FARMAKOLOJİ’ YE

GİRİŞ
 TEMEL KAVRAMLAR -1

• Farmakoloji : İlaç Bilimi demektir.

• İlaç (WHO’YA GÖRE): Fizyolojik sistemleri
veya patolojik durumları, alanın yararına değiştirmek
veya incelemek amacıyla kullanılan veya kullanılması
öngörülen bir madde veya üründür.
• Radikal Tedavi : Hastalık nedeninin ilaçlar
tarafından tamamen ortadan kaldırılmasıdır.
 TEMEL KAVRAMLAR -2

• Palyatif = Semptomatik Tedavi : İlaçlarla

hastalığın nedenini ortadan kaldırmadan semptom
ve belirtilerini tamamen düzeltmektir.

• İlaç Etkisinin Temel Özellikleri :

· Seçici (=selektif) olmalı,
· Etkisi geçici olmalı,
· Etkisi doza bağımlı olmalıdır.
 TEMEL KAVRAMLAR -3

• Doz : Bir kerede verilen ilaç miktarıdır.

• Günlük doz : Gün boyunca verilmesi

tavsiye edilen toplam ilaç miktarıdır.
 Farmakolojinin Dalları-1

A. Farmakokinetik : İlaçların ;
Absorpsiyon (Emilim)
Dağılım
Metabolizma (Biyotransformasyon)
Eliminasyon (Atılımını)’nunu
vücudun ne şekilde etkilediğini inceler.
B. Farmakodinami : İlaçların biyokimyasal ve
fizyolojik etkileri ile onların etki mekanizmalarını
inceler.
 Farmakolojinin Dalları-2

• Toksikoloji : Zehir bilimi demektir.

• Klinik Farmakoloji : Yeni ilaçların bulunması,
geliştirilmesi, normal ve hasta insanlarda denenmesi
ve değerlendirilmesiyle uğraşır.
• Kemoterapi : İnsan vücudunu istila eden parazit,
mikroorganizma ve bakteriler ile neoplazmaların
(kanser hücreleri) yaptığı hastalıkların tedavisi ile
uğraşır.
Yan Tesir : İlaçların olağan dozlarında bile istenilen
tesirlerine ilaveten yaptıkları istenmeyen etkileridir.

Toksik Tesir : Genellikle ilaçların farmakodinamik

etkilerinin şiddetlenmesine bağlı hasta için hoş olmayan,
rahatsızlık veren ve hatta ölümüne neden olan
tesirlerdir. Yan etkiler de genel anlamda toksik tesir
sayılabilir.
 Yarar / Risk Oranı

İlaçlar mutad (normal) dozlarda kullanılmalarında bile

toksik tesirler oluşturabildiklerinden (örn. Kanser
ilaçları) ilaç tedavisinde göz önünde tutulması gereken
nokta ilacın yararının zararına üstünlüğünün
saptanmasıdır.
 İlaçların Kaynakları
A. Doğal Kaynaklı İlaçlar :
· Bitkisel (Alkalidler, glikozidler..vs)
· Hayvansal (Hormonlar, enzimler..vs)
· Mikroorganizmalar (Antibiyotikler)
. Madenler (Mineraller) (NaCl, KCl, Mğ, Fe)

B. Sentez Suretiyle Üretilenler

C. DNA- Rekombinant teknolojisiyle (gen

klonlanması) üretilenler (Hormonlar, interlökinler,
interferonlar, aşılar..vs)
 İlaçların Sınıflandırılması

1. Kimyasal yapısına göre (kolin esterleri,

organik fosfatlar..vs.),
2. Tesir yerlerine göre (otonom sinir sistemi,
endokrin sistem ilaçları..vs.),
3. Kullanıldığı durumlara göre
(antihipertansifler , diüretikler..vs).
 İlaçların Adları

Kimyasal Adı: Uluslararası Kimya birliğinin saptadığı

kimyasal yapıyı tanımlayan addır ( ör. Asetil salisilik
asid),
Jenerik (=genel) Adı : WHO tarafından
standardize edilen, dünyada sağlık iletişiminde kolaylık
sağlayan , yanlışlıkları önlemeye yarayan adı (örn.
Aspirin),
Ticari (=müstahzar, marka) Adı : Firmaların
kendi ürünlerine verdikleri özel isimlerdir (örn.
Ataspin, Dispril gibi),
 Yeni İlaç Geliştirme

