ' ο ύ τύ- τσι διοικώντας θά πεοάσει γιά «ί-
ραννος είναι δόξειεν' ού δ ε ΐ δ έ χονόμος χι δχι γιά τύραννος χαί δέν
φοβεΤσθαι μήποτε άπορήση έχει νά φοβηθή πώς θά μείνει π ο τ !
χ ρ η μ ά τ ω ν κύριος ώ ν τ ή ς π ό λ ε χωρίς χρήματα, μιά κι είναι κυρί-
ως" ά λ λ ά τ ο ι ς γ 1 έ κ τ ο π ί ζ ο υ σ ι 12 αρχος τ ή ί πόλης - άντίθετα, συμφε-
τ υ ρ ά ν ν ο ι ς ά π ό τής ο ί κ ε ί α ς καί ρότεοο γιά τούς τύραννου; είναι
συμφέρει τ ο ύ τ ο μ ά λ λ ο ν ή κ α - μεταφέρουν τού; θησαυρούς του; έξω
τ α λ ι π ε ΐ ν άθροίσαντας' ήττον άιιό τή χώρα τους παρά νά τού; ά·
γ ά ρ δ ν οί φ υ λ ά τ τ ο ν τ ε ς έπιτι- φήνουν συγκεντρωμένους έκεΐ, γιατί
θ ε ΐ ν τ ο τ ο ι ς π ρ ά γ μ α σ ι ν , είσί έτσι οί σωματοφύλακες θά'χουν λι-
δέ φοβερώτεροι τ ώ ν τ υ ρ ά ν ν ω ν γότερη διάθεση νά έπιτεθούν στήν
τ ο ί ς ά π ο δ η μ ο Ο σ ι ν οί φ υ λ ά τ - έξουσία - γιατί γιά τούς τύραννους
τ ο ν τ ε ς τ ώ ν π ο λ ι τ ώ ν · οί μέν πού βγαίνουν άπό τή χώρα τους οί
γ ά ρ σ υ ν α π ο δ η μ ο ϋ σ ι ν , οί δέ ύ- σωματοφύλακες είναι πολύ πιά έπί-
π ο μ έ ν ο υ σ ι ν )" ε π ε ι τ α τ ά ς είσ- φοβοι άπό τούς πολίτες, γιατί αύ-
φ ο ρ ά ς καί τ ά ς λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α ς δ ε ι τοί τούς άχολουθούν ένώ έχεϊνοι-
φ α ί ν ε σ θ α ι τής τε ο ι κ ο ν ο μ ί α ς παραμένουν) έπειτα πρέπει νά φαί-
6νεκα σ υ ν ά γ ο ν τ α , κ δ ν π ο τ ε νεται ό τύραννος πώς δσα συνάζει
δεηθη χ ρ ή σ θ α ι π ρ ό ς τ ο ύ ς πο- άπό τούς φόρους καί τΙς εισφορές τά
λ ε μ ι κ ο ύ ς κ α ι ρ ο ύ ς , δ λ ω ς τε α ύ - συνάζει γιά τΙς δημόσιες ύπηρεσίες
τόν π α ρ α σ κ ε υ ά ζ ε ι ν φύλακα καί γιά τΙς πολεμικές άνά^χες, δταν
καί τ α μ ί α ν ώ ς κ ο ι ν ώ ν ά λ λ ά θά χρειαστή, καί γενικά νά παρου-
μή ώ ς Ι δ ί ω ν καί φ α ί ν ε σ θ α ι μή 13 σιάζει τόν έαυτό του φύλακα χαί
χ α λ ε π ό ν ά λ λ ά σ ε μ ν ό ν , Ετι δέ ταμία τών χρημάτων σάν δημόσιων,
δχι σάν δικών του. Καί νά μή φαί-
νεται τραχύς, άλλά σοβαρός, κι ά-

- 3 6 -
τ ο ι ο ύ τ ο ν ώ σ τ ε μή φ ο β ε ΐ σ θ α ι
τούς έντυχάνοντας ά λ λ ά μάλ-
λ ο ν αίδείσθαι, τούτου μέντοι
τ υ γ χ ά ν ε ι ν ο ύ ^άδιον δ ν τ σ εύ-
κ α τ α φ ρ ό ν η τ ο ν , διό δ ε ! κ δ ν μή
τών ά λ λ ω ν άρετών έπιμέλειαν
ποιήται, ά λ λ ά τής πολεμικής,
καί δ ό ξ α ν έ μ π ο ι ε ΐ ν περί α ύ τ ο ϋ
τ ο ι α ύ τ η ν ετι δέ μή μ ό ν ρ ν α ύ -
τ ό ν φ α ί ν ε σ θ α ι μ η θ έ ν α τ ώ ν άρ-
χ ο μ έ ν ω ν ύ β ρ ί ζ ο ν τ α , μήτε νέ-
ο ν μήτε ν έ α ν , ά λ λ ά μ η δ ' δ λ -
λ,ον μ η δ έ ν α τ ώ ν περί σ ύ τ ό ν ,
ό μ ο ί ω ς δέ καί τ ά ς οικείας
χειν γ υ ν α ί κ α ς π ρ ό ς τ ά ς ά λ -
λ α ς , ώ ς καί διά γ υ ν α ι κ ώ ν ö-
βρεις π ο λ λ α ί τ υ ρ α ν ν ί δ ε ς ά π ο -
λ ώ λ α σ ι ν · περί τε τ ά ς ά π ο λ α ύ - 14 ραννίες καταλύθηκαν" καί στΙ; σω-
σεις τ ά ς σ ω μ α τ ι κ ό ς τούναν-
τ ί ο ν π ο ι ε ί ν ή νΟν τίνες τ ώ ν τυ-
ρ ά ν ν ω ν ποιοΟσιν ( ο ύ γ ά ρ μό-
ν ο ν εύθύς £ωθεν τ ο ΰ τ ο δ ρ ώ σ ι ν ,
καί συνεχώς π ο λ λ ά ς ήμέρσς,
ά λ λ ά καί φ α ί ν ε σ θ α ι τ ο ι ς ά λ -
λ ο ι ς β ο ύ λ ο ν τ α ι τοΟτο π ρ ά τ -
τόντες, ΐ ν ' ώς εύδαίμονας
καί μακαρίους θ α υ μ ά σ ω σ ι ν ) ,
ά λ λ ά μ ά λ ι σ τ α μέν μ ε τ ρ ι ά ζ ε ι ν
τ ο ί ς τ ο ι ο ύ τ ο ι ς , εί δέ μή, τ ό
γε φαίνεσθαι τοις άλλοις
δ ι α φ ε ύ γ ε ι ν ( ο ύ τ ε γ ά ρ εύεπίθε-
τος οβτ' εύκαταφρόνητος ό γιατί ούτε χτυπιέται ούτε καταφρο-
νήφων, ά λ λ * ό μεθύων, ο ύ δ ' ό
ά γ ρ υ π ν ο ς , ά λ λ ' ό κ α θ ε ύ δ ω ν )' 1 5 μεθυσμένος, ούτε ό άγρυπνος, μά ό
τ ο ύ ν α ν τ ί ο ν τε π ο ι η τ έ ο ν τ ώ ν
— 37 —
κόμη τέτοιος πού v i μή τόν φοβούν-
ται δσοι τόν πλησιάζουνε, άλλά πιό
πολύ νά τόν σέβονται, που δέν είναι
εύκολο άν ό τύραννος είναι τιποτέ-
νιος" γι'αύτό κι άν άκόμη δέν φρον-
τίζει τΙς άλλες άρετές, τουλάχιστο
πρέπει νά καλλιεργεί τήν πολεμική
καί νά έμπνέει τήν ίδέα πώ; πραγ-
ματικά τήν κατέχει. 'Επίσης δέν άρ-
κεί νά μή προσβάλλει μέ κακοή-
θειες κανέναν άπό τους δπήκοους,
είτε νέο είτε νέα, άλλά καί κανείς
άπό τό περιβάλλον του νά μή πρά-
ξει κάτι τέτοιο, κι έτσι νά φέρνον-
ται κι οί γυναίκες τού σπιτιού του
στίς άλλες γυναίκες, γιατί άπό τΙς
προσβολές τών γυναικών πολλές τυ-
ματικές άπόλαυσες νά πράττει τ' ό-
λότελα άντίθετο άπ' αύτό πού πράτ-
τουν μερικοί άπό τούς συγκαιρινούς
μας τύραννους ( ούτοι δηλαδή δχι
μόνο άπό τό ξημέρωμα άρχίζουν τά
ξεφαντώματα καί τά τραβούν σέ μέ-
ρες πολλές, άλλά κι έπιδείχνονται
στούς άλλους δταν τά κάνουν αύτά,
γιά νά τούς θαυμάζουνε σάν εύ5αί-
μονες καί μακάριους)' άλλα τό άν-
τίθετο, νά πασχίζει νά στέκει στό
μέτρο σ' αύτά, κι άν δχι, ν' άπο
φεύγει τουλάχιστο νά τόν βλέπουνε,
νιέται εύκολα 6 ξεμέθυστος, μά δ
κοιμισμένος* χαί σ' δλα σχεδόν νά
κάνει τ' άντίθετα άπό κείνα πού έκ-
πάλαι λεχθέντων σχεδόν πάν-
των, κατασκευάζειν γ ά ρ δει
καί κ ο σ μ ε ΐ ν τήν π ό λ ι ν ώ ς έπί-
τ ρ ο π ο ν δ ν τ α καί μ ή τ ύ ρ α ν ν ο ν *
έτι δέ τ ά π ρ ό ς τ ο ύ ς θ ε ο ύ ς φαί-
ν ε σ θ α ι άεΐ σ π ο υ δ ά ζ ο ν τ α δ ι α -
φ ε ρ ό ν τ ω ς ( ή τ τ ό ν τε γ ά ρ φο-
β ο ύ ν τ α ι τ ό π α θ ε ΐ ν τι π α ρ ά ν ο -
μον ύ π ό τ ώ ν τ ο ι ο ύ τ ω ν , έ ά ν δει-
σ ι δ α ί μ ο ν α ν ο μ ί ζ ω σ ι ν ε ί ν α ι τ ό ν 13 : 5 a λατρεία τών θεών)' πρέπει ώστόσο
ά ρ χ ο ν τ α καί φροντίζειν τών
θ ε ώ ν , καί έ π ι β ο υ λ ε ύ ο υ σ ι ν ήτ-
τον ώς συμμάχους έχοντι
καί τ ο ύ ς θ ε ο ύ ς ), δ ε ί δέ ά ν ε υ
ά β ε λ τ ε ρ ί α ς φ α ί ν ε σ θ α ι τοιού-
τ ο ν · τ ο ύ ς τε ά γ α θ ο ύ ς περί τι ι 6 στήν ιδέα πώς θά τιμόνταν περισσό-
γιγνομένους τιμάν ούτως ώστε
μή ν ο μ ί ζ ε ι ν ά ν π ο τ ε τιμηθήναι
μ ά λ λ ο ν ύπό τών π ο λ ι τ ώ ν αύ-
τ ο ν ό μ ω ν δ ν τ ω ν , καί τ ά ς μέν
τοιαύτας τιμάς άπονέμειν αύ-
τ ό ν , τ ά ς δέ κ ο λ ά σ ε ι ς δι* έτέ-
ρ ω ν ά ρ χ ό ν τ ω ν καί δ ι κ α σ τ η -
ρίων. κ ο ι ν ή δέ φ υ λ α κ ή π ά σ η ς
μ ο ν α ρ χ ί α ς τό μηθένα π ο ι ε ΐ ν
μ έ γ α ν , ά λ λ ' εΤπερ, π λ ε ί ο υ ς
(τηρήσουσι γάρ άλλήλους),
έ ά ν δ ' ά ρ α τ ι ν ά δέη π ο ι ή σ α ι
μ έ γ α ν , μή τοι τ ό γ ε ήθος θ ρ α -
σύν (έπιθετικώτατον γ ά ρ τό
τ ο ι ο ύ τ ο ν ήθος περί π ά σ α ς τ ά ς
πράξεις), κάν τής δυνάμεώς
τ ι ν α δ ο κ η π α ρ α λ ύ ε ι ν , έκ π ρ ο σ -
- 3
θέσαμε γιά τόν πρώτο τρόπο, νά
οργανώνει χαί νά διοικεί τήν πόλη
σάν έπίτροπος χι όχι σαν τύραννος'
χι άκόμη νά φαίνεται Αφοσιωμένος
στή λατρεία τών θεών (γιατί οί £>-
πήχοοι λιγότερο φοβοΟνται πώς θά
πάθουν άπό τέτοιου; κάτι παράνομο
άν θαρροΟν πώς ό άρχοντα; είναι
θεοφοβούμενος καί φροντίζει γιά τή
νά φαίνεται τέτοιος χωρίς νά πέφτει
χαί σέ γελοία θρησκοληψία' κι αυ-
τούς πού δείχνουν έξαιρετιχή σέ χά-
ζι ικανότητα πρέπει μέ τέτοιο τρό-
πο νά τους τιμά πού νά μή φτάνουν
τερο σέ δημοχρατούμενη πολιτεία*
χαί μάλιστα τις τιμές αυτές νά τίς
άπονέμει ό Ιδιος, ένώ τίς τιμωρίες
νά τΙς έπιβάλλει μ ' άλλους άρχοντες
χαί μέ τά δικαστήρια. Κοινό άπ' τήν
άλλη μέτρο γιά νά διαφυλαχτή ο-
ποιαδήποτε μοναρχία, είναι τό νά
μή παραδίνει σέ κανέναν ίνα κάποιο
μεγάλο άξίωμα, χ ι άν παρουσιαστή
άνάγχη, νά μοιράζει μιά τέτοια δύ-
ναμη σέ πολλούς, γιατί τότε θά έπι-
τηρή ό ένας τόν άλλο* στήν περί-
πτωση δμως πού θά παρουσιαστή ά-
νάγχη νά δοθη μιά μεγάλη δύναμη
στά χέρια ένός, νά προσεχτή νά μήν
είναι στό χαραχτήρα θρασύς, γιατί
ίνας τέτοιος χαραχτήρας είναι έπι-
θετικότατος σέ κάθε ένέργειά του'
άλλά χι δταν άποφασίζει ν' Αφαι-
ρέσει άπό χάποιον τή δύναμη, νά τό
8 -
α γ ω γ ή ς τοΟτο δ ρ ά ν κ α ί μ ή π ά - χάνει λ ί γ ο - λίγο χαί νά μ ή τοΟ πέρ-
σαν ά θ ρ ό ο ν άφαιρεΤσθαι τήν νει άπότομχ δλη τήν έξουσία. Χρω-
έ ξ ο υ σ ί α ν . έτι δ έ π ά σ η ς μ έ ν ύ- 1 7 στδ άκόμη ό τύραννος ν' άπέχει άπό
βρεως εΤργεσθαι, π α ρ ά π ά σ α ς χάϋε προσβλητική πράξη, χαί ιδιαί-
δέ δ υ ο ΐ ν , τής τε είς τά σώ- τερα άπό δυό, τή σωματική τιμωρία
μ α τ α καί τ ή ς είς τ ή ν ήλικίαν. καί τήν έρωτιχή πράξη μέ τούς
μάλιστα δέ τ α ύ τ η ν ποιητέον νέους. Τόν σεβασμό τοΟτο Ιδιαίτερα
τ ή ν ε ύ λ ά β ε ι α ν π ε ρ ί τ ο ύ ς φιλο- πρέπει νά τόν χρατεϊ άπέναντι στους
τίμους· τήν μ έ ν γ ά ρ ε ί ς τ ά χρή- φιλότΐιιου;" γιατί δπως τήν άδιαφο-
ματα όλιγωρίαν οί φιλοχρή- ρία του άπέναντι στις περιουσίες δύ-
μ α τ ο ι φ έ ρ ο υ σ ι β α ρ έ ω ς , τ ή ν δ* σκολα άνέχονται οί φιλοχρήαατοι
είς ά τ ι μ ί α ν ο ΐ τ ε φ ι λ ό τ ι μ ο ι κ α ι έτσι χαί τήν αδιαφορία του άπέ-
ot έ π ι ε ι κ ε ΐ ς τ ώ ν ά ν θ ρ ώ π ω ν . δι- ναντι στήν τ ι μ ή οί φιλότιμοι καί τί-
ό π ε ρ ή μ ή χ ρ ή σ θ α ι δ ε ! τ ο ι ς τοι- μιοι χαραχτήοες. Γ ι ' αύτό πρέπει ή
ούτοις, ή τ ά ς μέν κ ο λ ά σ ε ι ς π α - ν' άποφεύγει δλα τά τέτοια ή νά φαί-
τρικώς φα(νεσθαι ποιούμενον νεται δτι τις τιμωρίες άπό τή μιά
καί μή δι' ό λ ι γ ω ρ ί α ν , τ ά ς δέ τις έπιβάλλει, όχι άπό άδιαφορία,
π ρ ό ς τ ή ν ή λ ι κ ί α ν ό μ ι λ ί α ς δ ι ' έ- άλλά πατρικά, χαί πώς τά έρωτιχά
ρ ω τ ι κ ά ς α ί τ ι α ς ά λ λ ά μ ή δ ι ' έ- άπό τήν ά λ λ η μέ τους νέου; σχετί-
ξουσίαν, δλως δέ τ ά ς δοκού- σματα, τά δημιουργεί άπό έρωτα χ ι
σ α ς άτιμίας έξωνεΐσθαι μείζοσι δχι άπό κατάχρηση έξουσίας· χαί
τ ι μ α ΐ ς . — " έ π ε ί δ ' α ί π ό λ ε ι ς 1 9 γενιχά. δλα δσα θεωροϋνται ατιμω-
έκ δ ύ ο σ υ ν ε σ τ ή κ α σ ι μ ο ρ ί ω ν , Ι κ τικά, μέ τιμές πιό μεγάλες νά τά
τε τ ώ ν ά π ό ρ ω ν ά ν θ ρ ώ π ω ν κ α ί έξαγοράζει. — ' * Κ ι έπειδή τέλος
τών εύπόρων, μ ά λ ι σ τ α μέν άμ- χάθε πόλη άποτελεΐται άπό δυό μέ-
φοτέρους ύπολαμβάνειν δεί ρη, άπό τούς φτωχούς χ ι άπό τούς
σ ώ ζ ε σ θ α ι διά τήν ά ρ χ ή ν , καί πλούσιους, είναι άνάγχη πρώτα ά π '
τους έτέρους ύπό τών έτέρων δλα νά πιστεύουν χαί τά δυό π ώ ; ή
άδικεΐσθαι μηδέν, όπότεροι δ' σωτηρία του; έξαρτιέται άπό τήν έ-
ά ν ώ σ ι κ ρ ε ί τ τ ο υ ς , τ ο ύ τ ο υ ς Ιδί- ξουσία τοΟ τύραννου χαί νά μ ή άδι~
ους μ ά λ ι σ τ α ποιείσθαι τής άρ- χιέται τό ένα άπό τό άλλο. χι έπει-
χής, ώ ς , ά ν ύ π ά ρ ξ η τοΟτο τ ο ί ς τα ό τύραννος νά προσεταιρίζεται τό
π:ό δυνατό καί στους άντιπρόσωπούς,
του ν' άπονέμει τά πολιτικά άξιώ
ματα, γιατί δταν ύπάρχει μιά τέτοια
τάξη πραγμάτων δέν θ° άναγχάζεται

— 39 —
π ρ ά γ μ α σ ι ν , ο υ τ ε δ ο ύ λ ω ν έλευ-
θέρωσιν ά ν ά γ κ η ποιείσθαι τόν
τύραννον ούτε δ π λ ω ν παραί-
ρεσιν - Ι κ σ ν ό ν γ ά ρ θάτερον
μέρος πρός τη δυνάμει προσ-
τ ι θ έ μ ε ν ο ν ώ σ τ ε κ ρ ε ί τ τ ο υ ς ε ί ν α ι 2ο
τών έπιτιθεμένων. περίεργον
δέ τά λ έ γ ε ι ν κ α θ ' Ι κ α σ τ ο ν
τών τοιούτων- ό γ ά ρ σκο-
π ό ς φ α ν ε ρ ό ς , δτι δ ε ! μ ή τυ-
ρ α ν ν ι κ ό ν ά λ λ ' ο ί κ ο ν ό μ ο ν καί
βασιλικό ν είναι φαίνεσθαι 1315
τ ο ι ς ά ρ χ ο μ έ ν ο ι ς καί μή σφετε-
ριστήν ά λ λ ' έ π ί τ ρ ο π ο ν . καί τ ά ς
μ ε τ ρ ι ό τ η τ α ς τ ο ύ βίου διώκειν,
μή τ ά ς ύ π ε ρ β ο λ ά ς , Ιτι δέ τ ο ύ ς
μέν γ ν ω ρ ί μ ο υ ς κ α θ ο μ ι λ ε ΐ ν , τ ο ύ ς
δέ π ο λ λ ο ύ ς δ η μ α γ ω γ ε ΐ ν
Ή μέν γ ά ρ τυραννίς έστι
μοναρχία πρός τό συμφέρον
τό του μ ο ν α ρ χ ο Ο ν τ ο ς |"> ib.
III 5. 4· 1 2 7 9 b , .
Ή δέ τ υ ρ α ν ν ί ς , ώ σ π ε ρ εΐρη-
ται π ο λ λ ά κ ι ς , π ρ ό ς ο ύ δ έ ν ά-
π ο β λ έ π ε ι κ ο ι ν ό ν , εί μή τής Ιδί-
α ς ώ φ ε λ ε ί α ς χ ά ρ ι ν |·ο ib. V S,
6. 1 3 1 1 a , ·
ώ σ τ ε τήν τ υ ρ α ν ν ί δ α χειρί-
στην οδσαν πλείστον άπέχειν
π ο λ ι τ ε ί α ς |<ί ib. I V 2, 2. 1289
in
4° —
ό τύραννος ούτε τούς δούλους ν9 άπο-
λευτερώνει ούτε τούς πολίτες ν'άφο-
πλίζει μ ' άπατη' γιατί άρκεΐ νά
προατεθή τό ένα άπό τά μέρη αύτά
ατή δύναμη τού τύραννου, γιά νά
σχηματιστή μιά δύναμη ίσχυρίτερη
άπό χείνους πού θά τού έπιτεθούνε.
Ά λ λ ά είναι περιττό ν' Ασχολούμα-
στε ειδικά γιά κάθε ένα άπό τούτα,
γιατί $ σκοπός είναι φανερές : Ό
τύραννος δέν πρέπει νά φαίνεται τυ-
ραννικός, άλλά οικονόμος τού οί-
κου τής πόλης καί βασιλικός ατούς
ύπήκοους, κι δχι σφετεριστής, άλλά
έπίτροπος καί νά έπιζητεί σέ κάθε
τι τοΟ βίου του τή μετριότητα κι δ-
χ ι τίς υπερβολές, κι άκόμη τούς
σπουδαίους νά φχαριστά μέ τή συνα-
ναστροφή καί τό λαό μέ τή δημα-
γωγία.
Ή τυραννία δέν είναι παρά έξου-
σία τού ένός γιά τό συμφέρο έκείνου
πού έξουσιάζει μόνος.
Καί ή τυραννία, δπως πολλές φο-
ρές είπώθηχε, δέν άποβλέπει σέ τί-
ποτε άπό τό κοινό συμφέρο έξόν άν
πρόκειται νά συντελέσει καί στή δι
κή της ώφέλεια.
— έτσι πού t τυραννία, δντας τό
χειρότερο πολίτευμα, ν9 άπέχει τό
περισσότερο άπό τό καλοσυγκερα-
σμενο πολίτευμα, τήν .πολιτεία'.
 4. Ό Ξ ε ν ο φ ώ ν γ ι ά τ ή ν τ υ ρ α ν ν ί α . | Ό τύραννοι; ζ ή α' Ινα
τ ρ α γ κ ό ή ί ι κ ό καί πραγματικό καταναγκασμό, αιχμάλωτος τών φίβων του.
τών παθών του καί τών Ιδιων του π ρ ά ξ ε ω ν / — Ί έ ρ ω ν (I ι — V I I 1 3 / ά π '
δπου τά) II ι κ έ .
I I . — Π ρ ό ς τ α ύ τ α δέ 6 Ί έ ρ ω ν
ε ΐ π ε ν Ά λ λ ά τ ό μέν π λ ή θ ο ς
τ ώ ν ά ν θ ρ ώ π ω ν , ώ Σ ι μ ω ν ί δ η , έ·
ξ α π α τ ά σ θ α ι ύ π ό τής τ υ ρ α ν ν ί -
δ ο ς ο ύ δ έ ν τι θ α υ μ ά ζ ω ' μ ά λ α
γ ά ρ δ ό χ λ ο ς μοι δ ο κ ε ϊ δ ο ξ ά -
ζ ε ι ν ό ρ ώ ν κ α ί ε ύ δ α ί μ ο ν ά ς τι-
ν α ς ε ί ν α ι καί ά θ λ ι ο υ ς - ή δ έ τ υ -
ρ α ν ν ί ς τ ά μέν δ ο κ ο υ ν τ α π ο λ -
λ ο ύ ά ξ ι α κ τ ή μ α τ α ε ί ν α ι άνε-
πτυγμένα θεάσθαι πάοι παρέ-
χ ε τ α ι , τ ά δέ χ α λ ε π ά έν τ α ϊ ς
ψ υ χ α ΐ ς τ ώ ν τ υ ρ ά ν ν ω ν κέκτη-
ται άποκεκρυμμένα, ίνθαπερ
κ α ί τ ό ε ύ δ α ι μ ο ν ε ΐ ν κ α ί τό κα-
κοδαιμονεΤν τ ο ι ς ά ν θ ρ ώ π ο ι ς
ά π ό κ ε ι τ α ι . τό μέν οΰ^ τό π λ ή
θ ο ς περί τ ο ύ τ ο υ λ ε λ η θ έ ν α ι ,
ώ σ π ε ρ είπον, ού θ α υ μ ά ζ ω ' τό
δέ και ύ μ ά ς ταΟτ' ά γ ν ο ε ϊ ν , ο ΐ
δ ι ά τ ή ς γ ν ώ μ η ς θ ε ά σ θ α ι δο-
κείτε κ ά λ λ ι ο ν ή δ ι ά τ ώ ν ό-
φθαλμών τά πλείστα τών πρα-
γ μ ά τ ω ν , τ ο ϋ τ ό μοι δ ο κ ε ϊ θ α υ -
μαστόν είναι, έ γ ώ δ έ πεπειρα-
μένος σαφώς είδα, ώ Σιμωνί
δη, καί λ έ γ ω σ ο ι , δ τ ι ο ί τ ύ ρ α ν -
νοι τ ώ ν μ ε γ ί σ τ ω ν ά γ α θ ώ ν έ λ ά -
χ ι σ τ α μ ε τ έ χ ο υ σ ι , τ ώ ν δέ μεγί-
σ τ ω ν κ α κ ώ ν π λ ε ί σ τ α κέκτην-
τ α ι . α ύ τ ί κ α γ ά ρ εί μέν είρήνη
3 Καί σ' αύτά δ Ίέρων τού άποκρί-
θηκε" ,,Δέν μού είναι διόλου παρά-
ξενο, Σιμωνίδη, τό νά ξεγελιέται τό
πλήθος άπό τήν τυραννία - γιατί ξέ-
ρω πώς ί δχλος σχηαατίζει τήν έν-
τύπωση πώς ό ένας είναι εύτυχής
καί ό άλλος δυστυχής άπό τά έπι-
4 φαινόμενα μόνο. Ή τυραννία δαω;,
δλα έκεΐνα πού περνούν γιά πολύτι-
μα άποχτήματα τά'χει άνοιχτά, δλο-
φάνερα σ* δλους, ένώ τά δεινά τά κρα-
τεί κρυμμένα στού τύραννου τήν ψυ-
χ ή , δπου δηλαδή βρίσκεται ή πρα-
γματική εύτυχία κα( δυστυχία τ'άν-
θρώπου. Τό νά μή τό νιώίει λοιπόν
5 τό πλήθος, δπως είπα. δέν μέ παρα-
ξενεύει' τό νά μή τά ξέρετε δμως κ ι '
έσείς πού θαρρούμε πώς πολύ καλ-
λίτερα μέ τή διάνοια παρά μέ τά
μάτια σας βλέπετε τά περισσότερα
πράγματα, μέ κάνει στ' άληθινά νά
σαστίζω. Μά έγώ ξέρω άπό τήν πεί-
ρα καλά, Σιμωνίδη, καί σού λέω πώς
οί τύραννοι, ένώ άπό τα πιό μεγάλα
6 άγαθά δέν δοκιμάζουνε παρά ψίχου-
λα μόνο, τά πιό πολλά άπό τά με-
γαλύτερα κακά, αύτοί τά'χουν. "Αν,
γιά παράδειγμα, ή είρήνη περν£ ά-
νάμεσα στού; άνθρώπους γιά τό πιό
η
δ ο κ ε ΐ μ έ γ α ά γ α θ ό ν τ ο ι ς άν-
θρώποις είναι, ταύτης έλάχι-
σ τ ο ν τ ο ι ς τ υ ρ ά ν ν ο ι ς μέτεστιν*
εί δέ π ό λ ε μ ο ς μ έ γ α κ α κ ό ν ,
τ ο ύ τ ο υ π λ ε ί σ τ ο ν μέροο ol τύ-
ρ α ν ν ο ι μ ε τ έ χ ο υ σ ι ν . εύθύς γ ά ρ
τ ο ι ς μέν ί δ ι ώ τ α ι ς , ά ν μή ή πό-
λις α ύ τ ώ ν κοινόν π ό λ ε μ ο ν πο-
λεμη, Ιξεστιν δποι άν βούλων-
ται π ο ρ ε ύ ε σ θ α ι μηδέν ψοβου-
μ έ ν ο υ ς , μή τις α ύ τ ο ύ ς ά π ο κ τ ε ί -
νη, ο ί δ έ τ ύ ρ α ν ν ο ι π ά ν τ ε ς π α ν -
τ α χ ή ώ ς διά π ο λ ε μ ί α ς π ο ρ ε ύ -
ο ν τ α ι . α ύ τ ο ί τε γ ο ΰ ν ώ π λ ι σ μ έ -
ν ο ι οΤονται ά ν ά γ κ η ν ε ί ν α ι δι-
ά γ ε ι ν καί ά λ λ ο υ ς ό π λ ο ψ ό ρ ο υ ς
άεί σ υ μ π ε ρ ι ά γ ε σ θ α ι . "Επειτα
δέ ol μέν (διώται, έ ά ν καί
σ τ ρ α τ ε ύ ω ν τ α ί ποι εις π ο λ ε -
μ ί α ν , ά λ λ ' ο ΰ ν έ π ε ι δ ά ν γ ε έλ-
θωσιν ο ϊ κ α δ ε , ά σ φ ά λ ε ι α ν σφί-
σιν ή γ ο ύ ν τ α ι ε ί ν α ι , οί δέ τύ-
ρ α ν ν ο ι έ π ο ΐ δ ά ν εις τήν έαυ·
τ ώ ν π ό λ ι ν ά φ ί κ ω ν τ α ι , τ ό τ ε έν
πλείστοις πολεμίοις ΐσασιν
ο ν τ ε ς . έ ά ν δέ δ ή καί ά λ λ ο ι ί ο
στρατεύωσιν εις τήν π ό λ ι ν
κ ρ ε ί τ τ ο ν ε ς , έ ά ν έ ξ ω τ ο υ τεί-
χ ο υ ς δ ν τ ε ς οί ή τ τ ο ν ε ς έν κιν-
δ ύ ν ω δ ο κ ώ σ ι ν ε ί ν α ι , ά λ λ ° έ-
πειδάν γε ε ϊ σ ω τού έρύματος
έ λ θ ω σ ι ν , έν ά σ φ α λ ε ί α π ά ν τ ε ς
νομίζουσι καθεστάνσι, ό δ έ τ ύ
ρ α ν ν ο ς ο ύ δ ' έ π ε ι δ ά ν ε ϊ σ ω τής
ο ί κ ί α ς π α ρ έ λ θ η έν ά κ ι ν δ ύ ν ω
έστίν, ά λ λ * έ ν τ α ΰ θ α δ ή καί
— 42 —
μεγάλο άγαθό, ό τύραννος δέν έχει
άπ* αύτή παρά τό μικρότερο μέρος'
χι άν ό πόλεμος είναι μέγα χαχό,
τό μεγαλύτερο μέρος του οί τύραν-
νοι τό χουν. Οί πολίτες, άν ή πόλη
8 τους δέν έχει πόλεμο δπου καθένας
πέρνει μέρος, μπορούν, χωρίς διό-
λου νά φοβοΟνται μή χάνεις τούς
σκοτώσει, δπου θέλουνε νά πηγαί-
νουν«, ένώ οί τύραννοι δλοι διαβαί-
νουν άπό παντού σάν άνάμεσα άπό
έχθριχή τους χ ώ ί α ' σέ κάθε περί-
πτωση πιστεύουν πώς είναι άνάγκη
νά όπλοφοροϋν καθώς κι άλλους ό-
πλοφόρους νά σέρνουν μαζί τους. Έ -
πειτα ένώ οί πολίτες πού έκστρα-
9 τέψουν σ* έχθρική χώρα, δταν ξανα-
γυρίσουν στήν πατρίδα τους, νιώθουν
τόν έαυτό του; α' άσ*άλεια, οί τύ-
ραννοι, μόλις ξαναπατήσουν τήν πό-
λη τους, τότε πιά είναι πού ξέρουν
π ώ ; βρίσκονται άνάμεσα σέ μύριους
όχτρούς τους. Ά ν πάλι έκστρατέψουν
ένάντια στήν πόλη ξένοι μέ μεγαλύ
τερη δύναμη, οί πιό άδύναμοι νιώ-
θουν τόν έαυτό τους σέ κίντυνο δσο
βρίσκονται έξω άπό τά τείχη μά δ-
ταν μπουν άπό μέσα στό κάστρο τους,
τότε νιώθουν τον έαυτό τους Ασφα-
λισμένο* ό τύραννος δμως δέν βρίσκε-
ται σ' άκίντυνο μέρος ούτε χι δταν
περάσει μέσα στό ίδιο σπίτι του,
ά λ λ ' άντίθετα, έδώ είναι πού πρέπει
μ ά λ ι σ τ α φ υ λ α κ τ έ ο ν ο ΐ ε τ α ι εί-
ναι. έπειτα τοίς μέν ίδιώταις
καί δ ι ά σ π ο ν δ ώ ν καί δι* είρή-
νης γίγνεται πολέμου ά ν ά π α υ ·
σ ι ς , τ ο ι ς δέ τ υ ρ ά ν ν ο ι ς οΟτε εί-
ρήνη π ο τ έ π ρ ό ς τ ο ύ ς τ υ ρ α ν -
νευομένους γίγνεται ουτε
σ π ο ν δ α ΐ ς άν ποτε πιστεύσας
ό τ ύ ρ α ν ν ο ς θ α ρ ρ ή σ ε ι ε . Κ α ί πό-
λ ε μ ο ι μέν δ ή ε(σιν ο υ ς τε a t
π ό λ ε ι ς πολεμοΟσι καί ο ϋ ς οί
τύραννοι πρός τούς βεβιασμέ-
νους· τούτων δή τών π ο λ έ μ ω ν
δ σ α μέν Ι χ ε ι χ α λ ε π ά ό έν τ α ΐ ς
π ό λ ε σ ι , τ α ϋ τ α καί ό τ ύ ρ α ν ν ο ς
έχει - καί γ ά ρ έν δ π λ ο ι ς δ ε ί εί-
ν α ι ά μ φ ο τ έ ρ ο υ ς καί φ υ λ ά τ τ ε -
σ θ α ι καί κ ι ν δ υ ν ε ύ ε ι ν , καί ά ν τι
π ά θ ω σ ι κ α κ ό ν ήττηθέντες, λ υ -
π ο ύ ν τ α ι έπί τ ο ύ τ ο ι ς έ κ ά τ ε ρ ο ι .
μέχρι μέν δ ή τ ο ύ τ ο υ ΐ σ ο ι οί
π ό λ ε μ ο ι · ά δέ Ι χ ο υ σ ι ν ή δ έ α οί
έν τ α ϊ ς π ό λ ε σ ι π ρ ό ς τ ά ς πό-
λ ε ι ς τ α ύ τ α ούκ ετι έ χ ο υ σ ι ν οί
τ ύ ρ α ν ν ο ι , a l μέν γ ά ρ π ό λ ε ι ς δή-
που δταν κρατήσωσι μάχη τών
έ ν α ν τ ί ω ν , ο ύ βφδιον ε ί π ε ϊ ν , δ
σ η ν μέν ή δ ο ν ή ν έ χ ο υ σ ι ν έν τ ώ
τ ρ έ ψ α σ θ α ι τ ο ύ ς π ο λ ε μ ί ο υ ς , δ-
σ η ν δ ' έν τ ώ δ ι ώ κ ε ι ν , δ σ η ν δ '
έν τ ώ ά π ο κ τ ε ί ν ε ι ν τ ο ύ ς π ο λ ε -
μ ί ο υ ς , ώ ς δέ γ α υ ρ ο Ο ν τ α ι έπί
τ ώ Εργω, ώ ς δέ δ ό ξ α ν λ α μ -
πράν άναλαμβάνουσιν, ώς δ'
ε ύ φ ρ α ί ν ο ν τ α ι τήν π ό λ ι ν νομί-
ζ ο ν τ ε ς η ύ ξ η κ έ ν α ι . Ι κ α σ τ ο ς δέ
— 43
τό πιό πολύ νά φυλάξει τον εαυτό
11 του" έπειτα γιά τούς πολίτες τερμα-
τίζεται κάποτε ό πόλεμος μέ σπον-
δές ή μέ ειρήνη μά άνάμεσα στόν
τύραννο χαί στους τυραννευόμενους
ούτε ειρήνη γίνεται ποτέ, ούτε ποτέ
θά μποροΟσε ό τύραννος νά βασιστεί
σέ σπονδές χαί ν' άναθαρρήσει. Γ-
ι 2 πίρχουν άπό τήν ά λ ΐ η δυό ειδών
πόλεμοι, αυτοί πού σηκώνονται άνά-
μεσα στις πολιτείες χι αυτοί που ση
χώνονται άνάμεσα στόν τύραννο χαί
στους καταπιε,όμενουςυπήκοούς του,
"Οσα λοιπόν φοβερά έχει άπό τους
πόλεμους αυτούς 6 πόλεμος άνάμεσα
13 στις πολιτείες, αύτά χι ό τύραννος
τά'χει" γιατί χαί στ'άρματα πρέπει
νά'ναι χι οί δυό χαί νά φρουρούν-
ται χαί νά χιντυνεύουνε, χι άν νικη-
θούν χα! πάθουν χαχό, λυποΟνται τό
14 ίδιο χι οί δύο. Ά λ λ ά μόνο ώς έδώ
είναι ίσο: οί δυό τοΟτοι πόλεαοι* τά
ευχάριστα παραπέρα, δσα έχουν οί
πόλεμοι άνάμεσα στις πολιτείες, δέν
15 τά'χουν οί τύραννοι. "Οταν οί πολι-
τείες νιχήσουν σέ κάποια μάχη τους
άντίπαλους, δέν είναι εΰχολο νά πε-
ριγράψει χάνεις τήν πόση ν άναγάλ"
λιαση νιώθουν νά ρίξουν σέ φυγή
τούς όχτρούς, πόση νά τους κυνηγούν,
πόση νά τούς σχοτώνουνε, πώς περη-
φανεύονται γιά τό κατόρθωμα, πώς
παριντύνονται μιά δόξα λαμπρή,
πώς εύφραίνονται θαρρώντας πώς ά ·
νεβάσαν ψηλότερα τήν πόλη* καθέ-
ι 6 νας μάλιστα ισχυρίζεται πώς πήρε
—
ΐ ι ς π ρ ο σ π ο ι ε ί τ α ι και τής βου-
λ ή ς μ ε τ ε σ χ η κ έ ν α ι καί πλεΐ
στους άπεκτονέναι, χαλεπόν
δ έ ε ύ ρ ε ΐ ν δ π ο υ ο ύ χ ι καί έπι-
ψεύδονται, π λ έ ο ν α ς φάσκον-
τ ε ς ά π ε κ τ ο ν έ ν α ι ή δσοι δ ν τ ώ
δντι ά π ο θ ά ν ω σ ι ν ο ϋ τ ω κ α λ ό ν
τι α ύ τ ο ί ς δ ο κ ε ΐ ε ί ν α ι τό π ο λ ύ
ν ι κ ά ν . ό δέ τ ύ ρ α ν ν ο ς δ τ α ν ύ ΐ 7
π ο π τ ε ύ σ η και α ί σ θ α ν ό μ ε ν ο ς τ ώ
δντι ά ν τ ι π ρ α τ τ ο μ έ ν ο υ ς τ ι ν ό ς
ά π ο κ τ ε ΐ ν η , ο ί δ ε ν , δτι ούκ σ υ -
ζ ε ί δ λ η ν τήν π ό λ ι ν , έ π ί σ τ α τ α ί
τ ε , 'δτι μ ε ι ό ν ω ν ά ρ ξ ε ι , φ α ι δ ρ ό ς
τε ο ύ δ ύ ν α τ α ι ε ί ν α ι ο ύ δ έ με-
γ σ λ ύ ν ε τ α ι έπί τ ώ έ ρ γ ω , ά λ λ ά
μ ε ι ο ϊ κ α θ ' δ σ ο ν ä v δ ύ ν η τ α ι τό
γ ε γ ε ν η μ έ ν ο ν καί ά π ο λ ο γ ε ί τ α ι
δ μ α π ρ ά τ τ ω ν , ώ ς ούκ ά δ ι κ ώ ν
πεποίηκεν οϋτως ούδ' αύτώ
δ ο κ ε ΐ κ α λ ά τ ά π ο ι ο ύ μ ε ν α εί-
ν α ι . καί δ τ α ν ά π ο θ ά ν ω σ ι ν οϋς ι δ
έφοβήθη, ο υ δ έ ν τι μ ά λ λ ο ν τού-
του θαρρεί, ά λ λ ά φυλάττεται
ετι μ ά λ λ ο ν ή τό π ρ ό σ θ ε ν . καί
π ό λ ε μ ο ν μέν δ ή τ ο ι ο ύ τ ο ν έ χ ω ν
δ ι α τ ε λ ε ί ό τ ύ ρ α ν ν ο ς , δν έ γ ώ
δηλώ.
III. Φ ι λ ί α ς δ ' α υ κ α τ α θ έ α -
σ α ι ώ ς καινωνοΟσιν οί τ ύ ρ α ν -
ν ο ι . — ·• Κ α ί τ ο ύ τ ο υ τ ο ί ν υ ν
τοΟ κ τ ή μ α τ ο ς τ ο ι ο ύ τ ο υ δ ν τ ο ς
— 44
μέρος στό σχέδιο χαί πώ; σκότωσε
παραπολλούς, χι είναι δύσκολο μά
τήν άλήθεια νά μή βρεις σέ πολλά
χ χ ί τά ψέμματα, σά διαλαλούν πώς
σκοτώσανε περισσότερους άπ* ίσοι
στ' άλήθεια σκοτώθηκαν τόσο λαμ-
πρό τούς φαίνεται π ώ ; είναι ή μεγά-
λη νίχη. Ό τύραννο; δμω; δταν ύ-
ποψιασθή χαί πιάνοντας μερικούς
πού στ^ άλήθεια συνωμοτούνε ένάν-
τια του, τούς σχοτώνει, ξέρει, δτι
δέν άνεβάζει τήν πόλη σά σύνολο, έ-
χει τή συναίσθηση δτι τοΟ μένουν
λιγότεροι ύπήχοοι, δέν είνε χαρού-
μενος οδτε περηφανεύεται γιά τήν
πράξη του, άλλά χαί πασχίζει νά
μιχρύνει δσο μπορεί αύτό πού'γινε,
χαί ένώ τό πράττει, άπολογείται
ταυτόχρονα, πώς δέν βρίσχεται α'ά-
διχο χάνοντάς το" — τόσο μαχρυά
βρίσχεται άιτό τό νά πιστεύει πώς
είναι δμορφα τούτα πού χάνει. Κι°
δταν πεθάνουν αύτοί πού φοβήθηκε,
δέν είναι, νά πι);, π ώ ; θά βοή μεγα-
λύτερη άσφάλεια, άλλά φυλάγεται
πιά περισσότερο άπό πρώτα. Αύτό
λοιπόν τό είδος τοΟ πολέμου, πού
αού φανερώνω, έχει ό τύραννος σ* δ-
λη τή ζωή του.
Κύτταξε τώρα λοιπόν χαί τίς φι-
6 λίες, γιά νά δής πόσο μέρος άπ* αύ·
τές έχουν οί τύραννοι.-'—··· Κ ι ένώ
τέτοιο λοιπόν άπό φυσικού του είναι
τούτο τ' άπόχτημα, σ* αύτό τό λιγό-
τερο μέρος άπ* δλους τούς άνθρώ-
—
 μειονεκτοϋσιν οί τ ύ ρ α ν ν ο ι π ά ν -
τ ω ν μ ά λ ι σ τ α . ε( δέ β ο ύ λ ε ι , ώ
Σ ι μ ω ν ί δ η , είδέναι, δτι ά λ η θ ή
λ έ γ ω , 5>δε έπίσκεψαι. βεβαιό-
τ α τ ο ι μέν γ ά ρ δ ή π ο υ δ ο κ ο ΰ σ ι
φιλίαι ε ί ν α ι γονεΟσι π ρ ό ς π α ϊ -
δ α ς καί π α ι σ ί π ρ ό ς γ ο ν έ α ς καί
ά δ ε λ φ ο ΐ ς π ρ ό ς ά δ ε λ φ ο ύ ς καί
γ υ ν α ι ξ ί π ρ ό ς ά ν δ ρ α ς καί έταί-
ροις π ρ ό ς έ τ α ί ρ ο υ ς . εί τ ο ί ν υ ν
έθέλεις κ α τ α ν ο ε ΐ ν , εύρήσεις
μέν τ ο υ ς ( δ ι ώ τ α ς ύ π ό τ ο ύ τ ω ν
μ ά λ ι σ τ α φ ι λ ο υ μ έ ν ο υ ς , τ ο ύ ς δέ
τ υ ρ ά ν ν ο υ ς π ο λ λ ο ύ ς μέν π α ΐ -
δας έαυτώνάπεκτονότας πολ-
λούς δ' ύπό παίδων αύτούς
ά π ο λ ω λ ό τ α ς , π ο λ λ ο ύ ς δέ ά-
δ ε λ φ ο ύ ς έν τ υ ρ α ν ν ί σ ι ν ά λ λ η -
λοφόνους γεγενημένους, πολ-
λ ο ύ ς δέ καί ύ π ό γ υ ν α ι κ ώ ν τ ώ ν
έ α υ τ ώ ν τ υ ρ ά ν ν ο υ ς διεφθαρμέ-
ν ο υ ς καί ύ π ό έ τ α ί ρ ω ν γ ε τ ώ ν
μ ά λ ι σ τ α δοκούντων φίλων εί-
ν α ι . ο ΐ τ ι ν ε ς ο ΰ ν ύ π ό τ ώ ν φύσέι
π ε φ υ κ ό τ ω ν μ ά λ ι σ τ α φ ι λ ε ί ν καί
νόμω συνηναγκασμένων ούτω
μισούνται, π ώ ς ύ π ' ά λ λ ο υ γέ
τ ί ν ο ς οΤεσθαι χ ρ ή α ύ τ ο ύ ς φι-
λεΐσθαι ;
I V . Ά λ λ ά μήν καί π ί σ τ ε ω ς
δ σ τ ι ς έ λ ά χ ι σ τ ο ν μετέχει, π ώ ς
ο ύ χ ί μ ε γ ά λ ο υ ά γ α θ ο Ο μειονε-
κ τ ε ί ; π ο ί α μέν γ ά ρ σ υ ν ο υ σ ί α
ή δ ε ί α ά ν ε υ π ί σ τ ε ω ς τής π ρ ό ς
ά λ λ ή λ ο υ ς , π ο ί α δ ' ά ν δ ρ ί καί
— 45
που; οί τύραννοι τό'χουν. Κι άν, Σι-
μωνίδη, θέλεις νά δής πώς άλήθεια
σοΟ λέω, σκέψου μέ τούτο τόν τρόπο.
7 01 πιό στερεές φιλίες Αποθέτω εί-
ναι έχεΐνες που ένώνουν τους γονείς
μέ τά παιδιά, τά παιδιά μέ τούς γο-
νείς, τ3 άδέρφια μέ τ9 αδέρφια. τΙς
γυναίκες μέ τούς άντρες τους, τούς
φίλους μέ τούς φίλους. Ά ν θέλεις
8 λοιπόν νά έξετάσεις, θά βρή; πώς
ένώ οί πολίτες χαίρονται τίς πιό
βαθειές άγάπες άπ' αυτούς, οί τύ-
ραννοι καί πολλά παιδιά τους θανά-
τωσαν καί πολλοί άπό τά παιδιά
τους χαθήκανε καί πολλά άδέρφια
πού διεκδικούσαν τήν τυραννία άλ-
ληλοσκοτώθηκαν, καί πώς πολλοί
πάλι τύραννοι σκοτώθηκαν άπό τίς
γυναίκες τους κι άπό τούς φίλους
πού νομίζονταν οί πιό άφοσιωμένοι.
'Εκείνους λοιπόν πού τούς μισοΟν
μέ τόσο πάθος αύτοί πού άπό φυσι-
κού τους πρέπει κι είναι μαζί κι άπό
9 τό έθιμο άναγκασμένοι νά τούς à r a -
πούνε τό πιό πολύ, πώς νά φαντα-
στούμε πώς άλλο κανένα πλάσμα
τούς άγαπάει ;
Ά λ λ ά κι έκεϊνος πού άπό τήν έμ-
πιστοσύνη δέν έχει παρά έλάχιστο
μέρος, πώς νά πούμε πώς δέν είναι
άπό μεγάλο άγαθί στερημένο; ; 11οιά
συντροφιά χωρίς έμπιστοσύνη άνά·
με σα σιά πρόσωπά τη; είναι γλυκειά,
ποιά σχέση εύχάριστη άνάμεσα στόν
άντρα καί σ ι ή γυναίκα χωρίς έμπι-
—
γυναικί τερπνή άνευ πίστεως στοσύνη, ποιός υπηρέτης χωοίς νά
ό μ ι λ ί α , π ο ί ο ς δέ θ ε ρ ά π ω ν ήδυς τοΟ έχουμε έμπιστοσύνη εύχάριστος ;

ά π ι σ τ ο ύ μ ε ν ο ς ; καί τ ο ύ τ ο υ τοί- 2 Ά π ' αύτή τήν έμπιστοσύνη λοιπόν

ν υ ν τοΟ π ι σ τ ώ ς πρός τινας έ- πρός τούς άλλους, τό πιό έλάχιστο
χειν έλάχιστον μέτεστι τυράν- μέρος ό τύραννος τ ό ' χ ε ι — ό τύραν-
νω όπότε γε ούδέ σιτίοις καϊ νος πού ζ ή χωρίς νά'χει έμπιστοσύ-
ποτοΐς πιστεύων διάγει, ά λ λ ά νη ούτε στα φαγητά χαί στά πιοτά,
καί τ ο ύ τ ω ν , π ρ ι ν ά π ά ρ χ ε σ θ α ι άλλά πρίν νά στάξουν άχόμη γιά
τοις θεοΐς, τούς διακόνους τούς θεούς τή σπονδή, προστάζουν
πρώτον κελεύουσιν άπογεύσα- τούς ύπηρέτες νά τά δοχιμάσουνε,
σ θ α ι διά τό ά π ι σ τ ε ϊ ν , μή καί άπό έλλειψη έμπιστοσύνης, μ ή φάνε
έν τούτοις κ α κ ό ν τι φάγωσιν χαί πιούνε σ' αυτά χαμμιά συρορά
ή π ί ω σ ι ν . ά λ λ ά μήν καί α ί π α - 3 τους. Ά λ λ ά χ ι ' οί πατρίδες γιά 6-
τρίδες τοϊς μέν ά λ λ ο ι ς άνθρώ- λους τούς άλλους άνθρώπους είναι
ποις πλείστου άξιαι. πολΐται τόσο πολύτιμες* γιατί οί πολίτες,
γάρ δορυψοροΟσι μέν άλλή- χωρίς νά πληρώνονται, άλληλοφρου-
λους άνευ μισθού έπί τούς ροΟνται ένάντια στούς δούλους, άλ-
δούλους, δορυψοροΟσι δ ' έπί λ η λοφρουροΰνται χ ι ένάντια στούς
τ ο ύ ς κ α κ ο ύ ρ γ ο υ ς ύ π έ ρ τοΟ μ») χαχούργους γιά νά μή πεθάνει χά-
δένα τών πολιτών βιαίω θ α ν ά - νεις άπό τούς πολίτες μέ βίαιο θά-
τ ω ά π ο θ ν ή σ κ ε ι ν . ο ύ τ ω δέ π ό ρ - 4 νατο. Καί προχώρησαν μάλιστα τό-
ρω προεληλύθασι φυλακής, ώ- σο πολύ στά μέτρα τής προστασίας
στε πεποίηνται π ο λ λ ο ί νόμον τής ζωής, πού πολλοί νομοθέτησαν
τ ώ μ α ι ο φ ό ν ω μηδέ τόν συνόν- νά μ ή θεωρείται άμόλυντος ούτε αύ-
τα καθαρεύειν ώ σ τ ε διά τάς τός πού πλησιάζει τόν μιασμένο άπό
πατρίδας άσφαλώς έκαστος φόνο* χ ι έτσι χάρη στις πατρίδες,
βιοτεύει τ ώ ν π ο λ ι τ ώ ν , τ ο ι ς δέ 5 ζει ό χάθε πολίτης Ασφαλισμένος.
τυράννοις καϊ τούτο εμπαλιν 1\ά τούς τύραννου; δμως χ ι έ5ώ τ'ό-
άνέστραπται. άντί γάρ τοΰ λότελα άντίθετο γίνεται* άντί νά
τ ι μ ω ρ ε ί ν α ύ τ ο ΐ ς α ί π ό λ ε ι ς με- τούς προστατεύουν οί πολιτείες τους.
γ ά λ ω ς τιμώσι τόν άποκτείναν- μεγάλες τιμές άπονέμουν σ αύτόν
τ α τ ό ν τ ύ ρ α ν ν ο ν , καί ά ν τ ί γ ε πού σχοτώνει ίνα τύραννο, χ ι άντί
τ ο υ εΤργειν έκ τ ώ ν ι ε ρ ώ ν , ώ- νά τόν έμποδίζουν νά μπαίνει στούς
σ π ε ρ τ ο ύ ς τών ιδιωτών φονέας, ίερούς χώρους, δπως τούς φονιάδες
άντί τούτου καί εικόνας έν τών πολιτών, άπεναντίας χαί Ανδρι-
τοις ίεροΐς ίστάσιν αί πόλεις άντες μέσα στά ίερά στήνουν οί κ σ ·

46 -
τών τούτο ποιησάντων. Et 6 λιτεϊες σ' αυτούς πού κατόρθωσαν
δ έ ο ϊ ε ι , ώ ς π λ ε ί ω έ χ ω ν τ ώ ν Ιδι- κάτι τέτοιο. Κ ι άν νομίζεις έσύ, π ώ ;
ω τ ώ ν κτήματα ό τύραννος διά έπειδή ί τύραννος έχει περισσότερα
τοΟτο κ α ί π λ ε ί ω ά τ ι ' α ύ τ ώ ν εύ- άποχτήματα άπό τους ιδιώτες, για
φραίνεται, ούδέ τοϋτο ούτως τοΟτο καί χαίρεται πιό πολύ ά π '
έχει, ώ Σ ι μ ω ν ί δ η , ά λ λ ' ώ σ π ε ρ αυτά, ούτε τούτο είναι έτσι, Σιμωνί-
ot ά θ λ η τ α ί ο ύ χ δταν Ιδιωτών δη - γιατί δπως οί άθλητές δέν εύ-
γένωνται κρείττονες, τοΟτ'αύ- φραίνονται δταν όπερτεροΟν τούς ά-
τούς ευφραίνει, ά λ λ ' δ τ α ν τ ώ ν γύμναστους, άλλά θλίβονται δταν ά-
άνταγωνιστών ήττους, τοϋτ' ποδειχτοΟν κατώτεροι άπό τούς άν-
αύτούς άνιφ. οϋτω καί ό τύ- ταγωνιστές, ? toi κι δ τύραννος δέν
ραννος ούχ δταν τών Ιδιωτών ευφραίνεται δταν φαίνεται νά'χει
π λ ε ί ω φαίνηται έ χ ω ν , τότ? εύ περισσότερα άπό τού; ίΐιώτες άλλά
φραίνεται, ά λ λ ' δταν έτέρων θλίβεται δταν έχε: λιγότερα άπ' άλ-
τυράννων έ λ ά τ τ ω έχη, τ ο ύ τ ω λου; τυράννου; - γιατί αύτούς θεω-
λυπείται- τούτους γ ά ρ άντα- ρεί άνταγωνιστές του στόν πλοΟτο.
γωνιστάς ήγεΐται αύτώ του Ά π ό ττ,ν ά λ λ η δέν κατορθώνει πιό
π λ ο ύ τ ο υ είναι, ούδέ γε θάττόν 7 ΥΡήΥ°Ρ® τόν ιδιώτη ό τύραννο;
τι γ ί γ ν ε τ α ι τώ τυράννω ή τώ aötä πού έπιθυμεΐ γιατί δ ι δ ι ώ τ η ;
(διώτη ώ ν έ π ι θ υ μ ε ΐ . 6 μέν γ ά ρ θά ζητήσει ν' άποχτήσει τό πολύ
Ιδιώτης ο Ι κ ί α ς ή ά γ ρ ο ΰ ή ο ΐ κ έ ένα σπίτι ή ένα χωράφι ή ένα σκλά-
του έπιθυμεΐ ό δέ τ ύ ρ α ν ν ο ς ή βο, ένώ ό τύραννο; ή πολιτείες ή
π ό λ ε ω ν ή χ ώ ρ α ς π ο λ λ ή ς ή λι- χώρα μεγάλη ή λιμάνια ή άκρόπο-
μένων ή άκροπόλεων Ισχυρών, λες ισχυρές, πού είναι πολύ πιό δύ-
ä έστι π ο λ ύ χαλεπώτερα καί σκολο παρά οί έπιθυμίες τών ιδιω-
έπικινδυνότερα κατεργάσα- τών καί πολύ πιό επικίνδυνο νά κα-
σ θ α ι τών Ιδιωτικών έπιθυμημά τορθωθούνε. Ά λ λ ά θά δής άνάμεσα
των. ά λ λ ά μέντοι καί π έ ν η τ α ς 8 στού; ιδιώτες τόσο λίγου; φτωχούς,
δψει ούτως όλίγους τών Ιδιω- δσο πολλού; άνάμεσα στού; τυράν-
τών ώς πολλούς τών τυράν- νου;. Γιατί δέν κρίνονται μέ τόν ά-
νων. ού γ ά ρ τώ άριθμώ ούτε ριθμό ούτε τά πολλά οδιε τά λίγα,
τά π ο λ λ ά κ ρ ί ν ε τ α ι ο ΰ τ ε τ ά ό- άλλά μέ τ ί ; άνάγκες του κάτοχου
λίγα, ά λ λ ά πρός τ ά ς χρήσεις· τους* έτσι πού άμα ξεπερνούνε τά
ώστε τ ά μ έ ν υ π ε ρ β ά λ λ ο ν τ α τά άρχετά νά'ναι πολλά, κι δταν είναι
Ικανά π ο λ λ ά έστι, τ ά δέ τ ώ ν κάτου άπό τ ' άρκετά, νά'ναι λίγα.
Ικανών ελλείποντα όλίγα τώ 9 Είναι λοιπόν πολύ πιό δύσκολο στόν

