‫‪LANDING LIGHT‬‬

‫چراغی است که در زمان فرود و برخواست هو‪.‬اپیما استفاده میشود و این چراغ فق ط جل وی هواپیم ا‬
‫را به خلبان نشان می دهد‪ .‬و محل قرار گیری در هواپیم ای ‪ 737‬ب ر روی ب ال نزدی ک بدن ه هواپیم ا‬
‫قرار گرفته است ‪.‬‬

‫‪CHIM NACELLE‬‬

‫‪1‬‬
‫به دلیل فاصله کم بین موتور و بال هواپیما جریان هوا به درستی از زیر بال عبور نمی کند ‪ .‬این تیغ ه وظیف ه دارد ک ه‬
‫جریان هوا را به زیر بال هدایت کند ‪ .‬ضمنًا این تیغه به وسیله جریان برق گرم هم می شود ‪.‬‬

‫‪TAXI LIGHT‬‬

‫چراغی که برای تاکسی کردن هواپیما استفاده میشود و معم وًال ب ا چ رخ هواپیم ا چ رخش می کن د ت ا مس یر روب روی‬
‫خلبان را روشن کند ‪.‬‬

‫‪ANGLE OF ATTACK PROB‬‬

‫‪2‬‬
‫وسیله ای است که زاوی ه بدن هٔ هواپیم ا و بال‌ه ای آن را ب ا مس یر ح رکت کن ونی آن را ب رای خلب ان‬
‫توصیف می‌کند‪.‬‬

‫‪STATIC PORT‬‬

‫‪3‬‬
 ‫فشار هوای استاتیک ‪:‬‬
‫به فشار هوایی گفته میشود که در اتمسفر ساکن است و تنها با تغییرات ارتفاع تغییر میکند به طوریکه هر چه ارتف اع‬
‫افزایش میابد فشار هوای استاتیک کمتر میشود ‪ .‬این فشار در هواپیما توس ط ‪ Static Port‬ب ه بخش ه ای الزم وارد‬
‫میشود که این پورت ها معموال در اطراف بدنه هواپیما قرار دارند تا تحت تاثیر فشار دینامیک ق رار نگیرن د ‪.‬ب رخی از‬
‫هواپیماها از چندین پورت استفاده میکنند تا مقدار دقیق تری در اندازه گیری ها محاسبه شود و خطا کاهش یابد ‪.‬‬
‫از فشار هوای استاتیک در داخل تمامی آالت دقیق فشاری استفاده میشود ‪.‬‬
‫سیستم پیتوت استاتیک یک ابزار اندازه گیری فشار میباشد که به کمک آن میتوان در هواپیما مق ادیری مانن د س رعت‬
‫هواپیما ‪ ,‬عدد ماخ ‪ ,‬ارتفاع و ‪ ...‬را اندازه گیری کرد ‪ .‬این سیستم از یک ‪Static Port‬و لوله پیت وت تش کیل ش ده‬
‫است‬
‫اساس کار این سیستم با اندازه گیری اختالف فشار میباشد و به کمک این اصل مقادیر مختلف را حساب میکند ‪.‬‬

‫‪.‬‬

‫‪4‬‬
‫المپ ها و چراغ های نورانی و رنگی متعددی روی هواپیماها نصب شده است که هر کدام‪ ،‬وظیف ه خاص ی را برعه ده‬
‫دارن د‪ .‬دس ته ای از این چراغه ا م وقعیت هواپیم ا را مش خص میکنن د‪ .‬ب ه این چراغه ا ‪ Navigation Lights‬گفت ه‬
‫میشود‪.‬‬
‫المپ ها و چراغ های نورانی و رنگی متعددی روی هواپیماها نصب شده است که هر کدام‪ ،‬وظیف ه خاص ی را برعه ده‬
‫دارن د‪ .‬دس ته ای از این چراغه ا م وقعیت هواپیم ا را مش خص میکنن د‪ .‬ب ه این چراغه ا ‪ Navigation Lights‬گفت ه‬
‫میشود‪.‬‬
‫این چراغها ثابت هستند‪ ،‬منظوراین است که چشمک نمیزنند و به سه رنگ سبز ‪ ،‬سفید و قرمز هستند‪.‬‬
‫‪ -۱‬چراغ سبز رنگ نوک بال راست (‪)Right Wingtip‬‬
‫‪ -۲‬چراغ قرمز رنگ نوک بال چپ (‪)Left Wingtip‬‬
‫‪ -۳‬چراغ سفید رنگ بسته به نوع هواپیما معموال در انتهای دم افقی (‪)Horizontal Tail‬‬
‫حال که با موقعیت نصب این چراغها آشنا شدیم ‪ ،‬باید بدانیم ه ر ک دام از این چراغه ا ب ا زاوی ه خاص ی ن ور را پخش‬
‫میکنند‪ .‬چراغهای سبز و قرمز با زاویه ‪ ۱۱۰‬درجه و چراغ سفید ب ا زاوی ه ‪ ۱۴۰‬درج ه ک ه مجموع ا ‪ ۳۶۰‬درج ه را‬
‫پوشش میدهند‪ ،‬نور را منتشر می کنند‪.‬‬
‫حال باید به این موضوع اشاره کرد که چگونه می توان به کمک این ‪ ۳‬نور رنگی‪ ،‬موقعیت هواپیما را تشخیص داد‪.‬‬
‫فرض کنید شما در حال پرواز هستید و ناگه ان متوج ه هواپیم ایی دیگ ر در مس یر خ ود میش وید‪ ،‬ب رای جلوگ یری از‬
‫برخورد‪ ،‬باید مسیر حرکت ترافیک روبروی خود را تشخیص دهید و ببینید که آیا هواپیمای جلوی شما ب ه س مت ش ما‬
‫در پرواز است یا از شما دور میشود؟ به چپ در حال حرکت است یا راست؟‬
‫برای تشخیص موقعیت خود و هواپیمای جلوی شما به چراغهایش دقت کنید‪ .‬اگر چراغ سفید را دیدید شک نکنی د ک ه‬
‫هواپیمای روبرو در حال دور شدن از شماست یعنی با شما هم جهت است‪ ،‬چراکه نور سفید دم هواپیما را می بینید‪.‬‬
‫حال اگر هم نور سفید را دیدید هم نور سبز ‪ ،‬پس شما سمت راست هواپیمای روبرو هستید ‪.‬‬
‫حال اگر نور سفید دیده نشد و مثال فقط نور قرمز را مشاهده میکنید‪ ،‬بدین معناست ک ه هواپیم ای روب رو‪ ،‬س مت چپ‬
‫شما و مخالف جهت شما یعنی به سمت شما در حال پرواز است‪.‬‬

‫تخلیه کننده های الکتریسیته ساکن‬

‫‪Static discharger‬‬

‫‪5‬‬
 ‫در طول پرواز بر اثر اصطحکاک بین بدنه هواپیما و هوا‪ ،‬بر روی بدنه هواپیما بار الکتریکی ساکن بوجود می آید‪.‬‬
‫تجمع بار در مناطق تیز بیشتر از مناطق دیگر می باش د بع د از ب ه اش باع رس یدن ب ار در این من اطق‪ ،‬ب ار الک تریکی‬
‫تخلیه می شود‪.‬‬
‫تخلیه شدن بار الکتریکی در هوا باعث یونیزه شدن آن شده و هم راه ب ا ن ور و ص دا می باش د و ب اعث ایج اد ن ویز و‬
‫اختالل در سیستم های ارتباطی و ناوبری هواپیما می شود‬
‫تخلیه کننده های الکتریسیته ساکن‪ ،‬وظیفه تخلیه الکتریسیته ساکن بوجود آمده بر روی بدنه هواپیما را دارند و بط ور‬
‫کلی انتهای بال‪ ،‬نوک سکان عمودی و انتهای سکان افقی هواپیما نصب شده اند‪.‬‬

‫آیین نامه ترسیم عالیم ملیت و ثبت برروی وسایل پرنده‬

‫( ‪)Drawing Nationality & Registration Marks On Flying Machine‬‬

‫‪- 1-1‬عالمت ملیت وسایل پرنده ثبت شده میباید به همراه عالمت ثبت هواپیما با حروف ب زرگ ‪ Capital Letters‬و‬
‫با خط ‪ Roman Character‬بدون هیچ تزیینی بر روی سطح خارجی هواپیما نوشته شود‪.‬‬
‫‪-1-2‬عالمت ثبت هواپیما از سه حرف تشکیل ش ده ک ه در زم ان ص دور گواهینام ه ثبت از ط رف س ازمان هواپیم ایی‬
‫کشوری تعیین میگردد‪.‬‬
‫‪-1-3‬الزم است بین عالمت ملیت و عالمت ثبت یک خط فاصله ترسیم شود‪.‬‬

