Ch¬ng III.

Kü thuËt lËp tr×nh ®¬n thÓ

I. §Þnh nghÜa vµ sö dông ®¬n thÓ

1. Kh¸i niÖm – ph©n lo¹i

Kh¸i niÖm: §¬n thÓ (hay Module) lµ mét ®o¹n ch¬ng
tr×nh ®îc viÕt theo mét cÊu tróc nµo ®ã, gi¶i quyÕt mét vÊn
®Ò t¬ng ®èi ®éc lËp cña bµi to¸n.
Khi viÕt mét ch¬ng tr×nh, chóng ta cã thÓ triÓn khai theo
hai c¸ch:
C¸ch 1: Toµn bé c¸c lÖnh cña ch¬ng tr×nh ®îc viÕt trong
hµm main(). C¸c lÖnh ®îc viÕt theo tr×nh tù ®Ó gi¶i quyÕt
bµi to¸n ®Æt ra.
C¸ch 2: Ch¬ng tr×nh ®îc t¹o thµnh tõ nhiÒu ®¬n thÓ
kh¸c nhau. C¸c ®¬n thÓ thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô t¬ng ®èi
®éc lËp vµ ®îc “l¾p ghÐp” l¹i thµnh ch¬ng tr×nh th«ng qua
nh÷ng lêi gäi ®¬n thÓ trong hµm main().
u nhîc ®iÓm:
- Víi c¸ch 1: sÏ thÝch hîp khi viÕt nh÷ng ch¬ng tr×nh cã
kÝch thíc nhá. Toµn bé thuËt to¸n ®îc thÓ hiÖn trong
mét ®o¹n m· tõ trªn xuèng díi. Tuy nhiªn, c¸ch nµy kh«ng
phï hîp víi c¸c ch¬ng tr×nh lín do:
+ KÝch thíc ch¬ng tr×nh cång kÒnh, khã kiÓm so¸t,
chØnh söa.
+ C¸c ®o¹n m· cã thÓ lÆp ®i lÆp l¹i, ch¬ng tr×nh dµi
kh«ng cÇn thiÕt.
- Víi c¸ch 2: Ch¬ng tr×nh ®îc chia nhá thµnh c¸c ®¬n thÓ
kh¾c phôc ®îc hai nhîc ®iÓm c¬ b¶n trªn. §Æc biÖt phï
hîp víi c¸c ch¬ng tr×nh cã kÝch thíc lín.
Trong C++, ta cã hai lo¹i ®¬n thÓ sau:
[1]. C¸c líp ®èi tîng: Ch¬ng tr×nh bao gåm mét sè ®o¹n
m· m« t¶ c¸c líp c¸c ®èi tîng nµo ®ã sÏ sö dông trong ch¬ng
tr×nh chÝnh. Lo¹i ®¬n thÓ nµy ®îc nghiªn cøu trong néi dung
m«n häc “LËp tr×nh híng ®èi tîng”.
§Ò c¬ng chi tiÕt Kü
thuËt lËp tr×nh
[2]. C¸c hµm: Ch¬ng tr×nh ®îc cÊu t¹o tõ c¸c hµm. Mçi
hµm thùc thi mét nhiÖm vô t¬ng ®èi ®éc lËp, trong ®ã cã
mét hµm main ®ãng vai trß nh ch¬ng tr×nh chÝnh ®Ó sö
dông c¸c hµm kh¸c.
Trong ph¹m vi m«n häc, ta chØ xem xÐt c¸c ®¬n thÓ díi
d¹ng c¸c hµm.
2. C¸c ®Æc trng cña hµm
Mét hµm trong C++ cã c¸c ®Æc trng sau:
[1]. Tªn hµm: do ngêi lËp tr×nh tù ®Æt vµ cã nh÷ng ®Æc
®iÓm sau:
+ Tªn hµm thêng mang tÝnh ®¹i diÖn cho c«ng viÖc mµ
hµm sÏ ®¶m nhiÖm.
+ Tªn hµm ®îc ®Æt tuú ý nhng tu©n theo quy íc ®Æt
tªn trong C++.
[2]. KiÓu gi¸ trÞ tr¶ vÒ cña hµm: NÕu hµm tr¶ vÒ
mét gi¸ trÞ th× gi¸ trÞ ®ã ph¶i thuéc mét kiÓu d÷ liÖu nµo
®ã; ta gäi lµ kiÓu gi¸ trÞ tr¶ vÒ cña hµm. KiÓu gi¸ trÞ tr¶ vÒ
cña hµm cã thÓ lµ c¸c kiÓu d÷ liÖu chuÈn.
[3]. C¸c ®èi cña hµm: NÕu hµm sö dông c¸c ®èi th×
c¸c ®èi ph¶i thuéc mét kiÓu d÷ liÖu nµo ®ã. Khi thiÕt lËp mét
hµm, ta cÇn chØ ra danh s¸ch c¸c ®èi cña hµm vµ kiÓu d÷
liÖu cña mçi ®èi.
[4]. Th©n hµm: lµ néi dung chÝnh cña hµm, chøa toµn
bé c¸c lÖnh cña hµm.
3. Ph©n lo¹i hµm
Tïy theo nguån gèc cña hµm ta ph©n ra:
- C¸c hµm cã s½n: Lµ c¸c hµm chøa trong c¸c th viÖn cña
C++, ®· ®îc ®Þnh nghÜa tõ tríc. C¸c hµm nµy ®îc ®Æt
trong c¸c th viÖn .h. Ngêi lËp tr×nh chØ viÖc sö dông
chóng th«ng qua c¸c chØ thÞ:
#include <Tªn th viÖn chøa hµm>
mµ kh«ng cÇn ®Þnh nghÜa hµm.