-47 —
οΰν τυράννω τά π ο λ λ ά π λ ά -
σ ι σ ή τ τ ο ν Ι κ α ν ά έστιν είς τ ά
άναγκαϊα δαπανήματα ή τώ
Ιδιώτη, τ ο ι ς μέν γ ά ρ ί δ ι ώ τ α ι ς
έξεστι τάς δ α π ά ν α ς συντέμνειν
είς τ ά κ α θ ' ή μ έ ρ α ν , δ π η βού-
λ ο ν τ α ι , τ ο ι ς δέ τ υ ρ ά ν ν ο ι ς ούκ
έ ν δ έ χ ε τ α ι . α ί γ ά ρ μ έ γ ι σ τ α ι αύ-
τ ο ί ς δ α π ά ν α ι και ά ν α γ κ α ι ό τ α -
τ α ι είς τ ά ς τής ψ υ χ ή ς φ υ λ α κ ά ς
είσι - τό δέ τ ο ύ τ ω ν σ υ ν τ έ μ ν ε ι ν
δ λ ε θ ρ ο ς δ ο κ ε ΐ ε ί ν α ι έ π ε ι τ α δέ ί ο σημαίνει τήν καταστροφή του. "Ε-
δ σ ο ι μέν δ ύ ν α ν τ α ι Ι χ ε ι ν ά π ό
τ ο ύ δ ι κ α ί ο υ δ σ ω ν δ έ ο ν τ α ι , τί
δ ν τ ο ύ τ ο υ ς ο ί κ τ ε ί ρ ο ι τ ι ς ώ ς πέ-
ν η τ α ς ; δσοι δ ' ά ν α γ κ ά ζ ο ν τ α ι
δ ι ' Ι ν δ ε ι α ν κ α κ ό ν τι καί αίσ-
χρόν μηχανώμενοι ζήν, π ώ ς ού
τ ο ύ τ ο υ ς ά θ λ ί ο υ ς δ ν τις καί πέ- i l έλλε.ψη να μηχανεύονται κάτι κακό
ν η τ α ς δ ι κ α ί ω ς κ α λ ο ί η ; οί τύ-
ραννοι τοίνυν ά ν α γ κ ά ζ ο ν τ α ι
π λ ε ί σ τ α σ υ λ ά ν ά δ ί κ ω ς καί Ιε-
ρά καί ά ν θ ρ ώ π ο υ ς δ ι ά τό είς
τ ά ς ά ν α γ κ α ί α ς δ α π ά ν α ς άεί
προσδείσθαι χρημάτων, ώσ-
π ε ρ γ ά ρ π ο λ έ μ ο υ δ ν τ ο ς άεί
ά ν α γ κ ά ζ ο ν τ α ι σ τ ρ ά τ ε υ μ α τρέ-
φειν ή ά π ο λ ω λ έ ν α ι .
V . Χ α λ ε π ό ν δ ' έ ρ ώ σοι καί
δ λ λ ο π ά θ η μ α , £> Σ ι μ ω ν ί δ η , τ ώ ν
τυράννων, γ ι γ ν ώ σ κ ο υ σ ι μέν
γ ά ρ ούδέν ήττον τών ίδιωτών
τ ο ύ ς ά λ κ ί μ ο υ ς τε καί σ ο φ ο ύ ς
καί δ ι κ α ί ο υ ς , τ ο ύ τ ο υ ς δ ' ά ν τ ί
τοΟ δ γ α σ θ α ι φ ο β ο ύ ν τ α ι , τ ο ύ ς
- 4
τύραννο μέ τ ί πολλαπλάσια πλούτη
του νά άνταποκριθή στίς άναγκαϊες
δαπάνες του παρά στόν ιδιώτη. Ό
ίδιώτης μπορεί νά μετριάζει χατά
τή θέληση του τΙς καθημερινές δα-
πάνες του, πράμα που μέ τόν τύραν-
νο δέν θά μποροΟσε νά γίνει' γιατί
οί πιό μεγάλες χαί πιό άναγχαΐες
δαπάνες τού τύραννου είναι γιά τή
φρούρηση τής ζωής του" τό νά τις
μετριάσει λοιπόν είναι φανερό π ώ ;
πειτα πώς θά μπορούσε κανείς νά
θεωρήσει άξιολύπητους σά φτωχούς
δσους μπορούν νά'χουν τά άναγ«αΙα
μέ τίαια μέσα ; καί πώς δέν Ηί'λεγε
κανείς μέ τό δίκιο του άθλιου; καί
φτωχού; δσους θ' άναγκαζόνταν άπό
καί ντροπερό γιά νά ζοΟνε; Οί τύ-
ραννοι λοιπόν άναγκάζονιαι δχι
σπάνια νά ληστεύουν καί ναούς καί
άνθρώπους, έπειδή πάντοτε έχουν
άνάγκη κι άπ' άλλα χρήματα γιά τ!ς
άναγκαΐες δαπάνες. "Ετσι άκριβώς
σά νά'χουνε πόλεμο είναι πάντα ά-
ναγκασμένοι ή νά διατρέφουν στρα-
τό ή νά καταστραφούνε.
Ά λ λ ά κ ι ' άλλο κάτι φοβερό πού
παθαίνουν οί τύραννοι θά σού πώ,
Σ μωνίδη Αναγνωρίζουν τόσο εύ-
κολα ίσο κι οί ιδιώτες ποιο! είναι
άνδρείοι, ποιο! σοφοί καί ποιοί δί-
καιοι' άλλά άντί νά τούς Ηαυμάζουν
τούς φοβούνται—τούς Ινδρείους μήν
8 -
 μέν ά ν δ ρ ε ί ο υ ς , μή τι τ ο λ μ ή σ ω -
σι τής έ λ ε υ θ ε ρ ί α ς £νεκεν, τ ο ύ ς
δέ σ ο φ ο ύ ς , μή τι μ η χ α ν ή σ ω ν -
ται, τ ο ύ ς δέ δ ι κ α ί ο υ ς , μή έπι-
θ υ μ ή σ η τό π λ ή θ ο ς ύ π ' α ύ τ ώ ν
π ρ ο σ τ α τ ε ΐ σ θ α ι . δ τ α ν δέ τ ο ύ ς
τ ο ι ο ύ τ ο υ ς διά τ ό ν φ ό β ο ν ύπ-
ε ξ α ι ρ ώ ν τ α ι , τίνες ά λ λ ο ι αύτοΤς
καταλείπονται χρήσθαι ά λ λ ' ή
οί άδικοί τε καί ά κ ρ α τ ε ΐ ς καί
ά ν δ ρ α π ο δ ώ δ ε ι ς ; οί μέν ά δ ι κ ο ι
π ι σ τ ε υ ό μ ε ν ο ι , διότι φ ο β ο ύ ν τ α ι
ώ σ π ε ρ οί τ ύ ρ α ν ν ο ι τ ά ς π ό λ ε ι ς
μήποτε έλεύθεραι γενόμενοι
έ γ κ ρ α τ ε ΐ ς α ύ ι ώ ν γ έ ν ω ν τ α ι , οί
δ ' ά κ ρ α τ ε ΐ ς τής είς τό π α ρ ό ν
έ ξ ο υ σ ί α ς ί ν ε κ α , οί δ ' ά ν δ ρ α -
π ο δ ώ δ ε ι ς διότι ούδ* α ύ τ ο ί ά ξ ι -
οΟσιν έ λ ε ύ θ ε ρ ο ι ε ί ν α ι , χ α λ ε -
π ό ν ο δ ν καί τοΟτο τό π ά θ η μ α
Εμοιγε δ ο κ ε ϊ ε ί ν α ι , τό ά λ λ ο υ ς
μέν ή γ ε ΐ σ θ α ι ά γ α θ ο ύ ς ά ν δ ρ α ς ,
ά λ λ ο ι ς δέ χ ρ ή σ θ α ι ά ν α γ κ ά ζ ε -
σ θ α ι . Ι τ ι δέ ψ ι λ ό π ο λ ι ν μέν
ά ν ά γ κ η ν καί τόν τύραννον εί-
ναι" ά ν ε υ γ ά ρ τής π ό λ ε ω ς
οδτ' άν σώζεσθαι δύναιτο ο0τ'
ά ν ε ύ δ α ι μ ο ν ε ΐ ν * ή δέ τ υ ρ α ν ν ί ς
ά ν α γ κ ά ζ ε ι καί τ α ΐ ς έ α υ τ ώ ν π α -
τρίσιν έ γ κ α λ ε ΐ ν . οΟτε γ ά ρ ά λ -
κ ί μ ο υ ς ο£5τ' ε ύ ό π λ ο υ ς χ α ί ρ ο υ σ ι
τούς πολίτας παρασκευάζον-
τες, ά λ λ ά τ ο ύ ς ξ έ ν ο υ ς δεινο-
τ έ ρ ο υ ς τ ώ ν π ο λ ι τ ώ ν ποιοΟντες
ήδονται μ ά λ λ ο ν καί τούτοις
χρώνται δορυφόροις. άλλά
Δήμου καταλύσεως καί τυραννί&ος —
Αποτολμήσουν τίποτε γιά τή λευτε-
ριά, του; σοφούς μή σχεδιάσουν τί-
ποτε καί τού; δίκαιους, μή δ λαός
τούς έπιθυμήσει γι* άρχηγούς του.
Ό τ α ν λοιπόν έξαιτίας τού φόβου
2 έξοντώσουν λίγο - λίγο τούς τέτοι-
ους, ποιοί άλλοι τούς άπομένουν νά
χρησιμοποιήσουνε, παρά οί άδικοι,
όί άνθρωποι μέ πάθη χι οί δουλό-
πρεποι ; χ ι ' αύτούς μπορούν νά τούς
έμπιστεύονται, τού; άδικους, γιατί
φοβούνται, δπως χι οί τύραννοι, τΙς
πολιτείες μήν έλευτερωθούν χάποτε
χαί τούς πιάσουνε, τούς άνθρωπους
μέ πάθη, γιατί θέλουν νά βρίσκον-
ται στα πράματα, καί τούς δουλό-
πρεπους, γιατί ούτε οί Ιδιοι έχουν
τήν άξίωση νά'ναι έλεύτεροι. Φο-
βερό λοιπόν χαί τούτο τό πάθημα
μού φαίνεται, έμένα τουλάχιστο, άλ-
λους νά βλέπει γιά σπουδαίους άν-
θρώπους ό τύραννος χαί ν' άναγχά-
ζεται νά μεταχειρίζεται άλλους
3 Ιίαραπέρα χατανάγχη χι ό τύραννος
πρέπει ν* άγαπάει τήν πόλη του*
γιατί δίχως τήν πόλη του ούτε ά-
σφαλισμένος θά μπορούσε νά'ναι
ούτε εύτυχισμένος* χ ι ώστόσο ή τυ-
ραννία τόν άναγχάζει νά τά βάνει
καί μέ τήν (δια τήν πατρίδα του.
Γιατί δέν χαίρεται νά βλέπει τούς
πολίτες του άντρείους καί καλά άρ·
ματωμένους, μά πιό πολύ φχαριστιέ-
ται νά χάνει τούς ξένους φοβερότε-
ρους άπό τούς πολίτες χ ι αύτούς νά
4 χρησιμοποιεί γιά δορυφόρους. Άλ·
μήν ο ύ δ ' δ ν ε ύ ε τ η ρ ι ώ ν γ ε ν ο μ έ - λά χι ούτε σαν έρθουν χαλές χρο-
νων άφθονία τών ά γ α θ ώ ν γί· νιές χαί φέρουν άφθονες τίς σο-
γνηται, ούδέ τότε συγχαίρει 6 δειές, ούτε τότε ό τύραννος χαίρε-
τύραννος, ένδεεστέροις γ ά ρ ται μαζί μέ τούς πολίτες* γιατί πι-
οδσι τ α π ε ι ν ο τ έ ρ ο ι ς αύτοΤς οΤ- στεύει πώς δσο φτωχότεροι είναι
ονται χρήσθαι. τόσο χαί ταπεινότεροι θά'ναι στά
θελήματά του.
V I . — " ' " οί δέ τ ύ ρ α ν ο ι μι- — . . . " Ο σ ο γιά τους φρουρούς, of
σθού φύλακας Ιχουσιν ώσπερ τύραννοι πέρνουν τούς φρουρούς μέ
θ ε ρ ι σ τ ά ς . καί δ ε ϊ μέν δ ή π ο υ 11 μισθό,, δπω; χαί τους θεριστάδες.
τ ο ύ ς φ ύ λ α κ α ς μηδέν ο ύ τ ω ποι- Καί ή κυριότερη βέβαια άρετή που
ε ί ν δ ύ ν α σ θ α ι ώ ς π ι σ τ ο ύ ς εί- ζητάμε άπό τού; φρουρούς είναι,
ν α ι · π ι σ τ ό ν δέ έ ν α π ο λ ύ χ α λ ε - νομίζω, τό νά'ναι έμπιστοι* μά εί-
π ώ τ ε ρ ο ν ε ύ ρ ε ΐ ν f) π ά ν υ π ο λ - ναι πολύ πιό δύσχολο νά βρής ίνα
λούς έργάτας όποιου βούλει φύλαχα έμπιστο παρά άναρίθμητους
έ ρ γ ο υ , ά λ λ ω ς τε καί ό π ό τ α ν έργάτες για όποιαδήποτε δουλειά,
χ ρ η μ ά τ ω ν μέν έ ν ε κ α π α ρ ώ σ ι ν πολύ περισσότερο μάλιστα δταν ύ-
οί φ υ λ ά τ τ ο ν τ ε ς , έ ξ η δ ' α ύ τ ο ΐ ς περετοΟν γιά τό μισθό τους οί qpù-
έν ό λ ί γ ω χ ρ ό ν ω π ο λ ύ π λ ε ί ω λαχες χι είναι στό χέρι τους, σκο-
λαβείν άποκτείνασιτόγ τύραν τώνοντας τόν τύραννο, νά πάρουν
ν ο ν ή 8 σ α π ο λ ύ ν χ ρ ό ν ο ν φυ- σέ μιά μόνο στιγμή πολύ περισσό-
λάττοντες παρά τού τυράννου τερα άπ' δσα γιά πολύν χαιρό πέρ-
λαμβάνουσιν. " Ο δ ' έ ζ ή λ ω - 12 νουν άπ' αύτόν φυλάγοντάς τον. Κι*
σ α ς ή μ ά ς , ώ ς μέν φ ί λ ο υ ς μά- δσο τέλος γι* αύτό πουμάς ζήλεψες,
λ ι σ τ α εδ π ο ι ε ί ν δ υ ν ά μ ε θ α , τ ο ύ ς πώς μποροΟμε περισσότερο άπό τόν
δ ' έχθρούς π ά ν τ ω ν μάλιστα χαθένα νά εύεργετοΟμε τούς φίλους
χ ε ι ρ ο ύ μ ε θ α , ο ύ δ έ ταΟΘ' ο ϋ τ ω ς μας χαί περισσότερο άπό τόν χα
έχ»·ι. φ ί λ ο υ ς μέν γ ά ρ π ώ ς ά ν 13 θένα νά βάνουμε ατό χέ(/ΐ τούς όχ-
ν ο μ ί σ α ι ς π ο τ έ εδ π ο ι ε ί ν , δ τ α ν τρούς, ούτε τοΟτα είναι άλήίεια.
εδ είδης, δτι ό τ ά π λ ε ί σ τ α λ α μ - Γιατί πώς θά μπορέσεις νά νιώσε:ς
β ά ν ω ν π α ρ ά σοΟ ή δ ι σ τ ' ά ν ώ ς ποτέ πώς εύϊργετείς τού; φίλου;
τ ά χ ι σ τ α έ ξ ό φ θ α λ μ ώ ν σ ο υ γέ- σου δταν ξέρεις πώς αύτός πού θά
ν ο ι τ ο ; δ τι γ ά ρ ά ν τις λ ά β η πάρει τά πιό πολλά άπό σέ, μέ τήν
πιό μεγάλη χαρά θά φύ?ει τό τα-
χύτερο άπό μπροστά σου; γιατί άπ'
αύτά πού θά πάρει χάποιος άπό τόν

— 5ο -
π α ρ ά τυράννου, ούδείς ουδέν
ί α υ τ ο Ο νομίζει, πρίν ά ν Ι ξ ω
τής τ ο ύ τ ο υ έ π ι κ ρ α τ ε ί α ς γένη-
τ σ ι . έ χ θ ρ ο ύ ς δ* α δ π ώ ς ά ν 14 έξουσιάζει. Καί πώς θά π ή ; πάλι
φαίης μ ά λ ι σ τ α τ ο ϊ ς τ υ ρ ά ν ν ο ι ς
έ ξ ε ί ν α ι χειροΟσθαι, δ τ α ν εδ
ε ί δ ώ σ ι ν , δτι έ χ θ ρ ο ί α ύ τ ώ ν είσί
π ά ν τ ε ς οί τ υ ρ α ν ν ο ύ μ ε ν ο ί τ τού-
τ ο υ ς δέ μήτε κ α τ α κ α ί ν ε ι ν ά -
π α ν τ ο ς μήτε δ ε σ μ ε ύ ε ι ν ο ΐ ό ν τε
fj· τ ί ν ω ν γ ά ρ Ιτι ά ρ ξ ε ι ; ά λ λ *
ε ί δ ό τ α ς , δτι έ χ θ ρ ο ί είσι, τού-
τ ο υ ς ά μ α μέν φ υ λ ά τ τ ε σ θ α ι
δ έ η καί χ ρ ή σ θ α ι δ ' α ύ τ ο ΐ ς ά-
ν α γ κ ά ζ ε σ θ α ι ; εδ δ ' ϊσθι καί 15 ται άπ' αυτού; vai νά'ναι άναγκα-
τοΟτο, ώ Σ ι μ ω ν ί δ η , δτι και
οΟς τ ώ ν π ο λ ι τ ώ ν δ ε δ ί α σ ι , χ α -
λ ε π ώ ς μέν α ύ τ ο ύ ς ζ ώ ν τ α ς ό-
ρώσι, χ α λ ε π ώ ς δ' άποκτείνου-
σ ι ν ώ σ π ε ρ γε καί ϊ π π ο ς εί ά -
γ α θ ό ς μέν εΤη, φ ο β ε ρ ό ς δέ μή
ά ν ή κ ε σ τ ό ν τι π ο ι ή σ η , χ α λ ε π ώ ς σκοτώνουν' δπω; άλογο νά ποϋμε
μέν ά ν τις α ύ τ ό ν ά π ο κ τ ε ΐ ν α ι
δ ι ά τήν ά ρ ε τ ή ν , χ α λ ε π ώ ς δέ
ζώντι χρώτο, εύλαβούμενος,
μ ή τι ά ν ή κ ε σ τ ό ν έν τ ο ι ς κιν5ύ-
νοις έ ρ γ ά σ η τ α ι .
V I I . — · · · " Ο τ ι , Ιφη, ώ Σ ι - ΐ 2
μ ω ν ί δ η , καί τ α ύ τ η ά θ λ ι ώ τ α τ ό ν
έ σ ΐ ι ν ή τ υ ρ α ν ν ί ς · ο ύ δ έ γ ά ρ ά-
•παλλαγήναι δυνατόν αύτής
ί σ τ ι . π ώ ς γάρ ά ν τίς π ο τ ε έ-
•ξαρκέσειε τ ύ ρ α ν ν ο ς ή χ ρ ή μ α τ α
τύραννο, δποιος χαί νά'ναι, τίποτε
δέν θαρρεί γιά δικό του, προτοϋ νά
βγή άπό τή χώρα πού ό τύραννο;
πώς οί τύραννοι περισσότερο παρ'
άλλος μπορούν νά βάλουν ατό χέρι
τούς όχτρούς, δταν πολύ καλά ξέ-
ρουνε πώς όχτροί τους είναι δλοι
οί τυραννευόμενοι κι* αΰτούς ούτε
νά τούς σκοτώσουν δλου; μπορούν
ούτε καί v i τους φυλϊκίσουν ; γιατί
τότε αε ποιούς ό τύραννος θ' άρχει ;
άλλά άντίθετα, ξέροντας πώς είνα:
έχθροί, πρέπει συνάμα νά φυλάγε-
σμένος νά τούς χρησιμοποιεί; Μά
καί τοΟτο, Σιμωνίδη, νά ξέρει; κα
λά, δτι κι αυτού; άκόμα τού; πο.
λίτες πού φοβούνται, δύσκολα οί
τύραννοι άνέχονται νά τούς βλέπουν
νά ζοΟν, άλλά καί δύσκολα τούς
λαμπρό μά ποϋ είναι φόβος νά φέ-
ρει καί καμμιά συμφορά, ούσκολα,
χάρη στήν άξία του, θά μποροΟσε
νά τό σκοτώσει κανείς μά κ ι ί δύ
σκολα θά μποροΟσε νά τό μεταχειρι-
στεί ζωντανό, άπό $όβο μή κάμει
κάτι τό άγιάτρευτο σ' ώρα κιντύνου.
— . . . Ά λ λ ά καί σ' αυτό τό ση-
μείο ή τυραννία είναι άθλιότατο
πρβμα" οδιε δηλαδή νά γλιττώσει
άπ' αύτή Οά μποροΟσε ό τύραννος.
Γιατί πώς θά μποροΟσε ν' άρχέσει
καί ποιός ποτέ τύραννος ή τ ί χοή-
έ κ τ ί ν ω ν δ σ ο υ ς ά φ ε ί λ ε τ ο ή δε-
σμούς ά ν τ ι π ά σ χ ο ι δσους δή
έδέσμευσεν ή δσους κατέκανε
π ώ ς δ ν Ικανάς ψυχάς -άντι-
παράσχοιτο άποθανουμένας ;
ά λ λ ' εϊπερ τω δ λ λ ω , ώ Σιμω-
νίδη, λ υ σ ι τ ε λ ε ΐ ά π ά γ ξ α σ θ α ι ,
ϊσθι, έφη, δτι τ υ ρ ά ν ν ω Ι γ ω γ ε
ε ύ ρ ί σ κ ω μ ά λ ι σ τ α τοΟτο λ υ σ ι -
τελουν ποιήσαι. μ ό ν ω γ ά ρ αύ-
τ ώ ο ΰ τ ε Ι χ ε ι ν οΟτε κ α τ α θ έ -
σθσι τά κακά λυσιτελεΐ.
— 52 —
ματα νά γυρίσει σ' δσους άφαί-
ρεσc χρήματα, ή νά μπή στά Ιδια
δεσμά γιά δσους φυλάχισε, ή γιά 6-
σους θανάτωσε, πώς θά μπορούσε νά
δώσει άπ° αύτού του ισάριθμες ζωές
3 νά θανατωθοΟνε; " Α χ , άν συμφέ-
ρει, Σιμωνίδη, σ' όποιοδήποτε άλ-
λον νά χρεμαστή, πίστεψε με είπε,
έγώ τουλάχιστο βρίσκω πώς άπό μιά
τέτοια'πράξη ό τύραννος έχει τό
μεγαλύτερο χέρδος' γιατί μόνο σ'αύ-
τόν δέν συμφέρει ούτε νά διατηρή-
σει ούτε νά παρατήσει τά βάσανά
του.
 •
καίτοι πασών όλιγοχρονιώτεραι τών πολιτειών είσιν
Ολιγαρχία καίτυραννίς
'Αριστοτέλης, Π ο λ ι τ . V 9 . 2 1 . i.VS^u
 π λ ή θ ο ς δέ ά ρ χ ο ν π ρ ώ τ α μέν ο ΰ ν ο μ α π ά ν τ ω ν κ ά λ λ ι σ τ ο ν
εχει, Ισονομίην, δεύτερα δέ τούτων, τών ό μ ό ν α ρ χ ο ς , ποιέει
ούδέν· π ά λ ω μέν ά ρ χ ά ς ά ρ χ ε ι , ύπεύθυνον δέ ά ρ χ ή ν έχει»
β ο υ λ ε ύ μ α τ α δ έ π ά ν τ α έ ς τ ό κ ο ι ν ό ν ά ν α φ έ ρ ε ι |<ο
'Ηρόδοτο; III 8ο

καί ό ν ο μ α μέν δ ι ά τό μή ές ό λ ί γ ο υ ς ά λ λ ' ές π λ ε ί ο ν α ς

ο ί κ ε ΐ ν δ η μ ο κ ρ α τ ί α κ έ κ λ η τ α ι , μ έ τ ε σ τ ι δ έ κ α τ ά μ έ ν τ ο υ ς νό-
μους πρός τά ϊ δ ι α δ ι ά φ ο ρ α π ά σ ι τό ϊσον, κ α τ ά δέ τήν
ά ξ ί ω σ ι ν , ώ ς έ κ α σ τ ο ς έν τ ω ε ύ δ ο κ ι μ ε ί , ο ύ κ ά π ό μ έ ρ ο υ ς τ ά
π λ έ ο ν έ ς τ ά κ ο ι ν ά ή ά π ' ά ρ ε τ ή ς π ρ ο τ ι μ ά τ α ι |«j
Θουκυδίδης II 3 7 - 1
 oc

ν ό μ ο ι

ν ο μ ί ζ ο ν τ ε ς τ ώ ν τε π ε ρ ι φ α ν ώ ς ά ν ο σ ί ω ν καί τ ώ ν φ α ν ε ρ ώ ς προ-
δοτών καί τυραννείν έπιχειρούντων ύπό πάντων άνθρώπων θάνα-
τ ο ν κ α τ ε γ ν ώ σ θ α ι |<ο Ξενοφ. Έ λ λ η ν . V I I 3.7 — παρ' Έλλησι δ'
ούχ ο ύ τ ω ς ένίοις ( δηλ. ώ ς π α ρ ά ' Ρ ω μ α Ι ο ι ς ) 6 νόμος Ιχει, άλλά
τούς έκ τυράννων γενομένους οί μέν συναποκτίννυσθαι τοΐς
π α τ ρ ά σ ι δ ι κ α ι ο Ο σ ι ν , ο( δ ' ά ε ι φ υ γ ί ς ι κ ο λ ά ζ ο υ σ ι ν Διον. Ά λ ι χ . β. ά .
V I I I 8ο,3·

* 5. ' Α ρ χ α ί ο ς 'Αθηναϊκός νόμος γιά τήν έγκατάσταση

τ υ ρ α ν ν ί α ς - τοΟ VII αί. | Παλαιό άριστοχρατικό θέσμιο πού περνά στήν
κατοπινή νομοθεσία.

Άριατοτ. Ά θ η ν . Πολ. ιό, ίο : ήσαν δέ καί τοις Ά θ η ν α ί ο ι ς οί περί των

τυράννων νόμοι πράοι κατ' έκεΐνους τούς κοιιρούς ( iwoit χους καιρούς τοδ
Πιιαίοιρατου ), ot τ* ά λ λ ο ι καί δή καί 6 μάλιστα καθήκων πρός τήν τής τυ-
ραννίδος < κ α τ ά σ τ α σ ι ν > . νόμος y à p αύτοΐς ήν βδε -

' θέσμια τάδε ' Α θ η ν α ί ω ν καί π ά τ ρ ι α έάν τίνες τ υ ρ α ν ε ΐ ν έπα-

ν ι σ τ ώ ν τ α ι ή σ υ γ κ α θ ι σ τ η τήν τυραννίδα, άτιμον είναι καί αύτόν
καί γ έ ν ο ς '.

,, έθιμιχά νόμιμα χαί πατροπαράδοτα τών 'Αθηναίων* κάθε ίνας πού

ξεσηκωθή νά γίνει τύραννος συνεργεί στήν έγκατάσταση τυραννίας, προ-
γραμμένος νά'ναι κι αύτός καί τό γένος του. "

Η Τό θέσμιο τοΟτο σαν , πάτριο' πρέπει νά'ναι παλαιότερο κι άπό

τ ί ν Σόλωνα' συνακόλουθα δέν πρόκειται γιά νόμο τοΟ λαοΟ, άλλά γιά θε-
σμό τής άριστοκρατικής πολιτείας, πού διαμορφώνεται μπροστά σ τ ή ν ά π ε ι λ ή
τής άρχαίας λαοκρατικής τυραννίας. Κατά τήν πιθανότερη πραγματικά
γνώμη, τήν άφορμή γιά τή διαμόρφωση τοΟ θεσμοΟ δίνει τό κίνημα τοΟ Κΰ-
λωνα κι ή αιματηρή τής άριστοκρατίας νίκη* γιατί ό άμνηστευτικός νόμος
του Σόλωνα ( Πλοότ. Σ ό λ . Ι9>4) έξαιρεί κιόλας καταδικασμένους γι' άπό·
πειρα τυραννίας : ά τ ί μ ω ν δσοι άτιμοι ή σ α ν πριν ή Σόλωνα άρζαι,
έ π ι τ ί μ ο υ ς ε ί ν α ι , π λ ή ν δ σ ο ι έ ξ ' Α ρ ε ί ο υ π ά γ ο υ ή δ σ ο ι έκ τ ώ ν έ φ ε τ ώ ν
ή έκ π ρ υ τ α ν ε ί ο υ κ α τ α δ ι κ α σ θ έ ν τ ε ς ύ π ό τ ώ ν β α σ ι λ έ ω ν έ π ί φ ό ν ω ή
σ φ α γ α ί σ ι ν ή έπί τ υ ρ α ν ν ί δ ι έ φ ε υ γ ο ν (έτσι ό S î n t e n i s * Ι φ υ γ ο ν χ/φο

- 55 —
Υ , δ ι έ φ υ γ ο ν χ/φο S ) δ τ ε δ θ ε σ μ ό ς έ ψ ά ν η δ δ ε Ι*»- χι έπειδή ά λ λ η άπό-
πειρα Siv άναφέρεται, φυσική παρουσιάζεται ή ύπόθεση πώς πρόκειται γιά
δσους άπό τούς συμμέτοχους στό Κυλώνειο κίνημα έπιζήσαν. Ή καταδίκη
τών κινηματιών , έπί τυραννίδι ' κ α τ ' έξομοίωση μέ τά πιό μεγάλα έγκλή-
ματα, δίνει πιθανώς τήν άφορμή νά διαμορφωθή τό άρχαίο τούτο θίσμιο —
Ινας κανόνας πού νά δρίζει τήν πράξη σάν έγκλημα καί νά μεταφέρει
α' αυτό τήν πατροπαράδοτη γιά τά πιό μεγάλα έγκλήματα ποινή τής , άτι-
μίας '. Στήν άρχαιότερη πραγματικά σημασία του ό δρο; ά τ ι μ ί α σημαίνει
τό ,άναποζημίωτο' ( Ό δ . X I V 4 3 I C^ X X I 3 3 2 ) · συνακόλουθα τό άνεκδί-
κητο καί , άτιμώρητο' , ( — X I V 3 7 7 : ν η π ο ι ν ε ΐ - καθαρά στόν Α ί σ χ ύ λ ο ,
Άγ. ΐ279 *^: o ù μ ή ν δ τ ι μ ο ί γ* έ κ θ ε ώ ν τεθνήξόμεν- | ήξει γ ά ρ
ήμών δ λ λ ο ς αδ τιμάορος, | μητροκτόνον φίτυμα, π ο ι ν ά τ ω ρ πα-
τ ρ ό ς ) |<ο, έννοια πού άπό νωρίς προσαρμόζεται στήν περίπτωση τοΟ φόνου
χάρη στό άρχαιότατο νόμιμο τής άποζημίωσης τών συγγενών τού σκοτωμέ-
νου. Έ χήουξη συνακόλουθα ένός σάν , άτιμου ' δέν σήμαινε παρά τήν άτι-
μωρησία έκείνου που θά τόν σκότωνε' Ά ρ π ο χ ρ . λ. δ τ ι μ ο ς * ή γ ο υ ν δ ν δ ν
τις άποκτείνας ούχ ύπόκειται έπιτιμίφ καί φονικός νόμος τού Δρά-
κοντος, Δημοσθ. IX 4 4 : ύπέρ δν δν μή διδώ φόνον δικάσασθαι,
άλλ'εύαγές ή τό άποκτεΐναι ,,κσί δτιμος " φησί ,,τεθνάτω"·
τοΟτο δ ή λ έ γ ε ι κ α θ α ρ ό ν τών τούτων τινά ά π ο κ τ ε ί ν α ν τ α ε ί ν α ι (<ο
έννοια πού τά μεταγενέστερα νομοθετήματα, δταν ό δρος , άτιμία ' έχει χά-
σει πιά τήν παλιά σημασία του, άναγκάζονται νά καθορίζουν άκριβέστερα,
δ π ω ς : δ σ ι ο ς £ σ τ ω κ α ί ε ύ α γ ή ς χαί ά θ ώ ο ς ό ά π ο κ τ ε ί ν α ς |*> Ή κήρυ-
ξη συνακόλουθα τοΟ άτομου στήν κατάσταση τής , άτιμίας ' έπιφέρει τή
διάρρηξη τών δεσμών του μέ τήν χοινότητα, τόν άποχλεισμό του άπό τά
νόμιμα πού προστατεύουν τά μέλη της, τή μετάταξή του στή θέση ένός πα-
ρείσαχτου πολέμιου, χαί qpuaixà τήν προγραφή του. Τήν προγραφή τούτη
άκολουθούν δυό συνέπειες, ή δήμευση τής περιουσίας χ ι ί έχπατρισμός τού
προγραμμένου. Ε π ε ι δ ή πραγματικά τό δικαίωμα τής ίδιοχτησίας συνυφαί-
νεται χατά τρόπο άπόλυτο, τής χινητής μέ τό πρόσωπο του άτομου χα', τής
άχίνητη; μέ τήν ύπόσταση τού γένους, συναχολουθεί τό γεγονός δτι μέ τήν
κήρυξη τής , άτιμίας 4 κηρύσσονται δ τ ι μ α , Ανυπεράσπιστα δηλαδή, κατά
κανόνα μέ τήν έννοια π ώ ; ξαναγυρίζουν σάν άδέσποτα στήν κοινότητα, χαί :
τ ά έ κ ε ί ν ο υ . Έ έξορία άντίθετα δέν περιλαβαίνεται στήν αρχαία τού δρου
έννοια, στήν πραγματικότητα δμως παραμένει μόνη καταφυγή καί σωτη-
ρία τού , άτιμου ' , έτσι πού οί έννοιες ά τ ι μ ί α καί φ υ γ ή νά παρουσιάζον-

- 56 —
t a t Από πολύ νωρίς συνυφασμένες. Ό 'Αριστοτέλης συνακόλουθα σφάλλε-
ται χαρακτηρίζοντας ήπιο τόν άρχαίο τούτο νόμο* είναι φανερό πώς πέρνει
τόν δρο μέ τή μεταγενέστερη ήπιότερη σημασία του, πού δέν όρίζει πια
τήν προγραφή. άλλά τήν ό λ κ ή ή μερική έκπτωση τού πολίτη Από τά κοι-
νωνικά καί πολιτικά δικαιώματα του. Ά π ό τό χωρίο τέλος τοΟ Πλούταρ-
χου π ' άναφέρουμε, οί παλαιότεροι συμπέραιναν πώς τό δικαστήριο πού
δίκαζε τούς , έιιί τυραννίδι ' ήταν τό πρυτανείο, οί νεότεροι δμως άναγνω-
ρίζουν τόν Ά ρ ε ι ο Πάγο. Γιά τή θέση τής άποψης αύτής άπέναντι στήν'
πληροφορία γιά τήν ε ι σ α γ γ ε λ ί α πού είσάγει ό Σόλων, βλ. άρ. 6 . ' Ε δ ώ άς
έπισημειωθή δτι στό θέσμιο τούτο άναφέρεται ίσως ή Απόκριση τού Σόλωνα
σ ' δσους τόν κατηγορούσαν πώς άσύνετα περιφρόνησε τ ή δυνατότητα νά με-
τατρέψει τήν έξουσία του σέ τυραννίδα ( f r 23 D \ ) :
ήθελον γ ά ρ κεν κρατήσας, πλοϋτον δφθονον λαβών
καί τυραννεύσας 'Αθηνών μοϋνον ήμέραν μίαν,
άσκός ύστερον δεδάρθαι κάπιτετρΐφθαι γένος.

** 6. Νόμος , είσαγγελείας4 γιά πράξεις άνατροπής

τής δημοτικής πολιτείας· ϊ. 592/1 | Ό Σόλων φέρνει στή δικαιο-
δοσία τοΰ Ά ρ ε ι ο υ Πάγου τήν κρίση γιά τήν , έ π ί κ α τ α λ ύ σ ε ι τ ο ΰ δ ή μ ο υ '
κατηγορία.

Ά ρ ι σ τ ο τ . Ά θ η ν . Π ο λ . 8,4 : τ ή ν δέ τών 'Αρεοπαγιτών (βου-

λ ή ν ) έ τ α ξ ε ν ( ό Σόλων ) έ π ί ( τ ό ] ν ο μ ο φ υ λ α κ ε ΐ ν , ώ σ π ε ρ ύ π ή ρ χ ε ν κ α ί
π ρ ό τ ε ρ ο ν έ π ί σ κ ο π ο ς ο ΰ σ α τής π ο λ ι τ ε ί α ς , καί τ ά τε ά λ λ α τ ά π λ ε ί -
σ τ α καί τ ά μέγιστα τών πολιτ<ικ>ών διετήρει — καί τ ο ύ ς έπί
καταλύσει τοΰ δήμου συνισταμένους ίκρινεν, Σόλωνος θέντ[ος]
ν ό μ ο ν ε 1 σ α [ γ γ ] ε λ [ ί α | ς π ε ρ ί αύτών|<ο

Η Ή άποψη δτι ή δίκη για τήν έγκατάσταση τυραννίας άνήκε στόν

Ά ρ ε ι ο ΙΙάγο ( = Αρ. 5 σ η μ . ) , σύμφωνη άλλωστε κα( μέ τή γενική δι-
καιοδοσία τοΟ σώματος , νά έποπτεύει τό πολίτευμα ' ( /. c. ) καί δ ι α τ η -
ρ ε ί ν τ ο ύ ς ν ό μ ο υ ς (ib. 3.6), δέν έναντιώνεται στήν ά λ λ η τούτη πληρο-
φορία τοΰ 'Αριστοτέλη. Μέ τό νόμο τού Σόλωνα εισάγεται δχι μόνο μιά
βέβαιη διαδικασία ( cf Πλούτ. Π ό π λ . 25 [σύγχρ. 2 ] , 4 : εί γ ά ρ τ ι ς έπι-
χειροίη τ υ ρ α ν ν ε ΐ ν , ό μέν Σόλων άλόντι τήν δίκην έ π ι τ ί θ η σ ι ν ) |<ο
Αλλά προπαντός χ α ί μιά νέα έννοια, ή , δ ή μ ο υ κ α τ ά λ υ σ ι ς ' , πολύ πλα-
τύτερη Αιτό τήν , τ υ ρ α ν ν ί δ ο ς κ α τ ά σ τ α σ ι ν ' τοϋ Αρχαίου νόμου. 'Εκπρό-
σωπος πραγματιχΑ τής μέσης τάξης χαί δτ,μιουργίς τής μέσης πολιτείας ό

— 57 —
Σόλων, δέν έχει v i δπερασπίσει τό πολίτευμα μόνον άπό τις άπόπειρες τής
τυραννίας — ( που τήν άρχαία έκείνη έποχή στρέφεται άκόμη μόνον ένάν-
τια στήν άριστοκρατία ) — άλλά τό ίδιο κι άπό τΙς έπιβουλές τών ευγενών
όλιγαρχικών + ), καί συμπληρώνει έτσι χαί διευρύνει τό άρχαΐο ένάντια
στν.ν τυραννία Οέσμιο, καθιερώνοντας μιά γενική μέ τήν , εισαγγελία ' δί-
ωξη για κάθε άπόπειρα άνατροπή; τού καθεστώτος. Ό όρος , ε ί σ α γ γ ε λ ί α *
πού, δπω; φαίνεται, άνεβαίνει τήν έποχή τού Σόλωνα, δέν έχει άκόμη
παρά τή γενική σημασία το5 , μηνύειν ' καί , καταγγέλλειν " άλλά κι άρ·
γότερα, δταν σέ τ ε χ ν ι κ ή πιά σημασία ή , εισαγγελία ' θά σημαίνει τό έν-
δικο μέσο τ ή ; προάσπιση; τοΰ λαοΟ έπί ά δ ι κ ή μ α σ ι μ ε γ ί σ τ ο ι ς κ α ί ά ν α -
β ο λ ή ν μ ή έ π ι δ ε χ ο μ έ ν ο ι ς ( = άρ. 9 ), ή , δήμου κατάλυσ:ς ' Ηα έξακολου-
θήσει ν' άποτελεΓ τήν σπουδαιότερη δίπλα στό έγκλημα τ ή ; έσχατη; προ-
δοσίας περίπτωση τ ή ; έφαρμογή; της. Ή ποινή πού αυνακολουβεϊ τή δια-
κρίβωση τ ή ; ένοχής, δέν είναι ά λ λ η άπό τήν ποινή τής , άτ.μίας ' πού
καθιέρωνε τό άρχαΐο έ*εΝο θέσμιο ( — άρ. 5 ) τής άριστοκρατία;. Τ ή δι-
καιοδοσία τούιη γιά τήν κρίση τών κατηγοριών , έπί καταλύσει τού
δ ή μ ο υ ' ί Ά ο ε ι ο ς ΙΙάγος διατηρεί κι υστέρα άπό τήν Κλειοθένειο μετα-
ρύθμιση ( Ά θ η ν . Π ο λ . 2 5 , 3 ) . γιά νά τή χάσει άπό τόν ' Ε φ ι ά λ τ η πού
τήν π3ρ*χωρε! στή 3ουλή τών Πεντακοσίων, ΐ ό σώμα μάλιστα τούτο δέν
θά διατηρήσει άργότερα άπό τήν ευρύτατη ποινική δικαιοδοσία του (ib.
4 5 . 1 ) εί5ικά δικαιώματα, παρά, δπως φαίνεται άπό τόν δοκο του (Δη-
μοοθ. X X I V 1 4 4 ) · Ι1®*0 στήν περίπτωση τής έσχατη; προδοσίας καί τής
κατάλυσης τοΟ δήμου : ο ύ δ έ δ ή σ ω ' Α θ η ν α ί ω ν ο ύ δ έ ν α — π λ ή ν έ ά ν τ ι ς
έπί π ρ ο δ ο σ ί α τ ή ς π ό λ ε ω ς ή έπί κ α τ α λ ύ σ ε ι τοΟ δ ή μ ο υ σ υ ν ι ώ ν άλφΙ'-ο

7. Ά π ό τ ό ν κ α τ α σ τ α τ ι κ ό νόμο τών Έρυθραίων-. c i70l

4βΤ I Α π ό σ π α σ μ α άπό έπιγραφή τής 'Ακρόπολης πού όρΙζε; καί συγκρο-
τεί τό δημοκρατικό πολίτευμι τών ΈρυΒρώ* / — Insçriptiones Graecae
19 = W i t t e n b e r g er, Syll. Inscr. Gr. • I 4 1 , στί. 31 — 37.

t ) Ot 8u4 ίιαφοριτιχοί οτίχοι διακρίνονται καθαρά στ4 μ«ταγιν<στ·ρα νομοθε-

τήματα, Sicou δ βρες , χαχοίλιιοις τοΟ Βήμοο' · ! 5 ι χ · ύ « τ α ι στή» Ιννοια , έγκατάαταοη
άλιγαρχίας'· cf Άνίοχ. ι 9 6 : κ τ ε ν ώ — δ ς ά ν κ α τ α λ ύ σ η τήν δ η μ ο κ ρ α τ ί α ν τήν
Άθήνησιν καί έάν τις ά ρ ζ η τινά άρχήν καταλελυμένης τής δημοκρατίας
τό λοιπόν, καί έάν τις τυραννεΐν έπαναστη ή τόν τύραννον συγκατο·
στήση Inj" Δημοοθ. XXIV 149: καί τύραννον ού ψηφιοΰμαι είναι ούδ* όλι-
γαρχία ν καί Ι9!ω; Νίμος Ίλιέων = i p . 11.

- 5 8 -
 έ ά ν δ(έ] τ ι ς [ά]λώ[ι π ρ ο | δ ι δ ] ο ύ ς τ ο ι ς τ υ ρ ά ν ν ο ι ς τ ή μ π ό λ ι ν τ ή ν 31
ΈρυθραΙων, καί [αύτ]ός [ν|ηποινεΙ] τ ε θ ν ά τ ω καί π α ί δ ε ς hoi έχς
έ κ ε ί ν ο υ , έ ά ν μ ή ο[(κ|ε(]ω[ς[ £ χ ο ν [ τ ε ς hoi] π α ί δ ε ς [h]oi έ χ ς [έ]κε(νου
[ές τ ό ν δ ή μ ο ν || τ ό ν ] Έ ρ υ θ ρ α ( ω [ ν ] καί [τό]ν ' Α θ η ν α ί ω ν άποφαν- 35
θώσιν. τ ά δέ χρήματα [τοΟ 1 ι α λ | ό ν τ ο ] ς καταθέντες άπαντα [hoi
π ) α ΐ δ ε ς τ[ά] h ή μ ι σ υ [ ά π ο λ ] α [ β ό ν τ ω ν ?, τ ό | δ έ δ η μ ε υ ] έ σ θ ω .

, , ά ν κανείς φανερωθή νά παραδίνει τήν πόλη τών Έρυθραίων σέ τύ-

ραννου;, νά θανατώνεται άτιμώρητα χι αύτός χαί τά παιδιά που γεννήθη-
καν ά π ' αυτόν, έξόν άν αποδείξουν τήν άφοσίωσή του; ατό λαό τών Έ ρ υ -
θραίων χαί τών Α θ η ν α ί ω ν . Στή περίπτωση τούτη τά παιδιά τοΟ ένοχου,
άφού καταθέσουν στό δημόσιο τά ύπάρχοντα τοΟ πατέρα τους, νά πέρνουν
τά μισά, χαί τ' άλλα μισά νά δημεύονται."

-Η Έ ν α ς άπό τους ισχυρότερους δεσμούς τ ή ; ' Α θ η ν α ϊ κ ή ; ήγεμονία; ήταν

ή έγχαθίδρυση καί συντήρηση στίς σΰμμαχες πόλεις καθαρών δημοκρατι-
κών πολιτευμάτων. "Ενα άπό τ' άρχαιότερα τεκμήρια τής πολιτική; αυτή;
τών 'Αθηνών είναι καί ή έπιγραφή τούτη τ ή ; ' Α κ ρ ό π ο λ η ; , που ί ρ ί ζ ε ι τό
πολίτευμα τών Έρυθραίων. Ή νεαρή δημοκρατία, που ή συγκρότηση τ η ;
έχει άνατεθή σ' 'Αθηναίους έντεταλμενου;, άντιμετωπίζει τόν κίνΐυνο
άνατροπής άπό τυραννικό πραξικόπημα, τόσο άπό τους φυγάδες που συμμά-
χησαν μέ τούς Πέρσες καί ραδιουργούν άπό τό έξωτερικό, δσο κι άπό τους
μέσα φίλου; τής τυραννίας' κι ό καταστατικός νόμος προβλέπει καί τα δύο.
Οί βουλευτές πραγαατικά ύποχρεώνονται να ίρκισθοΰν άνάμεσα σ τ ' ά λ λ α ,
δτι : ο ύ δ έ ] τ ώ ν φ Ι ε υ γ ό ] ν τ ω ν | κ α τ ] α δ έ χ σ ο μ α ι ούδ[έ] h é v a ο ΰ τ ' α ύ τ ό ς
έγώ (ουτ' ά λ λ ω ] ι π ε ( σ ο μ α [ ι , τ ώ ν ές] Μέδος φυγ|ό[ντω]ν, [ά]νευ
τ ή ς γ [ ν ώ μ | η ς ] τ ή ς ' Α θ η ν α ί ω ν κ α ί τ ο ύ δ ή μ ο υ |"> κι άπό τήν άλλη ίκο-
λουθεΐ ή παραπάνω περικοπή γιά κάθε άπόπειρα τυραννίας. Τόν δρο άτι-
μία ( = άρ. 5 ) δέν τόν συναντούμε πιά, γιατί έχει χάσει τήν παλιά του
σηαασία' τή θέση^του τήν πέρνει πια τό άμεσότερο : ν η π ο ι ν ε ί τεθνάτω
κ α ί α ύ τ ό ς καί οί π α ί δ ε ς οί έ ξ έκείνου Ή άκόλουθη διάταξη πού
προνοεί γιά τά παιδιά τού ένοχου σέ περίπτωση άθωότητάς τους, μαρ-
τυρεί, παράλληλα πιά μέ τήν έξημέρωση τών ήθών, καί τήν αύτοπεποίθηση
άκόμη τής δημοκρατίας.

* 8. Ν ό μ ο ς (ψήφισμα του Δημοφάντου) γ ι ά τήν προσ-

τ α σ ί α τής δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς άπό τήν ό λ ι γ α ρ χ ί α καί τήν τυραν-
ν ί α · ε. 410/9 I ' Α π ό παράθεση τού ' Α ν δ ο κ ί δ η —

— 59 —
95 — I 95: 6 δέ νόμος τ( κελεύει, βς έν τη στήλη Εμπροσθέν έστιν τοϋ
βουλευτηρίου ; δς άν <5ρζη έν xfj πόλει της δημοκρατίας καταλυθείσης,
νηποινεΐ τεθνάναι καί τόν άποκτείνοντα δσιον είναι καί τά χρήματα
Εχειν τοΰ Αποθανόντος, ά λ λ ο τι οδν, ώ Έπίχαρες (βουλωτής οτήν κ·ρ(οβο
τών Τριάκοντα ), ή νΰν 6 άποκτείνας σε καθαρός τάς χείρας Εσται, κατά γε
96 τόν Σόλωνος νόμον ; καί μοι άνάγνωθι τόν νόμον τόν έκ τής στήλης.

Ν ό μ ο ς . Έ δ ο ξ ε τη βουλή καί τ ώ δήμω. Α ί α ν τ ί ς έπρυτάνευε,

Κλειγένης έγραμμάτευε, Βόηθος έπεστάτει. τάδε συνέγραψε Δημό-
φ α ν τ ο ς , ά ρ χ ε ι χ ρ ό ν ο ς τοΟδε τοΟ ψ η φ ί σ μ α τ ο ς ή β ο υ λ ή οί π ε ν -
τ α κ ό σ ι ο ι οί λ α χ ό ν τ ε ς κ υ ά μ ω , ο ί ς Κ λ ε ι γ έ ν η ς π ρ ώ τ ο ς έ γ ρ α μ μ ά -
τ ε υ ε ν . Έ ά ν τις δ η μ ο κ ρ α τ ί α ν κ α τ α λ ύ η τ ή ν " Α θ ή ν η σ ι ν , ή ά ρ χ ή ν τ ι ν α
ά ρ χ η κ α τ α λ ε λ υ μ έ ν η ς τής δημοκρατίας, πολέμιος έστω 'Αθηναίων
καί ν η π ο ι ν ε ί τ ε θ ν ά τ ω , και τ ά χ ρ ή μ α τ α σύτοΟ δ η μ ό σ ι α έ σ τ ω , κ α ί
τής θεοΟ τ ό έ π ι δ έ κ α τ ο ν ό δέ ά π ο κ τ ε ί ν α ς τ ό ν τ α ΰ τ α π ο ι ή σ α ν τ α κ α ί
97 ό σ υ μ β ο υ λ ε ύ σ α ς ό σ ι ο ς έ σ τ ω καί ε ύ α γ ή ς . ό μ ό σ α ι δ ' ' Α θ η ν α ί ο υ ς
ά π α ν τ α ς κ α θ ' (ερών τ ε λ ε ί ω ν , κ α τ ά φ υ λ ά ς καί κ α τ ά δ ή μ ο υ ς , ά π ο -
κ τ ε ν ε ΐ ν τ ό ν ταΟτα π ο ι ή σ α ν τ α . ό δέ δ ρ κ ο ς έ σ τ ω δδε* ' Κ τ ε ν ώ καί
λ ό γ ω καί έ ρ γ ω καί ψήφω καί τη έ μ α υ τ ο ύ χειρί, ά ν δ υ ν α τ ό ς ώ , δ ς
ά ν κ α τ α λ ύ σ η τ ή ν δ η μ ο κ ρ α τ ί α ν τήν ' Α θ ή ν η σ ι . καί έ ά ν τις ά ρ ξ η
τ ι ν ' ά ρ χ ή ν κ α τ α λ ε λ υ μ έ ν η ς τής δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς τό λ ο ι π ό ν , καί έ ά ν τις
τ υ ρ α ν ν ε ϊ ν έ π α ν α σ τ η ή τ ό ν τ ύ ρ α ν ν ο ν σ υ γ κ α τ α σ τ ή σ η . καί έ ά ν τις
ά λ λ ο ς ά π ο κ τ ε ί ν η , δ σ ι ο ν α ύ τ ό ν ν ο μ ι ώ ε ί ν α ι καί π ρ ό ς θ ε ώ ν κ α ί
δ α ι μ ό ν ω ν , ώ ς π ο λ έ μ ι ο ν κ τ ε ί ν α ν τ α τ ώ ν ' Α θ η ν α ί ω ν , καί τ ά κ τ ή μ α τ α
τοΟ ά π ο θ α ν ό ν τ ο ς π ά ν τ α ά π ο δ ό μ ε ν ο ς ά π ο δ ώ σ ω τ ά ή μ ί σ ε α τ ώ ά π ο -
98 κ τ ε ί ν α ν τ ι , καί ούκ ά π ο σ τ ε ρ ή σ ω ο ύ δ έ ν . έ ά ν δέ τις κ τ ε ί ν ω ν τ ι ν ά
τ ο ύ τ ω ν ά π ο θ ά ν η ή έ π ι χ ε ι ρ ώ ν , εδ π ο ι ή σ ω α ύ τ ό ν τε καί τ ο ύ ς π α ΐ δ α ς
τ ο ύ ς έ κ ε ί ν ο υ κ α θ ά π ε ρ Ά ρ μ ό δ ι ό ν τε καί Ά ρ ι σ τ ο γ ε ί τ ο ν α καί τ ο ύ ς
ά π ο γ ό ν ο υ ς α ύ τ ώ ν . ό π ό σ ο ι δέ δρκοι ό μ ώ μ ο ν τ α ι ' Α θ ή ν η σ ι ν ή έν
τφ στρατοπέδω ή ά λ λ ο θ ί π ο υ έναντίοι τ φ δήμω τ ώ 'Αθηναίων,
λ ύ ω καί ά φ ί η μ ι ' . τ α ύ τ α δέ ό μ ο σ ά ν τ ω ν ' Α θ η ν α ί ο ι π ά ν τ ε ς κ α θ '
Ιερών τ ε λ ε ί ω ν , τ ό ν ν ό μ ι μ ο ν δ ρ κ ο ν , π ρ ό Δ ι ο ν υ σ ί ω ν καί έ π ε ύ χ ε -
σ θ α ι εύορκοΟντι μ έ ν ε ί ν α ι π ο λ λ ά κ α ί ά γ α θ ά , έπιορκοΟντι δ ' έ ξ ώ λ η
α ύ τ ό ν ε ί ν α ι καί γ έ ν ο ς .

Ν ό μ ο ς . ,,"Απόφαση τή; βουλής χαί τής συνέλευσης τοΟ λαοΟ' ή φυλή

τ ώ ' Αίαντιέων είχε την πρυτανεία, γραμματέας ήταν ό Κλεισθένης, ό Βόη-
θος πρόεδρος' πρόταση τοΟ Δημόφαντου' ό νόμος ισχύει άπό τόν καιρό

— 6ο —
πού άνάλαβε ή βΐυλή των πεντακοσίων, τών Αναδειγμένων άπό κλήρο, μέ
πρώτο γραμματέα τόν Κλειγένη. "Αν κανείς καταλεΐ τή δημοκρατία τών
'Αθηνών ή σέ περίοδο πού ή δημοκρατία έχει χαταλυθή κατέχει κάποιαν
Αρχή. νά θεωρείται όχτρός τών ' Αθηναίων καί νά θανατώνεται Ατιμώρητα,
ή περιουσία του νά δημεύεται καί τό δέκατο νά περνά στό ταμείο τής
θεάς' κι αύτός πού ΘΑ σκοτώσει τόν ένοχο καθώς κι ούτός πού θά συμβου-
λέψει τό φόνο, νά' ναι καθαρός άπό κάθε άνοσιότηια κι άπό κάθε μίασμα.
Κι δλοι οί 'Αθηναίοι, συσσωματωμένοι στις φυλές καί στους δήμους, νά
τελέσουν θυσίες μ' άκμαΐα σφάγια καί νά όρκιστούν πάνω σ' αύτές νά
θανατώσουν δποιον πράξει τά έργα ταύτα. Κι δ δρκος νά' ναι αύτδς : Θά
κάμω καί μέ λόγο καί μ ' έργο ναι μέ ψήφο καί μέ τό χέρι μου, άν τό
μπορώ, νά θανατωθή δ πού καταλύσει τήν 'Αθηναϊκή δημοκρατία κι δ
πού άπ' έδώ καί πέρα σέ περίοδο πού ή δημοκρατία έχει χαταλυθή κατέ-
χει κάποιαν άρχή, χαθώς χ ι δποιος έπιχειρήσει νά γίνει τύραννος ή
συνεργήσει στήν έγχχτάσταση τυραννίας. Κι άν χάποιος άλλος θανατώσει
τόν ένοχο, θά τόν θεωρήσω καθαρό μπροστά στούς θεούς χαί στίς όντότη-
τες, σά νά οχότωσε δχτρό τ ώ ν ' Α θ η ν α ί ω ν χαί ξεπουλώντας δλα τού πεθα-
μένου τ 1 άγαθά. θά δώσω τά μισά σ' αύτόν πού τόν σχότωσε χαί τίποτε
δέν θά τού στερήσω. Κ ι άν κανείς θανατώνοντας χάποιον άπ' αύτούς ή
έπιχειρώντας σχοτωθή, θά δείξω καί σ" αύτόν καί στά παιδιά του τήν
εύγνωμοσύνη μου, χαθώς μέ τόν 'Αρμόδιο χαί τόν ΆριστογεΙτονα χαί
τούς άπόγονούς τους. Κι δλους τούς δρκους πού δοθήκαν στήν 'Αθήνα ή
ατό στρατό ή δπου άλλού ένάντιοι στήν "Αθηναϊκή δημοκρατία, τούς άκυ-
ρώνω καί τούς λύνω Αυτός είναι δ δρχος πού σύμφωνα μέ τό νόμο, θά
δρχιστούν δλοι οί 'Αθηναίοι, πρίν άπό τά Διονύσια, πάνω σέ θυσίες μ'
άκμαΐα σφάγια' καί νά έπικαλεστοΰν γι* αύτόν πού μείνει στόν δρχο του
πολλά χι άγαθά, χαί γι' αύτόν πού έπιορχεϊ, τόν άφανισμό χι έχεινού χαί
τού γένους του . ' '

Η Κατά τήν πιθανότερη γνώμη ό ρήτορας άναφέρεται σέ χάποιο , νό.

μο τού Σόλωνα ' ( κ α τ ά γ ε τ ό ν Σ ό λ ω ν ο ς ν ό μ ο ν ), πιθανότατα στό άρχαίο
έκεΐνο Αριστοκρατικό θέσμιο ( = άρ. 5 ) πού δ Σολώνειος νόμος τής εισ-
αγγελίας ( = ά ρ . 6 ) Ανανεώνει χαί συμπληρώνει, άλλά άπό λάθος κάποιου
άντιγραφέα πού έπιχειρεΐ νά συμπληρώσει τό λόγο μέ τά κείμενα τών ψη-
φισμάτων πού έπικαλεΐται ό ρήτορας, παρεμβάλλεται δ παραπάνω νόμος
πού χατά πρόταση τού Δημόφαντου ψηφίζεται ύστερα άπό τήν κατάλυση

— 6ι —
τής όλιγαρχίας τών Τετρακόσιων ( μέσα τού έ. 410) καί τήν έπανεγκατά-
στάση τής δημοκρατίας. "Οπως χαί νά9 ναι, δέν έχουμε στό νεότερο τοΟτο
νόμο, έξόν άπό κάποια προσθήκη κι άπό τόν δρκο, πού κι αύτός είναι πολύ
παλαιότερος, παρά τήν άναγχαία ύστερα άπό μιά πικρή δοκιμασία άνα-
λυση καί τόν σαφέστερο καθορισμό τών δσων οί Αρχαίοι έχείνοι νόμοι πε-
ριλάβαιναν σ' άόριστες πιά έννοιες ή σ' δρους μ ' άλλαγμένη πιά τή ση-
μασία. "Ετσι ένώ ό Σολώνειος νόμος τής είσαγγελείας γενίκευε τήν περί-
πτωση τής άνατροπής μέ τήν έννοιαν τής , δήμου καταλύσεως ', ό νέος νό-
μος σαφηνίζοντας τήν άόρισιη έννοια διακρίνει ένδειχτικά τούς δυό τρό-
πους τ ή ; άνατροπή;, άπό τή μιά τήν έγκατάσταση όλιγαρχίας. πού όρί-
ζεται μέ τόν έξειδιχευμένο, άρα τεχνικό πιά δρο , δήμου κ α τ ά λ υ σ ι ς ',
χαί τήν έγκατάσταση τυραννία; άπό τήν άλλη. Ό άρχαίος έπειτα έκείνος
νόμος ( = ί ρ . 5 ) όρίζοντας τήν , ά τ ι μ ί α ' γιά τήν έγκατάσταση τυραννίας
δέν καθόριζε, δπως εΓ5αμε, μικρότερα έπιτίμια άπό τό ψήφισμα τούτο.
Ά λ λ ά ό δρος , ά τ ι μ ί α ' είχε ήδη άπό τήν έποχή τού Σόλωνα άλλοιωθή,
δέ σήμαινε πιά τήν προγραφή, άλλά τήν έκπτωση τού μέλους τής κοινό-
τητας, τήν ό λ ι κ ή ή μερική, άπό τά κοινωνικά χαί πολιτικά δικαιώματά
του. Ό νέο; συνακόλουθα νόμο; άντιχατχσταίνει τόν άπαρχαιωαένο τύπο
, ά τ ι μ ο ς έ σ τ ω ' μέ τόν συγκεκριμένο , π ο λ έ μ ι ο ς έ σ τ ω ' καί καθορίζει τή
σημαινόμενη άπό τόν άρχαΐο δρο προγραφή μέ τά ρητά έχεϊνα , κτενώ '
χαί , ν η π ο ι ν ε ί τ ε θ ν ά τ ω ' . Έ ν ώ ύστερα ό άρχαΐο; νόμος χτυποΟσε έξόν
άπό τόν ένοχο καί τό γένος του. μόνον έκεΐνον πού συνεργούσε στήν έγκα-
τάσταση τυραννίας, ό νέο; νόμο;, Αφήνοντας τήν καταδίκη τού γένους
σ* ιδιαίτερη άπόφαση τού λαού, όρίζει τά ίδια έπιτίμια καί γιά κεΐνον πού
σέ περίοδο κατάλυσης τής δημοκρατίας κρατεί δημόσιο λειτούργημα μέ
μιά όποιαδήποτε ούσιαστιχή έξουσία* καί ένώ ό άρχαίος νόμος δρ.ζε τήν
άτιμωρησία μόνο τού έχτελεστή τής προγραφής, ήδη ί δρκος πού περιλα-
βαίνεται σ:ό νέο άναγνωρίζει ύ λ ι κ έ ; έπιπλέον κι ήθιχές άμοιβές σ' αύτόν
χαί στους άπόγονού; του. Ό νόμος αύτός δέν μπόρεσε βέβαια νά προλάβει
τήν έγκατάσταση τών Τριάκοντα, τό φοβερό έκείνο κ ρ ί μ α όλιγαρχίας καί
τυραννίας πού μέ τή βοήθεια τών άντιδημοκρατικών έπέβαλε στήν νικη-
μένη Α θ ή ν α ή ό λ ι γ α ρ χ ι κ ή πολιτική τής Σπάρτης· άλλά τή μνήμη του θά
τή συναντήσουμε ένεργό παράγοντα στή συνείδηση τών τελευταίων μεγάλων
άγωνιστών τής δημοκρατίας, τοϋ Δημοσθένη έννοώ ( X X 1 5 9 ) το° ^υ-
χούργου (κ. Λ ε ω κ ρ . 1 2 7 ) ιδιαίτερα, τού μεγάλου έχείνου I n c o r r u p t i b l e
πού ταυτίζει τήν πατρίδα μέ τή δημοχρατία: διομωμόκατε δ' έν τ ώ

—" Ι62 —
ψηφίσματι τφ Δ η μ ο φ ά ν τ ο υ , κ τ ε ν ε ΐ ν τόν τήν πατρίδα προδιδόντα
κ α ί λ ό γ ο ) κ α ί ί ρ γ φ κ α ί χειρί κ α ί ψήφω- μ ή γ ά ρ ο ΐ ε σ θ ε τ ώ ν μ έ ν ού-
σ ι ώ ν , ά ς δ ν ο( π ρ ό γ ο ν ο ι κ α τ α λ ί π ω σ ι , κ λ η ρ ο ν ό μ ο ι ε ί ν α ι , τ ώ ν δ ' όρ-
κων καί τής π ί σ τ ε ω ς , ήν δ ό ν τ ε ς οί π α τ έ ρ ε ς ύμών δμηρον τοις
θ ε ο ΐ ς τής κοινής εύδαιμονίας τής π ό λ ε ω ς μ ε τ ε ΐ χ ο ν , τ α ύ τ η ς δέ μή
κ λ η ρ ο ν ο μ ε ΐ ν | «ο

** 9. Ό εισαγγελικός νόμος τών 'Αθηναίων ί. 4101- | Οί

περίπτωσες για τήν άσκηση τ ή ; .εισαγγελίας" / Ύπερείδ. ύ π έ ρ Ε ύ ξ ε ν . 22 :

έ ά ν τ ι ς τ ό ν δ ή μ ο ν τ ό ν ' Α θ η ν α ί ω ν κ ά τ α λ ύ β ή σ υ ν ί η π ο ι έπί κ α -
τ α λ ύ σ ε ι τοΟ δ ή μ ο υ ή έ τ α ι ρ ι κ ό ν συναγάγη, ή έ ά ν τις π ό λ ι ν τινά
π ρ ο δ ώ ή ναΟς ή π ε ζ ή ν ή ναυτικήν σ τ ρ α τ ι ά ν ή φήτωρ ώ ν μ ή λ έ γ η
τά άριστα τω δήμω τώ 'Αθηναίων χρήματα λαμβάνων ( κ α ί δω-
ρεάς παρά τών τάναντία πραττόντων τώ δήμω 'Αθηναίων —
39-47) h

Η Ε ξ ό ν άπό τήν π ε ρ ί π τ ω ι η τ ή ; ,δήαου καταλύσεως' ( = ά ρ · 6 ) , δπου

δ ϊ ρ ο ς άρχιχά χρησιμοποιείται μέ τή γενική σημασία τοϋ , μ η ν ύ ε ι ' , ή ε(-
σ α γ γ ε λ ί α σάν ειδική ποινική δίωξη άσκείται άπό παλαιότερα σ' άρκετές
περίπτωσες ( β λ . T a l h e i m , R F V s. 2 1 3 8 *έ. ) δημόσιων κυρίως άδιχη-
μάτων. "Ύστερα ά π ί τήν κατάλυση τής ό λ ι γ α ρ χ ί α ; τών Τετρακόσιων εισ-
άγεται ό παραπάνω εισαγγελικό; νόμος γιά τήν προάσπιση τής πολιτείας
έπί δ η μ ο σ ί ο ι ς άδικήμασι μεγίστοις καί ά ν α β ο λ ή ν μή έπιδεχομέ-
νοις |<ο που δσο μπορούμε νά διακριβώσουμε άπό τό κείμενο τοΟ Υ π ε ρ ε ί -
δη (γιατί οί ά λ λ ε ; πήγες δέν προσκομίζουν τίποτε ίδιαίτερο ) — , προσθέ-
τει στίς παλαιότερες τρεις άχόμη κατηγορίες περιπτώσεων : α) τήν κατά-
λυση τ ή ; δημοκρατία; ( δπου καί ή συγκρότηση πολιτική; έταιρίας ) · Ö)
τήν προδοσία καί γ) τήν παράκρουση τοϋ λαού άπό σύμβουλο δωροδοχη
μένο. Ή περίπτωση βέβαια τή; κατάλυσης τής δημοκρατίας που κυρίως
μ£; ένδιαφέρει έ ΐ ώ , ποοβλεπότχν κι άπό τόν παλαιό νόμο τοΟ Σόλωνα κι
άπό τό ψήφισμα ιοΟ Δημοφάντου ( = χ ρ . 8)* άλλά ό Σολωνικός νόμος άνά-
θετε τή δίκη στόν "Αρειο ΙΙάγο, που δέν διαιηοοΟσε πιά τίποτε άπό τήν
πολιτική καί γιά τα πολιτικά έγχλήματα δικαιοδοσία του καί πού ποτέ άλ
λωστε δέν άπόχτηιε τήν άνεπιφύλαχτη τοΟ λαοΟ έμπιστοσύνη" ό νόμος άπό
τήν ά λ λ η του Δημόφζνιου δημιουργούσε άτομική μόνο δποχρέωση, δχι σύ·
στηαα διαδικασίας. Σκοπός άπεναντίας τοΟ εισαγγελικού νόμου είναι άπό

— 63 —
 τή μιά νά χαραχτηρίσει σά μέγιστα τά έγχλήματα πού άφορβ, άπό τήν
ά λ λ η , καί κυρίως, νά καθιερώσει γ ι ' αύτά μιαν άμεση στά σώματα τ ή ; άντι-
προσωπεία; τοΟ λαοΟ εισαγωγή χαί μιά σύντομη σίγουρη χ ι άδιανόθευτη
διαδικασία. Κατά τόν μηχανισμό τής είσαγγελίας, ή κατηγορία, γραφτή
πάντα, δποβάλλεται ή στή βουλή τών Πεντακοσίων ή στήν έκκλησία τοΟ
δήμου. Στήν πρώτη περίπτωση, άν ή βουλή θεωρήσει τήν κατηγορία βάσι-
μη ( Λυσ. X X X 2 2 ) φυλακίζει τόν κατηγορούμενο (Δημοσθ. X X I V 1 4 4 )
καί διαβιβάζει τήν δπόθεση στούς θεσμοθέτες (ib. 6 3 ) . πού τήν ύποβάλ-
λουν στή συνέλευση (*Αρ:στοτ. Ά θ η ν . Π ο λ . 5 9 · 4 ) · 2 έ περίπτωση εισα-
γωγής τής είσαγγελίας άμεσα στή συνέλευση,-ή πράξη γίνεται ατή . κύρια
έκκλησία ' (ib. 434) πρυτανείας. ' Α ν ή κατηγορία γίνει άποδεχτή,
ή συνέλευση τοΟ λαοΟ άναθέτει στή βουλή νά έξϊτάσει τά δεδομένα χ ι έπι-
φυλάσσει γιά τόν έαυτό της τήν άπόφαση ή τήν παραπομπή τής ύπόθεσης
σέ τ α χ τ ι χ ή δίκη. Τ ί μ η μ α κατά κανόνα είναι θάνατος καί δήμευση τής
περιουσίας.

1C. Νόμος τής Νάσου , περί τοΟ καταλύοντος τόν δή

μον ' c. 320 I 'Απόσπασμα άπό έπιγραφή τής Νάσου / — Inscriptions
Graecae X I I 2, 6456" D i t t e n b e r g e r , Sylt. or. gr. I 4 στί. gi-no.

95 a t 6|[é], κ έ τ ι ς ή (5ήτω[ρ] ε ί π η ή δ ρ χ ω ν [ έ σ ) α γ ά γ η [ή || έ π ] ι μ ή ·
ν ι ο ς έσ|[εν]ίκη, ά κ υ ρ ά τ|[ε] έ σ τ ω κ α ί ό ψ ε | | λ ] λ έ τ ω έ κ α σ τ ο | [ ς ] σ τ ά τ η -
ι ο ο ρ α ς τρ||[ια]κοσίοις Τρ|[οι]ς τ ώ Ά σ κ λ α π | | ί ω ] , κ α ί έπάρατ|[ος] έστω
ι ο 5 κ α ί δτι|[μος] κ α ί γ έ ν ο ς || [ε)1ς τ ό ν π ά ν τ α | [ χ ρ ] ό ν ο ν κ α ί έ ν | [ ε χ ) έ σ τ ω
τ ώ ν ό μ ί [ ω π]ερΙ τ ώ κ α λ λ | [ ύ ο ] ν τ ο ς τ ό ν δδ||[μον].
,, κι άν κανείς, ή ρήτορας πή ή άρχοντας παρουσιάσει, ή έπιμή-
νιος f ) προτείνει ( κάτι άντίθετο ), άκυρα νά'ναι καί νά όφείλει καθένας
έχατό στατήρες πρόστιμο στό ίερό τού 'ΑσκληπιοΟ x a l καταρααένος νά'ναι
κι άτιμος κι αύτός καί τό γένος του παντοτινά καί νά πιάνεται άπό τό νόμο
γ ι ' αύτόν πού χαταλεΐ τή δημοκρατία "

η Είναι φανερό πώς τό , , έ π ά ρ α τ ο ς έ σ τ ω κ α ί ά τ ι μ ο ς κ α ί γ έ ν ο ς

ε(ς τ ό ν π ά ν τ α χ ρ ό ν ο ν " περιέχεται στόν άναφερ^μενο νόμο , περί τού
χαταλύοντος ' σάν κύρια, άλλά μιά μόνο άπό τίς πολλές διάταξές του γι'
αδτό χ ι ή γενική στό νόμο παραπομπή, πού ισχυροποιεί τό κύριο έπιτίμιο
χι έπισωρεύει σύναμα χ ι δλα τά είδικότερα άλλα.

11. Νόμος των Ίλιέων γιά τήν προστασία τής δημοκρα-

- 64 -
τίας άπό τόν κίντυνο όλιγαρχίας ή τυραννίας· c. 281/—. |
Ε π ι γ ρ α φ ή άπό τό "Ιλιο στίς τέσσαρες πλευρές (a, b, c, d) μαρμάρινης
β ά σ η ς . / — D i t t e n b e r g e r , Sylt. or. gr. I 218.