a. (Bio)Sentez
b. Klinik Öncesi İncelemeler (tarama testleri) (Faz 0)
c. Klinik Denemeler
- Faz 1
- Faz 2
- Faz 3
d. Ruhsatlandırma
e. Pazarlama Sonrası Denemeler (Faz 4)
 Yeni İlaç Geliştirme-1

a. (Bio)Sentez
b. Klinik Öncesi İncelemeler (tarama
testleri) (Faz 0) (Öngörülen etkinin
araştırılması ve aynı zamanda maddenin terapötik
indeksi, farmakokinetik özellikleri ve toksisitesinin
araştırılması)
* Kültür
* İzole organlar
* Deney hayvanları
 Yeni İlaç Geliştirme-2

c. Klinik Denemeler-1 :
Faz 1 : 20- 80 sağlıklı gönüllüde yapılır. Bu
fazda ilaç artan dozlarda verilerek insanın
dayanabilirliği (tolerebilitesi), ilacın güvenirliği,
güvenli doz aralığı, insandaki farmakokinetiği ile
plazma düzeyi ve farmakodinamik etki arasındaki
ilişkiler (FK/FD ilişkisi saptanır),
 Yeni İlaç Geliştirme-3

c. Klinik Denemeler-2 :
Faz 2 : Yaklaşık 200 (kısıtlı sayıda) ilacın hedefi
olan hastada yapılır. İlacın optimal dozu, terapötik
doz aralığı, terapötik etkinin derecesi ve yan tesir
profili saptanır,
Faz 3 : Çok sayıda hastada ve çok merkezde
yapılan, genellikle ilacın terapötik etkisini plasebo
ile karşılaştırarak değerlendirmek ve yarar/risk
oranını saptamak amacıyla yapılır
 Yeni İlaç Geliştirme-4

d. Ruhsatlandırma
e. Pazarlama Sonrası Denemeler
Faz 4 : Ruhsatlandırılmış ilacın yüksek doz, yeni
endikasyon, yeni yaş grubu (yaşlı, çocuk..), yeni veriliş
yolu, yeni yan etkileri gibi amaçları hedefleyen
çalışmalardır.

Bir ilacın sentezinden ruhsatlandırılmasına kadar

genellikle 6- 10 yıl süre ve ortalama 500 milyon
dolarlık bir masraf gerekmektedir.
1996 larda ortalama 230 000 USD iken
2002’lerde 500 000 USD

Bu nedenle firmalar nadir hastalık

tedavisinde kullanılan ilaçları tercih
etmeyebilmektedirler (orphan drugs)
 İlaç Eşdeğerlikleri-1

Farmasötik Eşdeğerlilik :
İki farklı müstahzarın, aynı etkin maddenin veya
maddelerin aynı molar miktarını, aynı veya
karşılaştırılabilir standartlara uyan farmasötik
şekiller (tablet, kapsül, ampül..) içinde içermesidir.
 İlaç Eşdeğerlikleri-2

Terapötik Eşdeğerlilik : Bir müstahzarın,

etkililiği ve güvenliği daha önceden saptanmış başka
bir müstahzarla aynı etkin maddeyi içermesi ve
aynı etkililik ile güvenliliği klinik olarak göstermesi
halidir. Pratik önemi yoktur, saptanması zordur,
gösterge olarak genellikle biyoeşdeğerlik esas
alınır.
 İlaç Eşdeğerlikleri-3

Biyoeşdeğerlilik :
Farmasötik eşdeğer iki müstahzarın, aynı molar
dozda verilişinden sonra biyoyararlanımlarının *
(absorpsiyon hız ve derecesi boyutlarıyla) ve
böylece terapötik etkilerinin hem etkililik
(efikasite) hem de güvenlik bakımından aynı
olmasını sağlayacak derecede benzer olmasıdır.
 İlaç Eşdeğerlikleri-4

Biyoyararlanım : i.v. dışı yoldan (i.m. ,

oral..vs) verilen bir ilacın sistemik dolaşıma geçme
hız ve derecesidir. Biyoyararlanım çalışmalarında
ilacın Cmax., tmax. ve AUC (eğri altındaki
alan=EAA) parametreleri ölçülür. Bu parametreleri
:
%80-125 aralığında olan iki ilaç
biyoeşdeğer kabul edilir.
 İlaç Eşdeğerlikleri-5

Biyoyararlanımı etkileyen faktörler :

* İlacın disintegrasyonu (mide içeriğinde
parçalanması)
* İlacın dissolüsyonu (mide içeriğinde
çözünmesi)
* Beslenme düzeni
* Tablet büyüklüğü
* İmalat ve formülasyondaki kalite kontrolu