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng 2

Trang
§Ò c¬ng chi tiÕt Kü
thuËt lËp tr×nh
VD: C¸c hµm sqrt(); sin(); cos(); gets(); puts() .v.v…
- C¸c hµm tù ®Þnh nghÜa: Lµ c¸c hµm mµ tríc khi dïng
chóng ta ph¶i ®Þnh nghÜa chóng. C¸c hµm nµy còng cã
thÓ ®îc tËp hîp l¹i trong mét file .h ®Ó dïng nh mét th
viÖn cã s½n.
Tuú theo kiÓu cña gi¸ trÞ tr¶ vÒ cña hµm ta ph©n
ra:
- Hµm kh«ng cã gi¸ trÞ tr¶ vÒ: Lµ hµm chØ cã chøc n¨ng
thùc hiÖn mét c«ng viÖc nµo ®ã mµ ta kh«ng quan
t©m tíi gi¸ trÞ tr¶ vÒ cña hµm. C¸c gi¸ trÞ tÝnh to¸n ®îc
trong th©n hµm thêng ®îc kÕt xuÊt lªn mµn h×nh.
- Hµm cã gi¸ trÞ tr¶ vÒ: Ngoµi viÖc thùc hiÖn mét c«ng
viÖc nµo ®ã, hµm nµy cßn tr¶ vÒ mét gi¸ trÞ th«ng qua
tªn hµm. Gi¸ trÞ nµy cã thÓ ®îc dïng trong nh÷ng ®o¹n
tr×nh tiÕp theo sau lêi gäi hµm.
NhËn xÐt:
- Trong pascal, ta cã hai lo¹i ch¬ng tr×nh con: thñ tôc
(procedure) vµ hµm (function). Trong C++, chóng ta cã
duy nhÊt mét lo¹i “ch¬ng tr×nh con” (mµ ta gäi lµ ®¬n
thÓ), ®ã lµ hµm.
- Mét ch¬ng tr×nh trong C++ ®îc cÊu t¹o tõ c¸c hµm,
trong ®ã hµm main lµ hµm b¾t buéc ph¶i cã, ®ãng vai
trß nh ch¬ng tr×nh chÝnh.
4. §Þnh nghÜa vµ sö dông hµm
a. CÊu tróc mét hµm:
Mét hµm thêng cã cÊu tróc nh sau:
- Hµm kh«ng cã gi¸ trÞ tr¶ vÒ (hµm void):

<KiÓu hµm> <Tªn hµm> <([<kiÓu ®èi> <tªn

®èi>])>
{
//C¸c lÖnh trong th©n hµm;
}
-
Hµm cã gi¸ trÞ tr¶ vÒ:

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng 3

Trang
§Ò c¬ng chi tiÕt Kü
thuËt lËp tr×nh

void <Tªn hµm> <([<kiÓu ®èi> <tªn ®èi>])>

{
//C¸c lÖnh trong th©n hµm;
}

Trong ®ã:
- <KiÓu hµm>: lµ kiÓu gi¸ trÞ tr¶ vÒ cña hµm. NÕu
hµm kh«ng cã gi¸ trÞ tr¶ vÒ, ta dïng kiÓu void. Ng-
îc l¹i, ta thêng sö dông c¸c kiÓu chuÈn nh int, float,
double, char…
- <Tªn hµm>: do ngêi dïng tù ®Þnh nghÜa.
- [<kiÓu ®èi> <tªn ®èi>]: liÖt kª danh s¸ch c¸c ®èi
cña hµm vµ kiÓu d÷ liÖu cña ®èi (nÕu hµm cã ®èi).
VD1: hµm tÝnh n! ®îc viÕt theo 2 d¹ng: cã vµ kh«ng cã

