HÜCRE BÖLÜNMELERİ

MİTOZ

PINAR TÜRKMEN 1
• Hücreler canlının temel birimidir.

• Bütün canlılar hücre ya da hücrelerden meydana

gelmiştir.

• Hücreler kendilerinden önceki bir hücrenin

bölünmesi sonucu oluşurlar.

PINAR TÜRKMEN 2
• Hayata tek bir hücre
olarak başladınız fakat
şimdi vücudunuzda
samanyolundaki
yıldızlardan daha fazla
hücre var.

• Her geçen saniyede

milyonlarca hücreniz
ikiye bölünür.

PINAR TÜRKMEN 3
• Bölünen bir hücrede
kromozomların hareketi o
kadar kusursuzdur ki
100.000 bölünmede
sadece bir hata oluşur.
• Üreme organlarında
üretilen her bir yumurta
ve sperm 8 milyonun
üzerindeki kromozom
dağılım çeşidinden sadece
birini taşır.
PINAR TÜRKMEN 4
• Hücreler, bölünmeden önce genellikle belirli bir ölçüde
büyüklüklerini artırır ve sonra bölünür.
• Yavru hücreler önce küçük olur. Daha sonra bunlar da
büyür ve bölünerek yeni yavru hücreler meydana
getirebilir.

PINAR TÜRKMEN 5
• Hücrenin bölünmesi, bir hücreli canlılarda
çoğalmayı sağlar.
100 µm

Örnek: Amip: iki hücreye bölünmekte,

her yeni hücre ayrı bir canlı olacaktır.

Şekil 2
PINAR TÜRKMEN 6
• Hücre bölünmeleri,
çok hücrelilerde
üreme, büyüme,
gelişme, onarım ve
yenilenmeyi sağlar.

PINAR TÜRKMEN 7
 Hücreler Neden Bölünür?
• Büyüklük bakımından belirli bir sınıra ulaştığı zaman
hücrenin ikiye bölünmesi gerekir.
• Hücrenin genel olarak küre biçiminde olduğu düşünülürse
büyümede hacim/yüzey oranı, r3/r2 olur.
• Yani hacim yarıçapın küpüyle artarken yüzey yarıçapın
karesiyle artar.
• Büyüyen hücrenin yüzeyi besin alışverişini, atık maddelerin
atımını ve gaz alışverişini sağlayamayacak duruma gelir. Bu
nedenle hücre, birim hacme düşen yüzey miktarını
artırmak amacıyla bölünür.
• Hücre zarı yetersiz kalan hücrelerde , çekirdekten bölünme
emri verilir ve hücre bölünür.
PINAR TÜRKMEN 8
 r=1 r =2
r =4

Yüzey = 1 x 1
Hacim = 1 x 1 x 1
Yüzey = 2 x 2
Yüzey 1 Hacim = 2 x 2 x 2
 Yüzey = 4 x 4
Hacim 1 Yüzey 4 1 Hacim = 4 x 4 x 4
= =
Hacim 8 2 Yüzey 16 1
= =
Hacim 64 4

Hücre yüzeyi hacmine yetmeyecek hale gelir.

PINAR TÜRKMEN 9
• Büyüyen hücrede sitoplazma/çekirdek oranı arttığından ve
çekirdeğin etki alanı sınırlı olduğundan bu durum hücreyi
ölüme sürükleyebilir, bu durum hücreyi bölünmeye zorlar.
• Hücrenin içine yapay olarak iki çekirdek yerleştirildiğinde ya
da çekirdek içindeki kromozom sayısı iki katına
çıkarıldığında hücrenin hacmi normal büyüklüğünün iki katı
olabilir. Bu durum çekirdeğin sınırlı bir etkiye sahip
olduğunu kanıtlar.

 Ayrıca büyüme faktörleri ve bazı

hormonlar hücreleri bölünmeye teşvik
edebilir.
PINAR TÜRKMEN 10
 Amip Deneyi 1
• Bir amibin hücre bölünmesi ile sonuçlanabilecek bir büyüklüğe
ulaşmasından önce sitoplazmasından bir miktar kesilir. Amip bölünmez,
büyümeye devam eder.
• Bir önceki gibi yine sitoplazmasından bir parça kesilip atılır. Amip yine
bölünmez. Bu kesme işlemi birçok kez tekrar edilir. Bu deneye dört ay
devam edilmiştir ve sitoplazmasından parçalar kesilmek suretiyle amibin
bölünmesi engellenmiştir.
• Kendi haline bırakılan amipler, bu deney süresi içinde 65 kere bölünmüştür.