. . . δς δ'] fiv ά π [ ο ] κ τ ε Ι ν η ι x[ôv τ]ύραννο[ν ή τόν ή]||γεμόνα 2θ

τής όλιγαρ[χ]ίας ή τόν τήν δ[ημοκρα]|τίαγ κ α τ α λ ύ ο ν | τ ] α , έάμ μέν
£ναρχο[ς τά]|λαντον άργυρ[(]ου λ[σμβάνειν παρά τής πό]|λεως
α ύ θ η [ μ ε ρ ό ν ] ή τήι δ ε υ τ έ ρ α ι , [κα]ί ε ΐ κ ό ( ν α ) | χ α λ κ ή ν α ϋ τ ο [ 0 στ]ή[σ]α[ι
τ]ό[ν δή]μον· είναι δ έ || α ύ τ ώ ι | κ α ί σίτη]σ[ιν [έ]μ π ρ υ [ τ α ] ν ε ( ω | , 25
(έ]ως [ ά ν ] ζή[ι], | κ α ί έ ν τ ο ι ς ά γ ώ [ σ ι ) είς π[ρο]εδρ(αν [κηρύ]σσε-
σ|θαι ό ν ο μ α σ τ ε ί καί δύο δ ( ρ ] α χ μ ά ς δίδοσθαι | α ύ τ ώ ι έ κ ά σ τ η ς ήμέ-
ρ α ς μ έ χ ρ ι ά ν ζ ή ι . έ ά ν δ έ | ξ έ ν ο ς ήι 6 ά π ο κ τ | ε ( ] ν α ς , τ α ύ τ ά δ ί δ ο σ θ α ι
αύ[τ]ώ[ι] || κ α ί π ο λ ί τ η ς Εστω [κα]ί είς (φυλ)ήν έ ξ έ σ τ ω αύ[τ]ώ[ι] | εί- 3°
σ ε λ θ ε ί ν ήν ά ν β ο ύ λ η τ α ι . έ ά ν δ έ δ ο Ο λ ο ς ή[ι | 6 ά ! π ο κ τ ε [ ί ν α ς , έπί]-
τ ι μ ο ς [ έ ] σ τ ω καί π ο λ ι τ ε ( | [ α ς μ ] ε [ τ ε χ έ τ ω κ α τ ά τ ό ν ν ] ό μ ο ν κ α ί τρι-
ά κ ο ν τ α [μ|νάς λ α μ β α ν έ τ ω π α ρ ά τ ή ς π ό λ ε ω ς ] α ύ θ η μ ε ρ ό ν ή [τήι ||
δευτέραι. καί μέχρι ά ν ζήι έκάσ]της ήμέρας λαμβ|[ανέτω δραχμήν 35
[ — 1 4 1·—Ι τής άρχής οί μ ε | [ — 1 2 I.— τ ά λ α ν τ ο ν ά ρ γ ] υ ρ ί ο υ λ α μ -
β α ν έ [ τ ω σ α ν | — c . 25 / . — ] τ ρ ι ά κ ο ν τ α μ ν ά [ ς —

,, § 1 . Ό ποί» θανατώσει τόν τύραννο ή τόν άρχηγό τής δλιγαρχίας

ή δποιον χαταλεΐ τή δημοκρατία, άν είναι πολίτης τοΟ "Ιλίου νά πάρει
άπό τήν πόλη ένα τάλαντο άσήμι f ) τήν ίδια ή τή δεύτερη μέρα* ό λαός νά
τοΟ στήσει χάλχινον ανδριάντα χαί νά'χει ισόβια διατροφή στό πρυτανείο'
στους άγώνες ό κήρυκας νά τόν καλεί μέ τ ' δνομά του στίς πρώτες Ιδρες
καί νά τοΟ δίνονται δσο ζ ^ δυό , δραχμές ' κάθε μέρα. Ά ν δ έχτελεστής
είναι ξένος, τα ίδια νά δοθούν καί σ' αύτόν έπιπλέον νά γίνει πολίτης χαί
νά μ π ή σ' δποια φυλή θέλει. Ά ν τέλος είναι δοΟλος ν" άποχτήσει δλα τά
διχαιώματα χαί νά γίνει πολίτης σύμφωνα μέ τό νόμο' νά πάρει άπό τήν

t) cf τήν 'Αθηναϊκή έπιχήρυξη τόν τυράννων στόν Αριστοφάνη, πού Βιαχομω-

Β·( τό ψτφιαμα γιά τό Διαγόρα τό Μήλιο (Σχόλ. Άριστοφ.) "Ορν. 1073: ή ν άπο-
κτείνη τις ύμών Δ ι α γ ό ρ α ν τόν Μήλιον λαμβάνειν τάλαντον. ήν τε τών
τυράννων τις τι ν α / τ ώ ν τεθνηκότων άποκτείνη, τ ά λ α ν τ ο ν λαμβάνειν |co

Δήμου καταλύσεως καί τυραννί&ος — 65 — 3

 πόλη τριάντα , μνάς ' τήν (δια ή τή δεύτερη μέρα, χι άπό μιά , δραχμή ',
δσο ζή, κάθε μέρα. § 2 ( — ] — "

40 — τ ά δέ δ ) λ λ α τής π ό λ ε ω ς ε ί ν α ι . || (Kaji ε ϊ τις τι ήδικήθη ύ π '

αύ|[τών,] ά π ο λ α μ β ά ν ε ι ν έντεΰ|(θεν. έ ] ά ν δέ τις τ ό ν τΰραν|[νον ή
45 τ)όν ή γ ε μ ό ν α τής όλι|[γαρχ)(ας ή τ ό ν ( τ ή ν ) δημοκρατ(||αγ κ α τ α -
λ ύ ο α ν τ α τ ώ ν σ υ σ | τ ρ α τ ι ω τ ώ ν τις ά π ο κ τ ε ί | ν α ς είς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ν κ α -
5ο τα|στήσηι τ ή μ π ό λ ι ν , ά ζ ή μ ι ό ν | τε α ύ τ ό ν -είναι ώ ν έ π ρ α ξ ε ν || μ ε τ '
α ύ τ ώ ν καί τ ά λ α ν τ ο ν ά ρ ] γ υ ρ ί ο ϋ λ α μ β ά ν ε ι μ π α ρ ά τοΟ δ ή μ ο υ , δ ς δ ν
έπί τ υ ρ ά ν ν ο ( υ ) ή | ό λ ι γ α ρ χ ί α ( ς ) σ τ ρ α τ η γ ή σ η ι | ή δ λ λ η ν τ ι ν ά ά ρ χ ή ν
55 ά ρ ξ η ι II [ήν]τιναοΟν, δι* ής ε(ς ά ρ γ υ [ ρ ( ] ο υ λ ) ό γ ο ν έ ρ χ ε τ α ι , ή έπι-
γρ[α]φήν έ]πιγράψηι Ί λ ι έ ω ν [τινί ή | τ ώ ν με]το(κων π[αρ]ά μηδε|-
6ο [νός τ ο ύ τ ω ν ώ ν ] ε ΐ σ θ α ι μηδέ || ( π α ρ α τ ί θ ε σ θ α ι μ]ήτε >ήν μή|[τε ot-
κ(]α|μ μήτ|ε κ τ ή ν η μήτε | ( ά ν δ ) ρ ά π ο δ α [μή]τε ά λ λ ο μη|[δ]έν μηδέ
65 ψ[ερν]ήν δ έ χ ε σ θ α ι . | δ ς δ ' δ ν π α ρ ά (τού)των τ ι ν ό ς πρ(||ητα( τι
π α ρ [ α θ ] ή τ α ι ή φερ[ν]ήν | λ ά β η ι ή δ λ λ [ ω ς ] π ω ς κτήση|ται, δ κ υ ρ ο ν
ε[ΐνα]ι τ ή ν κ τ ή σ ι γ | καί τ ό ν άδικ[ηθέ]ντα ίέναι είς | τ ά τ ο υ άδική-
7ο σ [ α ν ] τ ο ς άτιμη||τε(, ό π ό τ α ν θ[έλ]ηι. έ ά ν δέ τ ι ς | τ ό δ ε ύ τ ε ρ ο ν [σίτρα-
τηγήσηι | ή δ λ λ η ν άρ[χήν| δρξηι, δ σ ' δ ν | διαχειρίοηι χ|ρή]ματα,
75 π ά ν τ α | όψείλειν ώ ς δ[η|μόσια δ ν τ α . || έ ξ ] ε ΐ ν α ι δέ δ ι [ κ ά σ ] α σ θ α ι τ ώ ι
I ( β ο υ λ ο ) μ έ ν ω ι ώ(ς] περί δημοσί|[ων έν τ]ώι δικα[σ]τηρίωι, δ τ α ν |
8ο [ β ο ύ λ η τ ] α ι , μέχ[ρι] τ έ λ ο ς δί|[κης γ έ ν | η τ α ι [δη]μοκρατου||[μένων
Ί λ ] ι έ ω ν . (δςΐ δ ' δ ν έπί τυ|[ράννου] ή ό λ ι γ α [ ρ ] χ ί α ς έκ τού|[των χρή-
μ α τ α δη(μό]σια δ ώ ι ή λά|[βηι, έ ξ ε ΐ ] ν α ι δ ι κ [ ά σ ] α σ θ α ι ώ ς | [δημο-
85 σίων] χ ρ η μ ά τ ω ν , ύπόδι||(κος δέ έ σ τ ω —

— § 3 . 1") I — τ ά ύπάρχοντά τους χαί ) τ' άλλα ν' άνήχουν στή

πόλη' χι άν χάνεις άδιχήθηχβ άπ' αύτούς, ν' Αποζημιώνεται έδώθε. § 4 .
"Αν χάνεις σκοτώσει τόν τύραννο ή τόν άρχηγό τής όλιγαρχίας ή δποιον
κατάλυσε τή δημοχρατία, δντας ό ίδιος στρατιωτικός συνεργάτης τους, χι

t ) (Ιναι φαν*ρό π ώ ; οτό χαμένο μέρος τοβ κ·φαλα(ου τούτου γινόταν λόγος γι &
χΐς κιριουο(·( 5 ο » ν άποί·(χνονχαν ούμφονα μέ τό νόμο Ινοχοι : π β ς βημιύονται, τί
πέρν·ι ά π ' αύτές 6 έχιιλιατής, κτλ.

— 66 —
άποκατχστήσει τή δημοκρατία στήν πόλη, άτιμώρητος ν ά ' ναι γιά δαα
μαζί τους έπραξε καί νά πάρει άπό τό λαό ίνα τάλαντο άσήμι. § 5 . "Αν
κανείς σέ καθεστώς τυραννίας ή όλιγαρχίας κάμει στρατηγός ή πάρει
άλλο όποιοδήποτε άξίωμα μέ διαχειριστικές ευθύνες ή έπιβάλει εισφορά
σέ Ί λ ι έ α ή μέτοικο — κανείς νά μ ή μπορεί ν' άγοράσει άπό κανένα του;
-ή νά δεχτή γιά ί χ ί γ γ υ ο μήτε σπίτι, μήτε χτήνη, μήτε δούλους, μήτε ό,τι-
δήποτε άλλο, οδτε προίκα νά πάρει* γιά δποιον άγοράσει ά π ' αύτούς ή
δεχτή γιά έχέγγυο ή πάρει γ ι ά προίκα ή μ* όποιοδήποτε άλλο τρόπο
άποχτήσει, ή άπόχτηση νά' ναι άκυρη χ ι δ πού ζημιώθηκε νά μπορεί νά
μπαίνει στά υπάρχοντα τοΟ ζ η μ ι ω τ ή , δτα θ,έλει. § 6 . " Α ν κανείς πάρει
δυό φορές τ ή στρατηγία ή δποιο ά λ λ ο ά ξ ί ω μ α f ), νά χρωστά σά δημόσια
δλα τά χρήματα πού περάσουν άπό τά χέρια του' χαί νά μπορεί δποιος
βουληθή νά τόν φέρνει σέ δικαστήριο, σά γιά πράματα πού άνήκουν στο
δημόσιο, δτα θελήσει, ώσπου νά περατωθή ή δίκη σέ περίοδο δημοκρα-
τίας τών Ί λ ι έ ω ν . f f ) § 7 . "Αν κανείς σέ χαθεστώς τυραννίας ή όλιγαρ-
χ ί α ς κάμει νά δοθοΟν άπ* αύτούς ή πάρει δημόσια χρήματα, νά μπορεί νά
καλεστή σέ διχαστήριο, σά γιά δημόσια πράματα, χαί νά'ναι ύπόδικος

— ] èy μ ι α ρ ο Ο γ έ ν ο ν τ α ι , κ α ί τ ά δ ν [ τ α ) α ύ τ ώ ν | τ ά μ έ ν ή μ ί σ η
τ ή ς π ό λ ε ω ς ε ( Ι ] ν α ι , τ ά δ ' ήμ[(]|ση τ ώ μ π α ί δ ω ν τοΟ άποθανόντος
iàv δέ π α ΐ ΐ δ ε ς μ ή ώ σ ι ν , είς οΟς δ ν τ ώ χ ρ ή μ α τ α ί κ ν ή τ α ι · || δ ί κ η ν 9°
είναι περί τοΰτω[ν] άεί, μέχρι τ έ λ ο ς | δίκης γένηται δημοκοα-
τ ο υ μ έ ν ω ν Ί λ ι έ ω ν . έ ά ν δέ δεθήι ή έ ρ χ θ ή ι [ή] φ ε ύ γ ε ι δ ε σ μ ώ ν , τ ι μ ά ς
I δ ι π λ α σ ί α ς ό φ ε ί λ ε ι [ ν κ]αΙ δ τ ι δ ν β λ α β ή ι δ ι π λ ά σ ι ο ν . | έ ά ν δ έ χρή-
ματα έ[κ]τείσηι, διπλάσια άποτινέ||[τ]ω Ô κατηγορήσ(σς). δίκην g5

t ) ή διάταξη καρ·μβαίλλιταΓ Eèv άφορα ntpioîo τυραννίας ή όλιγαρχίας, άλλά

όμαλότητας, δπου ή ανάληψη τοΟ lîiou αξιώματος 8υό φορές, ή Sud φοράς α' 6ρι
αμένο διάοιημα, άπαγοριύπαι ( τό 14ιο οτήν 'Αθήνα μ* 4ξα(ρ·αη γιά τά πολιμικοί,
"Λριοτοτ. Ά θ η ν . Πολ. 02, 3 ) * α ί 6πο6λ4π«ται οά μίαο οφ·τ·ριομοΟ τής έξουοίας.
f f ) ή φόρμουλα τούτη πού αιιχνά |παναναλαβα(ν·ται οημα(ν·ι δτι ή Βι*χ9(χηΐη Si
6πόκ·ιται oè παραγραφή χι δτι οάν τ·λ·ο(Βιχη μπορ«1 νά θιωρηθή μόνον ή άπόφαοη
πού βγαΐνιι βέ π·ρ(οΐο δημοκρατίας' γ ι ! τήν ήβιχή αημαοΐα cf dp. 32 „ : καί δούς
εύθύνας π ο λ λ ά κ ι ς τών τε πεπολιτευμένων καί των διοικημένων έν έλευ-
θέραι καί δημοκρατουμένηι τήι πόλει |<ο

— 67 —
 δέ ε ί ν α ι π ε ρ ί τ ο ύ τ ω ν | (ά]εί, μ έ χ ρ ι τ έ λ [ ο ς ] δίκης γένηται δημοκρα-
του|[μ]ένων Ί λ ι έ ω [ ν . έ ] ά ν τ ι ς έ π ί τ υ ρ ά ν ν ο υ ή ό λ ι γ α ρ ί χ ί α ς ά π ο κ τ [ ε ί -
νηι) τ ι ν ά έν άρχήι ών, π ά ν τ α ς τ ο ύ ς | τ ή μ ψήφ[ον π ρ ο σ θ ε μ έ ν ο υ ς
ιοο άνδροφόνους είναι, καί[ί || έ]ξεΤ[ναι έ π ε ξ ε λ θ ] ε ΐ ν άεί, μέχρι τέλος
δίκης I [ γ έ ν η τ α ι δημοκρατουμέ]νων Ίλιέωγ· καί έ ά ν τήν | δίκ[ην
άποφεύγηι τις, ψήφον π ρ ] ο σ θ έ μ ε ν ο ς ώστε ά ί π ο κ τ ε ΐ ν α ι , άτ[ιμον·
είναι] καί φεύγειν α ύ τ ό γ | κ α ί έ κ γ ό ν ο υ ς ο ΐ ά ν [έξ α ύ τ ο ύ γ]ένων-
ι ο 5 τ α ι . φ ό ν ο ν || δ έ έ π ι γ α μ ί α ( ι ) ς μ ή κ α τ α λ λ ά σ [ σ ε σ ] θ α ι μ η δ έ χ ρ ή | μ α σ ι ν ·
εί δ έ μ ή , έ ν ο χ ο ν ε ί ν α ι τήι α [ ύ τ ] ή ι ζ η μ ί α ι . έ|άν δ έ τ ι ς τ ύ ρ α ν ν ο ς ή
ή γ ε μ ώ ν ό λ ι γ α ρ χ ί α ς ή δσ|τις Ί λ ι έ ω ν ά ρ χ ά ς σ υ [ ν ) α π ο δ ε ι κ ν ύ η ι μ ε τ ά
τού(των) | ή ά λ λ ο ς πρά τ ο ύ τ ω ν πρίηται γήν ή ο ί κ ί α ν ή κτήν[η] ||
ι ι ο ή ά ν δ ρ ά π ο δ α ή ά λ λ ο ότιούν, άκύρως έωνήσθω κα[1] | έ π α ν ί τ ω είς
τούς ά π ο δ ο μ έ ν ο υ ς . έ ά ν τ ι ς έν ό λ ι | γ α ρ χ ί α ι κ α κ ο τ ε χ ν ώ ν π ε ρ ί τ ο ύ ς
νόμους | β ο υ λ ή ν αίρήται ή τ ά ς ά λ λ α ς ά ρ χ ά ς | ώ ς έν δημοκρατίαι
115 θέλων διαπράσσεσθαι τ|ε]||χνάζων, άκυρα είναι καί τόν τεχνά-
ζοντα πάσ|χειν ώς ήγεμόνα ό λ ι γ α ρ χ ί α ς . δς ά ν τύρανν[ος] ή ήγε-
μών γένηται όλιγαρχίας ή τύραννον στ[ή]|σηι ή σ υ ν ε π σ ν α σ τ ή ι ή
δ η μ ο κ ρ α τ ί α γ κ α τ α λ ύ | σ η ι , δ τ ο υ ά ν τι δ ν ο μ α ήι τ ο ύ τ ω ν έ ά ν τε έν
ΐ 2 ο χ ο ί ς II 1 ε ρ ( η τ ) ε ύ σ α σ ι ν έ ά ν τ ε έν ά ν α θ ή μ α τ ι έ ά ν τ* έ π ί τ ά φ ο [ υ ] , | έκ-
κόπτειν πάντοθεγ, καί έγ μέν τ ώ ν (ερητευ|κότων έκκόψαντας
πωλεΐν, καί τόμ πριάμενον | δνομα έπιγράψασθαι δ τι ά ν θ έ λ η ι
1 2 5 ο ΐ ς μ έ τ ε σ τ ι ' | τ ά δ έ ά ν α θ ή μ α τ α δ σ α μ έ ν ά ν ί δ ί α ι ά ν α τ ε θ ή ι , έξα||*εί-
ψ α ν τ α ς τ ο ύ ά ν α θ έ ν τ ο ς τ ά έ π ι γ ρ ά μ μ α τ α β ο [ υ ] | λ ε ύ ε ι ν π ε ρ ί τοΟ ά ν α -
θήματος τόν δ ή α ο ν , δ π ω ς μ[ή]1τε έ κ ε ί ν ω ν έ σ τ ή ξ ε ι μ η δ έ μνημεΐον
μ η θ έ ν έσ|ται - δ π ο υ δέ κοινόν ά ν ά θ η μ α καί έτέρων έπι|γέγραπται
ΐ 3 ° ά δ η λ ο ν π ο ι ε ί ν έ ξ α λ ε ί ψ α ν τ α ς τ [ ό || δ ν ο μ ] α τό έκείνου. έ ά ν τις έπί
τυράννου ή όλ[ι|γαρχίας—

— § 8 . — ] άπό άνόαιο. Ά π ό τά διτάρχοντά τους-|-), τά μισά νά δο·

θ&Ον ατό δημόσιο xat τά μιαά ατά παιδιά τοΟ πεθαμένου' άν δέν δπάρ·

t ) πράχιιται οίγουρα γιά πρίοοβπα πού θά ένιργήοουν βιαιέτητις (θανάτωση

Ιγχ<ίθ«ιρξη κτλ ) ο* πολΙτ«ς" τ ί π ρ ό ο β π α αύτά ιΐνχι πιθανότατα άξι®ματούχοι κατά
τό Βιοίατημα τοΒ βυναοτιχοΒ χαθιοτβχος, άφοΟ οτήν |πάμ«νη παράγραφο άχολουθιΐ ή
π·ρ(πτωαη τών προοώπων πού μΐ τήν «Ιαήγηοη <χ·(νων ΙΒαοαν τήν ψήφο τους γιά
τή θανατική χαταβίχη.

— 68 —
χουν παιδιά, σέ κείνους πού καλιοΟνται γιά κληρονόμοι του, καί νά ύπάρχει
πάντα δικαίωμα δικαστικής διεκδίκησης, ώσπου νά περατωθή ή δίκη σέ
περίοδο δημοκρατίας τών Ί λ ι έ ω ν . Κ ι άν κανείς δεθή ή έγκαθειρχτή ή
άναγκαστή νά ξεπατριοτή γιά νά γλυιώσει τά σίδερα, νά όποχρεώνονται σέ
διπλά πρόστιμα χαί ν ' άποκατασταίνουν στό διπλάσιο κάθε ζ η μ ι ά του. Τό
Ιδιο, άν καταδικάστηκε κανείς σέ χρηματική ποινή, έκεΐνος πού τόν κα-
τηγόρησε. νά τοΟ πληρώνει τό διπλάσιο. Κ α ί νά ύπάρχει πάντα τό δικαίωμα
δικαστικής γ ι ' αύτά διεκδίκησης, ώσπου νά περατωθή ή δ ί κ η σέ περίοδο
δημοκρατίας τών Ί λ ι έ ω ν . § 9. Ά ν κανείς σέ καθεστώς τυραννίας ή όλι-
γαρχία». έχοντας μιάν έξουσία κάμει νά θανατωθή κάποιος, δλοι έκεΐνοι
πού έδωσαν τήν ψήφο τους νά λογιοΟνται φονιάδες χαί νά μπορεί νά κυνη-
γηθούν κάθε φορά ώσπου νά περατωθή ή δίκη σέ περίοδο δημοκρατίας τών
Ίλιέων. Κ ι άν κανείς ά π ' α&τούς, έχοντας δώσει τήν ψήρο του γιά θανά-
τωση, άφανίζεται γιά νά ξεφύγει τή δίκη, ξεπεσμένος ά π ' δλα τά δικαιώ-
ματα κι έξόριστος νά' ναι κι αύτός κι οί άπόγονοί του, δσοι θά βγούνε άπό
τή σειρά του. Ό φόνος νά μή μπορεί νά ξαγοραστή, ούτε μέ γάμο οδτε μέ
χ ρ ή μ α τ α ' κι ό πού πατεί τήν άπαγέρεψη νά πέφτει στήν Ιδια τιμωρία.
§ 10. Άν ίνας τύραννος ή άρχηγός όλιγαρχίας ή δποιος άπό τούς
Ί λ ι ε ΐ ς κανονίζει μαζί τους τ' άξιώματα ή άλλος γιά λογαριασμό τους άγο-
ράζει γ ή ή σπίτι ή δούλους ή δ,τι άλλο, άκυρη νά'ναι ή άγορά καί τό
πρβμα νά γυρίζει ατούς πουλητές του. § 1 1 . Ά ν κανείς σέ καθεστώς Ολι-
γαρχίας ραδιουργώντας μέ τούς νόμους χάνει νά έκλέγεται ή βουλή ή οί
άλλες άρχές γιά νά παραποιήσει μέ τεχνάσματα τήν πραγματικότητα καί
νά παρουσιάσει τύν πολιτεία δημοκρατούμενη, άκυρα δλα νά'ναι, κι
αύτός πού τά τεχνάζεται νά παθαίνει δ.τι κι ό άρχηγός όλιγαρχίας. § 1 2 .
Ά ν κανείς γίνει τύραννος ή άρχηγός όλιγαρχίας ή έγκαταστήσει τύραννο
ή συνεογήσει ατό πραξικόπημα ή δπως άλλιώς καταλύσει τή δημοκρατία'
παντού δπου βρίσκεται τ ' όνομα κάποιου ά π ' αύτούς, είτε σέ κατάλογο ιε-
ρέων είτε σ' άφιέρωμα είτε σέ τάφο, άπό παντού νά κόβεται μέ τό σφυρί.
Ά ν τ' δνομα κ ο π ή άπό κατάλογο ίερέων, ή θέση πού μένει κενή νά που-
λιέται f ) καί ό άγοραστής νά γράφει δποιο θέλει άπό τά όνόματα που
μπορούν νά γραφτούνε. "Οσο γιά τ ' άφιερώματα, άν είναι άτομικά, άφοΟ

t) τό ίμκόριο if); (ιραοϋνης ·1χ· ή9η άναπτοχθή, άλλά IBA πρόκιιται μόνο γιά
τή θίοη τοΒ όνόματος. Είναι όΒονηρό νά βλέπουμ* ατό* Βραματιχόν άγβνα if]ç 8ημο·
χρατ(ας τά ψυχικά éxitva κινά ποό προκαθορίζουν τήν άναπόφιυκτη χαταίίκη της.

— 69 —
 σβυστή ή επιγραφή τού άφιερωτή, ν' άποφασίζει ό λαός γιά τήν τύχη
τού Αφιερώματος, Ιτσι πού νά μή μείνει Απ' δ,τι έστησαν αύτοί τίποτε δρ-
θιο καί νά μ ή βρίσχεται έργο πού νά τούς θυμίζει* δπου δμω; τό άφιέ-
ριομα άνήχει σά περισσότερους χ ι έχει πάνω του χ ι άλλα όνόματα, άρχει
νά σβύνεται χαί ν' Αφανίζεται τό δνομα έκείνου. § 1 3 . "Αν χάποιος σέ κα-
θεστώς τυραννίας ή όλιγαρχίας [ —

— έάν δ έ I οί) άρχοντες μ|ή κηρύξωσι τόν] | σ τ έ φ α ν ο ν έν

135 τ ° ΐ ς [μεγάλοις Δ ι ο ] | ν υ σ ί ο ι ς ή μ ή σ υ ν τ ε λ έ ] σ ω σ ι ν ] , || δ π ω ς άναγρα-
φώσι κ α τ ά [τόν νό]|μον, όφειλέτω τώμ μέν άρχόν|των Εκαστος
τριάκοντα στα|[τ]ήρας, βο[υλής δ'] Ε κ α σ τ ο ς δέ|[κα] σ τ α τ ή ρ α ς , ό
140 δέ τ α μ ί α ς στα|][τ]ήρας έ κ α τ ό ν κ α ί ά τ ι μ ο ι Εστω|[σαν] κ α θ ' ο ϋ ς ä v
τών γεγραμ|[μέ]νων τιμής έ[πικ]αλήται, Ε[ως ä v | κ ο μ ί σ ω [ ν ] τ α ι τ ά
145 Χ Ρ ή μ α ^ α οί έ π ι | κ α λ ο Ο ν τ ε ς * ε ! ν [ α ι δέ] τ ή ν Εψο||δον ά ε ί έ π ί τ ο ύ ς άρ-
χ ο ν τ α ς καί I τήμ β ο υ λ ή ν τήν έ ν ε σ τ ώ σ α ν | καί Εστω τούτο πρώτον
150 έ τ ο ς I κ α ί τ ά έ π ί τ ι μ α τ α ύ τ ά ε ί ν α ι | τ ο ι ς έ ν ε σ τ ώ σ ι ν ά ρ χ ε ί ο ι ς , Ε||ως
ä y [ κ ] ο μ ί σ ω ν τ α ι τ ά χ ρ ή μ α τ ] α | κα]ί τ ό σ τ ε φ [ « ν ο ν ] οί έπικα[λοΟν-
τ]ες καί ή άναγραφή γένηται. | έάν δέ τις κομίζηται μή τήν
155 δημοκρατίαγ κ α τ α σ κ ε υ ά ζ ω ν || ε ί σ ε ν έ γ κ α ς ή άναλώσας ή μή |
όφειλόμενα ή πλείω άπολάβηι, | άποτινέτω διπλάσια, έάν δίκηι
I [ν]ικάται. καί δς &μ π α ρ ά τούτων | [λ]αβών ( μή ) άναλώσηι
ι6ο ώστε ή δημο||κρατ(α κατασταθήι ή δ ς ά μ [πα]|ρά τ ο ύ τ ω [ ν ] Ε χ ω ν
μή άποδε[ίξηι | ά ] ν α λ ω μ έ ν α είς ταΟτα, διπλ[άσια] | άποτεισάτω
165 ά π ε ρ δ ν λ ά β η [ ι , έ]|άν δίκηι ν ι κ ά τ α ι . ώ ι δ ' δ ν έπικ[σ]||λήται καί
ν ρ α φ ή ι δ ί κ η μ ή ε ί σ [ ε ] ν έ γ κ α ι ή μ ή ε [ ί σ ] α ν α λ ώ σ α ι [κα]|τά τ ό ν ν ό μ ο ν
ή μή όφειλόμ[ενα] | ή π λ ε ί ω ά π ο λ α β ε ΐ ν , μή στ[εψα]|νούσθω μηδέ
170 ά ν α γ ρ α φ [ έ σ θ ω ] || είς σ τ ή λ η ν [ — c . / j / . — ] γέ|νηται κα[ί — c . 12t.
— I — 5/·— 1 χρήματα [ —

— § 1 4 . — ] f ) χ ι άν οί άρχοντες δέ διαλαλήσουν τό στεφάνωμα

t) à λόγος γιά χιΐνοας πού ξόβιψαν γιά τήν οίποχατάοτβοη τ<|ς δημοκρατίας, 6 νό-
μος δρίζιι τήν έχιατροφή τόν χρημάτον τους, οτεφάναμα χι άναγραφή oè τιμή-,
τιχή οτήλη.

— 7ο —
ατά μεγάλα Διονύσια ή δέν χορηγήσουν γιά νά χαταχωρηθή ή άναγραφή
σύμφωνα μέ τό νόμο, νά όφείλει καθένας άπό τούς άρχοντες τριάντα στα-
τήρες, καθένας άπό τούς βουλευτές δέκα στχτήρες κι ό ταμίας έκατό στα-
τήρες- άπό τήν άλλη, δσοι άπό τούς άναφερόμενους καλεστούν νά πληρώ-
σουν τό πρόστιμο νά 'ναι ξεπεσμένοι άπ3 δλα τά δικαιώματα, ώσπου οί
δικαιούχοι νά πάρουν τά χρήματα καί τό στέρανο καί γίνει ή άναγραφή
τους. § 1 5 . "Αν κανείς εισπράξει έχοντας συνεισφέρει ή ξοδέψει γ ι ' άλλο
κι δχι γ'.ά τής δημοκρατίας τό συμφέρο ή λάβει πίσω μή όφειλόμενα ή
περισσότερα, νά τά έπιστρέφει ατό διπλάσιο, άν χάσει τ ή δίκη. § 16.
"Οποιος έχοντας πάρει άπ' αύτούς χρήματα δέν τά ξοδέψει γιά τήν άπο-
κατάσταση τής δημοκρατίας, ή δποιος έχοντας άπ' αύτούς έσοδα, δέ άπο-
δείξει πώς τά ξόδεψε γιά τούτο τό σκοπό, ν' άποκαταστήσει στό διπλάσιο
αύτά πού πήρε, άν χάσει τή δίκη. Εκείνος πού θά καλεστή σέ δίκη μέ
τήν κατηγορία πώς δέν ίδιο σε χ ι αύτός ή δέν ξόδεψε σύμφωνα μέ τόν νόμο
ή πώς έλαβε πίσω μή όφειλόμενα ή περισσότερα, νά μή στεφανωθή χαί νά
μή γραφιή στή στήλη ( — "

Η "Οπως φαίνεται, τό μνημείο παραδίνεται σέ πολλά σημεία κατε-

στραμμένο χαί δέν παρέχει τ ' άναγκαϊα γιά μιά σίγουρη χρονολόγηση του
τεκμήρια* μέ πολλές δμως πιθανότητες μπορεί νά τοποθβτηθή στήν άρχή
τού III αίώνα, ιδίως στό I. 281, άμέσως ύστερα άπό τό θάνατο τοΟ ύποστη-
ριχτή τδ>ν τυράννων Λυσίμαχου, δταν ή έπιχράτηση τού Σέλευκου ξαναδί-
νει στίς έλληνικές πολιτείες τή δημοκρατία. "Οπως διαπιστώνεται, ό νόμος
συντάσσεται μέ μεγάλη σπουδή, άμέσως ύστερα άπό τήν πτώση κάποιας τυ-
ραννίας. Ή δημοκρατία δέν αισθάνεται τόν έαυτό της σίγουρο κι ή έπάνοδ©
τής τυραννίας θεωρείται ένδεχόμενο πού πρέπει νά προληφθή' ό νόμος συν-
ακόλουθα δέν προορίζεται νά έκδικηθή καί νά άποκαταστήσει τά άδικα
πού διάπραξε ο τύραννος, άλλά νά ύπερασπίσει καί νά προφυλάξει τή
δημοκρατία άπό κάθε άπόπειρα παλινόρθωσης τής τυραννίας. Ή σπουδή
τούτη τής σύνταξη; έξηγεί τήν άπελπιστική άκαταστασία τού νόμου μας
στήν οικονομία καί στό ύφος- ή κατανομή τής Ολης παρουσιάζεται άνά-
στατη, ή διατύπωση είναι άδέξια, οί άσάαειες δχι λίγες. Μολοτούτο μιά
κι είναι τό έχτενέστερο πού κατέχουμε κείμενο καί προβλέπει ίνα πλήθος
περίπτωσες, αποτελεί πολύτιμο κ: έξαίρετα διδαχτιχό μνημείο τού είδους.

— III —
 β

καταδίκες
τυράννων καί όλιγαρχικών·
έπαθλα τυραννοχτόνων καί αγωνιστών
τής δημοκρατίας

διά τ ά ς π α τ ρ ί δ α ς ά σ ψ α λ ώ ς έ κ α σ τ ο ς βιοτεύει τ ώ ν π ο λ ι τ ώ ν ,
τ ο ι ς δέ τ υ ρ ά ν ν ο ι ς καί τ ο ΰ τ ο Ι μ π α λ ι ν ά ν έ σ τ ρ σ π τ α ι · ά ν τ ί γ ά ρ τοΟ
τιμωρείν αί πόλεις α ύ τ ο ί ς μ ε γ ά λ ω ς τιμώσι τόν ά π ο κ τ ε ί ν α ν τ α τόν
τ ύ ρ α ν ν ο ν καί ά ν τ ί γ ε τ ο υ ε ΐ ρ γ ε ι ν έκ τ ώ ν (ερών ώ σ π ε ρ τ ο ύ ς τ ώ ν
Ι δ ι ω τ ώ ν φ ο ν έ α ς , ά ν τ ί τ ο ύ τ ο υ καί ε Ι κ ό ν α ς έν τ ο ι ς (εροίς ί σ τ ά σ ι ν αί
π ό λ ε ι ς τ ώ ν τι τ ο ι ο ύ τ ο ν π ο ι η σ ά ν τ ω ν |<ο Ξενοφ. Ί έ ρ . I V 4 «έ.

** 12. Προγραφή καί στηλίτευση τών Πεισιστρατιδών.

I. 510 Ι — I Στήλη στήν Ά χ ρ ό α ο λ η μέ τήν καταδίκη τής τυραννίδας χαί
τήν προγραφή τοΟ τυραννιχοΟ γένους. / —

θουχυδ. V I 55· 1 «έ : π α ί δ ε ς γ ά ρ α ύ τ ώ ( s c . τ φ Ί π π ί φ ) μ ό ν ο ν
φ α ί ν ο ν τ α ι τ ώ ν γ ν η σ ί ω ν ά δ ε λ φ ώ ν γ ε ν ό μ ε ν ο ι ώ ς δ τε β ω μ ό ς κ α ί
ή σ τ ή λ η < ή > π ε ρ ί τ ή ς τ ώ ν τ υ ρ ά ν ν ω ν ά δ ι κ ί α ς (πι-
θανότατα: ά τ ι μ ί α ς ) , ή έν τη ' Α θ η ν α ί ω ν άκροπόλει
σ τ α θ ε ί σ α , έ ν fj Θ ε σ σ α λ ο ύ μέν ο ύ δ ' Ι π π ά ρ χ ο υ ούδείς π α ΐ ς
γέγραπται, Ί π π ί ο υ δ έ π έ ν τ ε , ο ϊ α ύ τ ώ έκ Μ υ ρ σ ί ν η ς τής
Κ α λ λ ί ο υ τού Ύπεροχίδου θυγατρός έ γ έ ν ο ν τ ο - — κ α ί έ ν τ η α ύ -
τη σ τ ή λ η π ρ ώ τ ο ς γ έ γ ρ α π τ α ι μετά τόν πατέρα

Η Εφαρμογή, υσιβρα άπό τήν χατάλυση τής τυραννίας τών Πεισιστρα-

τιδών, τοΟ άρχαίου 'ΑθηναϊχοΟ νόμου ( = ά ρ . 5, χήρυξη ,, ά τ ι μ ί α ς " προ-
γραφή ) γιά τήν έγχατάσταση τυραννίας. Ή προγραφή άποφασίζεται
Αναμφίβολα άμεσα άπό τή συνέλευση τοϋ λαοΟ χαί χαράζεται σέ στήλη
πού στήνεται στήν 'Ακρόπολη σά νά χαθοσιώνεται στήν προστάτρια θεά
τής πόλης. "Γστερχ άπό τήν πρώτη κάθοδο τών Περσών, νέα άσφχλώς
ένάντια στό τυραννικό γένος ψηφίσματα έπαχολουθοΟν, γιατί μιά πολυ
δοτερότερη (έ. 200) άπόφαση τοΟ 'ΑθηναϊχοΟ λαοΟ χρησιμοποιεί γιά τόν
Φίλιππο V δχι τό .ψήφισμα', άλλά ,δλα τά ένάντια στους Πεισιστρατί-

— III —
δις ψηφίσματα' L i v i u s , X X X I 44. postremo inclusum. ut omnia
quae adversus Pisistratidas décréta quondam erant, eadem in
Philippo servarentur Ά π ό τό κύριο γιά τό Φίλιππο ψήφισμα ποό
διασώζει 6 Λίβιο; ( ib. 4 *έ· ) όρισμένες περικοπές άπηχοΟν Ισως άνάλογα
στοιχεία άπό τά άρχαία έχείνα ένάντια στού; ΙΙεισιστρατίδες ψηφίσματα,
δπου ή άπόφαση παραπέμπει συνολικά γιά τά άλλα. "Ενα αιώνα Οστερα
άπό τήν έξωση τών Πεισιστρατιδών, οί άμνηστεΐες έξαχολουθοΟν, μέ τή
γενιχή έξαίρεση τής .στηλίτευσης', άλλά μέ τήν ειδική μνεία τών τυράν-
νων, νά έζαιροΟν τήν προγραφή τοΟ τυραννικού γένους- ψήφισμα τοΟ
Πατροκλείδη ύστερα άπό τήν κατάλυση τών Τετρακόσιων, Ά ν δ ο κ . I ηη :
ψ η φ ί σ α σ θ α ι τ ο ν δ ή μ ο ν τ α ύ τ ά ό π ε ρ δ τ ε ήν τ ά Μ η δ ι κ ά 78 : π λ ή ν
ό π ό σ α έν σ τ ή λ α ι ς γ έ γ ρ α π τ σ ι — ή έπί φ ό ν ω τίς έστι φ υ γ ή , ή θ ά ν α -
τ ο ς κ α τ ε γ ν ώ σ θ η ή σ φ α γ ε Ο σ ι ν ή τ υ ρ ά ν ν ο ι ς |co Ή προγραφή ή τά
κατοπινότερα ψηφίσματα περιλαβαίνανε καί ειδική έπικήρυξη τών τυράν-
νων, δπως μ ά ; πληροφορεί ό Αριστοφάνης παρωδώντας τό ψήφισμα γιά
τό Διαγόρα τό Μήλιο, "Ορνιθ. 1073 : ήν τε τ ώ ν τ υ ρ ά ν ν ω ν τΙς
τινα — ά π ο κ τ ε ί ν η , τ ά λ α ν τ ο ν λαμβάνειν Ά π ό τόν Γόιον μπορούμε
νά συνάγουμε τή συμπερίληψή τους στήν άρά πού Ινοίγει τή συνέλευση
τοΰ λαοΟ, θ ε σ μ ο φ . 335 : έ π ι β ο υ λ ε ύ ε ι τι τώ δ ή μ φ κ α κ ό ν | —
ή 'πικηρυκεύεται — Μήδοις τ ' | — ή τυραννείν έπινοεΐ | ή τόν
τύραννον συγκατάγειν

Τό ψήφισμα y i à τόν Φίλιππο, ,, Ό λαός Αποφοίοιοι* ol άνΒριάνχ·ς xoD

Liv. X X X I 44· 4 : ptebesque sei- Φίλιππου, 8λ»ς ot ·ίκόν*{ xal χά όνόματά
IM/, ut Philippi statux. imagines τους, χαθώς καί χβν προγόνων το», κι &ν·
omnes nominal/ue ear um. item ma- Βρβ* καί γυναικβν ν' αποαπαατοβν καί νά
jorum eius, virile ac muliebre secus καχααχραφοΒν*— κι οί τόκοι 2που οτήθηχ»
omnium tollerentur delerenturque — ; ή γράφτηχ» χάτι πρός τιμή χοα, καταρα-
ioca quoque, in quibus positum ali- μένοι vd'vai κι άχίλουθα νά μήν έπιχρέπι-
quid inscriptumve honoris eius causa ται νά χοποθ«τηθή καί ν' άφι«ρο)θή ο' αύ-
fuisset, delestabilia esse neque in iis τούς χάτι άπ' βοα ατέχ·ι νά χοποθιχοΟνται
quicquam postea poni dedicarique καί ν' άφιιρώνονται ο' άμίανχο τόπο. Ει οί
placere eorum quae in loco puro poni lipitc μέ τά βημόοια ίιρατικά χρέη, χάθι
dedicarique fas esset ; sacerdotes pu • πού βέονχαι γιά τό λαό χών Άθηναίβν
biicos quotiens cumque pro populo καί γιά χούς οόμμαχοός χους, γιά χό
Atheniensi sociisque, exercitibus eo- οχραχό καί χό ναυχιχό χους, νά χαχαριάν
rum precarentur, totiens detestari χαί χαί ν' άναχράζουν χάθ· ουφορά γιά τό
atque ex seer art Philippum, liberos Φίλιππο χαί χά παιβιά του " —
eius I >1

— 73 —
 Ή προγραφή πιθανότατα άπό τή ουνέλιυοη τού λαού, χι δχι Από διχαοτήριο,
βπα>( οτίς π·ρίπτωο«ς άργότιρα τοβ "Αρθμιου (Λημοοθ. I X 41). 'Αλκιβιάδη
(Ίοοκρ. X V I 9) καΙ τοΟ προδότη τοΟ "Ολυνθος (Δημοίθ. X I X 267)· Ά π ό τίς 4λλ·ς
οτηλίτιυοις ξέρουμι ίκ·ίνη τών ?Νηλβιΐών ( = dp. 1 7 ) , τοδ ουγγινή των Π«ιαιοτρατι-
9ών Ίππαρχου ( 1 5 a ) , τοΟ 'Αντιφώντα χαί τοϋ Άρχιπτόλιμου ( = 19 ), χι έχ·ίνη τέλος
τόν 'Αθηναίων πού ΰποοτήριξαν τόν Σπαρτιάτη Κλιομένη ('HpôS.V 72 — 76' ci Άριβτ.
"Αθην. Πολ. 2θ) ατήν προοκάθιιά του νά έγχαταατήο*ι χαί πάλι τυραννία' Ζχόλ.
Άριοτοφ. Λ υ σ ι σ τ ρ 273= χ ω ν δέ μ ε τ ά Κ λ ε ο μ έ ν ο υ ς ' Ε λ ε υ σ ί ν α κοτασχόντων
'Αθηναίοι τάς οΙκ(ας κατέσκαψαν καί τ ά ς ο ύ σ ί α ς έ δ ή μ ε υ σ α ν . α ύ τ ώ ν Βέ
θάνατον έψηφίσαντο. καί ά ν α γ ρ ά ψ α ν τ ε ς είς σ τ ή λ η ν χ α λ κ ή ν ί σ χ η σ α ν έν
π ό λ ε ι π α ρ ά τόν ά ρ χ α ΐ ο ν ν ε ώ ν 'ν.

13. Ά π ό τίς τιμές που οί 'Αθηναίοι άπονε μου ν στους

τυραννοχτόνους 'Αρμόδιο καί Άριστογείτονα. | Κατοπινές
έπιγραφές τών ' Α θ η ν ώ ν : α = Inscriptiones Graecae, I 8 - b—ib. II
300· c = ib. II 5, 4 1 0 x a l II* 450' D i t t e n b e r g e r , Syll. Tnscr. gr. '
I 320 b.
1
α) ε ί ν α ι τήν σίτησιν τήν έ]μ π ρ υ τ α ν ε ί ω ι πρώτον μέν τοΐ[ς
I ά ε ι σ ί τ ο ι ς ? κ]ατά τά π ά τ ρ ι α , έπειτα τ ο ί σ ι Ά ρ μ | [ ο δ ί ο υ καί τοίσι
' Α ρ ι σ τ ο ν ε ί ] τ ο ν ο ς , 0ς {χν ήι έ ν ν υ τ ά τ ω γ έ ν ο υ ς .

,, νά διατρέφονται στό πρυτανείο πρώτα οί [ — ] σύμφωνα μέ τά π α -

τροπαράδοτα, χ ι έπειτα οί άπόγονοι τοΟ 'Αρμόδιου χ α ί τοΟ Ά ρ ι σ τ ο γ ε ί τ ο ν α ,
ό χάθε φορά κοντινότερος άπό τό γένος. "
2
h) στήσαι δέ αύτο|ϋ | τόν ,,καί νά τοϋ στήσει ό λαός χάλ-
δ ή μ ο ν κ α ί ε](κόνα χ α λ κ ή ν έν κινο άνδριάντα στήν Α γ ο ρ ά , σ' δ-
άγορ[ά]ι πλήν παρ' 'Αρμό]· ποια θέση έξόν άπό κοντά στόν Ά ρ ·
δ ι ο ν καί Ά ρ ι σ τ ο γ ε Ι τ [ ο ] ν α μόδιο χαί τόν Άριστογείτονα. "

c) έ[ξεΐ]||ναι δέ αύτώι καί ,, χαί νά μπορεί νά στήσει χαί

είκόνα στ|ήσαι έαυτοΟ χ α λ κ ή ν χ ά λ χ ι ν ο άνδριάντα του έφιππο στήν
έφ' ΐππ|ου έν à y o p â i δ π ο υ ά μ Α γ ο ρ ά , α' δποια θέση θά'ϋελε, έξόν
βούληΐται πλήν παρ' Άρμό- άπό κοντά στόν Α ρ μ ό δ ι ο χ α ! στόν
διον καί Άριστογείτον[α). Άριστογείτονα. "

-ι Ό Α ρ μ ό δ ι ο ς χ ι ό Α ρ ι σ τ ο γ ε ί τ ω ν δέ στάθηχαν βέβαια ήρωες τής·.

— 74 —
δημοκρατίας· ή τυραννία τών Πεισιστρατιδών δέν είχε χάσει άκόμη τό
λαοκρατικά χαραχτήρα τών άρχαίων τυραννιών, χι ή πράξη τους, που ή
παράδοση άποδίνει σέ προσωπικά έλατήρια, έξυπηρετοΟσε ή άπόβλεπε στό
νά έξυπηρετήσει τό συμφέρο τής Αριστοκρατικής ολιγαρχίας. Ή ιστορική
δμως μοίρα έκμεταλλεύεται τίς πράξε; τών άτέμων γιά τούς δικούς της
περισσότερο παρά γιά τούς δικούς τους σχοπούς: Ή άρχαία τυραννία τών
'Αθηνών είχε έπιτελέσει τό ιστορικό της έργο' οί συνθήκες πού διαμόρ-
φωσε γιά τήν άνάπτυξη τής μητρόπολης τοΟ πολιτισμού, τήν ξεπερνούσαν
καί λίγο ύστερα άπό τό φόνο τοΟ "Ιππαρχου, ή τυραννία τών Πεισιστρατι-
δών χαταλυέται γιά νά άναπηδήσει, δχι ή παλιά άριστοκρατική πολιτεία,
άλλά ή εύρύτατζ μέ τΙς μεταρρύθμισες τοΟ Κλεισθένη λαοκρατούμενη
'Αθηναϊκή δημοκρατία. Ή Αριστοκρατική όλιγαρχία πού συνέργησε στήν
χατάλυση τή, τυραννίας άρχίζει τότε κατά φυσικό λόγο νά προσανατολί-
ζεται πάλι πρός αύτή (βλ. άρ. 1 4 b σημ.). καί κατά τόν πρώτο μηδικό πό-
λεμο έπιχειρεί νά παραδώσει τήν 'Αθήνα στούς Πέρσες καί στόν 'Ιππία.
'Ενάντια στή νέα τούτη στροφή τών παλαιών της όχτρών ή νεογέννητη
'Αθηναϊκή δημοκρατία Αντιτάζει σάν κορυφαία σύμβολα τών δικών της
άγώνων τίς μορφές τοΟ 'Αρμόδιου χαί τοΟ Άριστογείτονα, τών πρώτων
τυραννοχτόνων. Ή άφηρώϊση πραγματικά τών μορφών αυτών Αρχίζει Από
τό πρώτο τέταρτο τού V αιώνα κι ισχυροποιείται στό τελευταίο, Απ' δταν
μέ τή διάσπαση τής κοινωνικής ισορροπίας, τό φάσμα τής νεότερης τυραν-
νίας θ' άποβή ό μόνιμος έφιάλτης τής δημοκρατίας. Οί δυό έτσι φίλοι τι-
μήθηκαν άπό τούς 'Αθηναίους σάν οί πιό μεγάλοι εύεργέτες' Ά ρ ρ ι α ν . Ά ν .
I V ί ο , 3 : μ ά λ ι σ τ α τιμηθήναι π ρ ό ς τής ' Α θ η ν α ί ω ν π ό λ ε ω ς Άρι-
στείδ. X X V I I I 85 (II σελ. 169 K e i l ) : Α ρ μ ο δ ί ο υ καί Ά ρ ι σ τ ο γ ε ί τ ο ν ο ς ,
οϋς 'Αθηναίοι πρώτους ά π ά ν τ ω ν τών εύεργετών ήγον Τό Αρ-
χαίο σύμπλεγμα τών άνδριάντων τους, έργο τοΟ Αντήνορος (Παυσαν. I
8, 5 ) , ι ό Αρχαιότερο χατά τόν Πλίνιο ( π . h. X X X I V 1 7 ) μεταφέρθηκε
άπό τόν Ξέρξη στά Σούσα ( Ά ρ ρ ι α ν . Ά ν . I l l 16, 7 ' Παυσαν. I 8 , 5 ) γιά
νά έπιστραφή άπό τόν Αλέξανδρο (Άρριαν. /. c. καί V I I 19· 2' cf P l i n .
XXXIV 70) ή άπό τόν Ά ν τ ί ο χ ο (Παυσαν. I.e.) ή, σύμφωνα μέ μιάν
άλλη παράδοση ( V a l . M a x . II ι ο . ι ext.), άπό τό Σέλευκο' ό Άρριανός
πάντως ( I I I 1 6 , 7 ) ισχυριζόταν δ τ ι : καί νΟν κ ε ί ν τ α ι ' Α θ ή ν η σ ι ν έν
Κ ε ρ α μ ε ι κ ώ , κ α τ α ν τ ι κ ρ ύ μ ά λ ι σ τ α τ ο ύ Μ η τ ρ φ ο υ |<θ Σ ' Αντικατάσταση
στήθηκε τό I. 377 / 6 ( Πάρ. Μάρμ. 54. F Gr Hist II σελ. ι ο ο ο ) νέο σύμ-
πλεγμα, έργο τού Κριτία (Παυσαν. /. c. xat Λουκιαν. Φ ι λ ο ψ . ι 8 ) καί

— 75 —
τού Νησιώτου (Λουκιαν. /. c.). βτήν 'Αγορά, δχι μακρυά άπό τό χάρο
τών Επωνύμων 'Ηρώων. Ά ρ α γ ε ατό σύμπλεγμα έκείνο νά ήταν γραμμένο
τό άποδιδόμενο στό Σιμωνίδη έπίγρχμμα γιά του; τυραννοχτόνους ; Τό
Πάριο Μάρμαρο συνδέει τήν άνάμνηση μιδς χορωδικής νίκης τοΟ Σιμωνίδη
μέ τή χρονολογία τής Γδρυσης τοΟ νέου μνημείου (/. c.) καί δέν Αποκλείε-
ται πραγματικά τό μνημείο τών χυραννοχτόνων νά κοσμήθηκε άπό τό λόγο
τοΟ μεγάλου έκείνου Αρχαίου φίλου τών τυράννων ( Σιμών, fr 76 D ' ) :
ή μέγ # Ά θ η ν α ί ο ι σ ι φ ό ω ς γ έ ν ε 9 ' ή ν ί κ ' ' Α ρ ι σ τ ο -
γ ε ί τ ω ν " Ι π π α ρ χ ο ν κ τ ε ΐ ν α ι καί ' Α ρ μ ό δ ι ο ς .
Στό μεταξύ καθιερώνονται γ ι ' αυτούς Ιοί μεγάλύτερες τιμές' Δημοαθ.
X I X 28ο: τών τά μέγιστ' ά γ ά θ ' ύ μ δ ς είργασμένων, οϋς ν ό μ φ διά
τ ά ς ε ύ ε ρ γ ε σ ί α ς ΰ ς υ π ή ρ ξ α ν είς υ μ ά ς , έν δ π α σ ι τ ο ι ς ί ε ρ ο ΐ ς έπι
τ α ϊ ς θ υ σ ί α ι ς σ π ο ν δ ώ ν καί κ ρ α τ ή ρ ω ν κ ο ι ν ω ν ο ύ ς π ε π ο ί η σ θ ε , καί
φδετε καί τ ι μ β τ ' έ ξ Τσου τ ο ι ς ή ρ ω σ ι ν καί τ ο ι ς θ ε ο ΐ ς Ό άρχων
πολέμαρχος τους προσφέρει τελετιχΑ έναγίσματα (Άριατοτ. ' Α β η ν . Π ο λ .
58,1)' άπαγορεύεται (έπιγρ. b χαί c) νά στήνονται Ανδριάντες άλλων
χοντά ατούς διχούς τους (έξαίρεση σέ χρόνια βχθειδς παρακμής γιά τόν
Ά ν τ ί ο χ ο χαί Δημήτριο [Διόδωρ. X X 6,2] χαί γιά τους φονεΐς τοΟ Κ α ί .
σαρα [Δίων Κάσα. X L V I I 20,4], ΒροΟττο χαί Κάσσιο)' άπαγορεύεται νά
δίνονται τά όνόματά του; σέ δούλους ( A u l . G e l . IX 2,10)' οί άπόγονοί
τους άπολαβχίνουν πλήθος τιμές, δημόσια αίτηση (έπιγρ. α), προεδρεία,
άτέλειχ ('Ισαίος, V , 47 άλλοι). "Οταν άρχίζει ή άγωνία τής άθηνχϊκή;
δημοχοχτίας τχ ονόματα τών τυραννοχτόνων περνούν χιόλας αέ χλευαστικά
στά χείλη τών όλιγαρχιχών τραγούδια* ένας νόμος πραγματιχά προσπαθεί
νά τά προστατέψει άπό τΙς Ασέβειες' Ύπερείδ. κ Φ ι λ ι π π . x v b 3 : έν ν ό μ ω
Υ ρ ά ψ α ς ό δ ή μ ο ς ά π ε ί π ε ν μήτε λ έ γ ε ι ν έ ξ ε ϊ ν α ι μηδενΐ κ α κ ώ ς Ά ρ -
μ ό δ ι ο ν καί Ά ρ ι σ τ ο γ ε ί τ ο ν α , μ ή τ ' δ σ α ι έπί τ ά κ α κ ί ο ν α Ό λαός
Αντίθετα ίξχχολουθοΰσε για πολύ άχό*η νά τραγουδάει τό περίφημο ' Α ρ -
μ ο δ ί ο υ μ έ λ ο ς , τά δοξίλογιχχ έχεΐνχ έπιτραπέζια τετράστιχα, πού άπ'
αύτά ή παράδοση τέσσαρα διασώζει f ) .

t) 1 0 - 1 3 D'.
Έ ν μ ύ ρ τ ο υ κλαδί τό ξίφος φορήσω
ώ σ π ε ρ ' Α ρ μ ό δ ι ο ς καί ' Α ρ ι σ τ ο γ ε ί τ ω ν ,
δτε τόν τ ύ ρ α ν ν ο ν κτανέτην
ίσονόμους τ' 'Αθήνας έποιησάτην.

- 76 -
 4" 14. Ol Μυτιληναίοι θανατώνουν μέ λιθοβολισμό τόν
τυραννό τους, δργανο τών Περσών, Κώη* i. 499 | Άπό τή
δράση ίου Μιλήσιου Άρισταγόρα / —'Ηρόδοτος, V 37 :

ο δ τ ω δή έκ τ ο ϋ έ μ φ α ν έ ο ς ό Ά ρ ι σ τ α γ ό ρ η ς ά π ε σ τ ή κ ε ε , π ά ν έπί
Δ α ρ ε ί ω μ η χ α ν ώ μ ε ν ο ς . καί π ρ ώ τ α μέν λ ό γ ω μετείς τήν τ υ ρ α ν ν ί δ α
Ισονομίην έποίεε τη Μ ι λ ή τ ω , ώ ς δ ν έ κ ό ν τ ε ς σ ύ τ ώ οί Μ ι λ ή σ ι ο ι
σ υ ν α π ι σ τ α ί α τ ο , μ ε τ ά δέ καί έν τη ά λ λ η Ί ω ν ί η τ ω ύ τ ό τ ο ΰ τ ο έποίεε,
τ ο ύ ς μέν έ ξ ε λ α ύ ν ω ν τ ώ ν τ υ ρ ά ν ν ω ν , τ ο ύ ς δ ' έ λ α β ε τ υ ρ ά ν ν ο υ ς ά π ό
τ ώ ν ν ε ώ ν τ ώ ν σ υ μ π λ ε υ σ α σ έ ω ν έπί Ν ά ξ ο ν , τ ο ύ τ ο υ ς δέ φ ί λ α β ο υ λ ό -
μ ε ν ο ς π ο ι έ ε σ θ α ι τήσι π ό λ ι σ ι έ ξ ε δ ί δ ο υ , δ λ λ ο ν μ έ ν εφ* ά λ λ η ν π ό λ ι ν
π σ ρ α δ ι δ ο ύ ς , δθεν ε ϊ η έ κ α σ τ ο ς . Κ ώ η ν μέν νυν Μυτιλη-
ν α ί ο ι έπεί τε τ ά χ ι σ τ α π σ ρ έ λ α β ο ν , έξαγα-
γ ό ν τ ε ς κατέλευσαν|<ο

15. Ή Αθηναϊκή Δημοκρατία έξοστρακίζει τούς φί-

λοης τών τυράννων· £. 488/ 7 — 486 / 5 | "Οστρακα.

Άριστοι. Ά θ η ν . Π ο λ . 22. ι : Τ ο ύ τ ω ν δέ γ ε ν ο μ έ ν ω ν (τόν μιταρρυθμίοιον

βηλαΐή το® Κλιιοβένη ) δ η μ ο τ ι κ ω τ έ ρ α π ο λ ύ τής Σ ό λ ω ν ο ς έ γ έ ν ε τ ο ή π ο λ ι τ ε ί α ,
καί γάρ συνέβη τ ο υ ς μέν Σ ό λ ω ν ο ς ν ό μ ο υ ς ά φαν Ισα ι τήν τ υ ρ α ν ν ί δ α διά
τ ό μή χρήσθαι, κ α ι ν ο ύ ς δ' Α λ λ ο υ ς θεϊναι τόν Κ λ ε ι σ θ έ ν η σ τ ο χ α ζ ό μ ε-
νόν τοΰ πλήθους, έν οίς έ τ έ θ η καί 6 περί τ ο ΰ ό σ τ ρ α κ ι σ μ ο ΰ νόμος.
— 3 ^τει δέ μ ε τ ά τ α ΰ τ α δ ω δ ε κ ά τ φ ν ι κ ή σ α ν τ ε ς (ol Άθηνα(οι) τήν έν Μαρα-

Φ ί λ τ α θ ' ' Α ρ μ ό δ ι ε , oö τί που τέθνηκας,

νήσοις δ' έν μ α κ ά ρ ω ν σέ φασιν είναι,
Ινα π ε ρ π ο δ ώ κ η ς Ά χ ι λ ε ύ ς ,
Τ υ δ ε ΐ δ η ν τέ φασιν έ σ θ λ ό ν Λ ι ο μ ή δ ε α .

Έ ν μ ύ ρ τ ο υ κ λ α δ ί τό ξίφος φορήσω,
ώσπερ 'Αρμόδιος καί 'Αριστογείτων,
δτ' Άθηναίης έν θυσίαις
άνδρα τύραννον "Ιππορχον έκαινέτην.

Atel σψών κ λ έ ο ς Εσσεται κατ' αίαν,

φ ί λ τ α θ ' ' Α ρ μ ό δ ι ο ς καί Αριστογείτων,
δτι τόν τ ύ ρ α ν ν ο ν κ τ α ν έ τ η ν
ίσονόμους τ* ' Α θ ή ν α ς έποιησάτην.

— 77 —
θώνι μάχην, έπί Φ α ι ν ί π π ο υ β ρ χ ο ν τ ο ς , δ ι α λ ι π ό ν τ ε ς ί τ η δύο μ ε τ ά τήν νίκην,
θαρρούντος ήδη του δήμου, τότε (f. 48817) πρώτον έχρήσαντο
τ ώ νόμφ τ ώ ne pi όστρακισμόν, δς έτέθη διά τήν ύποψίαν τών
έν ταίς δυνάμεσιν, δτι Πεισίστρατος δημαγωγός καί στρατηγός
ώ ν τ ύ ρ α ν ν ο ς κ α τ έ σ τ η !«j

α. Ό σ τ ρ α κ ι σ μ ό ς τού Ί π π α ρ χ ο υ ' I 488 / 7. \

"Οστρακο από τήν 'Αγορά τών 'Αθηνών. / Μ. T h e o d o r L e s l i e S h e a r ,
American Journal of Archaeology, 1932, 392.

Ίππαρχος

"Apiaxoi.—4 καί π ρ ώ τ ο ς ώ σ τ ρ α κ ί σ θ η τ ώ ν έκείνου σ υ γ γ ε ν ώ ν " Ι π π α ρ χ ο ς

Χάρμου Κ ο λ λ υ τ ε ύ ; , δι' δν καί μ ά λ ι σ τ α τόν νόμον έθηκεν 6 Κ λ ε ι σ θ έ ν η ς ,
έ ξ ε λ ά σ α ι β ο υ λ ό μ ε ν ο ς α ύ τ ό ν . ΟΙ γ ά ρ ' Α θ η ν α ί ο ι τ ο ύ ς τ ώ ν τ υ ρ ά ν ν ω ν φίλους,
δσοι μή σ υ ν ε ζ α μ α ρ τ ά ν ο ι ε ν έν τ α ΐ ς τ α ρ α χ α ΐ ς , ε ΐ ω ν ο ί κ ε ί ν τήν π ό λ ι ν , χ ρ ω -
μενοι τη εΐωθυίφ τοΰ δήμου πραότητι' ών ήγεμών καί προστάτης ήν
" Ι π π α ρ χ ο ς Ι":

η Ό "Ιππαρχο; αύτός, γνωστός χαί σάν άρχων τό έ. 496/5, (Διον.

Ά λ ι κ . ό. ά. V 77« 6 ' V I ι , ι ) στάθηκε στά χρόνια του ένας άπό τούς
σοβαρότερους κίντυνους τής νεογέννητης άθηναϊχής δημοκρατίας. Κατά
τήν πληροφορία τοΰ Κλειτόδημου ( σ τ ό ν ' Α θ ή ν . X I I I 6 ο g d = FHG I
364' κι ή πληροφορία τού Θουκυδίδη V I 55» 1 δέν άποτελεί Αποκλειστικό
αντίθετο τεκμήριο ) είχε δώσει τήν χόρη του στόν 'Ιππία, τό γυιό τού
Πεισίστρατου, χαί συγγενής έτσι τών Πεισιστρατιδών, βρισκόταν έπικεφα-
λής τής παράταξης πού έπιζητούσε τήν παλινόρθωση τής τυραννίας. Ό
Κλεισθένης γ ι ' αύτόν ίδίως νομοθετεί τόν όστρακισμό χι αύτός πραγματικά
θά_ πέσει πρώτο θύμα του, άν κι ύστερα άιτό δεχατέσσαρα χρόνια. Ή
έφαρμογή τού νόμου ύστερα άπό τόσο μακρόχρονη Αδράνεια ( ή πληρο-
φορία τοΰ Άνδροτίωνα, 'Αρποκρ. λ. Ί π π α ρ χ ο ς = FHG I 3 7 1 · ®χι τ ό τ ε
π ρ ώ τ ο ν έτέθη ό νόμος, είναι πολύ άόριστη γιά νά κλονίσει τήν πληροφο-
ρία τού 'Αριστοτέλη ), όφείλεται πιθανότατα άπό τή μιά στόν κίντυνο πού
διάτρεξε ή πολιτεία άπό τήν προδοσία τών Ά λ κ μ ε ω ν ι δ ώ ν χατά τόν πρώτο
Μηδιχό πόλεμο ( Ήρόδ. V ΐ 2 ΐ ) χαί στή συνειδητοποίηση Από τήν άλλη
τής λαϊκής δύναμης ( ci τό θ α ρ ρ ο ϋ ν τ ο ς ήδη τοΟ δ ή μ ο υ ) ύστερα άπό τή
νίκη ατό Μαραθώνα. Ό "Ιππαρχος περιλήφτηκε στή γενική άμνηστεία τού
έ 481 ( Ά ρ ι σ τ ο τ . — 8 ), κα( ξαναγύρισε στήν 'Αθήνα' σέ λίγο όμως βρέθηκε

- 13» -
ανακατεμένος σέ νέες ραδιουργίες, κατηγορήθηκε γ:ά προδοσία καί δέν
γλύτωσε άπό τό θάνατο παρά μ' έκούσια τούτη τή φορά κι όριστική έξορία.
Μιά χάλκινη στήλη άναχυμένη άπό τόν ίδιο τόν άνδριάντα του, μιά στήλη
πού άνάγρα^ε ύστερα άπό τό ψήφισμα τής καταδίκης τό δνομά του καί
πλήθος συνέχεια όνόματα προδοτών, διατηρούσε τήν άτιμωμένη άνάμνησή
του" Λυκούργος, κ. Λ ε ω κ ρ . 1 1 7 : " Ι π π α ρ χ ο ν γ ά ρ τ ό ν Χ ά ρ μ ο υ , ο ύ χ
ύ π ο μ ε ί ν α ν τ α τ ή ν περί τής π ρ ο δ ο σ ί α ς έν τά» δήμιρ κρίσιν, ά λ λ ' Ιρη-
μ ο ν τ ό ν ά γ ώ ν α έ ά σ α ν τ α , θ α ν ά τ φ τ ο ύ τ ο ν ζ η μ ι ώ σ α ν τ ε ς , έ π ε ι δ ή τής
ά δ ι κ ί α ς ούκ ε λ α β ο ν τό σ ώ μ α δ μ η ρ ο ν , τ ή ν ε ί κ ό ν α αύτοΟ έ ξ ά κ ρ ο π ό -
λ ε ω ς κ α θ ε λ ό ν τ ε ς καί σ υ γ χ ω ν ε ύ σ α ν τ ε ς καί π ο ι ή σ α ν τ ε ς σ τ ^ η ν ,
έ ψ η φ ί σ α ν τ ο είς σ ΰ τ ή ν ά ν α γ ρ ά ψ ε ι ν τ ο ύ ς ά λ ε ι τ η ρ ί ο υ ς καί τ ο ύ ς π ρ ο -
δ ό τ α ς · καί α ύ τ ό ς ό " Ι π π α ρ χ ο ς έν τ α ύ τ η τή σ τ ή λ η ά ν α γ έ γ ρ α π τ α ι ,
καί οί ά λ λ ο ι δέ π ρ ο δ ό τ σ ι |<ο

ί. Ό σ τ ρ α κ ι σ μ ά ς τού Μ ε γ α κ λ ή i 487 / (im |

"Οστρακο άπό τήν 'Ακρόπολη τών 'Αθηνών μέ τό όνομα γραμμένο συγκεν-
τρωτικά. I — Inscriptiones Graecae, I S u p p l . p. 192 Nr. 569' D i t -
t e n b e r g e r , Syll. Inscr. g r I 26.