‫‪6‬‬
‫‪-1-4‬هر هواپیمایی که دارای بالهای ثابت اس ت الزم اس ت عالیم ملیت و ثبت روی ب ال راس ت و زی ر ب ال چپ نوش ته‬
‫شود و میباید فاصله حرف از لبه فرار و لبه حمله به یک اندازه بوده و باالی حرف در طرف لیه حمله واقع شده باشد‪.‬‬
‫‪-1-5‬عالمت ملیت و ثبت هواپیما باید بر دو طرف ج انبی بدن ه یع نی بین ب ال و س طوح س کانها و ی ا دو ط رف مک ان‬
‫عمودی ترسیم گردد‪.‬‬
‫‪-1-6‬الزم است بلندی حروفی که روی بالها ترسیم میگردد به یک اندازه بوده و حداقل ‪ 50‬سانتیمتر باشد‪.‬‬
‫‪-1-7‬الزم است بلندی حروفی که بر روی سطح بدنه و با سکان عمودی ترسیم میشود به یک اندازه بوده و ح داقل ‪30‬‬
‫سانتیمتر باشد و در موارد استثنایی چنانچه ابعاد سطوح بدنه و یا سکان عمودی به اندازه ای کوچک باشد که ح روف‬
‫روی آن جا نگیرد‪،‬با کسب اجازه از سازمان هواپیمایی کشوری میتوان بلندی حروف را حداکثر تا ‪ 15‬سانتیمتر کاهش‬
‫داد‪.‬‬
‫‪-1-8‬عرض هر حرف و طول خط فاصل بین عالمت‪،‬ملیت و عالمت ثبت باید ‪ 3/2‬بلندی آن حرف باشد‪.‬‬
‫‪-1-9‬فاصله هر حرف با حرف قبل و بعد از آن نباید کمتر از ‪ 4/1‬عرض آن حرف باشد‪.‬‬
‫‪- 1-10‬چنانچه ترسیم عالیم ملیت و ثبت بر روی هواپیما طبق شرایط پیش بینی شده در این قسمت نباشد و یا در مورد‬
‫آن اشکاالتی رخ دهد الزم است موضوع به سازمان هواپیمایی کشوری اطالع داده شود تا پس از بررسی دستورالعمل‬
‫الزم صادر شود‪.‬‬

‫انواع چک های دوره ایی هواپیما‬

‫هر هواپیما در طول دوران حیاتش می بایست جهت ایمنی در دوره های زمانی خاصی مورد بازرسی فنی قرار بگ یره‪.‬‬
‫این زمانها با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه عملیاتی هواپیم ا متغ یره‪ ..‬همچ نین م یزان س یکل پ روازی و اینک ه‬

‫‪7‬‬
‫هواپیما چه تعداد تیک اف یا لندینگ داشته هراه با ساعت پروازی زمان رسیدن به چ ک ه ای دوره ای رو معل وم می‬
‫کنه‪.‬‬
‫این رو هم از من داشته باشید که تعداد ساعات پروازی طی شده یک هواپیما رو ‪ TC‬و تعداد ساعات کل رو ‪ TT‬میگن‪.‬‬
‫هواپیماها به طور معمول ‪ 4‬نوع چک تعمیراتی رو پشت سر میگذارند‪:‬‬
‫‪A – Check-1‬‬
‫چک ‪ A‬اولین چک و بازبینی برای هواپیماهاست‪ .‬به طور معمول از نظر زمانی برابر با یک ماه تا یک م اه و ان دی و‬
‫از نظر عملیاتی هر ‪ 500‬ساعت پرواز زمان فرا رسیدن این چک هست‪.‬‬
‫برای این چک معموال در همون رمپ هواپیما مورد بازبینی قرار میگیره و هواپیما از رده پ روازی خ ارج نمیش ه‪ .‬ب ه‬
‫دلیل اینکه این چک زمان زیادی رو تلف نمیکنه‪.‬‬
‫‪B - Check 2-‬‬
‫این چک بعد از چک ‪ A‬انجام میشه و از نظر زمانی سه الی ‪ 4‬ماه بعد از آخ رین چ ک انج ام میش ه‪ .‬این چ ک ش باهت‬
‫های زیادی با چک ‪ A‬داره و این چک در محوطه فرودگاه هم انجام پذیره‪.‬‬
‫‪-C – Check 3‬‬
‫در این چک هواپیما می بایست به اشیانه یا هنگر مراجعه کنه و در اون قطع ات مختل ف هواپیم ا م ورد ب ازبینی دقی ق‬
‫قرار میگیره و اشکاالت موجود بر طرف میشه‪ .‬زمان تقریبی فرا رسیدن این چک به طور معمول بین یک سال تا ی ک‬
‫و سال نیم هست ‪ .‬از نظر تعداد ساعات پروازی حداقل ‪ 2500‬ساعت تا ‪ 3000‬س اعت پ روازی ک ه از فع الیت هواپیم ا‬
‫گذشت زمان ‪ C - Check‬فرا میرسه‪.‬‬
‫‪-D – Check 4‬‬
‫سنگین ترین دوره بازبینی هواپیما رو ‪ D - Check‬میگن‪ .‬در این دوره که به ط ور متوس ط ه ر ‪ 5‬س ال انج ام میش ه‬
‫قطعات هواپیما رو کامل از بدنه جدا میکنند و هر قسمت جداگانه بررس ی میش ه‪ .‬معم وال هواپیماه ای فرس وده در این‬
‫چک مشخص و از رده خارج میشن‪ .‬امکانات تعمیراتی در این چک فراتر از مراکز تعمیراتی متوس ط هس ت و بای د در‬
‫پایگاه های عملیاتی قدرتمند (مثل لوفت هانزا) تکنیک انج ام ش وند‪ .‬در واق ع اک ثر ایرالینه ا این س طح از تعم یرات و‬
‫نگهداری رو ندارند و مراکز منطقه ای و جهانی جوابگوی ایرالینهاست‪.‬‬
‫از نظر زمانی این چک بیشتر از همه هواپیما رو از خط پروازی دور نگه میداره و میزان هزینه ه ا در این چ ک چن د‬
‫میلیون دالری هست‪ .‬بنابراین باید دارای صرفه اقتصادی در اون شرکت باشه تا هواپیماها بعد از ‪ D-Check‬مجددا به‬
‫خط پروازی برگردند‪.‬‬

‫‪ANTI COLLISION LIGHT‬‬

‫‪8‬‬
 ‫‪Jet Blast‬‬

‫هوای خروجی از موتور هواپیماهای جت میتواند خساراتی به هواپیماهایی ک ه در پش ت آنه ا و نزدی ک آنه ا هس تند‬
‫وارد کنند که به این جریان ‪ Jet Blast‬میگویند که دارای س رعت و ح رارت ب االیی اس ت ب ه همین دلی ل مخصوص ا‬
‫برای هواپیماهای کوچک که در پشت یک هواپیمای بزرگ در حال ‪ taxi‬کردن هستند میتواند یک خط ر بس یار ج دی‬
‫باشد به همین دلیل هر زمان ‪ Anti-Collision Light‬یک هواپیما روشن باشد به آن مع نی اس ت ک ه ی ا هواپیم ا در‬
‫حال استارت زدن است و یا اینکه موتورهای آن روشن است ک ه در این زم ان اگ ر بخ واهیم از پش ت آن ‪ Taxi‬ک نیم‬
‫باید به مسئله ‪ Jet Blast‬دقت داشته باشیم ‪.‬‬
‫‪Runway & Taxiway‬‬