Bir amibi belli

büyüklükte
tutmak, hücre
bölünmesi olayını
durdurmaktadır.
PINAR TÜRKMEN 11
 Amip deneyi 2
• Amibin sitoplazması hücre bölünmesinden hemen önce kesilmiştir.
• Fakat bu defa kesme işlemi amibin bölünmesini engelleyememiştir.
• Hücre bölünmesinin başlayabilmesi için “bölün” emri verilmiştir.
• Bu emir bir kere verilince kesme işlemi ile bölünmeyi durdurmak mümkün
değildir.

Bir defa ‘bölün’

emri verilince
artık hücre
büyüklüğünün
bölünmeye etkisi
olmamaktadır.
PINAR TÜRKMEN 12
 HÜCRENİN GENETİK MATERYALİ İLE İLGİLİ BAZI KAVRAMLAR
• DNA ile birlikte bulunan çeşitli proteinler hem DNA yapısının
korunmasını hem de gen aktivitesinin kontrolünü sağlar. Bu DNA-
protein kompleksine kromatin veya kromatin iplik denir.
DNA + protein = kromatin

PINAR TÜRKMEN 13
• Hücreler bölünmeye hazırlanırken DNA kendini eşler, bölünme sırasında ise
kromatin bükülüp, katlanır, yoğunlaşır ve belirginleşen kromozomlara dönüşür.
• Bu yoğunlaşma, kromozomların yavru hücrelere geçerken birbirine dolanmadan
hareket etmelerini sağlar.
• Bir kromozomda iki kardeş kromatit bulunur. (kopya)
Kromozom= 2 Kardeş kromatit

PINAR TÜRKMEN 14
Kromozomlar

PINAR TÜRKMEN 15
 -Kromatin iplik: Hücrede ince uzun ip yumağı şeklindeki DNA ve proteinden
oluşan yapıdır.
-Kromozom: Hücre bölünmesi sırasında kromatin ipliklerinin kısalıp kalınlaşması
ile oluşan yapıdır. Her kromozomda iki kardeş kromatit bulunur.
-Sentromer: Bir kromozomda kardeş kromatitlerin birbirleri ile bağlandığı
bölgedir.
-Kinetekor: Sentromerlerde bulunan iğ ipliklerinin bağlandığı özel proteinlerdir.
Kardeş
olmayan
kromatidler

Sentromer Duplikasyon

İki adet kendini eşlememiş

kromozomlar Kardeş Kardeş kromatitler
kromatitler

Copyright © The McGraw-Hill Companies, Inc. Permission required for reproduction or display.
İki adet duplike
PINAR kromozomlar
TÜRKMEN 16
-Homolog kromozom: Biri anneden diğeri babadan gelen,
benzer şekil ve büyüklüğe sahip, aynı karakterler üzerine
etkili genleri taşıyan kromozom çiftidir.

-Diploit hücre (2n): Homolog kromozom çiftlerini taşıyan

hücrelerdir.
Örnek: insanda vücut hücrelerinin tamamı (somatik
hücreler), zigot, embriyo, eşey(üreme) ana hücreleri

-Haploit hücre (n): Homolog kromozom çiftlerinden

sadece birini taşıyan hücredir.
Örnek: Üreme hücreleri (yumurta ve sperm hücreleri),
spor, erkek arı hücreleri, prokaryotlar

PINAR TÜRKMEN 17
 Kromozom Sayısı
• Her canlı türü kendine özgü kromozom sayısına sahiptir.
• Örneğin insan vücut hücrelerinde 46 kromozom bulunurken
buğdayda 42, sirke sineğinde 8 kromozom bulunur. (Aynı tür canlılarda
kromozom sayısı aynı olmayabilir. Bal arılarında dişiler 2n, erkekler n
kromozomludur.)

PINAR TÜRKMEN 18
 Kromozom Çeşitleri
• Canlılarda cinsiyet ile ilgili genleri taşıyan kromozomlara gonozom
(eşey kromozomu) adı verilir. Gonozomlar cinsiyet dışındaki işlevler
üzerinde etkili olan genler de bulundururlar.
• Gonozom dışındaki vücut karakterlerini belirleyen genleri taşıyan
kromozomlara da otozom (vücut kromozomu) denir.
• İnsanda 23 çift kromozom bulunur.
• Bu kromozomların 22 çifti otozom, 1 çifti gonozomdur.
• Otozomlar bütün insanlarda ortaktır, gonozomlar ise X ve Y olarak 2
çeşittir.
İnsanda kromozom formülü:

otozom gonozom
PINAR TÜRKMEN
toplam 19
PINAR TÜRKMEN 20
 Hücre Döngüsü
• Bir hücrenin bölünmeye
başlamasından, onu takip
eden diğer hücre
bölünmesine kadar geçen
zaman aralığına hücre
siklusu veya hücre
döngüsü denir.