C¸ch 1: Hµm cã gi¸ trÞ tr¶ C¸ch 2: Hµm kh«ng cã gi¸ trÞ
long GT(int n) vÒ void GT(int n) tr¶ vÒ
{ {
long kq=1; long kq=1;
for (int i=1; i<=n; i++) for (int i=1; i<=n; i++)
kq *=i; kq *=i;
return kq; cout<<kq;
} }

gi¸ trÞ tr¶ vÒ:

NhËn xÐt:
- Hai ®iÓm kh¸c nhau c¬ b¶n gi÷a hai lo¹i hµm nµy lµ:
KiÓu tr¶ vÒ (long vµ void) vµ c©u lÖnh cuèi hµm (return
kq; vµ cout<<kq;)
- NÕu hµm cã gi¸ trÞ tr¶ vÒ th× trong th©n hµm thêng
dïng lÖnh:
return <Gi¸ trÞ tr¶ vÒ>;
Khi ®ã, gi¸ trÞ tr¶ vÒ sÏ ®îc g¸n vµo tªn hµm. Bªn ngoµi hµm
ta sö dông gi¸ trÞ tr¶ vÒ nµy th«ng qua tªn hµm.
- <Gi¸ trÞ tr¶ vÒ> cã thÓ lµ h»ng, biÕn hoÆc hµm.
VD2: ViÕt hµm tÝnh gi¸ trÞ biÓu thøc

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng 4

Trang
§Ò c¬ng chi tiÕt Kü
thuËt lËp tr×nh
 1 1 1 1
1 + + 2 + 3 + ... + n nÕunch½n
F=  2 2 2 2
 n2 +1 nÕu
nlÎ

float F(int n) void F(int n)

{ {
float kq; float kq;
if (n%2==1) if (n%2==1)
kq=sqrt(n*n+1); kq=sqrt(n*n+1);
else else
{ {
kq=1; int Mau = 1; kq=1; int Mau = 1;
for(int i=1; i<=n; i++) for(int i=1; i<=n; i++)
{ {
Mau *=2; Mau *=2;
kq+=1/Mau; kq+=1/Mau;
} }
return kq; cout<<kq;
} }

Mét vÊn ®Ò ®Æt ra lµ: khi nµo th× viÕt hµm díi d¹ng
cã gi¸ trÞ tr¶ vÒ, khi nµo th× viÕt hµm kh«ng cã gi¸ trÞ tr¶ vÒ?
Nãi chung, tuú thuéc vµo bµi to¸n cô thÓ ta cã thÓ quyÕt
®Þnh ®iÒu nµy, tuy nhiªn:
- NÕu ta chØ dïng hµm ®Ó thùc thi mét c«ng viÖc nµo
®ã mµ kÕt qu¶ cña nã chØ cÇn ®îc kÕt xuÊt ra mµn
h×nh lµ ®ñ th× hµm thêng ®îc viÕt díi d¹ng kh«ng cã
gi¸ trÞ tr¶ vÒ.
- NÕu kÕt qu¶ tr¶ vÒ cña hµm cã thÓ ®îc dïng trong
nh÷ng c«ng viÖc tiÕp theo (tøc ta cßn sö dông chóng
sau nµy) th× hµm thêng ®îc viÕt díi d¹ng cã gi¸ trÞ tr¶
vÒ.
b. C¸ch tæ chøc c¸c hµm
C¸ch 1: C¸c hµm ®Æt trong cïng mét tÖp víi hµm
main().
Ch¬ng tr×nh ngoµi hµm main() cßn cã c¸c hµm kh¸c th×
®îc viÕt theo cÊu tróc sau:

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng 5

Trang
§Ò c¬ng chi tiÕt Kü
thuËt lËp tr×nh
D¹ng 1: Hµm ®Æt tríc hµm main() D¹ng 2: Hµm ®Æt sau

#include… #include…
…. ….
//C¸c hµm ®Æt ë ®©y //Nguyªn mÉu cña hµm ®Æt ë ®©y
… …
void main() void main()
{ {
Th©n hµm main; Th©n hµm main;
} }
//C¸c hµm ®Æt ë ®©y
hµm main()

C¸ch 2: C¸c hµm ®Æt trong th viªn:

B1: ViÕt c¸c hµm (trõ hµm main()) trong mét file sau ®ã l-
u díi ®Þnh d¹ng .h. File nµy thêng ®îc gäi lµ file th viÖn. (®Ó
thuËn tiÖn cho viÖc so¸t lçi, tèt nhÊt tríc tiªn nªn tæ chøc c¸c
hµm nh c¸ch 1, sau ®ã di chuyÓn toµn bé c¸c hµm (trõ hµm
main() sang mét file .h vµ lu l¹i)
B2: Më mét tÖp míi vµ viÕt hµm main() trong mét tÖp
nµy. §Ó hµm main() cã thÓ sö dông c¸c hµm viÕt trong file th
viÖn ®· t¹o trong B1, cÇn thªm chØ thÞ: #include <[ ®êng
dÉn] <Tªn th viÖn.h>
Chó ý: nÕu ®Æt file th viÖn trªn trong th môc TC\
Include th× trong chØ thÞ #include… kh«ng cÇn thªm ®êng
dÉn. Ngîc l¹i, cÇn thªm ®Çy ®ñ ®êng dÉn tíi file th viÖn nãi
trªn.
VD: T¹o file th viÖn TV.h víi néi dung sau:
int NT(int n)
{
if (n ==1 || n ==2)
return =1;
else
{Check =1;
for (int i=2; i<n; i++)
if (n%i==0) Check =0;
return Check;
}
}
long GT(int n)
{long kq=1;