Μ ε γ α κ λ ή ς : (Ίππο)κράτους : Ά λ ω [ π ] ε κ ή θ ε

'Αριοτοχ.—5 : εύθύς δέ τω ύ σ τ έ ρ φ ί τ ε ι (487/6), ίπΐ Τελεσίνου άρχον-

τος έ κ υ ά μ ε υ σ α ν (cl Αθηναίοι) τ ο ύ ς έννέα ά ρ χ ο ν τ α ς κ α τ ά φ υ λ ά ς έκ τ ω ν
προκριθέντων ύπό τ ώ ν δήμων π ε ν τ α κ ο σ ί ω ν , τότε μ ε τ ά τήν τυραννίδα π ρ ώ -
τον. και ώστρακίσθη Μ ε γ ά λ η ς ' Ι π π ο κ ρ ά τ ο υ ς ' Α λ ω π ε κ ή θ ε ν !<ί

Ό Μεγακλής άπό τό άριστοκρατικό γένος τών 'Αλκμεωνιδών. έγγο-

νος τού άντ;ιταλου τού Ιίεισίστρατου Μεγακλή II ( γ ι ά τό διχασμό τής
παράδοσης στό πρόσωπο τούτο, RE X V S . 125 N r . 2 ), γιός τού 'Ιππο-
κράτη κι άνεψιός τού θεμελιωτή τής άθηναϊκής δημοκρατίας Κλεισθένη,
(βλ. γενεαλογικό δέντρο σιόν Ήρόδ. V I 131 ), ήταν γνωστός άπό τόν
Πίνδαρο πού τόν έξυμνεϊ σά νικητή τών Πυθίων τό ΐ. 486 ( Π υ θ . V I καί
Σχόλια ). ΙΙώς οί 'Αλχαεωνίδε; καταδιώκονται τώρα σά ,φίλο: τών τυράν-
νων' δταν άπ' αύ:ού; βγαίνουν κι ό Κλεισθένης κι 6 'Αλκιβιάδης ό πρε-
σβύτερος (βλ. c, ύποσημ.), πού καταλυοϋν τήν τυραννία ( c f Ίσοκρ. X V I
26 Ή διακήρυξη τού μισοτυραννισμού τους στόν "Ηρόδοτο, V I Ι 2 ΐ κέ. ) ,
δέν είναι δύσκολο θαρρώ νά έξηγηθή, άν λάβουμε δπόψη, πώς ή μεγάλη

— 79 —
αύτή ό λ ι γ α ρ χ ι κ ή οικογένεια, άνεξάρτητα Από τή στάση τοΟ Αποστάτη τ η ;
Κλεισθένη, δέ συνέργησε φυσικά στήν πτώση τ ή ; τυραννίας Από ζήλο
γιά τή δημοκρατία, άλλά γιΑ τή δική της σέ μιά έπανεγκατάσταση τής
όλιγαρχίας έπικράτηση. καί συνακόλουΗα, βλέποντας να βγαίνει μέ τή
μεταρρύθμιση τοΟ Κλεισθένη Από τήν τυραννία δχι τό παλαιό Αριστοκρατι-
κό καθεστώς, Αλλα δημοκοατική πολιτεία εύρύτατα λαοκρατούμενη, φυσικό
ήταν νά Αναγνωρίσει στήν τυραννία τών Αντιλαϊκών άλλωστε πιά Πει-
σιστρατιδών, Ενα θησαυρό παραγνωρισμένο* γ ι ' αδτό καί στόν πρώτο
Μηδικό πόλίμο, προσπάθησε, σύμφωνα μέ τήν πολύτιμη παράδοση πού
διασώζει ό Ηρόδοτος ( V I 1 1 5 ' Ι2ΐ" 123). νά παραδώσει μέ προδοσία
τήν πόλη στούς Πέρσες και στόν 'Ιππία "Οπως καί ν ά ' ν α ι , τήν πληρο-
'φορία τοΟ έξοστραχισμοϋ τοΟ Μεγακλή παραδίνουν καί ό ψευδό - Ά ν δ ο κ ί -
χ η ς , I V 34 χχ 1 ^ Λυσίας, X I V 39 • Γιά τ® λ ο ι π ά δστρακα τοΟ Μεγα-
κ λ ή , βλ. συγκέντρωση χαί τελευταία προσθήκη στόν P e e k , Kerameikos
I I I S . 83.

c. Άριοτοτ.—6: έπί μέν οδν Ετη y ' τούς τών τυράννων φίλους ώ σ τ ρ ά .
κιζον, 2>ν χάριν δ νόμος έτέθη, μετά δέ τ α ΰ τ α τφ τ ε τ ά ρ τ φ Ετει ' « α ϊ
των ά λ λ ω ν εΐ τις δοκοίη μείζων είναι μεθίσταντο

Γιά τό τρίτο Ιτος {486/5) πού τό ΘΟμα του Βέν άναγράφιι δ Άριοτοτέλης, πι-
θανός ή όατραχοφορία νά χαταΐίχασ· τόν 'Αλκιβιάδη τόν πριο0ΰτ·ρο, πού 6υό χ«ί-
μίνα, ο ' αμφίβολου &λλοοτ· κύρους πιριχοπές (Αυαίας X I V 39 xal ψ·υΐο "Ανίοχί-
βης I V 34)· άναφίρουν οάν Ινα άπό τους ίςοοτραχιομίνους. Ή τ α ν χι αΰτές άπό τό
γένος τών 'ΛλχμιονιΒδν, πού ή άθηναίχή δημοκρατία δχι Αίιχα, δπως ·ΙΒαμ·, όχ·
τριυδταν. "Qaaou δ μ ο ς κάποιο άλλο τιχμήριο νά έπιλύαιι τό ζήτημα, οτό χινό τοί>
χρόνου έχ·ίνου θά BuxBixst πάντα χάπαια θέοη τό Αλλο i x t l v o δνομα, πάλι μέλους
τής οίχογένιιας τών Άλχμ·»νι!(Βν, πού ίύο δβτραχα τοβ ΚιραμιιχοΟ (Peek, Kera-
meikos, S . 8s N r . 162 xal 163», αναγράφουν:

Ιιιπποκράτες ΆλκμεονΙδο,

μιριχά άπό τήν 'Αγορά (Hesperia, V I I [1938Ι 3^1 * ' · ) :

Ιιιπποκράτες Ά λ ο π ε κ ε ι θ ε ν

χαί πλήθος άλλα (ib.) μέ τό Ιπλό μόνον δνομα :

Ιιιπποκράτες

16. ΟΙ Νισαΐοι Μεγαρείς έκτελούν τόν τύραννο τοΟ 'Α-

κράγαντα θρασυδαϊο- ε. 472 | Άπό τό Διόδωρο XI 53>5 :

— 7ο —
 μ ε τ ά δέ τ α ύ τ α (δηλ. τήν ήττα του άπό τόν Ιέρωνα) θ ρ σ σ υ δ α ΐ ο ς
μέν τ α π ε ι ν ω θ ε ί ς έ ξ έ π ε σ ε ν έκ τής ά ρ χ ή ς , καί φ υ γ ώ ν είς Μ ε γ α ρ ε ί ς
τούς ΝισαΙους καλουμένους, έκεΐ θ α ν ά τ ο υ καταγνωσθείς έτελεύ-
τ η σ ε ν | <λ

17. Ο Ι Μ ι λ ή σ ι ο ι έ π ι κ η ρ ύ τ τ ο υ ν τ ό ό λ ι γ α ρ χ ι κ ό γ έ ν ο ς τ ώ ν
( Ν η λ ε ι δ ώ ν ? ) Ν υ μ φ α ρ ή τ ο υ κ α ί Σ τ ρ α τ ώ ν α κ τ ο ς - c. 450 | Ε π ι -
γραφή τής Μίλητος άπό τή βάση κάποιας στήλης, πιθανώς συνέχεια τής
έπιγραφής τής σ τ ή λ η ς . / — D i t t e n b e r g e r , Syll. lnscr. Gr.* I 58.

— 1 5 I —σ[ τ]ού[ς Ν ] υ μ φ α ρ ή τ ο υ κ α ί " Α λ κ ι [ μ ο ν — κ α ί Κ ] ρ ε -

σ φ ό ν τ η ν [τους] Σ τ ρ α τ ώ ν α κ τ ο ς φεύγειν τήν έ π ' α ΐ μ [ α τ ι | ψυγήν] καί
α ύ τ ο ύ ς [κα]ί έ κ γ ό ν ο υ ς , κ α ί δς ά ν τ ι ν α τ ο ύ τ ω ν κατ[α|κτε(νε]ι έ κ α τ ά ν
[στ]ατήρας α ύ τ ώ ι γ ε ν έ σ θ α ι ά π ό τ ώ ν || [ χ ρ η μ ά ] τ ω ν τ ώ ν Νυμ[φα-
ρή]του. τ ο ύ ς δ ' έ π ι μ η ν ί ο υ ς έ π ' ώ ν ά ν Ι λ θ ω σ ι ν | [οί κ α τ α ] κ τ ε ί ν α ν τ ε ς ,
ά π ο δ ο ΰ ν α ι τό ά ρ γ ύ ρ ι ο ν ή ν δέ μή α ύ τ ο ύ [ ς | όφε]ίλειν. ήν δέ ή π ό λ ι [ ς
έ ] ν κ ρ α τ ή ς γ έ ν η τ α ι κ α τ α κ τ ε ΐ ν α ι | [αύτ]ούς τ ο ύ ς έ π ι μ η ν ί ο υ ς [ έ ] π ' ώ ν
ά ν λ η φ θ έ ω σ ι ν . ήν δέ μή κατα|[κτ]είνωσιν, όφείλειν £[κ]αστον π ε ν ΐ ή -
κ ο ν τ α σ τ α τ ή ρ α ς . || τ ο ν δέ έ π ι μ ή ν ι ο ν , ήν μ ή π ρ ο θ ή ι . έ κ α τ ό ν σ τ α τ ή -
ρ α ς όφε(λει[ν] καί τ ή ν έ σ ι ο ϋ σ α ν έπιμηνίην α It π ο ι ε ί ν κ α τ ά τ ό ψή-
φισμα· ήν δέ μή, τήν α ύ τ ή ν θωιιήν όφείλειν.

, , — ] οί γιοί τοΟ Νυμφαρήτου, κι δ "Αλκιμος κι δΚρεσφόντης, οί γιοι

τοΟ Στρατώνακτος, καταδικάζονται στήν έξορία τού αίματος f ) , κι αύτοί
κι οί άπόγονοί τους' κι δποιος σκοτώσει κάποιον ά π ' αύτούς, νά πάρει
έκατό στατήρες f f ) άπό τό βιός τοΟ Νυμφαρήτου. Οί έπιμήνιοι f f f · ) πού
α' αύτούς θά παρουσιαστούν οί έχτελεστές, νά τούς δώσουν τά χρήματα'

t) άνβρα>ποχτονΙα;' πρόχιιται y i i τήν πιρίπτωοη τΐ)ς , έξομοίοοης ', πού

αύτό ή έκιΐνο τό χ·?αλαιά)«ς Ιγχλημα, συνήθως ή προδοσία χι ή ίιροσυλία, ίρίζουν
τΙς ουνέπ·ι·ς χαί πολλών άλλων. Π·ρ(πτωαη πού πολιτικό άίίχημα Εξομοιώνεται μέ
τήν ΐνθριοποχτονία, οτήν Ήλιιαχή έπιγραφή, Sulmsen - Frankel 4 53 : φευγέτω
π ό τ τ ω Δ ι ό ρ τ ώ \ υ μ π ί ω αίματορ|<ο ft) ή οχ·τ<·κή μικρότητα τοΟ ποαοΟ τής
έπιχήρυ{ης χχί τών πρόστιμων έξηγιέται Από τήν οίχονομιχή κατάπτωση τής Μίλη-
τος ατόν V αιώνα. ftt ) αβμα δημόσιων λιιτουργών, Ιδώ άνάλογο μέ τούς
πρυτάνεις.

Δήμου καταλύσεως καί τυραννίδος — 8ΐ — 6

χι άν δέν τά δώσουν, νά τά όφείλουν άπό τά δικά τους. "Αν ή πόλη τους
λάβει στήν έξουσία της, of έπιμήνιοι τοΰ καιρού πού θά συλληφτούν, νά
τούς θανατώσουν χι άν δέν τούς θανατώσουν, νά όφείλει χαθένας πενήντα
στατήρες. Ό προϊστάμενος έπιμήνιος, άν δέ φέρει σέ χρίση τό ζήτημα,
νά όφείλει έχατό στατήρες. Καί χάθε σώμα έπιμήνιων νά συμμορφώνεται
χάθε φορά μέ τό ψήφισμα' χι άν δέν σϋμμορφώνεται, νά όφείλει τό ίδιο
πρόστιμο".

-1 "Οτι τό ψήφισμα μέ τό , , τ ή ν έ π ' α ΐ μ α τ ι φ υ γ ή ν " δέν àsopâ κα-

ταδίκη γιά περίπτωση φόνου, φαίνεται τόσο άπό τό γεγονός τής έπικήρυ
ξης, δσο χ ι άπό τήν δμαδική καταδίκη τοΰ γένους. Πρόκειται συνακόλουθα
γιά περίπτωση πολιτικού έγκλήματος, προδοσίας ή πιΗχνότερα κατάλυσης
τής δημοκρατίας. Ά π ό τήν άποψη τούτη ξεκινώντας σέ μιά λαμπρής τής
έπιγραφής διαπραγμάτευση ό G l o t z ( Comptes Rendus de /' Akad. des
Inscriptions, 1906, 5 1 1 χέ.), έπιχειρεί να τή συνδέσει μέ μιά συγκεχυ-
μένη περικοπή πού μιλεί γιά τήν κατά τόν V I αιώνα έξωση χι επική-
ρυξη τοΟ τυραννικού Μιλησιαχού γένους τών Νηλειδών' Νικόλ. Δαμασκη-
νός, fr. 54 ( = 55 F H G ), FGrHist II 354 : & τ ι Έ π ι μ έ ν η ς μ ε τ ά τ α Ο τ σ
α ί σ υ μ ν ή τ η ς ύ π ό τοΟ δ ή μ ο υ χ ε ι ρ ο τ ο ν ε ί τ α ι λ α β ώ ν έ ξ ο υ σ ί α ν κτείνειν
ο ϋ ς β ο ύ λ ε τ α ι . καί δς τ ώ ν μ έ ν π α ί δ ω ν Ά μ φ ι τ ρ ή τ ο ς ( ή ιστορία τής
άνατροπής τού βασιλιά Λεωμάδα χαί τής έγκατάστασης τυραννίδας άπό
τόν Άμιριτρή, στό προηγούμενο άπόσπασμα 53 I = 54 F H G ] ) ο ύ δ ε ν ά ς
ο ί ο ς τ ' ήν έ γ κ ρ α τ ή ς γ ε ν έ σ θ α ι ( ύ π ε ξ ή λ θ ο ν γ ά ρ π α ρ α χ ρ ή μ α δ ε ί σ α ν -
τ ε ς ) , τ ά δ έ δ ν τ α α ύ τ ο ΐ ς έ δ ή μ ε υ σ ε ν κ α ί ά ρ γ ύ ρ ι ο ν έ κ ή ρ υ ξ ε ν , ε ϊ τις
α ύ τ ο ύ ς κτείνειεν. τ ώ ν δέ κ ο ι ν ω ν ώ ν τ ο ύ φ ό ν ο υ τ ρ ε ι ς ά π έ κ τ ε ι -
νε τ ο ί ς δέ ά λ λ ο ι ς φ υ γ ή ν π ρ ο σ ε ΐ π ε ν " οί δέ ώ χ ο ν τ ο . οί μέν δ ή
Ν η λ ε ΐ δ α ι κ α τ ε λ ΰ θ η σ α ν ώ δ ε |<ο Ά ν άφαιρέσουμε πραγματικά τό άλλη-
γορικό περίβλημα ( ό Ά μ φ ι τ ρ ή ς , σύστοιχο της Α μ φ ι τ ρ ί τ η ς [πάρεδρου τοΰ
Ποσειδώνα, πατέρα τού Νηλέα καί θεοπρόγονου τών Νηλειδών], άντιπρο-
σωπεύει τήν κυρίαρχη άριστοχρατία τών ά ε ι ν α υ τ ώ ν δ Έπιμένης πού
έπικηρύττει τά κεφάλια τών άπόγονων τού Ά μ φ ι τ ρ ή δέν είναι παρά προ
σωποποίηση τών Έπιμήνιων [ άρχαιότερη γρα®ή : Ε Π Ι Μ Ε Ν Ι Ο Ι ), πού ή
έπιγραφή τούς άναθέτει τήν καταβολή τού ποσού τής έπικήρυξης χαί τή
θανάτωση') — έχουμε στήν περικοπή τούτη (δπως άλλωστε οί Αντίστοιχες
έχφρασες κ ο ι ν ω ν ο ί φ ό ν ο υ — έ π ' α ΐ μ α τ ι , έ γ κ ρ α τ ή ς γ ε ν έ σ θ α ι — έ γ
κ ρ α τ ή ς γ έ ν η τ α ι , ή έπιχήρυξη, ή φυγή, οί , παίδες ' ή δήμευση χ τ λ .

—"Ι82—
φανερώνουν ), τή θολωμένη άντιγραφή μιά; έπιγραφής δμοια; μέ τή δική
μας — μιαν ιστορική δηλαδή πραγματικότητα, έξωση κι έπικήρυξη τών
Νηλειδών κατά τόν V I αιώνα κατά τόν τρόπο που θά τή διαμόρφωνε ή
λαϊκή φαντασία άναζητώντας τήν έξήγηση ένός έπιγραφικοϋ μνημείου
μέσα στίς όμιχλώδικε; άνίμνησες τοΟ παρελθόντος. Ά ν ή έπιγραφή μας
ήταν τοΟ V I αίώνα, οί γιοί τού Νυμφαρήτου καί τού Στρατώνακτος θά
ήσαν άκριβώς οί ΝηλεΙδες, πού κατά τό κείμενο τοΟ ιστορικού έ ξ ή λ θ ο ν
π α ρ α χ ρ ή μ α δ ε ί σ α ν τ ε ς καί ό 'Επιμένης τ ά δ ν τ α α ύ τ ο ΐ ς έ δ ή μ ε υ σ ε ν
καί ά ρ γ ύ ρ ι ο ν έ κ ή ρ υ ξ ε ν , ε ΐ τις α ύ τ ο ύ ς κτείνειεν Ά λ λ ά ή έπιγραφή
ανήκει στα μισά τού V αίώνα' συνακόλουθα — κατά τήν πολαπλή τεκμη-
ρίωση τοΟ G l o t z — πρόκειται γιά δεύτερη κατά τήν περίοδο τούτη έξωση
κι έπικήρυξη τοϋ τυραννικού γένους. Τό ψήφισμα μας που τήν όρίζει συν-
τάχτηκε όμο'.ότυπα μέ τό άρχαϊο τοϋ V I αίώνα, άπ' δπου, δπως άφήνουν
νά συμπεράνουμε οί άπήχησές του που διασώζει τό δεύτερο, σχηματίζεται
ή διήγηση τού Νικόλαου τού Δαμασκηνού' κατά τό πρώτο μέρος του, πού
άγνοοΰμε, χαράχτηκε στήν ίδια στήλη ύστερα άπό τό άρχαϊο καί κατά τό
δεύτερο μέρος πού κατέχουμε στή βάση τής στήλης. Πραγματικά τό .L
454/3 οί Αθηναίοι ύποστηρίζουν τούς Αριστοκρατικούς τής Μίλητος,
καί τότε, δπως μαθαίνουαε άπό τήν ψευδό Ξενοφώντεια Ά θ η ν . Π ο λ ι τ ε ί α ,
III i l οί . β έ λ τ ι σ τ ο ι ' έ ν τ ό ς ό λ ί γ ο υ χ ρ ό ν ο υ ά π ο σ τ ά ν τ ε ς τ ό ν δ ή μ ο ν
κατέκοψαν Οί Α θ η ν α ί ο ι φρόντισαν νά έπανορθώσουν τό λάθος τους
καί τό έ. 450/49 ( τεκμήριο : IG Ι* 22 ) άποκατασταίνεται μέ τή βοήθειά
τους ή Μιλησιακή δημοκρατίζ. Οί πρώτοι λοιπόν, δπως μπορούμε νά συμ
περάνουμε άπό τούς συνδυασμούς αύτούς, πού έπικηρύσσονται, είναι οί
ΝηλεΙδες, σάν άρχηγοί τής όλιγαρχίας καί πρωταίτιοι της σφαγής τού
λαού, οί ένοχοι τού αίματος, δπως χαράζεται στήν καταδίκη του; : φεύγειν
τ ή ν έ π ' α ΐ μ α τ ι φυΥήν, καί α ύ τ ο ύ ς καί έ κ γ ό ν ο υ ς |<ο

18. ΟΙ 'Αθηναίοι Εξοστρακίζουν τόν άντίπαλο του Περι-

κλή, Θουκυδίδη τοΟ Μελησία· ί 443 | "Ενα άπό τά δστρακα μέ
τό δνομά του άπό τό Δίπυλο. / — D i t t e n b e r g e r , Sylt, lnscr. gr.% I 66.

Θουκυδίδης | Μελησίου —

-» Γααπρός τοϋ άριστοκρατικοΰ Κίμωνα ( γ α μ π ρ ό ς : Σχόλ. εί; Ά ρ ι -

.οτείδ. III 446, κ η δ ε σ τ ή ς : Ά ο ι σ τ ο τ . Ά θ η ν . Π ο λ . X X V I I I 2 καί Πλούτ.

— 83 —
Π ε ρ ι κ λ . i l . ι ), πλούσιο; χαί μέ μεγάλην υπόληψη ( Πλάτ. Μ έ μ ν . 94 d )
παρουσιάζεται ό Θουκυδίδης σάν ό περιφανέστερος άντίπαλος τοΟ Περικλή
( Πλούτ. Π ε ρ ι κ λ . 8, 5' ι ΐ " θ ο υ κ υ δ . βίος Μαρκελλ. 28' Σ χ ό λ . Άριστοφ.
Ά χ α ρ ν . 7 ° 3 ) ' ιδίως άπ' δταν ό Κίμων έξοσιρακίζεται, όπωσδήποτε πρίν
άπό τό τό έ 449, έπικεφαλή; τή; σχηιιατιζόμενης ένάντια στόν Περικλή
όλιγαρχικής άντίδρασης ( B e l o c h , GG I I ' ι . S . 185 ) Ό Θουκυδίδης
πραγματικά κατώρθωσε νά χωρίσει δλότελα άπό τήν έπιρροή τοΟ δήμου
τους όλιγαρχικούς, νά τους συνδέσει σέ παράταξη, νά τους δημιουργήσει
αύτότελη πολιτική συνείδηση καί ν' άντιπαρατάξει στό μεγάλο δημοκρα-
τικό άρχηγό μιά σοβαρή κι ίδίω; χάρη στό κοινωνικό της γόητρο καί
τήν ήθική τ η ; ποταπότητα έπίφοβη άντιδημοχρατική μερίδα' Πλούτ.
Περικλ. ι ι , 2 : ού γ ά ρ ε ΐ α σ ε τούς κ α λ ο ύ ς καί ά γ α θ ο ύ ς καλουμέ-
ν ο υ ς ά ν δ ρ α ς έ ν δ ι ε σ π ά ρ θ α ι καί σ υ μ μ ε μ ε ΐ χ θ α ι π ρ ό ς τ ό ν δ ή μ ο ν ώ ς
π ρ ό τ ε ρ ο ν , ύ π ό π λ ή θ ο υ ς ή μ α υ ρ ω μ έ ν ο υ ς τ ό ά ξ ί ω μ α , χ ω ρ ί ς δέ δ ι σ -
κ ρ ί ν α ς κ α ί σ υ ν α γ α γ ώ ν είς τ α ύ τ ό τήν π ά ν τ ω ν δ ύ ν α μ ι ν έμβριθή
γ ε ν ο μ έ ν η ν ώ σ π ε ρ έπί ζ υ γ ο ύ φοπήν έ π ο ί η σ ε ν . ήν μέν γ ά ρ έ ξ ά ρ χ ή ς
δ ι π λ ό η τις ύ π ο υ λ ο ς ώ σ π ε ρ έν σ ι δ ή ρ φ , δ ι α ψ ο ρ ά ν ύ π ο σ η μ α ί ν ο υ σ α δη-
μοτικής καί ά ρ ι σ τ ο κ ρ α τ ι κ ή ς π ρ ο α ι ρ έ σ ε ω ς , ή δ ' έ κ ε ί ν ω ν ά μ ι λ λ α καί
φ ι λ ο τ ι μ ί α τ ώ ν ά ν δ ρ ώ ν β α θ υ τ ά τ η ν τ ο μ ή ν τ ε μ ο Ο σ α τής π ό λ ε ω ς τ ό
μέν δ ή μ ο ν τ ό δ ' ό λ ί γ ο υ ς έ π ο ί η σ ε κ α λ ε ΐ σ θ α ι |«ο Τό κυριό-
τερο δπλο τή; παράταξης τών όλιγαρχιχών ήταν ή ένάντια στό μεγαλό-
βολο Περικλή κατηγορία δτι κατασπαταλεί τά χρήματα τής πόλης καί
τών σύμμαχων γιά τό μάταιο έξωραΐσμό τών Αθηνών, γιά τά καλλιτε-
χνικά μνημεία, πού θά "μεναν πραγματικά στόν αίώνα άνάμεσχ στίς Αψη-
λότερε; δόξες τής δημοκρατίας' ib. 12. 2 : κ α ί δ ο κ ε ϊ χ α τ ά τήν ιδεολογία
τού Θουκυδίδη δεινήν υβριν ή Ε λ λ ά ς ύ β ρ ί ζ ε σ θ α ι καί τ υ ρ α ν ν ε ΐ σ θ α ι
περιφανώς, ό ρ ώ σ α τ ο ι ς είσψερομένοις ύ π ' α ύ τ ο ΐ ς ά ν α γ κ α ί ω ς πρός
τ ό ν π ό λ ε μ ο ν ή μ ά ς τ ή ν π ό λ ι ν κ α τ α χ ρ υ σ ο ϋ ν τ α ς καί κ α λ λ ω π ί ζ ο ν τ α ς
ώ σ π ε ρ ά λ α ζ ό ν α γ υ ν α ί κ α , π ε ρ ι α π τ ο μ έ ν η ν λ ί θ ο υ ς π ο λ υ τ ε λ ε ί ς καί
ά γ ά λ μ α τ α καί ναούς χ ι λ ι ο τ α λ ά ν τ ο υ ς Ή πολιτική δμως τοΟ Πε-
ρικλή έπιχρατούσε όργανικά χάρη στό ισχυρό άκόμη κοινωνικό βάθρο της,
κι ό Θουκυδίδης ξαφνικά έξοστρχκίζεται τό έ. 443 γιά δέκα χρόνια
(Πλούτ. Π ε ρ ι κ λ . 14. 3" r 6 , 3" ^χόλ Ά ρ ι σ τ ο ? . Σ φ ή κ . 947 ' ' π π 855'
όστρακα ). Μέ τήν έξορία τούτη συντρίβεται ή όλιγαρχιχή παράταξη χι δ-
Περικλής κρατεί χωρίς διακοπή τή στρα:ηγ(α δεκαπέντε χρόνια.

- 84 -
 * 19. Ψ ή φ ι σ μ α τ ώ ν ' Α θ η ν α ί ω ν γ ι ά τ ο ύ ς κ α τ α λ ύ τ ε ς τ ή ς
δημοκρατίας 'Αρχεπτόλεμο, 'Αντιφώντα τό ρήτορα καί
Ό ν ο μ α κ λ ή , κ α ί κ α τ α δ ί κ η - ê. Uli 10 | Κείμενα πού ό Κεχίλιος
άντλεϊ &πό τή σ υ ν α γ ω γ ή ψ η φ ι σ μ ά τ ω ν τού ΚρατεροΟ xc άπό τόν Καιχί*
λιο ό W—Πλούταρχος, βίοι τ ώ ν δ έ κ α φητόρων, I 22 (άρ. T h a l h e i m ,
έχδ. Ά ν τ ι φ . ) χέ., 833 d

— 11 : μετά δέ τήν κατάλυσιν τών τετρακοσίων είσαγγελθείς ( Ά ν τ ι · ιι

φών)σύν Ά ρ χ ε π τ ο λ έ μ φ ένΐ τών τετρακοσίων έάλω, καί τ ο ΐ ς π ε ρ ί προδο-
τών έπιτιμίοις υπαχθείς άταφος έρρίφθη καί σύν τοις έκγόνοις άτιμος
άνεγρ&φη. — 22 : ψήφισμα έπί θεοπόμπου άρχοντος, έφ' οδ ol τετρακό 22
σιοι κατελύθησαν, καθ" δ Εδοξεν "Αντιφώντα κριθήναι, δ Καικίλιος πα-
ρατέθειται.

Έ δ ο ξ ε τ η β ο υ λ ή , μιφ καί ε ι κ ο σ τ ή τής π ρ υ τ α ν ε ί α ς , Δ η μ ό ν ι κ ο ς 23

Ά λ ω π ε κ ή θ ε ν έγραμμάτευε, Φιλόστρατος Π α λ λ η ν ε ύ ς έπεστάτει,
Ά ν δ ρ ω ν ε ί π ε - περί τ ώ ν ά ν δ ρ ώ ν ο ϋ ς ά π ο φ α ί ν ο υ σ ι ν οί σ τ ρ α τ η γ ο ί
π ρ ε σ β ε υ ο μ έ ν ο υ ς είς Λ α κ ε δ α ί μ ο ν α έπί κ α κ φ τής π ό λ ε ω ς τής "Αθη-
ν α ί ω ν καί έκ τοΟ σ τ ρ α τ ο π έ δ ο υ π λ ε ί ν έπί π ο λ ε μ ί α ς ν ε ώ ς καί πε-
ζ ε Ο σ σ ι δ ι ά Δ ε κ ε λ ε ί α ς , Ά ρ χ ε π τ ό λ ε μ ο ν καί Ό ν ο μ α κ λ έ α καί ' Α ν τ ι -
φ ώ ν τ α σ υ λ λ α β ε ΐ ν κ α ί ά π ο δ ο ύ ν α ι είς τ ό δ ι κ α σ τ ή ρ ι ο ν , δ π ω ς δ ώ σ ι
δ ί κ η ν π α ρ α σ χ ό ν τ ω ν δ ' α ύ τ ο ύ ς οί σ τ ρ α τ η γ ο ί καί έκ τ ή ς β ο υ λ ή ς
οϋοτινας άν δοκη τοις σ τ ρ α τ η γ ο ΐ ς προσελομένοις μέχρι δέκα,
δ π ω ς ά ν περί π α ρ ό ν τ ω ν γ έ ν η τ α ι ή κρίσις" π ρ ο σ κ α λ ε σ ά σ θ ω ν δ '
α ύ τ ο ύ ς οί θ ε σ μ ο θ έ τ α ι έν τ η α ύ ρ ι ο ν ήμέρφ. καί ε ί σ α γ ό ν τ ω ν . έπει-
δ ά ν α ! κ λ ή σ ε ι ς έ ξ ή κ ω σ ι ν είς τ ό δ ι κ α σ τ ή ρ ι ο ν , περί π ρ ο δ ο σ ί α ς ,
κ α τ η γ ο ρ ε ΐ ν <.δέ> τ ο ύ ς ή ρ η μ έ ν ο υ ς σ υ ν η γ ό ρ ο υ ς καί τ ο ύ ς σ τ ρ α τ η -
γ ο ύ ς καί ά λ λ ο ς , ά ν τις βούληται* δ τ ο υ δ ' ά ν κ α τ α ψ η φ ί σ η τ α ι τό
δ ι κ α σ τ ή ρ ι ο ν , περί α ύ τ ο ΰ π ο ι ε ί ν κ α τ ά τ ό ν ν ό μ ο ν δς κ ε ί τ α ι περί τ ώ ν
προδόντων.

,, Απόφαση τής βουλής, τήν είχοστή πρώτη τής πρυτανείας. Γραμμα-

τέας ό Δημόνιχος άπό τό δήμο Ά λ ω ι τ ε χ ή , πρόεδρος ό Φιλόστρατος άπό τό
δήμο Παλλήνη. Πρόταση τοΟ Ά ν δ ρ ω ν α - σχετικά μέ τούς άντρες πού οί
στρατηγοί χαταγγέλνουν δτι πήγανε πρέσβεις στή Λακεδαίμονα γιά χαχό
τής πόλης τών 'Αθηναίων χι δτι άπό τό στρατόπεδο ταξίδεψαν στή θάλασσα

- 85 -
 πάνω σέ καράβι έχθρικό καί στήν ξηρά πέρασαν άπό τό όχυρό τής Δεκέ-
λειας, τόν 'Αρχεπτόλεμο καί τόν Ό ν ο μ α κ λ ή καί τόν 'Αντιφώντα — νά
συλληίρΗοΟν καί νά παραδοθούν στό δικαστήριο γιά νά κριθούνε - καί ot
στρατηγοί, μαζί μέ δέκα άλλους άπό τή βουλή που θά διαλέξουν κατά
τήν κρίση τους, έντέλλονται νά του; παρουσιάσουν στό δικαστήριο, έτσι
που ή κρίση νά γίνει γιά παρόντες' καί οί θεσμοθέτες νά τους καλέσουν
τήν έπαΰριο, καί νά τους τέρουν, άμέσως μόλις γυρίσουν ο! κλήσεις στ&
δικαστήριο, μέ τήν κατηγορία τής προδοσίας' καί ν' άναλάβουν ν' άναπτύ-
ξουν τήν κατηγορία οί στρατηγοί κι οί δέκα άναφερμένοι ρήτορες, καθώς
κι δποιος άλλος θά ήθελε' και σέ περίπτωση που ή κρίση τού δικαστηρίου-
θά στρεφόταν ένάντια τους, νά 6ποστο0ν δ,τι όρίζει ό νόμος πού ισχύει γιά·
τούς προδότες. "

ΚΑΤΑΔΙΚΗ

24 τούτψ ύποΥέΥραπται τ φ δ ό γ μ α τ ι ή καταδίκη'

Προδοσίας ώφλον Ά ρ χ ε π τ ό λ ε μ ο ς Ίπποδάμου Ά γ ρ υ λ ή θ ε ν πα-

ρών, Α ν τ ι φ ώ ν Σοφίλου 'Ραμνούσιος π α ρ ώ ν ' τούτοιν έτιμήθη τ ο ι ς
ένδεκα παραδοθήναι καί τά χρήματα δημόσια ε ί ν α ι καί τής
θεοΟ τ ό έπιδέκατον, καί τ ώ οίκία κατασκάψαι αύτοϊν, καί δρους
θεΐναι <έπί> τοϊν οίκοπέδοιν, έπιγράψαντας Ά ρ χ ε π τ ο λ έ -
μου καί ' Α ν τ ι φ ώ ν τ ο ς τ ο ϊ ν π ρ ο δ ό τ α ι ν ' τ ώ δ έ δη-
μ ά ρ χ ω άποφήναι τήν ο ύ σ ί α ν αύτοΐν- καί μή έξείναι θάψαι Ά ρ χ ε -
π τ ό λ ε μ ο ν καί ' Α ν τ ι φ ώ ν τ α ' Α θ ή ν η σ ι μ η δ ' δ σ η ς ' Α θ η ν α ί ο ι κ ρ α τ ο Ο σ ι ,
καί άτιμον ε ί ν α ι Ά ρ χ ε π τ ό λ ε μ ο ν κ α ί ' Α ν τ ι φ ώ ν τ α , κ α ί γ έ ν ο ς τ ό έκ
τ ο ύ τ ο ι ν , καί ν ό θ ο υ ς καί γ ν η σ ί ο υ ς · καί έ ά ν <τις> ποιήσηταί τινα
τών έξ Ά ρ χ ε π τ ο λ έ μ ο υ καί 'Αντιφώντος, άτιμος Ι σ τ ω ό ποιησάμε-
ν ο ς . τ α ύ τ α δ έ γ ρ ά ψ α ι έν σ τ ή λ η χ α λ κ η < κ α ί > ^ π ε ρ ά ν κ α ί τ ά ψ η -
φ ί σ μ α τ α τά π ε ρ ί Φ ρ υ ν ί χ ο υ , κ α ί τ ο ϋ τ ο θ έ σ θ α ι .

,, Καταδικάστηκαν σάν ένοχοι προδοσίας ό Ά ρ χ ε π τ ό λ ε μ ο ς τού Ί π π ο -

δάμου άπό τήν Ά γ ρ υ λ ή , παρών, καί 6 'Αντιφών τοΟ Σοφίλου. Ραμνούσιος,
παρών Καταδικάστηκαν καί οί δυό : νά παραδοθούνε στούς Ιντεκα δημό-
σιους έχτελεστές, οί περιουσίες τους νά δημευτούν μέ τό δέκατο έπιδικαζό-
μενο στό ταμείο τής θεάς, τά σπίτια τους νά γκρεμιστούν καί στά οικόπεδα

—" Ι86 —
νά τοποθετηθούν όρόσημα μέ τήν έπιγραφή .'. τ ο Ο ' Α ρ χ ε π τ ό λ ε μ ο υ
κ α I τ ο Ο ' Α ν τ ι φ ώ ν τ α τ ώ ν π ρ ο δ ο τ ώ ν . · . Ot δήμαρχοι νά
διαλαλήσουν τήν περιουσία τους' καί νά μή έπιτρέπεται v i θάψει κανείς
τόν Άρχεπτόλεμο καί τόν 'Αντιφώντα ατήν 'Αθήνα, ούτε στήν άλλη τής
έπικράτειας τών 'Αθηναίων χώρα' ξεπεσμένοι άπ' δλα τά δικαιώματα
ν ά ' ν α ι ό 'Αρχεπτόλεμος καί 4 'Αντιφών καί οί άπόγονοί τους κι οί νόθοι
κι οί γνήσιοι' κι άν κανείς υιοθετήσει κανέναν άπό τούς άπόγονους τού
'Αρχεπτόλεμου καί τοΟ 'Αντιφώντα, ξεπεσμένος άπ' δλα τά δικαιώματα
νά 'ναι κι έκείνος. Κα( νά γραφτούν αύτά σέ χάλκινη στήλη, κι έκεΐ πού
βρίσκονται καί τά ψηφίσματα -γιά τόν Φρύνιχο-^), έκεΐ νά στηθή καί
τούτο " .

Η Οί τρεις ολιγαρχικοί πού κατηγορούνται καί καταδικάζονται δέν

είναι άγνωστοι κι άπό τήν άλλη παράδοσή μας. Ό σημαντικότερος, ό 'Αν-
τιφών, είναι περίφημος ρήτορας, άμεσότερα γνωστός κι άπό τούς σωζόμε-
νους δικανικούς λόγου; του, ένας άπό τούς σπουδαιότερους πνευματικούς
άνθρώπους τή; γενεά; του, κατά τήν κρίση τού Θουκυδίδη, V I I I 6 8 , ι :
άνήρ ' Α θ η ν α ί ω ν τ ώ ν κ α θ ' έαυτόν άρετη τε ούδενός ύστερος καί
κ ρ ά τ ι σ τ ο ς έ ν θ υ μ η θ ή ν α ι τε γ ε ν ό μ ε ν ο ς καί ä γ ν ο ί η ε ί π ε ί ν καί ές μ έ ν
δ ή μ ο ν ο ύ π α ρ ι ώ ν ο ύ δ ' ές ά λ λ ο ν ά γ ώ ν α έ κ ο ύ σ ι ο ς ο ύ δ έ ν α , ύ π ό -
π τ ω ς τ ώ π λ ή θ ε ι διά δ ό ξ α ν δ ε ι ν ό τ η τ ο ς δ ι α κ ε ί μ ε ν ο ς , τ ο ύ ς μέντοι
ά γ ω ν ι ζ ο μ έ ν ο υ ς καί έν δ ι κ α σ τ η ρ ί ω και έν δ ή μ φ π λ ε ί σ τ α ε ί ς ά ν ή ρ ,
δ σ τ ι ς ξ υ μ β ο υ λ ε ύ σ α ι τ ό τι, δ υ ν ά μ ε ν ο ς ώ φ ε λ ε ΐ ν |<ο Κατά τό έ. 411
παρουσιάζεται σάν ό κυριότερος πρωτεργάτης στήν κατάλυση τής δημο-
κρατίας καί τήν έγκατάσταση τής δλιγαρχίας τών Τετρακόσιων ib. : δ
μ έ ν τ ο ι ά π α ν τ ό π ρ ά γ μ α ξ υ ν θ ε ί ς δ τ ω τ ρ ό π ω κ α τ έ σ τ η έ ς τοΟτο κ α ί
έκ π λ ε ί σ τ ο υ έ π ι μ ε λ η θ ε ί ς ' Α ν τ ι φ ώ ν ήν |<ο καί 'Αριστοτ. ' Α θ η ν . Π ο λ .
32,2 : ή μέν ο ΰ ν ό λ ι γ α ρ χ ί α τ ο ύ τ ο ν κ α τ έ σ τ η τ ό ν τ ρ ό π ο ν — · • ' α ί τ ί ω ν
μ ά λ ι σ τ α γ ε ν ο μ έ ν ω ν Π ε ι σ ά ν δ ρ ο υ καί ' Α ν τ ι φ ώ ν τ ο ς κ α ί Θ η ρ α μ έ -
ν ο υ ς ά ν δ ρ ώ ν καί γ ε γ ε ν η μ έ ν ω ν εδ, κ α ί σ υ ν έ σ ε ι καί γ ν ώ μ η δ ο κ ο ύ ν -
τ ω ν διαφέρειν |<ο "Οταν, ύστερα άπό τήνέμμονή τού 'Αθηναϊκού στή Σά-
μο στρατού στή δημοκρατία, οί Τετρακόσιοι διασπάστηκαν σέ δυό παράτα-
ξες, μιά μετριόπαθη καί μιά άδιάλλαχτη (θουκυδ. V I I I 8g,2 κέ. ), ό
'Αντιφών βρίσκεται μαζί μέ τό Φρύνιχο ( = άρ. 20 σημ. ) καί τόν Πείσ-

t Βλ. ίρ. 20.

— 87 —
ανδρο καί τούς πιό δυνατούς άπό τούς άλλους έπικεφαλής τών άδιάλλα-
χτων χαί δέν διστάζει νά μπή μέ τό Φρύνιχο χι άλλους δέχα μαζί στήν
πρεσβεία πού στέλνεται άπό τούς κλονιζόμενους δλιγαρχιχούς νά έπιτύχει
μέ χάθε τρόπο τή συνθηκολόγηση μέ τή Σπάρτη. 'Ανάμεσα στούς άλλους
δέχα πρέπει νά τοποθετηθούν οί συγχατηγορούμενοι Άρχεπτόλεμος χαί
Όνομαχλής, πού άπ' αύτούς 6 πρώτος είχε φέρει Αντίστροφα πρότασες
ειρήνης άπό τή Σπάρτη ( Ά ρ ι σ τ ο φ . Ί π π . 794 — 9^· 3 2 7 Σχόλ.Είρήν.
665 ) · Ό δεύτερος,ό Όνομακλής, στρατηγός τόέ. 412/1 ( θ ο υ χ υ δ . ν ΐ ΐ ΐ 25.1"
3θ,2 ) χι Ινας άπό τούς Τετραχόσιους χι αύτός, δέν πιάνεται χαί καταδι-
κάζεται έρήμην. Ό κύριος πρωτεργάτης τής έξόντωσης τοΰ Ά ρ χ ε π τ ό λ ε -
μου χαί τού Αντιφώντα, ήταν, χατά τήν πληροφορία τού Λυσία, ό Θηρα-
μένης, πού θά έξοντωθή χι αύτός μέ τή σειρά του άπό τούς Τριάκοντα*
X I I 67 : β ο υ λ ό μ ε ν ο ς δ έ τ ώ ύ μ ε τ έ ρ ω π λ ή θ ε ι δ ο κ ε ΐ ν π ι σ τ ό ς ε ί ν α ι
' Α ν τ ι φ ώ ν τ α καί Ά ρ χ ε π τ ό λ ε μ ο ν φ ί λ τ ά τ ο υ ς δ ν τ α ς α ύ τ φ κ α τ η γ ο ρ ώ ν
ά π έ κ τ ε ι ν ε ν , είς τ ο σ ο Ο τ ο ν δέ κ α κ ί α ς ή λ θ ε ν , ώ σ τ ε ά μ α μ έ ν διά τ ή ν
π ρ ό ς έ κ ε ί ν ο υ ς π ί σ τ ι ν ύ μ ά ς κ α τ ε δ ο υ λ ώ σ α τ ο , δ ι ά δέ τ ή ν π ρ ό ς ύ μ ά ς
τ ο ύ ς φ ί λ ο υ ς ά π ώ λ ε σ ε |<ο Ά π ό τό θουχυδίδη μαθαίνουμε πώ; ό Α ν τ ι -
φών προσπάθησε ν' άπολογηθή μ' ένα περίφημο λόγο* ib. 68.2 κ α ί αύ-
τ ό ς γ ε , έ π ε ι δ ή τ ά τ ώ ν Τ ε τ ρ α κ ο σ ί ω ν έν ύ σ τ έ ρ ω μ ε τ α π ε σ ό ν τ α ύ π ό
τοΟ δ ή μ ο υ έ κ α κ ο Ο τ ο , ά ρ ι σ τ α φ α ί ν ε τ α ι τ ώ ν μέχρι έμοΟ ύ π έ ρ α ύ τ ώ ν
τ ο ύ τ ω ν , σ ί τ ι α θ ε ί ς ώ ς ξ υ γ κ α τ έ σ τ η σ ε , θ α ν ά τ ο υ δίκην ά π ο λ ο γ η σ ά μ ε -
ν ο ς |ι/5 Ά λ λ ά πόσο δίχιο είχε δ λαός στήν άμείλιχτη τιμωρία τών δλιγαρ-
χικών αύτών, μαρτυρεί τό γεγονός δτι ό Όνομακλής πού γλύτωσε, ξαναγυ-
ρίζει κάποτε στήν πατρίδα του γιά ν' άποβή ( Ξενορ. Έ λ λ . II 3»2) ένας
άπό τούς Τριάκοντα τύραννούς της.

2C. Τ ι μ η τ ι κ ό ψ ή φ ι σ μ α τ ώ ν ' Α θ η ν α ί ω ν γ ι ά τ ό ν φ ο ν έ α
τοΰ καταλύτη τής δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς Φρύνιχου Θ ρ α σ ύ β ο υ λ ο καί
τ ο υ ς σ υ ν ε ρ γ ο ύ ς τ ο υ - ê. 410 / 9 | "Επιγραφή άπό τήν άκρόπολη
τών Αθηνών. / — Inscriptiones Graecae Ι' n o ' ( = * Dittenberger,
Syll. laser, g r I 108) = T o d , Greek Historical Inscriptions, 86.

[έπί Γ λ α υ κ ί [ π π ο υ ά[ρ[χον[το]ς
( Λ ό β ω ν έκ] Κ η δ ώ ν έ γ ρ α μ μ ά τ ε υ ε .

[ Ι δ ο χ σ ε ν τήι] β ο υ λ ή ι καί τ ώ ι δήμωι, hIππoθωvτl|[ς έπρυτάνε[υε.

—" Ι88 —
Λ ό β ω ν έ γ ρ α μ μ ά τ ε υ ε , Φιλιστ(6η||[ς έπεστάχει), Γ λ α ύ κ ι π π ο ς ή ρ χ ε : 5
Έ ρ α σ ι ν ί δ η ς εΤπ|[ε· έ π α ι ν έ σ α ] ι θ ρ α σ ύ β ο υ λ ο ν ώ ς δ ν τ α ά ν δ ρ α
ά γ α θ ό | [ ν περί τ ό ν δ ή ] μ ο ν τ ό ν ' Α θ η ν α ί ω ν καί π ρ ό θ υ μ ο ν π|[οιεΐν
h ô t i δ ύ ν α ] τ α ι ά γ α θ ό ν κ α ί ά ν τ ί ώ ν ευ πεπο|[ίηκεν τήν τε π ό λ ι ν ] κ α ί
τ ό ν δή[μον] τ ό ν 'Αθηναίω||[ν σ τ ε φ α ν ώ σ α ι α ύ τ ό ν χ ρ υ σ ώ ι σ τ ε ] φ ά ν ω ι , ίο
ποιήσα||ι δέ τ ό ν σ τ έ φ α ν ο ν ά π ό χ ι λ ί ω ν δ ρ α χ μ ώ ν · hoi [δέ 1ι|ελλη-
ν ο τ α μ ί α ι δ ό ν τ ω ν τ ό ά ρ γ ύ ρ ι ] ο ν . καί [ ά ν ε ι π ] ε ΐ ν Δ ι ο ν υ σ ί ω ν τ ώ ν έν
δ σ τ ε ι τώι] ά γ ώ ν ι hC>v 1ιέν|[εκα α ύ τ ό ν ho δ ή μ ο ς έ σ τ ε φ ά ν ω σ ] ε :
Δ ι ο κ λ ή ς ε ί π ε - I I [τά μέν ά λ λ α κ α θ ά π ε ρ τήι βουλήι] - ε ί ν α ι 15
δέ θ ρ α σ ύ | [ β ο υ λ ο ν ' Α θ ή ν α ι ο ν , φ υ λ ή ς κ α ϊ δ ή μ ο υ κ]αί φ ρ α τ ρ ί α ς
hώ|[v δ ν β ο ύ λ η τ α ι ά π ο γ ρ σ φ σ ά μ ε ν ο ] ν · καί τ δ λ λ α τ ά έ|[φση-
φ ι σ μ έ ν α τ ώ ι δ ή μ ω ι κ ύ ρ ι α εΤ]ναι θ ρ α σ υ β ο ύ λ ω | [ ι * ε ί ν α ι δέ καί εύρέ-
σ θ α ι α ύ τ ώ ι π ] α ρ ά ' Α θ η ν α ί ω ν κ||[αί δ λ λ ο ά γ α θ ό ν έ ά ν τ ο υ δ έ η τ α ι 2ο
π]ερί h ώ v εύεργέ|[τηκεν τ ό ν δ ή μ ο ν τ ό ν ' Α θ η ν α ί ω ν ] , καί ά ν α -
γράφσα|[ι έν σ τ ή λ η ι λιθίνηι τ ά δ ε δ ο γ μ ] έ ν α * h ε λ έ σ θ α ι δ|[έ έ γ β ο υ λ ή ς
π έ ν τ ε ά ν δ ρ α ς αύτ(]κα μ ά λ α , hotnve|[ç] δ ι [ κ ά σ ο υ σ ι θ ρ α σ υ β ο ύ λ ω ι
μέ]ρος τ ό γιγνόμεν||ον. τ ο ύ ς [δέ δ λ λ ο υ ς , h ô o o i τ ό τ ε εδ έ ] π ο ί η σ α ν 25
τ ό ν δή|μον τ ό ν ' Α θ η [ ν α ί ω ν — ίο I. — ]ιν καί ' Α γ ό ρ α τ ο | ν καί Κό-
μ ω ν α [καί — i j I. — ] καί Σ ΐ μ ο ν κα|ί Φ ι λ ί ν ο ν κα[ί — 8 1 . — ]α,
ε ύ ε ρ γ έ [ τ α ] ς [ ά ] ν α γ ρ ά φ | σ α ι έμ π ό λ ε [ ι έν σ τ ή λ η ι λ]ιθίνηι τ ό ν γ ρ α μ -
[μα]τέ|α τ[ή]ς β ο υ λ ή ς , [καί έ γ κ τ η σ ι ] ν ε ί ν α ι α ύ τ ο ϊ ς ώ σ π ε ρ | ' Α θ η - ;,ο
ν α ί ο ι ς , [καί γ η π έ δ ω ] ν καί ο ί κ ί α ς , κ α ί οϊκησ|ιν ' Α θ ή ν η σ ι , [καί έπι-
μ έ λ ] ε σ θ α ι α ύ τ ώ ν τήν β ο υ λ ή ν | τ ή ν αίεί β [ ο υ λ ε ύ ο υ σ α ν κα]ί τ ο ύ ς
π ρ υ τ ά ν ε ι ς , Ι ι ό π ω ς δ|ν μή ά δ [ ι κ ώ ν τ α ι . τ ή ν δέ σ ] τ ή λ η ν ά π ο μ ι σ θ ω -
σάντω|[ν h o i π ω λ η τ α ί έν τήι βου]λήΓ τ ο ύ ς δέ 1ιελληνοταμ|[ίας 35
δ ο ύ ν α ι τ ό ά ρ γ ύ ρ ι ο ν ] , έ ά ν δέ δοκήι α ύ τ ο ύ ς | [καί δ λ λ ο υ τ υ χ ε ΐ ν
ά γ α θ ο ΰ , τ ή ν ] β ο υ λ ή ν π ρ ο β ο υ λ ε ύ σ α σ α ν | [ έ χ σ ε ν ε γ κ ε ϊ ν ές τ ό ν δήμ]ον :
Ε υ δ ι κ ο ς ε ί π ε - τά μέν | [ δ λ λ α κ α θ ά π ε ρ Δ ι ο κ λ ή ς · περί] δέ τ ώ ν
δωροδοκηο||[άντων έπί τ ώ ι φσηφίσματι] δ έφσηφ[ί]σθη Ά π ο λ λ | [ ο -
δ ώ ρ ω ι . τήν β ο υ λ ή ν β ο υ λ ε ύ σ ] α ι έν τήι π ρ ώ τ η ι hé6|[pai έν τ ώ ι β ο υ ·
λευτηρί]ωι, καί κ ο λ ά ζ ε ι ν τ ώ ν [δ]ωρο|[δοκησάντων κ α τ α φ σ ] η φ ι ζ ο -
μ έ ν η ν , καί ές δικασ|[τήριον α ύ τ ο ύ ς ε ί σ ά γ ε ι ] ν , κ α θ ό τ ι δ ν δοκήι
σύτή[ι], τ|Ι[ούς δέ π έ ν τ ε ά ν δ ρ α ς ] π α ρ ό ν τ α ς ά π ο φ α ί ν ε ι ν Ηά[ττ' | δ ν
ε ί δ ώ σ ι ν , καί έ ά ν ] τίς τι δ λ λ ο είδήι περί τ[ού|των - έ χ σ ε ΐ ν σ ι δέ καί]
ίδιώτηι, έ ά ν τις β ο ύ λ η τ α [ ι ] .

- 89 -
 ,. Τήν πρυτανεία, είχε ή Ίπποθωντίς φυλή, γραμματέας ήταν ο Αόβων,
πρόεδρος ό Φιλιστίδης, επώνυμος άρχων ό Γλαύκιππος, δταν ύστερα άπό
εισήγηση τής βουλής, κατά τήν πρόταση τοΟ Έρασινίδη, ή συνέλευση τού
λαοΰ άποφάσισε : Νά άποδοθή έπαινος στό Θρασύβουλο, έπειδή στάΗηκε
άξιος γιά τόν 'Αθηναϊκό λαό καί πρόθυμος κάθε καλό που μπορεί, νά τό
κάμει" καί γιά τό καλό πού έκαμε στήν πόλη καί στό λοό τών 'Αθηναίων
νά στεφανωθή αέ στεφάνι χρυσό καί τό στεφάνι νά στοιχίζει ,, δραχμές "
χίλιες. Οί έλληνοταμίες νά δώσουν τά χρήματα κα( νά διαλαληθή στό
δραματικόν άγώνα τών μεγάλων Διονύσιων γιά ποιό λόγο δ λαός
τόν στεφάνωσε. Π ρ ο σ θ ή κ η τ ο Ο Δ ι ο κ λ ή , πού κατά τά άλλα
συμφωνεί αέ τήν εισήγηση τής βουλής : Ν' άνακηρυχτή έπιπλέον δ Θρασύ-
βουλος 'Αθηναίος πολίτης καί νά γραφτή σ' δποια φυλή καί δήμο καί
φατρία θέλει* κι δσα άλλα άποφάσισε προτού δ λαός f ) , νά ισχύουν γιά τόν
Θρασύβουλο* καί νά μπορεί ν' άποχτήσει άπό τους 'Αθηναίους κι δποια
άλλη εύνοια, άν έχει άνάγκη άπό κάτι, γιά τό καλό πού έκαμε στό λαό
μας. Οί άπόφασες νά γραφτούν σέ μαρμάρινη στήλη' καί νά βγοΟν τώρ'
άμέσως άπό τή βουλή πέντε άνδρες f f ) πού θά όρίσουν τί μέρος ( άπό τή
δημευμένη περιουσία τοΟ Φρύνιχου) τοΟ πέφτει. 'Αλλά καί τους άλλους
δσοι τότε εύεργέτησαν τόν 'Αθηναϊκό λαό, τόν [ — ] καί τόν Ά γ ό ρ α τ ο καί
τόν Κόμωνα καί τόν [ ·— ] καί τό Σίμο καί τό Φιλϊνο καί τόν [ — ], δ
γραμματέας τής βουλής νά τούς άναγράψει εύεργέτες σέ μαρμάρινη στήν·
άκρόπολη στήλη. Καί νά μπορούν ν' αποχτήσουν τά Ιδια μέ τούς 'Αθη-
ναίους άκίνητα, καί χτήματα καί σπίτι χαί δικαιώματα κατοίκησης στήν
'Αθήνα, καί νά φροντίζει γ ι ' αύτούς ή κάθε φορά βουλή νά μή άδικιώνται.
Οί πωλητές f f f ) νά παραγγείλουν τή στήλη μέσα στή βουλή, χαί νά
δώσουν οί Έλληνοταμίες τά χρήματα. Κ ι ' άν έπιθυμούν νά λάχουν καί
καμμιάν άλλη εύνοια, ή βουλή άφού τό προδιασκεφτή, νά τό προτείνει στή
συνέλευση τού λαοΰ. Ι Ι ρ ο σ θ ή κ η τ ο ύ Ε ΰ δ ι κ ο υ , πού κατά τά

t) γιά it ακριβώς πρόχιιται δέν διιυχρινίζιται' évvcit πιθανώς τά Ιπαθλα πο·>

άναγνώρια· ί λαός στους πρωτοοτάτις ιής χαιάλυσης τών Τβτραχόοιων, Ισως καλλί-
τιρ= τΙς άμοιβές πού ψήφισι δ λαός γιά τόν άγνωστο ώς ίνα διάστημα έχτιλ·στή τοΟ
Φρύνιχου' χαί τΙς αμοιβές ίχ«1ν«ς έπιχυρώνιι τό ψήφισμα γιά τό Θρασύβουλο πάνω
οτίς &λλ·ς. f t ) κατά τήν «ίχαοία ioD Bannier, Phil. Woch. XLIII 835, ένώ
χατά τήν παλαιά, πού υ(οθ«τ«ΐ χαί ή Συλλογή, συμπλήρωση τοΟ Michel, στ(. 22/3 :
Ιιελέσθαι δ||έ τόν δήμον τ ρ ε ΐ ς άνδρας Ito t t t ) et ά?χοντ·ς πού έχμισθώ-
ναν τους φόρους κτλ.

— go —
άλλα συμφωνεί μέ τό Διοκλή : "Οσο γιά κείνου; που δωροδόκησαν στό ψή-
φισμα πού ψηφίστηκε γιά τόν 'Απολλόδωρο, νά διασκεφτή ή βουλή στήν
πρώτη στό ρουλευτήριο συνεδρίαση καί νά τιμωρήσει καταψηφίζοντας
αυτούς που δωροδόκησαν, καί νά τούς μπάσει στό δικαστήριο, καταπώς
αύτή θ'άπο^άσ.ζε' καί οί πέντε άνδρες f ) έκεϊ νά φανερώσουν αύτά
πού θά 'ξεραν, καθώς κι δποιος άλλος άν ξέρει κάτι' άλλά καί ιδιώτης
νά μπορεί, άν κανείς θέλει. "

Η ,, Ό θάνατος τού Φρύνιχου προοιμιάζει τήν πτώση τής ολιγαρχίας

τών Τετρακόσιων' άπ' δπου οί μεγάλες τιμέ; καί τά έπαθλα πού άναγνω-
ρίζονται στόν έχτελεστή του. Ό Φρύνιχος έκεϊνος, διαβόητος ολιγαρχικός,
στρατηγώντας στή Σάμο τό έ 412, είχε ήδη έπιχειρήσει νά παραδώσει
τόν άθηναϊχό στρατό ατούς Λακεδαιμόνιους (θουκυδ. V I I I 5°>5 ).
'Αποτυχαίνοντας στήν προσπάθεια νά έξαγοράσει άπό τούς οχτρού; τ ή ;
πατρίδας του μέ μιά γενική προδοσία τήν πολιτική του έπικράτηση, βρί-
σκεται έπικεφαλής τών Τετρακόσιων, πρωτοστατώντας στήν κατάλυση τής
δημοκρατίας' ib. 68,3 : π α ρ έ σ χ ε δέ καί 6 Φ ρ ύ ν ι χ ο ς έ α υ τ ό ν π ά ν τ ω ν
δ ι α φ ε ρ ό ν τ ω ς π ρ ο θ υ μ ό τ α τ ο ν ές τ ή ν ό λ ι γ α ρ χ ί α ν 4 : κ α ί Θηραμέ-
ν η ς ό τ ο υ Ά γ ν ω ν ο ς έν τ ο ι ς ξ υ γ κ α τ α λ ύ ο υ σ ι τ ό ν δ ή μ ο ν π ρ ώ τ ο ς ήν,
άνήρ οΰτε είπεΐν οΰτε γ ν ώ ν α ι άδύνατος. ώστε ά π ' άνδρών π ο λ λ ώ ν
καί ξ υ ν ε τ ώ ν π ρ α χ θ έ ν τά I p y o v ούκ ά π ε ι κ ό τ ω ς κ α ί π ε ρ μ έ γ α 6ν
π ρ ο υ χ ώ ρ η σ ε ν χ α λ ε π ό ν γ ά ρ ήν τ ό ν ' Α θ η ν α ί ω ν δ ή μ ο ν έτει έ κ α τ ο -
σ τ ώ μ ά λ ι σ τ α έ π ε ι δ ή οί τ ύ ρ α ν ν ο ι κ α τ ε λ ύ θ η σ α ν έ λ ε υ θ ε ρ ί α ς π α ΰ σ α ι
καί ο ύ μ ό ν ο ν μή ύ π ή κ ο ο ν δ ν τ α , ά λ λ ά καί ϋ π έ ρ ήμισυ τ ο υ χ ρ ό ν ο υ
τ ο ύ τ ο υ α υ τ ό ν ά λ λ ω ν ά ρ χ ε ι ν ε ί ω θ ό τ α |<ο' cf Λυσ. X X V 9 Άριστοφ.
Β ά τ ρ . 689' "Αριστοτ. Π ο λ ι τ . V 5>4· ! 3 ° 5 b,,· Έ π ε ι δ ή δμως καί οί
έσωτερικές άντίθεσες τών όλιγαρχικών φανερώνονταν άπό μέρα σέ μέρα
οξύτερες ( cf θουκυδ. ib. 89.5 '· έν φ π ε ρ καί μ ά λ ι σ τ α ό λ ι γ α ρ χ ί α έκ
δημοκρατίας γενομένη ά π ό λ λ υ τ α ι - πάντες γ ά ρ αύθημερόν άξιοΰσιν
ο ύ χ δ π ω ς Ισοι, ά λ λ ά κ α ί π ο λ ύ π ρ ώ τ ο ς α ύ τ ό ς ί κ α σ τ ο ς ε ί ν α ι ) |Ό
καί ή έμμονή άπό τήν άλλη τού άθηναϊκοΰ στή Σάμο στρατού στή δημο-

+) άντ1θ»τα κατά τήν ουμπλήρωαη τοϋ Valeton ( Hermes, X L H I [ 1908 | 481

xt. ), ατ(. 42 έν τώι Ά ρ ε ί ω ι πάγ]ωι χαί ατέ oil. 45 τ||[ούς δέ Ά ο ε ι ο π α γ ί -
τας] Ά λ λ ά 6 "Αρ«ιος Πάγος χι οί Άρ·οπαγ(τις πολύ Βύαχολα Θ4 μπορούσαν
vi χαταχαρηθοΟν ατήν οίχονομία τβν νοημάτων τοΟ τ·λ·υτα(ου τούτου μέρους.