• Hücre döngüsü interfaz ve

mitotik evreden oluşur.

PINAR TÜRKMEN 21
 Hücre döngüsü evreleri
1. İnterfaz (hazırlık evresi)

2. Mitotik evre (bölünme evresi)

A) Mitoz (çekirdek bölünmesi)
B) Sitokinez (sitoplazma bölünmesi)

• İnterfaz bölümeye hazırlık evresidir. Bu sürecin yaklaşık

%85-90’ı interfaz evresidir.
• Mitotik evre bölünme evresidir.

• Bu döngü içerisinde yer alan bölümlerin gerçekleşme

süreleri hücreler arasındaPINARfarklılık
TÜRKMEN gösterir. 22
 1. İnterfaz
• Bir hücrenin organizmanın bünyesinde her zaman gerçekleştirdiği
işlere devam ettiği zamandır. G1, S, G2 evrelerinden oluşur.

 G1 evresi:
 Metabolik faaliyetler yoğundur. (protein, ATP sentezi…)
 Hücre büyüklüğü artar.
 Bol miktarda enzim, organel, zar sistemleri ve diğer sitoplazmik
moleküller sentezlenir.
 Varsa sentrioller eşlenmeye başlar.
 DNA hasarı kontrol edilir. Çok hasarlı bir DNA söz konusu ise hücre
apoptosize uğrar.
 Bazı hücreler G1 fazından sonra hayatı boyunca G0 fazında kalır.
(olgun sinir ve kas hücreleri gibi.)
PINAR TÜRKMEN 23
 S evresi:
 DNA replikasyonu gerçekleşir.
DNA miktarı iki katına çıkar.
 Bu süreçte mRNA sentezi olmaz.
Ancak diğer metabolik
faaliyetler devam eder.
 G2 evresi:
 Replikasyon sonunda hata
olmuş mu kontrol edilir.
 Sentriol eşlenmesi tamamlanır.
 Hücre bölünme için gerekli
büyüklüğe ulaşmıştır.

PINAR TÜRKMEN 24
 • Hücre bölünmesinin sıklığı farklı hücre
tiplerine göre değişir.
• Embriyonik hücrelerin hücre döngüsünde
S evresi görülürken G1 ya da G2 evreleri
görülmez. Büyümeden arka arkaya
bölünerek hızla çoğalırlar.
• Bazı durumlarda hücreler, G1 evresinden
çıkarak G0 denilen, özelleşmiş bir
bölünmeme durumuna girerler. Örneğin,
olgun sinir hücreleri ve iskelet kası
hücreleri. Bu hücreler metabolik olarak
aktif olmalarına rağmen bölünemezler.
• Bazı hücreler gerekirse iç ve dış sinyaller ile
uyarılarak G0 evresinden çıkıp G1 evresine
dönebilir. Örneğin karaciğer hücreleri
yaralanma veya hücre ölümü olduğunda
sadece kaybedilen hücreleri
yenileyebilmek için G0’dan çıkıp G1’e
girerek bölünür.
PINAR TÜRKMEN 25
 Sentrozom = 2 sentriol
• Sentrozomlar mikrotübüllerden
oluşa iğ ipliklerini organize eden
hücresel yapılardır.
• Sentrioller, hücre bölünmesi için
zorunlu olmayan yapılardır. Bir
hayvan hücresindeki sentrioller lazer
ışığı ile yok edilirse mitoz sırasında
yine de iğ iplikleri oluşur.
• Bitki hücrelerinde sentriol
bulunmadığı hâlde mitotik iğ iplikleri
oluşur. Bitki hücrelerinde iğ ipliklerini
organize eden ‘mikrotübül organize
edici merkez’lerdir.
• İğ iplikleri protein yapılıdır.
• Sentrozom protein üretmez, var olan
proteinleri birleştirerek iğ ipliklerini
organize ederler.
PINAR TÜRKMEN 26
 2. Mitotik Evre (M)

1. Çekirdek bölünmesi (mitoz)(karyokinez)

Profaz
Metafaz
Anafaz
Telofaz
2. Sitoplazma bölünmesi (sitokinez)

PINAR TÜRKMEN 27
• n, 2n, 3n olan ökaryot hücrelerde gerçekleşebilir.
• Kromozom sayısı ve yapısı değişmez. (mutasyon olmadığı sürece)
• Kalıtsal çeşitlilik olmaz.
• Kalıtsal devamlılığı sağlar.
Bir hücreden iki yeni hücre oluşur.
Oluşan hücrelerin kalıtsal yapısı ana
hücre ile aynıdır.

