Duygusal, fiziksel, bilişsel, davranışsal ve
sosyal tepkiler
ODTÜ GELİŞTİRME VAKFI OKULLARI
LİSE PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK VE
REHBERLİK BİRİMİ
Öğretmenler İçin Bilgilendirme Broşürü
Değerli Öğretmenlerimiz,​
06 Şubat 2023 tarihinde meydana gelen deprem
felaketi hepimizi derinden etkiledi. Bu tür doğal
afetler sonrasında bireyler farklı ve yoğun
duygular yaşarlar. Hepimiz bu duygularla baş
etmeye çalışırken bir yandan da gündelik
yaşamın gereklilikleri devam ediyor. Bu
kapsamda hem sizlerin iyi oluşu hem de okula
döndüğümüzde öğrencilerimizle iletişim kurarken
yararlanabileceğinizi düşündüğümüz bilgileri
sizlerle paylaşmak istedik.
Afet Sonrası Ortaya Çıkabilecek Durumlar
Depremlerin, savaşların, kazaların ve çeşitli
doğal felaketlerin insanlar üzerinde kısa ve uzun
vadeli ciddi etkilerinin olduğu görülmektedir. Tüm
yaş gruplarında, yaşanılan durumlara gösterilen
tepkiler ve tepkilerin gösteriliş biçimlerinde
farklılıklar olabilmektedir. Tepkiler
değerlendirilirken bireysel farklılıklar göz önünde
bulundurulmalı ve söz konusu tepkilerin bireyden
bireye değişebileceği akılda tutulmalıdır.
Öğretmenin İyilik Hali
Duygusal Tepkiler
•Kendisinin ve başkalarının güvenliği
konusunda endişelenme •Öfke
• Huzursuzluk •Üzüntü, depresyon
•Rahatsız edici rüyalar •Suçluluk
•Umutsuzluk •İzole olmuş, kaybolmuş,
tükenmiş hissetme, acizlik
Fiziksel Tepkiler
•Aktivite azalması veya artması
•Dinlenememe •Yeme ve uyku
alışkanlıklarının değişmesi
Bilişsel Tepkiler
•Bellek sorunları • Kafa karışıklığı
•Düşünme ve kavramada yavaşlık
•Hesaplamada, öncelikleri belirlemede ve
karar vermede güçlük •Nesnelliğin
zayıflaması •Dikkati toplayamama, sınırlı
dikkat süresi •Sürekli olarak olay hakkında
düşünme (Travmatik olay ile aşırı derecede
meşgul olma)
Davranışsal ve Sosyal tepkiler
•Aile ve arkadaşlardan uzaklaşma
•Yaşananları sürekli anlatma isteği •İletişim
güçlükleri, yanıtsızlık •Mizah yoluyla başa
çıkmaya çalışma •Öfke patlamaları, sık sık
tartışmalara girme •Ağlama nöbetleri
•Akademik başarıda azalma •Alkol, sigara
veya ilaç kullanımında artış •Sosyal içe
çekilme, içe kapanma •Anıları canlandıran
yerlerden veya etkinliklerden kaçınma
Duygusal dengenizi korumaya özen gösterin.
Çocuklar ve gençler zorlu yaşam olaylarıyla baş
etme becerilerini belirlerken yetişkinlerin
yüzlerine ve tepkilerine bakarak sorun olup
olmadığına karar verirler. Sizlerin dengede
olabilmesi bu bağlamda önem taşımaktadır.
Burada odaklanmamız gereken konu daha iyi
hissetmek için kendimizi zorlamak değil, daha
kötü hissetmemize neden olan unsurları ortadan
kaldırmaktır.
Rutinlerinizi devam ettirin. Beslenme ve uyku
gibi temel ihtiyaçlarınızı göz ardı etmeyin.
Günlük rutinlerinizi aksatmamaya, beslenme
düzeninize, sağlıklı alışkanlıklarınıza ve uyku
saatlerinize özen gösterin.
Duygularınıza odaklanın. Sosyal destek almak
bu dönemde kendimizi ifade edebilmek ve
duygularımızı paylaşabilmek için önemlidir. Size
iyi hissettiren arkadaş ve aile ortamlarında vakit
geçirmeye özen gösterin. Bu zaman dilimlerinde
olan olayları, maruz kaldığınız görsel ve
haberleri konuşmak yerine duygularınızı
konuşmaya odaklanın.
Kendinize molalar verin. Yaşadığınız
duyguların olağandışı bir duruma karşı verilen
normal tepkiler olduğunu unutmayın.
Duygularınızı göz ardı etmek adına fazla iş yükü
almaya yönelmeden, kendinize gün içi molalar
ayırmayı ihmal etmeyin.
