E K © M € M I / A

Polskie W y d a w n ic tw o Ekonomiczne
Warszawa 1999
 P rz e d m o w a d o w y d a n ia p o lsk ie g o 7
P r z e d m o w a ............................................ 9

R o zd z ia ł i
W p ro w a d z e n ie d o g o s p o d a rk i i e k o n o m i i .................................................................................................. ii

R o zd z ia ! 2
Narzydzi.a a n a liz y e k o n o m i c z n e j ............................................................................................................................ 27

R o zd z ia ł 3
Popy!., p o d a ż i r y n e k ............................................................................................................................................... 37

R o z d z ia ł 4
P a ń stw o w g o s p o d a rc e m i e s z a n e j ...................................................................................................................... 47

R o zd z ia ł 5
R ea k c je p o p y ta n a z m ia n y cen i d o c h o d ó w ....................................................................... 77

R o zd z ia ł 6
T e o ria w y b o ru k o n s u m e n t a .................................................................................................................................. 71

R o zd z ia ! 7
Z a c h o w a n ie i o rg a n iz a c ja p r z e d s i ę b i o r s t w a ................................................................................................... 2'/

R o zd z ia ł 8
R o zw in ięc ie teo rii podaży: k o szty a p r o d u k c j a ....................................................................................... 90

R o zd z ia ł 9
•! K o n k u re n c ja d o s k o n a ła i p ełn y m o n o p o l: sk ra jn e p rz y p a d k i s tru k tu ry ry n k u . . . . . i 15

R o zd z ia ł 10
S tr u k tu ra ry n k u i k o n k u re n c ja n i e d o s k o n a ł a ............................................................................................. 133-

R o zd z ia ł Ił
A n a liz a ry n k ó w c z y n n ik ó w p ro d u k c ji: ry n e k p r a c y ................................................................................. 14/

K o /d z ia ł 12
K a p ita ł lu d z k i, d y sk ry m in a c ja, i zw igzki z a w o d o w e i Ti

■j R o zd z ia ł i 3
V K a p ita ł i ziem ia: u z u p e łn ie n ie a n a liz y ry n k ó w c z y n n ik ó w p r o d u k c j i ............................................ 176

R o zd z ia ł 14
R y zy k o w d z ia ła ln o śc i g o s p o d a r c z e j ................................................................................................................ 188

R o zd z ia ł 15
W p ro w a d z e n ie d o e k o n o m ii d o b r o b y t u ......................................................................................................... 197
 6 Spis i rości

R ozd zin l 16
R odniki i w y d n ik i p u b lic z n e: roki państw a, w a lo k a cji z a s o b ó w ......................................................... 210
Przedmowa do wydania polskiego
llo z d /ia ! 17
Polityk n o c h ro n y k o n k u re n c ji i p o lity k a p r z e m y s ł o w a .................................................................................. 223

R o /.d /ia l 18
N a c jo n a liz a c ja i p r y w a t y z a c j a ....................................................................................................................................235

R o zd zia! 19
R ó w n o w a g a o g ó ln a : u z u p e łn ie n ie m ik ro e k o n o m ii i w stęp d o m a k r o e k o n o m i i .................................246

R o zd zia! 20
W p ro w a d z e n ie d o m a k ro e k o n o m ii i ra c h u n k u d o c h o d u n a r o d o w e g o ................................................... 259

R o zd z ia ł 21
D e te rm in a n ty dochodu n a r o d o w e g o ....................................................................................................................... 275
E k o n o m ia to n a u k a służąca p o trzebom stały w p ro w a d zo n e do tekstu — tam,
R o zd zia! 22 ■
Popyt g lo b a ln y , p o lity k a fisk a ln a i h a n d e l z a g r a n i c z n y ............................................................................288 życia. A by ją zrozum ieć i umieć z niej gdzie to było niezbędne — pewne p o ­
korzystać, trze b a p o z n a ć j ą nie tylko praw ki i uzupełnienia. Przypisy p o ch o ­
■ R o zd z ia ł 23
ja k o zbiór definicji, f o rm u ł i twierdzeń. dzące od tłum aczy i re d a k to ra n a u k o ­
P ie n ią d z i w sp ó łcz e sn y sy stem b a n k o w y .................................................................................................................303
T rz e b a zobaczyć j ą w działaniu. P oznać wego w yd an ia polskiego służą wyjaś­
R o zd z ia ł 24 jej zasto so w a n ia analityczne i p r a k ­ nieniu trudniejszych zagadnień i sp ro s­
b a n k c e n tra ln y i sy stem p i e n i ę ż n y ............................................................................................................................. 316
tyczne. Sprawdzić, ja k funkcjonuje o n a tow aniu pew nych nieścisłości oraz
R o /d z ia ! 25 w naszej w yobraźni i w naszej z d o ln o ­ w skazują możliwości odm iennego uję­
• P o lity k a p ie n ię ż n a i fis k a ln a w g o s p o d a rc e z a m k n i ę t e j................................................................................... 333 cia niektórych dyskusyjnych kwestii.
ści do rozw iązyw ania rzeczywistych
R o zd z ia ł 26 problem ów . Z biór zadań umożliwia N ow e polskie wydanie tego Zbioru
P o d a ż g lo b a ln a , p o z io m cen i te m p o d o s t o s o w a ń ........................................................................................ 353 spraw dzenie posiadanej wiedzy e k o n o ­ opiera się n a czwartej edycji brytyj­
R o zd z ia ł 27 micznej o raz po zn a n ie jej zastosow ań. skiej, odpow iadającej pod względem
B e z r o b o c i e .................................................................................................................................................................................R>9 Jest on uzupełnieniem po d ręc zn ik a D a- układu i treści now em u w ydaniu p o d ­
vida Beggu, Stanleya F ischera i R udi- ręcznika.
R o zd z ia ł 9.8
I n f l a c j a .......................................................................................................................................................................................187 gera D o rn b u s c h a E konom ia. Razem M a m y nadzieję, że Z biór zadań o k a ­
z podręcznikiem umożliwia o p a n o w a ­ że się po m o c n y w o p an o w a n iu m a te r ia ­
R o zd z ia ł 29 łu zaw artego w podręczniku oraz
; M a k r o e k o n o m ia g o s p o d a r k i o t w a r t e j ........................................................................................................................404
nie p odsta w ek o nom ii n a poziomie
w ym aganym w większości wyższych w kształtow aniu umiejętności w yk o ­
• R o z d /ia i 30
uczelni w Polsce. rzystania zdobytej wiedzy w analizie
; W zro st g o s p o d a r c z y ............................................................................................................................................................. 423 ekonom icznej, j a k również w działaniu
Zbiór zadań jest sta ra n n y m tłu m a ­
'= praktycznym .
R o zd z ia ł 31 czeniem edycji brytyjskiej. Je d n a k
R yki k o n i u n k t u r a l n y ............................................................................................................................................................ 437 w trosce o jego przejrzystość i lunlc-
i R o zd z ia ł 32 cjonalność dla polskiego czytelnika, zo­ Zbigniew M a tk o w sk i
; M a k r o e k o n o m ia s ta n o b e c n y .....................................................................................................................................449

.i K ozd d a l 33
H a n d el m ię d z y n a ro d o w y i p o lity k a h a n d l o w a .................................................................................................... 46!

R o zd zia! 34
> M ię d z y n a ro d o w y sy ste m w a lu to w y i fin a n se m ię d z y n a r o d o w e .................................................................477

R o zd zia! 35
In te g ra c ja w liu r o p ie w la ta c h d z ie w ię ć d z ie s ią ty c h ........................................................................................ 490