• Mitoz sonucu oluşan hücreler tekrar mitoz bölünebilir.

• Ökaryot tek hücrelilerde çoğalmayı, Çok hücrelilerde büyüme, gelişme ve
rejenerasyonu sağlar, üremede de etkilidir.
• Metagenez (döl almaşı) yaşam döngüsüne sahip canlılarda gametlerin
oluşumunu ve erkek arının sperm oluşturmasını sağlar.
• Mitoz çok hücrelilerde yaşam boyu görülür.
• Eşeysiz üremenin temelini oluşturur.
• Mitoz eşlenmiş olan kromozom setini iki ayrı çekirdeğe dağıtır.
• Mitozda kardeş kromatitler ayrılır.
• Mitoz sonucu oluşan hücrelerin genetik yapıları, organel çeşitleri ana hücre
ile aynıdır. Fakat organel sayıları, sitoplazma miktarı (büyüklükleri) farklı
PINAR TÜRKMEN 28
olabilir.
 1.MİTOZ

Mitoz
evrelerinin
zamanlaması
çok dakik
olmayıp
birbiri içine
girer.

PINAR TÜRKMEN 29
 a. Profaz
• Kromatin iplikler kısalıp yoğunlaşarak kromozom haline dönüşür.
• Çekirdekçik kaybolur ve çekirdek zarı erir. E.R. eriyerek kaybolur.
• İnterfazda eşlenmiş olan sentrozomlar birbirinden ayrılarak hücrenin
zıt kutuplarına gider.
• İğ iplikleri oluşur. Oluşan iğ ipliklerinin bir kısmı kinetokorlara bağlanır.

PINAR TÜRKMEN 30
• Kardeş kromatitler
sentromer bölgesinde bir
arada tutulur.

• Sentromer kinetokorların
bulunduğu daralmış
bölgedir.

• Sentromerde her bir

kromatit için kinetokor
olarak adlandırılan protein
yapı vardır.
PINAR TÜRKMEN 31
 b. Metafaz
• Çekirdek zarının kaybolmasıyla başlar.
• En kısa ve en kalın hale gelen kromozomlar ekvatoral düzleme
(metafaz plağı) yerleşir.
• Her kromozomdaki kardeş kromatitlerin her biri kinetokorlarından
kinetokor mikrotübüllerine (iğ ipliği) tutunur.
• Bu evrede, mikroskopta görünür hâle gelmiş kromozomlar tek tek
sayılabilir, fotoğraflanabilir.
• Hücredeki kromozom
anormallikleri bu evrede yapılan
incelemelerle (karyotip analizi)
tespit edilebilir.
Genel olarak küçük
kromozomların içte, büyük
kromozomların dışta olduğu
görülür. PINAR TÜRKMEN 32
 c. Anafaz
• Kromatitleri bir arada tutan sentromerler yıkılır. (inaktive olur)
• İğ ipliklerinin boylarının kısalmasıyla kardeş kromatitler birbirinden
uzaklaşarak hücrenin zıt kutuplarına doğru hareket eder.
• Ayrılan kardeş kromatitlerin her biri artık kromozom olarak
adlandırılır. Kromozom sayısı iki katına çıkar.

Kromozomlara
bağlı olmayan
iğ ipliklerinin
uzamasıyla
hücrenin boyu
uzar.

PINAR TÜRKMEN 33
 Kinetokorlarda bazı motor
proteinler bulunur ve bu
proteinler kromozomu kendine
bağlı mikrotübül boyunca en yakın
kutba doğru yürütür. Bu sırada
mikrotübüllerin boyu kinetokor
uçlarında gerçekleşen
depolimerizasyon aracılığı ile
kısalır.

PINAR TÜRKMEN 34
 d. Telofaz
• Mitozun son evresidir.
• Profazdaki olayların tersi
gerçekleşir.
• Kutuplara ulaşmış olan iki
kromozom seti yeni
çekirdek zarları ile çevrilir.
• İğ iplikleri kaybolur.
• Kromozomlar çözülmeye
başlar, kromatin ipliklere
dönüşür.
• Çekirdekçik yeniden
belirginleşir.