‫‪9‬‬
 ‫باند پرواز‬
‫به محل نشستن و برخاستن هواپیما باند گویند که می‌تواند آسفالته یا بتنی باشد‪ .‬باندها را به وسیله ی ک ع دد ‪ ۲‬رقمی‬
‫در دو سر باند مشخص و نام گذاری می‌کنند که این عدد نشانگر زاویه بان د و م یزان انح راف آن از ش مال مغناطیس ی‬
‫است و اعداد دوسر باند همیشه ‪ ۱۸۰‬درجه باهم اختالف دارند ک ه این اع داد می‌توان د در ن اوبری هواپیم ا ب ه خلب ان‬
‫هواپیما کمک کند‪ ،‬برای مثال باند فرودگاه مهرآباد تهران را با اعداد ‪ ۲۹‬و ‪ ۱۱‬نامگ ذاری کرده‌ان د ک ه ب ه معن ای این‬
‫است که زاویه یک سر آن ‪ ۲۹۰‬درجه و سر دیگر باند ‪ ۱۱۰‬درجه است‪ .‬باند از قسمتهای مختلفی تش کیل ش ده اس ت‬
‫مثل آستانه‪ ،‬تاچ دان زون‪ ،‬شانه خاکی دو سر باند و ‪ ...‬باندها همچ نین بای د از نظ ر زی ر س ازی مق اوم ش ده باش د ت ا‬
‫تحمل وزن هواپیما در هنگام نشست که با توجه به سرعت هواپیما ضربه چندین برابر وزن است را داشته باشد‪.‬‬

‫تاکسی وی‬
‫به مسیرهای فرعی باند که به منظور تردد هواپیما و حرکت از رمپ به باند‪ ،‬از باند به رمپ و از باندی ب ه بان د دیگ ر‬
‫تعبیه شده تاکسی وی گویند که با خطوط زرد رنگ و با دو عدد و حرف نامگذاری می‌شود‪.‬‬

‫‪10‬‬
 ‫‪Strake‬‬

‫‪ :Strake‬به دلیل طول زیاد هواپیمای ‪ MD‬و همچنین عقب بودن ب ال ه ا ‪ ،‬هواپیم ا در ط ول پ رواز ‪Nose Heavy‬‬
‫(سنگین بودن دماغه هواپیما) میشود به همین دلیل برای جلوگ یری از چ نین مس اله ایی و ن یز ب رای اف زایش ک ارایی‬
‫آیرودینامیکی و استفاده بهتر از جریان هوا تیغه ی کم عرضی به نام‪ strake‬ب ر روی دماغ ه هواپیم ا نص ب گردی ده‬
‫است‪.‬‬

‫‪11‬‬
 ‫‪Vortex Generator‬‬

‫دریچه ورودی هوای ‪APU‬‬

‫‪ENGINE BOEING 737-400‬‬

‫(‪)CFM56‬‬

‫‪CFM56-3 Series‬‬
‫این گونه موتور با بازه قدرتی معادل ‪ 18,500‬تا ‪ 23,500‬پوند کشش برای نخستین بار در گونه های مختلف هواپیمای‬
‫بوئینگ ‪ 737‬میان برد به خدمت گرفته شد‪ .‬هواپیماهای بوئینگ ‪ 737‬که قس‪66‬مت زی‪66‬رین ورودی موتورش‪66‬ان ت‪66‬ا ح‪66‬دودی‬
‫صاف شده است‪ ،‬از این موتور بهره مند بوده و در عین حال مش‪6‬خص ت‪66‬رین وی‪66‬ژگی این موتورهاس‪6‬ت‪ .‬این موت‪66‬ور‪ ،‬پ‪66‬ر‬

‫‪12‬‬
‫تولید ترین موتور در تاریخ هوانوردی با رقم تولید معادل ‪ 3,975‬بوده و بسیار قابل اعتماد و اطمینان با کارایی ب‪66‬اال می‬
‫باشد‪.‬‬

‫‪Load & Balance Sheet –Trim Sheet‬‬

‫واحد لود کنترل‪:‬‬

‫در یک جمله میتوان لود کنترل را اینگونه تعریف کرد‪.‬‬
‫کنترل اوزان و توزیع مناسب آن با ظرفیت قابل استفاده هواپیما و محاس به نق اط ت وازن و تع ادل پروازه ا ب ر مبن ای‬
‫محدودیت ها و رویه های جاری شرکت‪.‬‬
‫معرفی واحد لود کنترل (تریم شیت)‬
‫در فرم تریم شیت لود کنترل اقدام به محاسبه مرکز ثقل هواپیما می کند‪.‬‬
‫لود کنترل بوسیله سیستم های کامیپوتری از تعداد مس افر ه ر پ رواز اطالع کام ل دارد و ب ر نح وه چینش مس افر در‬
‫پرواز نظارت آنالین دارد و در صورت کم بودن مسافر و نیاز تعادلی پرواز ردیف های خاص ی از ص ندلی ه ا را ب رای‬
‫اختصاص به مسافر مشخص و تعدادی را مسدود میکند تا با استفاده از نیروی وزن مسافران تعادل هواپیما حفظ شود‬
‫و پرواز دارای بهترین شرایط تعادلی هنگام برخاستن وپرواز باشد ‪...‬‬
‫هر هواپیما در زمانی که هنوز سوخت‪ ,‬مسافر‪ ,‬جامه دان مسافر و ب ار در آن ل ود نش ده دارای ی ک مرک ز ثق ل اولی ه‬
‫است ‪,‬واحد لود کنترل با توجه به وزن ونحوه چینش مسافر و همچنین وزن و چینش بار در انبارها که در فرم لود پلن‬
‫مشخص نموده است و مقدار سوخت با توجه به م وقعیت تانکره ای س وخت ( باله ا و بدن ه) اق دام ب ه محاس به مج دد‬
‫مرکز ثقل هواپیما می کند که ممکن است مرکز ثقل مایل به جلو یا عقب هواپیما باشد که درنتیجه دماغ ه ب اال ی ا پ ایین‬
‫قرار می گیرد درست مانند یک کفه ترازو که سنگین تر از کفه دیگر شود‪ .‬سپس بوسیله ج دول محاس باتی دیگ ری ب ا‬
‫توجه به مرکز ثقل به دست آمده زاویه ای برای تنظیم سکان افقی هواپیما (بالچه ای درانتهای هواپیم ا) ب ه دس ت می‬
‫آید که با تنظیم سکان افقی در زمان پرواز با حرکت هواپیما به سمت جلو و برخورد جری ان ه وا ب ا روی س کان افقی‬
‫نیرویی در جهت مخالف تولید می شود و هواپیما تعادل خود را به دست می آورد‪.‬‬
‫این اطالعات در آخرین لحظات قبل از پرواز توسط کارمند لود کنترل در اختیار خلبان پرواز قرار میگیرد‪.‬‬

‫‪13‬‬
‫که در باال میتوانید نمونه ایی از فرم تریم شیت را ببینید‪ ,‬البته با ورود کامپیوتر و برنامه های کامیپوتری ل ود کن ترل‬
‫از حالت دستی به سیستمی تبدیل شده است که فرمی که شما اینجا مشاهده میکنید فرم دستی تریم شیت می باشد‪.‬‬
‫در یک جمله می توان تریم شیت را اینگونه تعریف کرد‪.‬‬
‫برگه محاسباتی جهت نشان دادن صحیح نقطه توازن و تعادل هواپیما‪.‬‬
‫معرفی واحد لود کنترل (لودشیت)‬
‫وزن پای ه‪ :‬وزن هواپیم ای خ الی ش امل بدن ه ‪ ,‬موتوره ا‪ ,‬سیس تم ه ا‪ ,‬تجه یزات ث ابت و ‪ ...‬اس ت ک ه ب ه آن ‪Basic‬‬
‫‪ Weight‬می گویند‪.‬‬
‫وزن خشک عملیاتی‪ :‬عبارت است از وزن پایه بعالوه اقالم عملیاتی که بر اساس شرکت مربوطه مانند خدم ه‪ ,‬جام ه‬
‫دان خدمه و کیترنگ پرواز است که به آن ‪ Operating Weight Dry‬می گویند‪.‬‬
‫وزن عملیاتی‪ :‬عب ارت اس ت از وزن خش ک عملی اتی بعالوه وزن ک ل س وخت موج ود در داخ ل تان ک ه ای س وخت‬
‫هواپیما در لحظه برخاستن که به آن ‪ Operating Weight‬می گویند ‪...‬‬
‫لود بی جان ‪ :‬وزن بار (پست ‪,‬بار) و جامه دان مسافر که اصطالحا ‪ Dead Load‬نامیده میشود‪.‬‬
‫وزن مسافری‪ :‬وزن مسافران پرواز که برای بزرگساالن ‪ , kg 75‬کودکان ‪ kg 35‬و نوزاد ‪ kg 10‬محاس به میگ ردد‬
‫که اصطالحا ‪ Total Passenger Weight‬گفته می شود‪.‬‬