— III —
κρατία κλόνιζε τή θέση τών Τετρακόσιων, οί όλιγαρχικοί στέλνουν τόν
Φρύνιχο καί τόν 'Αντιφώντα ( = àp. 1 9 ) έπικεφαλής πρεσβείας στους
Λακεδαιμόνιους, έξουσιοδοτώντας τους, ib. 90,2 : π α ν τ ί τ ρ ό π ω δ σ τ ι ς
καί ό π ω σ ο Ο ν ά ν ε κ τ ό ς ξ υ ν α λ λ α γ ή ν α ι πρός τούς Λακεδαι-
μ ο ν ί ο υ ς |«j Ή πρεσβεία δέν καρποφόρησε κι ό άρχιπροδότης Φρύνιχος,
άμέσως μόλις γύρισε στήν'ΑΗήνα ( Αύγουστος / Σεπτέμβριος τοΟ έ. 411),
σκοτώθηκε Από τό Θρασύβουλο, τόν Καλυδώνιο μέτοικο, καί τους συνερ-
γούς του Ό φόνος του κατά τό Θουκυδίδη (ib. g 2 »2) γίνεται μέρα, ό
φονέας, πού δέν κατονομάζεται, διαφεύγει κι Ενας συνεργός του μόνο πιά-
νεται, ένας , ' Α ρ γ ε ΐ ο ς ' , πού βασανίζεται καί δέ μολογάει : ό Φ ρ ύ ν ι χ ο ς
ή κ ω ν έκ τής ές Λ α κ ε δ α ί μ ο ν α π ρ ε σ β ε ί α ς π λ η γ ε ί ς ύ π ' ά ν δ ρ ό ς
τών περιπόλων [ τινός J έξ έπιβουλής έν τ η ά γ ο ρ φ π λ η θ ο ύ -
σ η καί ο ύ π ο λ ύ ά π ό τοΟ β ο υ λ ε υ τ η ρ ί ο υ ά π ε λ θ ώ ν ά π έ θ α ν ε π α ρ α -
χ ρ ή μ α , καί ό μ έ ν π α τ ά ξ α ς δ ι έ φ υ γ ε ν , ό δέ ξ υ ν ε ρ γ ό ς , Ά ρ γ ε ΐ ο ς ά ν -
θ ρ ω π ο ς , ληφθείς καί β α σ α ν ι ζ ό μ ε ν ο ς ύ π ό τ ώ ν Τ ε τ ρ α κ ο σ ί ω ν ο ύ δ ε -
ν ό ς δ ν ο μ α τ ο υ κ ε λ ε ύ σ α ν τ ο ς ε ί π ε ν ο ύ δ έ ά λ λ ο τι ή δτι είδείη π ο λ -
λ ο ύ ς ά ν θ ρ ώ π ο υ ς κ α ί ές τ ο ΰ π ε ρ ι π ο λ ά ρ χ ο υ καί ά λ λ ο σ ε κ α τ ' ο ί κ ί α ς
ξ υ ν ι ό ν τ α ς |<ο +) 'Ανάλογη, άλλά καί πιό συγκεκριμένη, είναι ή μαρτυρία
τοΟ Λυσία ( X X I I I η ι ). ή ίστορούμενη άλλωστε μπροστά σέ πρόσωπα που
ζήσανε τά γεγονότα : Φ ρ υ ν ί χ ω γ ά ρ , 2) ά ν δ ρ ε ς δ ι κ σ σ τ α ί , κοινή θ ρ α -
σ ύ β ο υ λ ό ς τε ό Κ α λ υ δ ώ ν ι ο ς καί ' Α π ο λ λ ό δ ω ρ ο ς ό Μ ε γ α ρ ε ύ ς έπε-
β ο ύ λ ε υ σ α ν έ π ε ι δ ή δέ έ π ε τ υ χ έ τ η ν α ύ τ ώ β α δ ί ζ ο ν τ ι , ό μέν Θ ρ α σ ύ -
β ο υ λ ο ς τ ύ π τ ε ι τ ό ν Φ ρ ύ ν ι χ ο ν κ α ί κ α τ ο β ά λ λ ε ι π α τ ά ξ α ς , ό δέ ' Α π ο λ -
λ ό δ ω ρ ο ς ο ύ χ ή ψ α τ ο 1 ά λ λ ' έν τ ο ύ τ ω κ ρ α υ γ ή γ ί γ ν ε τ α ι καί ώ χ ο ν τ ο
φεύγοντες Ό ρήτορας Λυκούργος, Αντίθετα, βλέποντας άπό πολύ δστε-
ρότερα τά πράγματα, άπό τή μιά γνωρίζει τήν πράξη παραποιημένη άπό
τό θρύλο πιά κι άπό τήν άλλη τή συναρτεϊ μέ τά κατοπινότερα γεγονότα
τής δίκης' κ. Λ ε ω κ ρ . ι ΐ 2 Φρυνίχου γάρ άποσφαγέντος νύκτωρ
π α ρ ά τήν κρήνην τήν έν τ ο ι ς ο ί σ ύ ο ι ς ύ π ό ' Α π ο λ λ ο δ ώ ρ ο υ καί Θ ρ α -
σ υ β ο ύ λ ο υ , καί τ ο ύ τ ω ν λ η φ θ έ ν τ ω ν καί είς τό δ ε σ μ ω τ ή ρ ι ο ν ά π ο τ ε -
θ έ ν τ ω ν ύ π ό τ ώ ν τ ο ύ Φ ρ υ ν ί χ ο υ φ ί λ ω ν , α ί σ θ ό μ ε ν ο ς ό δ ή μ ο ς τ ό γε-

f ) ή έχίοχή «ίναι σωστή, γιατί 6 έχτ·λ·στής Ιχιι χάθι λύγο νά χατορθώσιι νά

μιίνιι άγνωστος χαί νά μή φανιρωθή παρά μόνον Βοχ»ρα άπό τήν πτώση τ(Βν Τετρα-
κόσιων, δταν άρχίζουν οί ένάντια τους Β£χ«ς. Ά π ό τό θουχυΐίδη παρμένη,"άλλά μέ
λαθιμένο τό δνομα τοΟ έχτιλιστή, ή Ιστόρηση στόν Πλούταρχο, Ά λ κ ι β . 25.14·

— III —
γ ο ν ό ς τ ο ύ ς τε ε ί ρ χ θ έ ν τ α ς έ ξ ή γ α γ ε , καί β α σ ά ν ω ν γ ε ν ο μ έ ν ω ν τ ό
π ρ ά γ μ α ' ά ν έ κ ρ ι ν ε , καί ζ η τ ώ ν εδρε τ ό ν μέν Φ ρ ύ ν ι χ ο ν π ρ ο δ ι δ ό ν τ α
τήν π ό λ ι ν , τ ο ύ ς δ ' ά π ο κ τ ε ί ν α ν τ α ς α ύ τ ό ν ά δ ί κ ω ς ε ί ρ χ θ έ ν τ α ς
Στό Λυκούργο ώστόσο χρωστάμε τή γνώση μιά; σειρά; χαραχτηρ στικών
γεγονότων που άχολουθοΰνε- — 1 1 3 : καί ψηφίζεται ό δ ή μ ο ς Κ ρ ι τ ί ο υ
(πρόκειται γιά τό διαβόητο υστέρα άρχηγό τών Τριάκοντα) ε ί π ό ν τ ο ς ,
τ ό ν μ έ ν ν ε κ ρ ό ν κρίνειν π ρ ο δ ο σ ί α ς , κ ά ν δόξτ) π ρ ο δ ό τ η ς ώ ν έν τ η
χώρςι τ ε θ ά φ θ α ι , τ ά γ ε ό σ τ ά α ύ τ ο ύ ά ν ο ρ ύ ξ α ι καί έ ξ ο ρ ί σ α ι ε ξ ω τ ή ς
' Α τ τ ι κ ή ς , δ π ω ς ά ν μή κ έ η τ α ι έν τή χ ώ ρ φ μηδέ τ ά ό σ τ ά τ ο υ τ ή ν
χ ώ ρ α ν καί τήν π ό λ ι ν π ρ ο δ ι δ ό ν τ ο ς . 114° έ ψ η φ ί σ α ν τ ο δέ καί έ ά ν
ά π ο λ ο γ ώ ν τ α ί τίνες ύπέρ τού τετελευτηκότος, έ ά ν ά λ ώ , έ ν ό χ ο υ ς
ε ί ν α ι καί τ ο ύ τ ο υ ς τ ο ι ς α ύ τ ο ΐ ς έ π ι τ ι μ ί ο ι ς · ο ύ τ ω ς ο ύ δ έ β ο η θ ε ί ν τ ο ι ς
τ ο ύ ς ά λ λ ο υ ς έ γ κ α τ α λ ε ί π ο υ σ ι ν ήγοΟντο δ ί κ α ι ο ν ε ί ν α ι , ά λ λ ' ό μ ο ί ω ς
ά ν π ρ ο δ ο Ο ν α ι τήν π ό λ ι ν καί τ ό ν δ ι α σ ώ ζ ο ν τ α τ ό ν π ρ ο δ ό τ η ν |<ο Έ
δίχη πραγματικά άποχάλυψε τ ί ; ραδιουργίες χαί τήν προδοτιχή στάση
τοΟ Φρύνιχου (θουκυδ. V I I I 9 θ , ΐ " ΙΙλουτ ' Α λ κ . 25.3 τά Φ ρ υ ν ί χ ο υ
π σ λ α ί σ μ α τ α : Άριστοφ. Β ά τ ρ . 689 χαί * Σχόλια' Σουίδ. στή λ * Διογε-
νιαν. V I I I 29' Άποστόλ. X I X 39' X X 4 ° ' Ή ^ χ . <"ή λ ), τό σπίτι του
χατιδαφίστηχε, ή περιουσία του δημεύτηκε ( Σ χ ό λ . Άριστοφ. Α υ σ ι σ τ ρ .
3 1 3 ), Ατιμωτικό γ ι ' αύτόν ψήφισμα γράφτηκε σέ χάλκινη στήλη ( ibidem,
cf [ Πλουτ. ) βίοι τ ώ ν δ έ κ α £ητ. 834 b = άρ. 1 9 b ), τά δστ<2 του ξεθά-
φτηκαν χαί πετάχτηκαν έξω άπό τήν ' Α τ τ ι κ ή xal, άν πρέπει νά πιστέ-
ψουμε στό Λυκούργο, δυό φίλοι του πού έπιχείρησαν ν' Αναλάβουν τήν
δπεράσπιση τοΰ νεχροΰ θανατώθηκαν — 1 1 5 : έ π ε ι τ α έ κ ε ΐ ν ο ι μ έ ν τ ά
τ ο ύ π ρ ο δ ό τ ο υ ό σ τ ά ά ν ο ρ ύ ξ α ν τ ε ς έκ τής ' Α τ τ ι κ ή ς έ ξ ώ ρ ι σ α ν κ α ί
τ ο ύ ς ά π ο λ ο γ ο υ μ έ ν ο υ ς ύ π έ ρ α ύ τ ο ύ ' Α ρ ί σ τ α ρ χ ο ν καί ' Α λ ε ξ ι κ λ έ α
ά π έ κ τ ε ι ν α ν κ α ί ο ύ δ ' έν τ η χώρςι τ α φ ή ν α ι έ π έ τ ρ ε ψ α ν |<ο

Ή δίχη τοΰ Φρύνιχου τερματίζεται πρίν άρχίσα ή δίχη τού Αντιφών-

τα, Άρχεπτόλεμου χαί Όνομαχλή ( = ,, έπί θ ε ο π ό μ π ο υ ά ρ χ ο ν τ ο ς " ,
έ 411110' ένώ ή τίμητιχή τούτη γιά τό Θρασύβουλο χαί τούς συνεργούς
του άπόφαοη ψηφίζεται τό έ. 410/9 ( , . έ π ί Γ λ α υ κ ί π π ο υ ά ρ χ ο ν τ ο ς " )
κατά τήν 8η πρυτανεία. 18/19 μ·ή νε ί ύστερα άπό τό χατόρθωμά του.
Ποιός ό λόγος τής καθυστέρησης αύτής δέν διευκρινίζεται θά μπορούσαμε
δμως νά ύποθέσουμε πώ; δχι λίγο μπορεί νά συντελέσανε α' αύτή οί άμφι-
σβήτησες πού θ' άναχινήθηχαν άπό τή δίχη τών συνεργατών τοΰ Φρύνιχου,

—" Ι93 —
'Αντιφώντα καί Άρχεπτόλεμου. πού μέ τή φυγοδικία τοΟ Όνομακλή, φυ-
σικά καθυστερούνε. "Οπως κα( νά'ναι. άπό τό ψήφισμα άναφέρεται κι Ενα
προηγούμενο γιά τόν Απολλόδωρο κι ίσως κι ένα γιά τόν έχτελεστή τοΟ
Φρύν;χου ( στί. \η κέ. ), πού φανερώνει τήν ευγνωμοσύνη τοΰ λαοΟ άπό
τήν πρώτη κιόλας ώρα.

Ά π ό τά λογής πρόσωπα π' αναφέρονται στό ψήφισμα (στί. 5). ό Έραοινίβης

βίναι πιθανότατα δ στρατηγό; ποό ναυμοίχησ· οτίς ΆργινοΟο·ς τό i. 406/5 χι βστιρα
χαταβιχάατηχι χαί θανατώθηχι μαζί μέ τούς Αλλους* Ξινοφ. Έ λ λ η ν . I 6,29' 7·34*
Φιλόχ. fr. 121 FHO I 403' βλ. RE V I S. 33 1 · " A S έπισημιιωθή έθώ, δτι τους στρα-
τηγού; τής ναυμαχίας καταδίκασαν οί όλιγαρχικοί μέ τό πρόσχημα δτι άφησαν άθα-
φτους τοϋς νικρού;, στήν πραγματικότητα Βμως γιατί νίχησαν τού; ΛαχιΒαιμόνιους,
τού; δχτρούς τής πατρίΒας χαί τή; δημοκρατίας. Στήν προσθήκη ακόλουθα τοΒ Αιοχλή
απονέμονται μικρότιρα έπαθλα ο' έφτά άλλα πρόσωπα, χι άνάμισά τους α' Ινα 'Αγό-
ρατο, χωρίς δμως νά Βιιυχρινίζιται καί γιά ποιό λόγο. 'Ασφαλώς πρόχιιται γιά τά
Βιυτιρότιρα μέλη τής συνωμοσίας, γιατί στόν κ α τ ά Ά γ ο ρ ά τ ο υ λόγο δ Λυσίας
( X I I I ) προσπαθιΐ νά άνατρέψιι τόν Ισχυρισμό το9 'Αγόρατου δτι σχότωσι ( χι αύτός )
τό Φρύνιχο- ηο·. λ έ ξ ε ι δέ, ώ ά ν δ ρ ε ς δ ι κ α σ τ α ΐ , καί έ ξ α π α τ ή σ α ι ύ μ ά ς πει-
ρ ά σ ε τ α ι , ώς έπί τ ώ ν Τ ε τ ρ α κ ο σ ί ω ν Φρύνιχον ά π έ κ τ ε ι ν ε καί άντί τούτου
φήσει α ύ τ ό ν ' Α θ ή ν α ι ο ν τ ό ν δήμον ποιήσασθαι, ψευδόμενος ^ Κατά τή γνώ-
μη μας. δ ρήτορας συνβέιι Βιχολαβιχά Βυό πράγματα άσχιτα στήν ούσία τους, τή
ουνιργασία τού 'Αγόρατου στό φόνο τοΟ Φρύνιχου χαί τήν άθηναΤχή πολιτιία πού
άπονιμήθηχι μόνο στόν Θρασύβουλο χαί στον άμιοο συνιργάτη του ΆπολλόΒωρο' χαί
Βιαβάζιι ίνα κάποιο άγνωστο ψήφισμα ( η\ — Ψ Η Φ Ι Σ Μ Α — 7 2 ) , δπου, κατά τά λ·-
γόμινά του, κηρύσσονται δ Θρασύβουλος χι δ 'Απολλόδωρος 'Αθηναίοι : δτι μέν ούκ
ά π έ κ τ ε ι ν ε Φρύνιχον, έ ξ α ύ τ ο ΰ τ ο ΰ ψηφίσματος δ ή λ ο ν ο ύ δ α μ ο ΰ γ ά ρ έ σ τ ι ν
,,'Ανόρατον ' Α θ ή ν α ι ο ν είναι " ώ σ π ε ρ θ ρ α σ ύ β ο υ λ ο ν καί Άπολλόδωρον·
καίτοι ε ί π ε ρ ά π έ κ τ ε ι ν ε Φρύνιχον, Εδει α ύ τ ό ν έν τη α ύ τ η στήλη, Ινα περ
θ ρ α σ ύ β ο υ λ ο ν καί Ά π ο λ λ ό δ ω ρ ο ν , ' Α θ ή ν α ι ο ν πεποιημένον <έγγεγράψθαι>
jkj Οί έ«Βότ«ς το3 Λυσία Βποθέτουν δτι πρόχιιται γιά τό ψήφιομά μας πού ωστόσο
δέν άναχηρύττιι 'Αθηναίο τόν 'Απολλόδωρο, χι Ιτσι άθιτοΟν σέ τούτη τήν πιριχοπή
τό δνομά του' ή ιίχασία δμω; ιΐναι γιά τήν ώρα αύθαίριτη, πολύ πιρισσότιρο πού τό
ψήφισμα μας Βιχαιότιρα ταυτίζιται μέ τό ακόλουθο έχιΐνο ψήφισμα πού άναφέριι δ
Λυσίας γιά ν' άποΒιίξιι δτι στήν Ιναγραφή τών ονομάτων συνέργησαν δχι λίγο χαί
Βωροδοχίις* ib : τά μ έ ν ι ο ι όνόματα διαπράττονται σφων α ύ τ ω ν . δόντες
άργύριον τ ω ρήτορι π ρ ο σ γ ρ α φ ή ν α ι είς τήν σ τ ή λ η ν ώς ε ύ ε ρ γ έ τ α ς β ν τ α ς |ΐο
Ή κατηγορία νά οτρέφιται τάχα ένάντια ατό Αιοχλή ; Ό ρήτορας πραγματικά κρο·
χαλ«ΐ σέ αυνέχιια ( , καί ώ ς ά λ η θ ή λέγω τούτο τό ψήφισμα έ λ έ γ ξ ε ι ' ) τήν
ανάγνωση ένος Αλλου ψηφίσματος, πιθανότατα τοΟ δικού μας, πού χαί τήν πρόταση
του Αιοχλή πιριέχιι (στί. 28 χέ : εύεργέ(τα]ς [ά]ναγράφ|σαι — έ. ά. π ρ ο σ γ ρ α -
φήναι είς τήν σ τ ή λ η ν ώ ς ε ύ ε ρ γ έ τ α ς ΰ ν τ α ς ) καί τήν ύπόθιση τής Βω^οΒοχίας
άνακινιί στο τέλος. Είναι φανιρό πώς δ ρήτορας προσπαθιΐ μέ τά Βυό ψηφίσματα

—" Ι94 —
πρώτα νά παρουσιάσιι τόν Άγόρατο σάν αμέτοχο οτήν Ιδια τήν πράξη τοδ φόνου
χι Ιπιιτα γιά τήν άναγραφή ατήν πρόταση τοΟ Λιοχλή νά ρίξιι μέ ττ,ν &πόθιση τοϋ
'Απολλόδωρου τήν &ποψία τής δωροδοκίας. Ό 'Απολλόδωρος τέλος πού άναφέριται
οτήν πρόταοη τοΟ Εΰΐιχου, ιΐναι δ αυνιργές τοϋ Θρασύβουλου ατό φόνο το® Φρύνιχου,
δπως ιΐδαμ· xal ατέ Λυχοϋργο χαί ατέ Λυσία. 'Απέ τόν διύτιρο μαθαίνουμ» μάλι-
στα πώς τιμήθηχ· χι αύτές μέ τήν 'Αθηναϊκή πολιτιία ( XIII ηζ ) χαί πώς ( VII 4 )
«Ιχβ πάρβι α' άνταμιιβή Ινα χτήμα από κάποια δημιυμένη πιριουοία.

21. Ο Ι ' Α θ η ν α ί ο ι ά π ο ν έ μ ο υ ν π ο λ ι τ ι κ ά δ ι κ α ι ώ μ α τ α σ τ ο υ ς
σ υ ν α γ ω ν ι σ τ έ ς γ ι ά τήν ά π ο κ α τ ά σ τ α σ η τ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς μέ-
τ ο ι κ ο υ ς · S. 401/0 I — lnscriptiones Graecae II» ί ο - ( = * D i t t e n -
berger, Syll. Inscr. gr.% I I20' τελευταία άναθεώρηση χαί συμπλήρωση)
— Supplementum Epigraphicum ( c f I Nr 14 II Nr ι r ) III Nr 7 0 :

[ Λ υ σ ι ά δ η ς έ γ ] ρ α μ μ ά τ ε υ ε . | [ Ξ ε ν α ί ν ε τ ] ο ς ήρχε.
(έδοξεν τήι β ο υ λ ή καί τ ώ ι δ ή μ ω ι - Ί π π ο θ ω ν τ ί ς έ π ρ υ τ ά ν ε ] υ ε , Λ υ σ ι ά -
δ η ς έ γ ρ α μ μ ά τ ε υ ε Δ η μ ό φ ι λ ο ς έ [ π ε σ τ ά τ ε ι , * Α ρ χ ΐ ν ο | ς είπε" δ π ω ς ά ν
ά ξ Ι α ς χ ά ρ ι τ α ς κ ο μ ί σ ω ν τ α ι οί μέτοικο]ι δ σ ο ι σ υ γ κ α τ ή λ θ ο ν ά π ό φυ-
λ ή ς ή τ ο ι ς κ α τ ε λ [ θ ο ΰ σ ι συνελάβ||οντο ές τήν κ ά θ ο δ ο ν τήν είς Πει- 5
ρ α ι ά , περί μέν τ ο ύ τ ω ν ] έψηφίσθαι ' Α θ η ν α ί ο ι ς ε ί ν α ι σ ύ τ ο ί ς κ α ί έκ-
γ ό [ ν ο ι ς πολιτε(|αν καί ν ε ϊ μ α ι α ύ τ ο ύ ς α ύ τ ί κ α μ ά λ α ές τ ά ς φ υ λ ά ς
δ ί κ α χ σ ] , ν ό μ ο ι ς δέ τ ο ί ς σ ύ τ ο ί ς περί α ύ τ ώ ν τ ά ς ά ρ χ ά ς χ ρ [ ή σ θ α ι ,
ο ί ς κ]αί περί τ ώ ν ά λ λ ω ν ' Α θ η ν α ί ω ν δσοι δέ ο ύ σ υ γ κ α τ ή λ θ ο ν ] ,
σ υ ν ε μ ά χ η σ α ν δέ τήμ μ ά χ η ν τήμ Μ ο υ ν ι χ ί α σ ι ν , τ ό ν [δέ Π ε ι ρ α ι ά σ|υν-
δ ι έ σ ω ι σ α ν ' Α θ η ν α ί ο ι ς καί σ υ μ π α ρ ή σ α ν έν ά σ τ ε ι δ]τε α ϊ δ ι α λ λ α -
γ α ί έ γ έ ν ο ν τ ο , καί έ π ο ί ο υ ν τά π ρ ο σ τ α τ [ τ ό μ ε ν α τ||ούτοις ε ί ν α ι Ισο- ί ο
τ έ λ ε ι α ν ο ί κ ο ύ σ ι ' Α θ ή ν η σ ι ν καί έ π ι γ α μ ί α ν καί έ ] γ γ ύ η σ ι ν κ α θ ά π ε [ ρ
' Α ] θ η ν α ί ο ι ς , τ ο ύ ς δέ - -

Γραμματέα; 6 Λυσιάδης" άρχων ό Ξεναίνετος.

Τήν πρυτανεία ίσχουσε ή Ίπποθωντίς φυλή, γραμματέας ήταν δ Λυσιάδη;,
.πρόεδρος' δ Δημόφιλος : 'Απόφαση τής βουλής χαί τής συνέλευσης τοΟ
λαοΟ, συμφωνά μέ τήν πρόταση τοΟ Ά ρ χ ί ν ο υ : Γιά νά λάβουν άντάξια τής
εύγνωμοσύνη; τοΟ λαοΟ άμοιβή οί μέτοικοι δσοι κατέβηκαν μαζί μέ τό λαό
άπό τ" όχυρό τής ρυλής ή συνταχτήκανε μ* αύτούς που κατέβηκαν κατά

—" Ι95 —
τήν κάθοδο στόν Πειραιά, ot 'Αθηναίοι άποφάσισαν νά δοθή xal σ' αυτούς
χαί ατούς απόγονους τους ή Ιδιότητα χαί τά δικαιώματα τοΟ 'Αθηναίου
πολίτη, νά χαταταχτοΟν άμέσως στις δέχα φυ)ές χαί οί άρχές νά έφαρμό-
ζουν γι 3 αυτούς τούς Ιδιους νόιιους πού έφαρμόζουν χαί γιά τούς άλλους
'Αθηναίους' ίσοι πάλι δέν χατέβηχαν μαζί μέ τό λαό, συμπολέμησαν δμως
στή μάχη τής Μουνιχίας χαί συντελέσαν νά διατηρήσουν οί 'Αθηναίοι τόν
Πειραιά χαί παρευρέθηκαν στήν πόλη δταν έγινε ή συνδιαλλαγή χαί πει-
θαρχούσαν στίς προσταγές τού λαού, νά έχουν κατοικώντας στήν 'Αθήνα
τΙς ίδιες μέ τούς 'Αθηναίους υποχρέωσες καί δικαίωμα έπιγαμίας χαθώς
άκριβώς χαί οί 'Αθηναίοι [ —

Χσιρέδημος γεωρ(γός Βενδιφάνης σκάφη ( - ) — 71 κ

Λ ε π τ ί ν η ς μάγ(ιρος) 'Εμπορίων γεωρ(γός) . . ιππο
Δ η μ ή τ ρ ι ο ς τέκ[τ] ων) Παίδ[ι]κος ά ρ τ ο π ( ο ι ό ς ) Α
Εύφορίων όρεωκ(όμος) Σ ω σ ί α ς γναφ(εύς) ΛΙΧΙΙ
Κηφιο[ό]δωρος οίκο(δόμος) Ψάμμις γεωρ(γός) .. Α Γ /
Ή γ η σ ί σ ς κηπουρ(ός) "Εγερσις Φ[ρ]ύνιχος
'ΕπαμεΙνων όνοκό(μος) Ό ν α . μης O A . . . Ο . . υσίσς Ο
. . . ωπος έλαιογ ( — ) Ε ύ κ ο λ ί ω ν μισθω(τός) Ζωίλος
Γ[λ]αυ[κ](ας γεωρ(γός) Κ α λ λ ί σ ς ά γ α λ μ ( α τ ο π ο ι ό ς ) • [Τ]ίμσιο[ς]
. . . . ων κάρυο ( — ) Αίγηΐδος Λή[ν]αι(οςί
[Διον6)σιος γ ε ω ρ ( γ ό ς ) Άθηνογ([τ]ων Ε0αθ[λος \
ΜΛ -
Ω -
ON -

-ι Γεγονότα ύστερα άπό τήν χατάλυση τής όλιγαρχιχής τυραννίας τών

Τριάκοντα.

+ 22. Ό Τιμολέων σκοτώνει τόν άδερφό του Τιμοφάνη,

τ ύ ρ α ν ν ο τ ή ς Κ ό ρ ι ν θ ο ς ' ê. 365 | Τό έπεισόδιο (διαφορετικά ιστορεί-
ται άπό τόν Διόδωρο, X V I 65,4 [ό φόνος στήν άγορά άπό τόν ίδιο τόν
Τιμολέοντα], αλλά μέ χρονολογία [ f . 346] λαθεμένη* cf Άριστοτ. Πολιτ.
V 5.9- i 3 o 6 a « ) τόν Πλούταρχο, Τ ι μ ο λ . I V 3 κέ :

- 9 6 -
 β α ρ έ ω ς δ ή φ έ ρ ω ν ό Τ ι μ ο λ έ ω ν καί σ υ μ φ ο ρ ά ν π ο ι ο ύ μ ε ν ο ς έαυ-
τ ο ύ τ ή ν έ κ ε ί ν ο υ ( δηλ τοΰ άδερφοΟ του Τιμοφάνη ) κ α κ ί α ν , έ κ ε χ ε ί ρ η σ ε
μ έ ν α ύ τ ώ δ ι α λ έ γ ε σ θ α ι καί π α ρ α κ α λ ε ΐ ν ά φ έ ν τ α τ ή ν μ α ν ί α ν κ α ί δ υ σ -
τ υ χ ί α ν τής έπιθυμίας έκείνης ζ η τ ε ί ν τινα τών ή μ α ρ τ η μ έ ν ω ν έπα-
νόρθωσιν πρός τούς πολίτας, άπωσαμένου δ* έ κ ε ί ν ο υ κ α ί κ α τ α -
φ ρ ο ν ή σ α ν τ ο ς , ο ϋ τ ω π α ρ α λ α β ώ ν τ ώ ν μέν οίκβίων Α ί σ χ ύ λ ο ν , άδελ-
φόν δ ν τ α τής Τ ι μ ο φ ά ν ο υ ς γ υ ν α ι κ ό ς , τ ώ ν δέ φ ί λ ω ν τόν μάντιν δν
Σ ά τ υ ρ ο ν μέν θεόπομπος, Έφορος δέ καί Τ ί μ α ι ο ς Όρθαγόραν·
ό ν ο μ ά ζ ο υ σ ι , καί διαλιπών ήμέρας δλίγας αύθις άνέβη πρός τόν
άδελφόν- καί περιστάντες αύτόν οί τρεΤς κ α θ ι κ έ τ ε υ ο ν ά λ λ ά νύν
γε χρησάμενον λογισμώ μεταβαλέοθαι τ ο ύ δέ Τ ι μ ο φ ά ν ο υ ς π ρ ώ -
τον μέν α ύ τ ώ ν κ α τ α γ ε λ ώ ν τ ο ς , έπειτα δέ π ρ ό ς ό ρ γ ή ν έκφερομένου
καί χ α λ ε π α ί ν ο ν τ ο ς , ό μέν Τ ι μ ο λ έ ω ν ά π ο χ ω ρ ή σ α ς μικρόν α ύ τ ο ύ καί
σ υ γ κ α λ υ ψ ά μ ε ν ο ς είστήκει δ α κ ρ ύ ω ν , έκεΐνοι δ έ τά ξίφη σ π α σ ά μ ε -
ν ο ι τ α χ ύ δ ι α φ θ ε ί ρ ο υ σ ι ν α ύ τ ό ν |<ο

+ 23. ΟΙ ΛοκροΙ έκδικοΰνται τόν τύραννο Διονύσιο τό

νεότερο- f 346 | Κλέαρχος (τά [δια στό Στράβωνα, V I ι,8 259
Αίλιαν. Π. I . I X 8 ) , στόν Ά θ ή ν . X I I 58. 5 * i e =

τ ο ι γ α ρ ο ΰ ν μ ε τ ' ο ύ π ο λ ύ ν χ ρ ό ν ο ν o l ύ β ρ ι σ θ έ ν τ ε ς ( ΛοχροΙ ) γ υ -
ναίκα κ α ί τ έ κ ν α έ κ ε ί ν ο υ (τοΟ Διονυσίου) λαβόντες υποχείρια έπί
τ ή ς όδοΟ σ τ ή σ α ν τ ε ς μεθ° ύ β ρ ε ω ς έ ν η κ ο λ ά σ τ α ι ν ο ν α ύ τ ο ΐ ς 1 κ α ί έ π ε ί
τής ύβρεως πλήρεις έγένοντο, κεντοΟντες ύπό τούς τών χειρών
δ ν υ χ α ς β ε λ ό ν α ι ς ά ν ε ΐ λ ο ν α ύ τ ο ύ ς . καί τ ε λ ε υ τ η σ ά ν τ ω ν τ ά μέν ό σ τ ά
κ α τ έ κ ο ψ α ν έν δ λ μ ο ι ς , τ ά δ έ λ ο ι π ά κ ρ ε α ν ο μ η σ ά μ ε ν ο ι έπηράσαντο
τοίς μή γευσαμένοις α ύ τ ώ ν δθεν πρός τήν άνόσισν ά ρ ά ν κατήλε-
σαν αύτών τάς σ ά ρ κ α ς , ϊν' ή τροφή σιτοποιουμένων κατεδεσθη-
τ ά δέ λ ε ί ψ α ν α κ α τ ε π ό ν τ ω σ α ν . αύτός δέ Δ ι ο ν ύ σ ι ο ς τέλος μητρα-
γ υ ρ τ ώ ν καί τ υ μ π α ν ο φ ο ρ ο ύ μ ε ν ο ς ο ί κ τ ρ ώ ς τ ό ν βίον κατέστρεψεν

+ 24. Ό Τιμολέων καί ol Συρακούσιοι άνασκάπτουν τά

φρούρια, τά παλάτια καί τά μνήματα των τυράννων- I. 3451
'Από τόν Πλούταρχο, Τ ι μ ο λ . X X I I ι χέ :

γενόμενος δέ τής άκρας κ ύ ρ ι ο ς ( δ η λ . ό Τιμολέων ύστερα άπό

Δήμου καταλύσεως καί τυραννί&ος — 97 — 7

τήν παράδοση τοΰ Διονύσιου) — " " ' ο ύ δ ' έ φ ε ί ο α τ ο τ ο ϋ τ ό π ο υ δ ι ά τ ό
κ ά λ λ ο ς καί τήν π ο λ υ τ έ λ ε ι α ν τής κ α τ α σ κ ε υ ή ς , ά λ λ ά — · · · έ κ ή ρ υ ξ ε
τ ώ ν Σ υ ρ α κ ο υ σ ί ω ν τ ό ν β ο υ λ ό μ ε ν ο ν π α ρ ε ΐ ν α ι μ ε τ ά σ ι δ ή ρ ο υ καί σ υ ν -
ε φ ά π τ ε σ θ α ι κ α τ α σ κ α π τ ο μ έ ν ω ν τ ώ ν τ υ ρ α ν ν ι κ ώ ν έ ρ υ μ ά τ ω ν . ώ ς δέ
π ά ν τ ε ς , ά ρ χ ή ν έ λ ε υ θ ε ρ ί α ς π ο ι η σ ά μ ε ν ο ι β ε β α ι ο τ ά τ η ν τό κ ή ρ υ γ μ α
καί τήν ή μ έ ρ α ν έκείνην, ο ύ μ ό ν ο ν τ ή ν ά κ ρ α ν , ά λ λ ά καί τ ά ς ο ί κ ί α ς
καί τ ά μ ν ή μ α τ α τ ώ ν τ υ ρ ά ν ν ω ν ά ν έ τ ρ ε ψ α ν καί κ α τ έ σ κ α ψ α ν . εύθύς
δέ τ ό ν τ ό π ο ν σ υ ν ο μ α λ ύ ν α ς έ ν ω κ ο δ ό μ η σ ε τ ά δ ι κ α σ τ ή ρ ι α , χ α ρ ι ζ ό -
μ ε ν ο ς τ ο ι ς π ο λ ί τ α ι ς καί τής τ υ ρ α ν ν ί δ ο ς ύ π ε ρ τ έ ρ α ν π ο ι ώ ν τήν
δ η μ ο κ ρ α τ ί α ν |<ο

+ 25. θ α ν ά τ ω σ η τών Σικελών τύραννων "Ιππωνα τής

Μεσσήνης καί Μάμερκου τής Κατάνης· έ. 343 | Ά π ό τόν
Ιΐλούταρχο, Τ ι μ ο λ . X X X I V 3 =

— ό μέν " Ι π π ω ν ά π ο δ ι δ ρ ά σ κ ω ν έπί ν ε ώ ς ή λ ω , καί π α ρ α λ α -

β ό ν τ ε ς α ύ τ ό ν οί Μ ε σ σ ή ν ι ο ι καί τ ο ύ ς π α ΐ δ α ς έκ τ ώ ν δ ι δ α σ κ α λ ε ί ω ν
ώ ς έπί θ έ α μ α κ ά λ λ ι σ τ ο ν τήν τ ο ύ τ υ ρ ά ν ν ο υ τ ι μ ω ρ ί α ν ά γ α / ό ν τ ε ς
είς θ έ α τ ρ ο ν , ή κ ί σ α ν τ ο καί διέφθειρα ν ό δέ Μ ά μ ε ρ κ ο ς έ α υ τ ό ν Τ ι μ ο -
λ έ ο ν τ ι π α ρ έ δ ω κ ε ν έπί τ φ δίκην ύ π ο σ χ ε ί ν Σ υ ρ α κ ο υ σ ί ο ι ς μή κ α τ η γ ο -
ροΟντος Τ ι μ ο λ έ ο ν τ ο ς . ά χ θ ε ί ς δέ είς τ ά ς Σ υ ρ α κ ο ύ σ α ς , π α ρ ε λ θ ώ ν
είς τ ό ν δ ή μ ο ν έπεχείρει μέν τ ι ν α σ υ γ κ ε ί μ ε ν ο ν έκ π α λ α ι ο ύ λ ό γ ο ν
ύ π ' αύτοΟ δ ι ε ξ ι έ ν α ι , θ ο ρ ύ β ο ι ς δέ π ε ρ ι π ί π τ ω ν καί τήν έ κ κ λ η σ ί α ν
ό ρ ώ ν ά π α ρ α ί τ η τ ο ν , έθει (Μψας τό ί μ ά τ ι ο ν διά μ έ σ ο υ τ ο ύ θ ε ά τ ρ ο υ ,
καί π ρ ό ς τι τ ώ ν β ά θ ρ ω ν δ ρ ό μ ω φ ε ρ ό μ ε ν ο ς σ υ ν έ ρ ρ η ξ ε τήν κ ε φ α λ ή ν
ώ ς ά π ο θ α ν ο ύ μ ε ν ο ς . ο ύ μήν έ τ υ χ έ γ ε τ α ύ τ η ς τής τ ε λ ε υ τ ή ς , ά λ λ ' έτι
ζ ώ ν ά π α χ θ ε ί ς ή ν π ε ρ οί λ η σ τ α ί δίκην έ δ ω κ ε |<ί

"Αξιοπρόσεχτα δαα γιά τήν π·ρ(πτωαη τοδ Ηάμιρχου προοθέτιι δ Πολύα:νος, V

12,2 : Τιμολέων προαγαγών αύτόν είς τήν έκκλησίαν ,, κατηγορήσω μέν
ο ύ δ α μ ω ς " Εφη, " τούτο γάρ συνεθέμην, άποκτεΐναι δέ τήν ταχίστην αύτόν
κελεύω, τόν γάρ πολλούς έζαπατήσαντα δίκαιον άν εΐη καί αύτόν δ π α ξ
όμοίως έξαπατηθήναι " |co

+ 26. O l Συρακούσιοι τιμοΟν τόν τυραννομάχο Τιμο

λέοντα, που λευτέρωσε άπό τους τύραννους τή Σικελία-
I 337/6 I Ά π ό τόν ΙΚούτίρχο. Τ ι μ ο λ . X X X I X ι χέ :

— 98 —
 έν τ ο ι α ύ τ η δέ γ η ρ ο τ ρ ο φ ο ύ μ ε ν ο ς ( 6 Τιμολέων ) τ ι μ ή μ ε τ ' ε ύ ν ο ι α ς , ι
-ώσπερ π α τ ή ρ κ ο ι ν ό ς , έκ μ ι κ ρ ά ς π ρ ο φ ά σ ε ω ς τ ώ χ ρ ό ν ω σ υ ν ε φ α ψ α -
μένης έ τ ε λ ε ύ τ η σ ε ν . ή μ ε ρ ώ ν δέ δ ο θ ε ι σ ώ ν τ ο ι ς μέν Σ υ ρ α κ ο υ σ Ι ο ι ς
είς τό π α ρ α σ κ ε υ ά σ α ι τ ά περί τήν τ α φ ή ν , τ ο ι ς δέ περιοίκοις καί ξ έ
ν ο ι ς είς τό σ υ ν ε λ θ ε ΐ ν , τά τ ' ά λ λ α λ α μ π ρ ά ς χ ο ρ η γ ί α ς έ τ υ χ ε , καί τ ό
λ έ χ ο ς οί ψήφω τ ώ ν ν ε α ν ί σ κ ω ν π ρ ο κ ρ ι θ έ ν τ ε ς έφερον κ ε κ ο σ μ η μ έ ν ο ν
•διά τ ώ ν Δ ι ο ν υ σ ί ο υ τ υ ρ α ν ν ε ί ω ν τ ό τ ε κ α τ ε σ κ α μ μ έ ν ω ν ( = 2 4 ) .
π ρ ο υ π ε μ π ο ν &έ π ο λ λ α ί μ υ ρ ι ά δ ε ς ά ν δ ρ ώ ν καί γ υ ν α ι κ ώ ν , ώ ν δψις 2
μέν ήν έ ο ρ τ η π ρ έ π ο υ σ α , π ά ν τ ω ν έ σ τ ε φ α ν ω μ έ ν ω ν καί κ α θ α ρ ά ς
έ σ θ ή τ α ς ψ ο ρ ο ύ ν τ ω ν , φ ω ν α ί δέ καί δ ά κ ρ υ α σ υ γ κ ε κ ρ α μ έ ν α τ ώ μ α κ α -
ρ ι σ μ φ τ ο ΰ τ ε θ ν η κ ό τ ο ς ο ύ τιμής ά φ ο σ ί ω σ ι ν ο ύ δ έ λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α ν έκ
π ρ ο β ο υ λ ε ύ μ α τ ο ς , ά λ λ ά π ό θ ο ν δ ί κ α ι ο ν έ π ε δ ε ί κ ν υ ν τ ο καί χ ά ρ ι ν ά λ η -
θινής ε ύ ν ο ι α ς , τ έ λ ο ς δέ τής κ λ ί ν η ς έπί τήν π υ ρ ά ν τεθείσης Δημή- 3
τ ρ ι ο ς , δ ς ήν μ ε γ α λ ο φ ω ν ό τ α τ ο ς τ ώ ν τ ό τ ε κηρύκων, γ ε γ ρ α μ μ έ ν ο ν
•άνεΐπε κ ή ρ υ γ μ α τ ο ι ο ύ τ ο ν

,,ό δ ή μ ο ς ό Σ υ ρ α κ ο υ σ ί ω ν Τ ι μ ο λ έ ο ν τ α Τ ι-
μ ο δ ή μ ο υ Κ ο ρ ί ν θ ι ο ν τ ό ν δ ε θ ά π τ ε ι μέν διακο-
σ ί ω ν μ ν ώ ν , έ τ ί μ η σ ε δ ' είς τόν fiitaviu ΧΡ ό -
νον ά γ ω σ ι μ ο υ σ ι κ ο ϊ ς , ί π π ι κ ο ί ς , γ υ μ ν ι κ ο ί ς ,
•δτι τ ο ύ ς τ υ ρ ά ν ν ο υ ς κ α τ α λ ύ σ α ς καί τ ο ύ ς
β α ρ β ά ρ ο υ ς κ α τ α π ο λ εμ ή σ α ς καί τ ά ς μεγί-
•στας τών ά ν α σ τ ά τ ω ν π ό λ ε ω ν ο ί κ ί σ α ς άπέ-
δωκε τούς ν ό μ ο υ ς τ ο ι ς Σ ι κ ε λ ι ώ τ α ι ς ".

έ π ο ι ή σ α ν τ ο δέ τήν τ α φ ή ν τ ο υ σ ώ μ α τ ο ς έν ά γ ο ρ φ , καί σ τ ο ά ς 4
ύ σ τ ε ρ ο ν π ε ρ ι λ α β ό ν τ ε ς καί π α λ α ί σ τ ρ α ς έ ν ο ι κ ο δ ο μ ή σ α ν τ ε ς γ υ μ ν ά -
•σιον τ ο ί ς ν έ ο ι ς ά ν ή κ α ν καί Τ ι μ ο λ ε ό ν τ ε ι ο ν π ρ ο σ η γ ό ρ ε υ σ α ν .

27. Ψήφισμα τών Έρυθρα(ων γιά τόν άνδριάντα τοΟ

τ υ ρ α ν ν ο χ τ ό ν ο υ φ ί λ ι τ ο υ c. 332? \ 'Επιγραφή άπό τΙς 'Ερυθρές
( Χ ί ο ς ) . / — D i t t e n b e r g e r , Syll. laser, gr• 1 284, χ — \η.

έ δ ο ξ ε ν τήι β ο υ λ ή ι καί τώι δήμωι" Ζ ω ΐ λ ο ς Χ ι ά | δ ο υ ε ί π ε ν

έ π ε ι δ ή οί έν τήι ό λ ι γ α ρ χ ί α ι τής εί|κόνος τής Φ ι λ Ι τ ο υ , τ ο υ à i f o ·
κ τ ε ί ν α ν τ ο ς | τ ό ν τ ύ ρ α ν ν ο ν , τ ο υ ά ν δ ρ ι ά ν τ ο ς έ ξ ε ΐ λ ο ν || τ ό ξίφος, 5

—" Ι99 —
 νομίζοντες καθόλου τήν στάσιν | καθ' αυτών είναι, δπως άν 6
δήμος φαίνηται | π ο λ λ ή ν έπιμέλειαν ποιούμενος καί μνημο|νεύων
άεί τών εύεργετών καί ζ ώ ν τ ω ν | καί τετελευτηκότων, άγαθήι
ί ο τ ύ χ η ι δ ε δ ό χ θ α ι || τήι β ο υ λ ή ι κ α ί τ ώ ι δ ή μ ω ι , τ ο ύ ς έ ξ ε τ α σ τ ά ς το[ύ]|ς
ένεστηκότ[α]ς έγδοΟναι τό Ιργον διαστολήν | ποιησαμένους μετά
τ ο ύ ά ρ χ ι τ έ κ τ ο ν ο ς , κ α θ ' δτι | σ υ ν τ ε λ ε σ θ ή α ε τ α ι ώ ς πρότερον είχεν
ύπηρετε[ΐ]|ν δ έ α ύ τ ο Τ ς τ ό γ κ α τ ά μ ή ν α τ α μ ί α ν · δ π ω ς δ έ κ α θ α ρ ό ς ||
15 [l]oö ί-σται ό ά ν δ ρ ι ά ς καί σ τ ε φ α ν ω θ ή σ ε τ α ι άεί ταις | νουμηνίαις
καί τ α ΐ ς ά λ λ α ι ς έ ο ρ τ α ϊ ς . έ π ι μ ε λ ε ΐ σ θ α ι | τούς ά γ ο ρ α ν ό μ ο υ ς .

,. 'Απόφαση τής βουλής χαί τής συνέλευσης τοΟ λαοΟ π ί ν ω στήν πρό-
ταση τού Ζωΐλου, τοΟ γιοΟ τοΟ Χ ι ά δ η : Έ π ε ι δ ή οί όλιγαρχιχοί Αναίρε-
σαν άπό τόν άνδριάντα τού τυραννοχτόνου Φ ί λ ι τ ο υ τό σπαθί νομίζοντας
πώς ή στάση του γενικά στρέφεται ένάντια τους* γιά νά γίνεται φανερό
πώς ό λαός μέ π ο λ λ ή έπιιιέλεια νοιάζεται χαί πάντα θυμάται χαί ζωντα-
νούς χαί πεθαμένους τούς εΰεργέτες του, σ' δ3α χ α λ ή ή βουλή χι 6 λαός
άπο^άσισαν : οί έπόπτες, άροΟ μελετήσουν προσεχτιχά τό ζήτημα μαζί
μέ τόν άρχιτέχτονα τής πόλης νά παραγγείλουν τήν άποχατάσταση, δπως
πρώτα, τοΟ μνημείου* χ ι ό ταμίας το3 μήνα τούτου νά τούς μετρήσει τ&
άπαιτούμενο χρήμα. Γιά νά 'ναι τέλος ό άνδριάντας χαΰαρός άπό σκουριά
χαί γιά νά στεφανώνεται τΙς πρωτομηνιές χαί τίς άλλες γιορτάσιμες, νά
φροντίζουν οί άγορανόμοι. "

-ι 'Αχολουθεΐ δεύτερο ψήφισμα (ib. ι 8 — 29 )· ύστερα άπό αίτηση

τών άγορανόμων νά βρεθούν οί άπαιτούμενοι γιά τόν χαθαρισμό χαί τό
στεφάνωμα τοΟ άνδριάντα πόροι. Ό άναφερόμενος Φίλιτος είναι όλότελα
άγνωστος* τό Ζδιο χ ι δ τύραννος πού Ιχει σκοτώσει. Τό μόνο πού μπορεί
νά βγή άπό τήν έπιγραφή είναι πώς ή τυραννοχτονία διαπράχτηκε δχι
πολύ πρίν άπό τό ψήφισμα τούτο χαί πώς ό Φ ί λ ι τ ο ς δέ ζούσε πιά τόν
χαιρό πού δ άνδριάντας του άχρωτηριάζεται* cf τό* κ α ί ζ ώ ν τ ω ν κ α ί τε-
τ ε λ ε υ τ η κ ό τ ω ν |c<3 Ή χρονολογία τού ψηφίσματος δέν είναι έξηχριβωμένη,
άπό τό συνδυασμό 8μως τής γραφής ( ' μ ι σ ό τού I V αϊ. ) μέ τά γεγονότα
τής άνατροπής τών άνατολικών τυραννιών άπό τόν 'Αλέξανδρο ( ά ρ . 2 9 ,
3 0 ' Ά ρ ρ ι α ν . Ά ν . III 2, 3 χέ. ) μπορούμε νά όποθέσουμε δτι j ô ψήφισμα,
αά μιά άπό τίς πρώτες πράξες τής δημοκρατίας πού άσφαλίζεται άπό τόν-
'Αλέξανδρο, πρέπει νά πέφτει ατά 1.332/1. Κατά τήν άγαπητή στίς

— ιοο —
•παράστασες τών τυραννοχτόνων συνήθεια δ ήρως εικονίζεται κατά τή
στιγμή τή; έχτέλεσης μί τά ξίφος φερόμενο πρός τό θύμα. Ή πληροφο-
ρία δτι οί όλιγαρχικοί άποσποΟν τό ξίφος αόιό. θεωρώντας τή στάση τοΟ
τυραννοκτόνου στρεφόμενη ένάντια τους, άποτελεΐ περίφημο, άν κι όλό-
τελα ώ ; τώρα άπαρατήρητο στοιχείο γιά τή μελέτη τοΟ χαραχτήρα τής
νεότερης άρχαίας τυραννίας τοΟ άνατολικοΟ έλληνικοΟ κόσμου.

+ 28. Ό ά ρ χ η γ ό ς τ ώ ν ό λ ι γ α ρ χ ι κ ώ ν τ ή ς Έφεσος, όρ-

γ α ν ο τών Περσών, Σύρφαξ, λιθοβολείται μαζί μέ τό
γ έ ν ο ς τ ο υ - t. 334. | Ά π ό τόν Άρριανό, 1 17, ί ο χέ.

ές " Ε φ ε σ ο ν ά φ ι κ ό μ ε ν ο ς (ό Αλέξανδρος) τ ο ύ ς τε φ υ γ ά δ α ς δσοι ίο

•δι' α ύ τ ώ ν έ ξ έ π ε σ ο ν τής π ό λ ε ω ς κ α τ ή γ α γ ε καί τήν ό λ ι γ α ρ χ ί α ν
κ α τ α λ ύ σ α ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ν κ α τ έ σ τ η σ ε — · • ' ό δέ δ ή μ ο ς ό τ ώ ν Έ φ ε - ιι
σ ( ω ν , ώ ς ά φ η ρ έ θ η α ύ τ ο ϊ ς ό ά π ό τ ώ ν ό λ ί γ ω ν φόβος, τ ο ύ ς τε
Μ έ μ ν ο ν α έ π α γ α γ ο μ έ ν ο υ ς καί τ ο ύ ς τό Ιερόν σ υ λ ή σ α ν τ α ς τής ' Α ρ -
τ έ μ ι δ ο ς καί τ ο ύ ς τήν ε ί κ ό ν α τήν Φ ι λ ί π π ο υ τήν έν τ ώ Ιερφ κ α τ α β α -
λ ό ν τ α ς καί τ ό ν τ ά φ ο ν έκ τής ά γ ο ρ ά ς ά ν ο ρ ύ ξ α ν τ α ς τοΟ Ή ρ ο π ύ θ ο υ
τοΟ έ λ ε υ θ ε ρ ώ σ α ν τ ο ς τήν π ό λ η ν ώ ρ μ η σ α ν ά π ο κ τ ε ΐ ν α ι . καί Σ ύ ρ ψ α κ α ΐ2
μέν καί τ ό ν π α ΐ δ α αύτοΟ Π ε λ ά γ ο ν τ α καί τ ο ύ ς τ ώ ν ά δ ε λ φ ώ ν τοΟ
Σ ύ ρ φ α κ ο ς π α ΐ δ α ς έκ τ ο ΰ ίεροΟ έ ξ α γ α γ ό ν τ έ ς κ α τ έ λ ε υ σ α ν

Η "Γντερα άπό τή νίκη τού ΓρανικοΟ ό Αλέξανδρος κερδίζει όλά-

κερη τή Μικρασία. κι Ινα άπό τά πρώτα του μελήματα είναι νά άνατρέψει
τά όλιγαρχικά καί τυραννικά καθεστώτα πού είχαν ταχτή μέ τό μέρος τών
ΙΙερσών καί ν' άποκαταστήσει τις δηιιοκρατίες' βλ. 29 καί 30, όχι φυσικά
άπό εύνοια, άλλά γιατί, ο' άντίδραση πρός τις φιλοπερσικές όλιγαρχίες
καί τυραννίες, ο! δημοκρατικές παράταξες είχαν ταχτή μέ τό μέρος τοΟ
Φίλιππου καί τό δικό του.

29. Δ ι ά τ α γ μ α τοΰ 'Αλέξανδρου γ ι ά τους Χίους φυγά-

δ ε ς · ϊ. 3 3 3 1 2 . I Ε π ι γ ρ α φ ή τής Χ ί ο ς / — D i t t e n b e r g e r , Sylt. Inscr.
g r . · I 283

(έπ]ί Δ ε ι σ ι θ έ ο υ π ρ υ τ ά ν ε ο ς παρά βασιλέος Ά λ ε [ ξ ά ν δ ρ ] ο υ Χ(ω[ν

τώι] I δή[μ]ωι.

— ιογ —
 τ ο υ ς φ υ γ ά δ α ς τ ο ύ ς έκ Χ ί ο υ κ α τ ι έ ν α ι π ά ν τ α ς , π ο λ ί τ ε ο μ α δέ
5 [εΙ]|ναι έν ΧΙωι δ ή μ ο ν . α ί ρ ε θ ή ν α ι δέ ν ο μ ο γ ρ ά φ ο υ ς , ο ΐ τ ι ν ε ς γρά||ψουσ ι
καί δ ι ο ρ θ ώ σ ο υ σ ι τ ο ύ ς ν ό μ ο υ ς , δ π ω ς μηδέν έναντΙ|ον ήι τήι δ η μ ο -
κ ρ α τ ί α ι μηδέ τήι τ ώ ν φ υ γ ά δ ω ν κ α θ ό δ ω ΐ ' τά δέ δι|ορθωθέντα ή
γ ρ α φ έ ν τ α έ π α ν α φ έ ρ ε σ θ α ι π ρ ό ς Ά λ έ ξ α ν δ ρ ο ν . | π α ρ έ χ ε ι ν δέ Χ ί ο υ ς
τριήρεις ε ί κ ο σ ι π ε π λ η ρ ω μ έ ν α ς τ ο ι ς αό|τών τ έ λ ε σ ι ν , τ α ό τ α ς δέ
ίο π λ ε ϊ ν μέχρι ά ν καί τό δ λ λ ο ναοτι||κόν τό τ ώ ν Ε λ λ ή ν ω ν μ ε θ ' ή μ ώ ν
σ υ μ π λ ή ι , τ ώ ν δέ π ρ ο δ ό ν τ ω ν | τ ο ι ς β α ρ β ά ρ ο ι ς τ ή ν π ό λ ι ν δσοι μέν
δ ν π ρ ο ε ξ έ λ θ ω σ ι ν . φεόγειν | α ό τ ο ύ ς έ ξ ά π α σ ώ ν τ ώ ν π ό λ ε ω ν τ ώ ν
τής ειρήνης κ ο ι ν ω ν ο υ | σ ώ ν καί ε ί ν α ι ά γ ω γ ί μ ο υ ς κ α τ ά τό δ ό γ μ α τό
τών Ε λ λ ή ν ω ν δσο[ι] | δ ' δ ν έ γ κ α τ α λ ε ι φ θ ώ σ ι ν , έ π α ν ά γ ε σ θ α ι καί
15 κ ρ ί ν ε σ θ α ι έν τ ώ ι τ ώ ν Έλ||[λ]ήνων σ υ ν ε δ ρ ί ω ι . έ ά ν δέ τι ά ν τ ι λ έ γ η τ α ι
τ ο ί ς κατεληλυ|[θ]όσιν καί τ ο ϊ ς έν τήι π ό λ ε ι , κ ρ ί ν ε σ θ α ι περί τ ο ύ τ ο
α ύ τ ο ύ ς πα|[ρ'] ή μ ί ν . μέχρι δ ν δ ι α λ λ α γ ώ σ ι Χίοι, φ υ λ α κ ή ν ε ί ν α ι
π α ρ ' α ό τ ο ϊ ς ιτα|[ρ'] Ά λ ε [ ξ ] ά ν δ ρ ο υ τ ο ύ β α σ ι λ έ ω ς , δ σ η δ ν ικανή·
ήι - τρέφειν δέ | τ α ό τ η ν Χ ί ο υ ς .

,, Διάταγμα τοϋ βασιλιά 'Αλεξάνδρου κατά τήν πρυτανεία τοΰ Δεισί-

θεου, πρός τό λαό τής Χίος. "Ολοι οί έξόριστοι άπό τή Χ ί ο νά ξαναγυρί-
σουν χαί τό πολίτευμα τής Χίος νά 'ναι δημοκρατία. Καί νά έχλεγή μιά
έπιτροπή πού θά γράψει έκ νέου χαί θά διορθώσει τούς νόμους,, έτσι πού-
νά μή ύπάρχει τίποτε τό ένάντιο στή δημοκρατία ή στήν έπιστροφή τών
έξέριστων' χαί οί διορθωμένοι ή νεογραμμένοι νόμοι νά σταλθούν στόν-
Άλέξανδρο για νά έπικυρωθούνε. Οί Χίοι ύποχρεώνονται νά δώσουν είχοσι
τριήρεις μέ δικά τους μέσα έπανδρωμένες, πού θά μείνουν στήν υπηρεσία
δσο διάστημα χαί τό άλλο ναυτιχό τών Ε λ λ ή ν ω ν θά βρίσκεται ατή διά-
θεσή Μας. "Οσο γ :ά κείνους πού πρόδωσαν τήν πόλη στούς βάρβαρους, δσοι
πρόφτασαν νά ξεφύγουν, νά 'ναι έξόριστοι άπ' δλες τίς πολιτείες τής συμ-
μαχικής ένότητας χαί νά έχδίνονται σύμφωνα μέ τήν άπόφαση τών Ε λ λ ή -
νων- δσοι πάλι πιαστούν άχόμη μέσα στήν πόλη νά φυλαχιστοΟν χαί νά
διχαστούν άπό τό Συνέδριο τών Ε λ λ ή ν ω ν . Κ ι ' άν παρουσιαστή χαμμιά
διαφορά άνάμεσα στούς έξόριστους πού ξαναγυρίζουν καί στούς πολίτες
τής πόλης, θ' άποφασίζει γ ι ' αύτή ή δική Μας χρίση. "Ωσπου τέλος νά
συμφιλιωθούν οί Χίοι, θά μένει άνάμεσά τους φρουρά σταλμένη άπό τόν
Βασιλιά Αλέξανδρο, δση χρειάζεται - καί γιά τή συντήρησή της^ύποχρεώ-
νονται οί Χίοι. ' '

— Ι02 —
 η Βλ. 2 8 σημ. 30 α ' + b σημείωση

30. Ά π ό φ α σ ε ς των Ερέσιων γιά τούς τύραννους καί

τούς ά π ό γ ο ν ο ύ ς τ ο υ ς · ? 333—306/1 | 'Επιγραφές άπό τ ΐ ν Έρβσό :
'δυό τετράγωνα ( Α χ α ί Β ) τοΟ ίδιου μαρμάρινου σώματος, τό πρώτο γραμ-
μένο στίς τρβίς έπιφάνειβς (a (I. II], c ( I V . V . V I ] , d [ — V I ] ) . τό
δεύτερο στή μιά ( b | I I I ] ) μόνο. / — Inscriptiones Graecae, XII 2,
526" D i t t e n b e r g e r , Syll. orientis gr. I 8.

Σ η μ ε ί ω σ η : Στήν άναγχαία γιά τήν άνάλυση χ ά ί κ α τ ά τ μ η σ η τής

έπιγραφής διατηρούμε Αμετάβλητη τή συνεχή Αρίθμηση t ö v κ·φαλαίων
( τοΰ D i t t e n b e r g e r ) χαί τών στίχων χατά τήν Ακόλουθη τάξη :

b ] Ι 4 2 - 74 * ΙIV d (118-120)
1-41 Ι«' V 7.5 - 116 (117) VII 121—156
II Μ ' VI

Η Γύρω στά μισά τοΟ I V αίώνα κρατούν τήν Ε ρ ε σ ό τρείς τύραννοι ( , , ο ΐ

πρότερον τυραννήσσντες " τής έπιγραφής d <πί. 1 3 8 χέ. ), "Ερμων,
Ήραίος χαί 'Απολλόδωρος, άδέρφια' δ χ ι δμως πολύ άργότερα Ανατρέπον-
ται άπό τό Φ ί λ ι π π ο τής Μακεδονίας, πού πρός τ ι μ ή του στήνονται στήν
π ό λ η βωμοί τού Φ ι λ ί π π ε ι ο υ Δία ( α στί. 5 ) · 'Ακολουθεί δπως φαίνετα 1
( à στί. 24 χέ. τ ά ν σ τ ά λ λ σ ν τ ά ν π ε ρ ί τ ώ ν τ υ ρ ά ν ν ω ν κ α ι τ ώ ν έ κ γ ό -
ν ω ν |<ο χαί στί. 1 4 9 τ & σ τ ά λ λ α τ ά π α λ σ ί α ) |<ο ή στηλίτευσή τους. Ή
παλαιά έχείνη στήλη παρουσιάζει Ενα νόμο ( , , ν ό μ ο ς ό π ε ρ ί τ ώ ν τ υ ρ ά ν -
ν ω ν " ), πού συχνά άναφέρεται στήν έπιγραφή ( ι δ ί ω ς « στί. 2 4 ' d 141·
143 · 1 4 8 κέ. ) κι άποτελεΐ τό βασιχό κριτήριο γ ι ά τΙς άπόφασες τής
πόλης. Ό νόμος αΰτός πού βρισχόταν χ ι έπιχεφαλής τοΰ σώματος τών έπι-
γραφών μα«, δριζε πραγματικά τΙς άπόφασες τοΟ λαού γ ι ά τήν τ ύ χ η τών
τοτινών χαί τών μελλοντικών τύραννων καί τών άπόγονών τους (ci " στί.
24 χέ. ), ειδικότερα συγκρότηση δικαστηρίου ( d 3 χ ί . 1 4 1 ), καταδίκη τοΟ
ένοχου ( b στί. 57 * Μ . δήμευση τής περιουσίας ( à στί. 1 3 4 ), εξορία
τών Απόγονων (</ στί. 1 4 3 κέ. ), άλλα ι σχετικά, χαί τέλειωνε προκαθορί-
ζοντας Ανάλογες ποινές ( « στί. 24 χέ. ) γ ι ' αύτόν πού θά κατάστρεφε
τ ή στήλη.

— ιθ3 —
 α' + b

Η Ό παλαιός δμως έκεΐνος νόμος δέν μπόρεσε νά προλάβει τήν έπανεγ-

χατάσταση τής τυραννίας. Λ ί γ α χρόνια άργότερα περνοΟν στήν έξουσία βυό
νέοι τύραννοι, ό Ά γ ώ ν ι π π ο ς χαί ό Εύρυσίλαος. "Αν τυραννεύουν μαζί, σάν
άδέρφια, ή διαδοχικά, δέν ξέρουμε* δπως καί ν ά ' ν α ι , ή τυραννία κατα-
λύεται τό έ. 334. δταν ύστερα άπό τή νίκη τοΟ Γρανικού ό 'Αλέξανδρος
άρχίζει νά καταλύει τΙς »ιλοπερσικές τυραννίες* cf Δημοσθ. V I I η : τ ο ύ ς
μ έ ν έκ Λ έ σ β ο υ τ υ ρ ά ν ν ο υ ς , ο ί ο ν έ ξ Ά ν τ ί σ σ η ς καί Έ ρ έ σ ο υ , έκβα-
λ ε ί ν ( sc. τ ό ν Ά λ έ ξ α ν δ ρ ο ν ) ώ ς ά δ ι κ ή μ α τ ο ς δ ν τ ο ς τοΟ π ο λ ι τ ε ύ μ α -
τ ο ς |<ο Τόν άκόλουθο δμως χρόνο ( ? 333(2) βρίσκονται κι οί δυό στό
πλευρό τοΟ ναύαρχου τών Περσών Μέμνονα ( c f 'Αρριαν. Ά ν . II ι , ΐ ' Διό-
δωρ. X X V I I 29.2) καί στίς έπιχείρησες ένάντιαστή Λέσβο ( « στί. ι κέ"
τά ίδια πιθανώς στό χατεστραμένο πρώτο μέρος τής b ) πολιορκούν τήν
'Ερεσό μαζί του Οί προσωρινές έπιτυχίες τού Μέμνονα τους άποκατασταί-
νουν στήν έξουσία, άπ' δπου μέ τή Βοήθεια μισθοφόρων ( , . λ η σ τ ώ ν " «
στί. 12 χαί b 53) διαπράττουν Ινα πλήθος έγκλήματα πού μέ τή στερεό-
τυπα δμοια διατύπωση (ο στί. η — 1 3 = b 4 2 — 5 5 ) άποδίνονται καί στούς
δυό τους. Ή τυραννία τους δμως τερματίζεται, πιθανότατα χάρη στή συγ-
κρότηση τοΟ μαχεδονικοΟ στόλου, τόν άκόλουθο κιόλας χρόνο χι οί δυό τύ-
ραννοι καταφεύγουν ή φέρνονται μαζί μέ τους άλλους τύραννους τών νησιών
( c f 'Αρριαν. Ά ν . I I I 2,3 κέ. ) στόν 'Αλέξανδρο, δπου δ Ά γ ώ ν ι π π ο ς
(α στί. 13 κέ. ) έπιχειρεί νά συκοφαντήσει τά θύματά του. Ά π ό τόν Ά ρ -
ριανό (ib. 7 ) μαθαίνουμε πώς ό Αλέξανδρος ξανάστειλε τούς δεσμώτες
τύραννους στίς πόλεις τους γιά νά τούς κάμουν δ.τι θέλουν. Γιά τόν Ά γ ώ
νιππο καί τόν Εύρυσίλαο δέν γίνεται τό ίδιο* ό Αλέξανδρος βρίσκει άρ
κετό ν' άναθέσει μ' έπιστολή στούς 'Ερέσιους (à στί. 126 κέ' cf b 58 χέ. )
νά τούς δικάσουν μόνο. Έ συνέλευση τού λαού (<» στί. ι — 29' b 42 — 75)
σέ χωριστές άπόφασες όρίζει τήν κατηγορία καί τόν τρόπο πού θά κρι-
θούν οί τύραννοι σύμφωνα μέ τήν έπιστολή τού 'Αλέξανδρου καί τόύς .νό-
μους' (Α στί. 58 κέ. d 1 3 1 ) , τόν παλαιό δηλαδή περί τ ώ ν τ υ ρ ά ν ν ω ν
νόμο. Δικαστήριο είναι ή ίδια ή συνέλευση τού λαού' θά γίνει έπαρά (α
στί. 26), οί δικαστές θά όρκιστούν κατά τύπο άνάλογο μ' έκεΐνον πού
διασώζει τό μέρος « στί. 75—94> κ ι ή άπόφαση θά παρθή μέ μυστική ψη-
φοφορία ' άν, σέ θανατική καταδίκη, ζητηθή άπό τόν δπόδικο ή τούς ,σμν-
ήγορους' έχτέλεση διαφορετική άπό κείνη πού ζήτησε ή κατηγορία, οί δι-

— ιθ4 —
 καστές ν* άποφασίσουν. γιά τόν Ά γ ώ ν ι κ π ο μέ δεύτερη ψηφοφορία καί γιά
τόν Εύρύσίλαο μ ' άνάταση τού χεριού τους. Τό ψήφισμα γιά τόν Ά γ ώ -
νιππο προκαθορίζει ποινές γιά χάθε ένέργεια έπαναφορβς τών άπόγονων
τού Ά γ ώ ν ι π π ο υ ή άπόδοσης τής περιουσίας τους ( « στί. 2θ χέ. )' τό ψή-
φισμα άπό τήν ά λ λ η γιά τόν Εύρύσίλαο όρίζει νά διοριστούν δέκα . συν-
ήγοροι ' τής πόλης. Ό Ά γ ώ ν ι π π ο ς καταδικάστηκε μέ ψήφους 8 7 6 ένάντια
σέ 7 ' άλλά κ : ό Εύρυσίλαος (<* στί. 130 χέ. ) δέν ξέφυγε τήν καταδίκη.