PINAR TÜRKMEN 35
 2. Sitokinez: Sitoplazma Bölünmesi
• Telofaz sonuna doğru, çekirdek zarının oluşması ile sitokinez denilen
sitoplazma bölünmesi de başlar.
• Hayvan hücrelerinde, ekvatoral bölgede, hücre zarı boydan boya
küçülür ve bir girinti hâlinde içeriye doğru boğumlanır. Bu girinti,
kenarlarından ortaya doğru gittikçe büyür ve hücreyi ikiye ayırana
kadar devam eder. Böylece iki yavru hücre oluşur. Oluşan yeni
hücreler birbirinden uzaklaşır.
• Mikrofilamentler ile sağlanır.

PINAR TÜRKMEN 36
• Bitki Hücrelerinde Sitokinez
• Bitki hücrelerinde hücre duvarı olduğu için sitoplazma bölünmesi
hayvan hücrelerinden farklı olarak gerçekleşir.
• Bitki hücrelerinde boğumlanma olmaz.
• Golgi aygıtı ve sitoplazmadaki bazı proteinler tarafından hücre plağı
(ara lamel) oluşumu gerçekleştirilir. (Veziküller ile)
• Lamel oluşumu hücrenin ortasından başlayarak zara ulaşıncaya kadar
devam eder.
• Sonuçta birbiriyle aynı kalıtsal özelliğe sahip iki yavru hücre oluşur.

PINAR TÜRKMEN 37
PINAR TÜRKMEN 38
PINAR TÜRKMEN 39
Mitozda hücre sayısı 2n
formülü ile hesaplanır.
(n:bölünme sayısı)
PINAR TÜRKMEN 40
PINAR TÜRKMEN 41
PINAR TÜRKMEN 42
 Bölünme Yeteneği
• Karaciğer hücreleri gibi bazı hücreler yaralanma ya da hücre ölümü
sonucunda, kaybedilen hücrelerin yenilenmesi gerektiğinde bölünür.
(Bu hücreler metabolik olarak aktif olmalarına rağmen uygun hücre dışı
sinyaller tarafından uyarılmadıkları sürece DNA'sını kopyalayıp bölünme
hazırlığı yapamaz yani çoğalamaz. )
• İnsanda, sık gerçekleşen hücre bölünmeleriyle bağırsak epitelinde
oluşan yeni hücreler önceki hücrelerin yerini alır.
• Kemik iliği hücrelerinin sürekli bölünmesiyle alyuvar sayısı korunur.
• Zigotun bölünmesiyle oluşan embriyonik hücreler hızla bölünerek
gittikçe daha küçük yavru hücreler oluşturur. Bunlardaki hücre
döngüsünde, büyüme evresi yoktur, yalnız bölünme için hazırlık
yapılır.
• Kanser hücreleri de çok hızlı çoğalır.
• Yetişkin bir insanda kas ve sinir hücreleri gibi çok özelleşmiş hücreler
bölünemez.
• İnsanda alyuvar, kan pulcukları, yumurta, sperm hücreleri de
bölünemez. PINAR TÜRKMEN 43
 ENDOMİTOZ

 Bazen mitoz sonrasında sitoplazma bölünmesi gerçekleşmez.

Böylece çok çekirdekli hücreler oluşur. Buna endomitoz denir.
 Örneğin; cıvık mantarlar, paramesyum

 Çizgili kas hücreleri birbiriyle kaynaştığı için çok

çekirdeklidir. (endomitoz değildir)
PINAR TÜRKMEN 44
 AMİTOZ

• Amip, öglena ve paramesyumda çekirdek bölünmesi

evreleri olmadan çekirdeğin doğrudan boğumlanması
ile ikiye bölünmesidir.
• Amitozda çekirdek zarı erimez.

PINAR TÜRKMEN 45
• Prokaryotlarda mitoz, mayoz, döllenme
olayları görülmez.
• Prokaryotlarda halkasal DNA eşlenip, iğ
iplikleri oluşmadan hücre ikiye bölünür. Buna
basit ikiye bölünme denir.

PINAR TÜRKMEN 46
 Mitoz geçiren bir vücut hücresinde profaz safhasında 22
A a otozom bulunuyor ise bu hücreyle ilgili;
A Aa a
Hücrenin bölünmeden önceki kromozom sayısı 24
B b B Bb b kaçtır?
Metafaz safhasında kromozom
24
A a a A sayısı kaçtır?

a a Metafaz safhasında kromatit sayısı

48
kaçtır?
A A B Bb b
Bölünme sonrası hücrelerde kaç
b b 24
kromozom bulunur?
B B
a A Anafazda kromozom sayısı
A a 48
kaçtır?
a a Anafazda bir kutba çekilen
kromozom sayısı kaçtır? 24
A A B B b b
b b Telofazda toplam
48
B B kromozom sayısı kaçtır?
A a a A Anafazdaki kromozom
b sayısının metafazdaki
b 2
A a A a B B kromozom sayısına oranı
kaçtır.
B b B b
A a a A
B B b
PINAR TÜRKMEN b 47
• Örnek: Kromozom sayısı 2n=24 olan bir hücre, arka arkaya
3 kez mitoz bölünme geçirirse sonuçta toplam kaç hücre
oluşur?