‫با جمع وزن های ذکر شده وزن تقریبی هواپیما هنگام پرواز به دست می آید که لود کنترل با توجه ب ه آم وزش ه ای‬
‫دیده شده اقدام به محاسبه وزن های مختلف هواپیما میکند که این وزن ها نباید از ماکسیمم محدودیت ه ای س اختاری‬
‫هواپیما عبور کند تا هواپیما پروازی ایمن از لحاظ وزنی داشته باشد‪.‬‬

‫‪ -1‬حداکثر وزن مجازهواپیما در هنگام برخاستن (‪Weight (Max Take Off‬‬

‫‪ -2‬حداکثر وزن مجازهواپیما در هوا اما با بال های خالی از سوخت (‪)Max Zero Fule Weight‬‬
‫‪ -3‬حداکثر وزن مجازهواپیما در لحظه تماس چرخ ها با زمین (‪Weight (Max Landing‬‬
‫فرمی که در باال مشاهده میکنید نمونه ای از ف رم لودش یت اس ت ک ه کارمن دان ل ود کن ترل اق دام ب ه محاس بات وزنی‬
‫هواپیما در آن می کنند‪ .‬البته با ورود کامپیوتر و برنامه های کامیپوتری‪ ,‬لود کنترل از حالت دستی ب ه سیس تمی تب دیل‬
‫شده است که فرمی که شما اینجا مشاهده می کنید فرم دستی لود شیت می باشد‪.‬‬
‫در یک جمله میتوان لودشیت را اینگونه تعریف کرد‪.‬‬
‫برگه محاسباتی اوزان مختلف از قبیل وزن هواپیما مقدار سوخت‪ ,‬وزن و تعداد مسافر‪ ,‬چمدان‪ ,‬بار و ‪...‬‬

‫معرفی واحد لود کنترل (لود پلن)‬

‫‪14‬‬
‫واحد لود کنترل با توجه به تعداد مسافر و بار پرواز و با توجه به قوانین حمل ه ر ی ک از ک اال ه ا و مح دودیت ه ای‬
‫سطحی‪ ,‬خطی‪ ,‬ترکیبی‪ ,‬تراکمی و‪ ...‬هر یک از هواپیماها و برای به دست آوردن شرایط وزنی‪ ,‬تعادلی مناسب ‪ ...‬اق دام‬
‫به تهیه لود پلن برای بار گیری هر پرواز می نماید‪.‬‬
‫در لود پلن شما می توانید نمایی از انبارها‪ ,‬موقعیتهای بارگیری و درب های انبار را ببینید ‪...‬‬
‫تنظیم لود پلن دقیق از مهم ترین وظایف لود کنترل است‪ .‬در یک پرواز امکان وجود رادیو اکتیو ‪ ,‬حیوان زنده ‪ ,‬مواد‬
‫خوراکی‪ ,‬مواد منفجره ‪ ,‬عضو زنده بدن ‪ ,‬م واد س رما زا ‪ ,‬فاس د ش دنی‪ ,‬باره ای ب زرگ و ‪ ...‬اس ت ک ه کارمن دان ل ود‬
‫کنترل با توجه به آموزش هایی دیده شده باید اقدام به تهیه لود پلنی نمایند که امنیت پرواز و بار حف ظ ش ود و خط ری‬
‫پرواز را تهدید ننماید‪.‬‬
‫همچنین در مورد پروازهای چند لگه‪ ,‬رعایت تقدم بارگیری به نح وی ک ه در اولین مقص د مجب ور ب ه جاب ه ج ایی ی ا‬
‫تخلیه وبارگیری مجدد نباشیم و همچنین پس از تخلیه لود ایستگاه اول‪ ,‬هواپیما از وضعیت تعادلی مناس بی برخ وردار‬
‫باشد است‪.‬‬
‫لود کنترل محل قرار گیری هر یک از بارها را در لود پلن پرواز مشخص می نماید و واحد رمپ کن ترل طب ق ل ود پلن‬
‫پرواز بوسیله کارمندان و کارگران آموزش دیده اقدام به بارگیری هواپیما می نماید‪.‬‬
‫در یک جمله میتوان لود پلن را اینگونه تعریف کرد‪.‬‬
‫برگه دستورالعمل توزیع بار و چمدان و ‪...‬‬

‫انواع موتورجت‬

‫موتور جت‬
‫اصول پایهٔ کارکرد این نوع موتورها تقریبًا ساده است‪ ،‬هوا از طری ق ی ک مج رای ورودی ب ه بخش کمپرس ور وارد‬
‫شده و متراکم می‌شود‪ ،‬سپس هوای متراکم وارد محفظهٔ احتراق شده و با اضافه شدن سوخت مشتعل می‌شود‪ .‬گرم ای‬
‫ناشی از احتراق مخلوط هوا و سوخت باعث منبس ط ش دن و جری ان ی افتن آن ب ه س مت انته ای موت ور می‌گ ردد‪ ،‬این‬
‫جریان منبسط شونده از میان یک سری پره‌ه ای ت وربین عب ور می‌کن د ک ه از طری ق ی ک ش فت ب ه کمپرس ور متص ل‬
‫شده‌اند‪ .‬هوای منبسط ش ده ت وربین را ب ه گ ردش در می‌آورد ک ه در نتیج ه ب اعث ب ه ح رکت در آم دن کمپرس ور ن یز‬
‫می‌شوند‪.‬‬
‫زمانی که هوای منبسط شونده بخش ت وربین را ن یز پش ت س ر گذاش ت ب ا س رعتی بس یار بیش تر از زم انی ک ه وارد‬
‫موتور شده از آن خارج می‌شود که این تفاوت سرعت بین هوای ورودی و خروجی رانش مورد نیاز را ایج اد می‌کن د‪.‬‬
‫در واقع موتورهای توربو جت شتاب بسیار زیادی به حجم کمی از هوا می‌دهند‪.‬‬
‫موتورهایی که از اصول کار موت ورجت بهره‌می‌برن د ولی پیش رانش در آن‌ه ا ب ا ملخ انج ام می‌گ یرد تورب وپراپ ن ام‬
‫دارند و نوعی موتور جت به‌شمار نمی‌روند‪.‬‬

‫‪15‬‬
 ‫انواع موتورجت‬
‫موتورهای جت دارای چند دسته اساسی می‌باشند‪:‬‬
‫‪-1‬توربوفن ‪Turbo Fan‬‬
‫‪-2‬توربوجت ‪Turbo Jet‬‬
‫‪ -3‬توربوپراپ ‪Turbo Prop‬‬
‫‪-4‬پالس جت ‪Pulse Jet‬‬
‫‪-5‬رم جت ‪Ram Jet‬‬
‫‪-6‬توربو رم جت ‪Turbo Ram Jet‬‬
‫‪-7‬اسکرم جت ‪Scram Jet‬‬
‫‪-8‬توربوشفت ‪Turbo Shaft‬‬
‫موتورهای توربوجت ‪Turbo Jet‬‬
‫موتورهای توربو جت‪ ،‬بیشتر بر نیروی تولیدی از گازهای خروجی اتکا دارند‪ .‬در موتورهای تورب وجت‪ ،‬ابت دا‪ ،‬ه وا‬
‫وارد کمپرسور شده و متراکم می‌گردد‪ .‬اما چون این ه وا ب ا س رعت نس بتًا زی ادی وارد موت ور گردی ده ب رای اح تراق‬
‫مناسب نمی‌باشد و بیشتر سوخت مصرف شده‪ ،‬بدون اشتعال ه در می‌رود‪ .‬ب ه همین دلی ل ه وا ب ه قس مت دیفی وزر ی ا‬
‫همان کاهنده سرعت فرستاده می‌شود تا از سرعت آن کاسته شود‪ .‬در دیفیوزر‪ ،‬ابتدا از سرعت هوا کاسته و بر دم ا و‬
‫فشار آن افزوده می‌شود‪ .‬سپس این هوای آماده برای احتراق‪ ،‬به اتاقک احتراق فرستاده می‌شود‪ .‬در اتاقک احتراق ی ا‬
‫‪ ، Combustion Chamber‬هوا ابتدا وارد لوله احتراق گشته‪ ،‬با سوخت مخلوط شده سپس محترق می‌گردد‪ .‬قسمتی‬
‫از نیروی حاصله از این احتراق صرف گرداندن توربین شده و مابقی برای تولید ن یروی رانش ب ه ک ار می‌رود‪ .‬گ اهی‬
‫در هواپیماهای توربوجت‪ ،‬بعد از شیپوره خروجی یا نازل‪ ،‬قسمتی به نام پس س وز ی ا ‪ After Burner‬ق رار می‌دهن د‬
‫که بر نیروی تراست می‌افزاید‪.‬‬