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng 6

Trang
§Ò c¬ng chi tiÕt Kü
thuËt lËp tr×nh
if (n==0 || n==1)
kq=1;
else
for (int i=1; i<=n; i++)
kq *=i;
return kq;
}
Më mét file (.CPP) míi vµ viÕt hµm main():
#include <conio.h>
#include <stdio.h>
#include <iostream.h>
#include <C:\TC\BIN\ TV.h”
void main()
{
int a;
cout<<”NhËp a”;
cin>>a;
if (NT(a) == 0)
cout<<”Sè “<<a<<” Kh«ng ph¶i nguyªn tè”;
else
{
cout<<”Sè “<<a<<” lµ sè nguyªn tè”;
cout<<” Giai thõa cña “<<a<<” lµ “<<GT(a);
}
getch();
}
Chó ý:
- C¸c file th viÖn .h kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i cã c¸c chØ thÞ
tiÒn xö lý #include …
- Kh«ng thÓ so¸t lçi b»ng c¸ch bÊm F9 trong file th viÖn .h.
c. Sö dông hµm
§Ó n¾m c¸ch sö dông hai lo¹i hµm trªn, ta xÐt c¸ch sö
dông c¸c biÕn vµ c¸c lÖnh trong ch¬ng tr×nh.
Gi¶ sö ta xÐt a, b lµ mét biÕn vµ gets() lµ mét lÖnh cã
trong ch¬ng tr×nh. khi ®ã:
C¸ch viÕt sai C¸ch viÕt ®óng
a; b = a;
cout<<gets(b); gets(a);
Tøc lµ:
- C¸c biÕn kh«ng ®îc dïng mét c¸ch ®éc lËp mµ lu«n ®îc
viÕt trong mét lÖnh nµo ®ã hoÆc trong biÓu thøc cña
lÖnh g¸n.

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng 7

Trang
§Ò c¬ng chi tiÕt Kü
thuËt lËp tr×nh
- C¸c lÖnh cã thÓ ®îc dïng ®éc lËp mµ kh«ng thÓ dïng
lÖnh nµy bªn trong lÖnh kia.
Ghi nhí:
- C¸c hµm cã gi¸ trÞ tr¶ vÒ dïng nh mét biÕn.
- C¸c hµm kh«ng cã gi¸ trÞ tr¶ vª dïng nh mét lÖnh.
Mét sè nguyªn t¾c khi dïng hµm:
- NÕu hµm ®îc ®Þnh nghÜa cã ®èi sè th× khi gäi hµm ta
ph¶i truyÒn ®Çy ®ñ c¸c tham sè (hay ®èi sè thùc sù)
cho hµm.
- C¸c tham sè ph¶i cã kiÓu trïng víi kiÓu cña ®èi sè t¬ng
øng.
- NÕu hµm kh«ng cã ®èi sè th× lêi gäi hµm vÉn ph¶i sö
dông dÊu () kÌm tªn hµm: <Tªn hµm> <( )>.
5. Ph¹m vi cña biÕn
Theo ph¹m vi ho¹t ®éng cña biÕn, ta chia ra:
- BiÕn toµn côc: lµ c¸c biÕn cã ph¹m vi ho¹t ®éng trong
toµn bé ch¬ng tr×nh, kÓ tõ vÞ trÝ khai b¸o biÕn.
VÞ trÝ khai b¸o biÕn toµn côc n»m ngoµi c¸c hµm (kÓ c¶
hµm main).
NÕu ch¬ng tr×nh ®îc viÕt trªn nhiÒu tÖp, ®Ó ph¹m vi
ho¹t ®éng cña biÕn bao gåm c¶ c¸c tÖp kh¸c, ta cÇn thªm chØ
danh extern vµo tríc khai b¸o biÕn.
- BiÕn côc bé: lµ c¸c biÕn cã ph¹m vi ho¹t ®éng bÞ h¹n
chÕ: NÕu biÕn ®îc khai b¸o trong th©n mét khèi nµo
®ã sÏ cã ph¹m vi ho¹t ®éng chØ trong khèi, kÓ c¶ c¸c
khèi con n»m bªn trong khèi ®ã.
+ KÕt thóc khèi, biÕn côc bé sÏ ®îc gi¶i phãng.
+ Muèn biÕn nµy tån t¹i trong suèt thêi gian ch¬ng tr×nh
lµm viÖc, ta cÇn thªm tõ khãa static tríc khai b¸o biÕn ®Ó khai
b¸o biÕn díi d¹ng biÕn tÜnh.
VD1: XÐt vÝ dô sau:
int x;