• Çözüm: 2n formülünden yararlanılır.

n=Mitoz bölünme sayısıdır.

2n=23=2.2.2=8 hücre oluşur.

PINAR TÜRKMEN 48
Örnek: Bir memeli canlının sperm hücrelerinde 18 kromozom
varsa karaciğer hücrelerinde kaç kromozom bulunur ve bu
hücreler bölünürken kaç kromatit görülür?
(Sperm üreme hücresidir ve n sayıda kromozoma sahiptir.
Karaciğer hücresi vücut hücresidir. 2n sayıda kromozoma
sahiptir.
Bir kromozom eşlendikten sonra iki kromatitli olur.)

Çözüm : n=18 ise

karaciğer hücresinde
2n=2.18=36 kromozom,
36x2=72 kromatit bulunur.
PINAR TÜRKMEN 49
Örnek: Bir hücrenin bölünmesi sırasında metafaz
plağında 64 tane kromatit tespit edilmiştir. Buna
göre bu hücrenin kromozom sayısı kaçtır?

Çözüm: bölünme sırasında

1 kromozom = 2 kromatit olduğuna göre,
64/2 = 32 kromozom bulunur.

PINAR TÜRKMEN 50
PINAR TÜRKMEN 51
PINAR TÜRKMEN 52
PINAR TÜRKMEN 53
PINAR TÜRKMEN 54
 Hücre Döngüsünün Kontrolü
• Hücre döngüsündeki olaylar genlerin kontrolü altındadır ve
olayları düzenleyen kontrol noktaları vardır.
• Kontrol noktalarındaki "dur" ve "devam et“ sinyalleri
döngüyü düzenler.
• Kontrol noktaları bir önceki evrede olaylar
tamamlanmadan sonraki evrenin başlamasını engeller.
• Hücre döngüsünün kontrol noktalarında işlevsel bazı
proteinler bulunur. (siklin ve siklin bağlı kinazlar)
• Ancak bunlar çoğu zaman inaktif durumdadır.
• Proteinleri aktif hâle geçmesiyle oluşan sinyallerle
döngünün başlaması ve sürdürülmesi sağlanır.

PINAR TÜRKMEN 55
-G1 kontrol noktası: Hücre yeterli büyüklüğe ulaşmışsa,
ortamda yeterli besin ve büyüme faktörleri varsa, DNA’da
hasar yoksa “devam et” sinyali verilir.

-G2 kontrol noktası: DNA eşlenirken hata veya hasar

oluşmuş ise bu durumlar düzeltilinceye kadar “dur”
sinyali verilir.

-M kontrol noktası: Kromozomların iğ ipliklerine tutunup

tutunmadığı kontrol edilir. Kinetekorlar iğ ipliğine
tutunmazsa anafaz başlamaz. Bu kontrol, oluşacak yavru
hücrelerdeki kromozom sayısının eşit olmasını sağlar.

PINAR TÜRKMEN 56
 Hücre döngüsünün kontrolden çıkması
• Büyüme faktörlerinin etkisi ile
bölünüp çoğalan normal doku
hücreleri belirli bir yoğunluğa
ulaştığında çoğalma durdurulur.
• Büyüme faktörü belirli vücut
hücreleri tarafından diğer hücreleri
bölünmeye sevk etmek üzere salınan
bir proteindir.
• Her hücre, belirli bir büyüme
faktörüne özgül olarak cevap verir.
• Kanser hücrelerinde hücre
döngüsünün kontrolü bozulmuştur.
Hücreler kontrolsüz ve hızlı bir
şekilde çoğalır.
PINAR TÜRKMEN 57
 KANSERLEŞME SEBEPLERİ
1) Bazen büyüme faktörleri yeterli
düzeyde olmasa da hücreler bölünmeye
devam eder. Çünkü bu hücreler ya
"dur" sinyallerine cevap vermez ya da
gerekli büyüme faktörünü kendisi
sentezler. Hücre döngüsü kontrolden
çıkar.