‫توربوجت از انواع موتورهای پیشران در صنعت هوایی است که از پنج قسمت اصلی تشکیل شده است‪:‬‬
‫‪ -۱‬ورودی یا مدخل‬
‫‪ -۲‬کمپرسور یا متراکم کننده‬
‫‪ -۳‬محفظه احتراق‬
‫‪ -۴‬توربین‬
‫‪ -۵‬نازل یا خروجی‬

‫‪16‬‬
‫اولین هواپیما مجهز به موتور جت و توربوجت اچ‪ .‬ایی‪ ۱۷۸-‬ساخت آلمانی‌ه ا ب ود‪ ،‬ب ا بک ارگیری هواپیم ا بوئین گ‬
‫‪ ۷۰۷‬و دی‪ .‬سی‪ .‬هشت ساخت مگ دانل داگالس‪ ،‬خطوط مسافربری با هواپیما جت نیز آغاز بکار کردند‪.‬‬
‫ورودی یا مدخل‬
‫این قسمت اولین بخش است که هوای ورودی به موتور از آن می‌گذرد‪ .‬این بخش یک مجرای همگرا با واگرا است و‬
‫وظیفه آن ک اهش س رعت و یکن واخت ک ردن جرب ان ه وای ورودی ب ه موت ور اس ت‪ .‬اگ ر س رعت ه وای ورودی ب ه‬
‫کمپرسور زیاد باشد‪ ،‬سرعت هوا در نوک پره‌های آن به سرعت صوت می‌رسد و برای گردش کمپرسور نیروی زیادی‬
‫صرف خواهد شد‪ .‬اگر سرعت هوای ورودی زیر صوت بود‪ ،‬این مدخل واگرا خواه د ب ود‪ .‬اگ ر س رعت ب االی س رعت‬
‫صوت بود (ما فوق صوت) باشد‪ ،‬این مجرا همگرا خواهد بود‪ .‬زیرا رفتار جریان ما فوق صوت و زیر صوت بر عکس‬
‫هم است‪ .‬در یک جریان مافوق صوت هوا در عبور از یک مجرای همگرا سرعتش کم می‌ش ود و در س رعت‌های زی ر‬
‫صوت بر عکس؛ بن ابراین م دخل هواپیماه ای زی ر ص وت واگ را اس ت ت ا س رعت را ک اهش ده د و کمکی ن یز ب رای‬
‫کمپرسور باشد‪.‬‬
‫کمپرسور یا متراکم کننده‬
‫هوا بعد از مدخل وارد کمپرسور می‌شود‪ .‬وظیفه کمپرسور فشرده کردن ه وا اس ت‪ .‬کمپرس ورها ب ه دو گ روه اص لی‬
‫تفسیم می‌شوند‪ ،‬کمپرسورهای گریز از مرکز و کمپرسورهای جریان محور‬
‫محفظه احتراق‬
‫هوای فشرده به سمت محفظه احتراق رانده شده و بعد از تزریق سوخت توسط سوخت پاش‌ها (انژکتورها)‪ ،‬به دمای‬
‫بین ‪ ۸۰۰‬تا ‪ ۱۲۰۰‬سانتیگراد می‌رسد‪ .‬این بخش را با آلیاژی مقاوم در برابر دمای (دمای حاصل از احتراق) و فش ار‬
‫باال می‌پوشانند‪.‬‬
‫توربین‬
‫قدرت و توان مورد نیاز برای گردش کمپرسور توسط توربین تامین می‌شود‪ .‬شکل توربین ش بیه ب ه کمپرس ور اس ت‬
‫اما با این تفاوت که به کمپرسور کار داده می‌شود تا هوا را فشرده کند ولی در توربین از جریان گازه ای گ رم عب وری‬
‫کار گرفته می‌شود‪ .‬به مجموعه کمپرسور‪ ،‬توربین و محور رابط (محور انتقال دهنده نیرو جهت گردش‪ ،‬از توربین ب ه‬
‫کمپرسور) اسپول می‌گویند‪ .‬هر موتور توربوجت دارای یک اسپول می‌باشد اما بعض ی از موتوره ا‪ ،‬دارای دو ی ا چن د‬
‫اسپول می‌باشند‪.‬‬

‫نازل یا خروجی‬
‫محل خروج گازهای عبوری از توربین است‪ .‬در نهایت این نازل است که نیروی پیش رانه موت ور تورب وجت را تولی د‬
‫می‌کند‪.‬‬
‫پس سوز ‪After Burner‬‬
‫هنگامی که گازهای خروجی از موتور خارج می‌شوند‪ ،‬دارای حرارت بس یار ب االیی می‌باش ند ک ه از طری ق نازل‌ه ای‬
‫سوخت پاش به آن سوخت تزریق می‌شود که در قسمت پس سوز‪ ،‬با مشتعل ساختن دوباره گازهای خ روجی ب ه ط ور‬
‫قابل توجهی بر نیروی تراست می‌افزایند‪ .‬البته استفاده از پس سوز فق ط در ش رایط اض طراری و ش رایط جنگی مج از‬
‫است در غیر این صورت به علت مصرف بسیار باالی سوخت از آن اس تفاده نمی‌گ ردد‪ .‬تنه ا هواپیم ای مس افربری ب ا‬
‫سیستم پس سوز‪ ،‬هواپیمای کنکورد ‪ Concord‬ساخت مشترک آلمان‪ ،‬انگلیس و فرانسه بود که به علت ایجاد آلودگی‬
‫صوتی زیاد و مصرف سوخت باال‪ ،‬از کار برکنار شد‪.‬‬

‫موتورهای توربوپراپ ‪Turbo Prop‬‬

‫‪17‬‬
‫موتورهای توربو پراپ‪ ،‬در حقیقت از نیروی ملخ برای تولید تراس ت اس تفاده می‌کنن د و تنه ا وج ه جت ب ودن آنه ا‪،‬‬
‫تولید نیروی الزم برای این چرخش توسط موتور جت است‪ .‬طرز کار موتورهای توربوپراپ عینًا مانند موتورهای جت‬
‫توربینی دیگر است و تنها وجه تمایز آنها این است که نیروی تولید توسط توربین بیشتر صرف چرخاندن ملخ می‌شود‬
‫تا کمپرسور‪ ،‬به همین دلیل برای تولید نیروی بیشتر‪ ،‬تغییراتی هم در توربین موتورهای تورب وپراپ داده می‌ش ود‪ .‬در‬
‫این موتورها حدود ‪ ۹۰‬درصد از تراست توسط ملخ فراهم می‌شود‪.‬این موتور مزیتی دارد وآن این اس ت ک ه نس بت ب ه‬
‫موتور های جت سبک تر وکم مصرف است‪.‬هواپیما هایی که با این نوع موتور ساخته می شود برای ارگان های اس ت‬
‫که نیاز به هواپیما های کوپک سبک ومقام را دارند واین موتور برای هواپیماهای کمک رسانی پشت خط جنگ بسیار‬
‫مناسب است‪.‬‬