: R ozd zia! 36
P ro b lem y k ra jó w roz.w ijajgcych się w g o s p o d a rc e ś w i a t o w e j ......................................................................504
E k o n o m ia jesL żywa i (Viscynnj;j.cjj. n a ­
uką, wyjaśniającą, wiele p r o b le m ó w co­
d ziennego życia. P o d rę c z n ik D . Bcgga,
S. Fischera i R. D o r n b u s c h a E ko n o m ia
w p ro w a d z a nas w tę dziedzinę w s p o ­
sób p o b u d z a ją c y w y o b ra źn ię i cieka­
wość. Ale e k o n o m ii nie m o ż n a się.
nauczyć wyłącznie' p o p rze z lekturę.
Z b ió r zadań - - o p r a c o w a n y j a k o u zu ­
pełnienie p o d rę c z n ik a — daje czytel­
nikowi m oż liw o ść p r a k ty c z n e g o z a s to ­
s o w an ia narzędzi i pojęć współczesnej
teorii ekonom ii.
D o czytelnika
E k o n o m ia n ab ierze dla. n as blasków
życia, gdy p o z n a m y , w ja k i sposób
n a u k a ta p o m a g a w rozw iązyw aniu
rzeczywistych p r o b le m ó w . Celowi te­
m u służy niniejszy Z b ió r zadań.
K a ż d y rozdział p o p r z e d z a w stęp bę­
d ą c y p o d s u m o w a n ie m treści o d p o w ie d ­
niego rozdziału po d ręc zn ik a . D ział P o ­
ję cia i określenia służy spraw dzeniu
zrozumienia. p o d s ta w o w y c h pojęć
i skła n ia d o przem yślenia ró żn y c h te r­
m in ó w ję zyk a e k o n o m icz n eg o . Wiele
definicji naw iązuje d o o bjaśnień p o d a ­
nych w p odręc zniku.
Dział Z a d a n ia uczy, j a k w y korzystać
e k o n o m ię w praktyc e. T a m , gdzie to
rn o ż li w e, vvp r o w a cl z ai n y rzecz y w i s l e
d a n e i za chęcam y do p rzeanalizow ania
różny ch fa k tó w z życia. Pytania z róż­
nymi w a ria n ta m i odpow iedzi p r o w o ­
kują. d o przemyślenia dyskusyjnych
problem ów .
Szybkie sp raw dze nie stopn ia o p a n o ­
w ania wiedzy um ożliw ia dział T u k/N ic.
W dziale tym w yjaśniam y p o n a d to wie­
le nie p o ro z u m ie ń zw iązanych z inier-
pretacją o kreślonyc h za gad nień g o s p o ­
darczy d i.
Dział P roblem y do p rzem yślenia
w skazuje tem aty w arte szerszego o m ó ­
w ienia i dyskusji, na przykład podczas
zajęć w grupie sem inaryjnej. Niektóre
ćwiczenia zam ieszczone w tej części
uzupełniają m a teria ł zawarło/ w o d n o ś ­
nych rozd zialach podręcznika.
N ieodłączn ą częścią, zbioru są O d­
p o w ied zi i ko m en ta rze p o d a n e na. końcu
każdego rozdziału. K ład z ie m y nacisk,
na objaśnienie odpow iedzi, zwłaszcza
d o tych z a d ań , któ re najczęściej p rzy ­
sparzają. stu d e n to m trudności. T r u d ­
niejsze z a d a n ia m o ż n a rozw iązyw ać
kro k po k ro k u , k o rzy sta ją c ze w skaz ó­
wek. za w artych w K om entarzach, co
ta kże je st dobrą, m e to d ą uczenia sic.
W razie po trze b y odsyłam y czytelnika
d o o d p o w ie d n ic h f ra g m en tó w p o d rę c z ­
n ik a w celu sp ra w d z e n ia popraw ności
odpow iedzi.
i. -ii: Przedmowii
^ iH lz iç k ü s w s ïü ia
Szczególnie serdeczne podziękow ania,
należą się pani R o s a ly n K r i t e m a n za
b a r d z o p o m o c n e uwagi i propozycje
oraz lyin s tu d e n to m , k tó rz y zgodzili się
i1;! p r ó b n e rozw ią zyw an ie z a d a ń z po-
szczególnych rozdziałów . Wdzięczni je ­
steśmy rów nież pani M a u r c e n Sm ith za
przepisanie ręk o p isu o r a z zachętę d o
pracy.
P eter S m ith
D avid Begg
Rozdział 1
Wprowadzenie do gospodarki i ekonomii
W iększość ludzi u d a ją c się w p o d r ó ż
czyni to św iado m ie — wie, d o k ą d chce
się u d a ć i w ja k i m celu, o r a z zna,
przynajm niej w przybliżeniu, trasę sw o ­
jej po d ró ży . N im zaczniem y stu d io w a ć
e k o n o m ię , d o b r z e byłoby ustalić, czym
się e k o n o m ia za jm u je i dlaczego chce­
m y j ą stu d io w a ć, a ta k że wytyczyć
d r o g ę p r o w a d z ą c ą d o jej p o z n a n ia .
C elow ość i p o tr z e b ę stu d io w a n ia
ek o n o m ii u z a s a d n ia ograniczoność z a ­
so b ó w w o ta cz ają cy m nas świecie. S k a ­
la z a p o tr z e b o w a n ia ludzi n a d o b r a
i usługi przew yższa ro zm iary d o s tę p ­
nych zasob ów . W rezultacie z a r ó w n o
je d n o stk i, j a k i cale społeczeństw a stają
w obliczu trzech p o d sta w o w y c h p r o b ­
lem ów g o s p o d a ro w a n i a , a m ianow icie:
jakie d o b r a i usługi w y tw arza ć, w jaki
sposób o r a z dla kogo. T y m i z a g a d n ie ­
niam i o r a z s p o s o b a m i ich ro z w ią z y w a ­
nia, od k tóry ch zależy f u n k c jo n o w a n ie
każ dego społeczeństw a, zajm uje się
ekonomia..
W g o sp o d a rc e ry nkow e j o wielu ro z ­
w iązaniach d ecyduje m e c h a n iz m cen.
D o b r ą ilustracją, d z ia ła n ia tego m e c h a ­
nizmu był „szok n a f to w y ” w latach
1973 1974 i 1979 - 1980, k tóry wywarł
silny wpływ n a decyzje doty c zą ce tego,
co, ja k i dla. k o g o w ytw arzać. W zrosło
zainte re so w an ie śred n io - i m a ło lit r a ż o ­
wymi s a m o c h o d a m i, w y k o rz y sta n iem
gazu d o celów ogrzewczych, w ytw órcy
zaczęli posz u k iw ać ro p o o szc zę d n y ch
technologii, w zrosła za m o ż n o ść krajów
naftow y ch. Z ja w isk a te były reakcją na
zm ianę cen ro p y naftow ej. D alsze p r o ­
cesy p rzystosow aw cze w ystąpiły w w y­
niku ostrego s p a d k u cen ro p y naftowej
w 1986 r. C e n y m o ż e m y u zn a ć za
in stru m e n t ró w n o w a ż ą c y p o p y t n a d o ­
b ra i usługi z dostępną, p o d aż ą, a tym
s am ym za p a r a m e tr odzwierciedlający
o g ran ic zo n o ść zaso bów .
Je d n y m z w ażnych p ro b lem ó w
współczesności jest w idocz n a d y s p r o ­
po rcja w podziale d o c h o d ó w — z a r ó w ­
no m ię d zy k raja m i, jak. i w poszczegól­
nych krajach. D y sku sje n ad tym p r o b ­
lem em w k o ń c u ta k że sp ro w a d z a ją się
d o trzech p o d s ta w o w y c h za gadnień
ekonom ii. R ozw iązanie kwestii „co p r o ­
d u k o w a ć i d la k o g o ” jest z d e te rm in o ­
w ane przez fakt, że n a 15% ludności
św iata zam ieszkującej b o g ate kraje
up rzem y słow ione przypada p o n ad
7 0 % św iatow ego d o c h o d u . T o częś­
ciowo rzutuje n a m e to d y w ytw arzania,
bowiem uboższe kraje m a ją o g ran ic zo ­
ny d o stę p d o now oczesnych te c h n o ­
logii i niski poziom technicznego
uzbrojenia pracy.
Je d n y m ze s p o s o b ó w przedstaw ienia,
co i ile m o ż n a w ytw arzać, jest krzywa
możliwości produkcyjnych. D la h ip o te ­
tycznej g o s p o d a rk i w ytw arzającej tylko
d w a d o b r a krzy w a ta w yznacza pu n k ty
najbardziej efektyw nej p ioduk c ji. I n ­
nymi słowy, k rz y w a pozw ala wyzna-
 12 R ozdział 1
czyć — przy r ó żn y c h ro z m ia r a c h p r o ­
dukcji je dnego d o b r a — m aksym alną,
p ro d u k c ję dru g ieg o . K r z y w a m o ż liw o ­
ści p r o d u k c y jn y c h jest: n a ogół w y p u ­
kła, co odzwierciedla, działanie prawa
m alejących przychodów. P ra w o to głosi,
żc p ro d u k c y jn o ś ć kolejnych ( d o d a t k o ­
wych) je d n o s te k d a n e g o czy n n ik a
a n g a ż o w a n e g o d o p r o d u k cji d o b r a
maleje.
P u n k ty leżące n a krzywej możliwości
p ro d u k c y jn y c h świadczą, o tym, żc s p o ­
łeczeństwo p r o d u k u je w sp o s ó b efek­
tywny. O z n a c z a to, że w d a n y c h w a ­
r u n k a c h zw iększenie p r o d u k cji je d n e g o
dobra, je st m oż liw e je d y n ie za cenę
rezygnacji z jakiejś ilości d o b r a dru g ie­
go. Koszt: p r o d u k c ji m o ż e m y zatem
r o z p a try w a ć w k a te g o r ia c h u tr a c o ­
nych innych m ożliw ości. Jest to k o n ­
cepcja. kosztu alternatyw nego (zob. r o z ­
dział 7).
Spo łeczeństw o, k tó re g o p ro d u k cję
o b ra z u je punkt: poniżej krzywej m o ż ­
liwości p r o d u k c y jn y c h , g o sp o d a ru je
nieefektyw nie, g d yż nie w ykorzystu je
w pełni p o sia d a n y c h za sobów . N a t o ­
miast. p u n k ty p o ło ż o n e n a d k rzyw ą
możliwości oznaczają, p r o d u k c ję n ie­
osiągalną przy d a n y c h z a so b a ch . D o ­
piero uzyskanie d o d a t k o w y c h za so b ó w
w rezultacie w zrostu g o sp o d a rc ze g o
lub po stę p u technicznego umożliwi jej
osiągnięcie.
W n ie k tó ry ch k raja ch b a r d z o a k ty w ­
ną rolę w d ziałalności gospodarczej
o d gryw a p a ń s tw o . W gospodarce na­
kazowej wszystkie decyzje d o ty czące
prod ukcji i k o n su m p c ji leżą. w gestii
p a ń s tw o w e g o urzę d u p la n o w a n ia .
W gospodarce w pełni wolnorynkowej
p a ń s tw o nic interw eniuje w procesy
gosp o d a rc ze , p o z o s ta w ia ją c pełną sw o ­
bod ę d ziałania je d n o s tk o m . A lo k a c ja
za so b ó w d o k o n u j e się za p o śred n ic­
twem m e c h a n iz m u ry n k o w e g o , w k t ó ­
rym głó w n ą rolę o d g r y w a ją ceny.
13 W prow adzenie d o g o sp o d ark i i ekonom ii
W rzeczywistości żaden z tych k r a ń ­ między tym, j a k je st rzeczywiście (ek o ­
cow o o d m ie n n y ch system ów nie w y­ n o m ia p ozy ty w n a ), a tym, jak być
stępuje w czystej postaci. O p r o b le ­ po w in n o (ekonomia, n o r m a ty w n a ).
m a c h e k o n o m icz n y ch ro zstrzyga in te r­ Ekonomia, bywa. często d zielo n a n a
akcja decyzji indyw id u a ln y ch i a d m in i­ dw ie gałęzie — m ikroekonom ię i m ak­
stracyjnych. Jest to charakterystyczna, roekonomię. W istocie r ó żn ic a m ięd zy
cecha gospodarki mieszanej. nimi polega n a o d m ie n n o śc i p u n k tu
W ek o n o m ii w ystępują dwa. ro dzaje widzenia, p o d c z a s gdy p rz e d m io t a n a li­
sądów . Z jednej stro ny, e k o n o m is ta zy, jej te c h n ik a i sp o s ó b r o z u m o w a n ia
m o ż e p r ó b o w a ć objaśnić d a n ą kwestię są wspólne.. O k re ś lo n e z a g a d n ie n ia
e k o n o m ic z n ą lub opisać f u n k c jo n o w a ­ e k o n o m ic z n e m o ż e m y r o z p a try w a ć
nie jakiegoś fragm entu g o sp o d a rk i..F o r­ szczegółowo, an a liz u ją c n a przykład
m u łu je wówczas twierdzenia pozytywne, decyzje poszczególnych p o d m io t ó w g o ­
będące w ynikiem obiektyw nej analizy. sp o d a rc zy c h d o ty c z ą c e o k re ślo n e g o t o ­
Z drugiej strony, e k o n o m ista czasem w aru; jest to podejście m i k r o e k o n o ­
w y kra cz a p o z a granice obiektyw nej miczne. A n a liz o w a n ie współzależności
analizy i form ułuje n a przykład rady w całej g o s p o d a rc e je st natomiast: p o ­
(zalecenia) d oty c zą ce polityki g o s p o ­ dejściem' m a k r o e k o n o m ic z n y m . S tu ­
darczej. P o stę p u ją c w ten sposób w y­ diując e k o n o m ię zajm iem y się najpierw
p o w ia d a o n sądy normatywne, któ re — z a g ad n ien ia m i m ik r o e k o n o m ic z n y m i,
o b a r c z o n e su b ie ktyw nym w arto śc io ­ a następ n ie m a k r o e k o n o m ic z y m i.
w an ie m — tracą, w alo r o b ie kty w i­
z m u 1. W naszym p o z n a w a n iu e k o n o ­
mii p o w in n iśm y być św iado m i różnicy
Pojęcia i określenia
1 P o d o b n ie ja k w p o d rę c z n ik u , ta k i tu ta j, e k o ­
K a ż d e m u z pojęć o z n a c z o n y c h literam i
n o m ia n o r m a ty w n a p rz e d s ta w ia n a je s t ja k o z b ió r
o c en i z a le c e ń o p a rty c h n a s u b ie k ty w n y m w a r­ p rz y p o r z ą d k u j o d p o w ie d n ie określenie
to ś c io w a n iu z ja w isk , a e k o n o m ia p o z y ty w n a j a ­ oz n a c z o n e liczbą:
k o z b ió r tw ie rd z e ń z a w ie ra ją c y c h o b ie k ty w n e
i n a u k o w e o b ja ś n ie n ie rz e cz y w isto śc i. T a k ie p rz e ­
c iw sta w ie n ie m o ż e su g e ro w a ć , iż ty lk o e k o n o m ia .... (a) o g ran ic zo n y (rzadki) zasób
p o z y ty w n a z a s łu g u je n a m ia n o n a u k i, a e k o n o ­ .... (b) praw o m a lejąc y ch p rz y c h o d ó w
mia. n o r m a ty w n a je s t lu ź n y m z b io re m w z aje m n ie .... (c) rynek (m e c h a n iz m r y n k o w y ) 2
sp rz e c z n y c h in d y w id u a ln y c h o p in ii i p o s tu la tó w . .... (d) p r o d u k t n a r o d o w y b r u tto
B y ła b y to k o n k lu z ja c a łk o w ic ie n ie słu sz n a . Z a ­
ró w n o w e k o n o m ii p o z y ty w n e j, ja k i n o rm a ty w ­
.... (c) podział d o c h o d u
.... (1) e k o n o m ia p o zy ty w n a
n ej, s p o ty k a m y tw ie rd z e n ia s p o rn e i b e z sp o rn e ,
słab iej i m o c n ie j n a rg u m e n lo w a n e , w y ra ż a ją c e .... (g) wolny rynek
s u b ie k ty w n e i o b ie k ty w n e p u n k ty w id z en ia. .... (h) m ik r o e k o n o m ia
W sw ej fu n k c ji p o z n a w c z e j e k o n o m ia b a d a i w y­
.... (i) krzy w a możliw ości p r o d u k c y j­
ja śn ia rz e cz y w isto ść . Je d n o c z e ś n ie , ja k o n a u k a
s łu ż ą c a p o lrz e b o m życia, o c e n ia ' rz e cz y w isto ść nych
i w sk a z u je , c o i ja k n a le ż a ło b y z m ie n ić. W ą te k .... (j) s to p a b ez ro b o cia
p o z y ty w n y p rz e p la ta się w ięc w n a tu ra ln y s p o s ó b .... (k) koszt alte rn a ty w n y
z w ą tk ie m n o rm a ty w n y m ; o b y d w a s ą ró w n ie .... (1) m a kroeko no m ia
w a ż n e i p o trz e b n e . D ą ż y ć n a le ży d o leg o , a b y
s ą d y w y p o w ia d a n e w ra m a c h e k o n o m ii były
.... (m) g o s p o d a r k a m ieszana
n a le ży c ie u a rg u m e n to w a n e i o p a rte n a z a sa d z ie .... (n) ogólny p oziom cen
n a u k o w e g o o b ie k ty w iz m u . Z a le ż y to od sa m y c h
e k o n o m is tó w (p r z y p . Z . M .). 2 l’o r. d e fin ic ję r y n k u w ro z d z ia le 3.
.... (o) e k o n o m ia n o r m a t y w n a
.... (p) g o s p o d a rk a na k a z o w a
L G a łą ź ek o n o m ii zajmująca, się
szczegółową, analizą, decyzji je d n o ­
stek g osp o d a rczych d o i y czącyc Is
o kreślonyc h tow arów .
2. S ądy (tw ierdzenia) ek o n o m icz n e
zawierające oceny i postulaty oparte
n a subie k ty w n y m systemie, w a r to ś ­
ciow ania.
3. G o s p o d a r k a , w k tórej problem y
ek o n o m ic z n e ro zstrzygane są w re­
zultacie w sp ó łd z iałan ia se k to ró w
p ry w a tn e g o i publicznego.
4. S p osób p o działu d o c h o d u między
różne grupy społeczne lub je d n o ­
stki (w r a m a c h d a n e g o kraju lub
go s p od a rk i ś w i a to w ej).
5. Proces, w k tó ry m decyzje k o n s u m p ­
cyjne g o s p o d a rs tw d o m o w y c h d o ­
tyczące spożycia ró ż n y c h d ó b r , d e ­
cyzje p rze dsiębiorstw dotyczące
s tr u k tu r y i s p o so b u produkcji oraz
decyzje p r a c o w n ik ó w d otyczące
m iejsca i czasu pracy są d e t e r m in o ­
w ane przez ceny.
6. ilość innych d ó b r , z k tó ry c h trzeba
zrezygnow ać, aby uzyskać d o d a t ­
k o w ą je d n o s tk ę d a n e g o d obra.
7. Rynki, n a k tó ry c h nic występuje
inte r wen cj a p a ńs t w a .
Si. Z a só b , na k tó ry p o p y t przy z e r o ­
wej cenie przekraczałb y podaż.
9. G a łą ź ek o n o m ii za jm u ją c a się
współzależności anii w gospoi i a rcc
ja k o całości.
U). W a r to ś ć wszystkich d ó b r i usług
w y tw o rz o n y ch w gospoda rc e
w określonym czasie, na przykład
w ciągu r o k u 2.
Ściśle b io rą c , p o w y ż sz e o k re ś le n ie o d p o w ia d a
d e fin ic ji p r o d u k tu k ra jo w e g o b ru tto . R o z r ó ż ­
n ie n ie m ię d z y p o ję c ie m p r o d u k tu krajow cy,o
i p o ję c iem p r o d u k tu n a ro d o w e g o z o s ta n ie w y jaś­
n io n e w ro z d z ia le 20 p o d rę c z n ik a (przy/). '¿.At.').
14! R o z d /ia ! 1
1!. O dsetek siiy roboczej pozostającej
bez pracy.
12. W s k a ź n ik przeciętnego p oziom u
cen d ó b r i ushig w g o sp o d a rc e
w d a n y m okresie d o ich po zio m u
w o k re ślo n y m czasie w przeszłości,
i 3. K rz y w a w yzn a c z a ją c a przy r ó ż ­
nych r o z m ia ra c h p ro d u k cji je d n e ­
go d o b r a m a k s y m a l n ą wielkość
p r o d u k c ji d o b r a drugiego .
1-1. W m ia r ę zw ię k sz an ia z a tru d n ie n ia
w danej gałęzi k aż d y n a s tę p n y p r a ­
cow nik przyczynia się d o w zrostu
łącznej p r o d u k cji w sto p n iu m n ie j­
szym niż p o p r z e d n i'1'.
I 5. System g o sp o d a rc z y , w któ ry m
wszelkie decyzje doty c zą ce p r o d u k ­
cji i k o n su m p c ji są p o d e jm o w a n e
przez p ań s tw o .
! (j. ’t w ierd z en ia będą ce o biek ty w n y m
i n a u k o w y m o bja śnie niem funkcjo-
m >w a n ia go s p od a rk i .
1 ...
W plemieniu za m ie szkując ym tr o p ik a l­
ną wyspę je st 5 o só b , k tó re zajmują, się
zryw aniem o rz e c h ó w k o k o so w y c h lub
z bieraniem strusich jaj. Bez względu n a
liczbę z a tr u d n io n y c h przy d a n y m zaję­
ciu. ¡eden z a tr u d n io n y m o ż e zerwać
20 orzechów albo zeb rać 10 jaj dziennie.
:t Wykreśl krzywą, m ożliw ości p r o d u k ­
cyjnych plemienia.
■' R n tw o m;ilc:ji)oyeli p rz y c h o d ó w jest części:)
o g ó ln ie js z e g o p ra w a n ie p ro p o rc jo n a ln y c h p rz y ­
c h o d ó w , o rz e k a ją c e g o , z.e p rz y z w ię k sz e n iu n a ­
k ła d ó w ly lk o n ie k tó ry c h c z y n n ik ó w p ro d u k c ji
w ie lk o ść p ro d u k c ji w z ra sla n ie p ro p o rc jo n a ln ie
d o w /r o s lu n a k ła d ó w . P r a w o to m o ż e d o ty c z y ć
ró ż n y c h c z y n n ik ó w p ro d u k c ji nic ty lk o n a ­
k ła d ó w p ra c y . S zerzej na Len te m a t w ro z d z ia le K
i i>r::y/>. -I.).
In Z ałó żm y , że dzięki w ynalezieniu n o ­
wej techniki w spin a nia się n a p alm ę
k o k o s o w ą zb ió r orzechów stal się
łatwiejszy i je d e n z a tr u d n io n y m o ż e
zerw ać 28 orzechów . Wykreśl n o w ą
krzy w ą możliwości p ro d u k cy jn y c h .
2 _
R y s u n e k .1.1 p rze d staw ia k rz y w ą m o ż ­
liwości p ro d u k c y jn y c h pew nego społe­
czeństw a w dziedzinie a p a r a tó w f o to ­
graficznych i zegarków ,
a O kreśl k a ż d ą z poniższych k o m b i n a ­
cji jako efektyw ną, nieefektyw ną lub
nieosiągalną:
i —- 60 a p a r a tó w i 200 zegarków ,
11 - 60 zegarków i 80 a p a rató w ,
111 — 300 zegarków i 35 a p a rató w ,
IV — 300 zegarków i 40 a p a rató w ,
V — 58 a p a r a tó w i 250 zegarków.
Ili Z a łó ż m y , że d a n e społeczeństw o
p r o d u k u je 300 ze garkó w i 40 a p a r a ­
tów, ale chce w ytw orzyć d o d a t k o w o
20 a p a r a tó w . Z jakiej liczby ze g ar­
kó w musi zrezygnow ać, aby m o g ło
w y p ro d u k o w a ć d o d a t k o w ą liczbę
a p a ra tó w ?
Rysunek 1.1. Krzywa możliwości produkcyjnych
15 W p ro w a d z e n ie d o g o s p o d a r k i i e k o n o m ii
c Z jakiej liczby z e g a rk ó w trz e b a by
zrezygnować, aby możliwe było zwięk­
szenie produkcji a p a ra tó w o następne
20 sztuk, tj. d o 80 sztuk?
d Wyjaśnij różnicę m iędzy kształtem
krzywej m ożliw ości p ro d u k c y jn y c h
n a rysu n k u 1.1 a kształtem krzywej,
k tó r ą wykreśliłeś w z a d a n iu 1.
3___
R ysunek 1.2 prz e d sta w ia k rzy w ą m o ż ­
liwości p r o d u k c y jn y c h pewnej g o sp o ­
dark i. K a ż d e m u z za zn a c z o n y c h p u n k ­
tów (A, B, C, D) p r z y p o r z ą d k u j od-
p o wiednie t w i e rd ze n i e :
a P ro d u k c ja n ieosiągalna w dan e j gos­
p o d a rc e przy d o s tę p n y c h zasob ach
i p osiad anej technologii.
I) P ro d u k c ja o sią g an a przy pełnym w y­
k orzy stan iu z a so b ó w i przeznaczeniu
ich głównie d o w y tw a rz a n ia d ó b r
inwestycyjnych,
c P rodu kc ja ty p o w a d la g o sp o d a rk i
będącej w fazie recesji,
d P rodukc ja o s ią g a n a przy pełnym w y­
k o rzysta niu cz y n n ik ó w w ytw órczych
i p rzeznaczeniu ich głów nie d o w y­
tw a rz a n ia d ó b r k o n su m p c y jn y c h .
Rysunek 1.2. Krzywa możliwości produkcyjnych
4___
K tó r e z poniższych tw ierdzeń m a ją
c h a r a k te r n o rm a ty w n y , a któ re p o zy­
tywny?
a C eny ro p y naftow ej w latach 1973-
- 1 9 7 4 wzrosły p o n a d trz y k ro tn ie .
I> U b o g im k r a jo m p r z y p a d a w udziale
m niejsza część d o c h o d u światowego,
niżby im się należała,
c P o dzia ł d o c h o d u na świecie jesj nie­
sprawiedliwy: na kraje biedne, obej­
m u ją c e 58% ludności św iata, p rz y p a ­
d a zaledwie 4 % d o c h o d u globalnego,
d Od lat siedem dziesiątych w większo­
ści k ra jó w zach o d n ich zm alała infla­
cja, ale w zrosła s to p a bezrobocia,
e R z ąd pow inien pro w a d zić politykę
m a ją c ą n a celu obniżenie stopy bez­
robocia.
i Palenie ty to n iu jest. p o sta w ą a n ty ­
społeczną i p o w in n o być zwalczane,
g Podniesienie o p o d a t k o w a n ia w y ro ­
bów ty toniow ych będzie zniechęcać
d o palenia.
1« G o s p o d a r k a H o n g k o n g u jest bliższa
systemow i w olnolconkurencyjnem u
niż g o s p o d a r k a K u b y.
5___
K t ó r e z poniższych stw ierdzeń dotyczą
m ik r o e k o n o m ii, a k tó re m a k r o e k o ­
nomii?
a N a p o c z ą tk u lat osiemdziesiątych
w wielu k raja ch za chodnich nastąpił
gw ałtow ny w zrost stopy bezrobocia,
h Wyższe o p o d a t k o w a n ie w y rob ów ty­
tonio w ych ograniczy palenie,
c N a p o cz ątk u lat osiemdziesiątych
zn a cz ąc o zwiększyło się bezrobocie
wśród p ra c o w n ik ó w budow lanych,
d W z ro st sum y d o c h o d ó w społeczeń­
stw a s p o w o d u je w zrost w y d atkó w
ko nsum pc yjnyc h ,
e P ra co w n ik , k tó ry o trzym ał p o d w y ż ­
kę w ynagrodze nia, p r a w d o p o d o b n ie
zwiększy zak u p y d ó b r luksusowych.