 Öğretmenin İyilik Hali Topraklanma (Grounding) Egzersizleri
Okulun İlk Günü
Bilgi alma ihtiyacınızı düzenleyin. Fazla uyarana 5-4-3-2-1 Tekniği
Öğrencilerle Bilgi Paylaşımı
maruz kaldığımızda zihnen, bedenen ve duygusal Görebileceğiniz 5 şeyi fark edin. Belki bir kuş veya
anlamda zorlanırız. Bu durum artan fiziksel ağrılar, kalem. Büyük veya küçük gördüğün 5 şey. Sosyal destek, toplumsal olaylar sonrasında
yoğun suçluluk, öfke, yorgunluk ve uykusuzluk gibi iyileşme sürecinde önemli bir rol oynar. Okullar,
Hissedebileceğiniz 4 şeyi fark edin. Saçın, ellerin,
fiziksel belirtilerle karşımıza çıkabilir. Bilgi alma hem bizlerin hem de öğrencilerin zamanlarının
temas ettiğin zemin, yattığın yatak gibi hissettiğin 4
ihtiyacı ile kendinizi aşırı uyarana maruz bırakarak
şeyi listele. büyük bir bölümünü geçirdikleri ortam olması
yükleme arasındaki sınırı belirleyin.
nedeniyle önemli ölçüde sosyal destek alınan
Duyabildiğiniz 3 sesi fark edin. Dışarıdan gelen
Beden farkındalığı egzersizleri yapın. Yaşanan yerlerdir. Bizler PDR birimi olarak bu süreçte de
sesleri duymaya çalış. Korna sesi veya müzik
doğal afete dair görüntülere, videolara ve içeriklere sizlerin yanındayız. Okulda, öğrencilerinizle sınıf
duyabildiğin seslerden üç tanesini listele.
fazlasıyla maruz kalmak sizi psikolojik, duygusal içinde toplu veya tenefüslerde bireysel olarak
ve fiziksel olarak etkiler. Bu tip fazla uyaranlara, Koklayabildiğiniz 2 şeyi fark edin. (Eğer görüşeceğiniz ve paylaşımlarda bulunacağınız
beyin kimyamız orada bizzat bulunmuşçasına bulunduğun yerden herhangi bir koku burnuna ortamlar olabilir. Bu durumda öğrencilerinizin
stres ve travma belirtileri vererek adapte olur. gelmiyorsa koku veren nesnelerin yanına sizinle kuracağı sosyal destek ilişkisinin kendi
Duygularınızın çok yoğunlaştığı anlarda dikkatinizi yürüyebilir veya sevdiğin iki kokuyu hayal
bireysel süreci için çok değerli olduğunu
beden duyumlarınıza yönlendirmek sinir sisteminizi edebilirsin.)
yatıştırır ve stresle baş etme becerinizi güçlendirir. unutmayınız.
Bunun için yan sayfadaki egzersizleri Tadabileceğiniz 1 şeyi fark edin. Ağzının içinde o
kullanabilirsiniz: anki tadı tanımlayabilir veya bir yudum su Öte yandan, öğrencilerimiz sizlerin duygu ve
içebilirsiniz. düşüncelerinizi bilmek isteyebilirler. Bu
çerçevede paylaşılan bilgiler ortak bir duygu
Mindfulness Beden Farkındalığı
oluşmasını sağlayıp paylaşım ortamını
Sandalyede dik ve kafanız öne doğru bakar halde güçlendireceği gibi sizlerin yaşamış olduğu
durun. Gözlerinizi kapatın. Ayağınızı yere sağlam üzüntüyü öğrencilerimizin yüklenmelerine de
bir şekilde bastığınızdan emin olun ve tüm neden olabilir. Bu nedenle duygu ve
odağınızı ayak tabanınıza verin. Ayağınızın düşüncelerinizi paylaşırken ayrıntıya
hissettiğine ve hislerine odaklanın. Sırtınızı arkaya girmemeniz doğru olur.
yaslayın ve sırtınızın değdiği alana odaklanın, dik
duruşunuza, kemiklerinize ve omurlarınıza
odağınızı verin. Bedeninizin oturduğunuz
sandalyedeki ağırlığını hissedin. Sandalyeyi ve
temas edişinizi inceleyin. Her nefes verişinizde
sandalyeye biraz daha yerleştiğinizi hayal edin.
Ayaklarınızın da yere daha sağlam basmasına izin
verin. Birkaç dakika sonra, egzersizi sonlandırın.
 Öğretmen Olarak Neler Yapabilirim?
Bunları Yapabilirsiniz
Yaşanan olaya maruz kalmayı konuşabilirsiniz.
Akranlarının ve sizin hikayelerinizi duymak,
korku veya endişelerinde yalnız olmadıklarını
anlamalarına yardımcı olurken, paylaşılan
deneyim ve duygular öğrenciler arasındaki
etkileşimi güçlendirerek güven duygusu
oluşmasına katkı sağlar.