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng 8

Trang
§Ò c¬ng chi tiÕt Kü
thuËt lËp tr×nh
void Ham(int a)
{
cout<<”BiÕn x trong hµm “<<x; //bien toan
cuc
if (a%2==0)
{ int x=5; x+= a;
cout<<”BiÕn x trong hµm “<< x; // bien cuc bo
}
}
void main()
{
x=1; int a = 2;
Ham(a);
cout<< “BiÕn x trong hµm main “<<x; //bien toan
cuc
int x = 3;
cout<<”BiÕn x trong hµm main “<<x; //bien cuc bo
getch();
}
NhËn xÐt:
- BiÕn x díi d¹ng toµn côc cã ph¹m vi ho¹t ®éng trong
toµn bé ch¬ng tr×nh, kÓ tõ khi khai b¸o.
- NÕu trong mét khèi cã khai b¸o biÕn côc bé trïng tªn víi
viÕn toµn côc th× kÓ tõ khi khai b¸o, khèi ®ã sÏ sö dông
biÕn côc bé mµ kh«ng sö dông biÕn toµn côc.
II. Sö dông c¸c tham sè trong lËp tr×nh ®¬n thÓ

1. Ph©n lo¹i c¸ch truyÒn tham sè

NÕu hµm cã ®èi sè (tham sè h×nh thøc), khi gäi hµm ta
ph¶i truyÒn c¸c tham sè t¬ng øng cho hµm. C¸c tham sè cã thÓ
lµ c¸c biÕn hoÆc c¸c h»ng gi¸ trÞ.
Cã hai c¸ch truyÒn tham sè:
[1]. TruyÒn d¹ng tham chiÕu: Khi truyÒn tham sè díi
d¹ng tham chiÕu, tham sè lµ c¸c biÕn vµ tham sè sÏ ®îc truy
cËp trùc tiÕp. Nh vËy, c¸c tham sè ®îc truyÒn vµo mét hµm
th× sau khi ra khái hµm, gi¸ tÞ cña chóng cã thÓ bÞ thay ®æi.
[2]. TruyÒn d¹ng tham trÞ: Khi truyÒn tham sè díi d¹ng
tham trÞ, tham sè sÏ kh«ng ®îc truy cËp trùc tiÕp. Hµm sÏ cÊp
ph¸t mét vïng nhí míi vµ sao chÐp gi¸ trÞ cña tham sè vµo ®ã.
C¸c lÖnh trong th©n hµm sÏ thao t¸c trªn vïng nhí míi nµy. Nh

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng 9

Trang
§Ò c¬ng chi tiÕt Kü
thuËt lËp tr×nh
vËy, mét tham sè khi truyÒn vµo mét hµm díi d¹ng tham trÞ sÏ
kh«ng bÞ tham ®æi gi¸ trÞ cña nã khi ra khái hµm.

BiÕn Vïng BiÕn Vïng

nhí cña nhí cña
Vïng
nhí míi
Gäi Thùc thi Gäi Thùc thi
hµm hµm hµm hµm

a) truyÒn tham chiÕu b) TruyÒn tham

trÞ
2. TruyÒn tham sè
NÕu ch¬ng tr×nh viÕt trong c¸c file cã phÇn më réng .h,
ta cã duy nhÊt mét c¸ch truyÒn tham sè: TruyÒn theo tham trÞ.
Tõ C++3.0 trë lªn, cho phÐp sö dông c¶ hai c¸ch truyÒn tham
sè trong c¸c ch¬ng tr×nh viÕt díi d¹ng c¸c file .CPP.
XÐt trêng hîp ta cã c¸c biÕn th«ng thêng (kh«ng ph¶i
lµ biÕn con trá)
- NÕu biÕn ®îc truyÒn díi d¹ng th«ng thêng th× c¸ch
truyÒn ®ã lµ truyÒn theo tham trÞ.
- NÕu ta kh«ng truyÒn biÕn vµo hµm mµ thay vµo ®ã, ta
truyÒn ®Þa chØ cña biÕn vµo th× ®ã lµ c¸ch truyÒn
tham chiÕu.
VD: int a=3, b=5;
Ham (&a, b);
Khi ®ã biÕn a ®îc truyÒn vµo hµm díi d¹ng tham chiÕu;
biÕn b ®îc truyÒn vµo hµm díi d¹ng tham trÞ.
XÐt trêng hîp ta cã c¸c biÕn con trá.
V× b¶n th©n con trá thêng chøa ®Þa chØ cña biÕn nµo
®ã (mµ nã trá tíi) nªn khi truyÒn con trá vµo hµm th× mÆc
nhiªn ®· lµ truyÒn theo d¹ng tham chiÕu.