16 R ozdział 1
P rzed sięb iorstw o zainw estuje w z a ­
k u p m a szy n , jeżeli p rz e w id y w a n a
sto p a z w r o tu je st za d o w a la ją c a .
W y s o k a s to p a p r o c e n to w a w gos­
p o d a rc e m o ż e og ran ic zy ć a k ty w n o ś ć
inwestycyjną.
P oziom p r o d u k t u n a r o d o w e g o b r u t­
to w Wielkiej B rytanii jest obecnie
wyższy niż w 1981 r.
R ysunek 1.3 o b r a z u je m ożliw ości w y­
b oru m iędzy usłu g a m i publicznym i
a d o b r a m i p ry w a tn y m i. T rz y p u n k ty
A , B , C p rz e d sta w ia ją ró żn e stopnie
zaangażowania, p a ń s tw a w procesy gos­
p odarcze. D o p a s u j poszczególne p u n k ­
ty d o niżej p o d a n y c h sytuacji,
a G o s p o d a r k a , w k tó rej interw encja
p a ń s tw a je st o g r a n ic z o n a d o m in i­
m u m , a s e k to r public zn y św iadczy
jedynie m in i m a l n ą ilość niezbędnych
usług.
Rysunek 1.3. Wybór między usługami publicznymi
a dobrami prywatnymi
\ 6.
m 10 20
D obra prywatno
1» G o s p o d a r k a , w k tórej p a ń s tw o bie­
rze na siebie d u ż y za k res o d p o w ie ­
dzialności za s p r a w y g o spod arcze,
realizuje politykę w ysokiego o p o d a t ­
k o w a n ia o r a z św iadczenia dużego
za kresu usług publicznych,
c G ospodarka, w której p ań stw o
św iadczy usługi publiczne w zakresie
większym niż niezbędne m in im u m ,
ale p o z o s ta w ia sw o b o d ę sektorow i
p ry w a tn e m u .
7___
K t ó r e z poniższych stw ierdzeń nie by-
lyby p raw dziw e w czystym m o d e lu gos­
p o d a r k i nakazow ej?
a P rz ed się b io rstw a d ec y d u ją o ro z m ia ­
rach zatru d n ien ia.
b P o d zia ł d o c h o d u n a r o d o w e g o jest;
k o n tr o lo w a n y przez władze p a ń s t­
wowe.
c O str u k tu r z e pro d u k cji decyduje
rząd.
d W y b ó r techniki p rodukcji nie zależy
od przedsiębiorstw a,
e C e n tr a ln y o r g a n planistyczny dec y­
d u je o tym , co, j a k i d la k o g o będzie
w ytw arzan e.
8 cyjnych.. g o sp o d a rk i przejawia się
Plemię zam ieszkałe w dżungli zajm uje
się poło w em ryb i zbieraniem m a n g o .
Rysunek 1.4. Ryby czy
17 W prowadzenie, d o g o sp o d ark i i ekonom ii
Krzywa, możliwości p r o d u k c y jn y c h te­
go plemienia jest p r z e d sta w io n a na
rysunku 1.4. K t ó r a z kom b in a cji obu
d ó b r jest dla plem ienia osiągalna, przy
o becnym stanie zasobów ?
a T y lk o A .
1) T y lk o B.
e A i B.
*i A , B i C.
e T y lk o I).
T ak /N ie
1. _ E k o n o m ia trak tu je o za­
ch o w a n ia c h ludzi, a. więc nic jest
nauką.
2. .......... Szok ce n o w y n a ry n k u r o ­
py naftow ej w lalach 1973 -1974
i 1979 1980 nie m ia ł ..wpływu n a
s tr u k tu r ę p roduk cji w Wielkiej Bry­
tanii.
3. .. . W z r o st zdolności p r o d u k ­
w przesunięciu krzywej możliwości
pro d u k c y jn y c h na p ra w o od p o c z ą t­
ku u kładu.
4. .... G o s p o d a r k a , w której w y­
stępuje bezrobocie, nic zn ajduje się
na krzywej' swoich możliwości pro-
du keyjnych.
5. .......... ...... A d a m S m ith głosił, że jed-
noslki kierujące się indyw id ualnym
interesem będą sterowane, „niew i­
dzialną r ę k ą ” ry n k u ku d ziałaniom
służącym interesom całego społe­
czeństwa.
............. G o s p o d a r k a C h in jest
p r zy k 1a d em gos p od a r k i n a k azo w ej,
w której rynek nie odgry w a żadnej
ro li.
7. ■......... ...... R ząd pow inien su b sy d io ­
wać koszty opieki z d ro w o tn e j ludzi
starych.
— Ićl.onnm ia. Z h iu i żadni
8. I h o d u k t n a r o d o w y bru tto
to w a r t o ; / d ó b r w y p ro d u k o w a n y c h
w g o sp o d a rc e w d a n y m okresie.
9. ................ Wiele twierdzeń eko nom ii
pozytywnej cieszy się pow szechną
ak ce pta ej:5 o k o n om is t ó w .
PreM em y do praemyślessia
;f_..
Stwierdziliśmy, żc e k o n o m ia zajmuje
się trzem a p o d sta w o w y m i problem am i:
co, ja k i d la k ogo jest wytw arzane.
Z a s t a n ó w się, k tó r y z tych trzech p r o b ­
lemów pasuje do poniższych zdarzeń,
a O dkrycie zn a cz n ych rezerw gazu
ziem nego w łatw o d o stę p n y ch zło­
żach.
b Z m ia n a s tr u k tu r y p o d a t k u d o c h o d o ­
wego p o w o d u ją c a redystrybucję d o ­
ch o d ó w n a korzyść biednych,
c P ry w aty za cja wiodącej gałęzi g o s p o ­
dark i.
sf. W ynalezienie m ik r o k o m p u t e r a ,
e W zrost cen to w a r ó w im p o r to w a ­
nych .
2.....
S połeczeństw o d o k o n u je w yboru m ię ­
dzy w ytw arzaniem d ó b r służących bie­
żącej k onsum pcji i d ó b r inw estycyj-
uy<di któ re o 1' 1— 1;>j;i n r-y-d-i zdolność
1 1 kcyj.ią go pod. , ki ‘G u m e k
1 d tawi.i I 1 , t m o d o o 1 1 prociuk-
h tych. dwoi h .in d z u g w d óbr.
a C o m o ż em y pow iedzieć o położeniu
krzywej możliwości produkcyjnych
w kolejnych ok resa ch analizy danej
go sp o d a rk i?
¡li W jaki sp o só b o d p o w ie d ź na p o ­
przednie p y ta n ie zależy od w y b ra ­
nego p u n k tu na krzywej w okresie
wyjściowym?
 19 W prow adzenie d o g o sp o d ark i i ekonom ii
Ro/.d/.inl 1