Öğrencileri olumsuz başa çıkma stratejilerinden
kaçınmaları ve olumlu başa çıkma stratejilerini
kullanmaları için destekleyin. Bu kendilerini
daha güçlü hissetmelerine ve kontrol
duygusunu yeniden kazanmalarına yardım
edecektir. Örneğin yeterince dinlenme,
akranları ve ailesiyle vakit geçirme, yeterli öz
bakım sağlama, rahatlatıcı faaliyetler,
başkalarına yardım etmenin güvenli yollarını
bulma gibi.
Yaşadığı tüm duygu ve düşüncelerin normal
olduğu, herkesin aynı duygu ve düşünceleri
paylaşmayabileceği ve herkesin başa çıkma
stratejilerinin farklı olduğu vurgulanıp kimsenin
bu nedenlerle ayrıştırılmaması gerektiği
vurgulanabilir.
Sınıf içinde paylaşımları destekleyici bir hale
yöneltmek için konuşma seyrini değiştiren
“Daha önce yaşadığınız zor zamanları nasıl
atlattınız?”, “Başa çıkma stratejileriniz
nelerdir?” vb. sorular yöneltebilirsiniz.
Öğrencilerin akran desteği ile sosyal destek
almasının önemini vurgulayabilirsiniz. Bu
süreçte onları seven ve destekleyen aile
üyeleri, arkadaşları ve öğretmenleri ile sohbet
etmeleri için destekleyebilirsiniz.
Bunlardan Kaçının
Bu süreçte günlük rutinler önemlidir. Öğrencileri Bu süreçte öğrencilere destek olmak için
gündelik hayatta yaptıkları çalışmaları devam gerçekleşmeyecek sözler vermeyin ve tüm
ettirmeleri için desteklemek ve bununla birlikte, sorunlarını onlar için çözmeye çalışmayın.
kendilerini sakinleştiren aktiviteler için birkaç
Paylaşımlar sırasında sorularınızı “Evet” veya
dakikayı ayırmayı teşvik edebilirsiniz.
“Hayır” ile cevaplandırılabilecek kapalı uçlu
(Yürüyüşe çıkmak, müzik dinlemek,
sorular yerine açık uçlu ve sözlü anlatımı
arkadaşlarla konuşmak vb.) kolaylaştırıcı sorularla gerçekleştirmeniz
konuşmaya teşvik edici bir ortam yaratmayı
Özellikle medya ve sosyal ağların oluşturacağı
kolaylaştıracaktır.
güvenlik sorunlarını onlarla konuşun. Medyada
yer alan bu haberleri aşırı şekilde izlemenin
Gençlerin duygularını ve deneyimlerini ifade
onları sadece üzmekle kalmayıp onları bir etmeleri, gelecekte karşılaşabilecekleri
miktar travmatize edebileceğini de belirtin. travmatik olaylara karşı özgüven, tutarlılık ve
Onlara bazı içeriklerin doğru olmayabileceğini, kontrol duygularını geliştirmelerini sağlayabilir.
güvenilir ve güncel bilgileri nereden Bu nedenle öğrencilerin kendisini ifade
alabileceklerini açıklayın. etmelerine izin verin.
Duygu ve düşünceleri paylaşmak iyi bir araç
olsa da, paylaşımı kontrol ve başa çıkma
duygusunu destekleyen şeylere odaklanarak
ve olumlu bir şekilde bitirmek önemlidir.
Her çocuğun bu süreçte medya aracılığı ile
maruz kaldığı içeriklerin ve bu içeriklere
verecekleri tepkilerin farklı olduğunu
unutmayın. Sınıf ortamında medya kanalları
aracılığı ile maruz kaldıkları içeriklere dair
paylaşımlarını tüm ayrıntıları ile
sunmalarından kaçının.
Kaynakça
Lazarus, P. J., & Jimerson, S. R., Brock, S. E. (2002). Natural Disasters. In S. E. Brock,
P. J. Lazarus, & S. R. Jimerson (Eds.), Best Practices in School Crisis Prevention and
Intervention (pp. 435-450).
National Child Traumatic Stress Network, Teacher Guidelines for Helping Students after
an Earthquake.
orgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2023_02/09162758_Lise.pdf
orgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2023_02/09163326_OYRETMENLER_YCYN_YARDI
M_KILAVUZU.pdf
psikiyatri.org.tr/TPDData/Uploads/files/Brosur_2-psikoegitim.pdf
Travma ve Afet Ruh Sağlığı Çalışmaları Derneği, (2023), Deprem: Öğretmenler için Yol
Haritası, Cihangir Çankaya, Z.
Sosyal Duygusal Öğrenme Akademisi, (2023), Sınıfınızda Öğrencilerinizle Depremle
İlgili Konuşmak.
Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü, (2021), Okul Temelli Psikolojik İlk
Yardım Öğretmen El Kitabı (1. Baskı), DENİZ, M. E., TANHAN, F.,SAVİ ÇAKAR, F.,
ÇINAR, Y., ve İsmail YILDIRIM, İ.