α 1

I ... π ο λ ] ι ο ρ κ ή θ ε [ ν τ α ς | είς τ ά ν ά ] κ [ ρ ] ό π ο λ ι ν [ ά ] ν ο ι κ ο [ δ ] ό μ [ η ] σ ·
καί τοϊ[ς π ο | λ ί τ α ] ι ς δισμυρίοις σ τ ά τ η ρ α ς είσέπραξε [κ^ί | τοί]ς
"Έλλανας έλαΐζετ[ο] καί τοίς βώμοις ά[νέ||σ]κσψε τώ Δίος τώ 5
|Φ]ιλιππί[ω], καί π ό λ ε μ ο ν έξε[νι|κ]άμενος πράς " Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ν καί
τοίς " Ε λ λ α ν α ς | τοίς μέν π ο λ ί τ α ι ς π α ρ ε λ ό μ ε ν ο ς τά δ π λ α έξε|κλά'ίσε
έκ τ ά ς π ό λ ι ο ς [πα]νδάμι, τ α ί ς δέ γύνα[ι]|κας καί τ α ί ς θ υ γ α τ έ ρ α ς
σ υ λ λ ά β ω ν κ α ί Ερξσ[ις] || έν τά άκροπόλι τρισχιλίοις καί διάκο- ίο
σίο[ις] I σ τ ά τ η ρ α ς ε ί σ έ π ρ α ξ ε . τ ά ν δ έ π ό λ ι ν κ α ί τ ά Τρ[α] | δ ι α ρ π ά -
σ α ι ς μ ε τ ά τ ώ ν [ λ α ] ΐ σ τ α ν έ ν έ π ρ η σ ε κα[ί] | σ [ υ ] γ κ α τ έ κ α υ σ ε σώματα
[τών] π ο λ ί τ α ν , καί τ ό τ [ ε ] | λ ε ύ τ α ι ο ν ά φ ι κ ό μ ε ν ο ς π ρ ό ς 'Αλέξανδρον
κατ[ε]||ψεύδετο και δ ι έ β α λ λ ε τοίς πολίταις' κ ρ ΐ ν α [ ι | μ]έν αΰτον 15
κ ρ ύ π τ α ι ψ ά φ ι γ γ ι ό μ ό σ σ α ν τ α ς περ[ί | θ ] α ν ά τ ω α ϊ δέ κε κ α τ α ψ α φ ί -
σθη θ ά ν α τ ο ς , άντιτ[ι]|μασσμ[έ]νω Ά γ ω ν ί π π ω δευτέραν διαφόραν
! ποήσασθαι, τίνα τ ρ ό [ π ο ] ν δεύει α ΰ τ ο ν ά π ο θ ά | | ν η ν α ί δέ κε κ α λ - 2θ
λ ά φ θ ε [ ν ] τ ο ς Ά γ ω ν ί π π ω τ ά δ ί κ α | κ σ τ ά γ η τις τ ι ν α τ ώ ν Ά γ ω ν ί π π ω
ή ε ΐ π η ή π ρ ό θ η | περί κ α θ ό δ ω ή τ ώ ν κτημάτων άποδόσιος, κα-
τά|ρατον ΐμμεναι καί αυτόν καί γένος τό κ ή ν ω , | [κ]αί τδλλα
έ[ν]οχος Ιστω τώ νόμω ώς τον σ τ ά λ λ α ν || ά ν ε λ ό ν τ [ α ] τάν π ε ρ ί 25
τών τυράννων καί τ ώ ν έ κ γ [ ό | ν ] ω ν . π ο ή σ α σ θ ο τ ι δέ κ ο ί έπόραν έν
τ ά έ κ κ λ η σ ί α α[υ|τικ]α τ ώ μ έ ν δ ι κ ά ζ ο ν τ ι καΙ β α θ ό ε ν τ ι τ ά π ό λ ε [ ι ] |
[κ]ά(τ) τ ά δ ί κ α ι α ε δ Ι μ μ ε ν α ι , τ ο ί ς δέ π α ρ ά τ ό δίκσι[ι|ο]ν τάν ψά
φ ο ν φ ε ρ ό ν τ ε σ σ ι τ ά έ ν ά ν τ ι α τ ο ύ τ ω ν . || έ δ ι κ ά σ θ η - ό κ τ α κ ό σ ι ο ι ό γ δ ο - 3°
ήκοντα τρεις- άπ[ό] | τσύταν άπέλυσαν Ιπτα αί δέ άλλαι
κατεδίκασ|σαν.

,, (έχοντα,- ύπόψη δτι 6 Ά γ ώ ν ι π π ο ς [ — ] κι δ τ ι ) περιτείχισε αύτούς

— 105 —
 πού πολιορκήθηκαν στήν ακρόπολη καί τράβηξε άπό τούς πολίτες είκοσι
χιλιάδες στατήρες καί λήστευε τους "Ελληνες κι άνάσκαψε τοίις βωμούς
τοΟ Φιλίππειου Δία* δτι πολεμώντας ένάντια στόν 'Αλέξανδρο καί στούς
"Ελληνες, ξαρμάτωσε·|·) τούς πολίτες καί τούς έβγαλε σύσσωμους άπό τήν
πόλη καί πιάνοντας τίς γυναίκες καί τΙς θυγατέρες καί κλεΐνοντάς τες
στήν ακρόπολη άπόσπασε γιά λύτρα τρεις χιλιάδες διακόσιους στατήοες·
δ τ ί μέ τους ληστές πυρπόλησε, άφοΟ λεηλάτησε τήν πόλη καί τά ίερά κι
έκαψε καί πολίτες μαζί" χαί τελευταία, δτι φτάνοντας κοντά στόν Ά λ έ
ξανδρο συκοφαντούσε τούς πολίτες μ' ίλότελα ψεύτικες κατηγόριες" ή
συνέλευση τσϋ λαού άποφασίζει νά κριθή μέ μυστική ψηφοφορία, άφοΰ
δοθή ό δρκος, άν τοΰ πρέπει ή ποινή τοΰ θανάτου* κι άν, σέ θανατική
καταδίκη, άντιμιλήσει ό Άγώνιππος γιά τήν έχτέλεοη, νά γίνει δεύτερη
ψηφοφορία γιά ν' άποφασιστή μέ ποιό τρόπο πρέπει νά πεθάνει. Σέ κατα-
δίκη τοΰ 'Αγώνιππου, άν κανείς ξαναφέρει στήν πόλη κανένα άπό τά
παιδιά τοΰ 'Αγώνιππου ή πάρει τό λόγο ή καταθέσει πρόταση νά ξανα-
γυρίσουν ή νά τούς ξαναδοθή ή περιουσία τους, καταραμένος νά 'ναι κι
αύτός καί τό γένος του κι άπό τήν άλλη νά πιάνεται άπό τό νόμο γι* αύτόν
πού καταστρέφει τή στήλη μέ τΙς άπόφασες γιά τούς τύραννους καί τούς
άπόγονούς του;. 'Αλλά νά γίνει κι έπίκληση στή συνέλευση, ευχή καί
κατάρα : "Οποιος δικάζει καί συντρέχει τήν πόλη σύμφωνα μέ τό δίκιο,
νά δή κάθε καλό" γ ι ' αύτούς δμως πού ψτ/φίσουν ένάντια στό δίκιο, τ' άν-
τίθετο νά 'ναι. Δικάστηκε - ψήφοι όχτακόσιοι όγδόντα τρείς" άπ' αύτούς
έφτά τόν άπάλλαξαν, οί άλλοι τόν καταδίκασαν. "

. . . πσρ]ήλετο τά δπλ[α καί | έ ξ ] ε κ λ ά ϊ ο ε έκ τ ά ς [πό|λι]ος III

45 π α ν δ ά μ ι , τ σ ΐ | ς || δέ] γ υ ν α ί κ α ς καί τ[αίς | θ ] υ γ ά τ ε ρ α ς σ υ λ λ ά β [ ω ν [|

+ ) Ό αφοπλισμός τοΟ λαού ilvai γνωστές σάν (να άπό τά πράτα μέτρα τής
τυραννίας" cf Άριοτοτ. Π ο λ ι τ . V 8 , 7 · ι . Ί ΐ ι & ι ι διό καί τήν παραίρεσιν ποι-
ούνται (ol τύραννοι) τ ώ ν δ π λ ω ν xal V g. 19. IS'S®·»' ΙΙλεΙχ. Π ο λ . 569 b.
Ό •ιιαίοτρατος, Άριοτοτ. Άθην. Π ο λ . 15, 4 παρελώμενος τοΰ δήμου τά
δπλα κ α τ ε ΐ χ ε ν ήδη τήν τυραννίδα β ε β α ί ω ς |<ο. χαί οί Τριάκοντα, ib 37· 1

έγνωσαν τά δπλα π α ρ ε λ έ σ θ α ι ι«)' δ ΚυυαΙος 'Αριστόδημος, Αιον. Ά λ . p. ά.

V I I 8, 2 / 3 αύθημερόν ά π ά ν τ ω ν παρελόμενος Κ υ μ α ί ω ν τά δ π λ α — ά π ά ν -
τ ω ν ά φ ε ί λ ε τ ο τήν έ λ ε υ θ ε ρ ί α ν χαί δ Διονύσιος, Διόίωρ. X I V ι«, 4 έπήλθε
τάς ο ί κ ί α ς καί τά δ π λ α π ά ν τ ω ν ά φ ε ί λ ε τ ο |<ο

— ιο6 —
ή ] ρ ξ α ι είς τ ά ν ά κ ρ ό π [ ο | λ ] ι ν κ α ί ε Ι σ έ π ρ α ξ ε | δ ι σ χ ι λ ί ο ι ς καί τρι|α]||κο- 5°
σ ί ο ι ς σ τ ά τ η ρ α ( ς ) , τώ [ν] | δ έ π ά λ ι ν καί τ ά Τρα [ δ ι | α ] ρ π ά σ α ι ς μ ε τ ά
τών I (λ]αΐσταν έ ν έ π ρ η σ [ κ | κ]αί συγκατέκσύσε || σ ώ μ α τ α τών 55
π ο λ ί [ Γ ] α [ ν · | κ]ρίνναι μέν α ΰ τ ο ν | [κ]ρύπται ψάφιγγί [κα|.τ]ά τ ά ν
δ ι α γ ρ ά φ α ν τ [ ώ | β ] α σ ί λ ε ο ς Ά λ ε ζ ά ν δ [ ρ ω || κ]αί τ ο ι ς ν ό μ ο ι ς " [aL δέ ^ 6ο
I κ]ε καταψαφίσθηι |κα|τ'] αΟτω θάνατος, ά[ντι;τι]μασαμένω
Ε ύ ρ [ υ σ ι | λ ά ] ω τ ά ν δ ε υ τ έ ρ α ν [κρ(||σ]ιν π ο ι ή σ α σ θ α ι δ ι ά | [ χ ] ε ι ρ ο τ ο ν ( α ς 65
τ ί ν α I [ τ ] ρ ό π ο ν δ ε ύ ε ι α υ τ ό ν [ ά | π ] ο θ ά ν η ν . λ ά β ε σ θ α ι δ[έ | κ]αί σ υ ν α -
γόροις τ ά [ ν ] || π ό λ ι ν δέκα, οΓτινε[ς | ό ] μ ό σ σ α ν τ ε ς Άπόλ[λω|ν]α 7<>
Λ ΰ κ ε ι ο ν δ[π]α σ [ υ ν α ! γ ] ο ρ ή σ ο ι σ ι (τά πόλι 6π|πω]ς κε δύνα[νται
ά ρ ι σ τ α || —

,, ξαρμάτωσε f ) τους πολίτες χαί τους έβγαλε σύσσωμους άπό τήν

πόλη x a l πιάνοντας τις γυναίκες καί τίς θυγατέρες τις έκλεισε στήν ακρό-
πολη κι άπόσπασε γιά λύτρα δυό χιλιάδες f f ) διακόσιους στατήρες* δτι
μέ τούς ληστές πυρπόλησε, άφού λεηλάτησε, τήν πόλη καί τά ίερά κι
Ιχαψε καί πολίτες μ α ζ ί ' ή συνέλευση τού λαού άποφασίζει νά κριθή μέ
μυστική ψηφοφορία σύμφωνα μέ τήν έπιστολή τού βασιλιά 'Αλέξανδρου
χαί τούς νόμους* χι άν σέ θανατική καταδίκη, ό Εύρυσίλαος άντιμιλήσει
γιά τήν έχτέλεση, νά γίνει ή δεύτερη κρίση μ ' άνάταση τών χεριών, γιά
ν' άποφασιστή μέ ποιό τρόπο πρέπει νά πεθάνει. Καί νά διορίσει ή πόλη
δέκα άντιπρόσωπους, πού άφού όρκιστούν στόν 'Απόλλωνα τό Λύκειο, vi
συνηγορήσουν γιά τήν ύπόθεση τής πόλης, δσο καλλίτερα μπορούνε — "

a' -f c '

-ι "Ο Ά γ ώ ν ι π π ο ς κι δ Εύρυσίλαος έχτελέστηκαν, τά παιδιά τους κατα-

δικάστηκαν σ' άειφυγία κι οί περιουσίες τους δημεύτηκαν. Σύγχρονα δμως
ή κατοπινότερα, στήν περίοδο πάντως ώς τό I. 324, δταν ό Αλέξανδρος
δημοσιεύει τό περίφημο γιά τήν έπάνοδο τών πολιτικών έξορίστων διά-
ταγμα (Διόδωρ. X X V I I i o g , ι* X X V I I I 8, 2 ) , οί άπόγονοι τών παλαιό-

t ) στό χατιστραμένο προηγοόμ»νο μέρος Αναγράφονται πιθανός τά ISia πού

άποΐίνονται στόν Άγώνιππο a oil. ι — 6. f t ) στό αντίστοιχο μέρος ή απόφαση
γιά τόν Άγώνιππο (α στί. ίο ) μ ι λ ι ΐ γιά τρ«1ς χιλιάβις διακόσιους στατήρις' έπ·ιδή
τά έγκλήματα ((ναι χοινά, έξυπακούιται Ινα όλιχό ποσό πού τά 6υό mod του rivai Ι-
σα* συνακόλουθα cè xitvo ή, πολ6 πιθανότιρα,σέ τούτο τό χωρίο, πρίκ«ιται γιά λάθος.

— Ι07 —
 τερων τύραννων, 'Απολλόδωρου, "Ερμωνα χαί 'Ηραίου, πού ό άρχαίος
νόμος ( cf , , ή σ τ ή λ η ή περί τ ώ ν τ υ ρ ά ν ν ω ν καί τ ώ ν έ κ γ ό ν ω ν " « στί.
2 5 ) βρίζε χαί τή χωρίς τέλος έξορία τοΰ γένους τους. καταφεύγουν στόν

'Αλέξανδρο χαί τοΰ ζητούν νά μεσολαβήσει γιά νά γυρίσουν. Οί Έρέσιοι

άναγχάζονται νά στείλουν πρεσβεία, άλλά ή πρεσβεία γυρίζει μέ ρητές
έντολές χαί μ' έπ ι στολή τοΟ 'Αλέξανδρου ( " στί. 32 χέ. χαί à 135 χέ. ),
που γνωστοποιώντας δτι οί άπόγονοι τών παλαιών έκείνων τύραννων είναι
πρόθυμοι νά μποΟνε σέ δίχη, παραγγέλνει στούς 'Ερέσιους να συμαορφω-
θοΰν μέ τήν παράχλησή τους· Ή δίχη ύποδηλώνει τήν ύπαρξη όρισμένων
χατηγοριών ( , . π ε ρ ί τ ώ ν έ γ κ α λ η μ έ ν ω ν " « σ τ ί . 4 0 ) πού ή διάλυσή
τους παρουσιαζόταν σάν άπαραίτητη προϋπόθεση γιά τήν άναθεώρηση τών
άποφάσεων τοΰ άρχαίου νόμου. Τό χόριο μέρος τής άπόφασης τοΰ λαοΟ
πού άχολουθεΐ, τό μέρος πού περιλάβαινε τήν χατηγορία, τή συγκρότηση
τοΰ δικαστηρίου, τό έρώτηιια, τή δ,αδιχασία χτλ , χάνεται στό κενό πού
τερματίζει τό μέρος <ζ* ένα άλλο δμως χομμάτι, οί στίχοι ' 75 — 94'
χατά τήν πιθανότερη γνώμη άνήχει, χαί κλείνει τήν άπόφαση τοΟ λαοΟ
μέ τήν έπαρά καί τόν δρκο. Τήν έκβαση, πού δέν άναγράφεται στή συνέ-
χεια, μαθαίνουμε άπό άλλο μέρος τής έπιγραφής (</στί. 140 χέ. ) δπου
τονίζεται πώς δ δήμος έπιχύρωσε τις παλαιές άπόφασες χαί δέν έπέτρεψε
τήν έπάνοδο τών φυγάδων. Έ άπόφαση τών Έρέσιων έπιχυρώνεται χι άπό
τόν 'Αλέξανδρο δπως φαίνεται άπό τήν έπιστολή τοΰ Φίλιππου Ά ρ ρ ι -
δαίου ( έ. 323 / 317), πού χι αύτός μέ τή σειρά του τήν έπιχυρώνει. Είναι
φανερό πώς ή νέα μέ τό Φίλιππο, έπέμβαση τής βασιλείας δέν μπορεί νά
όφείλεται παρά σέ νέα ύστερα άπό τό διάταγμα τοΰ έ. 324 γιά τήν έπιστροφή
τών έξόριστων άρνηση τών Έρέσιων νά δεχτούν τούς φυγάδες. Ε π ε ι δ ή
δμως άπόφαση έξορίας πού έπιχύρωνε ό 'Αλέξανδρος δέν είχε σά συνέπεια
τόν έξορισμό τοΰ έχπτωτου μόνον άπό τήν πόλη του, άλλά χι ά π ' δ λ η γενικά
τήν έπιχράτεια ( , φεΰγειν έ ξ ά π α σ ώ ν τ ώ ν π ό λ ε ω ν τ ώ ν τής είρήνης
κ ο ι ν ω ν ο υ σ ώ ν καί ε ί ν α ι ά γ ω γ ί μ ο υ ς κ α τ ά τ ό δ ό γ μ α τ ώ ν Ε λ λ ή ν ω ν "
άρ. 2 9 , , ) , ό Φίλιππος, έπιχυρώνοντας χι αύτός τήν άπόφαση, περιορίζει
τήν έχταση τής έφαρμογής της : οί φυγάδες νά παραμείνουν φυγάδες, νά
μή έπιτρέπεται δμως νά συλληφθούν έξω άπό τήν έπιχράτεια τής πόλης.

α *

"Ε|γνω δάμ(ο]ς περί ώ ν οί π ρ έ σ β ε ε ς ά π α γ γ έ λ ο ι σ [ ι | ο)ί π ρ ό ς II

— ιο8 —
 ' Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ν ά π ο σ τ ά λ ε ν τ ε ς καί ' Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς τάν δ ι α γ ρ ά φ α ν άπέ- 35
πεμψε, άφικομέ|νων προς αδτον τών πρότερον τυράννων άπο-
γ[ό]Ινων ' Η ρ ω ί δ α τ ε τ ώ Τερτικωνείω τώ Ή ρ α ε ί ω κα[ί *Α]|γησιμέ-
ν ε ο ς τ ώ Έ ρ μ η σ ι δ ε Ι ω , κ α ί έ π α ν γ ε λ α ( μ έ | ν ] ω ν π ρ ό ς ' Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ν δτι
έ τ ο ι μ ο ι έσ(σ)ι δ ( κ [ α ν || ύ ] π ο σ κ έ θ η ν [π]ερί τών έ γ κ α λ η μ έ ν ω ν έν τ ώ 4°
δάμ[ω I ά γ ά θ α τ ό χ α , 6]ε[6ό]χθ[αι τ ώ δ ά μ ω έπείδη. . .

,. 'Απόφαση τού λβοΟ : ' Ε π ε ι δ ή σύμφωνα μ' όσα άναφέρουν ot πρέ-

σβεις πού στάλθηκαν στόν 'Αλέξανδρο χαί μέ τήν έπιστολή πού μας έστειλε
ό 'Αλέξανδρος, οί άπόγονοι τών παλαιότερων τύραννων, ό Ήρώδας, γιός
τού Τερτίχωνα, γιού τού "Ηραίου, χι ό "Αγασιμένης, γιός τού Έ ρ μ η σ ί -
δη ·}·), χαταφύγανε σ" αύτόν χαί διαβεβαίωσαν τόν 'Αλέξανδρο πώς είναι
έτοιμοι νά μπούνε σέ δ ί κ η μπροστά ατό λαό γιά τΙς χατηγόριες πού στή-
νονται ένάντιά τους' σ' ώρα χ α λ ή . δ λαός άποφάαισε* έπειδή — "

c '

IV . . . τώ μέν δ ι κ [ α ( ω [ ύ π | ά ρ χ ο ] ν τ ι κ α ί βαθόεν|[τι τά] πάλει καί 75

τ ο ι ς I [νόμο]ισι τά δ ί κ α ι α ε δ | [ Ι μ μ ε ] ν α ι κ α ί α δ τ ο ι σ ι || [καί] έ κ γ ό 8ο
νοισι. τ ώ δέ | [πα]ρά τοις νόμοις κα(Ι] | τ ά δ ί κ α ι α δικάζον|τεσσι
τά έναντία. δ|μνυν δέ το!ς πολίτ[αις] || τ ο ί ς δ ι κ ά ζ ο ν τ α ς " 85

t ) Ή Ιπιγραφή μιλ·1 ISA γιά τούς ίγγονούς τόν Bui dni το6; τριΐς παλαιότ«-
ροος τύραννους, τοΒ "Ηραίου χαί τοΒ "Ερμβνα, ί ν β ή τιλιυταΐα άκίφααη (d ατί. 135
χέ. ) Λναφέριι αχιτιχλ μέ χή μιαολάβηαη τοΒ ΆλέξανΒρου, α) τά καιΒιά τοΟ Άκολ-
λόϊβρου, β) τούς άΒιρφοΰς του "Ερμονα χαί 'Ηραίο, γ) το6ς Αχάγονους ( ίγγονούς )
τόν Bui τ«λ«υταΙων. Μέ τά οτοιχιία τοΒτα έχουμι τόν Ακόλουθο nlta.ua τοΒ γέ-
νους τους :

I
"Απολλόδωρος "Ερμων "Ηραιος
I I I
ηαιΒιλ τοΒ ΆηολλόΒαρου Έρμησίδης Τερτίκων
I I
'Αγασιμένης Ήρώδας

— log —
 ['Ν]αί δ ι κ ά σ σ ω τ ά ν [δίκαν, | 6 ] σ σ α μ έ ν έν τ ο ι ς [νό|μ)οισι ένι, κ ά τ
<)ο τοί[ς νό|μο]ις. τ ά δέ ά λ λ α έ(κ) [φιλο||π]ονίας ώ ς ά ρ ι σ τ α κ[αί | δ]ι-
κ α ΐ τ α τ α , και τιμά|[σ!ω, α ϊ κε κ α τ ά γ ν ω , δρθω[ς] | καί δι(κα()ως.
ο ΰ τ ω π ο ή σ ω | ν α ι μ ά Δ ί α καί Ά λ ι ο ν . ||

,, ό πού στέκει στό δίκια χαί βοηθά τήν πόλη x a l τού; νόμους, νά δή
χι αυτός χι οί άπόγονοί του χάθε χαλό - γ ι ' αύτούς δμως πού κρίνουν ένάν-
τια ατού; νόμους χαί ατά δίχια, τ' άντίθετο νά * ναι. Καί νά όρχιοτοΟν οί
πολίτες πού θά διχάσουν τόν άκόλουθο δρχο : ' Ν α ι , θά διχάσω τή δίκη
τούτη σέ κάθετι πού προβλέπεται άπό τούς νόμους σύμφωνα μέ τους νόμους,
χι δσο γιά τ' άλλα θά βάλω τά δυνατά μου νά χρίνω δσο μπορεί πιό χαλά
χα! πιό δίκια. Έ τ σ ι θά κάμω, ναί, μά τό Δία καί μά τόν "Ηλιο . "

Φιλίππω V
Α ί μέν κ α τ ά τ ώ ν φ υ γ ά | δ ω ν κρίσεις αί κριθε[ΐ]|σσι ύ π ό Ά λ ε -
ι ο ο ξ ά ν δ ρ ο υ I κύριαι έ σ τ ω σ α ν καί || [ώ)ν κ α τ έ γ ν ω φ υ γ ή ν φε[υ|γ]έτωσαμ
μέν, ά γ ώ γ ι μ ο [ ι ) J δέ μ ή έ σ τ ω σ α ν .

,, Ε π ι σ τ ο λ ή τοΰ Φίλιππου.
Οί ένάντια στούς φυγάδες άπόφασες τοΰ 'Αλέξανδρου έπικυρώνονται
κι έκεϊνοι πού καταδίκασε σ' έξορία νά μένουν έξόριστοι, άλλά νά μή έπι-
τρέπεται νά συλληφθούν έξω άπό τήν έπικράτεια τής πόλης. "

c'-f d

Η "Ύστερα άπό τούς άπόγονους τών παλαιότερων τύραννων, οί Έρέσιοι

έχουν νά κάμουν μέ τούς άπόγονους τών νεότερων — μέ τούς γιούς τοΟ
'Αγώνιππου, πού, δπως είδαμε στήν άπόφαση γιά τή δίκη τοΟ πατέρα τους
{ " στί. 20 κέ.), καταδικάζονταν σ' άειφυγία καί σέ δήμευση τών άγαθών
τους. 'Από τόν καιρό τής καταδίκης τού πατέρα τους δέν άκούονται παρά
μόνον ύστερα άπό είκοσι κάπου χρόνια, στήν περίοδο τής βασιλείας τοΟ
'Αντίγονου (έ. 306/1 ), δταν καταφεύγουν σ' αύτόν καί τοΰ ζητούν νά μεσο
λαδήσει γιά τήν έπάνοδό τους. Ό 'Αντίγονος γράφει στούς Έρέσιους
( , , τ ή ν π α ρ ' ή μ ώ ν έ π ι σ τ ο λ ή ν " c στί. i n κέ. ), μά ή έπιστολή έκείνη
δέν καταχωρείται στις έπιγραφές μας. Είδική πρεσβεία τοΰ φέρνει τήν
άπάντηαη καί τήν άιτόφαση τοΰ λαοΰ που έπικυρώνει τίς παλαιότερες άπό-

— ι ίο —
 φάσες τ ή ; πόλης. Ό 'Αντίγονος επικυρώνει φαίνεται τήν άπόφαση τών
Έρέσιων μέ νέα έπιστολή που καταγράφεται στί; πλάκες μας, μά που δέν
σώζεται παρά κατά τό πρώτο της μόνο ιιέρος στί. 1 0 5 — 1 1 7 ) · ^τή o u "
νέχεια καταχωρείται καί ή άπόφαση γιά τους γιου; του Ά γ ώ ν ι π π ο υ (d),
που κλείνοντας τό σώμα τών έπιγραφών άνακεφαλαιώνει καί τ ί ; άλλε; ώ ;
τότε σχετικές άπόφασες τής πόλη;.

c•

VI Πρότανις Μελίδωρος
Β α σ ι λ ε ύ ς ' Α ν τ ί γ ο ν ο ς || Έ ρ ε σ ί ω ν τήι β ο υ λ ή ι | καί τώι δήμωι χαί- 105
ρ ε ι ν I π σ ρ ε γ έ ν ο ν τ ο π ρ ό ς ή|μάς οί π α ρ ' ύ μ ώ ν πρέ[σ]ΙΒεις καί δ ι ε λ έ -
γοντ[ο], II φ ά μ ε ν ο ι τ ό ν δ ή μ ο ν | κ ο μ ι σ ά μ ε ν ο ν τήν π α ρ ' [ή]|μών έπι- n o
σ τ ο λ ή ν , ήν έγρ[ά]|ψαμεν ύ π έ ρ τ ώ ν ' Α γ ω ν ί π [ π ] ο υ υ ί ώ ν , ψήφισμά τε
π]ο$ήσ]ασθαι, δ ά ν έ γ ν ω σ α [ ν | ήμΤ]ν καί α ύ τ ο ύ ς ά π ε | . ... 115

,. στήν πρυτανεία τοΟ Μελίδωρου.

,,'() βασιλευ; 'Αντίγονος στέλνει τίς εύχέ; του στή βουλή καί στό δήμο
τών Έρεσίων. Οί πρέσβεις που στείλατε ήρθαν νά μδς βροΟν καί νά μά;
ποΟν πώς ό δήμος σας, άφοΟ έλαβε τήν έπιστολή μα; πού γράψαμε γιά
τού; γιού; τού Ά γ ώ ν ι π π ο υ , έβγαλε ένα ψήφισμα πού μ£ς διάβασαν — ,,

VII Έ ] γ ν ( ω δ ά μ ο ς περί ώ ν ά β ό ] λ [ λ α ] π ρ ο ε β ό λ λ ε [ υ σ ε . ή έδοξ]ε ή

[μ]ετέδ[οξε τ ό β ό λ λ α , καί οί] άνδ[ρ]ες οί χ[ειροτο|ν]ή[θεν]τε[ς
π ά ν ] τ α [τά γ ρ ά φ ε ν τ α ] κ α τ ά τ ώ ν τυρ[άν]|νων [κα]ί τ[ών έ]μ π ό [ λ ε ι
οίκη]θέντων. καί τ ώ ν έκγ[ό!|νω]ν [τών τ ο ύ τ ω ν π α ρ έ χ ] ο ν τ α ι καί τ α ί ς 125
γ ρ ά φ α ι [ ς | ε|ίσ[κομίζοισ]ι είς τ ά ς έ κ λ η σ ί α ν έπείδη κοί π[ρό|τε]ρον
ό βασίλευς ' Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς δ ι α γ ρ ά φ α ν άποσ]τέ]λλα·.ς π[ροσέτ)αξε
[Έρ]εσ(οις κ ρ ΐ ν α ι ύ π έ ρ τ[ε | Ά γ ] ω ν ί π π ω και Ε ύ ρ υ σ ] ι λ [ ά ] ω τί δ ε ί
πά[θ]ην α υ τ ο ι ς , [ό || δέ δ ά μ ο ς ά κ ο ] ύ [ σ ] α ι ς τ ά [ ν ] δ ι α γ ρ ά φ α ν δ ι κ α - 13'J
στήριο[ν | καθί](σ)σα[ι]ς κ [ α τ ά ] τοίς ν ό μ 9 ΐ ς . δ έκριν[ν]ε Ά γ ώ ν ι -
[π|π]ομ μέν καί Εύρυσίλ[αο],ν τε|θ]νάκην, τ ο ί ς δέ ά π ο [ γ ό | ν ο ι ς | α υ -
τ ώ ν έ ν ό χ ο ι ς [έμμε|νάι τώ ν ό μ ω τ ώ έν τ ά | [ σ τ ] ά λ λ α , τ ά [δ]έ ύ π ά ρ -
χ ο ν [ τ α π ] έ π ρ α σ θ α ι α ΰ ι ω ν κ α τ ά || [rjôv ν ό μ ο ν . έ π ι σ τ έ λ λ [ α ν τ ο ς ] δέ 135

— III —
 Ά λ ε ξ ά ν δ ρ ω καί ύ|πέρ τ ώ ν Ά π ο λ λ [ ο δ ] ω ρ ε [ ( ω ν ] παί(δων καί) τ ώ ν
κ α σ ι γ ν ή τ ω ν [α0|τ]ω " Ε ρ μ ω ν ο ς καί Ή ρ α ί ω τ ώ ν π ρ ό τ ε ρ ο ν τ υ ρ α ν -
νηΐσάντων τ ά ς π ό λ ι ο ς καί τ ώ ν ά π ο γ ό ν ω ν α υ τ ώ ν γ[νώ]|ναι τ ό ν δ ά -
40 μον π ό τ ε ρ ο [ ν δόκ]ει κ α τ α π ο ρ ε ύ ε σ θ [ α ι ] || α ΰ τ ο ι ς ή μή, [ό] δέ δ ά μ ο ς
ά κ ο ύ σ α ι ς τ ά ς δ ι α γ ρ ά ψ α [ ς ] | δ ι κ α σ τ ή ρ ι ό ν τε α ΰ τ ο ι σ ι σ υ ν ά γ σ γ ε
κ α τ ά τ ό ν [νό|μο]ν καί τ ά ν δ ι α γ ρ ά φ α ν τ ώ β ο σ ί λ ε ο ς Ά λ ε ξ ά ν £ ρ [ ω ,
δ ! ] γ ν ω λ ό [ γ ] ω ν ρ η θ έ ν τ ω ν π α ρ ' ά μ φ ο τ έ ρ ω ν τ ό ν τε ν[ό|μο]ν τ ό ν
45 κ α τ ά τ ώ ν τ υ ρ ά ν ν ω ν κ ΰ ρ ι ο ν Εμμεναι κα[ί || φ]εΰγην α ΰ τ ο ι ς κ α τ
[τά]μ π[όλιν]- δ έ δ ο χ θ α ι τ ώ δ ά μ [ ω , | κ]ύριομ μέν {-μμεναι κ α τ ά
[τών] τ υ ρ ά ν ν ω ν καί τώ[ν | έ]μ π ό λ ι ο ί κ η θ έ ν τ ω ν καί τ ώ ν ά π ο γ ό ν ω ν
τ ώ ν το[ύ|τ]ων τ ό ν τε ν ό μ ο ν τ ό μ περί [τ]ών τ υ ρ ά ν ν ω ν γ ε γ ρ ά [ μ | μ ] ε -
5θ ν ο ν έν τ ά σ τ ά λ λ α τ ά [ π α λ α ί ] α καί τ α ΐ ς διαγρά||[φ]αις τ ώ ν β α σ ι -
λ έ ω ν τ α ί ς κ α τ ά τ ο ύ τ ω ν καί τ ά ψσΙ[φ]ίσματα τ ά π ρ ό τ ε ρ ο ν γ ρ ά -
φεντα ύ π ό τ ώ ν προγό|[ν]ων καί τ α ί ς ψσψοφο[ρ](αις τ α ί ς κ α τ ά τ ώ ν
τ υ ρ ά ν ν ω ν , [αί | δ]έ κέ τις π α ρ ά ταΟτα ά λ ί σ κ η τ σ ι τ ώ ν τ υ ο ά ν ν [ ω ν
55 ή] I τ ώ ν έμ π ό λ ι ο ί κ η θ έ ν τ ω ν ή τ ώ ν ά π ο γ ό ν ω ν τ ώ ν [τού]||των τις
έ π ι β α ί ν ω ν έπί τ ά ν γ ά ν τ ά ν Έ ρ ε σ ί ω ν 1 · | · ω , τόν δά[μον] β ο υ λ ε ΰ -
σασθαι καί —

,, ' Απόφαση τού λαού. "Εχοντας δπόψη δσα ή βουλή προδιασκέφτηκε

ή άποφάσισε ή άναθεώρησε χι δλα δσα καταγράφτηκαν γιά τους τύραννους
καί τούς ίδιους πού χατοιχήσαν στήν πόλη χαί τούς άπόγονούς τους, πού
παρουσιάζουν οί Αναδειγμένοι μέ χειροτονία άνδρις, καθώς χαί τΙς κατη-
γόριες πού φέρνουν οί ίδιοι στή συνέλευση* έπειδή χαί παλαιότερα δ βασι-
λιάς 'Αλέξανδρος παράγγειλε μ' έπιστολή στούς Έρέσιους νά δικάσουν τόν
Ά γ ώ ν ι π π ο καί τόν Εύρυσίλαο ποιά τούς πρέπει ποινή κι ό λαός άκούοντας
τήν άνάγνωση τής έπιστολής συγκρότησε δικαστήριο σύμφωνα μέ τούς νό-
μους πού καταδίκασε σέ θάνατο τόν Ά γ ώ ν ι π π ο χαί τόν Εύρυσίλαο χαί
σύναμα άποφάσισε νά Ισχύει γιά τούς άπόγονούς τους ό γραμμένος στή
στήλη νόμος χαί νά πουληθούν τά ύπάρχοντά τους σύμφωνα μέ τό νόμο*
έπειδή χαί πάλι ό Αλέξανδρος ζήτησε μ' έπιστολή του γιά τά παιδιά τού
Απολλόδωρου, γιά τούς άδερφούς του Έ ρ μ ω ν α χαί 'Ηραίο, τούς παλαιότε-
ρους τύραννους τής πόλης, χαί τούς άπόγονούς τους, ν' άποφασίσει 6 λαός
άν έπιτρέπεται νά ξαναγυρίσουν ή δχι, χι 6 λαός άχούοντας τήν άνάγνωση
τής έπιστολής συγκρότησε γιά τήν ύπόθεσή τους σύμφωνα μέ τό νόμο χαί
τήν έπιστολή τού βασιλιά Αλέξανδρου δικαστήριο, πού άποφάσισ· σάν
άκουσε x a l τΙς δυό πλευρές, νά ισχύει ό ένάντια στούς τύραννους νόμος καί
νά μείνουν λοιπόν έξόριστοι άπ' δλη τήν έπιχράτεια τής πόλης - — ό λαός
άποφάσισε : Νά Ζσχύουν ένάντια στούς τύραννους, xal τούς ίδιους πού κα-
τοιχήααν στήν πόλη καί τους άπόγονούς τους, καί ό νόμος γιά τούς τύραν-
νους ό γραμμένος στήν παλαιά στήλη καί οί κυρωτικές γιά τ! ς ένάντια του;
άπόφασες έπιστολές τών βασιλιάδων καί τά παλαιότερα ψηφίσματα πού
σύνταξαν οί πρόγονοι καί οί ένάντια στούς τύραννου; δικαστικές ψηφοφο-
ρίες. Κι άν κανείς άπό τούς τύραννους ή τού; ίδιους πού χατοικήσαν στήν
πόλη ή τούς άπόγονού; τους, παραβιάζοντας τήν άπόραση τούιη πατήσει
στή χώρα τών Έρέσιων [ — | νά διασκεφτή ό λαός [ — "

31. ΟΙ Έ ρ ε τ ρ ι ε ΐ ς πανηγυρίζουν τήν άποκατάσταση τής

δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς ' ε. 308 | Απόγραφο τοΟ C y r i a c u s A n g o n i t a n u s άπό
έπιγρ αφή τή; ' Ε ρ έ τ ρ ι α ς / — I n s c r i p t i o n s Graecae, XII 9· Ι 9 2 ' A t -
tenberg er, Syll. Jnscr. Gr. ' I 323.

,, in agro vinearum ubi templum Bacchi collapsum vetustate

conspicitur in magno et ornatissimo marmore epigramma tale
apparet " :

Ό Ιερεύς τ ο υ Δ ι ο ν ύ σ ο υ θ ε ό δ ο τ ο ς Θ ε ο δ ώ ρ ο υ κ α ί οί π ο λ έ μ α ρ -
χοι Σ ω σ ί σ τ ρ α τ ο ς Π ρ ω τ ο μ έ ν ο υ , Α ί σ χ ύ λ ο ς Ά ν τ α ν δ ρ ί δ ο υ , Ί θ α ι γ έ ν η ς
Α ί σ χ ύ λ ο υ εΤπα(ν)" έ π ε ι δ ή τήι π ο μ π ή ι τήι Δ ι ο ν ύ σ ο υ ή τε φ ρ ο υ ρ ά
ά π ή λ θ ε ν δ τε <ο> δ ή μ ο ς ή λ ε υ θ ε ρ ώ θ η κ[αί τ ο ύ ς π]ατ(ρί)ους [νό]μους
κ α ί τήν δ η μ ο κ ρ α τ ί α ν έ κ ο μ ί σ α τ ο " δ π ω ς ύ π ό μ ν η μ α τής ή μ έ ρ α ς τ α ύ -
της ήι, έ δ ο ξ ε ν τήι β ο υ λ ή ι καί τ ώ ι δ ή μ ω ι , σ τ ε φ α ν η φ ο ρ ε ί ν Έ ρ ε τ ρ ι ε ί ς
π ά ν τ α ς κ α ί τ ο ύ ς έ ν ο ι κ ο ϋ ν τ α ς κ ι τ τ ο ύ σ τ έ φ α ν ο ν τήι π ο μ π ή ι τοΟ
Δ ι ο ν ύ σ ο υ - τ ο ύ ς δέ π ο λ ί τ α ς ( λ α β ε ί ν τ ο ύ ς σ τ ε φ ά ν ο υ ς έκ τ ο ύ δημο-
σίου) ά π ο μ ι ( σ ) θ ο ύ ν τε [τόν τ α μ ί ] α ν (τ)ούς (σ)τ[εφ]άνους· έ π ά ρ χ ε -
σ θ α ι δέ τ ο ύ ς χ ο ρ ο ύ ς ( κ α τ ά τ ά ς χορ)ε(ας τ ά ς τώι Δ ι ο ν ύ σ ω ι (Ιστα-
μένας) οίνον καταπεμπόμ[ενον ύπό

,, Κατά τήν πρόταση τού ίερέα τού Διόνυσου θεόδοτου τού Θεόδωρου
καί τών πολέμαρχων Σωσίστρατου τοΟ Πρωτομένη, Αίσχύλου τοΰ 'Ανταν-
δρίδη καί Ίθαιγένη τοΰ Αισχύλου : Έ π ε ι δ ή κατά τήν πομπή τού Διόνυσου •*
έφυγε άπό τήν πόλη ή φρουρά χι άπολευτερώθηχε ό λαός χαί ξαναπήρε

Δήμου καταλύσεως καί τυραννίδος — 113 — 8

 τούς πατροπαράδοτους νόμους καί τή δημοκρατία* γιά νά μείνει ή Ανά-
μνηση τής μέρας αύτής, ή βουλή κι ή συνέλευση τοΟ λαοΟ Αποφάσισαν νά
' στεφανώνονται κατά τήν πομπή τοΟ Διόνυσου μέ στεφάνι κισσοΟ δλοι οί
Έρετριεΐς κι δσοι άλλοι κατοικοΟν στήν πόλη* οί πολίτες νά πέρνουν τά
στεφάνια άπό τό δημόσιο xt ό ταμίας νά 'ναι έκεΐνος πού θά μισθώνει τά
στεφάνια* καί στίς χορικές παράστασες πού στήνονται γιά τόν Διόνυσο, οί
χοροί νά προσφέρουν κρασί πού θά στέλνεται άπό " —

Η "Οπως εικάζεται τό ψήφισμα τοΟτο πρέπει νά τοποθετείται στό έ.

308 δταν ( ή Μακεδονική φρουρά φεύγει άπό τήν Ερέτρια καί ) t, πόλη
μπαίνει στή Βοιωτική συμμαχία.

32. ΟΙ 'Αθηναίοι τιμούν τό ρήτορα Λυκούργο τό Βου-

τάδη* f. 307 / 6 | Δυό άποσπάσματα Από επιγραφή τή; 'Αθήνας, τό
ε»α { α ) Από τήν 'Αγορά, τό άλλο ( b ) άπό τό Διονυσιακό Θέατρο' / —
Inscriptions Graecae, I I ' 457' Dittenberger, Syll. Inscr. gr. ·
I 326.
A
[έπί Ά ν α ξ ι κ ρ ά τ ο υ ς άρχον]τος" έ δ ο ξ ε ν τώι δήμωΐ' Στρατ|[οκλής α
Ε ύ θ υ δ ή μ ο υ Διομεευ]ς εΤπεν* [έπ]ε[ιδή Λ]υκοΟργο[ς | Λ υ κ ό φ ρ ο ν ο ς
Β ο υ τ ά δ η ς π α ρ ] σ λ [ σ ] β ώ ν [πσ]ρ[ά τ ώ ν έ]α[υτ]οΟ π[ρ|ογόνων ο ί κ ε ΐ σ ν
5 έκ π α λ α ι ο ύ ] τ[ήν] πρ[ός τόν δήμ]ον εΰνο[ι||αν — 3 4 ' — 1 σ Ρ · · σ 1
— 3 5 t — στ]εφάν[. | —39i— | τ . . | — jS I — τον. | — 22 ! — ο -
ίο t j l — ο ς . . . H — 26/ — γ — ρ / — ν... ν. | — 261 — τ — gl — σ χ ώ ν . .
15 I — 3 5 I—εδε. ε.. εις . . | — 261—ασ—$1—άφικν||[— 24 I b
— κ)αί κ[εκο]σμημένην τήν | [πόλιν — ι $ 1 — ά ξ ί ω ς ] τής ύ π σ ρ χ ο ό -
σής αύτή|[ΐ δ ό ξ η ς — ι η ΐ — έ ] ξ ω ι κ ο δ ό μ η σ ε ν τήν δέ ο|[κευοθήκην
καί τ ό θ έ α τ ρ ο ν τ ό | Δ ι ο ν υ ο ι α κ ό ν έξηργάσα|[το. τ ό τε σ τ ά δ ι ο ν τό
2θ Π α ν α θ η ν ) α ϊ κ ό ν καί τ ό γ υ μ ν ά ο ι ο ν τ||[ό κ α τ ά τό Λ ύ κ ε ι ο ν κατε-
σκεύ]ασεν, καί δ λ λ α ι ς δέ π ο λ λ α ΐ | [ ς κ α τ α σ κ ε υ α ϊ ς έκόσμησεν] δ λ η ν
τήν πόλιν* καί φόβων κ|[αί κινδύνων μ ε γ ά λ ω ν τούς] Έ λ λ η ν α ς
π ε ρ ι σ τ ά ν τ ω ν Ά λ ε | [ ξ ά ν δ ρ ω ι Θ η β ώ ν έπικρατήσα]ντι καί π ά σ α ν τ ή ν
' Α σ ί α ν κ|[αί τά ά λ λ α δέ τής ο ί κ ο υ μ έ ν η ς μ]έρη κ α τ α σ τ ρ ε ψ α μ έ ν ω ι
25 δι||[ετέλει έ ν α ν τ ι ο ύ μ ε ν ο ς ύπέ]ρ τής π α τ ρ ί δ ο ς καί τής τώ|[ν Ε λ λ ή -
ν ω ν ά π ά ν τ ω ν σ ω τ η ρ ί α ς | δ ι ά π α ν τ ό ς τοΟ βίου παρ|]έχων καί ύπέρ^
τοΟ τήν πόλιν] έ λ ε υ θ έ ρ α ν ε ί ν α ι καί αύτ|[όνομον π ά ο η ι μηχανήι

— III —
ά γ ω ν ι ] ζ ό μ ε ν ο ς , 8 f δ π ε ρ έξαιτή||[σαντος α ύ τ ό ν ' Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ ô 3°
δ|ήμος ά π έ γ ν ω μ ή σ υ ν χ ω ρ ή | [ σ α ι μηδέ λ ό / ο ν π ο ι ε ΐ σ θ α ι τής] έ ξ α ι -
τ ή σ ε ω ς ά μ ' έν τ ο ί ς ά | [ λ λ ο ι ς π ά σ ι ν σ υ ν ε ι δ ώ ς ώ ν μ ε τ ] έ σ χ ε ν Α υ κ ο ύ ρ -
γ ω ι τήν ά π | [ ο λ ο γ ί α ν δ ι κ α ί α ν ο Ο σ α ν καί δ]ούς ε ύ θ ύ ν α ς π ο λ λ ά κ ι ς
(τ|ών τε π ε π ο λ ι τ ε υ μ έ ν ω ν καί τών] διωικημ[έ]ν[ων έν έλευθ||έραι καί 35
δ η μ ο κ ρ α τ ο υ μ έ ν η ι τή]ι π ό λ ε ι

,, Στήν άρχοντεία τοΰ Ά ν α ξ ι χ ρ ά τ η : 'Απόφαση τού λαοΟ : Πρόταση

τοΟ Στρατοχλή, γιοΰ τοΟ Εύθύδημου, άπό τό δήμο Διόμεια : ' Ε π ε ι δ ή ό
ΛυχοΟργος τοΟ Αυχόφρονα άπό τό δήμο τών Βουταδών, έχοντας κληρονο-
μήσει άπό τούς προγόνους του παλαιόθε συνδεμένη μέ τό γένος του τήν
άφοσίωση στό λαό

έξωραΐ'σμένη τήν πόλη άντάξια τής άρχαίας της δόξ»ς'

πεοάτωσε τήν οίχοδόμηση (τών νεωσοίχων)' χι άποτελείωσε τήν όπλοϋήχη
χαί τό Διονυσιακό θέατρο χαί κατασκεύασε τό στάδιο τό ΠαναθηναΙ'χό χαί
τό γυμνάσιο τοΰ Λύχειου xal μ' άλλα πολλά οικοδομήματα στόλισε δλάχε-
ρη τήν πόλη' δτι τότε που μεγάλοι φόβοι χαί χίντυνοι περιτριγύρισαν τούς
"Ελληνες έναντιώθηχε ώς τό τέλος, ύπερασπίζοντας τή χώρα του, στόν
'Αλέξανδρο, χαί σάν κυρίεψε τΙς Θήβες χαί σάν άχέρια τήν 'Ασία χαί τ'
άλλα τής οικουμένης μέρη κατάχτησε, άδιάφθορο χι άνεπίληπτο γιά τήν
-πατρίδα χαί τή σωτηρία τών Ε λ λ ή ν ω ν δλων παρέχοντας σ' δλο τό βίο
τόν έαυτό του χαί μέ χάθε μέσο άγωνιζόμενος νά έξασφαλίσει στήν πόλη
τήν έλευθερία καί τήν αύτονομία της' έτσι πού δταν ό 'Αλέξανδρος ζήτησε
νά τού τόν παραδώσουν γι' αύτό, ό λαός άπόστερξε νά συναινέσει, χαί δέν
δέχτηκε μήτε νά συζητήσει τήν αίτηση, άνάμεσα σ' δλα τ' άλλα ξέροντας
<δτι δίκαιη είναι ή άπολογία τών δσων συμμερίστηκε μέ τόν Λυκούργο?)'
χαί πολλές φορές έχοντας δώσει λόγο τής πολιτικής χαί τής διαχείρησής
του σ* έλεύθερη χαί λαοκρατούμενη τήν πόλη "

cf Ψ — Πλούτ. βίοι δέκα βητ. 8 4 3 c : έστεφανώθη δ' (δ Λυκούργος) Οπό τού

δήμου π ο λ λ ά κ ι ς καί εΙκόνων Ετυχεν. ά ν ά κ ε ι τ α ι δ* α ύ τ ο ΰ χ α λ κ ή ε ί κ ώ ν έν
Κ ε ρ α μ ε ι κ φ κ α τ ά ψήφισμα έπ* Ά ν α ξ ι κ ρ ά τ ο υ ς ά ρ χ ο ν τ ο ς , έφ' οδ Ελαβε καί
σ ί τ η σ ι ν έν π ρ υ τ α ν ε ΐ φ α ύ τ ό ς τε 6 Λ υ κ ο ύ ρ γ ο ς καί ό π ρ ε σ β ύ τ α τ ο ς α ύ τ ο ΰ τ ω ν
ί κ γ ό ν ω ν κατά τό α ύ τ ό φήφισμα !<ο

— III —
 Η Ό τιμούμενος άπό τό ψήφισμα Λυκούρκος ό ρήτορας ( μιά άρκετά
πλήρη βιογραφία του παραδίνει ή σωζόμενη κάτου άπό τό δνομα τού·
Πλούταρχου πραγματεία βίοι τ ώ ν δ έ κ α β η τ ό ρ ω ν ), στάθηκε μιά άπό τΙς
λαμπρότερες ήθικές μορφές τής τελευταίας δημοκρατικής έποποιΐας τής.
"Αθήνας, συμπαραστάτης τού Δημοσθένη κι Ινας άπό τούς θερμότερους άγω-
νιστές τοΟ άντιολιγαρχικού άγώνα. Διαχειρίστηκε γιά δεκαπέντε έτη τά
οικονομικά τής πατρίδας του καί κατόρθωσε νά ξαναδώσει στήν πολιτεία
τήν άκμή καί τήν εύημερία τών παλαιών ήμερών της. Περίφημος έμεινε
γιά τήν αύστηρότητα τού ήθους του καί γιά τήν άμείλιχτη στάση του άν-
τίκρυ σέ κάθε παράβασή του ήθικοΰ καί πολιτικού χρέους. Πολλές φορές,
πραγματικά άσκησε σά ρήτορας τό άξίωμα τοΟ δημόσιου κατήγορου κι ίκα-
νότατος ατό είδος τής μεγαλοποίηαης τοΟ έγκλήαατος ( , , δ ε ί ν ω σ ι ς " ), πολ-
λούς κατηγόρησε άποτελεσματικά καί πολλών κατάφερε νά προκαλέσει τήν
καταδίκη σέ θάνατο, ώστε νά είπωθή γι' αυτόν πώς έβαφε τήν πέννα·
του δχι σέ μελάνι, άλλά σέ αίμα. Έ τ σ ι προκάλεσε τή θανατική καταδίκη
του Λυσικλή, ένός άπό τους στρατηγούς τού "Αθηναϊκού στρατού στή Χαι-
ρώνεια, μέ ιό λόγο έκεΐνο άπ' δπου σώζεται ή άξιομνημόνευτη γιά τούς
καιρούς μας άκόλουθη περικοπή : — Έ σ τ ρ α τ ή γ ε ι ς , 2> Λ υ σ ί κ λ ε ι ς , κ α ί
χ ι λ ί ω ν μέν π ο λ ι τ ώ ν τ ε τ ε λ ε υ τ η κ ό τ ω ν , δ ι σ χ ι λ ί ω ν δ ' α ί χ μ α λ ώ τ ω ν γε-
γ ο ν ό τ ω ν , τ ρ ο π α ί ο υ δέ κ α τ ά τής π ό λ ε ω ς έ σ τ η κ ό τ ο ς , τής δ ' Ε λ λ ά -
δ ο ς ά π ά σ η ς δ ο υ λ ε υ ο ύ σ η ς , καί τ ο ύ τ ω ν ά π ά ν τ ω ν γ ε γ ε ν η μ έ ν ω ν σοΟ
ή γ ο υ μ έ ν ο υ καί σ τ ρ α τ η γ ο Ο ν τ ο ς , τ ο λ μ ά ς ζ ή ν καί τό τ ο υ ή λ ί ο υ φώς
δ ρ ά ν καί είς τήν à y o p à v έ μ β ά λ λ ε ι ν , ύ π ό μ ν η μ α > ε γ ο ν ώ ς α ί σ χ ύ ν η ς
καί ό ν ε ί δ ο υ ς τ ή π α τ ρ ί δ ι ; ΐ ό Ιδιο καταδίκασε τό Δίφιλο πού πλού-
τισε κόβοντας τά στηρίγματα τών στοών στά μεταλλεία του Λαυρίου" τόν
'Αρεοπαγίτη Αύτόλυκο μέ τήν κατηγορία πώς άπό έγκληματική δειλία
φρόντισε άμέσως ύστερα άπό τήν ήττα τής Χαιρώνειας ν' άπομακρύνει τήν
οίκογένειά του άπό τήν πόλη· κι Ενας άλλος τέλος, ό Λεωκράτη;, πού φεύ-
γει ύστερα άπό τήν μάχη τής Χαιρώνειας καί ξαναγυρίζει όχτώ χρόνια
άργότερα στήν πατρίδα του, μόλις κι άπό μιά μόνο ψήφο γλυτώνει τή θα-
νατική καταδίκη. Ήταν τόση t αυστηρότητα, τού ήιους του καί τόσο στή.
συνείδησή του ή άκεραιότητα τής ήθικής έννοιας άπόσβυνε τά διαγράμμα-
τα άνάμεσα στό δημόσιο έγκληαα καί στήν άπλή παράβαση τοϋ ιδιωτικού-
δικαίου, πού βλέπουμε νά. χρησιμοποιεί τό όρισμένο γιά τά πιό μεγάλα δη-
μόσια έγκλήματα μέσο τής εισαγγελίας ( = άρ. 9 ) γιά νά κατηγορήσει κά-
ποιον Λυκόφρονα γιά μοιχεία ! . Για τήν πολιτική δράση'καί τούς άγώνες

— ιο6 —
του ζητιέται μαζί μέ τους άλλους κορυφαίους της Αντιμακεδονικής παρά-
ταξης άπό τόν 'Αλέξανδρο ύστερα άπό τήν καταστροφή τών Θηβών ( τό
έπεισίδιο [ βλ. ψήφισμα Α καί Β ] ιστορείται διεξοδικά άπό τόν Διόδωρο,
X V I I 1 5 ) , *»ί. παρ* δλη τήν προσπάθεια τοΟ Φωκίωνα (τοΟ χ ρ η σ τ ο ύ ! )
νά παρακινήσει τήν έκδοση τών δημοκρατικών ήγετών, όλαός 5έν τό Ανέ-
χτηκε, καί βρήκε τρόπο νά τήν Αποσοβήσει. ., Α δ ι ά φ θ ο ρ ο ς " έτσι καί
,, ά ν ε ξ έ λ ε γ κ τ ο ς ' ' δπδδειγμα πολιτική; άνδρείας καί άρετή;, έφτασε
ατό τέλος τοΰ βίου του, πού ή παράδοση έτσι περιγράφει : — Μ έ λ λ ω ν δέ
τ ε λ ε υ τ ή σ ε ι ν , είς τά μ η τ ρ ώ ο ν καί τ ό β ο υ λ ε υ τ ή ρ ι ο ν έ κ έ λ ε υ σ ε ν α ύ τ ό ν
κ ο μ ι σ θ ή ν α ι , β ο υ λ ό μ ε ν ο ς ε ύ θ ύ ν α ς δ ο ύ ν α ι τ ώ ν π ε π ο λ ι τ ε υ μ έ ν ω ν - ού-
δ ε ν ό ς δέ κ α τ η γ ο ρ ή σ α ι τ ο λ μ ή σ α ν τ ο ς π λ ή ν Μ ε ν ε σ α ί χ μ ο υ . τ ά ς δια-
β ο λ ά ς ά π ο λ υ σ ά μ ε ν ο ς είς τ ό ν ο ί κ ο ν ά π ε κ ο μ ί σ θ η καί έ τ ε λ ε ύ τ η σ ε ν ,
έπιεικείς ν ο μ ι σ θ ε ί ς π α ρ ά π ά ν τ α τ ό ν < τ ο 0 > βίου χ ρ ό ν ο ν καί έν λ ό -
γ ο ι ς έ π α ι ν ε θ ε ί ς κ α ί μ η δ έ ν α ά γ ώ ν α ά λ ο ύ ς , καίτοι π ο λ λ ώ ν κ α τ η γ ο -
ρ η σ ά ν τ ω ν |<ο Ή βιογραφία του παραδίνει άνάμεσα στ'άλλα κι όλώκλη-
ρο τό κατεστραμμένο παραπάνω ψήφισμα μέ πολλήν δμως, δπως φαίνεται,
έλευθερία Αντιγραμμένο :

Έ π ί Ά ν α ξ ι κ ρ ά τ ο υ ς ά ρ χ ο ν τ ο ς , έ - { |2 Λ ,, Στήν άρχοντιία τοΟ Άναξιχρίχη : Τήν

έπί <τής> Ά ν τ ι ο χ ί δ ο ς 8κτης πρυ- Ιχτη πρυτανιία τήν χοχούμινη άπό τήν
τανείας, Στρατοκλής Εύθυδήμου Άντιοχ(9α φυλή : Πρόταοη τοΒ Στρατο-
Δ ι ο μ ε ι ε ύ ς είπεν" "Επειδή Λυκούρ- χλή, γιοΟ τοΟ Εύθΰίημου, άπό τό ίήμο
γ ο ς Λυκόφρονος Βουτάδης, παρα- Διόμιιχ : "Εχοντας 6πόψη δτι 6 Λυκούρ-
λαβών παρά των έαυτοϋ προγό- γος του Λυχόφρονα,£πό τό Βήμο τών Bot)·
ν ω ν οίκείαν έκ π α λ α ι ο ύ τήν π ρ ό ς χαλάν, Ιχιι χληρονομήαιι άπό τοϋς
τόν δήμον εΟνοιαν, καί οί π ρ ό γ ο - πρόγονους του πιλαιόθ· ουνίιμένη μέ
νοι οί Λυκούργου Λυκομήδης τε τό γίνος του τήν άφοοίοοη οτό λαό* χι Α-
καί Λ υ κ ο ύ ρ γ ο ς καί ζ ώ ν τ ε ς έτιμων- τι cl πρόγονοι τοΒ Λυκούργου ΛυχομήΒης
τ ο ύ π ό τ ο ΰ δήμου, καί τ ε τ ε λ ε υ τ η · χαί Λυκούργος χαί κατά τό Β(ο τους τι-
κόσιν α ύ τ ο ΐ ς δι' ά ν δ ρ α γ α θ ί α ν Ê- μόνταν &πό τό λαό, χαί πιθαίνοντας 1
δωκεν 6 δήμος δ η μ ο σ ί α ς ταφάς έν λαχαν άπό τό λαό γιά τήν Αξία τους Βη-
Κ ε ρ α μ ε ι κ ω , καί Λ υ κ ο ύ ρ γ ο ς α ύ τ ό ς μόοια οτό Κ·ραμ·ιχό ταφή* δτι S I-
π ο λ ι τ ε υ ό μ ε ν ο ς ν ό μ ο υ ς τε π ο λ λ ο ύ ς Β Βιος ό ΛυχοΒργος οτό Βημόοιο βίο του I-
καί κ α λ ο ύ ς Εθηκε τή π α τ ρ ί δ ι , καί 6αλ· χαί ψηφίστηκαν Ινα πλήθος ΙΕοχοι
γενόμενος τής κοινής προσόδου γιά τήν πατρίΒα του νόμοι* δτι Βντρς
τ α μ ί α ς τη π ό λ ε ι έπί τ ρ ε ι ς π ε ν τ ε - τρ·1ς π·ντα·τηρ(Β·ς ταμίας τόν Βημόσιβν
τηρίδας, καί δ ι α ν ε ΐ μ α ς έκ τ ή ς κοι· γιά τήν πόλη πρόοοΒαν, Βιαμοΐραο· άπο

—" Ι117 —
νής προσόδου μύρια καί όκτακισ- τή ίηιιόοια πρόαοΒο βιχαοχτ» χιλιάίις
χ ί λ ι α καί ένακόσια τ ά λ α ν τ α , π ο λ - ένιαχόοια τάλαντα,έχοντας κιοτωθή χι ά-
λ ά δέ τών Ιδιωτών διά πίστεως πό ίίιότ»ς πολλά πού τά βάν«ια· γιά τά
λ α β ώ ν καί π ρ ο δ α ν ε ΐ σ α ς [ κ α ί ] είς ουμφέρονχα τής πόλης χαί χ ο» λαοΒ, συνο-
τούς τής π ό λ ε ω ς καιρούς καί τ ο ύ λικά έξαχόσια πινήντα τάλαντα, χι Ιχον*
δήμου, τ ά π ά ν τ α έ ξ α κ ό σ ι α πεντή- τας, δπως φανιρώθηχ·, τίμια βλα τοΟτα
κοντα τ ά λ α ν τ α , δ ό ξ α ς δέ ά π α ν τ α Βιαχ·ιριοτ{), πολλές φορές οτ«φα>ώθηχ»
τ α ύ τ α δ ι κ α ί ω ς διφκηκέναι, π ο λ λ ά - άπό τήν πόλη· δτι, άχόμη, έχοντας έχλ·.
κις έστεφανώθη ύ π ό τής π ό λ ε ω ς ' γή άπό τό λαό ουγχέντρωα· πλήθος χρή-
Ετι δέ αίρεθείς ύπό τοΰ δήμου ματα οτήν Άχρόπολη χαί χατασχιύαο·
χρήματα πολλά συνήγαγεν ε(ς γιά τή λατρ·(α τής θιΑς δλόχρυοις Ν(χ·ς
τήν ά κ ρ ό π ο λ ι ν , καί π α ρ ε σ κ ε ύ α σ ε χι άγγιία γιά τήν πομπή χροοΑ χι ά·
τή θεφ κόσμον ΝΙκας τε ό λ ο χ ρ ύ - οημένια χαί αχιύη χρυαΑ γιά έχατό
σ ο υ ς π ο μ π ε ΐ ά τε χ ρ υ σ ά καί άργυ- C χανηφόρους' κι έχοντας άναβιιχτή γιά
ρά καί κόσμον χρυσοΟν είς έκα- τή διοίχηοη τό&ν πολιμιχάν, πλήθος ά·
τόν κανηφόρους° χειροτονηθείς οπ(β·; χαί πινήντχ χιλιάδις βλήματα ά·
δ' έπί τήν τοΰ πολέμου παρα νέβαοι οτήν Άχρόπολη χαί τιτραχόοιίς
σκευήν, όπλα μέν π ο λ λ ά καί βε τριήριις χατάοτηο· πλώΐμις, Αλλις έπι-
λ ώ ν μ υ ρ ι ά δ α ς π έ ν τ ε ά ν ή ν ε γ κ ε ν είς οχ·υ~ζοντας χι Αλλις έξ άρχής ναυπηγών-
τήν ά κ ρ ό π ο λ ι ν , τ ε τ ρ α κ ο σ ί α ς <δέ> τας τις ότι άχόμη παραλαβαίνοντας μισο-
τριήρεις π λ ω ΐ μ ο υ ς κατεσκεύασεν τ·λιιαμένα τούς ν·«οο(χους χαί τήν δπλο-
τάς μέν έ π ι σ κ ε υ ά σ α ς , τάς δ' έ ξ θήχη xal τό Διονυοιαχό θέατρο τ' άποτέ-
άρχής ναυπηγησάμενος· πρός δέ λ·ΐ(οο»,χαΙ τό Παναθηναϊκό οτάΒιο χαί τό
τ ο ύ τ ο ι ς ήμ(εργα π α ρ α λ α β ώ ν τ ο ύ ς γυμνάοιο τοΟ Αόχιιου χαταοχεύαο* xat
τε ν ε ω σ ο ί κ ο υ ς καί τήν σκευοθή μέ πολλά Αλλα οίχοβομήματα οχόλιο» δ.
κην καί τό θ έ α τ ρ ο ν τό Διονυσια- λάχιρη τήν πόλη* χι δτι δταν δ 'Αλέξαν-
κόν έ ξ ε ι ρ γ ά σ α τ ο καί έ π ε τ έ λ ε σ ε ν , δρος δ βαοιλιβς, έχοντας χοριέψει δλό-
τό τε στάδιον τό Παναθηναϊκόν χληρη τήν Άοία κι άξιώντας νά χυριαρ'
καί τό γ υ μ ν ά σ ι ο ν τό κ α τ ά τό Λ ύ · χιί πάνω ο' δλους τούς Έ λ λ η ν ι ς , ζήτηο«
κειον κατεσκεύασε, καί άλλαις τοΟ παραΒώοουν τό ΛυχοΒργο οάν έ-
πολλαΐς κατασκευαϊς έκόσμησε ναντιοώμ·νο ΐτήν πολιτική του, δ λαός,
τήν πόλιν- 'Αλεξάνδρου τε τοϋ μ' δλο τόν κίντυνο, Βέν τόν παράΒωοι*
βασιλέος άπασαν μέν τήν 'ΑσΙαν χι δτι πολλές φορές έχοντας δώο*ι λόγο,
κατεστραμμένου, κοινή δέ πάσι γιά τήν πολιτική του ο' έλιάθιρη xat βη-
τοις "Ελλησιν έπιτάττειν άξιοΰν- μοχρατούμ·νη τήν πόλη, άνιπίληπτος χι
τος, έξαιτήσαντος Λυκοΰργον ώς D άΐωροδόχητος ατάθηχ· ο' δλο τό β(ο του'
έ ν α ν τ ί α π ρ ά τ τ ο ν τ α α ύ τ ώ , ούκ έξ-
έ δ ω κ ε ν ό δήμος π α ρ ' ' Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ
φ ό β ο ν καί διδούς π ο λ λ ά κ ι ς εύθΰ-
ν α ς τ ώ ν π ε π ο λ ι τ ε υ μ έ ν ω ν έν έλευ-
θέρςι καί δ η μ ο κ ρ α τ ο υ μ έ ν η τή πό
λ ε ι , δ ι ε τ έ λ ε σ ε ν ά ν ε ξ έ λ ε γ κ τ ο ς καί
άδωροδόκητος τόν ά π α ν τ α χρό-

—" Ι 8 —
ν ο ν δπως άν είδώσι πάντες, διό- γιά νά φινιραθή τέλος α' δλους βτι αυ-
τι τούς προαιρουμένους ύπέρ τής τούς πού προκρίνουν νά 6πηρ·τήσουν, Ιν·
δημοκρατίας καί τής έλευθερίας τιμα πολιτ·υόμ»νοι, χή δημοκρατία καί
δικαίως πολιτεύεσθαι καί ζάντας τήν έλ·υθ·ρ(α, 6 λαός, χι δβο ζοΟν μ' Α-
μέν περί πλείστου ποιείται, καί ψηλότατη έχτίμηση τους τιμα, χαί σάν
τελευτήσασι δέ άποδίδωσι χάρι- πιθάνουν χαθιιρώνιι αίώνια τήν Ιχφραση
τος άειμνήστους dyaBfi τύχη, δε- τής (Ογναμοσύνης του' ο' ώρα καλή, δ
δόχθαι τφ δήμφ έπαινέσαι μέν λαός άποφάσισ* ν' άπονέμιι οτό ΛυχοΟρ.
Λυκοϋργον Λυκόφρονος Βουτάδην γο τοϋ Λυχόφρονα, άπό τό δήμο τών Βου-
άρετής ένεκα καί δικαιοσύνης, ταλών, Ιπαινο γιά τήν αξία και τή δι-
καί στήσαι αύτοϋ τόν δήμον χαλ- χαιότη του' νά τοΒ στήσιι χάλχινον άν'
κήν εΙκόνα έν àyopç, πλήν εΐ που δριάντα στήν 'Αγορά, μόνον βχι σέ μέρος
6 νόμος άπαγορεΰει μή Ιστάναι, πού δ νόμος μπορ·ΐ ν' άπαγοριύιι τήν το-
δοΰναι δέ σίτησιν έν πρυτανείφ ποθέτηση' νά βίνιται ατόν αίώνα τόν ά-
τών éyyôvov άεί τών Λυκούργου παντα στόν πρισβύτιρο χάθ» φορά άπό
τφ πρεσβυτάτψ είς άπαντα τόν τού; απόγονους του ή διατροφή στό πρυ'
χρόνον" άναθεΐναι δ' αύτοϋ, καί τανιΐο" νά άναλάδι; δ γραμματέας τής
είναι κύρια, πάντα τά ψηφίσματα βουλής νά χαραχτούν δλα του τά ψηφίσμα-
τόν γραμματέα τού δήμου έν στή· τα, γιά νά Ισχύουν πάντα, σέ μαρμάρινις
λαις λιθίναις καί στήσαι έν άκρο- σιήλ·ς καί νά τά στήσ*ι στήν 'Ακρόπολη
πόλει πλησίων τών άναθημάτων' χοντά στ' άναθήματα' xal γιά τήν άνα.
είς δέ τήν άναγραφήν τών στηλών γραφή τους στίς στήλις νά δώσιι ταμίας
δούναι τόν ταμίαν τοϋ δήμου πεν- τοΟ λαού πινήντα , δραχμές ' άπό τήν πί.
τήκοντα δραχμάς έκ τών είς τά στωση roù δ λαός προορίζιι γιά τή δαπά-
<κατά> ψηφίσματα άναλισκομέ- νη τών ψηφισμάτων"
νων τώ δήμφ.