R ysunek L 5 . W y b ó r m iedzy k o n su m p cją T a b lic a L I . S tr u k tu r a p ro d u k cji

a in w e siy rja in i (u d ział w p ro d u k c ie k ra jo w y m b ru tto w % )

l i r aj L a la R o ln ic tw o P rze m y śl U sługi
40
A 1965 52 13 35
1990 67 7 26
B 1965 51 13 36
30 1990 22 40 38
C 1965 38 25 37
1990 9 45 46
D 1965 10 44 46
20
1990 3 42 56 Odpowiedzi i komentarze
Źródło: W orld Dcvcloprncnt Raport ¡992,

Pojęcia i określenia um ożliw ia zwiększenie zbio ró w o rze­

ch ów bez o g raniczenia zbio ró w s tr u ­
1 (h) 5 (c) 9 O) 13 (i) sich jaj.
w p ro d u k c ie k rajo w y m w czterech k r a ­
10 20 30 40 2 (o ) 6 00 10 (d) 14 (b)
Dobro inw eslycyjne
jach. 2__
3 (m ) 7 (E) u (i) 15 (P)
Przeanalizuj zm iany w stru k tu rz e a K o m b in a c je I i IV leżą n a krzywej
4 (e) 8 (a ) 12 (n) 16 (0
produkcji poszczególnych krajów . Jak i m ożliw ości pro d u k cy jn y c h , a więc
3 e tap uprzem ysłow ienia osiągnął k ażdy oznaczają produkcję efektywną. K o m ­
T a b lic a 1.1 p rz e d sta w ia d a n e o udziale z nich? binacje II i V przy istniejących z a s o ­
Z ad a n ia
poszczególnych s e k to r ó w g o sp o d a rk i bac h są nieosiągalne. K om b in a cji 111
J.___ o d p o w ia d a punkt pod krzywą.
a Linia A na r y su n k u A l . l p rz e d s ta ­ O z n a c z a to, że jest o n a nieefektyw ­
wia krzy w ą m ożliw ości p r o d u k c y j­ na, p o n ie w a ż nie wszystkie zasoby
nych tego społeczeństw a. zo stają w yko rzystane.
b A b y zwiększyć p ro d u k c ję a p a r a tó w
fotograficznych o 20 sztuk, trzeba
R ysunek A l . l . W pływ zm ian y te c h n ik i z re zy gnow ać z produk cji J00 ze g ar­
nn m ożliw ości p ro d u k c y jn e k ó w ( s tr u k tu ra p o cz ątk o w a : 300 ze­
g a r k ó w i 40 a p a r a tó w ) .
c A b y zwiększyć p ro d u k cję a p a r a tó w
fotograficznych o n a s tę p n e 20 sztuk,
trze b a zrezygnow ać z produkcji
200 z e g ark ó w ( s tr u k tu r a p o c z ą tk o ­
wa: 200 z e g a rk ó w i 60 ap a rató w ).
d R ó ż n ic a k ształtu krzywej w ynika
z p r a w a m a lejąc ych p rzycho dów . N a
tropikaln ej wyspie wielkość p r o d u k ­
cji w ytw arzanej przez jed n eg o wy­
tw órcę nie uległa zm ianie, bez wzglę­
d u n a to, ilu p ra c o w n ik ó w było
z a tr u d n io n y c h przy danej produkcji
(była to więc linia prosta). W przy­
h Linia B jest n o w ą k rz y w ą możliwości padku a p a r a tó w fotograficznych
prod u k cy jn y c h . Z m ian a techniki i z e g a rk ó w ta k nic jest. Z a tru d n ie n ie
20 R ozdział I
21. W p ro w a d z e n ie d o g o s p o d a r k i i e k o n o m ii

d o d a t k o w y c h p r a c o w n ik ó w daje m a ­ niż w innych krajach, to je d n a k