2) Döngünün kontrolünü bozan bir başka

etken de DNA hasarlarının
onarılmamasıdır.
• Normalde hücre döngüsünün interfaz
evresinde DNA'nın sentezlenmesi
sırasında oluşabilecek hatalar bazı
genlerin işleyişi sayesinde belirlenir
ve onarılır.
• Eğer bu genlerde mutasyon meydana
gelirse hücre döngüsünün kontrolü
bozulur.
PINAR TÜRKMEN 58
 KANSERLİ HÜCRELERİN ÖZELLİKLERİ
1) Kanser hücreleri, hücre döngüsünü düzenleyen sinyallere cevap vermeyip sürekli
çoğalır. Laboratuvar ortamında normal memeli hücresi kültüründe, hücrelerin tümü
ancak 20-50 kez bölünebilirken kültürde üretilen kanser hücreleri sürekli besin
sağlandığında sonsuz sayıda bölünebilir.

2) Kanser hücreleri normalde bağışıklık sistemi tarafından yok edilir, eğer bu hücre yok
edilmekten kurtulursa bir tümör oluşturmak üzere çoğalabilir. Başlangıç noktasında
kalırsa iyi huylu tümör denir. Kan ve lenf yoluyla oluştuğu dokuda kalmayıp yayılanlara
‘kötü huylu’ tümör denir. Farklı dokulara yayılması olayına “metastaz” denir.
Kötü huylu tümörü olan bir kimsenin kanser olduğu söylenebilir.
3) Kanser hücreleri anormal kromozom sayısına sahiptirler. Kanser hücrelerinin
metabolizmaları bozulmuştur. Hücre yüzeyindeki anormal değişikliklerden ötürü
komşu hücrelerle bağlantılarını kaybederler.
Örneğin, HeLa hücre kültürü 1951'de kanserden ölen Henrietta Lacks'ın rahim ağzı
kanserli dokusundan üretilmiştir.
• Bu, kanser araştırmalarında kullanılan ilk insan hücresi kültürüdür.
• Bu hücrelerde normal 46 kromozom yerine tipik olarak 70-80 adet kromozom
tespit edilmiştir.
PINAR TÜRKMEN 59
PINAR TÜRKMEN 60
 KANSEROJENLER
• Araştırmalara rağmen tedavisinde henüz tam bir başarıya
ulaşılamayan kansere kozmetiklerin ve birçok saç boyasının,
kızartılmış etlerdeki yanmış proteinlerin, bazı sebzelerdeki kimyasal
kalıntıların neden olduğu bakterilerle yapılan testlerle kanıtlanmıştır.
• Sigara dumanı, alkol, hazır gıda maddelerinde bulunan katkı
maddeleri, radyasyon, uzun süre röntgen ışınlarına veya güneş
ışığına maruz kalma, kötü beslenme alışkanlığı, boya ve asbest gibi
kimyasal maddeler ve hava kirliliği gibi risk faktörleri kansere
yakalanma ihtimalini artırmaktadır.
• 1911'de Peyton Rous tarafından izole edilen virüslerle yapılan
çalışmalardan sonra kanserin hücre çoğalmasını kontrol eden genlerin
mutasyona uğramasından kaynaklandığı ve virüslerin de kansere
neden olduğu bulundu.
• Rous'un araştırma sonuçları yıllarca ilgi görmedi. Yıllar sonra 1966
yılında verilen Nobel Ödülü'yle Rous hak ettiği değeri gördü.
PINAR TÜRKMEN 61
• Kanser hastalığının tedavisinde kullanılan bazı ilaçlar iğ ipliklerinin
oluşumunu engelleyerek kanser hücrelerinin bölünmesini engeller.
Bu ilaçların kullanıldığı tedavi işlemine kemoterapi denir.
• Radyoterapi ise yüksek enerjili ışınlar ile kanser hücrelerini yok
etmek amacıyla uygulanan tedavi şeklidir.

PINAR TÜRKMEN 62
• Bir hücrenin mitozla bölünme sayısı
sınırlıdır.
• Somatik hücre kromozomlarının uç
kısımlarında her mitoz sonucunda
kısalan telomer denilen DNA dizileri
bulunur.
• Kanser hücrelerinde ve kök hücrelerde
bu kısalan bölgeyi tamir eden
telomeraz denilen enzim bulunur. O
yüzden sürekli bölünürler.