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng 1

Trang 0
§Ò c¬ng chi tiÕt Kü
thuËt lËp tr×nh
VD: int a, *p;
a = 5; p = & a;
Ham(p);
Khi ®ã biÕn p ®îc truyÒn vµo hµm nhng thùc chÊt lµ ta
®· chuyÒn ®Þa chØ cña a vµo hµm. VËy cã thÓ coi ®©y lµ tr-
êng hîp truyÒn biÕn a vµo hµm díi d¹ng tham chiÕu (tøc sau
khi ra khái hµm, biÕn a cã thÓ bÞ thay ®æi gi¸ trÞ).
VD1: XÐt hµm sau:
int tang(int a)
{
a++;
}
void main()
{
int n=1;
cout<<”Gi¸ trÞ tríc khi gäi hµm “<<n;
tang(n);
cout<<”Gi¸ trÞ sau khi gäi hµm “<<n;
getch();
}
VD2: xÐt hµm sau
int Ham(int a, int b)
{
if (a%2==0){
a+=1;
b+=a;
}
cout<<”Gi¸ trÞ a trong th©n hµm “<<a;
cout<<Gi¸ trÞ b trong th©n hµm “<<b;
}
void main()
{
int a, b;
a=1;
b=2;
cout<<”Gi¸ trÞ a tríc khi gäi hµm “<<a;
cout<<”Gi¸ trÞ b tríc khi gäi hµm “<<b;
Ham(a, b);
cout<<”Gi¸ trÞ a sau khi gäi hµm “<<a;
cout<<”Gi¸ trÞ b sau khi gäi hµm “<<b;
getch();
}

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng 1

Trang 1
§Ò c¬ng chi tiÕt Kü
thuËt lËp tr×nh
III. Kü thuËt ®Ö quy

1. Kh¸i niÖm vÒ ®Ö quy

Trong C++, mét hµm cã thÓ gäi ®Õn chÝnh nã. TÝnh chÊt
nµy cña hµm gäi lµ tÝnh ®Ö quy. Khi mét hµm gäi ®Õn chÝnh
nã, hµm ®îc viÕt theo kiÓu ®Ö quy.
VD: XÐt hµm tÝnh n!. Ta cã ®Þnh nghÜa sau: n! = n *
(n-1)! .
Hµm lÆp:
long GT(int n)
{
long kq=1;
if (n==0 || n==1)
kq=1;
else
for (int i=1; i<=n; i++)
kq *=i;
return kq;
}

Hµm ®Ö quy:
long GT(int n)
{
if (n==1)
return 1;
else
return GT(n-1) * n;
}

Thùc hiÖn: Gi¶ sö n =3. Khi ®ã, quy tr×nh thùc hiÖn nh
sau:

3! = 3 * 2!

2! = 1! * 2

1! = 1

§Ó tÝnh 3! ta cÇn tÝnh 2!; §Ó tÝnh 2 ! ta cÇn tÝnh 1!.

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng 1

Trang 2
§Ò c¬ng chi tiÕt Kü
thuËt lËp tr×nh
NÕu biÕt 1!=1 th× ta cã thÓ tõ ®ã tÝnh ®îc 2! vµ 3!. VËy
thø tù thùc hiÖn c«ng viÖc tÝnh to¸n sÏ lµ: 1!, 2!, 3! (tøc ph¶i
gäi hµm tÝnh n! tíi 3 lÇn víi 3 ®èi vµo 1, 2, 3).

Mçi lÇn gäi ®Ö quy, ch¬ng tr×nh thùc hiÖn nh sau:

- Lu ®Þa chØ cña dßng lÖnh gäi ®Ö quy.

- T¹o mét t¹o mét b¶n sao cña hµm, cÊp ph¸t c¸c vïng nhí
míi cho c¸c biÕn côc bé, thùc hiÖn b¶n sao nµy.

- LÊy ®Þa chØ cña dßng lÖnh gäi ®Ö quy vµ quay vÒ.

§Ó râ h¬n ta xem s¬ ®å sau:

B¾t ®Çu B¶n sao B¶n sao

1 n

Gäi ®Ö Gäi ®Ö Gäi ®Ö Bá qua

quy quy
… quy lÖnh gäi
®Ö quy

KÕt thóc

Nh vËy cã bao nhiªu lêi gäi hµm th× cã bÊy nhiªu lÇn kÕt
thóc hµm. Trong trêng hîp kh«ng tån t¹i mét b¶n sao cña hµm
mµ t¹i ®ã kh«ng thùc hiÖn hiÖn lêi gäi ®Ö quy th× qu¸ tr×nh
®Ö quy sÏ kh«ng dõng ®îc (ta gäi lµ ®Ö quy v« h¹n).