lejące p rzy ro sty pro d u k cji. T a kw es­ istnieje pewien zasięg sekto ra p r y ­ (leneja w k ie ru n k u u p rzem ysło w ienia ustabilizowaną, s t r u k t u r ą typow ą dla
tia jest w y ja ś n io n a w po d ro zd z iale w atnego, np. w rolnictwie. i zmniejszenia u działu r o ln ic tw a jest kraju, u p rzem ysło w ionego, ale wyknzu-
1.2 po d ręc zn ik a . 7. Jest to przykład tw ierdzenia n o r ­ d u ż o wyraźniejsza, w p r z y p a d k u k r a - je wzrost, udziału sektora, usług. Z agad-
m a ty w n e g o o p a rte g o n a s u b ie k ty w ­ ju C. K r a j len to K o r e a P o łu d n io w a -— n ienia te o m ó w io n o w ram ce l.i
3___ ny m w artościow aniu. W k o n se k ­ jedna, z now o u p rze m y sło w io n y c h gos- w podręczniku . P ro b le m y g o sp o d a re k
a C; 1) - D\ c - A; <1 -— B. wencji nic n a d a je się o n o d o oceny p o d a r e k Azji W schod niej. Wreszcie mniej rozwiniętych są. szerzej o m a w ia ­
w edług k ry teriu m „ t a k /n i c ” . li raj I) (Ja p o n ia ) c h a ra k te ry z u je się nc w rozdziale 36.
4___ 8. Nie. P r o d u k t narodow y, b r u tto to
T w ierdzenia p o zy ty w n e (a, d, g, h) w arto ść w y p ro d u k o w a n y c h d ó b r
zaw ierają o b ie k ty w n y opis g o sp o d a rk i i usług sp rze d aw an y c h luli ś w ia d ­
i jej f u n k c jo n o w a n ia ; tw ierdzenia n o r ­ czonych o d p ła tn ie 5. M ierzenie w a r­
m a ty w n e (i), e, f) z a w ierają subie kty w ­ tości usług m o ż e nastręczać t r u d n o ­
ne sądy w artościujące. T w ierdze nie c ści, ale nic w olno ich p om iną ć.
zaw iera elem ent p o z y ty w n y ( k o n s ta t a ­ 9. T a k . K o n tr o w e rs je między e k o n o ­
cja faktów ) i n o r m a t y w n y (ocena). m istam i d o ty c z ą raczej p rz e k o n a ń
i ocen, a. nie istoty obiektyw nej
5__ analizy.
a, (1. g i h m a k ro e k o n o m ic z n e ; 1», c,
c i f m ik r o e k o n o m ic z n e .
Problemy do przemyślenia
6
a C; !» - A ; c — B. 1
Wskazówka'. R z a d k o się zd a rza, aby
7___ jak ieś zdarzenie n atu ry gospodarczej
Je dynie a nie jest. p raw dziw e d la sy­ dotyczyło ty lk o je d n e g o z trzech p o d ­
stem u n a k a z o w e g o . N ależy je d n a k p a ­ staw o w ych p ro b le m ó w ekonom ii.
m iętać, żc system n a k a z o w y w czystej
postaci nie występuje. 2
Wskazówka:. D o ty c h c z a s an a lizo w ali­
8__ śm y g o s p o d a rk ę w r a m a c h je d n e g o
<1. okresu. W tym p r z y p a d k u w y tw arzanie
je d n e g o d o b r a b ez pośrednio rzutuje n a
możliwości p r o d u k cy jn e w przyszłości.

T a k /N ic
1. Nie. N a u k o w y c h a r a k te r ek o n o m ii
zasadza się nie n a przedm iocie a n a ­
lizy, lecz n a m e to d z ie badawczej.
2. Nic (zob. p o d ro z d z ia ł 1.1).
3. T a k .
4. T a k .
5. T a k .
6. Nie. C h o ć g o s p o d a r k a w C h in ac h
jest bliższa g o s p o d a rc e nakazow ej
3___
K ra j A (jest to U g a n d a ) jest krajem
ty p o w o rolniczym; udział przemysłu
w jego g o sp o d a rc e w latach 1965 -1990
uległ zm niejszeniu. K ra j B (jest to I n ­
d onezja) dośw iadczył znacznego w zro s­
tu udziału przem ysłu, ale rolnictw o m a
w n im n a d a l du że znaczenie (22%
p r o d u k tu k rajow ego brutto ). T en-
5 P o r. p rz y p . 3 (p rzy p . Z .M .) .

Jło z im a i Aj
Narzędzia, analizy ekonomicznej
W rozdziale 1 rozp o c zęliśm y naszą p o ­
d r ó ż po k rainie ek o n o m ii. P o d ró ż n ic y
zwykle uciekają się d o p o m o c y m a p y ,
pro steg o i k o m u n ik a ty w n e g o s c h e m a ­
tu. E k o n o m iśc i ta k ż e p o trz e b u ją j a ­
kichś narzędzi u ła tw iając y ch p o r u s z a ­
nie się w zawiłym świecie ek o n o m ii
i um ożliw iających zro z u m ien ie z a c h o ­
dzących w nim zd a rz e ń i procesów .
T a k im i n a rz ęd ziam i są dane i modele.
M odel ekonom iczny to św iado m ie
u p ro szc zo n y o b r a z rzeczywistości, k t ó ­
ry zaw iera interesujące nas aspekty
zachrtwań j e d n o s te k g o sp o d a rc z y c h lub
f u n k c jo n o w a n ia g o s p o d a rk i ja k o c a ło ­
ści. Jedną, z ważniejszych umiejętności
e k o n o m isty jest w łaściw a selekcja, fak-
lów islo ln y ch dla b a d a n e g o zjaw iska
lub procesu. P o d o b n ie j a k k a rto g ra f,
który w każdej chwili m o ż e spraw dzić
d o k ła d n o ś ć m a p y , tak że e k o n o m ista
jest w stanic: d o k o n a ć oceny swojego
m o de lu, p o r ó w n u j ą c go z rzeczyw isto­
ści:! g o s p o d a rc z ą . P rz e d m io te m r o z w a ­
żań w tym rozd ziale jest analiza d a n y c h
e k o n o m icznych, m o d e li ek o n o m ic z ­
nych o r a z z w ią z k ó w między d an y m i
: m odelem .
A by zo s ta ć e k o n o m is tą , trz e b a o p a ­
no w ać sp o s o b y p r z e tw a r z a n ia i inter­
pretacji d a n y c h , k tó re są zwierciadłem
rzeczywistości. U cz ąc się Izy sztuki, nie
m oż n a ogran iczy ć się ty lko d o ćwiczeń
za w arty ch w niniejszym zbiorze zadań.
'Trzeba wy korzysl ać wiele inn ych o k a ­
23 N arzędzia analizy ekonom icznej
n o stk a c h lub gdy chcem y połączyć t a ­ D a n e statystyczne m o g ą być prze d­
kie zm ienne w je d e n w skaźnik. D o s taw ione w form ie tablic, ale w y god­
najbardziej z n a n y c h in d e k só w należą niejsze d o an a liz o w a n ia są wykresy,
w skaźnik cen d etaliczny ch o r a z w sk aź­
nik p rod ukcji przem ysłow ej. W s k a ź n ik
pon iew aż łatwiej je st d ostrze c p r a w id ­
łowości opisyw aneg o procesu o raz
cen detalicznych je st z a g re g o w a n y m in­ związki m iędzy analiz o w an y m i w ielko­
deksem cen, m ie rz ą c y m k o sz t o k re ślo ­ ściami. Pierw szą czynnością je st sp o ­
nego k o sz y k a d ó b r w różn y c h o k r e ­ rządzenie wykresu punktowego ( p o d a ­
sach. S to so w a n y je st d o ść pow szechnie jem y w arto ści zm iennych w różnych
jako m ie rn ik inflacji. W s k a ź n ik p r o d u ­ m o m e n ta c h , aby uw idocznić z a c h o d z ą ­
kcji przemysłow ej odzw ierciedla z m ia ­ ce zm iany, albo — chcąc po k az ać , ja k
ny ro z m ia ró w p r o d u k cji w y tw arzanej dwie zm ienne są ze s o b ą s k o re lo w a ­
łącznie przez wszystkie gałęzie. ne — um ieszczam y je n a je d n y m wy­
zji d o w czytyw ania się w d a n e s ta ty s­
Inflacja k o m p lik u je p o m ia r zm ien ­ kresie)2.
tyczne i d o s k o n a le n ia umiejętności Przy sp o rz ą d z a n iu i w yko rz y sty w a­
nych e k o n o m icz n y ch . Z ałó żm y , że p o ­
analizy. T a k ic h okazji m o ż e d o starczyć niu w y kre sów należy za ch o w a ć dużą.
ró w n u jem y su m ę w y d a tk ó w k o n s u m p ­
reg ularna lektura, p ow aż nego dziennika, ostrożno ść. Ł a t w o m o ż n a bowiem
cyjnych w ro k u bieżącym z ich w a r t o ­
o profilu e k o n o m ic z n y m (a ta k że p rasy zniekształcić info rm ac je statystyczne,
ścią w ro k u 1985. Jeżeli p rze dstaw im y
g ospodarczej, rocz n ik ó w statystycz­ n a przykład przez m a n ip u lo w a n ie s k a ­
w y datki w ujęciu pieniężnym , to p o m i­
nych itp.). N ajpierw je dn ak p o z n a m y lą w ykresu, k tó r a zaciem nia lub p rze­
niemy fakt, że pozio m cen od 1985 r.
głów ne rod za je d a n y c h liczbowych, sadnie u w y p u k la o k reślo n e cechy. W ła ­
ba rd z o się zmienił. A lte rn a ty w n y m
z k tó ry c h najczęściej korzystają, e k o n o ­ ściwa in te rp re tac ja d a n y c h zależy p rze­
sp o so b e m m ierzenia je st wyrażenie te­
miści. de w szystkim od jakości m odeli służą­
go rocznych w y d a tk ó w w ce n ach z ro k u
Wiele z b io ró w d an y c h , zwłaszcza cych d o o b ja śn ia n ia zjawisk, e k o n o ­
1985. W ten sp o s ó b o trzy m u jem y w y­
tych, któ re są p r zy d a tn e w m a k r o e k o ­
d a tk i w yra żone w p o r ó w n y w a ln y c h ce­ m icznych.
nomii, m a po sta ć tzw. szeregów czaso­ M o d e le e k o n o m icz n e m o g ą być tw o ­
nach stałych z o k re ślo n e g o ro k u , któ re
wych. P rzykładem szeregu czasowego rzone n a p o dsta w ie analizy d a n y c h lub
um ożliw iają n am b a d a n ie z m ia n y real­
są d a n e d otyczące sum y w y d a tk ó w
nych w y d atk ó w konsum pcyjnych . Wiel­ niezależnie od niej. P ra cę nad b u d o w ą
k onsu m p c y jn y c h ludności w różnych
kości w y ra żo n e w cenach bieżących są m o d e lu ro zp o c zy n am y zazwyczaj od
okresach. O bserw acje i n o to w a n ia p o ­ identyfikacji p o d sta w o w y c h czynników
określane jako wartości nominalne.
szczególnych zm iennych mogą. być d o ­
P o d o b n ą m e to d ę sto sujem y przy b a ­ określających d a n e zjawisko. M o ż n a
k o n y w a n e codziennie, co tydzień lub zapisać to w postaci form alnej za leżn o­
d a n iu zm ian cen określo n e g o d o b ra:
co miesiąc. Jeżeli jesteśm y za in te re so ­
m ożem y je a n a liz o w a ć w p ro s t albo ści: y — f ( a . b), co oznacza, że zm ien­
wani z b a d a n ie m tendencji zm ian wiel­
w yrazić w relacji d o cen in n y c h dó b r. n a y jest funkcją (zależy od) dw óch
kości g ospoda rc zyc h , m o ż em y w y k o ­
Jeżeli cena d a n e g o d o b r a w zrosła mniej innych zm iennych a i b.
rzystać d a n e roczne lub kw arta ln e, eli- Oceny p o p k tw n o śc i m o d e lu e k o n o ­
niż ceny innych d ó b r , oz n a c z a to, że
m i n uj :¡.c k r ó tk o o k reso we fi u kt u acje. m icznego nie m o ż n a d o k o n a ć w sposób
jego cena rea ln a spadla. Cena realna to
W innych p r z y p a d k a c h , zwłaszcza bezpośredni. E k o n o m is ta , inaczej niż
sto su n ek indeksu cen d a n e g o d o b r a do
w m ik r o e k o n o m ii, bardziej interesują, fizyk, p o zb a w io n y je st możliwości
indeksu cen d etaliczny ch wszystkich
nas różnice w z a c h o w a n iu je d n o ste k p rze p ro w ad z en ia la b o ra to ry jn y ch eks­
d ó b r i usług k o n s u m p c y j n y c h 1.
w tym sa m y m m o m e n cie. Stosujem y p e ry m e n tó w d la potw ierdzenia slusz-
w tedy daiiEc przekrojowe, n a przykład
d otyczące b u d ż e tó w ro dzinnyc h lub
1 W y d a jt są a . u n ik n ie m y z a m ie s z a n ia te r m in o ­
d a n e spisu pow szechnego. lo g ic z n eg o . n a z y w a ją c s to s u n e k c en y je d n e g o
C zęsto sto s o w a n y m narzędziem a n a ­ d o b r a d o ceny in n e g o d o b r a ceną w zględną, 2 N a s tę p n y m k ro k ie m m o ż e być p o łą c ze n ie z a ­
lizy są wskaźniki (indeksy). W y k o r z y ­ n a to m ia s t s to s u n e k c e n y o k re ś lo n e g o d o b r a d o z n a c z o n y c h n a w y k re sie p u n k tó w linią ła m a n ą
o g ó ln e g o w sk a ź n ik a cen ceną rea ln ą (jirzyp. i n a sz k ic o w a n ie linii ciągłej „ w y p o ś ro d k o w u ją -
stujem y je d o p o ró w n a n ia po zio m ó w eej” ro z k ła d p u n k tó w (p rzy p . Z .M .) .
Z . M .).
zm iennych m ie rzo n y ch w różnych j e d ­
 24 R ozdział 2 25 N arzędzia anaiizy cl:onom iczncj