33(a). 3 4 ( A ) . ΟΙ 'Αθηναίοι τιμούν τόν ΕΟφρονα τό

Σ ι κ υ ώ ν ι ο - Ι 'Επιγραφές τών Αθηνών: α) τού ί. 323/2 *αί b) τού
I. 318/7 / — Inscriptions Graecae, I I · 448' D i t t e n b e r g e r , Syll.
Inscr. gr.* I 310 καί 317.

θε[ο(.| έπί Κ η φ ι σ ο δ ώ ρ ο υ ά ρ χ ο ν τ ο ς , έπί [τής ΠανδιονΙδος πέ]|νπτης

π ρ υ τ α ν ε ί α ς , ήι [Εύ]κλ[ής] Πυ[θοδώρου ' Α λ ω π ε κ ή θ ε ] ν έ γ ρ α μ μ ά -
τευεν, Ποσιδεώνο[ς] ϊκτ[τμ έπί δ έ κ α , δευτέρ]||α κ α ί ε ί κ ο σ τ ε ί τής 5
π ρ υ τ α ν ε ί α [ς, έ κ κ λ η α ί α κυρία* τώ]|ν π ρ ο έ δ ρ ω ν έπεψήφιζεν ' Ε π α [ -
μείνων Έ ρ χ ι ε ύ ς ( ? ) ' Εδοζεν] | τώι δ ή μ ω ι · Ε ύ φ ί λ η τ ο ς Εύφι[λ]ή[του
Κηψισιευς εΙπε]|ν* έπειδή ΕΟφρων ' Α δ έ α Σ ι κ υ ώ ν ι ο ς άν[ήρ δ ι α τ ε λ ε ί

— rig —
ίο άγαθ]|ός ώ ν περί τ ό ν δ ή μ ο ν τ ό ν Ά θ η ν σ ί [ ω ν , καί ν υ ν ή κ ω ν παρ]||ά
τ ο ΰ δ ή μ ο υ (τ)οϋ Σ ι κ υ ω ν ί ω ν έ π [ α γ ] ν [ έ λ λ ε τ α ι τήν π ό λ ι ν ] | φίλην κ α ί
σ ύ μ μ α χ ο ν [ουσ]αν [ ά μ υ ν ε ί ν ? κ α τ ά τ ώ ν πολεμ]|ίων τώι δ ή μ ω ι τ[ώ]ι
' Α θ η ν α ί ω ν [πρώ]τ[η]ν [τών έν Π ε λ ο π ο ν ν ] ή σ ω ι π ό λ ε ω ν , δ[ε]δό[χθαι
τώι δ ή μ ω ι , έ π α ι ν έ σ α ι μέν Ευφ]|ρονα ' Α δ έ α Σ ι κ υ ώ ν ι ο ν άρ[ε]τή[ς]
15 £[ν]εκα [καί ε ύ ν ο ί α ς τής] || είς τ ό ν δ ή μ ο ν τ ό ν ' Α θ η ν α ί ω ν [καί τ ο ύ ς
ά λ λ ο υ ς α υ μ μ ά χ ] | ο υ ς , καί ε ί ν α ι α ύ τ ώ ι κ υ ρ ί α ς τά[ς δ ω ρ ε ά ς τ ά ς
πρότερο]|ν δ ε δ ο μ έ ν ο ς π α ρ ά τ ο ΰ δ ή μ ο υ τ[οΰ ' Α θ η ν α ί ω ν α ύ τ ώ ι ·
δπω]|ς δ ' ά ν π ά ν τ ε ς είδώσι, δτι ό δ ή μ ο ς [ό " Α θ η ν α ί ω ν άποδίδω]|σι
20 χ ά ρ ι τ α ς τ ο ι ς ε ύ ε ρ γ έ τ [ α ι ς ά ξ ί α ς τ ώ ν εύεργετημά]||των 5>ν ά ν εύερ-
γετήσει [ έ κ α σ τ ο ς τ ό ν δ ή μ ο ν , ε ί ν α ι Ά θ η ] | ν α Τ ο ν α ύ τ ό ν καί έ γ γ ό -
ν ο υ ς , [καί ε ί ν α ι α ύ τ ώ ι γ ρ ά ψ α σ θ ] | α ι φ υ λ ή ς καί δ ή μ ο υ καί φ ρ α τ ρ ί α ς ,
ής ά ν [ β ο ύ λ η τ α ι καί] | ώ ν οί ν ό μ ο ι κ ε λ ε ύ ο υ σ ι ν . [καί έ π α ι ν έ σ α ι τ ό ν
δ ή μ ο ν xôjjv Σ ι κ υ ω ν ί ω ν [άρετής ϊ ν ε κ α καί ε ύ ν ο ι α ς τής είς τ ό ν
25 δ]||ήμον τ ώ ν ' Α θ η ν α ί ω ν , καί σ τ ε φ α ν ώ σ σ ι χ [ ρ υ σ ώ ι στεφάνω]|ι ά π ό
: Χ : δ ρ α χ μ ώ ν , καί άνειπεΤν α [ ύ τ ] ό ν [ Δ ι ο ν υ σ ί ω ν μ ε γ ά ] | λ ω ν τ ώ ι
ά γ ώ ν ι . ά ν α γ ρ ά ψ α ι δέ τό ψήφισμ[α έν σ τ ή λ α ι ς λ]|ιθίναις καί σ τ ή σ α ι
τήν μέν μ ί α ν π α ρ ά [τόν Δ ί α , τ ή ν δέ] | έ τ έ ρ α ν έν ά [ κ ρ ο π ό λ ε ι π α ρ ά
3ο τ ό ν ν ε ώ Π ο λ ι ά δ ο ς " είς] || δέ τήν ά ν α γ ρ α φ ή ν [τών σ τ η λ ώ ν δ ο ύ ν α ι
τ ό ν τ α μ ί α ν τοΰ] | δ ή μ ο υ : ν : έκ τ ώ ν κ α τ ά ψ η φ ί σ μ α τ α ά ν α λ ι [ σ κ ο -
μ έ ν ω ν τώι δ]|ήμωι. τ ά δ ε Π α ν φ ί λ ο υ τοΟ Εύφ[ι]λ[ή]του' [δούναι δέ
τήν ψή]|φον τώι δ ή μ ω ι περί τής π ο λ ι τ ε [ ί α ς τ ο ύ ς π ρ υ τ ά ν ε ι ς τ]|ής
35 Π α ν δ ι ο ν ί δ ο ς ε[ί]ς τ ή ν π ρ ώ τ η ν έ κ κ λ η [ σ ί α ν κ α τ ά τόν] || ν ό μ ο ν .

, , θ ε ο ί : Στήν άρχοντεία τοΰ Κηφισσόδωρου, στήν πέμπτη πρυτανεία, τήν

άσχουμενη άπό τήν Πανδιονίδα φυλή. μέ γραμματέα τόν Εύχλή τοϋ Πυθό-
δωρου άπό τό δήμο Ά λ ω ι τ ε χ ή δέχατη έχτη Ποσιδεώνος, εικοστή δεύτερη
τή; πρυτανεία;, ταχτιχή συνέλευση' 4πό του; πρόεδρους έφερε τό ζήτημα
ό 'Επαμεΐνων : — Ά π ό φ α σ η τοΰ λαοΟ χατά τήν πρόταση τοΟ Εύφίλητου,
γιοΟ τοΟ Εύφίλητου, άπό τό δήαο Κηφισίας : 'Επειδή ί Εδφρων τού Ά δ έ α
δ Σικυώνιος έμπνέεται άπό τά χαλλίτερα αισθήματα γιά τό λαό τών Αθη-
ναίων χαί φτάνοντας τώρα σταλμένο; άπό τό λαό τών Σικυωνίων όπόσχε-
ται πω; ή π ό λ η του φιλική χαί σύμμαχος δντα; θά σταθή στό πλευρό τού
λαοΰ τών Αθηναίων ένάντια στού; όχτρού;. πρώτη στή συμμαχία άπό τ(;
πόλεις τής Πελοπόννησο;, δ λαός άπεφάσισε νά δώσει τόν έπαινο στόν Εδ·
φρονα τοΰ Ά δ έ α τό Σικυώνιο γιά τήν άξιότη χαί τήν χαλή του άπέναντι

—" Ι20 —
οτό λαό τών 'Αθηναίων χαί τους άλλους μας σύμμαχους προαίρεση xal νά
τοΰ μένουν οί δωρεές οί δωσμένες παλαιότερα σ' αύτόν άπό τό λαό τών
'Αθηναίων χαί γιά νά ξέρουν δλοι πώ; ό λαός τών 'Αθηναίων Ανταμείβει
του; ευεργέτες του μέ πράξες ευγνωμοσύνης αντάξιε; τών εύεε.γετημάτων
πού θά πραγμάτωνε κανείς γιά τό καλό τού λαού, ν' άπονεμηθοΟν σ' αυτόν
καί σιούς άπόγονούς του ή ίδιότητα καί τά δικαιώματα τού 'Αθηναίου
πολίτη καί νά μπορεί νά γραφτή στή ϊ υ λ ή καί στό δήμο καί στή φρατρία
πού θά 'θελε καί πού τήν έγγραφή έπιτρέπουν οί νόμοι. Καί νά δοθή
έπαινο; στό λαί τών Σικυώνιων γιά τήν άξιότη καί τήν καλή του άπέναντι
στό λαό τών 'Αθηναίων ττροαίρεση καί νά στεφανωθή μέ χρυσό στέφανο
άπό χίλιες δραχμές, καί νά άναγορευτή στόν δραματικόν άγώνα τών μεγά-
λων Διονυσίων. Τό ψήφιαμα νά χαραχτή σέ δυό μαρμάρινες στάλες καί ή
μιά άπ" αύτές νά,στηθή δίπλα στό Δία τόν Σωτήρα, ή άλλη στήν'Ακρό-
πολη, δίπλα στό ναό τής Πολιούχου" καί νά δώσει 6 ταμία; τοΟ λαοΟ γιά
τήν άναγραφή τών στηλών πενήντα . δραχμές ' Από τό ποσό τό ποοορι-
σμένο γιά τί; δαπάνες τών ψηφισμάτων. Κατά πρόταση τού Πάμφιλου,
τού γιου τοΟ Εύφίλητου : Καί οί πρυτάνεις τής Πανδιονίδος φυλής νά καλέ-
σουν σέ ψηφοιορία τό λαό γιά τήν άπονομή τής άθηναϊκής πολιτείας στόν
Εύφρονα καί στού; άπογόνους του, στήν πρώτη συνέλευση, συμφωνά μέ
τό νόμο '"

Η Ό τιμούμενος άπό τό ψήφισμα τούτο κι άπό τ' άκόλουθο Εύφρων

είναι έι-γονο; ένό; άλλου Εύφρονα. μεγάλου άγωνιστή τοΰ λαού ατούς πο-
λυτάραχου; κοινωνικού; Αγώνες τοΰ 111 αιώνα. Κατά τό έ. 367 ί πρεσβύτε-
ρο; Εύφρων Ανατρέπει μέ τή βοήθεια τών Ά ρ κ ά δ ω ν καί τών "Αργείων τήν
όλιγαρχ:α τή; πατρίδα; του Σικυώνας xal κατορθώνει. λαϊκό; ήγέτη; πιά,
νά συγκεντρώσει σιά χέρια του τήν πολιτική έξουσία ( Ξινοφ. Έ λ λ η ν . V I I
1 , 4 4 / 4 6 ' cf Διόδωρ. X V 70.3)· Ή Ολιγαρχική παράδοση τόν παρουσιά-
ζει φυσικά σάν Ανόσιο τύραννο ( ίδίω; Διόδωρ /. c , Ξενοφ ib. 3,7 )'
ή Αμείλιχτη δμως καταδίωξη τών , β ε λ τ ί σ τ ω ν ' ( = τών πλούσιων όλιγαρ-
χιχών), ή Απολευτέρωση χαί πολιτογράφηση δούλων, ό φόνος του χι οί
ήρωικές τιιιές πού τοΟ Αποδίνει ιιετά θάνατο ό λαός. μαρτυοούν δτι. δπως κι
ό Κλέαρχο; τή; Η ρ ά κ λ ε ι α ; κι ό Νάβις τ ή ; Σπάρτη;, διασύρεται κι αύτός
άπό τήν Αντιί'στορική παράδοση πού θ' Αναδείξει κορυφαίου; ήθιχρύς
ήοωες κιτάπτυστου; όχτρούς τού λαού, δπως, άνάμεσα α' άλλου; πολλούς,
•ό Φωκίων κ: ό Φιλοποίμην. Πέφτοντας άπό τήν έξουσία μέ τήν έπέμβαση

—" Ι121 —
των Ά ρ κ ά δ ω ν πού κυριεύουν τήν Α κ ρ ό π ο λ η τής Σικυώνας χαί συγκεντρώ-
νουν ένάντια στόν Εδφρονα καί στό λαό τούς μέσα στήν πόλη χαί τούς
έξόριστους όλιγαρχιχούς, χατορθώνιι νά ξαναγυρίσει μ ' 'Αθηναϊκό μισθο-
φορικό στρατό καί μέ τή βοήθεια τού λαοΟ νά κυριαρχήσει στήν πόλη.
Ε π ε ι δ ή δμως ή 'Ακρόπολη παράμενε ατά χέρια θηβαϊκής φρουράς (Ξέ-
νο?. ib. V U 3·4 *&· )· άποφασίζει νά πάει στή 8ήβα γιά νά ζητήσει άπό
τους Θηβαίου; νά τόν βοηθήσουν στόν άντιολιγαρχικόν άγώνα του καί νά
τοΰ παραδώσουν τήν πόλη· τότε δ μ ω ς — ,, ο ί σ θ ό μ ε ν ο ι οί π ρ ό σ θ ε ν φυ-
γ ά δ ε ς τήν ό δ ό ν α υ τ ο ύ καί τήν π α ρ α σ χ ε υ ή ν , ά ν τ ε π ο ρ ε ύ ο ν τ ο είς * ά ς
Θ ή β α ς , ώ ς δ ' έ ώ ρ ω ν α ύ τ ό ν οίκείως τ ο ί ς ά ρ χ ο υ σ ι σ υ ν ό ν τ α , φοβη
θήντες μή δ ι α π ρ ά ξ α ι τ ο ά β ο ύ λ ε τ α ι , π α ρ ε κ ι ν δ ύ ν ε υ σ ά ν τ ί ν ε ς καί
ά π ο σ φ ά τ τ ο υ σ ι ν έν τη ά κ ρ ο π ό λ ε ι τ ό ν Ε ύ φ ρ ο ν α , τ ώ ν τε ά ρ χ ό ν τ ω ν
καί τής β ο υ λ ή ς α υ γ κ α θ η μ έ ν ω ν Οί ςρονεϊς του, χαρακτηρίζοντας τόν
Εύφρονα σάν τύραννο, κατώρθωσαν ν' άθωωθοΰνε. Ό λαός δμως τής Σι-
κυώνας δέ λησμόνησε τόν εύεργέτη του, άλλά ζήτησε κι έφερε τό νεκρό
στήν πατρίδα του, τόν έθαψε στήν Α γ ο ρ ά κζί τοΰ άναγνώρισε ήρωΐκές
τιμές, λατοεύοντάς τον σάν ,, άρχηγέτη " τής πόλης. Ά π ό μιά πληροφορία
τού Ξενοφώντα {ib. 1 , 4 5 ) μαθαίνουμε πώς στήν πρώτη του έπικράτηση
είχε άναθίσει τήν άρχηγία τοΰ μισθοφορικού του στρατού στό γιό του
Ά δ έ α . Γιός τοΰ Ά δ έ α αύτοΰ, έγγονος τοΰ παλαιού , άρχηγέτη ' Εύφρονα,
είναι ό Εύφρων ό νεότερος, ό τιμούμενος άπό τά ψηφίσματά μάς. 'Αρχηγός
τής φιλαθηναϊκής ατή Σικυώνα παράταξης, άναγκάζεται λίγα χρόνια πρίν
άπό τό έ. 323 νά έχπατριστή, πιθανότατα έξ αιτίας τής έγκατάστασης,
κάτου άπό τήν αίγίδα τών Μακεδόνων, κάποιας όλιγαρχικής τυραννίας
( c i [Δημοσθ. ] X V I I ι 6 ). Κατά τή διάρκεια τοΰ Λαμιακού πολέμου
( , , π ο λ έ μ ο υ τοΟ Ε λ λ η ν ι κ ο ύ " h „ ) ξαναγυρίζει στήν πατρίδα του, έχτο-
πίζει τή Μακεδονική φρουρά καί κατασταίνει τή Σικυώνα, πρώτη ά π ό τ ί ς
πολιτείες τής Πελοπόννησος, σύμμαχο τών Α θ η ν α ί ω ν . "Ύστερα άπό τήν
άτυχη έκβαση τοΰ πολέμου αύτοΰ καί τή νίκη τοΰ Αντίπατρου ή Μακεδο-
νική φρουρά ξανακατεβαίνει στήν πόλη καί ό Εύφρων, στεφανώνοντας τούς
άγώνες τοΰ βίου του, τήν άντιμετωπίζει καί σκοτώνεται στή μάχη. Ή γιά
Ινα διάστημα έπάνοδο τής ολιγαρχίας στήν Α θ ή ν α καταργεί φυσικά τίς
τιμές πού τοΰ άναγνώρισε ή πόλη* μέ τήν έπανεγκατάσταση δμως τ ή ; δη-
μοκρατίας οί τιμές έ κείνες άνανεώνονται γ ι ' αύτόν χαί τούς άπογόνους του
χαί ή εύγνώμονη πόλη άναλαβαίνει τ ή διατροφή τοΰ άνήλιχου παι-
διού του : μ

—" Ι122 —
 b

έπί Ά ρ χ ί π π ο υ ά ρ χ ο ν τ ο ς έπί τής Ά ( κ α μ α ν τ ί δ ο ς τετάρ]|της π ρ υ τ α -

ν ε ί α ς , ήι θ έ ρ σ ι π π ο ς Ί π π ο [ θ έ ρ σ ο υ ς Ά χ σ ρ ν ε | | ύ ς έ γ ρ α μ μ ά τ ε υ ε ,
Μ α ι μ α κ τ η ρ ι ώ ν ο ς [ϊνηι κ α ί ν έ α ι , πέμ||πτει καί τ ρ ι α κ ο σ τ ε ϊ τής π ρ υ -
τ α ν ε ί α ^ " τ ώ ν π ρ ο έ δ ρ ω ν || έ π ε ψ ή φ ι σ ζ ε Γ ν ω σ ( [ α ς Ά λ ] α ι ε ύ [ ς κ α ί 5
συμπρόεδροι' Ά ν ν ] | ω ν ί δ η ς Νικοξένου Περ[γασήθεν ε ί π ε ν επειδή
Εύφρω]|ν ό Ά [ δ ] έ α τοΟ Σ ι κ υ ω ν ί ο υ [ π ρ ό τ ε ρ ο ν έν π α ν τ ί καιρώι
άν]|ήρ ά γ α θ ό ς ώ ν διετέλει περί τ ό ν δ ή μ ο ν [τόν Α θ η ν α ί ω ν ] | καί
α ύ τ ό ς καί οί π ρ ό γ ο ν ο ι αύτοΟ, [καί έπί τοΟ πολέμο]||υ τοΟ Έ λ λ η ν ι - ιο
κοΟ, δν έ[ν]ε[στήσατο ό δ ή μ ο ς ό ' Α θ η ν α ί ω ν ύ]|πέρ τ ώ ν Ε λ λ ή ν ω ν ,
κ α τ ε λ θ ώ ν Ε ύ φ ρ ω ν [έκ τής φ υ γ ή ς τήν τ]|ε φ ρ ο υ ρ ά ν έ ξ έ β α λ ε έκ τής
ά κ [ ρ ο π ό λ ε ω ς έ κ ό ν τ ω ν τ ώ ν Σ||ικυωνίων καί τήν π ό λ ι ν έ λ ε υ θ [ ε ρ ώ σ α ς
φ ί λ η ν καί σ ύ μ ] | μ α χ ο ν έ π ό η σ ε τώι δ ή μ ω ι τώι Ά [ θ η ν α ί ω ν π ρ ώ τ η ν
τ ώ ν έν] H Π ε λ ο π ο ν ν ή σ ω ι π ό λ ε ω ν , καί δ σ ο ν μέν [χρ]ό[νο]ν [έπολέ- 15
με]|ι ό δ ή μ ο ς , σ υ ν έ π ρ α τ τ ε τώι δ ή μ ω ι καί [συνεβοήθει σ τ ρ ] | α τ ι ώ τ α ι ς
κ α ί τ ο ι ς ά λ λ ο ι ς π ά σ ι τ ο ί ς κ α τ ά [τόν πόλεμ]|ον έπειδή δέ σ υ ν έ β η
τήι Ε λ λ ά δ ι ά τ υ χ η [ σ ] ά [ σ η ι φρουρ]|άς ε ί σ π έ μ π ε σ θ α ι εις τ ά ς π ό λ ε ι ς
τ ά [ ς ] έ γ [ β ] α [ λ ο ύ σ α ς , πρ||οείλετο τ ε λ ε υ τ ή σ σ ι ύ π ό τ ώ ν έ ν α ν τ ί ω ν 2σ
ά γ [ ω ν ι ζ ό μ ε ν ] | ο ς ύ π έ ρ τής δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς , ώ σ τ ε μήτε τήν έαυ[τοΟ
πατρ]|ίδα μήτε τήν δ λ λ η ν Ε λ λ ά δ α ί δ ε ϊ ν δ ο υ λ ε ύ ο υ σ α ν [καί τι]|μή-
σ α ν τ ο ς α ύ τ ό ν τ ο ύ δ ή μ ο υ τ ο ύ ' Α θ η ν α ί ω ν πολι[τείαι] | καί τ α ΐ ς ά λ -
λ α ι ς τ ι μ α ΐ ς , α ί ς π ρ ο σ ή κ ε ι τ ο ύ ς εύ|εργέτα]||ς, κ α ί α ύ τ ό ν καί έ γ γ ό - 25
ν ο υ ς δ ι ά τε τήν αύτοΟ άρε [τήν καί] | διά τ ά ς τ ώ ν π ρ ο γ ό ν ω ν εύερ-
γ ε σ ί α ς , ά φ ε ί λ ο ν τ ο [αύτόν] | τ ά ς δ ω ρ ε ά ς οί έν τ ε ΐ ό λ ι ( γ ) α ρ χ 1 α ι π ο -
λ ι τ ε υ ό μ ε ν ο ι καί] I τάς σ τ ή λ α ς κ α θ ε ι λ ο ν ν ΰ ν δέ έ π ε ι δ ή δ τε δ ή μ ο ς
[κατελ]|ήλυθε καί τ ο ύ ς ν ό μ ο υ ς καί τ ή ν δ η μ ο κ ρ α τ ί α ν ά[πείλη]||φε,
ά γ α θ ε ΐ τ ύ χ ε ι , δ ε δ ό χ θ α ι τ ώ ι δ ή μ ω ι , ε ί ν α ι τ ά [ ς δωρε]|άς κυρίας Εΰ-
φρονι π ά σ α ς , α ΐ ς έ τ ί μ η σ ε ν α ύ τ ό ν ό [δήμο]|ς ό ' Α θ η ν α ί ω ν , καί
α ύ τ ώ ι καί έ γ γ ό ν ο ι ς , κ α ί τ ά ς σ [ τ ή λ α ς ] | τ ά ς κ α θ α ι ρ ε θ ε ί σ α ς , έν α ί ς
α ί δ ω ρ ε α ί ή σ α ν γ ε γ [ ρ α μ μ έ ν ] | α ι καί τό ψ ή φ ι σ μ α , ά ν α γ ρ ά ψ α ι καί
ά ν α θ ε ΐ ν α ι τ[όν γ ρ α ] | α μ α τ έ ( α ) τής β ο υ λ ή ς τήμ μέν έν ά κ ρ ο π ό λ ε ι , 35
τ ή ν δέ π α [ ρ ά τ]|όν Δ ί α τ ό ν Σ ω τ ή ρ α , κ α θ ά π ε ρ ό δ ή μ ο ς έψηφίσατο
[πρότε][ρον, π ρ ο σ α ν α γ ρ ά ψ α ι δέ κ α ί τ ό δ ε τό ψήφισμα έν ά[μφοτ]|έ-
ρ α ι ς τ α ΐ ς σ τ ή λ α ι ς , σ υ ν ε π ι μ ε λ η θ ή ν α ι δέ τής ά ν [ α γ ρ ] | « φ ή ς τ ο ύ ς φί-
λ ο υ ς καί τ ο ύ ς ο ί κ ε ί ο υ ς τ ο ύ ς Ε δ φ ρ ο [ ν ο ς ] ' | έ π ι μ ε λ ε ΐ σ θ α ι δέ κ α ί

— III —
4θ τ ώ ν έ γ γ ό ν ω ν τ ώ ν Ε υ φ ρ ο ν ο ς [τήν] || β ο υ λ ή ν τήν άεί β ο υ λ ε ύ ο υ σ α ν
καί τ ο ύ ς σ τ ρ α τ η γ ο [ ύ ς , κ]{at ε ί ν α ι α ύ τ ο ΐ ς π ρ ό σ ο δ ο ν π ρ ό ς τε τ ή ν
β ο υ λ ή ν [καί τό]|ν δ ή μ ο ν π ρ ώ τ ο ι ς μ ε τ ά τ ά ι ε ρ ά . καί ν υ ν δέ κ(αθότι
έπιμ]|έλειαν έ σ χ η κ ε ν ό δ ή μ ο ς τ ο ΰ π α ι δ ι ο ύ τοΟ Ε υ φ ρ ο ν [ ο ς κ]||αί ψή-
45 φισμα έψηφίσ=το καί π ρ έ σ β ε ι ς ά π έ σ τ ε ι ] λ ε πρό]|ς τ ό ν δ ή μ ο ν τ ό ν Σ ι -
κ υ ω ν ί ω ν , καί τό λ ο ι π ό ν [έπιμελήσε]|τσι, έ ά ν τ ο υ δ έ ω ν τ α ι , δ π ω ς ά ν
είδώσι π ά ν τ ε ς , [δτι ό δήμ]ίος 6 ' Α θ η ν α ί ω ν , έ ά ν τις t ü ποιήσει αύ-
τ ό ν , ο ύ μ ό ν ο ν αύτ[ο]!ύς τ ο ύ ς π ο ή σ α ν τ α ς , ά λ λ ά καί τ ο ύ ς τ ώ ν εύερ-
5θ γ ε τ ώ ν παΐ||δας ο ϊ ε τ α ι δ ε ΐ ν τ ι μ ά ν καί μ ε μ ν ή σ θ α ι ώ ν ά ν ευ πάθηι. |
είς δέ τήν ά ν α γ ρ α φ ή ν τ ώ ν σ τ η λ ώ ν δ ο ύ ν α ι τ ό ν τ α μ ί α ν | τ ο υ δ ή μ ο υ
: Ν : δ ρ ( α ) χ μ ά ς έκ τ ώ ν κ α τ ά ψ η φ ί σ μ α τ α ά ν α λ ι σ κ ο μ | έ ν ω ν τ ώ ι
δήμωι.

—(σέ στέφανο)— —(σέ στέφανο)— —(σέ στέφανο)—

ή βουλή δ δήμος ή βουλή

,, Στήν άρχοντεία τοΟ "Αρχ ίππου, στήν τέταρτη πρυτανεία τήν άσκού-
μενη άπό τήν Άκαμαντίδα φυλή, μέ γραμματέα τδ θέρσιππο τοΰ Ί π π ο -
θέρση άπό τό δήμο 'Αχαρνών, τελευταία τοΟ Μαιμακτηριώνος, τριακοστή
πέμπτη τή; πρυτανείας : Τό ζήτημα έφερε άπό του; πρόεδρους ό Γνωσίας
άπό τό δήμο Ά λ α ί καί οί συμπρόεδροι: Πρόταση τοΰ Ά γ ν ω ν ί δ η τοΰ Νι-
κόξενου άπό τό δήμο Περγασή : Έ π ε ι δ ή ό Εύφρων τοΟ 'Αδέα τοΟ Σικυώ-
νιου καί πριν στάθηκε, κι αύτός δπως κι οί πρόγονοί του, καλός κι άξιος
γιά τό λαό τών 'Αθηναίων, άλλά καί κατά τόν έλληνικό πόλεμο που άντι-
σήκωσε ό λαός τών 'Αθηναίων γιά τήν δπεράσπιοη τών Ε λ λ ή ν ω ν , ξανα-
γυρίζοντας ό Εύφρων άπό τήν έξορία έχτόπισε τή μακεδονική φρουρά μέ
τή Ηεληση τοΟ λαού άπό τήν άκρόπολη καί λευτερώνοντας τήν πόλη του,
τήν έκαμε, πρώτη άπό τίς πολιτείες τής Πελοπόννησος, φίλη καί σύμμαχο
τοΟ λαοΰ τών 'Αθηναίων κι δσο καιρό πολεμούσε δ λαός. συνεργούσε μαζί
του κι αύτός καί βοηθοΟσ: ιχέ στρατιώτες καί μέ τ' άλλα τ' άπαραίτητα
γιά τόν πόλεμον δλα' κι δταν έγινε, σάν άτύχησε ή Ε λ λ ά δ α , νά ξαναμ-
ποΟνε φρουρές στις πολιτείες που τ ι ; άπόδιωξαν, προτίμησε άγωνιζόμενος
γ:à τή δηχοκρατία νά σκοτωθή άπό τούς όχτρούς, έτσι πού ούτε τήν πα-
τρίδα του ούτε τήν άλλην Ε λ λ ά δ α νά δή ύποδουλωμένη' κι ένώ δ λαός
τών 'Αθηναίων τόν τίμησε μέ τήν Ιδιότητα καί τά δικαιώματα τοϋ 'Αθη-
ναίου πολίτη χαί μέ τίς άλλες τιμές πού ταιριάζουν στούς εύεργέτες, χι δχι

— III —
μόνον αυτόν, άλλά καί τους άπόγονούς του γιά τήν άξίωσή του καί τΙς
ευεργεσίες τών προγόνων του, οί όλιγαρχικοί τοΟ στέρησαν μέ τήν π ο λ ι τ ι κ ή
τους έπιχράτηση τίς δωρεές καί τοΰ γχρεμίσανε τίς στήλες* τώρα δμως πού
δ λαός ξαναμπήκε στή θέση του καί ξαναπήρε τους νόμους καί τή δημο-
κρατία, σ' ώρα καλή, ό λαός άποφάσισε : νά μείνουν ισχυρές γιά τόν
Εύφρονα, γι 3 αύτόν καί γιά τούς άπογόνους του. δλες ο', δωρεές πού ψή-
φισε πρός τ ι μ ή του ό λαός τών Α θ η ν α ί ω ν καί γιά τίς γκρεμισμένες του
στήλες νά άναλάβει ό γραμματέας τής βουλής νά ξαναγραφτούν καί νά
τοποθετηθούν, δπως ό λαός άποφάσισε καί προτού, ή μιά στήν άχρόπολη
χαί ή άλλη δίπλα στό Σωτήρα Δία' καί νά γραφτή καί στί ς δυό χαί τούτο
έπιτ:λέον τό ψήφισμα καί νά φροντίσουν τήν άναγραφή κι οί φίλοι κΐ οί
δικοί τού Εύφρονα' καί ή κάθε φορά βουλή καί οί στρατηγοί νά φροντί-
ζουν γιά τούς άπόγονου; τού Εύφρονα, καί νά ' χουν αύτοί τό δικαίωμα νά
παρουσιάζονται στή βουλή καί στή συνέλευση τοΰ λαοΰ πρώτοι ύστερα
άπό τήν τέλεση τών ίερών. Ά λ λ ά καί τώρα ό λαός, έπε-.δή άνάλαβε νά
φροντίσει γιά τό άνήλικο παιδί τοΰ Εύφρονα καί ψήφισε τή σχετικήν ί π ό -
φαση καί πρέσβεις έστειλε στό λαό τών Σικυωνίων, θά φροντίσει καθώς καί
στό μέλλον σ* δ,τι χρειαστή, για νά ξέρουν δλοι πώς ό λαός τών 'Αθη-
ναίων, άν κανείς τόν εύεργετήσει, δχι μόνο τούς ίδιους πού τό ' πραςαν,
άλλά καί τούς γιούς τών εύεργετών στοχάζεται πώς πρέπει νά τιμά καί νά
θυμάται τις ευεργεσίες. Γιά τήν άναγραφή τέλος τών στηλών ό ταμίας
τοΟ δημόσιου νά μετρήσει πενήντα . δραχμές ' άπό τό ποσό τ ί προορι-
σμένο γιά τίς δαπάνες τών ψηφισμάτων.

— ( σ έ στέφανο)— — ( σ έ στέφανο)— — ( σ έ στέφανο)—

ή βουλή ό λαός ή βουλή

33. Ά π ό νόμο τών Νισυρίων (πιθανώς γιά τήν ταφή

τύραννου στήν πατρίδα )· τοΟ III αί, Ι Έιτιγραφή τής Νίσυρος· / —
Inscriptiones Graecae, X I I 3. 8 7 ' D i t t e n b e r g e r , Syll. lnscr.gr
III 1220.
ν

1 . . . εί δέ τις κ α θά[πτηι ή έπί]|στσμα έφιστάι, άποτει-

σά[τω] | δ ρ α χ μ ά ς μυρίας καί αίρέτω | τόν νεκρόν ή τό έ π ί σ τ α μ α '
εί [δέ] y κ α μ ή δ ρ η ι , α ί ρ ό ν τ ω τ ο ί π ρ ο σ τ [ ά ] | τ α ι ' εί δ έ κ α μ ή ά ρ ω ν τ ι 5
το[ί π ρ ] ο | [ σ τ ] ά τ α ι , ά π ο τ ε ι σ ά ν τ ω έ κ α σ τ ο [ ς | δ ρ α χ μ ά ] ς χ ι λ ί α ς έ ν εύ-

— III —
ίο θύναι[ς, | φ α ι ν έ τ ω δέ| 6 χ ρ ή ι ζ ω ν έπί [τώι || ήμίσει είς τ ο ύ ς

, , κ ι ά» κανε'ς τόν θάβει ή τοποθετεί στήλη πάνω ατό μνήμα του, νά

πληρώσει πρόστιμο δέκα χιλιάδες . δ ρ α χ μ έ ς ' καί νά σηκώνει άπ* έχει
τόν νεκρό ή τή στήλη άν δέν τά σηκώσει, νά τά σηκώσουν οί άρχοντες
. π ρ ο σ τ ά τ ε ς " κι άν δέν τά σηκώσουν, νά πληρώσουν, δταν θά δίνουν
λόγο για τή διαχείριση, χίλιες , δραχμές · ό καθένας τους, κι άς τούς
καταγγέλνει, μέ δικαιώματα στά μ-.σά, δποιος θέλει "

-ι Ε π ε ι δ ή δέν σώθηκε άπό τήν έπιγραφή παρά τοΟτο μόνο τό μέρος,

δέν όρίζεται γιά τί άκριβώς πρόκειται' άπό άνάλογες δμως περίπτωσες
( cf 'Γπερείδ. II 2θ' Λυκούργ. κ Λ ε ω κ ρ 1 1 5 ' Δημοσθ. X X I ιο6" Ψ -
ΙΙλούτ. β. τ. δ. (!»ητ. 833 b = 1 9 Α καί άρ. 38 ) θά μποροΟσε v i συν-
αχθή πώς πρόκειται γιά κάποιο τύραννο ή άνατροπεα γενικά τού πολι-
τεύματος — περίπτωση έγκλήματος, δπου άνάμεσα στ9 άλλα έπιτίμια,
άπαγορεύεται συνήθως ή ταφή καί τοΰ ένοχου καί τοΟ γένους

+ 36. ΟΙ Συρακούσιοι δημεύουν τήν περιουσία κ a i

καταστρέφουν τά μνημεία του 'Αγαθοκλή· ê. 289. | Άπό τό
Διόδωρο, X X I ι 6 , 6 :

οί δέ Σ υ ρ α κ ο ύ σ ι ο ι τής δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς τ υ χ ό ν τ ε ς (ύστερα άπό τό

θάνατο τοΟ τύραννου ) τήν ' Α γ α θ ο κ λ έ ο υ ς ο ύ σ ί α ν έ δ ή μ ε υ σ α ν , τ ά ς δέ
ε ί κ ό ν α ς τ ά ς ά ν α τ ε θ ε ί σ α ς ύ π ' σ ύ τ ο ύ κ α τ έ σ π α σ α ν |<ο

+ 37. 'Απόφαση τών Συρακούσιων γιά τό γένος τοΰ

τ υ ρ ά ν ν ο υ ' Ι ε ρ ώ ν υ μ ο υ - έ 2J4/3. | Ά π ό τό Διόδωρο. X X V I ι6:

μ ε τ ά τήν ' Ι ε ρ ω ν ύ μ ο υ τ ε λ ε υ τ ή ν οί Σ υ ρ α κ ο ύ σ ι ο ι έ λ θ ό ν τ ε ς είς έκ-

κ λ η σ ί α ν έ ψ η φ ί σ α ν τ ο τ ο ύ ς σ υ γ γ ε ν ε ί ς τ ο ΰ τ υ ρ ά ν ν ο υ κ ο λ ά σ α ι , καί
τ ά ς γ υ ν α ί κ α ς ό μ ο ϊ ω ς τ ο ι ς ά ν δ ρ ά σ ι ν ά ν ε λ ε ΐ ν , καί μηδέ |Μζαν ά π ο -
λ ι π ε ϊ ν τ υ ρ α ν ν ι κ ή ς σ υ γ γ ε ν ε ί α ς ]<»>

+ 38. ΟΙ Κώοι άνασκάβουν τόν τάφο τοΰ τύραννου Νι-

κία- 2° μισό τοΰ l a l . | Επίγραμμα τοΰ Κριναγόρα, Π α λ . ' Α ν θ ο λ . I X 8 ι :

—" Ι126 —
 Μ ή εϊπτ]ς θ ά ν α τ ο ν βιοτής ö p o v είσί κ α μ ο ΰ σ ι ν , / ώ ς ζ ω ο ΐ ς ,
ά ρ χ α ί σ υ μ φ ο ρ ώ ν Ι τ ε ρ α ι . / δ θ ρ ε ι Ν ι κ ί ε ω Κ φ ο υ μ ό ρ ο ν ήδη ε κ ε ί τ ο /
είν ά ΐ δ π , ν ε κ ρ ό ς δ ' ή λ θ ε ν ύιτ' ή έ λ ι ο ν / ά σ τ ο ί γ ά ρ τ ύ μ β ο ι ο μετ-
ο χ λ ή σ σ α ν τ ε ς ό χ ή α ς , / ε ϊ ρ υ σ α ν ές π ο ι ν ά ς τ λ ή μ ο ν α δ υ σ θ α ν έ α .

,, Μή πής πώς ό θάνατος είναι τό τέρμα τής ζωής' χαί γιά τους πε-
θαμένους χάποτε, έτσι σα ν ά ' ν α ι ζωντανοί, αρχίζουν συφορές καινούργιες.
Κύτια τό θάνατο τοΟ Κώου Νικία' κοιτότανε στόν άδη πιά, χαί πεθαμένος
ήοθε στό ήλιοχώς χαί πάλι' γιατί οί πολίτες άνοιξαν τόν τάφο του χαί σύ-
ρανε τό δόλιο καχοθάνατο γιά τιμωρία

Η Τόν τύραννο, πού ή άνατροπή κι ό θάνατός του άκολουθεί φαίνε-

ται τήν Ά κ τ ι α κ ή νίκη τού Αύγουστου, γνωρίζουμε άπό πλήθος έπιγραφές
καί νομίσματα (βλ. RE X V I I S . 338 Nr 3 2 ) xt άπό φτωχές πληροφο-
ρίες τής παράδοσης, άπ' δπου καί ή παραπάνω γιά τήν έκταφή του. Σ'
άπόφασες γιά τήν άπάλειψη τών όνομάτων τών φίλων του άπό τόν κατά-
λογο τών Εερέων ( cf άρ. 1 1 στί. 120 κέ. ) άναφέρεται φαίνεται ή προη-
γούμενη σέ κατάλογο έπιγραφή, Z i e h e n , Leg. Graec. Sacr. II 143 :

Έ π ί μ ο ν ά ρ χ ο υ ' Ρ η γ Ι λ λ ο υ μηνός Ύακινθί]ου τετράδι 1 Ά ρ ι σ τ ί ω ν Χ α ι ρ ί π ο υ 6

έν dpxqc ν(ο]|πόας ε ί π ε ν έπεί δ ι α ν ε κ ω ς π ο λ λ ά κ ι ς έψα|φισμένας τάς των
Ι ε ρ α τ ε υ κ ό τ ω ν κατά II τ ά ξ ι ν έ σ τ ά λ λ α ν έ π ι γ ρ α φ ά ς ά τ έ λ ε σ τ ο ς ές | τώ π α ρ ό ν
έ μ ε ι ν ' ά ν ν ώ μ α , καθήκει δέ νΟν | γε α ύ τ ά ς έπί τ έ λ ο ς ά χ θ ή μ ε ν , άγαθξιτύ|χςι
δεδόχθαι καί π ά λ ι ν π ά σ α ς μέν τ ά ς ά ί σ υ ν χ ω ρ ή τ ο ς έ π ι γ ρ α φ ά ς καί τ ά ς πα-
ρανόμως ένκεχαραγμένας έκκολάψαι διά τοΰ ι δαμοσίου, ές δέ λευκό-
λιθον ά ν α σ τ α θ ε ΐ | σ α ν ές τ ό Ιερόν σ τ ά λ α ν κατά τ ά ζ ι ν ώς ίερο|τεύκαντι
π α τ ρ ι α σ τ ε ί π ά ν τ α ς άνα(γρ)ά(ψ)αι.
 Y

δ ρ κ ο ι

δ ι ο μ ω μ ό κ α τ ε δ ' έν τ ώ ψηφίσματι τ ώ Δ η μ ο φ ά ν τ ο υ ( = άρ. 8),

κ τ ε ν ε ί ν τ ό ν τήν π α τ ρ ί δ α π ρ ο δ ι δ ό ν τ α καί λ ό γ ω καί έ ρ γ ω καί χειρί
καί ψήφω. μή γ ά ρ ο ΐ ε σ θ ε τ ώ ν μέν ο ύ σ ι ώ ν ά ς ö v οί π ρ ό γ ο ν ο ι κ σ τ α -
λ ί π ω σ ι , κ λ η ρ ο ν ό μ ο ι ε ί ν α ι , τ ώ ν δ ' δ ρ κ ω ν καί τής π ί σ τ ε ω ς , ήν δ ό ν τ ε ς
οί π α τ έ ρ ε ς ύ μ ώ ν δ μ η ρ ο ν τ ο ι ς θ ε ο ΐ ς τής κοινής ε ύ δ α ι μ ο ν ί α ς τής πό-
λ ε ω ς μ ε τ ε ΐ χ ο ν , τ α ύ τ η ς δέ μή κ λ η ρ ο ν ο μ ε ί ν |<ο Λυκοΰργ. κ. Λ ε ω κ ρ . 127.

3 ' . Πανηγυρικός δρκος τών 'Αθηναίων γιά τήν προσ-

τασία τής δημοκρατίας ένάντια στήν όλιγαρχία καί τήν
τυραννία ε. 410/9 | Ά π ό τό ψήφισμα τοΰ Δημοφάντου ( = i p . 8 ) ,
97 Άνδο-χίδ. I 97 Ό μ ό σ α ι δ ' Α θ η ν α ί ο υ ς ά π α ν τ α ς κ α θ ' Ι ε ρ ώ ν τε-
:

λ ε ί ω ν , κ α τ ά φ υ λ ά ς καί κ α τ ά δ ή μ ο υ ς , ά π ο κ τ ε ν ε ί ν τ ό / τ α Ο τ α
π ο ι ή σ α ν τ α ό δέ δ ρ κ ο ς έ σ τ ω δ δ ε '

, κ τ ε ν ώ καί λ ό γ ω καί έ ρ γ ω καί ψήφω καί τή έ μ α υ τ ο ΰ χειρί,

ά ν δ υ ν α τ ό ς φ δς ά ν κ α τ α λ ύ σ η τήν δ η μ ο κ ρ α τ ί α ν τήν ' Α θ ή ν η σ ι , καί
έ ά ν τις ά ρ ξ η τ ι ν ' ά ρ χ ή ν κ α τ α λ ε λ υ μ έ ν η ς τής δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς τ ό λοι-
π ό ν , καί έ ά ν τις τ υ ρ α ν ν ε ΐ ν έ π α ν α σ τ ή ή τ ό ν τ ύ ρ α ν ν ο ν σ υ γ κ α τ α -
σ τ ή σ η . καί έ ά ν τις ά λ λ ο ς ά π ο κ τ ε ί ν η , δ σ ι ο ν α ύ τ ό ν ν ο μ ι ώ ε ί ν α ι κ α ί
π ρ ό ς θ ε ώ ν καί δ α ι μ ό ν ω ν , ώ ς π ο λ έ μ ι ο ν κ τ ε ί ν α ν τ α τ ώ ν ' Α θ η ν α ί ω ν ,
καί τ ά κ τ ή μ α τ α τ ο ΰ ά π ο θ α ν ό ν τ ο ς π ά ν τ α ά π ο δ ό μ ε ν ο ς ά π ο δ ώ σ ω
98 τ ά ήμίσεα τ ώ ά π ο κ τ ε ί ν α ν τ ι , καί ουκ ά π ο σ τ ε ρ ή σ ω ο ύ δ έ ν . έ ά ν δέ τις
κ τ ε ί ν ω ν τ ι ν ά τ ο ύ τ ω ν ά π ο θ ά ν η ή έ π ι χ ε ι ρ ώ ν , εδ π ο ι ή σ ω α ύ τ ό ν τε
κα[ί τ ο ύ ς π α ΐ δ α ς τ ο ύ ς έ κ ε ί ν ο υ κ α θ ά π ε ρ Ά ρ μ ό δ ι ό ν τε καί Ά ρ ι σ τ ο -
γ ε ί τ ο ν α καί τ ο ύ ς ά π ο γ ό ν ο υ ς α ύ τ ώ ν . ό π ό σ ο ι δέ δρκοι ό μ ώ μ ο ν τ α ι
Ά θ ή ν η σ ι ν ή έν τ ώ σ τ ρ α τ ο π έ δ ω ή ά λ λ ο θ Ι π ο υ έ ν α ν τ ί ο ι τ φ δ ή μ ω τ φ
' Α θ η ν α ί ω ν , λ ύ ω καί άφίημι. '

,, θ ά χάμω χαί μέ λόγο χαί μ' έργο χαί μέ ψήφο χαί μέ τό χέρι μου,
άν τό μπορώ, νά θα»ατωϋί) ό που καταλύσει τήν Α θ η ν α ϊ κ ή δημοκρατία κι
ό πού άπ' èl(b καί πέρα σέ περίοδο που ή δημοκρατία έχει καταλυθή κατ-
έχει κάποιαν άρχή, καθώς κι δποιος έπιχειρήσει νά γίνει τύραννος ή συνερ-

—" Ι128 —
γήσει στήν έγκατάσταση τυραννίβς. Kt άν κάποιος άλλος θανατώσει τόν έ-
νοχο, θά τόν θεωρήσω καθαρό μπροστά στούς θεούς χαί στις όντότητες, σα
νά σχότωσε όχτρό τών "Αθηναίων χαί ξεπουλώντας δλα τοΟ πεθαμένου τ'
άγαθά, θά δώσω τά μισά σ' αύτόν πού τόν σχότωσε χαί τίποτε δέν θά τοΟ
στερήσω. Κι άν χάνεις θανατώνοντας χάποιον άπ" αύτούς ή έπιχειρώντας
σχοτωθή, θά δείξω χαί σ'αύτόν χαί στά παιδιά του τήν εύγνω^οσύνη μου,
χαθώς μέ τόν 'Αρμόδιο χαί τόν Άριστογείτονα χαί τούς άπόγονούς τους.
Κ ι δλους τούς δρχους πού δοθήχαν οτήν 'Αθήνα ή στό στρατό ή δπου άλλοΟ
ένάντια στήν Ά θ η ν α ϊ χ ή δημοκρατία, τούς άκυρώνω καί τούς λ ύ ν ω " .

40. Ό όρκος τών Χερσονησιτών* c.k 300—280 \ 'Επιγραφή

άιτό τήν πόλη Χερσόνησο τής Ταυριχής Χίρσόνησος· / — L a t y s c h e w ,
laser. Ο. P. Fux. I V 79' D i t t e n b e r g e r , Syll. Inscr. gr. • I 360.

ό μ ν ύ ω Δ ί α , Γ ά ν , " Α λ ι ο ν , Π α ρ θ έ ν ο ν , | [θε]ούς ' Ο λ υ μ π ί ο υ ς καί

' Ο λ υ μ π ί α ς | [κ]αί ή ρ ω α ς όσοι π ό λ ι ν καί χ ώ ρ α ν | καί τ ε ί χ η έ χ ο ν τ ι
τ ά Χ ε ρ σ ο ν α σ ι | ί Γ ά ν ό μ ο ν ο η σ ώ ύ π έ ρ σ ω τ η ρ ί α ς | καί έ λ ε υ θ ε ρ ί α ς πό- 5
λ ε ο ς καί π ο λ ι | τ ά ν , καί ο ύ π ρ ο δ ω σ ώ Χ ε ρ σ ό ν α σ ο ν | ο ύ δ έ Κ ε ρ κ ι ν ΐ τ ι ν
ο ύ δ έ Κ α λ ό ν λιμέ|να ούδέ τ δ λ λ α τ ε ί χ η ο ύ δ έ τ ά ς δλ||λας χ ώ ρ α ς δ ν ίο
Χ ε ρ ο ο ν α σ ί τ α ι νέμον|ται ή έ ν έ μ ο ν τ ο ούθενί ούθέν ο ύ τ ε ° Ε λ | λ α ν ι
ο υ τ ε β α ρ β ά ρ ω ι , ά λ λ ά δ ι α φ υ λ α | ξ ώ τώι δ ά μ ω ι τώι Χ ε ρ σ ο ν α σ ι τ ά ν .
ού|δέ κ α τ α λ υ σ ώ τ ά ν δ α μ ο κ ρ α τ ί α ν ού|(δέ τώι π ρ ο δ ι δ ό ν τ ι καί κ α τ α 15
λ ύ ο ν τ ι έίπιτρεψώ ο ύ δ έ σ υ γ κ ρ υ ψ ώ , ά λ λ ά έ | ξ α γ γ ε λ ώ τ ο ι ς δ α μ ι ο ρ γ ο ί ς
τ ο ί ς κα|τά π ό λ ι ν . καί π ο λ έ μ ι ο ς έ σ σ ο ύ μ α ι τώ[ι] έ π ι β ο υ λ ε ύ ο ν τ ι καί
π ρ ο δ ι δ ό ν τ ι ή άψι||στάντι Χ ε ρ σ ό ν α σ ο ν ή Κ ε ρ κ ι ν ΐ τ ι ν ή | Κ α λ ό ν λ ι μ έ ν α 2θ
ή τ ά τ ε ί χ η καί χ ώ ρ α ν | τ ά ν Χ ε ρ σ ο ν α σ ι τ δ ν καί δ α μ ι ο ρ γ η ο ώ | καί
β ο υ λ ε υ σ ώ τ ά ά ρ ι σ τ α καί δ ι κ α ι ό τ α | τ α π ό λ ε ι καί π ο λ ί τ α ι ς " καί τ ό ν
σαστή]|οα τώι δ ά μ ω ι δ ι α φ υ λ α ξ ώ καί ούκ έ|χφερομυθησώ τ ώ ν ά π ο ρ - 25
ρ ή τ ω ν ού|θέν ο ύ τ ε π ο τ ί " Ε λ λ α ν α ο ύ τ ε π ο τ ί βά[ρ]|βαρον, δ μ έ λ λ ε ι
τ ά μ π ό λ ι ν β λ ά π τ ε ι ν · | ο ύ δ έ ν δ ω ρ ε ά ν δ ω σ ώ ο ύ δ έ δ ε ξ ο ύ μ α ι || έπί 30
β λ ά β α ι π ό λ ε ο ς καί π ο λ ι τ ά ν , ο ύ δ έ έ π ι β ο υ λ ε υ σ ώ δ δ ι κ ο ν π ρ ά γ μ α
ούθε|νί ούθέν τ ώ μ π ο λ ι τ ά ν τ ώ μ μ ή ά φ ε | σ τ α κ ό τ ω ν , ο ύ δ έ τ ώ ι έπιβου-
λ ε ύ ο ν τ ι I έ π ι τ ρ ε ψ ώ ο ύ δ έ σ υ γ κ ρ υ ψ ώ ο ύ θ έ ν ούθε]||νί, ά λ λ ' ε ί σ α γ - 35
γ ε λ [ ώ καί κ ρ ι ν ώ ψά[φωι] | κ α τ ά τ ο ύ ς ν ό μ ο υ ς " ο ύ δ έ συνωμο[σ(]|αν
σ υ ν ο μ ο ύ μ α ι ο ΰ τ ε κ α τ ά τ ο υ κοιν[ού] | τ ο υ Χ ε ρ σ ο ν α σ ι τ ά ν ο ύ τ ε κ α τ ά
τ ώ μ [πο]|λιτάν ο ύ δ ε ν ό ς δ ς μή ά π ο δ έ δ ε ι κ τ α [ ι || π ] ο λ έ μ ι ο ς τ ώ ι δ ά - 4°

Δήμου καταλύοεως καί τυραννί&ος — 129 — 9

 μ ω ι · εί δέ τινι συνώ|[μο]σα καί ε ΐ τινι κ α τ σ λ έ λ σ μ μ α ι δρ[κωι | ή
έ ί π ε υ χ ά ι , δ ι α λ υ σ α μ έ ν ω ι μ έ ν δμ[ει]|νον ε ϊ η κ α ί έμοί καί τ ο ι ς έ μ ο ί ς ,
45 έμμέ|νοντι δέ τ ά έ ν α ν τ ί α . καί ε ϊ τ ι ν ά κ σ || σ υ ν ω μ ο σ ί α ν α ! σ [ θ ω ] μ σ ι
έοΟσσν [ή γι)|νομέναν, έ ξ α γ γ ε λ ώ τ ο ι ς δ α μ [ ι ο ρ ] | γ ο ΐ ς . ο ύ δ έ σ ΐ τ ο ν
ά π ό τοΟ π ε δ ί ο υ ά [ π α ] | γ ώ γ ι μ ο ν ά π ο δ ω σ ο Ο μ α ι ο ύ δ έ έξ[α]|ξώ ά λ λ ά ι
5ο ά π ό τ ο υ π ε δ ί ο υ ά λ λ ' ή [ές] || Χ ε ρ σ ό ν α σ ο ν . ΖεΟ κ α ί Γ ά καί " Α λ ι ε
[καί| I Π α ρ θ έ ν ε καί θεοί ' Ο λ ύ μ π ι ο ι , έμμένο[ν]|τι μέμ μοι εδ εΤη έν
τ ο ύ τ ο ι ς καί αύτ[ώι] | καί γένει καί τ ο ί ς έ μ ο ί ς , μή έμμέν[ον]|τι δέ
55 κ α κ ώ ς καί α ύ τ ώ ι κ α ί γ έ ν ε ι καί [τοις] || έ μ ο ί ς , καί μήτε γ ά μοι μήτε
θ ά [ λ α σ ] | α κ α ρ π ά ν φέροι μήτε γ υ ν [ α ΐ κ ε ς εύτε|κ]νοΐεν μήτε |

,,'Ορκίζομαι στό Δία, οτή Γ ή , στόν "Ηλιο, στήν Παρθένα +), στούς
'Ολύμπιους θεούς χαί στίς 'Ολύμπιες θέαινες χαί στού; ήρωες δσοι κατέ-
χουν τήν πόλη χαί τή χώρα χαί τά χάστρα τών Χερσονησιτών - θά όμο-
νοήσω γιά τή σωτηρία χαί τήν έλευθερία τής πόλης καί τών πολιτών καί
δέ θά παραδώσω τή Χερσόνησο, ούτε τήν ΚερχινΙτι, ούτε τόν Καλό Λ ι -
μένα, ούτε τ' άλλα τά κάστρα, ούτε τίποτε άπό τήν άλλη χώρα πού οί
ΧερσονησΙτες νέμονται ή ένέμονταν σέ χανένα, ούτε "Ελληνα ούτε βάρβαρο,
άλλά θά τά διατηρήσω στήν χατοχή τού λαού τών Χερσονησιτών, χαί δέ θά
χαταλύσω τή δημοχρατία, ούτε θά τό έπιτρέψω σ' αύτόν πού τήν προδίνει
χαί τήν χαταλεΐ, ούτε θά τό κρύψω μαζί του, άλλά θά τό φανερώσω ατούς
άρχοντες τής πόλης. Καί θά ' μαι όχτρός γ ι ' αύτόν πού έπιβουλεύεται χαί
προδίνει ή άποχωρίζει τή Χερσόνησο ή τήν ΚερχινΙτι ή τόν Καλό Λιμένα
ή τά χάστρα χαί τή χώρα τών Χερσονησιτών' χαί σάν άρχοντας καί σάν
βουλευτής, θά πράξω χαί θά στοχαστώ τά πιό χαλά χαί πιό δίχαια γιά
τήν πόλη χαί τούς πολίτες* χαί θά διαφυλάξω τό σωτήρα τού λαού χαί- δέ
θά φανερώσω τίποτε άπό τ' άπόρρητα, πού μπορεί νά βλάψει τήν πόλη
ούτε σ' Έ λ λ η ν α οδτε σέ βάρβαρο* χαί δέ θά δώσω χαί δέ θά δεχτώ δω-
ρεά γιά βλάβη τής πόλης χαί τών πολιτών, χαί δέ θά έπιβουλευτώ τίποτε
άδιχο γιά χανένα άπό τούς πολίτες πού δέν άπαρνήθηχαν τήν πατρίδα τους,
οδτε θά τό έπιτρέψω σ' αύτόν πού έπιβουλεύεται οδτε θά χρύψω τίποτε
μ* άλλον χανένα μαζί, άλλά θά τό μηνύσω χαί θά τό διχάσω μέ τήν ψήφο
μου σύμφωνα μέ τούς νόμους' χαί δέ θά πάρω μέρος σέ συνωμοσία ούτε

t ) Ivvoit τήν "Αριιμη.

— 13° —
Ενάντια ατό κοινό τών Χερσονησιτών ούτε ένάντια σέ πολίτη κανένα, πού
νά μήν έχει άποδειχτή όχτρός τοΟ λαού μας' κι άν συνωμότησα μέ κανένα
κι άν έχω δεθή μέ κανέναν δρκο ή μ' έπαρά, άν τά λύσω νά δώ κι έγώ
κι οί δικοί μου κάθε καλό, άν δμως μείνω σ' αύιά, νά μέ βρούνε τά ένάν-
τια. Κ ι άν καταλάβω νά ' χει γίνει ή νά γίνεται καμμιά συνωμοσία, θά τή
μηνύσω στους άρχοντες Καί δέ θά πουλήσω σιτάρι παρμένο άπό τόν κάμ-
πο, ούτε θά βγάλω άπό τόν κάμπο άλλοΟ, παρά στή Χεοσόνησο μόνο. Δία
καί Γ ή καί "Ηλιε καί Παρθένα καί θεοί Ό λ ύ μ π ι ο ι , άν μείνω σ' αύτά νά
δούμε κι έγώ καί τό γένος μου κι ο! δικοί μου καλό, άν δμως δέ μείνω,
νά μ5ς βρή,κι έμέ καί τό γένος μου καί τους δικούς μου,τό κακό. καί γιά
μένα οΰτε ή γής ούτε ή θάλασσα νά φέρνει καρπό, ούιε οί γυναίκες νά γεν-
νούν παιδιά καλοκάμωτα "

41. Ό δημοκρατικός στρατιωτικός δρκος τών 'Αθηναίων

Ε φ ή β ω ν . I Ά π ό παρεμβολή στό Λυκούργο, κ. Λ ε ω κ ρ . 77 :

Ο ύ κ α τ α ι σ χ υ ν ώ δ π λ α τ ά Ιερά, ο ύ δ ' έ γ κ α τ α λ ε ί ψ ω τόν παρα-

« τ ά τ η ν δ τ ω δ ν σ τ ο ι χ ή σ ω , ά μ υ ν ώ δ έ καί ύ π έ ρ ( ε ρ ώ ν κ α ί ύ π έ ρ ό σ ί ω ν ,
καί μόνος καί μετά π ο λ λ ώ ν τήν π α τ ρ ί δ α δέ ούκ έλάττω παρα-
δ ώ σ ω , π λ ε ί ω δέ καί ά ρ ε ί ω δ σ η ς δ ν π α ρ α δ έ ξ ω μ α ι . καί ε ύ η κ ο ή σ ω
τ ώ ν άεί κραινόντων, καί τ ο ί ς θ ε σ μ ο ί ς τ ο ι ς ίδρυμένοις πείσομαι καί
£ σ ο υ ς δ ν ά λ λ ο υ ς τό π λ ή θ ο ς ίδρύσηται ό μ ο φ ρ ό ν ω ς ' καί ά ν τις άν-
<χιρή τ ο ύ ς θ ε σ μ ο ύ ς ή μ ή π ε ί θ η τ α ι , ούκ έπιτρέψω. άμυνώ δέ καί
μ ό ν ο ς κ α ί μ ε τ ά π ά ν τ ω ν κ α ί Ιερά τ ά π ά τ ρ ι α τ ι μ ή σ ω —

., Δέ θά ντροπιάσω τά δπλα τά ίερά, ούτε θά παρατήσω τόν παρα-

στάτη πού θά ταχτώ στό πλευρό του, χαί θά υπερασπίσω τά ίερά καί τά
δσια καί μόνος μου καί μέ πολλούς' χαί τήν πατρίδα δέ'θά παραδώσω στούς
μεταγενέστερους πιό άδύναμη, μά πιό άκμαία καί πιό δυνατή, άπ' δσο θά
τήν παραλάβω. Καί πρόθυμα θ' άκούσω τίς άρχές καί θά πειθαρχήσω στούς
καθιερωμένους θεσμούς καί σ' 5σου; άλλου; θά καθιέρωνε όμόφρονα ή πλειο-
ψηφία' κι άν κανείς άναιρεί τούς θεσμούς ή δέν ύπαχούα σ' αυτούς, δέ θά
τό έπιτρέψω, άλλα θά τού; ύαερασπίσω καί μόνος μου καί μ ' δλους. Καί θά
τιμήσω τά ίερά τών πατέρων μου — ' '

42. Ά π ό τόν δρκο τής Άθηναϊκής^βουλής τών Πεντακο-

— III —
σ ί ω ν . I Ά π ό τήν εδρύτατη ποινική δικαιοδοσία της ('Αριστ. Ά θ η ν ,
Π ο λ . 45>χ ) ή βουλή δέν διατηρεί παρά τό δικαίωμα τών δεσμών σ' όρισμέ-
νες περίπτωσες· / — Δηιιοσθ. X X I V 144 :

ο ύ δ έ δ ή σ ω ' Α θ η ν α ί ω ν ο ύ δ έ ν α , δς ä v έ γ γ υ η τ ά ς τ ρ ε ί ς καθιστή:
τά α ύ τ ά τ έ λ ο ς τ ε λ ο Ο ν τ α ς , π λ ή ν έ ά ν τις έπί προδοσίςι τής π ό λ ε ω ς
ή έπί κ α τ α λ ύ σ ε ι τ ο ΰ δ ή μ ο υ σ υ ν ι ώ ν ά λ ώ —

,, καί δέ θά ρίξω στά δεσμά κανένα 'Αθηναίο που θά ' δαζε τρεις
έγγυητές άπό τήν Ιδια φορολογική τάξη, έξόν άν πιαστή κανείς νά προδί-
νει τήν πόλη ή νά ένεργεί γιά τήν κατάλυση τής δημοκρατίας " —

43. 'Από τον δρκο τών Ήλιαστών. | 'Από τό Δημοσθένη,

X X I V 148 : ά ν α γ ν ώ σ ε τ α ι δ ' ή μ ϊ ν αύτού τούτου 6νεκα τόν τών
Ή λ ι α σ τ ώ ν δ ρ κ ο ν |<ο / παρεμβολή δρκου — 149 :

— κ α ί τ ύ ρ α ν ν ο ν ο ύ ψηφιοΰμαι ε ί ν α ι ο ύ δ ' ό λ ι γ α ρ χ ί α ν - ο ύ δ ' έ ά ν

τις κ α τ α λ ύ η τ ό ν δ ή μ ο ν τ ό ν ' Α θ η ν α ί ω ν ή λ έ γ η ή έπιψηφίζη π α ρ ά
ταύτα, ού πείσομαι —

, , κ α ί δέ θά ψηφίσω νά έγκατασταθή τυραννία, οδ:ε ολιγαρχία - οδτ*

άν κανείς ή προτείνει ή ψηφίζει ένάνιια σ' αύτά, θά συναινέσω " —

— III —
 βασιλεύς y à p καί τύραννος απας έχθρός έλευθερία καί
νόμοις έναντύος|<ο
Δημοσθένης. V I 25
 Τό i . 336, Sud μ ί λ ι ς χρόνια Οστιρχ άπό τήν ήττα τών 'Αθηναίαν-
οχή Χαιρώνιια, ό Κτησιφών χαταθέτιι στήν 'Αθηναϊκή βουλή πρόταση
νά στιφανβθή 6 προταθλητής τοΟ άντιολιγαρχιχοΟ - άντιμοναρχιχοΟ αγώ-
να Δημοσθένης μέ χρυοό στέφανο γιά τίς μ«γάλ·ς του πρός τήν πατρίία-
ί>πηρ»σί·ς.'Π πρόταση Ιπριπι νά ιίσαχθή χαί νά έπιχυραθή άπό τή συν
έλιυοη τοΟ λαοΟ — άλλά ταυτόχρονα ό κορυφαίος άπό τούς ήγέτις τής
φΐλομακ«Βονιχής παράταξη;, 6 Αίοχίνη; τήν προοβΑλλιι μέ Ινστααη
παρανομίας ( περί Στεφ. ,54 κέ. ). προβάλλοντας άνάμ·οα οτ' άλλα
τυπικά κωλύματα καί τόν ουσιαστικό Ισχυρισμό δτι τό αιτιολογικό τής
πρότασης , . ά ρ ε τ ή ς έ ν ε κ α καί ε ύ ν ο ΐ α ς ή ς Ε χ ω ν δ ι α τ ε λ ε ί ε ί ς τ ε
τούς "Έλληνας άπαντος καί τόν δήμον τ ω ν ' Α θ η ν α ί ω ν , καί
άνδραγαθίας, καί διότι διατελεί πράττων καί λέγων τά
β έ λ τ ι σ τ α τ ψ δ ή μ φ καί π ρ ό θ υ μ ό ς έστι π ο ι ε ί ν Ö τι ά ν δύνηται
άγαθόν" ιΐναι ψέμα, μιά χαί σέ τόσο μ ι γ ά λ ι ς συφορέ; Ιφιρ» τήν-
'Αθήνα ή Αντιφιλιππιχή πολιτική τού Δημοσθένη. Πραγματικά βέν θά
μποροΟσ* νά φανταστή χανιίς γιά τήν πρόταση τοΟ Κτηοιφώντα πιό
Ακατάλληλη οτιγμή άπό τήν έπαϋριο τής ήττας ατή Χαιρώνκα — αλλά
οΒτι χαί γιά τήν έκϋχαση τής ύπόθισης ßjx»pa άπό Ιξι χρόνια ( I.
330), δταν ό νικηφόρος 'ΑλέξανΒος Ιφχαν· οτά IvBôttpa τής 'Αοίας,.
βικαιώνονχας φχινομ*νιχά μέ μιά πιρίλαμπρη χαί οάν παραμυθένια
καχάχτηση τή μαχι'ονική, χαθώς χαί τή φιλομακ«Βονιχή πολιτική τών
Αντίπαλαν το5 Δημοσθένη. Ό Αίοχίνης Ανάπτυξ· τήν κατηγορία του
οτόν π·ρ(φημο κ α τ ά Κτησιφώντος λόγο του, χαί τήν ύπιράσπιση
χοΒ Κτησιφώντα, ουσιαστικά δμω; τ ή ; αποτυχημένη; πολιτική; του-
ΑνΑλαβι ό Δημοοθένης μέ Ινα άπό τά λαμπρότιρα λογοτιχιχά μνημιία
τής αρχαιότητας, τόν περί Στεφάνου λόγο. Ή Ικβαση τής Βίχης
ίχιίνης άποτιλιΐ μοναΒιΧό φαινόμινο αχήν παγκόομια Ιστορία : Ή
'Αθήνα, μιχρή πιά χι' Ασήμαντη πολιχιία μέσα ατήν τ·ράατια μαχιΒο-
νική ήγιμονία καί μέοα ατού; Απέραντους τοΰ νέου κόσμου δρίζοντις,
μά χ ί λ κ ς φορές πιό μ ι γ ά λ η χαί πιό φβχιινή οιή ουνιίΒηοη τής Αξίας
τοΟ ΒημοχρατικοΟ (Βιώίους πού πραγμΑτωσ* χαί μέ τή Βημιουργία ένός
6πέροχου πολιτισμού τό Βιχαίασ·, Ανα6έχ·ται χαί χαταξιώνιι ήθιχά
τόν Αποτυχημένο Βημοκρατικόν αγώνα πού Τ ή ; έπέβαλ· δ μιγΑλος Της
σύμβουλος, χαί ΒποβΑλλοντας τόν Αίσχίνη στό τίμημα τής κατηγορίας,
του, Απονέμιι τό οτέφανο τής (Ογνωμοσύνης Τ η ; στό Δημοσθένη.
 44. Ή ήθική δικαίωση ένός καταδικασμένου άπό τήν
Ιστορική μοίρα δημοκρατικοΟ άγώνα. | Ό Δημοσθένης άπαντά
στόν Αίσχίνη πού τόν κατηγορεί γιά τήν ήττα τής Χαιρώνειας καί τή
γενική άποτυχία τής πολιτικής του / — περί Σ τ ε φ ά ν ο υ ( X V I I I ) ,
192 χέ.