Trong vÝ dô vÒ tÝnh n!, víi n=3 vµ c«ng thøc ®Ò quy n! =

n * (n-1)!, s¬ ®å ®Ö quy cã thÓ nh sau:
B¾t ®Çu
: tÝnh 3! Hµm GT(2) Hµm GT(1)

Gäi ®Ö Gäi ®Ö Gäi ®Ö Bá qua

quy quy quy lÖnh gäi
®Ö quy

Biªn so¹n:
KÕtNguyÔn
thóc M¹nh Cêng 1
Trang Return 1*2 Return 1
Return 3
1*2*3
§Ò c¬ng chi tiÕt Kü
thuËt lËp tr×nh

u nhîc ®iÓm cña ph¬ng ph¸p ®Ö quy:

- Ch¬ng tr×nh ng¾n gäi, dÔ hiÓu.
- Qu¸ tr×nh dÞch phøc t¹p.
- Nãi chung, tèn nhiÒu kh«ng gian nhí h¬n lÆp.
Ph¬ng ph¸p ®Ö quy ®Æc biÖt thÝch hîp víi mét sè bµi
to¸n nh duyÖt c©y, ®å thÞ… Tuy nhiªn, nãi chung ta nªn Ýt sö
dông ®Ö quy khi viÕt ch¬ng tr×nh do c¸c nhîc ®iÓm trªn.

2. ThiÕt kÕ ch¬ng tr×nh theo kiÓu ®Ö quy.

C¸c bµi to¸n ¸p dông gi¶i thuËt ®Ö quy thêng cã ®Æc ®iÓm
sau:
- Bµi to¸n dÔ dµng gi¶i quyÕt trong mét sè trêng hîp riªng
øng víi c¸c gi¸ trÞ ®Æc biÖt cña tham sè. Trong trêng hîp
nµy, ta cã thÓ gi¶i quyÕt bµi to¸n mµ kh«ng cÇn gäi ®Ö
quy. Ta gäi trêng hîp nµy lµ trêng hîp suy biÕn.
- Trong trêng hîp tæng qu¸t, bµi to¸n cã thÓ quy vÒ bµi
to¸n cïng d¹ng nhng gi¸ trÞ cña tham sè thay ®æi. Vµ
sau mét sè h÷u h¹n bíc biÕn ®æi ®Ö quy, sÏ dÉn tíi tr-
êng hîp suy biÕn.
Gi¶ sö bµi to¸n tÝnh n!, dÔ dµng thÊy:
- Víi n=0 hoÆc n = 1 th× n! = 1. Khi ®ã ta kh«ng cÇn gäi
®Ö quy vÉn cã thÓ tÝnh ®îc n!. ta gäi trêng hîp nµy lµ
trêng hîp suy biÕn.
- Trêng hîp n > 1: n! = n* (n-1)!. Tøc lµ ®Ó tÝnh n!, ta cã
thÓ quy vÒ bµi to¸n tÝnh (n-1)!. Sau mét sè h÷u h¹n bíc
biÕn ®æi, ta cã thÓ quy vÒ bµi to¸n tÝnh 1!. VËy ®©y
lµ trêng hîp tæng qu¸t
Nh vËy:
- Trêng hîp suy biÕn: n=0 hoÆc n=1. Khi ®ã: n! = 1;
- Trêng hîp tæng qu¸t: n > 1. Khi ®ã: n! = n* (n-1)!.
Ch¬ng tr×nh ®Ö quy ®îc thiÕt kÕ nh sau:
Bíc 1: X¸c ®Þnh c¸c trêng hîp suy biÕn – tæng qu¸t
Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng 1
Trang 4
§Ò c¬ng chi tiÕt Kü
thuËt lËp tr×nh
- X¸c ®Þnh trêng hîp suy biÕn: gi¸ trÞ cña tham sè, c«ng
thøc ®Ó tÝnh to¸n trong trêng hîp nµy.
- X¸c ®Þnh trêng hîp tæng qu¸t: gi¸ trÞ cña tham sè, c«ng
thøc ®Ó tÝnh to¸n trong trêng hîp nµy.
Bíc 2: ViÕt khung ch¬ng tr×nh:

if (suy biÕn)
C«ng thøc trong trêng hîp suy biÕn.
else
C«ng thøc trong trêng hîp tæng qu¸t.

VD1: ThiÕt kÕ hµm ®Ö quy tÝnh n!.