ności teorii i m o ż e k o n f r o n to w a ć teorię Pojęcia i określenia 7. Z m ie n n a m ie rz o n a w je d n o s tk a c h a W y d r Ilu b u l w ś c i na trwale d o b ra

je dynie z d o s tę p n y m za so b e m in fo r­ pieniężnych w ce n a c h bieżących. k o n t>¡,i( í '] h w latach 1 9 8 0 ¡998.
macji em pirycznej. E k o n o m is t a nie 8. P ro c e n to w a z m ia n a danej w ielko­ ’& vV’yd.nl i ;,<> , oí i a is tw d o m o w y c h na
m o ż e nigdy dow ieść, że d a n a te o ria jest K a ż d e m u z pojęć o zn a cz o nych literalni ści w ja k im ś okresie (na ogól jed­ utrzym..ui*. m ie sz k ań w 1994 r.
praw d ziw a , m o ż e n a t o m ia s t z g r o m a ­ p r z y p o rz ą d k u j odpow ied n ie określenie nego roku). e Miesięczny wskaźnik, cen ziem n ia­
dzić o d p o w ie d n ie a r g u m e n ty za lub o z n a cz o n e liczbą: 9. W artości, k tó r e przy jm uje d a n a ków w 1994 r.
przeciw. E k o n o m e tria je s t dyscypliną zm ienna w d a n y m p u n k c ie cz aso­ <1 P ro d u k t n a r o d o w y b ru tto Wielkiej
.... (a) d a n e statystyczne
łączącą e k o n o m ię , m a te m a ty k ę i s ta ty ­ wym dla różnych, jednostek: lub ich
.... (b) s to p a w zrostu Brytanii w poszczególnych k w a r t a ­
stykę, k t ó r a u ła tw ia analizę fa k tó w gn ip. ..................... łach 1993 r.
.... (c) w sk aź n ik (indeks)
w procesie weryfikacji m o d e lu . 10. W s k aź n ik ilości d ó b r , ja k ie m o ż n a e Przeciętne ty god niow e zarobki wy­
.... (d) m o d e l ek on o m icz n y
E kon o m iśc i często k o n c e n tr u ją się •nabyć za. o k r e ś lo n ą jed n o stk ę pie­ branej g ru p y 350 osób, badanej w la­
.... (e) fu n k cja
na analizie z w ią z k ó w m iędzy dw iem a niężną. tach 1980, 1984, i 988 i 1992*
.... (1) z m ie n n a n o m in a ln a
zm ienny m i, za k ła d a ją c , że pozostałe 11. S p osób w yra że n ia dan e j wielkości f Bezrobocie w poszczególnych rejo­
.... (g) siła nab y w c za pieniąd za
wielkości są stale. Z a b ie g ten ułatw ia w relacji d o jakiejś wielkości p o d ­ n a c h kraju w d n iu 10 czerwca ( 993 r.
.... (h) ce n a rea ln a
sto so w a n ie d w u w y m ia r o w y c h w y k re ­ stawowej.
.... (i) szereg czasowy
sów i ta bel. E k o n o m e t r i a um ożliw ia 12. W ykres ilustrujący relację d w ó ch 2 ....
.... (j) zależn ość d o d a t n ia
d o b r a n ie właściwej funkcji d o p u n k tó w zm iennych za p o m o c ą p u n k tó w T a b lic a 2.1 przedstaw ia d a n e dotyczące
.... (k) w sk aź n ik cen detalicznych
ro zm iesz cz on ych n a wykresie. M o d e l od p o w ia d a ją c y c h ich w arto śc io m . v,'ielk:ości . z a tru d n ie n ia w rolnictwie
.... (I) cetcris paribus (przy p o z o s ta ­
e k o n o m ic z n y p o m a g a w wyjaśnieniu 13. Sytuacja, w której wyższym w a r to ­ w sześciu kraja ch E u ro p y w latach
przyczyn o b s e rw o w a n e g o r o zk ła d u łych cz ynn ika ch niezm iennych)
.... (m) d a n e p rze krojow e ściom jedn ej zm iennej tow arz yszą ¡970 i 1990.
p u n k tó w o r a z p r z y p o m i n a o przyjętym wyższe wartości drugiej ziiiicnnej. a Ma p o d sta w ie d a n y c h (nie korzys­
.... (n) w ykres p u n k to w y
założeniu niezm ienności p ozostałych 14. In fo rm a cje liczbowe dotyczące tając z k a lk u la to ra ) sch arakteryzuj
.... (o) e k o n o m e tr ia
czynników . kształtowania, się poszczególnych tc ndencj ę r o z w oj o w ą za tr u dnienia
.... (p) zależność u jem na
W ykre s relacji o b se rw o w a n e j m iędzy zm iennych e k o nom icz nych. w rolnictwie. W k tórych k raja ch ten­
.... (q) w sk a ź n ik p r o d u k cji p rze m ysło­
dw iem a zm ien n y m i m o ż e w znosić się 15. Relacja m ięd zy zm iennym i e k o n o ­ dencja. ta zaznaczyła się najmocniej,
wej
(zależność dodatnia) lub o p a d a ć (zależ­ m icznym i, w której d a n a z m ien n a a w k tó r y c h najsłabiej?
.... (r) z m ie n n a re a ln a
ność ujemna); m o ż e przyją ć k ształt linii zależy od jed n ej lub wielu innych !t D la k a ż d e g o k ra ju oblicz w skaźnik
prostej (zależność liniowa) lub krzywej 1. Szereg k olejnych w artości zmiennej zm iennych, co w y ra ż a m y w form ie z a tru d n ien ia w 1990 r., p rzyjm ując
(zależność nieliniowa). C zęsto interesuje w r ó żn y c h okresach. zapisu: y = / ( . . . ) . 1970 — 100.
nas rów nież nachy le n ie linii opisującej 2. Sytuacja, w której wyższym w a r to ­ 16. Średnia, w aż o n a ilości d ó b r p r o d u ­ e P o obliczeniu w s k aź n ik ó w spraw dź,
b a d a n ą zależność. K ą t n a c h y le n ia linii ściom jednej zm iennej tow arzyszą ko w a n y c h przez przemysł (o d n ie­ j a k o d n o w ie d ,i der n a pytanie a. Czy
prostej jest stały, a w p r z y p a d k u k rzy ­ niższe wartości drugiej zmiennej. siona d o w artości z pew nego o k r e ­ praw id ło w o v skazałeś kraje o naj-
wej jest różny w poszczególnych jej 3. C ena d a n e g o d o b r a odniesion a d o su wyjściowego przyjętej za. 100).
p u n k ta c h . P ołożenie prostej lub k rzy ­ o g ólne go p o z io m u cen. 17. Zmienna, mierzona, w cenach s ta ­
wej zależy od z a c h o w a n ia się czyn­ 4. Z ałożenie upraszczające, k tó re łych.
nik ó w przyjętych z a stałe w danej a n a ­ T a b ltc a 2.1. Z üüüíSüscbíc w roliłśchw
um o żliw ia s k o n c e n tro w a n ie się na 18. G a łą ź e k o n o m ii zajm ująca się m ie ­
lizie. w wybranych hrajsrft Europy (w lys.)
p o d s ta w o w y c h zależnościach. rzeniem z w ią zk ó w między w ielkoś­
Nie sp o s ó b przecenić znacz en ia m o ­ 5. Ś w iad o m ie u pro szc zo n y o b r a z rze­ ciami e k o n o m ic z n y m i przy w y k o ­ W rk s ż m k
[(.raje 1970
delu e k o n o m ic z n e g o dla interpretacji czywistości, o p a r ty n a wielu u p r a ­ rzystaniu d a n y c h statystycznych. (1970 -= 100)
d an y c h . Istnieje wiele p r z y p a d k ó w ścis­ szczających założeniach, p rzy d a tn y ‘■elgiu 177 i 00
łego zw iązk u k o rela cyjne g o m iędzy d o analizy z a c h o w a ń ludzi w życiu D a iiia 266 147
Z ad a m i»
dw iem a zm ien n y m i, ale jeżeli nie p o ­ g o sp o d a rc z y m (oraz zw iązków z a ­ G recja. I 2 /9 >.’00
trafim y wyjaśnić go z a p o m o c ą wiedzy ch od z ąc y ch między zjaw iskam i F ra n c ja 2 75) 1 325
W io ch y 3 «78 1 895
e ko nom icz nej, to zw iązek ten m o ż e i zm iennym i ekonom icznym i). j ___
W ie lk a U ■ytunia 787 569
o k a z a ć się p o z o rn y . M o d e l d o s ta rc z a 6. W s k a ź n ik cen d ó b r i usług n a b y ­ K t ó r e z p o d a n y c h niżej z b io ró w tworzą,
w skaz ów ek służących z r o z u m ie n iu re­ w a n y c h przez typ o w e g o s p o d a r ­ szereg czasow y, a. k tó re m a ją c h a r a k te r Ź r ó d ło : OFCD L a h o \a • F o r ca .7 ta t i.s i i c s 1970-00
O ECD, 1992.
P a r ir ,
lacji m iędzy zm ien nym i. stw o d o m o w e. 11an y ch przek r oj o wy eh ?
26 R ozdział 2 27 N arzędzia an alizy ekonom icznej