‫موتورهای توربوفن ‪Turbo Fan‬‬

‫موتور توربوفن ‪ GE ۹۰‬محصول شرکت جنرال الکتریک امریکا‬

‫موتورهای توربوفن در حقیقت چیزی میان موتورهای توربوجت و توربو پ راپ هس تند‪ .‬ب ازده موتوره ای تورب وفن‬
‫بسیار زیاد است‪ ،‬و به همین علت هم در بسیاری از هواپیماهای مس افربری و تراب ری در س رعت‌های س اب س ونیک‬
‫‪ Sub Sonic‬از آن‌ها استفاده می‌شود‪ .‬در موتوره ای تورب وفن‪ ،‬ابت دا ه وا کم پرس ش ده س پس وارد اتاق ک اح تراق‬
‫می‌شود و بعد از احتراق از طریق شیپوره ی ا ن ازل خ روجی خ ارج ش ده و در طی این فراین د‪ ،‬ن یروی تراس ت الزم را‬
‫جهت رانش هواپیما به جلو تامین می‌نماید‪ .‬البته در موتورهای توربوفن‪ ،‬مقادیر دیگری از هوا از طریق کنارگ ذر ن یز‬
‫عبور داده می‌شود که در نهایت به گازهای خروجی داغ پیوسته و نیروی تراست را افزایش می‌دهد‪ .‬تفاوت موتورهای‬
‫توربوفن با توربوپراپ در این است که موتورهای توربوپراپ‪ ،‬فن یا ملخ ایج اد کنن ده تراستش ان در خ ارج از پوس ته‬
‫موتور قرار گرفته اما در موتورهای توربوفن‪ ،‬ملخ یا فن تولید کننده تراست کامًال در درون پوسته موتور ق رار گرفت ه‬
‫است‪.‬‬

‫‪18‬‬
‫فن عبارت است از یک پروانه یا پنکه بزرگ که در اثر چرخش‪ ،‬جریان هوای زیادی را ایجاد می‌کن د‪ .‬ب ا اتص ال ی ک‬
‫فن ب ه ی ک موت ورجت‪ ،‬موت ور تورب وفن حاص ل می‌ش ود‪ .‬فن‪ ،‬ی ک جت س رد ایج اد می‌کن د‪ ،‬بن ابراین در موتوره ای‬
‫توربوفن دو جت وجود دارد ک ه یکی جت گ رم ک ه از انته ای موت ور خ ارج می‌ش ود و دیگ ری جت س رد ک ه از داخ ل‬
‫پوشش و مجرایی که فن را احاطه ک رده اس ت خ ارج می‌ش ود‪ .‬اولین ب ار در س ال ‪ ۱۹۳۶‬فران ک وی ذل ط رح موت ور‬
‫توربوفن را به ثبت رسانید و اولین هواپیما با موتور توربوفن‪ ،‬یک هواپیمای مسافربری با نام وی‪ .‬س ی‪ ۱۰-‬ب ود ک ه‬
‫در سال ‪ ۱۹۵۹‬پرواز کرد‪.‬‬
‫موتورهای پالس جت ‪Pulse Jet‬‬

‫طرز کار موتور پالس جت‪ -۱ .‬هوا وارد موتور می‌شود‪ -۲ .‬هوا با سوخت مخلوط می‌شود‪ -۳ .‬دریچه بسته می‌ش ود‪.‬‬
‫‪ -۴‬مخلوط سوخت و هوا که آتش گرفته‌اند از اگزوز خارج شده و موشک را به جلو می‌رانند‪.‬‬
‫موتورهای پالس جت دارای توربین‪ ،‬کمپرسور‪ ،‬یا شفت نمی‌باش ند و تنه ا قطع ه متح رک البت ه در ن وع دریچ ه دار‪،‬‬
‫دریچه آن می‌باشد‪ .‬در این گونه موتورها‪ ،‬ابتدا توده بزرگی از احتراق در داخل موتور صورت می‌پذیرد که سبب بس ته‬
‫ماندن دریچه می‌شود‪ .‬چون تنها راه فرار هوا از موتور قسمت انتهای آن می‌باشد هوا ب ه ط رف آنج ا هج وم می‌آورد‪.‬‬
‫در نتیجه تر ک هوا‪ ،‬خال یا حالت مکشی به وجود آمده که باعث بازش دن دریچ ه و ورود ه وای ت ازه می‌ش ود‪ .‬در این‬
‫حالت‪ ،‬مقداری هوای محترق شده از خروج بازمانده و صرف تراکم و احتراق گاز تازه‌وارد می‌گردد و سیکل ب ه همین‬
‫ترتیب ادامه پیدا می‌کند‪ .‬البته این نوع از موتور جت کاربرد زیادی ندارند اما در بعض ی از هلیکوپتره ا جهت اف زایش‬
‫سرغت خطی آنها استفاده می‌گردد‪.‬‬

‫موتورهای رم جت ‪Ram Jet‬‬

‫‪19‬‬
‫موتورهای رم جت‪ ،‬هیچ قطعهٔ متحرکی ندارند و در نگاه اول‪ ،‬مانند یک لوله توخالی به نظ ر می‌رس ند ک ه بیش تر در‬
‫سرعت‌های مافوق صوت به ک ار می‌رون د‪ .‬موتوره ای رم جت ن یز مانن د پ الس جت‪ ،‬دارای ت وربین‪ ،‬کمپرس ور ی ا ‪...‬‬
‫نمی‌باشند استفاده از آنها ب ه عن وان موت ور دوم معم ول اس ت ک ه بیش تر در موش کها ب ه ک ار می‌رون د‪ .‬در این گون ه‬
‫موتورها‪ ،‬برای روشن شدن موتور ابتدا باید سرعت هوا به مقدار الزم برسد در ص ورت رخ داد چ نین ح التی‪ ،‬موت ور‬
‫جت به طور خودکار خود را روشن می‌کند‪ .‬در موتور رم جت‪ ،‬هوا با سرعت زیاد وارد موتور شده و ب ه علت س رعت‬
‫بیش از حد‪ ،‬در قسمت دیفیوزر به خ وبی کم پرس و م تراکم ش ده و دم ا و فش ار آن بس یار ب اال می‌رود‪ .‬در این ح الت‬
‫مخلوط هوا و سوخت محترق گشته و با خروج از موتور‪ ،‬نیروی تراست بس یار زی ادی را آزاد می‌کنن د‪ .‬این موتوره ا‬
‫قدرت بسیار زیادی را دارا می‌باشند اما برای شروع پرواز و برخاست مناسب نمی‌باشند‪.‬‬
‫به این دلیل که این نوع موتورها در ابتدا سرعت زیادی ایجاد می‌کنند در نسل جدید موشک‌های هوا به ه وای ش رکت‬
‫‪ MBDA‬یعنی موشک مترو (‪ )Metro‬بجای استفاده از موتورهای موشکی از این موتورهای جت استفاده می‌کنند که‬
‫هم سرعت باالیی دارند و هم قدرت مانور فوق‌العاده‌ای به موشک می‌دهند‪.‬‬
‫موتورهای توربو رم جت ‪Turbo Ram Jet‬‬
‫این موتور‪ ،‬موتور بسیار جالبی‌ست‪ .‬به طوریکه از دو ج زء س اخته می‌ش ود‪-۱:‬موت ور رم جت ‪ -۲‬تورب وفن در این‬
‫نوع موتورها ابتدا برای شروع پرواز خلبان موتور توربوفن را روشن می‌کند تا انرژی الزم برای برخاست بوجود آید‪.‬‬
‫سپس بعد از این که موتور وهواپیما به سرعتت ‪ ۱‬ماخ یا نزدیک به آن رسید خود به خ ود موت ور تورب وفن خ اموش‬
‫شده و دریچهٔ آن بسته می‌شود‪ .‬سپس باد موجود وارد همان موتور گشته ولی بجای ورود به داخل توربو فن‪ ،‬از کن ار‬
‫آن عبور و به داخل موتور رم جت می‌رود و همان حال اس ت ک ه ب ا فش ار موج ود در ه وا‪ ،‬موت ور روش ن ش ده و در‬
‫عرض ‪ ۱۵‬ثانیه هواپیما از یک ماخ به ‪ ۳/۵‬الی ‪ ۷‬ماخ می‌رسد‪ .‬گفتنی است که این موتور فق ط در ‪ ۲‬هواپیم ا س اخته‬
‫شده است‪.‬‬
‫موتورهای اسکرم جت ‪Scram Jet‬‬

‫ن ام این موتوره ا از واژه ( ‪ )supersonic combustion ramjet‬گرفت ه ش ده ک ه ب ه معن ای اح تراق در س رعت‬

‫مافوق صوت است‪ .‬این گونه موتورها در سرعت‌های هایپر سونیک ‪ Hyper Sonic‬به کار می‌روند و طرز ک ار آنه ا‬