PINAR TÜRKMEN 63
PINAR TÜRKMEN 64
 HÜCRE BÖLÜNMESİNİ ENGELLEYEN MEKANİZMALAR
• Son yıllarda tüm denetim düzeylerini yitirmiş hücre kültürleri ile yapılan çalışmalar
büyük bir gayretle sürmektedir.
• Normal denetim sistemlerinin kaybı, bir hücrenin anatomisinde, kimyasında ve
genel davranışında değişiklikler oluşturur.
• Bu değişikliklerin üzerinde yapılan çalışmalar kanser hücrelerinin normal
hücrelerden nasıl farklılaştığı konusunda bilgi vermekle beraber, bu hücrelerin
tedavi yolları konusunda fikir oluşmasını sağlamaktadır.
• Kültürü yapılmış hücrelerle yapılan çalışmalarda hücre bölünmesini engelleyen iki
mekanizma tespit edilmiştir.
1) Hücreler arası haberleşme (Kontak inhibisyon) ile hücrenin kalabalıklaşmaya
karşı gösterdiği tepkidir.
• Hücre zarındaki reseptörler, bitişikteki aynı tip hücrelerin zarlarındaki özel alıcıları
tanıdıklarından reseptörlerin çekirdeğe sinyal göndermesini sağlayarak hücre
bölünmesini baskılar.
2) Belirli sayıda bölünmeden sonra hücre bölünmesinin otomatik olarak
durdurulmasıdır.

 Kültür ortamında üretilmiş hücrelerden sürekli bölünenler iki gruba ayrılır: sabit
sayıdaki bölünme denetimini kaybetmiş, kalabalıklaşıncaya kadar üreyecek olanlar
ve her iki denetimi de kaybetmiş olanlar.
• Birinci grup iyi huylu tümörleri oluştururken ikinci grup kansere neden olur ki
bunlar denetimsiz çoğalıp dokunun büyük bir kitle hâline gelmesine neden olur.
PINAR TÜRKMEN 65
 Aziz Sancar
• DNA onarımı, kanser tedavisi ve biyolojik
saat üzerinde çalışmalar yapan Aziz Sancar
ABD Ulusal Bilimler Akademisine seçilen ilk
Türk olmuştur.
• Hücrelerin hasar gören DNA’larının onarımı
ile ilgili yaptığı çalışmalar sayesinde 2015
yılında kimya alanında Nobel Ödülü
almıştır.
• Aziz Sancar, “Sirkadiyen Saat” (Ritmik Saat,
Biyolojik saat) çalışmasıyla vücuttaki DNA
onarımının minimum olduğu zamanı tespit
edip kanser hücrelerine ilaç vererek bu
hücrelerin yok olmasını sağlamayı
hedeflemektedir.
PINAR TÜRKMEN 66
Harald zur Hausen
(d. 11 Mart 1936, Gelsenkirchen)

Alman viroloji profesörüdür.

Rahim ağzı kanseri üzerine
araştırmalar yapmış ve papilloma
virüslerinin bu kanserdeki rollerini
keşfetmiştir. Bu buluşu nedeniyle
2008 Nobel Tıp Ödülü'nü almıştır.

PINAR TÜRKMEN 67
• Kanserin ölüm sebepleri arasında ilk
sıralarda yer alması sebebiyle onkoloji
günümüzde önemli bir bilim dalı hâline
gelmiştir.
• Ülkemizde her yıl 15.000 yeni kanser
vakası ortaya çıkarken toplam tedavi
maliyeti 9 katrilyonu aşmaktadır.

PINAR TÜRKMEN 68
 Kanserde Erken Teşhis Hayat Kurtarır
• Kanserin belirtileri çok çeşitlidir. Öncelikle hastalığın bulunduğu organa ve
vücuttaki yayılım derecesine göre değişiklikler gösterir. Örneğin;
kalınbağırsak kanserlerinde dışkılama alışkanlığında değişiklik olup kabızlık,
ağrı, kanama gibi belirtiler ortaya çıkarken, idrar yolları kanserlerinde idrar
yapmada güçlük, ağrı, idrardan kan gelmesi; akciğer kanserinde göğüs
ağrısı, kanlı balgam, öksürük gibi belirtiler olabilir.
• Ayrıca aynı hastalık kişiden kişiye değişiklik gösterebilir. Kimi zaman da
hastanın hiç yakınması yokken kontrol muayenelerinde hastalık tesadüfen
görülür. Aslında her bireyin periyodik olarak muayenelerini yaptırması
gereklidir.
Önemle üzerinde durulması ve doktora başvurulması gereken belli başlı
belirtiler:
– Vücudun herhangi bir yerinde şişlik
– İyileşmeyen veya iyileşmesi geciken yara
– Ben ve siğillerde değişiklik
– Olağan dışı kanama
– Yutma güçlüğü
– Sürekli öksürük ve ses kısıklığı
– İdrar ve dışkılama alışkanlığında değişiklik
PINAR TÜRKMEN 69
PINAR TÜRKMEN 70