Ά λ λ ά μήν τ ό μέν π σ ρ ε λ η - 1 9 2 Ά λ λ ά τ ί περασμένα είναι πάντα

λ υ θ ό ς άεί π α ρ ά π ά σ ι ν ά φ ε ΐ τ σ ι ,
καί ούδείς περί τ ο ύ τ ο υ π ρ ο τ ί -
θησίν ο ύ δ α μ ο ύ β ο υ λ ή ν τ ό δέ
μ έ λ λ ο ν ή τ ό π α ρ ό ν τήν τ ο ύ
συμβούλου τάξιν άπαιτεϊ. τότε
τ ο ί ν υ ν τ ά μέν έ μ ε λ λ ε ν , ώ ς έδό-
κει, τ ώ ν δ ε ι ν ώ ν , τ ά δ ' ή δ η π α
ρήν, έν ο ί ς τήν π ρ ο α ί ρ ε σ ί ν
μ ο υ σ κ ό π ε ι τής π ο λ ι τ ε ί α ς , μή
τ ά συμβάντα συκοφάντει. τό
μέν γάρ π έ ρ α ς , ώ ς ά ν ό δ α ί -
μων βουληθη, π ά ν τ ω ν γίγνε-
ται" ή δέ π ρ ο α ί ρ ε σ ι ς α ύ τ ή τ ή ν
τ ο ύ σ υ μ β ο ύ λ ο υ δ ι ά ν ο ι α ν δή-
λ ο ι . μή δ ή τ ο ϋ θ ' ώ ς ά δ ί κ η μ ' 193
έ μ ό ν θης, εί κ ρ α τ ή σ α ι σ υ ν έ β η
Φ ι λ ί π π ω τ η μ ά χ η · έν γ ά ρ τ φ
θ ε ώ τό τ ο ύ τ ο υ τ έ λ ο ς ήν, ο ύ κ
έμοί. ά λ λ ' ώ ς ο ύ χ ά π α ν θ ' δ σ '
ένήν κ α τ ' ά ν θ ρ ώ π ι ν ο ν λ ο γ ι -
σ μ ό ν ε ί λ ό μ η ν , καί δ ι κ α ί ω ς τ α ύ -
τ α κ ά π ι μ ε λ ώ ς έ π ρ α ξ α καί φι-
χαί γιά όλους περασμένα, χαί χάνεις
δέν έρχεται νά προτείνει τί μέτρα
πρέπει γ ι ' αύτά νά παρθοΟνι' τό
μέλλον ή τό παρόν είναι έχεΤνα πού
χαλοΟνε στή θέση του τό σύμβουλο
τής πολιτείας. Τότε λοιπόν, δπως
δλο ι πιστεύαμε, άλλοι κίντυνοι έρ-
χόντανε, άλλοι βρίσκονταν κιόλας
μπροστά μας — διτου σκύψε νά δής
τους σκοπούς καί τή θέση τής δικής
μου πολιτικής, μή διαστρέφεις τήν
άλήθεια άπό τήν πορεία τών γεγο-
νότων. Ή έκβαση δλων τών άνθρώ-
πινων κρέμεται άπό χάποια ψηλότε-
ρη δύναμη1 τό στοχασμό τοϋ πολι-
τικού μόνον ή σκοποθεσία τής πολι-
τικής του θά τόν δείξει. Μή λοιπόν
μού καταλογίζεις σάν έγκλημα δικό
μου, άν συμβήκε σέ κείνη τή μάχη
νά νικήσει ό Φίλιππος' τό άποτέλε-
σμα βρισκόταν στά χέρια τού Θεο0·
δχι στά διχά μου τά χέρια. Mac πώς
δλα τά μέτρα, πού θά μπορούσαν,
δσο φτάνει ό άνθρώπινος υπολογι-
σμός, νά παρθούν, πώς δέν τά υίο-
θέτησα καί πώς τίμια χαί μέ φρον-

— III —
λ ο π ό ν ω ς ύπέρ δύνσμιν, ή ώς τίδα χαί μ ' ένεργητικότητα πάνω
ο ύ κ α λ ά καί τής π ό λ ε ω ς ά ξ ι α άπό τή δύναμή μου δέν τά πραγμά
π ρ ά γ μ α τ " έ ν ε σ τ η σ ά μ η ν κ α ί ά- τωσα, ή πώς έμπλεξα α' ύποπτε
ν α γ κ α ΐ α , τ α Ο τ ά μοι δ ε ΐ ξ ο ν , τήν πόλη χι άνάξιες της χι δχι άνα
καί τ ό τ ' ήδη κ α τ η γ ό ρ ε ι μ ο υ . 194 πόφευχτες περιπέτειες — αυτά πρώ
εί δ ' ό σ υ μ β ά ς σ κ η π τ ό ς μή μό- τα δείξε μου χαί τότε πιά χατηγό
ν ο ν ήμών, ά λ λ ά καί π ά ν τ ω ν ρα με, τότε μόνο. "Αν Εμως ή θύελ
τών ά λ λ ω ν Ε λ λ ή ν ω ν μείζων λα πού ξέσπασε πάνω μας στάθηκε
γ έ γ ο ν ε , τί χ ρ ή π ο ι ε ί ν ; ώ σ π ε ρ πιό δυνατή, δχι μόνο άπό μάς άλλά
ά ν ε ϊ τις ν α ύ κ λ η ρ ο ν , π ά ν τ ' έπί χι άπ' δλους τούς "Ελληνες, — τ'
σ ω τ η ρ ί φ π ρ ά ξ α ν τ α , καί π ά σ ι πρέπει νά γίνει ; "Οπως Ενα καρα-
κ α τ α σ κ ε υ ά σ α ν τ α τό πλοΐον βοκύρη, πού θά'κανε κάθε τι γιά νά
άφ' ών ύ π ε λ ά μ β α ν ε ν σωθήσε- έξασφαλίσει ένα σίγουρο ταξίδι κι
σαι, είτα χειμώνι χρησάμενον άρμάτωσε τό καράβι του μ' δλα δσα
καί π ο ν η σ ά ν τ ω ν α ύ τ ώ τ ώ ν πίστευε χρήσιμα γιά τή σωτηρία
σ κ ε υ ώ ν ή καί συντριβέντων του, μά πού τού λάχανε μεγάλες τρι -
δ λ ω ς , τής ν α υ μ α χ ί α ς α ί τ ι ώ τ ο . κυμιές καί παραλύσανε τ ' άρμενα ή
ά λ λ ' οΟτ' έ κ υ β έ ρ ν ω ν τήν ν α ΰ ν . κι όλότελα κομματιάστηκαν, νά τόν
φήσειεν ά ν , ώ σ π ε ρ ο ύ δ ' έ σ τ ρ α κατηγορούσε κανείς γιά τό ναυάγιο.
τ ή γ ο υ ν έ γ ώ , ο ύ τ ε τής τ ύ χ η ς Μά δέν κυβερνούσα έγώ τό καράβι,
κύριος ήν, ά λ λ ' έκείνη τών θ' άποκρινότανε, δπως δέν στρατη-
π ά ν τ ω ν . |<ί γούσα κι έγώ. ούτε κυρίαρχος ή-
μουν τής τύχης έγώ, άλλά έκείνη
τών πάντων.

' Ε π ε ι δ ή δέ π ο λ ύ ς τοίς σ υ μ · ι Έ π ε ι δ ή δμως έπιμένει στ* άποτε-

βεβηκόσιν έ γ κ ε ι τ α ι , β ο ύ λ ο μ α ί
τι καί π α ρ ά δ ο ξ ο ν ε ί π ε ΐ ν . καί
μ ο υ π ρ ό ς Δ ι ό ς καί θ ε ώ ν μηδείς
τήν ύ π ε ρ β ο λ ή ν θ α υ μ ά σ η ά λ λ ά
μετ' ε ύ ν ο ι α ς δ λ έ γ ω θ ε ω ρ η σ ά -
τω· εί γ ά ρ ήν ά π α σ ι π ρ ό δ η λ α
τά μ έ λ λ ο ν τ α γ ε ν ή σ ε σ θ α ι , καί
προήδεσαν π ά ν τ ε ς , καί σύ
π ρ ο ΰ λ ε γ ε ς , Α ί σ χ ί ν η . καί διε-
λέσματα τόσο πολύ, θ' άποφασίσω
κι ένα κάτι παράξενο νά σας πώ,
καί μή, γιά τ' δ^οαα τών θεών, μή
σαστίσει νανείς άπό τήν ύπερβολή,
άλλά άς κυττάξει καλοπροαίρετα αύ
τό πού λέω. Λοιπόν, κι άν άκόμη τά
μελλούμενα νά γίνουν ήταν σ' δλους
φανερά κι δλοι τ ά ' ξ ε ρ α ν άπό πρίν
καί τά πρόλεγες, Αίσχίνη, κι έσύ
καί διαμαρτυρόσουν μάλιστα καί

- 13» -
μ α ρ ι ύ ρ ο υ β ο ώ ν καί κ ε κ ρ α γ ώ ς ,
δς ο ύ δ ' έ φ θ έ γ ξ ω , ο ύ δ ' ο ύ τ ω ς
ά π ο σ τ α τ έ ο ν τρ πόλει τούτων
fjv, ε ΐ π ε ρ ή δ ό ξ η ς ή π ρ ο γ ό ν ω ν
ή τού μέλλοντος αίώνος είχε
λ ό γ ο ν . νύν μ έ ν γ ' ά π ο τ υ χ ε ΐ ν
δοκεϊ τών πραγμάτων, δ πάσι
κ ο ι ν ό ν έστιν ά ν θ ρ ώ π ο ι ς , δ τ α ν
τ ώ θ ε φ τ α ύ τ α δοκη· τ ό τ ε δ ' ά -
ξιοΰσα προεστάναι τών ά λ λ ω ν ,
είτ' ά π ο σ τ ά σ α τούτου, Φιλίπ-
πω προδεδωκέναι πάντας άν
Ι σ χ ε ν α ί τ ί α ν . εΐ γ ά ρ τ α ύ τ α
π ρ ο ε ί τ ' ά κ ο ν ι τ ε ί . περί δ>ν ού-
δ έ ν α κ ί ν δ υ ν ο ν δ ν τ ι ν ' ο ύ χ ύπέ-
μ ε ι ν α ν οί π ρ ό γ ο ν ο ι , τίς ο ύ χ ί
κ α τ έ π τ υ σ ε ν ά ν σ ο υ ; μή γ ά ρ
τής π ό λ ε ώ ς γε, μηδ' έμοΰ.
τίσι δ ' ό φ θ α λ μ ο ί ς , π ρ ό ς Δ ι ό ς ,
έ ω ρ ώ μ ε ν ά ν τ ο ύ ς είς τήν π ό λ ι ν
ά ν θ ρ ώ π ο υ ς ά φ ι κ ν ο υ μ έ ν ο υ ς εί
τ ά μέν π ρ ά γ μ α τ ' είς δ π ε ρ νυνί
π ε ρ ι έ σ τ η , ή γ ε μ ώ ν δ έ κ α ί κύριος
ήρέθη Φ ί λ ι π π ο ς ά π ά ν τ ω ν , τ ό ν
δ ' ύ π έ ρ τ ο υ μή γ ε ν έ σ θ α ι τ α ύ τ '
ά γ ώ ν α Ετεροι χ ω ρ ί ς ή μ ώ ν ή σ α ν
π ε π ο ι η μ έ ν ο ι , καί τ α ύ τ α μηδέ-
π ώ π ο τ ε τής π ό λ ε ω ς έν τ ο ι ς
Ιμπροσθεν χρόνοις άσφάλειαν
ά δ ο ξ ο ν μ ά λ λ ο ν ή τόν ύπέρ τών
κ α λ ώ ν κ ί ν δ υ ν ο ν ήρημένης ; τίς
γ ά ρ ούκ οΤδ' Ε λ λ ή ν ω ν , τίς δέ
β α ρ β ά ρ ω ν , δτι καί π α ρ ά θ η -
— III
βοώντας χαί κράζοντας, έσύ, πού
δέν άνοιξες τότε τό στόμα σου — ού-
τε πάλι μ 9 αύτό θά μπορούσε ν' ά-
φησε ι τούς άγώνες ή πόλη μας, άν
λογάριαζε κάπως τή δόξα. τούς πρό-
γονους ή τούς μελλούμενους αίώνες.
Τώρα τό μόνο πού μπορούν νά μδς
πούν είναι πώς άποτύχαμε,πού είναι
χλήρος τών άνθρώπων χοινός, δταν
έτσι δ θεός τό θελήσει' μ ' άν άντί-
θετα, ή 'Αθήνα, έχοντας τότε τήν
άξίωση νά βρίσκεται έπικεφαλής τών
'Ελλήνων, τήν παρατούσε ξαφνικά,
θά'δινε σ" δλους ά^ορμή νά τήν κα-
τηγορήσουν πώς πρόδωσε στό Φ ί -
λιππο τήν Ε λ λ ά δ α . "Αν δμως ή πό-
λη παρατούσε χωρίς άγώνα νά χαθή
ή ύπόθεση, πού μπροστά σέ κανένα
κίντυνο δέν ύποχώρησαν γ ι ' αύτήν
οί πατέρες μας, ποιός δέ θά σ' έφτυ'
νε κατά πρόσωπο ; — γιατί δχι βέ-
βαια τήν πόλη, ούτε έμένα. Μέ τί
μάτια, στ' δνομα τών θεών, θά μπο-
ρούσαμε νά κυττάμε τούς ξένους πού
θα ' ρχόνταν σιήν πόλη μας, άν τά
πράματα φτάναν έδώ πού φτάσανε,
νά βγή κι άρχηγός καί κυρίαρχος
δλων ό Φίλιππος, καί ν ά ' χ ο υ ν άλ-
λοι χωρίς έμάς άναλάβει τόν άγώνα
νά τ' άποτρέψουνε, δταν μάλιστα
ποτέ στούς καιρούς πού περάσανε
δέν προτίμησε ή πόλη τήν άδοξη
πιότερο άσφάλεια παρά τόν κίντυ-
νο σ* δποιον έπάξιο άγώνα ; Γιατί
ποιός άπ' τούς Έ λ λ η ν ε ς , ποιός άπ'
τούς βάρβαρους δέν ξέρει« πώς κι οί
—
β α ί ω ν κα( π α ρ ά τ ώ ν έτι τού-
των πρότερον Ισχυρών γενομέ-
ν ω ν Λ α κ ε δ α ι μ ο ν ί ω ν καί π α ρ ά
τού Περσών βασιλέως μετά
π ο λ λ ή ; χάριτος τ ο Ο τ ' δ ν άσμέ-
ν ω ς έ δ ό θ η τ η π ό λ ε ι δ τι β ο ύ λ ε
ται λ α β ο ύ σ η και τ ά έ α υ τ ή ς
έ χ ο ΰ σ η τό κ ε λ ε υ ό μ ε ν ο ν π ο ι ε ί ν
καί έ ά ν έτερον τ ώ ν ' Ε λ λ ή ν ω ν 203 φήνει ίναν άλλο νά στέκει έπιχερα-
προεστάναι; άλλ' ούκ ήν
τ α ύ θ ' , ώ ς έοικε, τ ο ϊ ς ' Α θ ή ν α ι -
οις π ά τ ρ ι ' ούδ"' ά ν έ κ τ ' ο ύ δ ' έμ-
φ υ τ α , ο ύ δ ' έ δ υ ν ή θ η π ώ π ο τ ε τήν
π ό λ ι ν ουδείς έκ π α ν τ ό ς του
χρόνου πείσαι τοις ίοχύουσι
μέν, μή δ ί κ α ι α δέ π ρ ά τ τ ο υ σ ι
προσθεμένην ά σ φ α λ ώ ς δου-
λ ε ύ ε ι ν , ά λ λ ' ά γ ω ν ι ζ ο μ έ ν η περί
π ρ ω τ ε ί ω ν κ α ί τιμής καί δ ό ξ η ς ,
κ ι ν δ υ ν ε ύ ο υ σ α π ά ν τ α τ ό ν αί
ώνα διατετέλεκε. καί τ α ΰ θ ' 2 0 4 χαί τήν τιμή καί τή δόξα. Τόσο μά-
ο ΰ τ ω σ ε μ ν ά καί π ρ ο σ ή κ ο ν τ α
τ ο ι ς ύ μ ε τ έ ρ ο ι ς ήθεσιν ύ μ ε ϊ ς
ύ π ο λ α μ β ά ν ε τ ' ε ί ν α ι , ώ σ τ ε καί
τών προγόνων τούς ταύτα πρά-
ξ α ν τ α ς μ ά λ ι σ τ ' έ π α ι ν ε ϊ τ ε . εί-
κ ό τ ω ς - τίς γ ά ρ ούκ ά ν ά γ ά -
σ α ι τ ο τ ώ ν ά ν δ ρ ώ ν έ κ ε ί ν ω ν τής
ά ρ ε τ ή ς , ο ϊ καί τ ή ν χ ώ ρ α ν καί
τήν π ό λ ι ν έ κ λ ι π ε ΐ ν ύ π έ μ ε ι ν α ν
εις τ ά ς τριήρεις έ μ β ά ν τ ε ς ύ π έ ρ
τ ο ύ μή τό κ ε λ ε υ ό μ ε ν ο ν ποιή-
σ α ι , τ ό ν μέν τ α ύ τ α σ υ μ β ο υ λ ε ύ -
σαντα θέμιστοκλέα στρατη-
γ ό ν έ λ ό μ ε ν ο ι , τ ό ν δ' ύ π α κ ο ύ -
ειν ά π ο φ η ν ά μ ε ν ο ν τ ο ι ς έ π ι τ α τ -
- 13»
θηβαΐοι xc οί πού πριν &π' αύτούς
άποχτήσαν τή δύναμη Λαχεδαιμό-
νι οι χι ό βασιλιάς τών Περσών
μέ χαρά χαί μ ' εύγνωμοσύνη θά δί-
ναν στήν πόλη μας χαί τά διχά της
νά διατηρεί χαί νά πάρει δ, τ ι άλλο
θά ήθελε, φτάνει μόνο νά χάνει αύ-
τό πού θά τήν προστάζουνε xat ν' ά-
λής τών Ε λ λ ή ν ω ν ; Μά δέν ήσαν
αύτά, καθώς φαίνεται, γιά τούς πα-
λιούς 'Αθηναίους πατροπαράδοτα*
δέν ήσαν ύποφερτά, μήτε μέσα στή
φύση τους, χι ούτε πού μπόρεσε πο-
τέ στόν αιών α κανείς νά καταφέρει
τήν πόλη νά σταθή στό πλευρό τών
ισχυρών πού καταπατούσαν τό δίκιο
γιά νά βρή στή σκλαβιά τήν άσφά-
λεια, άλλά στάθηκε πάντα στόν κίν-
τυνο άγωνιζόμενη γιά τά πρωτεία
λιστα βλέπετε τή σταθερότητα τούτη,
ύποδειγματική χαί τόσο ταιριαστή
μέ τό χαραχτήρα σας, πού τόν πιό
μεγάλο έπαινο κρατείτε γιά κείνους
πού τήν ένσάρκωσαν άνάμεσα στούς
προγόνους. Καί φυσικά' γιατί ποιός.
δέ θά θαύμαζε τήν άρετή τών άν-
θρώπων πού βαστάξαν ν' άφήσουν
καί τή χώρα χαί τήν πόλη τους χαί
νά μπουν στά χαράβια τους γιά νά
μή χάμουν αύτό πού τούς πρόστα-
ζαν χαί πού διαλέξανε στρατηγό τό
θεμιστοχλή πού τούς τά συμβούλεψε *
-
τομένοις Κυρσίλον καταλιθώ-
σ α ν τ ε ς , où μ ό ν ο ν α ύ τ ό ν ά λ λ ά
κ α ί α( γ υ ν α ί κ ε ς α ί ύ μ έ τ ε ρ α ι
τ ή ν γ υ ν α ΐ κ ' α ύ τ ο ΰ . ο ύ γ ά ρ 2θ5
έ ζ ή τ ο υ ν οί τ ό τ ' ' Α θ η ν α ί ο ι ο ΰ τ ε
φήτορ' ο ύ τ ε σ τ ρ α τ η γ ό ν δ ι ' δ τ ο υ
δουλεύσουσιν εύτυχώς, ά λ λ '
ο ύ δ έ ζ ή ν ή ξ ί ο υ ν , εί μή μ ε τ '
έ λ ε υ β ε ρ ί α ς έ ξ έ σ τ α ι τ ο ΰ τ ο ποι-
είν. ή γ ε ΐ τ ο γ ά ρ α ύ τ ώ ν Εκαστος
ο ύ χ ί τ ώ π α τ ρ ί καί τη μητρί μ ό
ν ο ν γ ε γ ε ν ή σ θ α ι , ά λ λ ά καί τ η
π α τ ρ ί δ ι . διαφέρει δέ τί ; δτι ό
μέν τοίς γονεΰσι μόνον γεγε-
ν ή σ θ α ι ν ο μ ί ζ ω ν τ ό ν τής ε ι μ α ρ -
μένης καί τ ό ν α ύ τ ό μ α τ ο ν θ ά -
ν α τ ο ν π ε ρ ι μ έ ν ε ι , ό δέ καί τ η
π α τ ρ ί δ ι ύ π έ ρ τοΰ μή τ α ύ τ η ν
έπιδείν δουλεύουσαν άποθνή-
σ κ ε ι ν έ θ ε λ ή σ ε ι , καί φοβερωτέ-
ρ α ς ή γ ή σ ε τ α ι τ ά ς ύβρεις καί
τ ά ς ά τ ι μ ί α ς , ά ς έν δ ο υ λ ε υ ο ύ σ η
τ η π ό λ ε ι φέρειν ά ν ά γ κ η , τ ο ΰ
θανάτου.
ένώ τόν Κυρσίλο, ποίι γνωμοδότησε
νά ύπακούσουν σ' αυτά πού τούς
πρόσταξαν, τόν λιθοβολήσανε, χι δχι
μόνον αύτόν, &λλά x a l τή γυναίκα
του οί διχές σας γυναίκες ; Οί τοτι-
vot 'Αθηναίοι δέ γυρεύαν ούτε πο-
λιτικό οδτε στρατηγό πού νά τούς
έξασφαλίσει μέ τή δουλεία τήν κα-
λοπέραση, άλλά οδτε νά ζήσουν κα-
ταδεχόντανε, άν δέ γινόταν νά ζή-
σουν έλεύτεροι. Γιατί καθένας άπ'
αύτούς είχε τ ή γνώμη πώς δέν γεν-
νήθηκε μόνο γιά τόν πατέρα του-
καί τή μάννα του, μά καί γιά τήν
πατρίδα. Καί νά σέ τί δ ι α ι ρ ο ύ ν ε ι
"Οτι αύτός πού πιστεύει πώς γεννή-
θηκε μόνο γιά τούς γονιούς του πε-
ριμένει τόν φυσικό καί γραμμένο του
θάνατο, ένώ αύτός πού πιστεύει πώς
γεννήθηκε καί γιά τήν πατρίδα του,
θάθελήσει νά πεθάνει καλλίτερα παρά
ν ά τ ή δή στή σκλαβιά,καί θά νομίσει
πιό φοβερές άπ' τό θάνατο τις προσ-
βολές καί τις άτίμωσες, πού κατα-
νάγκη, σάν ή πόλη του σκλαβωϋή,
θά ύποφέρει μαζί μέ τούς άλλους.

Εί μέν τ ο ί ν υ ν τ α ΰ τ ' έπεχεί- 2θό Ά ν λοιπόν έπιχειρούσα νά π &

ρουν λέγειν, ώς έ γ ώ προήγα- πώς έγώ γιά πρώτη φορά σας ένέ-
γον ύμάς άξια τών προγόνων πνευσα ένα φρόνημα άντάξιο μέ τό
φ ρ ο ν ε ί ν , ο ύ κ Ισθ* δ σ τ ι ς ο ύ κ φρόνημα τών πατέρων σας, δέν 6-
ά ν ε ί κ ό τ ω ς έπιτιμήσειέ μοι. πάρχει κανείς πού νά μή μποροΟσε
νΟν δ ' έ γ ώ μέν ύ μ ε τ έ ρ α ς τ ά ς μέ τό δίκιο του νά μ' έπιτιμήσει.
τοιαύτας προαιρέσεις άπο- Μά δέν τό κάνω' έγώ βεβαιώνω πώς
φ α ί ν ω , καί δ ε ί κ ν υ μ ' δτι καί αύτές οί άρχές δέν είναι άλλες άπό
τΙς δικές σας άρχές, έγώ δείχνω δτι

— III —
 π ρ ό έ μ ο ΰ τ ο ύ τ ' ε ί χ ε τό φρό
ν η μ ' ή π ό λ ι ς , τ ή ς μέντοι διακο-
ν ί α ς τής έ φ ' έ κ ά σ τ η ς τ ώ ν πε-
π ρ α γ μ έ ν ω ν καί έ μ α υ τ ώ μετ-
ΐ ΐ ν α ί φημι, ο δ τ ο ς δέ τ ώ ν δ λ ω ν 207
κ α τ η γ ο ρ ώ ν , καί κ ε λ ε ύ ω ν ύ μ ά ς
έμοί π ι κ ρ ώ ς έχειν ώ ς φ ό β ω ν
καί κ ι ν δ ύ ν ω ν α ΐ τ ί ω τή π ό λ ε ι .
τής μέν είς τό π α ρ ό ν τιμής έ μ '
ά π ο σ τ ε ρ ή σ α ι γ λ ί χ ε τ α ι . τά δ ' εις μού στερήσει γυρεύει τήν τιμή τής
ά π α ν τ α τόν χρόνον έγκώμι'
ύ μ ώ ν ά φ α ι ρ ε ι τ α ι . ει γ ά ρ ώ ς ο ύ
τά βέλτιστ' έμοΰ πολιτευσα-
μένου τουδί καταψηψιεΐσθε,
ή μ α ρ τ η κ έ ν α ι δ ό ξ ε τ ε , ο ύ τή τής
τύχης άγνωμοσύνη τά συμ-
β ά ν τ α πσθεΤν. ά λ λ ' ούκ έστιν,
ούκ Ιστιν δπως ήμάρτετ1, άν-
δρες ' Α θ η ν α ί ο ι , τ ό ν ύ π έ ρ τής
ά π ά ν τ ω ν έ λ ε υ θ ε ρ ί α ς καί σ ω τ η -
ρίας κίνδυνον άράμενοι, μά
τούς Μαραθώνι προκινδυνεύ-
σ α ν τ α ς τών προγόνων, καϊ
τ ο ύ ς έν Π λ α τ α ι α ΐ ς π α ρ α τ α ξ α -
μ έ ν ο υ ς , καί τ ο ύ ς έν Σ α λ α μ ϊ ν ι
ν α υ μ α χ ή σ α ν τ α ς καί τ ο ύ ς έ π '
' Α ρ τ ε μ ι σ ί ω , καί π ο λ λ ο ύ ς έτέ
ρ ο υ ς τ ο ύ ς έν τ ο ι ς δ η μ ο σ ί ο ι ς
μ ν ή μ α σ ι ν κειμένους ά γ α θ ο ύ ς
ά ν δ ρ α ς , οϋς ά π α ν τ α ς όμοίως
ή πόλις τής αύτής ά ξ ι ώ σ α σ α
τιμής Ι θ α ψ ε ν , Α ί σ χ ί ν η , ο ύ χ ί
τούς κατορθώσαντας αύτών
ο ύ δ έ τ ο ύ ς κ ρ α τ ή σ α ν τ α ς μό-
ν ο υ ς . δ ι κ α ί ω ς , δ μέν γ ά ρ ήν
άνδρών άγαθών Ιργον άπασι
— III
x a l πριν άπό μένα τούτο τό φρόνη-
μα είχε ή πόλη μας χαί δέν άξιώ-
νω παρά πώς μετέχω χι έγώ στήν
πραγμάτωση τών άποφάσεων που δ
παγόρεψε στούς καιρούς μ α ς — ένώ
αύτός, κατηγορώντας τήν δλη πολι-
τιχή μας χαί προτρέποντάς σας νά
μ' άπεχθάνεστε σάν αΐτ^ο σέ φόβους
χαί κίντυνους γιά τήν πόλη μας, νά
στιγμής, άπό σ ί ς δμως δλα τά έγκώ-
μια άφαιρεϊ τής ύστεροφημίας. Γιατί
άν καταδιχάσητε τόν Κτησιφώντα
μέ τήν πεποίθηση πώς ή πολιτική
(ίου δέν έξυπηρέτησε τ' άψηλότερο
συμφέρο τής πόλης μας, θά φανήτε
: πώς πραγματικά λαθέψατε, δχι πώς
πάθατε τίς συφορές άπό τήν άδικη
γιά σας τροπή τής τύχης. Ά λ λ ά
δχι, δέν έλαθέψατε σεις, 'Αθηναίοι,
δέν έλαθέψατε πού σηκώσατε τόν
κίντυνο γιά τή-λευτεριά καί τήν ά-
σφάλεια τών 'Ελλήνων, τ' όρκίζομα:
στούς προγόνους πού πρόταξαν στό
Μαραθώνα τά στήθη τους, σ' αύτούς
πού παρατάχτηκαν στί ς Πλαταιές,
σ' αύτούς πού ναυμάχησαν στή Σα-
λαμίνα καί στό 'Αρτεμίσιο καί σ'δ-
λους τούς γενναίους πού κοίτονται
στά δημόσια μνήματα, δλοι θαμένοι
τό ίδιο άπό τήν πατρίδα τους, πού
άπόδωσε σ' δλους, Αίσχίνη. τήν Ιδια
τιμή, κι δχι μόνο σ' αύτούς πού πε-
τύχανε καί σ' αύτούς πού νικήσανε
μόνο. Καί δίκαια' δ,τι ήταν χρέος
τών γενναίων άνδρών, δλοι τό πρά-
—
π έ π ρ α κ τ α ι i f j τ ύ χ η δ ' , ήν ό
δ α ί μ ω ν ένειμεν έ κ ά σ τ ο ι ς , τ α ύ τ η
κέχρηνται.
Έπειτ', ώ κατάρατε καί 2
γ ρ α μ μ α τ ο κ ύ φ ω ν , σ ύ μέν τής
π α ρ ά τ ο υ τ ω ν ί τιμής καί φ ι λ α ν -
θ ρ ω π ί α ς Ιμ* ά π ο σ τ ε ρ ή σ α ι βου-
λ ό μ ε ν ο ς , τ ρ ό π α ι α καί μ ά χ α ς
καί π α λ α ί ' Ι ρ γ ' έ λ ε γ ε ς , 5>ν τί-
νος προσεδεΐθ' ό π α ρ ώ ν ά γ ώ ν
ο ύ τ ο σ ί ; έμέ δ ' , 2> τ ρ ι τ α γ ω ν ι -
σ τ ά , τ ό ν περί τ ώ ν π ρ ω τ ε ί ω ν
σύμβουλον τή πόλει παριόντα,
τό τ ί ν ο ς φ ρ ό ν η μ α λ α ρ ό ν τ ' ά
ν α β α ί ν ε ι ν έπί τ ό β ή μ ' έδει ; τό 2
του τούτων άνάξι' έροΰντος ;
δικαίως μέν τ ' ά ν ά π έ θ α ν ο ν .
έπεί ο ύ δ ' ύ μ ά ς , ά ν δ ρ ε ς ' Α θ η -
ν α ί ο ι , ά π ό τής α ύ τ ή ς δ ι α ν ο ί α ς
δ ε ί τ ά ς τ ' Ιδίας δ ί κ α ς καί τ ά ς
δ η μ ο σ ί α ς κρίνειν, ά λ λ ά τ ά μέν
τ ο ύ κ α θ ' ή μ έ ρ α ν βίου σ υ μ β ό -
λ α ι α έπί τ ώ ν ίδίων ν ό μ ω ν κ α ί
έργων σκοποΰντας, τάς δέκοι·
ν ά ς π ρ ο α ι ρ έ σ ε ι ς εις τ ά τών
προγόνων άξιώματ' άποβλέ
π ο ν τ α ς ' καί π α ρ α λ α μ β ά ν ε ι ν
γ ' ά μ α τ ή βακτηρίςι καί τ ώ σ υ μ -
β ό λ φ τό φ ρ ό ν η μ α τό τής π ό -
λψως νομίζειν 6καστον ύμών
6εΤ, δ τ α ν τ ά δ η μ ό σ ι ' είσίητε
κρινοΟντες, ε ϊ π ε ρ ά ξ ι ' έ κ ε ί ν ω ν
π ρ ά τ τ ε ι ν οΤεσθε χ ρ ή ν α ι . |<ο
— III
ξανε' δσο γιά τήν έκβαση, χαθ«ίς Α-
κολούθησε τήν τύχη πού τοΰ χάρα-
ξε ή μοίρα.
ι Έ π ε ι τ α λοιπόν, ώ κατάρατε έσύ
καί γραμματοκύφωνα, ζητώντας νά
μέ στερήσεις άπό τήν τιμή καί τή.
βγενικιά χειρονομία τών συμπολι-
τών, ιστορούσες καί τρόπαια καί μά-
χες καί έργα παλαιά — πού τί
χρειαζόνταν στή δίκη μας τούτη ;
Κι έγώ, τριταγωνιστή, σάν έρχόμουν
νά συμβουλέψω τήν πόλη μας πώς
νά διατηρήσει τά πρωτεία της,
ποιανού τό φρόνημα έπρεπε, σάν ά-
• νέβαινα στό βήμα, νά πάρω ; Μή-
πως έκείνου πού θά πρότεινε κάτι
άνάξιο γιά τήν παράδοση τής πόλης ;
Μά τότε νά πέθαινα μέ τό δίκιο·
Γιατί έσείς, 'Αθηναίοι, δέν πρέπει
νά κρίνετε μέ τό ίδιο κριτήριο ιδιω-
τικές καί δημόσιες δίκες, άλλά τά
διάφορα πάνω στίς σύμβασες τών
καθημερινών ύποθέσεων νά τά κρίνε-
τε έξετάζοντας τούς ιδιαίτερους νό-
μους καί τίς πράξεις, τά ζητήματα
δμως τής δημόσιας πολιτικής άπο-
βλέποντας στίς άρχές καί στό ήθος
τών προγόνων' καί νά πιστεύει ό
καθένας σας πώς μαζί μέ τό ραβδί
τοΰ δικαστή πέρνει καί τής πατρί-
δας τό φρόνημα δταν μπαίνετε νά
δικάσητε ύποθέσεις δημόσιες, άν
θαρρείτε πώς πρέπει τά έργα σας
ν ά ' ν α ι άντάξια μέ τά έργα τών πα-
τέρων.
—
 Πολλά καί καλά καί με- Ναι, πολλά χαί ώραία χαί μεγά-
γ α λ ' ή π ό λ ι ς , Α ι σ χ ί ν η , καί π ρ ο - λα ή πόλη, Α ι σ χ ί ν η , χαί προτίμησε
είλετο και κατώρθωσεν δι' χαί κατώρθωσε χ ά ρ η σέ μέ, πού δέν
έ μ ο ύ , ώ ν ούκ ή μ ν η μ ό ν η σ ε ν . ση- τά λησμόνησε διόλου. Κ ι άπόδειξη'
μεΐον δέ' χειροτονών γάρ ό δταν ό λαός, άμέσως ύστερα άπό τή
δ ή μ ο ς τ ό ν έ ρ ο ΰ ν τ ' έπί τ ο ί ς τε- μάχη τής Χαιρώνειας, διάλεγε τό
τελευτηκόσιν παρ' αύτά τά ρήτορα πού θά έκφωνοΟσε τόν έπι-
σ υ μ β ά ν τ α , ού σ ' έχειροτόνησε τάφιο πάνω στούς νεχρούς, δέ διά-
προβληθέντα, καίπερ εΰφωνον λεξε έσέ πού προτάθηχες, μ ' δλο
δ ν τ α , ούδέ Δ η μ ά δ η ν , άρτι πε- πού ' σαι καλλίφωνος, ούτε τόν Δη-
ποιηκότα τήν είρήνην, ούδ' Ή - μάδη πού μόλις είχε κλείσει τήν ει-
γ ή μ ο ν α , ο ύ δ ' ά λ λ ο ν ύ μ ώ ν ού- ρήνη μέ τό Φ ί λ ι π π ο , οδτε τόν Έ -
δ έ ν α , ά λ λ ' έμέ. καί π α ρ ε λ θ ό ν - γήμονα, ούτε άλλον κανένα άπό σάς,
τ ο ς σ ο υ καί Π υ θ ο κ λ έ ο υ ς ώ μ ώ ς ά λ λ ά έμέ Καί σάν άνεβήκατε,κι έσύ
καί άναιδώς, ώ Ζ ε ύ κ α ί θεοί, κι ό Πυθοκλής, θεοί, μέ πόση ά-
καί κ α τ η γ ο ρ ο ύ ν τ ω ν έμού τ α ύ θ ' παν θρωπία κι άδιαντροπιά,καί βρί-
ά καί σ ύ ν υ ν ί , κ α ί λ ο ι δ ο ρ ο υ μ έ - ζοντάς με μοΟ κατηγορούσατε τά ί -
νων, έτ'άμεινον έχειροτόνησεν δια πού καί τώρα μοΟ κατηγορείς,
έμέ. τ ό δ ' α ϊ τ ι ο ν ούκ άγνοεΐς - έμένα διάλεξε καί π ά λ ι ' καί ξέ-
μ έ ν , δ μ ω ς δ έ «βράσω σ ο ι κ ά γ ώ . ρεις βέβαια τό γιατί, άλλά θ* άκού-
άμφότερ' ήδεσαν αύτοί, τήν σεις κι άπό μέ τό λόγο : Γνωρίζανε
τ' έμήν εΰνοιαν καί π ρ ο θ υ μ ί α ν μέ τί πατριωτισμό καί τί δραστηριό-
μ ε θ ' ής τΛ πράγματ' έπρατ- τητα διαχειρίστηκα έγώ τ ή διχή
τ ο ν . καί τ ή ν ή μ ε τ έ ρ α ν ά δ ι κ ί α ν · τους ύπόθεση—μά ξέρανε μαζ( χαί τή
ä γ ά ρ εύθενούντων τών πραγ- δ ι χ ή σας δολιότητα' γιατί τίς σχέ-
μάτων ήρνεΐσθε διομνύμενο·, σεις σας μέ τόν όχτρό. πού μ'δρκους
ταΟτ'έν οίς έπταισεν ή πόλις μάλιστα δσο ή πόλη μου εύτυχούσε
ώμολογήσατε. τούς ουν έπί τ(ς άρνιόσαστε, τις μολογήσατε στό
τοις κοινοΐς άτυχήμασιν 5»ν πρώτο παραπάτημά της. "Ενιωσαν
έ φ ρ ό ν ο υ ν λ α β ό ν τ α ς ά δ ε ι α ν έχ πώς αύτοί πού στις δημόσιες συφορές
θ ρ ο ύ ς μ έ ν π ά λ α ι , φ α ν ε ρ ο ύ ς δέ έμείνανε γιά τά φρονήματα του; άτι-
τόθ' ήγήσανθ' αύτοΐς γεγενή- μώρητοι,ήσαν,άπό πολύ πριν όχτροί·
σθαι. είτα καί προσήκειν ύπο ' πού φανερώθηκαν τότε μονάχα. Κ α ί
λαμβάνοντες τόν έροΰντα έπί πίστευαν πώς δ ρήτορας πού θά μι-
τ ο ΐ ς τ ε τ ε λ ε υ τ η κ ό ο ι κ α ί τ ή ν έκεί- λούσε πάνω στους νεκρούς καί θά έγ-
νων άρετήν κοσμήσοντα, μήθ' κωμίαζε τό μεγαλείο τους, δέν ταί-

—" Ι142 —
ό μ ω ρ ό φ ι ο ν μηθ' ό μ ό σ π ο ν δ ο ν
γεγενημένον είναι τοις πρός
έκείνους π α ρ α τ α ξ α μ έ ν ο ι ς , μ η δ '
έ κ ε ΐ μέν κ ω μ ά ζ ε ι ν και π α ι ω ·
ν ί ζ ε ι ν έπί τ α ϊ ς τ ώ ν ' Ε λ λ ή ν ω ν
σ υ μ φ ο ρ α ΐ ς μετά τών αύτοχεί-
ρ ω ν τοΟ φόνου, δ ε ΰ ρ ο δ ' έ λ -
θ ό ν τ α τ ι μ ά σ θ α ι , μηδέ τ η φ ω ν ή
δ α κ ρ ύ ε ι ν ύ π ο κ ρ ι ν ό μ ε ν ο ν τήν
έ κ ε ί ν ω ν τ ύ χ η ν , ά λ λ ά τη ψ υ χ η
σ υ ν α λ γ ε Τ ν . τοΟτο δ ' έ ώ ρ ω ν
π α ρ ' έ α υ τ ο ΐ ς καί π α ρ ' έμοί,
π α ρ ά δ ' ύ μ ϊ ν ου. διά τ α ΰ τ ' 6μ
έ χ ε ι ρ ο τ ό ν η ο α ν καί ο ύ χ ύ μ ά ς .
καί ο ύ χ δ μέν δ ή μ ο ς ο ύ τ ω ς , οί
δέ τ ώ ν τ ε τ ε λ ε υ τ η κ ό τ ω ν π α τ έ -
ρες καί ά δ ε λ φ ο ί οί ύ π ό τοΟ
δ ή μ ο υ τ ό θ ' α ί ρ ε θ έ ν τ ε ς έπί τ ά ς
ταφάς ά λ λ ω ς πως, ά λ λ ά δέον
π ο ι ε ί ν α ύ τ ο ύ ς τό π ε ρ ί δ ε ι π ν ο ν
ώ ς π α ρ ' ο ί κ ε ι ο τ ά τ ω τ ώ ν τετε-
λευτηκότων, ώσπερ τ ά λ λ ' εΐ-
ωθε γίγνεσθαι, τ ο ϋ τ ' έποίησαν
π α ρ ' έμοί, ε ί κ ό τ ω ς ' γ έ ν ε ι μέν
γ ά ρ Εκαστος έ κ ά σ τ ω μ ά λ λ ο ν
ο ί κ ε ΐ ο ς ήν έ μ ο ΰ . κ ο ι ν ή δέ π ά σ ι ν
ούδείς έ γ γ υ τ έ ρ ω φ γ ά ρ έκεί
ν ο υ ς σ ω θ ή ν α ι καί κ α τ ο ρ θ ώ σ α ι
μ ά λ ι σ τ α διέφερεν, ο ύ τ ο ς καί
παθόντων ά μήποτ' ώφελον
τής ύ π έ ρ ά π ά ν τ ω ν λ ύ π η ς π λ ε ί -
στον μετεΐχεν.
— III —
ριαζε ν ά ' ν α ι κανείς πού μπήκε
στήν (δια στέγη χαί συνομολόγησε
πίστη μ' αύτούς πού τούς άντιπαρα-
τάχτηχαν, ούτε έχεΐ νά γλεντοχοπ£
χαί νά παιανίζει γιά τις συφορές
τών Ε λ λ ή ν ω ν μαζί μέ τούς αύτουρ-
γούς τής σφαγής χαί σάν έρχεται
έδώ νά χερδίζει τιμές, ούτε νά θρη-
νεί μέ τήν πλαστή τού ήθοποιού φω
νή τήν τύχη τους. ιιά νά πονοί μέ
τήν ψ*χή του' χι αύτό τό βλέπανε
στόν έχυτό τους χαί σέ μέ, σέ σάς δ.
μως δχι' γ ι ' αύτό χι άνάθεσαν σέ μέ
τόν έπιτάφιο χι δχι σέ χάποιον άπό
τή διχή σας φάρα. Ά λ λ ά καί μόνον
ό λαός ; Οί Ιδιοι οί πατέρες χι οί
άδερφοί, πού όριστήχανε άπό τήν
πόλη νά φροντίσουν τήν ταφή, δντας
δποχρεωμένοι άπό τό έθιμο νά δώ-
σουν τό νεχρόδειπνο στό σπίτι τοΟ
κοντινότερου μέ τούς νεκρούς συγγε-
νή, στό δικό μου τό δώσανε σπίτι.
Καί φυσικά' χαθένας χωριστά μέ κα-
θένα άπό τούς νεχρούς ήταν περισ-
σότερο άπό μέ συγγενής, χάνεις δ-
μως άπέναντι σ' δλους μαζί περισ"
σότερον άπό μένα' γιατί αύτός πού
περισσότερο άπ' δλους ένδιαφερό-
ταν νά σωθούνε xal νά νιχήσουνε,αύ-
τός χι δτ*ν άδ-.κη μοίρα τούς έλαχε,
αύτός περισσότερο άπ' δλους συμμε
ριζόταν τή κοινή γιά τήν τύχη τους
λύπη.
έπειδή Δημοσθένης Δημοσθένους Παι
ανιεύς π ο λ λ ά ς καί μ ε γ ά λ α ς χρείας
παρέσχηται τώ δήμω τώ 'Αθηναίων
καί π ο λ λ ο ύ ς τ ώ ν σ υ μ μ ά χ ω ν καί π ρ ό -
τ ε ρ ο ν καί έν τ ώ π α ρ ό ν τ ι κ α ι ρ ώ βεβο
ήθηκε — ' " · καί δ ι α τ ε λ ε ί ε ύ ν ο υ ς ώ ν
τ ώ δ ή μ ω τ ώ ' Α θ η ν α ί ω ν , καί λ έ γ ε ι καί
π ρ ά τ τ ε ι δ,τι ά ν δ ύ ν η τ α ι ά γ α θ ό ν ύ π έ ρ
τε α ύ τ ώ ν ' Α θ η ν α ί ω ν καί τ ώ ν ά λ λ ω ν
Ε λ λ ή ν ω ν , δ ε δ ό χ θ α ι τ ή β ο υ λ ή καί τ ώ
δήμω τώ 'Αθηναίων έπαινέσαι. Δημο-
σθένην Δημοσθένους Παιανιέα καί
σ τ ε φ α ν ώ σ α ι χ ρ υ σ ώ σ τ ε φ ά ν ω . καί ά-
ν α γ ο ρ ε ύ σ α ι τ ό ν σ τ έ φ α ν ο ν έν τ ώ θ ε ά -
τρω Διονυσίοις, τραγωδοΐς καινοΐς,
τής δέ ά ν α γ ο ρ ε ύ σ ε ω ς τ ο ύ σ τ ε φ ά ν ο υ
έ π ι μ ε λ η θ ή ν α ι τήν π ρ υ τ α ν ε ύ ο υ σ α ν φυ-
λ ή ν καί τ ό ν ά γ ω ν ο θ έ τ η ν .
 •
μακρυνός
έπιτάφιος τής δημοκρατίας
 χαλεπόν μέν κινηθήναι πόλιν ουτω ξυστδσαν άλλ" έπεί
γενομένω παντί φθορά έστιν, ούδ' ή τοιαύτη ξύστασις τόν
άπαντα μενεϊ χρόνον, άλλά λυθήσεται.
Πλάτων, ΙΊολιτεΙσ, 5 l 6 a
 45. Ά π ό τήν περίοδο τής οίκουμενικής δουλείας ( / at.
μ. Χ. ) £νας φιλόσοφος πλέκει τό έπιτάφιο έγκώμιο τής drp-
χ α ί α ς δημοκρατίας· / - [ Λ ο γ γ ί / ο υ ]
Ε κ ε ί ν ο μέντοι λ ο ι π ό ν — · · · ι
διασσφήσαι — ' · ' δπερ έζήτη-
σ έ τις τ ώ ν φ ι λ ο σ ό φ ω ν π ρ ό ς
<έμέ> ϋναγχος ,,θσΟμα μ'
Ιχει, " λ έ γ ω ν , ,, ώ ς ά μ έ λ ε ι καί
έτέρους π ο λ λ ο ύ ς , πώς ποτε
κ α τ ά τ ό ν ήμέτερον α ί ώ ν α πι-
θ α ν α ί μέν έ π ' ά κ ρ ο ν καί π ο λ ι -
τ ι κ ο ί , δ ρ ι μ ε ΐ α ι τε καί έντρε-
χ ε ΐ ς , καί μ ά λ ι σ τ α π ρ ό ς ή δ ο ν ά ς
λ ό γ ω ν ε ύ φ ο ρ ο ι , ύ ψ η λ α ί δέ λ ε ( α ν
καί ύ π ε ρ μ ε γ έ θ ε ι ς , π λ ή ν εί μή τι
σ π ά ν ι ο ν , ούκέτι γ ε ν ν ώ ν τ α ι φύ-
σεις. τ ο σ α ύ τ η λ ό γ ω ν κ ο σ μ ι κ ή
τις έ π έ χ ε ι τ ό ν βίον ά φ ο ρ ί α . ή 2
ν ή Δ Ι ' " Ιφη , , π ι σ τ ε υ τ έ ο ν έκεί-
ν ω τ ώ θ ρ υ λ ο υ μ έ ν ω , ώ ς ή δημο-
κρατία τών μ ε γ ά λ ω ν ά γ α θ ή
τιθηνός, fj μ ό ν η σ χ ε δ ό ν καί
σ υ ν ή κ μ α σ α ν οί περί λ ό γ ο υ ς
δεινοί καί σ υ ν α π έ θ α ν ο ν ; θρέ-
ψαι τε γ ά ρ , φ α σ ί ν , ι κ α ν ή τ ά
φρονήματα τών μεγαλοφρόνων
ή έ λ ε υ θ ε ρ ί α καί έ π ε λ π ί σ α ι καί
— III
π. "Υψους, 44 :
Μοΰ άπομένει ?μω; άκόμη νά δια-
σαφήσω ίνα ζήττ,μα — έχείνο που
ένα; άπό τους φιλόσοφους μας μέ
ρωτοΟσε τελευταία : — ' Βαθειά μέ
κατέχει' μοΰ έλεγε, ' δπως καί πολ-
λούς άλλους βέβαια άπορία, πώς
συμβχίνει τέλος πάντων στήν έποχή
μας νά ύπάρχουν ιδιοφυΐες έξαίρετα
προικισμένες στό νά πείθουνε, νά
διαπρέπουν στά δημόσια θέματα, ό'
ξύιατε; καί ζωηρές κι έξοχα ίκανές
ατού λόγου τά θέλγητρα — άλλά ά
ναστήματα παραμεγάλα χαί πολύ
άψηλά, έξω άπό σπάνιες ίσως έξαί.
ρεσες, νά μή γεννιώνται τώρα πλέον.
Είναι τόσο μεγάλη τού άνώτερου λό ·
γου ή στειρότητα πού δέρνει τώρα
τόν παγκόσμιο βίο. "Η, μά τήν άλή-
θεια', έλεγε, 'πρέπει νά πιστέψου-
με έκεΐνο τό θρυλούμενο, π ώ ; ή δη-
μοκρατία είναι ή μόνη άγαθή τρο-
φ4ς τών έξόχων πνευμάτων, ή δη-
μοκρατία πού μόνο μαζί της ίσως
άκμάσανε καί μαζ'. τ η ; κατόπι πε-
θάνανε κι οί μεγάλοι τοΰ λόγου τε-
χνίτε; ; Γιατί μόνη ή έλευθερία είναι,
λένε, ίκανή νά θρέψε: τά φρονήμα-
τα τών ύπερόχων πνευμάτων, νά
στηρίξει τίς έλπίδες τους καί σύνα-
—
ά μ α δ ι ε λ θ ε ϊ ν τά π ρ ό θ υ μ ο ν τής
π ρ ο ς ά λ λ ή λ ο υ ς έριδος καί τής
περί τ ά π ρ ω τ ε ί α φ ι λ ο τ ι μ ί α ς ,
ετι γ ε μήν διά τ ά π ρ ο κ ε ί μ ε ν α 3
έν τ α ΐ ς πολιτείαις έπαθλα
έ κ ά σ τ ο τ ε τ ά ψ υ χ ι κ ά προτερή-
ματα τών ρητόρων μελετώμε
να ά κ ο ν ά τ α ι καί ο ί ο ν έκτρίβε-
ται καί τ ο ι ς π ρ ά γ μ α σ ι κ α τ ά τ ό
είκός έ λ ε ύ θ ε ρ α σ υ ν ε κ λ ά μ π ε ι . ο ί
δ έ ν Ο ν έ ο ί κ α μ ε ν " ί-φη , , π α ι δ ο -
μαθεΐς είναι δουλείας δικαίας,
τ ο ι ς α ύ τ ή ς Ι θ ε σ ι καί έπιτηδεύ-
μ α σ ι ν έ ξ ά π α λ ώ ν Ιτι φ ρ ο ν η
μ ά τ ω ν μ ό ν ο ν ούκ έ ν ε σ π α ρ γ α -
ν ω μ έ ν ο ι καί ά γ ε υ σ τ ο ι κ α λ λ ί -
σ τ ο υ καί γ ο ν ι μ ω τ ά τ ο υ λ ό γ ω ν
ν ά μ α τ ο ς , τήν έ λ ε υ θ ε ρ ί α ν " Ι φ η
, , λ έ γ ω , δ ι ό π ε ρ ο ύ δ έ ν δτι μή
κόλακες έκβαίνομεν μεγάλο- 4
φ υ ε ΐ ς . " Δ ι ά τ ο ΰ τ ο τ ά ς μέν
ά λ λ α ς έξεις καί είς ο ί κ έ τ σ ς
π ί π τ ε ι ν ε φ α σ κ ε ν , δ ο ΰ λ ο ν δέ
μηδένα γίνεσθαι φήτορα'εύθύς
γ ά ρ ά ν α ζ ε ϊ ν τό ά π α ρ ρ η σ ί α -
σ τ ο ν καί ο ί ο ν Ι μ φ ρ ο υ ρ ο ν ύ π ό
σ υ ν η θ ε ί σ ς άεί κ ε κ ο ν δ υ λ ι σ μ έ - 5
νου. ,, ή μ ι σ υ γ ά ρ τ ' ά ρ ε τ ή ς "
κατά τόν "Ομηρον ,,άποαίνυ-
τ α ι δ ο ύ λ ι ο ν ή μ α ρ . " ,, ώ σ π ε ρ
ο ΰ ν , ε ϊ γ ε " φησί ,, τ ο ΰ τ ο πι-
σ τ ό ν έστιν < δ > ά κ ο ύ ω , τ ά
— III
μα ν' άνοίξει τό στίβο ατήν πρόθυ-
μη ουναμεταξύ τους άμιλλα χαί στή
φιλοτιμία τους γιά τά πρωτεία. Πιό
πέρα, χάρη στά έπαθλα πού έχουν
τεθή στά δημοκρατικά καθεστώτα,
τά πνευματικά προτερήματα τών ρη.
τόρων Ακονίζονται μέ τήν άσκηση ι
σπιθοβολοΟν, σά νά πούμε, μέ τήν
τριβή καί φυσικά συναστράφτουν
άπό τό φως τής λευτερι£ς πού κα-
ταυγάζει τά θέματά τους. Έ ν ώ έ.
μεΐς ci τωρινοί ', έλεγε, ' μοιάζουμε
σά νά συνηθίσαμε άπό παιδιά σέ μιά
δίκαιη δουλεία' μόνο πού δέ μδς
σπαργάνωσε άπό τά πρώτχ χρόνια
τής συνείδησης μας μέ τ'.; έμφυτες
συνήθειες της κι έπαγγελματικές της
ροπές, καί δέν έχουμε διόλου γευτή
τό όμορφότατο καί γονιμότατο για
τό λόγο νάμα, τήν έλ=υθερία *, λέει,
' έννοώ, καί φυσικά δέν βγαίνουμε
παρά στήν κολακεία μεγαλοφυίες
Κι έξακολούθησε νά λέει π ώ ; δλες
τίς άλλες ίκανότητ«ς μπορούν κι og
δούλοι νά τίς άποχτήσουνε, κανένας
δμως δούλος δέν θά μπορούσε νά γ ί .
νει τεχνίτη; τού λόγου' γιατί άμέ.
σως άναπηδά άιτό μέσα του τό αί-
σθημα τής στέρησης τού έλεύιερου
λόγου καί συμμμαζεύεται πάντα άπό
τή συνήθεια τών γρονθοκοπημάτων
γιατί ' τό μισό τού άνδρισμού ' κατά
τόν "Ομηρο, ' κόβει άπό τόν άνθρω-
πο τό σκλάβωμά του \ ' Καθώς λοι-
πόν \ έλεγε, ' άν πρέπει νά δώσω
πίστη σ' αύτό πού άκούω, τά κιβώ-
—
γ λ ω τ τ ό κ ο μ α . èv ο ί ς ο( π υ γ -
μ α ί ο ι , κ α λ ο ύ μ ε ν ο ι δέ ν ά ν ο ι ,
τρέφονται, ού μόνον κωλύει
τών έγκεκλεισμένων τάς αύξή-
σ ε ι ς , ά λ λ ά καί σ υ ν α ι ρ ε ί διά
τόν περικείμενον τοις σ ώ μ α σ ι
δεσμόν, ούτως ά π α σ α ν δου-
λ ε ί α ν , κ ά ν 7j δ ι κ α ι ο τ ά τ η , ψυχής
γ λ ω τ τ ό κ ο μ ο ν καί κοινόν ά ν
τις ά π ο φ ή ν α ι τ ο δ ε σ μ ω τ ή ρ ι ο ν . "
— 14$ —
τι«, που μέσα μεγαλώνουν οί ΙΙυγ-
μαίοι, οί νάνοι, δπως τοις λέν, δ χ ;
μόνο μποδίζουν τά σώματα πού
σφαλούν νά μεγαλώσουν κανονικά,
μά χαί στρεβλώνουν τά μέλη τοις
μέ τό δεσμό που τά περισφίγγει —
έτσι χι όποιαδήποτε δουλεία, χι άν
άχόμη είναι ή δικαιότατη, θά μπο-
ρούσε χάνεις στρεβλή τής ψυχής
χαί δημίσιο δεσμωτήριο νά τή λέει '.
 Π Α Ν Α Γ Η Γ. Λ Ε Κ Α Τ Σ Α
01 ΠΟΛΕΜΟΙ ΤΩΝ ΔΟΥΛΩΝ
ΣΤΗΝ Ε Λ Λ Η Ν Ο - Ρ Ω Μ Α Ϊ Κ Η
ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Ιΐρόλογο;

[ί ΐ σ σ γ ω γ ή
y i à τό π ρ ό β λ η μ α τής δ ο υ λ ε ί α ς σ τ ή ν ά ρ χ α ί α έ λ λ η ν ο - ρ ω μ α ϊ κ ή
Ιστορία σ τ ή ν κ ο ι ν ω ν ι ο λ ο γ ι κ ή τ ο π ο θ έ τ η σ ή τ ο υ .

κεφ. I. Ά ν ά μ ε σ α σ τ ό θ ρ ύ λ ο καί σ τ ή ν ι σ τ ο ρ ί α : Ό Δ ρ ί μ α κ ο ς καί

6 δ ο υ λ ι κ ό ς π ό λ ε μ ο ς τής Χίου. κεφ. II. Π ρ ο ο ι μ ι α κ ά έ π α ν α -
σ τ ι κ ά κ ι ν ή μ α τ α τ ώ ν δ ο ύ λ ω ν σ τ ή ν ' Ε λ λ ά δ α καί σ τ ή ν Ι τ α λ ί α :
Σ ά μ ο ς , "Αργός, Ρώμη, Μίλητος, Ά β υ δ ο ς , 'Αττική, Βολσίνιοι,
Σέτια, Έτρουρία, 'Απουλία. κεφ. III. Δ ι α μ ό ρ φ ω σ η κ ο ί χ α ρ α -
χ τ ή ρ ε ς τοΟ θ ε σ μ ο ύ τής δ ο υ λ ε ί α ς . κεφ. IV. Ό Ε ϋ ν ο υ ς καί ό
π ρ ώ τ ο ς δ ο υ λ ι κ ό ς π ό λ ε μ ο ς τής Σ ι κ ε λ ί α ς . κεφ. V. Ό Ά ρ ι σ τ ό -
ν ί κ ο ς , ή Π ό λ η τοΰ Ή λ ι ο υ κσί ή ' Ε π α ν ά σ τ α σ η τ ώ ν δ ο ύ λ ω ν καί
π ρ ο λ ε τ ά ρ ι ω ν τής Μ ι κ ρ α σ ί α ς . κεφ. V I . Ό Σ ά λ β ι ο ς καί ό
Ά θ η ν ί ω ν και ό δ ε ύ τ ε ρ ο ς δ ο υ λ ι κ ό ς π ό λ ε μ ο ς τής Σ ι κ ε λ ί α ς ,
κεφ. V I I Ό Σ π ά ρ τ α κ ο ς καί ό π ό λ ε μ ο ς τ ώ ν μ ο ν ο μ ά χ ω ν ,
κεφ V I I I . Ά π ό τ έ λ μ α σέ τ έ λ μ α : Ά ν τ ε π α ν α σ τ α τ ι κ ό τ η τ α τ ώ ν
έ ξ α θ λ ι ω μ έ ν ω ν μ α ζ ώ ν τής α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς Ή π ρ ο σ μ ο ν ή τής
ύπερφυσικής λ ύ τ ρ ω σ η ς - Ό χ ρ ι σ τ ι α ν ι σ μ ό ς σ ά ν Ι δ ε ο λ ο γ ι κ ό κίνημα
τ ώ ν δ ο ύ λ ω ν καί π ρ ο λ ε τ ά ρ ι ω ν Ο ί δοΟλοι ό ρ γ α ν α τ ώ ν φ α τ ρ ι ώ ν
Τελευταία έπαναστατικά κινήματα τών δούλων. κεφ. I X .
Ή κ α τ ά χ τ η σ η τοΟ Ο ύ ρ α ν ο ϋ : Ό νικητής Χ ρ ι σ τ ι α ν ι σ μ ό ς καί οί
άλευτέρωτοι δούλοι.

Παραρτήματα
γ ι ά τΙς π η γ έ ς , τήν άξία καί τή συσχέτισή τους.

'Ιστορικό έ ρ γ ο β γ α λ μ έ ν ο ά π ε υ θ ε ί α ς ά π ό τις π η γ έ ς , π ρ ω τ ό τ υ π ο
στήν π α γ κ ό σ μ ι α β ι β λ ι ο γ ρ α φ ί α , π ο ύ κ υ κ λ ο φ ο ρ ε ί
π ρ ο σ ε χ ώ ς