‫‪20‬‬
‫بسیار مشابه موتورهای رم جت با تغییراتی می‌باشد‪ .‬این نکته قابل توجه است که مشتعل ساختن مولکول‌های ه وا در‬
‫حالی که هوا با سرعت باالی ‪ ۴‬ماخ وارد موتور می‌گردد‪ ،‬مانند روشن کردن ک بریت در گردباداس ت! اولین هواپیم ای‬
‫دارای موتور اسکرم جت‪ ،‬هواپیمای ‪ X-43‬است که سرعت آن باالی ‪ ۷‬ماخ می‌باشد‪.‬‬
‫موتورهای ‪ shcram jet‬نوع توسعه یافتهٔ موتورهای اسکرمجت است که دارای حالت خاصی از پس سوز در ن ازل‬
‫خروجی است و احتراق در ان قسمت هایپر سونیک است‪.‬‬
‫موتورهای توربوشفت ‪Turbo Shaft‬‬
‫این نوع از موتور توربینی در هم صنعت هوایی هم در زمینه نیروگاهی و تولید انرژی ک اربرد دارن د‪ .‬ک اربرد ه وایی‬
‫این موتورها اس تفاده در هلیکوپ تر هاس ت‪ .‬اج زای این موتوره ا ب ا س ایر موتوره ای توربی نی تف اوتی ن دارد ام ا در‬
‫مکانیسم آنها تراست ایجاد نمی‌گردد بلکه توربو ش فت‌ها ب رای م ا ایج اد گش تاور و ‪ Torque‬می‌نماین د ک ه منج ر ب ه‬
‫چرخاندن ملخ هلیکوپتر می‌گردد‪.‬‬
‫اجزای موتورهای جت توربینی‬
‫کمپرسور‬
‫کمپرسورها وظیفه متراکم کردن هوای ورودی را بر عهده دارند‪ .‬کمپرسورها ب ر دو ن وع هس تند‪ -۱ :‬کمپرس ورهای‬
‫مح وری (اکس یال) ‪ -۲‬کمپرس ورهای ش عاعی ی ا گری ز از مرک ز(س نتریفیوگال)‪ .‬کمپرس ورهای مح وری ک ه در اک ثر‬
‫موتورهای جت امروزی استفاده می‌شود‪ ،‬از چند ردیف فن یا پنکه به تعداد مشخص (دو یا بیشتر) تش کیل ش ده اس ت‬
‫و همچنین توسط همین تیغه‌ها یا پره‌ها‪ ،‬به سیال جهت حرکت داده شده و با کاهش زاویه پره‌ها‪ ،‬به فشار سیال یا ه وا‬
‫افزوده و از سرعتش کم شده و در نتیجه متراکم می‌گردد‪ .‬اما در کمپرسورهای شعاعی یا گریز از مرکز‪ ،‬که بیش تر در‬
‫موتورهای گازی ساده یا قدیمی کاربرد داشته است‪ ،‬در اصل هوا به یک مانع برخورد کرده و سپس توسط پره‌های آن‬
‫به قسمت دیفیوزر یا کاهنده سرعت منحرف می‌شود که این فرایند با ازدیاد فشار هم راه اس ت‪ ،‬در نتیج ه ه وا م تراکم‬
‫می‌گردد[‪.]۱‬‬
‫سیستم احتراق‬
‫سیس تم اح تراق‪ ،‬ش امل س وخت پ اش ی ا ‪ ،FUEL NOZZLE‬جرق ه زن ی ا ‪IGNITER‬و اتاق ک و لول ه اح تراق ی ا‬
‫‪ COMBUSTION CHAMBER‬می‌باشد‪ .‬فرایند احتراق در درون لوله‌های احتراق صورت می‌پ ذیرد ک ه این عم ل ب ا‬
‫وارد شدن هوا به اتاقک و مخل وط ش دن آن ب ا س وخت س پس اح تراق آن ب ه وس یله ش مع جرق ه زن انج ام می‌ش ود‪.‬‬
‫محفظه‌های احتراق در موتورهای توربینی انواع گوناگونی دارند که هر کدام محاسن و معایب خود را دارن د‪ .‬از ان واع‬
‫آنها می‌توان ‪ CAN TYPE ,ANNULAR TYPE‬و ترکیبی از این دو را نام برد‪.‬‬
‫سیستم توربین‬
‫در اینجا‪ ،‬ابتدا گازهای پرحرارت ناش ی از اح تراق ب ه پره‌ه ای ت وربین برخ ورد ک رده و ن یروی الزم جهت گردان دن‬
‫کمپرسور و مکش هوا برای سیکل بعدی تولید می‌شود که این نیرو به وسیله میله (شفت) ی به کمپرسور انتق ال داده‬
‫شده و باعث حرکت آن می‌شود‪ .‬اس تاتور ت وربین ک ه ب ه آن ‪ NOZZLE GUIDE VANE‬ن یز می‌گوین د و ب رای تنظیم‬
‫جهت حرکت سیال (ه وا) ب رای ادام ه ح رکت ب ه ک ار می‌رود‪ .‬توربین‌ه ا ن یز ب ه دو دس ته مح وری و ش عاعی تقس یم‬
‫می‌شوند که نوع محوری پر کاربرد است‪ .‬چون دمای کارکرد ت وربین بس یار ب اال می‌باش د‪ ،‬در س اخت آن از آلیاژه ای‬
‫مخصوصی استفاده می‌شود‪.‬‬

‫سیستم خروج گازهای داغ‬

‫این سیستم‪ ،‬در حقیقت تولید تراست واقعی را برای رانش هواپیما به جلو می‌کند ایجاد می‌کن د‪ .‬در م دل‌های متح رک‪،‬‬
‫زاویه پره‌های شیپوره انتهایی موتور برای میزان کردن فشار قابل تنظیم است‪ .‬گفتنی است سیستم پس سوز ی ا ‪After‬‬
‫‪ Burner‬بعد از این بخش نصب می‌شود‪ .‬به این قسمت‪ ،‬نازل ‪ Nozzle‬هم گفته می‌شود‪.‬‬

‫‪SURFACE CONTROL‬‬
‫‪21‬‬
 ‫فرامین هواپیما‬

‫سطوح فرامین اصلی هواپیما ‪'Primary or main control surfaces‬‬

‫الف‪ :‬شهپرها ‪Ailerons‬‬

‫‪22‬‬
‫عبارتند از سطوح متحرکی که در لبه فرار هر بال و در قسمت بال خارجی (‪ )outer Wing‬ق رار دارن د‪ .‬در هواپیم ا‬
‫های معم ولی و کم س رعت تع داد آن ه ا در ه ر ب ال ی ک ع دد (جمع ا دو ع دد) می باش د ام ا در هواپیم ا ه ای ب زرگ‬
‫مسافربری مانند بویینگ تعداد آن ها در هر باد دو عدد (جمعا چهار عدد) می باشد ‪ .‬دو تا از آن ه ا کوچ ک و نزدی ک‬
‫به بدنه قرار دارند (‪ )Inner Ailerons‬و در سرعت های زیاد م ورد اس تفاده ق رار می گیرن د و دوت ای دیگ ر ب زرگ‬

‫بوده و دور از بدنه قرار دارند (‪ )outer Ailerons‬و در سرعت های کم همراه با دوتای کوچک مورد اس تفاده ق رار‬
‫می گیرند فرمان شهپرها در داخل کابین به دو شکل یکی به صورت دست فرمان (‪ )Control stick‬در هواپیم ا ه ای‬
‫نظامی و دیگ ری ب ه ص ورت چ رخ فرم ان ‪ ))Control wheel‬در هواپیم ا ه ای مس افربری ممکن اس ت باش ند‪ .‬در‬
‫هواپیماهای کوچک این دسته یا چرخ مستقیما به ‪ Ailerons‬متصل می شود و حرکت آن از طری ق کاب ل س بب ح رکت‬
‫‪ Ailerons‬می گ ردد‪ .‬ام ا در هواپیماه ای ب زرگ ح رکت ‪ Control wheel‬م وجب انتق ال فش ار هی درولیک ب ه‬
‫‪ Actuator‬ها شهپرها شده و آن ها را به حرکت در می آورد‬

‫حرکت شهپرها دو بال خالف جهت یکدیگر می باشند یعنی اگر یکی به پایین حرکت کند دیگری به باال ح رکت خواه د‬
‫کرد مثال زمانی که خلبان فرمان ‪ Aileron‬را به سمت راست حرکت داده یا بچرخاند شهپر بال راست باال آمده و شهپر‬
‫بال چپ به پایین حرکت می کند‪.‬‬