bardziej i najm niej w y ra źn y m tr e n ­ c O bliczone rocz ne stopy inflacji o d ­ (I Czy p o trafisz w ym ienić czynniki nych. K a ż d e m u z w ykresów p rz y p o ­
dzie? zwierciedlają ogólne te m p o inflacji. wpływ ające n a w ielkość im p o r tu , r zą d k u j o d p o w ia d a ją c y m u opis:
P oszczególne osoby m o g ą j e d n a k o d ­ któ re zostały przyjęte z a stałe w p o ­ I — u je m n a zależność liniowa,
i czuw ać skutki inflacji z różnym nasi­ wyższej analizie? U — d o d a t n i a zależność liniowa,
: J o sp o d u rstw a d o m o w e w Wielkiej leniem w zależności od str u k tu r y ich III — zależność nieliniowa,
i a y la n i i w yd ają przeciętnie 11% sw o ­ w y d a tk ó w . D la potw ierdzenia tej te­ IV — b r a k możliwości określenia z a ­
ich d o c h o d ó w na alk o h o l i ty to ń , zy oblicz sto pę inflacji dla osób, leżności.
T ablic» 2.3. Import i dochody ludności W ielkiej
a, 8 9 "/u na p o zostałe d o b r a i usługi k tórych w ydatki nie zaw ierają p o z y ­ K ry la m i w la la c h 1 9 8 6 -1 9 9 2 N a k tó r y m z w y kre sów n a pew no nie
(pow yższe p ro p o rc je —- j a k i inne wiel­ cji alk o h o l i ty to ń (niepalący ab s ty ­ (w m in £, w c e n a c h s ta ły c h 7. 1985 r.) spró bujesz wykreślić linii prostej?
kości p rz y to c z o n e w tym za d a n iu .... nenci).
d N arysuj dw a wykresy: jeden p rze d ­ R e a ln e d o c h o d y
o d p o w ia d a ją w przybliżeniu d anym Im p o rt d ó b r
L a ta r o z p o rz ą d z a ln e
wyk orzYstywanym przy k o n s tr u o w a n iu staw iający trzy w skaźniki cen, d r u - i u słu g
lu d n o ś c i 6__
W s k a ź n ik cen detalicznych odzieży
1986 105 662 254849 i o b u w ia w Wielkiej Brytanii w latach
i 9K7 113 916 263 807
1 9 8 9 - 1 9 9 2 kształto w ał się następ u jąco
1988 127 845 279 686
r-jViiir:« 2.2. W skaźniki c en tleialieznyclli w Wielkiej B ry ta n ii w la ta c h 1*>»7-1992 (13 I 1987 = 100) 292350 (13 I 1987 = 100):
1989 137 281
S lo p a inflacji 1990 138 720 299 598
A lk o h o l In n e d o b r a O g ó ln y ' w sk a ź n ik S to p a d la n ie p a lą c y c h 1991 134 436 297497 1989 1990 1991 1992
! .lit ;t i u słu g i c en d e ta lic z n y c h inflacji 1992 142 008 304419
i ty to ń a b s ty n e n tó w 109,9 115,0 118,5 118,8
Źródło: M onthly Digext o f Statist tax.
!9iC 101,2 102,0 Ź ró d ło : E m p lo y m e n t G a ze tte , A u g u s t 1993.
IWK S0:3,8 107,0
I'-W) 1 10,9 1 ! 3,7
i ‘>90 120,0 I20.H Ja k ic h d o d a t k o w y c h inform acji p o ­
139,3 133,1 trzebujesz d la sp raw dzenia, czy ceny
i*)1):.1 149,9 137,4 N a r y su n k u 2.1 są p rz e d sta w io n e w y­ realne odzieży wzrosły, czy też s p a d ­
kresy p u n k to w e u k a z u ją c e cztery r o ­ ły w b a d a n y m okresie?
dzaje zależności m ię d zy p a r a m i zm ien- O blicz w skaź nik cen realnych odzie­
ży i o b u w ia, korzy sta ją c z obliczo­
wskaźnika. cen detalicznych w Wielkiej gi — obliczone szeregi czasowe stóp nego w z a d a n iu 3 ogólnego w skaź­
Brytanii), in d e k sy cen za w iera ta b li­ inflacji. Itysunck 2.1. W zory zależn ości
n ik a cen.
ca '2.2. O bjaśnij u zy skane wyniki.
a O blicz og ó ln y w skaź nik cen d etalicz­ 4 I,, (»>
nych, p rz y jm u ją c następ u jące wagi: T a b lic a 2.3 zaw iera d a n e o realnej
a lk o h o l i tytoń 0,1 i, p o zo s tałe d o b r a w artości im p o r tu i realnych d o c h o d a c h W y o b r a ź sobie p rosty m o d e l p o p y tu
i usługi 0.89. ro zp o rz ą d z a ln y c h ludności w Wielkiej n a czekoladę, w k tó ry m wielkość p o p y ­
5» K o rz y s ta ją c z o g ó ln e g o w sk a ź n ik a Brytanii w latach 1986 -1992. tu jest fu n k cją ceny czekolady i d o ­
cen, oblicz rocz ną sto p ę inliacji a Przenieś d a n e z tablicy 2.3 n a w ykres c h o d ó w k o n su m e n tó w ,
w g o s p o d a rc e bry ty jsk ie j•’ w latach p u n k to w y , o d k ła d a ją c realne w a r to ­ a O bjaśnij sens tego m odelu,
! 988 ■i 992. ści im p o r tu na osi pionow ej, a d o ­ b Z a k ła d a ją c , że poziom d o c h o d ó w
c h o d ó w na osi poziomej, k o n s u m e n tó w je st stały, jakiej ocze­
lis Czy w ykres sugeruje istnienie d o d a t ­ kujesz zależności m iędzy p op yte m na
1 P o d a n e in d e k sy d o ty c z ą cen d e ta lic z n y c h d ó b r
1 u s łu g k o n s u m p c y jn y c h . L ic z o n a n a lej p o d ­ niej czy ujemnej korelacji m iędzy czekoladę a jej ceną: d o d a tn ie j czy
s taw ie S l o p a in lia c ji d o ty c z y w y łą cz n ic in d y w id u ­ b ad un y m i zm ien n y m i? ujemnej?
a ln e g o sp o ż y c ia (n ic o b e jm u je n p . d ó b r in w es- e Czy o d p o w ie d ź n a pytanie b jest c Z a k ła d a ją c , że ce n a czekolady jest
ly c y m y c h o ra z d ó b r i u słu g n ab y S y an y ch p rz e z zg o d n a z iwoją intuicyjną wiedzą, n a
p a ń s iw o ). N ic jest lo z a te m d o k ła d n a m ia ra stała, określ c h a r a k te r zależności
o g ó ln e j s lo p y in flacji w g o s p o d a r c e (p r z y p .
te m a t k sz tałto w an ia się wielkości im ­ m iędzy p opy tem n a czekoladę a p o ­
7..,VI.). p o rtu i d o ch o d u ? ziom em d o c h o d ó w k o n su m e n tó w .
 29 N arzędzia analizy ekonom icznej
28 R ozdział 2

2 . ________ M o ż e m y g ro m a d z ić d o - I ............... diacę realną obliczamy,

<1 Czy powyższy m o d e l jest: k o m p le tn y , e O blicz d la k aż dego k w arta łu relację w ody po tw ierdzając» d a n ą te o ­ jom niejszając plącę n o m in a ln ą
czy też należy w p ro w a d z ić d o niego wielkości w y d a tk ó w w cenach bieżą­ rię, ale nigdy z całą pew nością .) zm iany w kosztach utrzym ania.
także inne z m ien n e objaśniające? cych d o w y d a tk ó w w cenach stałych nie m o ż em y dowieść, że jest o n a i‘l. impirycznc badania su-
i p o m n ó ż o trz y m a n e w artości przez słuszna.. goniją, że n a ogól p o d w y żk o m cen
100. P o d aj in terpretację wyników. 3. _______ _ W y k re sy d o b r z e u w y d a t­ : nie to w m e t r a tow arzyszy spadek
8__
niają c h a ra k te ry sty c z n e cechy sze­ 9 \ p rzew ożonych pasażerów.
Z a m iesz cz o n e niżej in fo rm ac je s t a n o ­ 1»
regów czasow ych.
wią. elem enty w sk a ź n ik a cen detalicz­ R y s u n e k 2.2 prze d staw ia w form ie w y­ 4. _______ Jeżeli między dw iem a
nych w Wielkiej Brytanii w 1990 r. kresu w ielkość oszczędności g o s p o ­ zm iennym i istnieje ścisły związek
d a r s tw d o m o w y c h w Wielkiej Brytanii, Pzdiifeirap iii«:
statystyczny, to istnieje m iędzy ni­
w y ra ż o n ą w o d se tk a c h d o c h o d ó w r o z ­ mi zależność p rz y c z y n o w o -s k u tk o ­
G r u p a w y d a tk ó w W aga
W s k a ź n ik cen porządza! nych, w latach 1 9 5 0 - 1 9 9 2 * . wa . y ...
(1981 = 100) O pisz ogólną, tendencję r o zw o jo w ą te­ 5. ________ D a n e p rz e k ro jo w e są czę­ Na pen. w , ni d a n y c h z lablicy 2.5
go szeregu czasow ego o r a z s c h a r a k ­ ściej w y k o rz y sty w an e w m i k r o e k o ­ wskaż ’ 'h z i ' ' ą w artość w ażonego in­
Ż yw ność 3 170
M ie s z k a n ie , c .o ., teryzuj zm iany stopy oszczędności nomii, gdyż dotyczą, na. o gól za- deksu u dl i roku iż 94,5; 105,7;
ga z i ś w ia tło 2 186 w b a d a n y m okresie. ch o w a ń poszczegó lnych j e d n o s te k . Ii3 ,3 ; 131.
P o z o s ta łe d o b r a
6. ________ Założenie „pozostałe czyn­
i usługi 5 173
niki niezm ienne” p o zw a la p o m in ą ć
R ysunek 2.2. S to p a oszczędności bardziej s k o m p lik o w a n e elementy
w W ielkiej B rytanii w latncHi 1950 -1 9 9 2 T a S b ik u ; 2 .5 . D n r iic w v jid m n -
m o delu e k o n o m icz n eg o . iff) OM'MeikCDiR z N ś J T E p ik r ') ?X'si
K tó r a z p o d a n y c h liczb o d p o w ia d a 14 - 7. ________ M o d e l e k o n o m ic z n y d o ­
wartości o g ó ln e g o w sk a ź n ik a cen d e t a ­ tyczy liniowej zależności m iędzy Cun.ii w ro k u C t'na
12 / \
licznych: 172; 173; .174,7; 176,3; 178? b a d a n y rn i zm ic ii n y m i . D o b ra p od sta w o w y m w ro k u Y W;t jżu
Br ze p r o w ad ź obli czc n i a . 8. ________ Jeżeli poświęcisz dużo
(v v jv .M L s n e h ) (v v p v n M ic h )

uwagi obserw acji fak tó w , to z p ew ­ 1 It) \r.l 2

nością o d kryjesz p ra w id ło w ą teo­ 2 100 80 5
9___
rię. 3 30 70 3
T ab lica 2.4 p r z e d s ta w ia w y datki lu d n o ­ A /\/ v To
9. ______ In d e k sy są niezbędnym
ści Wielkiej Brytanii n a żyw ność w p o ­ na r zęd zi ern p o r ó wn y w a n i a zm ien -
1950 1955 196(3 1965 1970 1975 1900 1905 1990
szczególny cli k w a r ta ła c h 1992 r. nych m ie rzo n y ch w ró żn y c h j e d n o ­
a O blicz ogólni^ w ielkość realnych w y­ Ź r ó d ło : E c o n o m ic T re n d s A n n u a l S u p le m ei
M o n th ly D ig e st o f S ta tis tic s. stkach.
d a t k ó w na żyw n ość w 1992 r. 10. ___ _____D odatni:! k orela cja m ię ­ Z b u d u j prosty m odel ek onom icz ny do
b Oblicz ogólną, w ielkość n o m in a ln y c h dzy zm iennym i św iadczy o p r a w id ­ analizy popytu na. obiady w stołówce
w y d a tk ó w na ż y w n o ść w 1992 r. łowości naszego m odelu. studenckiej.
T ak /N ie 11. ______ W s k a ź n ik cen detalicz­
nych, pozw alający m ierzyć koszty '3
ta b lic a 2.4. W y d a tk i lu d n o ści W ie lk iej B ry ta n ii
utrzy m an ia , je st średnią, w ażon ą Jakiego rodzaju technik graficznych
na żyw ność w «992 r. (w m in £)
1- E k o n o m ia nie jest nauką. cen poszczególnych d ó b r. użyjesz, a b y zilu stro w ać d a n e za w arte
K w a r ta ły ścisłą, poniew aż nie m o ż e op ie ra ć 12. ________ Inflacja mierzona, je st p o ­ w lablicy !.! w pierwszym rozdziale
1992
1 2 3 4 się n a d o św ia dcz enia ch p rz e p ro w a ­ ziom em cen. lego Z b io ru zadań.
d z a n y ch w la b o ra to ria c h .
W cenach
b ie ż ąc y c h 10 6 6 6 11 6 4 4 1 1 267 11 683
W c en a c h '' C h o d z i lu o w ie lk o ść b ie ż ąc y c h o s zc z ęd n o śc i
stały ch o d k ła d a n y c h w p o sz c z e g ó ln y c h la ta c h (sta n
z. 1985 r 7 856 8 649 o sz c z ę d n o śc i n a k o n ie c ro k u m in u s s ta n o s z c z ę d ­
8 529 8 704
n o ści n a p o c z ą tk u ro k u ) , a n ic o s ta n s k u m u lo ­
Ź ró d ło : M onthly Digest o f Statistics. w a n y c h o sz c z ę d n o śc i. C h o d z i w ięc o s tru m ie ń
o s z c z ę d n o ś c i, a n ic o ich z a s ó b (p rzyp . Z .M .) .
.vH koztl/.inl 2. 31 N arzędzia an alizy ekonom icznej