Bíc 1:
- Suy biÕn : n=0 hoÆc n = 1; C«ng thøc n! = 1;
- Tæng qu¸t: n kh¸c 0 vµ n kh¸c 1; C«ng thøc n! = n*
(n-1)!.
Bíc 2:
if (n= = 0 || n= = 1)
return 1;
else
return n * GT(n-1);
Sau khi thiÕt kÕ, viÖc lËp hµm ®Ö quy trë lªn rÊt ®¬n
gi¶n.
VD2. D·y sè Catalan ®îc ph¸t biÓu ®Ö quy nh sau:
C1 = 1;
n −1

Cn = ∑C C
i =1
i n −i

H·y x©y dùng hµm ®Ö quy t×m sè CataLan thø n.

Hµm ®Ö quy ®îc thiÕt kÕ nh sau:
Bíc 1:
- Suy biÕn: n = 1; C«ng thøc suy biÕn: Cn = 1;

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng 1

Trang 5
§Ò c¬ng chi tiÕt Kü
thuËt lËp tr×nh
- Kh«ng suy biÕn: n kh¸c 1; c«ng thøc tæng qu¸t: Cn =
n −1

∑C C
i =1
i n −i

Bíc 2:
if (n = = 1)
return 1;
else
{ int C =0;
for (int i=1; i<n; i++)
C+= CataLan(i) * CataLan(n-i);
Return C;
}
Nh vËy, hµm ®Ö quy tÝnh sè CataLan thø n ®îc viÕt nh
sau:
int CataLan(int n)
{
if (n==1)
return 1;
else
{
int C=0;
for (int i=1; i<n; i++)
C+=CataLan(i)*CataLan(n-i);
return C;
}
}

3. §Ö quy vµ c¸c d·y truy håi

Kh¸i niÖm: Mét d·y truy håi lµ d·y mµ c¸c sè h¹ng ®øng
sau ®îc ®Þnh nghÜa dùa trªn sè h¹ng ®øng tríc cña d·y.
VD: Cho d·y sau:
a[1] = 1;
a[n] = a[n-1] * n;
DÔ dµng thÊy ®©y chÝnh lµ d·y c¸c giai thõa cña c¸c sè
tù nhiªn: 1!, 2!, 3!, 4!…
HoÆc d·y c¸c sè Fibonacci:

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng 1

Trang 6
§Ò c¬ng chi tiÕt Kü
thuËt lËp tr×nh
A[1] = 1;
A[2] = 1;
A[n] = A[n-1] + A[n-2] (víi n>2).
Víi c¸c d·y truy håi, ta hoµn toµn cã thÓ dïng c¸c thuËt
to¸n lÆp ®Ó tÝnh. Tuy nhiªn c¸c gi¶i thuËt ®Ö quy thêng ®îc
¸p dông rÊt hiÖu qu¶ trªn c¸c d·y truy håi .
4. Mét sè vÝ dô vÒ ®Ö quy
VD1: USCLN cña hai sè nguyªn a, b ®îc ®Þnh nghÜa nh
sau:
USCLN(a, b) = a nÕu b =0
= USCLN(b, a%b) nÕu b kh¸c 0.
ViÕt hµm lÆp vµ ®Ö quy ®Ó tÝnh USCLN cña hai sè
nguyªn a, b.
Hµm lÆp:
int USCLN_Lap(int a, int b)
{
int Sodu;
while (y !=0)
{
Sodu = a%b;
a = b;
b = Sodu;
}
return a;
}

Hµm ®Ö quy:
Bíc 1:
- Suy biÕn : b=0; c«ng thøc suy biÕn: USCLN(a, b) = b;
- Kh«ng suy biÕn: b kh¸c 0; c«ng thøc tæng qu¸t: USCLN
(a, b) = USCLN(b, a%b);
Bíc 2:
if (b==0)
return a;
else

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng 1

Trang 7
§Ò c¬ng chi tiÕt Kü
thuËt lËp tr×nh
return USCLN(b, a%b)
LËp tr×nh:

Int USCLN_DQ(int a, int b)

{
if (b==0)
return a;
else
return USCLN_DQ(b, a%b);
}

VD2: C¸c sè Fibonacci ®îc ®Þnh nghÜa ®Ö quy nh sau:

F[0] = F[1] = 1;
F[i] = F[i-1] + F[i-2];
VD: 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13…
ViÕt hµm ®Ö quy t×m sè Fibonacci thø n.
Bíc 1:
- Suy biÕn: n <=1; c«ng thøc suy biÕn: Fibo(n) = 1;
- Kh«ng suy biÕn: n >1; c«ng thøc tæng qu¸t: Fibo(n) =
Fibo(n-1) + Fibo(n-2).
Bíc 2:
if(n<=1)
return 1;
else
return Fibo(n-1) + Fibo(n-2);
LËp tr×nh:
int Fibo(int n)
{
if(n<=1)
return 1;
else
return Fibo(n-1) + Fibo(n-2);
}

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng 1

Trang 8