‫‪23‬‬
‫بنابراین ‪ Lift‬بال راست کاسته شده و ‪ Drag‬آن زیاد شده و بال راست پ ایین می آی د در ح الی ک ه ‪ Lift‬ب ال چپ زی اد‬
‫شده و باال می رود و درنتیجه هواپیما حول محور طولی خ ود دوران خواه د ک رد ب ه این ح رکت ‪ Roll‬می گوین د‪ .‬اگ ر‬
‫هواپیما در جهت عقربه های ساعت ( از پشت هواپیم ا) بچرخ د ‪ Positive roll‬و عکس آن را ‪ Negative roll‬می‬
‫گویند الزم به یا آوری است که هنگام ‪ turn‬هواپیما به سمت چپ و راست خلبان از ‪ Aileron‬استفاده می کن د ت ا ی ک‬
‫گردش بی خط ر و هماهن گ و ب ه اص طالح ‪ Coordinated turn and Bank‬انج ام ده د و در این ح الت هم واره‬
‫میزانی که یک ‪ Aileron‬پایین می آید کمتر از حدی است که ‪ Aileron‬دیگر ب اال می رود زی را ش هپری ک ه پ ایین می‬
‫آید مربوط به بالی است که بیرون دای ره دوران ق رار دارد و چ ون س رعت آن بیش تر از ب ال داخ ل دای ره دوران اس ت‬
‫بن ابراین ‪ Aileron‬آن کم تر پ ایین می آی د ت ا ‪ Lift‬هماهن گ تولی د نمای د‪ .‬این ن وع ‪ Aileron‬ه ا را ‪Differential‬‬
‫‪ Aileron‬می نامند‪.‬‬
‫حرکت ‪ Aileron‬ها بایستی پس از نصب آن ها و در مواق ع دیگ ر م رتب بازرس ی و عمال چ ک ش ده ت ا اش کالی در‬
‫پرواز به وجود نی آید‬
‫‪-Spoilers‬‬
‫به منظور کمک به عمل شهپرها و یا کم کردن سرعت هواپیما در هواپیما ه ای جت مس افربری از وس یله ای ب ه ن ام‬
‫‪ Spoilers‬استفاده می شود‪ Spoilers .‬ها سطوحی هستند )به تعداد یک ی ا چن د ت ا) ک ه روی باله ا نص ب ش ده و در‬
‫حالت عادی کامال با سطح بال هم سطح هستند اما با حرکت آن ها به طرف باال مقداری ‪ Lift‬بال را ک اهش می ده د این‬
‫سطوح به دو صورت ممکن است استفاده شوند یکی آنکه فقط ‪ Spoiler‬یک بال باال آمده و ‪ Lift‬همان بال کاهش یاب د‬
‫که در این حالت کمک به کار ‪ Aileron‬خواهد کرد و دیگری آن که ‪ Spoilers‬ه ر دو ب ال ب اال آم ده ک ه در این ح الت‬
‫سبب کم کردن سرعت هواپیما می شود و در واقع بجای ‪ Air brake‬استفاده می شود‬
‫ب‪ :‬سکان های افقی متحرک ‪Elevators‬‬
‫‪ Elevators‬عبارتند از سطوح متحرکی که در قسمت دم هواپیما و در لبه فرار س کان ه ای افقی ث ابت ‪Horizontal‬‬
‫‪ stabilizer‬نصب شده اند‪ .‬حرکت آن ها موافق یکدیگر و در جهت باال و پایین می باشد و به وس یله دس ته ف رمتن ی ا‬
‫چرخ فرمان از داخل کابین خلبان قابل کنترل می باشند مثال وقتی خلبان دسته یا چرخ فرمان را به جلو حرکت می ده د‬
‫هر دو ‪ Elevators‬پایین می آید و ‪ Lift‬تولید شده در ‪ Tail plane‬زیاد شده و در نتیجه به طرف ب اال ح رکت ک رده و‬
‫باتوجه به فاصله زیاد آن تا مرکز ثقل هواپیما موجب می شود که دماغه هواپیما به سمت پ ایین ح رکت کن د و هواپیم ا‬
‫حول محور عرضی ‪ Lateral‬خود به خود چرخیده و به حالت شیرجه در خواهد آمد‪ .‬همچنین با حرکت دس ته ی ا چ رخ‬
‫فرمان به سمت عقب اعمال عکس انجام شده و هواپیما به حالت صعودی در خواهد آمد‪( .‬حرکت دماغه هواپیم ا را ب ه‬
‫سمت باال ‪ Positive pitch‬و حرکت آن به طرف پایین را ‪ Negative pitch‬می گویند)‬

‫‪24‬‬
‫توجه‪ :‬در بعضی هواپیماهای ‪ Super sonic ،Elevator‬را نزدیک ‪ Nose‬هواپیما گذاشته ک ه ب ه آن ه ا ‪Canard‬‬
‫می گویند‪.‬‬

‫ج‪ :‬سکان عمودی متحرک ‪Rudder‬‬

‫سکان عمودی متحرک به لبه فرار سکان عمودی ثابت (‪ )fin‬اتصال داشته و برای تغییر جهت ح رکت هواپیم ا از آن‬
‫استفاده می شود حرکت آن به وسیله دو پدال‬
‫‪ )) Rudder pedals‬از کابین انجام می شود‪ .‬مثال وقتی که خلبان می خواهد هواپیما را به راست منح رف کن د پ دال‬
‫سمت راست را با پا به جلو فشار می دهد (معموال در این حالت پدال سمت چپ ب ه عقب ح رکت می کن د) در این زم ان‬
‫سکان عمودی متحرک به سمت راست حرکت می کند و در اث ر اف زایش ن یروی ‪ Lift‬در س مت راس ت س کان عم ودی‬
‫ثابت و کاهش ‪ Lift‬در سمت رچپ آن دم هواپیما به س مت چپ ح رکت می کن د ک ه درنتیج ه دماغ ه هواپیم ا ب ه س مت‬
‫راست منحرف می شود‪ .‬گرچه س کان عم ودی متح رک ب رای گ ردش هواپیم ا ح ول مح ور عم ودی آن می باش د ام ا‬
‫بایستی در نظر داشت که اگر همگام گردش فق از شکان عمودی استفاده شود هواپیما ضمن تغییر جهت در جهت قبلی‬
‫پرواز خود یعنی به طرف خارج دایره سر می خورد (‪ Skid‬می کند) برای جلو گیری از این حرکت بایس تی هواپیم ا را‬
‫به حالت ‪ Bank‬در آوریم یعنی بال داخل دایره گردش به پایین و بال خارج گردش به باال حرکت داده ش ود این عم ل ت ا‬
‫اندازه ای خود به خود به وسیله نیروهای آیرودینامیکی بال ها انجام می شود زیرا در مواق ع گ ردش ب ال خ رج دای ره‬
‫دوران سرعتی بیشتر و درنتیجه ‪ Lift‬بیشتری نسبت به بال داخل دایره دوران تولید می کند و درنتیجه بال خ ارجی ب ه‬
‫سمت باال و بال داخ ل ب ه س مت پ ایین ح رکت می کن د ام ا در عین ح ال ب رای کم ک ب ه این ‪ Bank‬بای د از ش هپرها (‬
‫‪ ) Ailerons‬نیز کمک گرفت و استفاده نمود ضمنا هنگام گردش برای جلوگیری از افتادن دماغه هواپیما ک ه می ت وان‬
‫سبب ‪ Spin‬هواپیما شود از ‪ Elevator‬ها نیز استفاده کرد ( دماغه هواپیم ا ب ه این دلی ل پ ایین می افت د ک ه در ح الت‬
‫‪ Bank‬سکان عمودی ثابت به یک طرف متمایل شده و تولید ‪ Lift‬می کند)‬

‫‪25‬‬
‫هرچه زاویه گردش بیشتر باشد (‪ )Steeper turn‬بایستی ‪ Elevators‬را بیشتر به باال حرکت داد‪ .‬این ن وع گ ردش‬
‫را که در آن از هر سه فرمان اصلی هواپیما استفاده می شود و ارتفاع پرواز ثابت می ماند و هواپیم ا ب ه س مت داخ ل‬
‫دایره دوران سر نمی خورد (‪ Skid‬می کند) را گردش هماهنگ ‪ Coordinated turn and bank‬می نامند‪.‬‬

‫‪26‬‬