T ablica A 2.2. W sk aźn ik i cen detalicznych w W ielkiej B rytanii w latach 1 9 8 7 -1 9 5 )2 (1 3 I 1 9 8 7 = 100)

S to p a in lła e ji
A lk o h o l In n e d o b r a O g ó ln y w sk a ź n ik S to p a
d la n ie p a lą c y c h
L a ta i u słu g i c en d e ta lic z n y c h in flacji
i ly to ń a b s ty n e n tó w

1987 101,2 102,0 101,9

1988 105,8 107,0 106,9 4,9 5,0
1989 110,9 115,7 115,2 7,8 8,1
1990 120,6 126,8 126,1 9,5 9,5
1991 136,3 133,1 133,5 5,8 5,0
1992 146,9 137,4 138,5 3,7 3,2
Odpowiedzi i komentarze

Pojęcia i określenia we wszystkich krajach, ale ab so lu tn e W p ro w a d z e n ie przez rząd wyższych

ro zm iary tego z a tru d n ie n ia są n a d e r w sk a ź n ik a cen p o zo stały ch d ó b r
i usług. O gó ln ie biorąc, niepalący p o d a t k ó w i cel n a alk o h o l i ty toń
1 (ii 6 (10 11 (O 16 (q) zróżnico w ane. W liczbach bez­
ab s ty n en t o d c z u w a ł inflację p o d o b ­ z p ew nością podniesie stopę inflacji,
2 (P) 7 (1) 12 (n) 17 0 ) względnych b ard z o duży sp a d e k z a ­
nie ja k inne o so b y . Z d a n y c h w y­ d R y s u n e k A2.1 p okazuje, że indeks
3 (h) K (b) 13 (j) 18 (o) tru d n ie n ia z a n o to w a n o w rolnictw ie
nika, że s to p a inflacji była nieco cen a l k o h o lu i ty toniu k sz tałtow ał się
4 (1) 9 (ni) 14 (a) fra ncuskim . A b y j e d n a k ocenić, o ile
niższa w p o c z ą tk o w y c h la ta c h b a d a ­ w b a d a n y m okresie nieco inaczej niż
5 Cd) 10 0) 15 (e) p ro ce n t zm alało zatrudnienie, m u s i­
nego o k resu i nieco w yższa w jego indeks cen in nych d ó b r i usług, a po
m y w y k o n a ć pew ne obliczenia,
latach k o ń c o w y c h . J e d n a k ż e różnic a r o k u 1990 dal się z a o b se rw o w a ć jego
b Z ob. tablicę A2.1. przyspieszony w zrost. Z au w a żm y , że
Zudisisia między o g ó ln ą s to p ą inflacji a stopą
inflacji dla nie palą cyc h a b s ty n e n tó w sk a la n a osi pionow ej została tak
I _ w poszczegó lnych la ta c h je st nie­ d o b r a n a , ab y u w y datnić różnice
T ablica A 2 .1 . Z atrudnienie w rolnictwie
Z biory d a n y c h a, c i <1 za w ierają in fo r­ znaczna. P ro w a d z i to d o w n iosku, że w d y n a m ic e analiz o w an y c h szeregów
w w ybranych krajach' Europy (w tys.)
macje d o ty c zą ce tych sam ych zm ien ­ te m p o w zrostu cen a lk o h o lu i ty to ­ czasowych. G d y b y sk a la zaczynała
nych w różnych ok resa ch ; tworzą, więc W sk a ź n ik się od 0, tr u d n o b y ł o b y , rozróżnić
K ra je 1970 1990 niu nie różniło się w d a n y m okresie
(1970 = 100)
szeregi czasowe. Z b io r y !b i ¡1 to d a n e zn acząco od te m p a w zro stu cen in­ trzy szeregi, c h y b a żc d y sp o n o w a li­
p rzek ro jow e, d otyc zą b ow iem różnych B elgia 177 100 56,5 nych d ó b r. T a k a sytua cja nie musi byśmy b a r d z o d u ż ą k a r tk ą papieru.
jednostek lub ich g r u p w tym sam ym D a n ia 266 147 55,3 być typ o w a d la k aż dego okresu . R y s u n e k A 2.2 u k a z u je różnice m ię ­
okresie, W p unkcie e m arny d o czynie­ G re c ja 1 279 900 70,4 dzy s to p ą inflacji, z j a k ą m a d o
F ra n c ja 2 751 1 325 48,2
nia z innym jeszcze zestaw em d a ­ 48,9
W io c h y 3 878 1 895
nych - d a n y m i przekrojow ym i p o w ta ­ W ie lk a B ry ta n ia 787 569 72,3 Rysunek A 2.1. W sk aźn ik i cen
rzanymi w różnych o k resa ch . 'Łączą w W ielkiej Brytanii w latach 1 9 8 7 —1992 Rysunek A 2 .2 . S top a inlłaeji w W ielkiej Brytanii
w latach 1 9 8 8 - 1 9 9 2
one cechy szeregów czasow ych i d a ­
nych p rze k ro jo w y c h . O k re śla n e niekie­
dy jako d a n e panelow e, s p o ty k a n e są e W skaźnik i p rocentow e ułatw iają p o ­
rza d k o , p o n ie w a ż ich zbieranie jest ró w n a n ie sytuacji w różnych krajach.
ko sz to w n e i tr u d n e ze względu n a k o ­ O kaz uje się, że największy spadek,
nieczność a n k ie to w a n ia tych sam ych z a tru d n ie n ia ntia! miejsce we F r a n ­
o sób w różnych o k resach. cji o 51,8%, a najmniejszy w W iel­
kiej Brytanii - o 27,7% .

a Prosia ana liz a liczb niewiele nam 3_

powie. Z d a n y c h w ynika, że poziom a i I) Z o h . tablicę A2.2. Alkohol i lytoń
c S topę inflacji d la niepalących ab s ty ­ Pozostało dobra i usługi Ogólny indeks cen
z a tru d n ie n ia w rolnictw ie w r o z p a ­ Pozostałe dobia i usługi
nentó w obliczam y n a p o dsta w ie Ogólny induks cen
tryw anym dwudziestoleciu obniżył się
32 R ozdział 2
czynienia niepalący a b s ty n e n t o ra z
o so b a , k tó r a z używ ek nie rezygnuje.
d__
a Z ob. rysunek A2.3.
Impnrl i dochody
Rysunek A 2 .3 .
w Wielkiej Brytanii {w mlii £ w cenach 1985 r.)
Mr>
MO
[3.5
i 30
i m a t ksz tałto w an ia się cen odzieży
120
11
II 0
105
250 200 270 2 BO 290 300
R onin« dochody ro z p o rz ą d z a n e ludności
1», c i d W y d a je się, że m iędzy realnymi
w ielkościami i m p o r tu i d o c h o d ó w
g o s p o d a rs tw d o m o w y c h istnieje d o ­
d a t n ia korelacja. M o ż e m y oczeki­
wać, że w ra z zc w zrostem d o c h o d ó w
w zrośnie p o p y t g o s p o d a rs tw d o m o ­
wych na d o b r a im p o r to w a n e , aic nie
jest to z pewnością, jedyny czynnik
wpływ ający n a ksz tałto w an ie się im ­
p o rtu . W ielkość im p o r tu zależy t a k ­
że od relacji cen to w a r ó w krajow ych
i zagran ic zn y c h o r a z od p o p y tu
p rzedsiębiorstw n a im p o r to w a n e su ­
rowce i m aszy ny. M o ż n a oczekiwać,
że. w ra z zc w zro ste m realnych d o ­
c h o d ó w i w y d a tk ó w ludności zw ięk­
szy się rów nież p o p y t przedsię­
biorstw na im p o r to w a n e m ateriały
i surow ce. W ielk ość im p o r tu zależy
tak że od innych, nie w ym ienionych
tutaj czynnikó w , k tó r e w naszym
prostym p rzy kładzie objęliśm y z a ło ­
żeniem „ p o z o s ta łe czynniki nic zm ie­
n io n e ". U chylenie tego zało żen ia p o ­
zwoli wyjaśnić, dlaczego p u n k ty n a
33 N arzędzia analizy ekonom icznej
r y su n k u A.2.3 nie tw orzą ściśle o k r e ­ 9___
ślonej zależności. ¡i 7856 -|- 8649 + 8529-1- 8704 = 33 738.
h 10 666 + 1 1 6 4 4 + J 1 2 6 7 + i i
5___
= 45 260.
(a) — II; (b) - - III; (c) — IV; (d) I. e Kw. 1 Kw. 2 K.w. 3 !vw. 4
Linia p r o s ta nie o d p o w ia d a rozkładow i 135,8 134,6 132,1 134,2
p u n k tó w n a wykresie (b) i (c).
Wyniki pow yższych obliczeń p r z y p o ­
m inają ja k iś in deks. I rzeczywiście, jest
6__
to indeks o p a r ty na. d a n y c h z roku.
a D la porównania, d y nam iki cen nie­ 1985, p r z y jm o w a n y c h z a 100, o k re śla ­
zb ędny je st ogólny indeks cen, ponie­ ny czasam i m ia n e m „ d c f l a t o r a " w y d a t­
w aż p otrzeb ujem y inform acji n a te­ ków k o n su m p c y jn y c h , czyli w skaźnik
cen d ó b r i usług k o n su m p c y jn y c h . O b ­
i o b u w ia w sto s u n k u d o cen innych liczamy go w ed ług formuły:
d ó b r.
1» In d e k s cen realnych odzieży i o b u ­ zm ienna w ce n a c h bieżących =
wia:
310
-- zm ienna w ce n ac h stałych x
indeks cen
1989 1990 1991 1992 "7oo
95,4 91,2 88,8 85,8
10
S posób obliczenia: Polecenie „ o p isz te n den cję rozw ojow ą.”
ko ja rz y m y n a o g ó ł ze szczegółow ą a n a ­
W a rto ść indeksu w 1989 r. = lizą wszystkich w z ro stó w i sp a d k ó w
_ indeks cco_odzieży i obu w ia
x 100. w id ocznych w d a n y m szeregu czaso­
ogólny indeks cen wym. T y m c zas em j a k o eko n o m iśc i m u ­
simy umieć „ p r z e f iltr o w a ć ” te d a n e
C eny odzieży i obuwia, wzrastały i wyłowić z nich najistotniejsze cechy.
znacznie wolniej niż ceny innych Czasam i wystarczy przyłożyć ołówek
d ó b r , d la tego realne ceny odzieży d o wykresu., ab y >ą w i m ¿yć ogólny
i obuw ia o d 1987 r. wykazują, stalą
trend. W r o z p a t r y w a ć / m p r z y m y k u
tendencję zniżkową.
widzimy, że stopa, os < -ędności ¡os';t
d o 1980 r. Z a u w a ż a m y rów nież, że po
7___ gw ałtow nym w zroście na p o c z ą tk u lat
sześćdziesiątych, w następn e j d ekadzie
Z g o d n ie z m o delem p opyt na c z ek o la­
sto p a oszczędności w y k az y w a ła pew n ą
dę zależy od ceny czekolady i d o c h o ­
stabilność. Była to okresowa, pauza
d ó w k o n su m e n tó w . Szersze om ów ienie
w tendencji w zrostow ej. O k re s p o r o k u
tej kwestii znajduje się w rozdziale 3
1980 nic jest ju ż ta k jednoznaczny.
pod ręcznika.
W la tach osiem dziesiątych m o ż e m y za­
ob se rw o w ać w y ra źn y sp a d e k stopy
8__
oszczędności, której p o n o w n y w zrost
Obliczenia: 3 ■i 70 -I- 2 • 186 + 5 • 173 =
następ uje d o p ie ro na p o c z ą tk u lat dzie­
= 1747. Liczbę tę m u sim y podzielić
więćdziesiątych . P ro b le m osz cz ędza nia
przez sum ę w ag ( 2 + 3 -I- 5 = .10), co daje
został szczegółow o o m ó w io n y w p o d ­
174,7.
rozdziale 31.5 po d ręc zn ik a .
3 - aiconumitt. Z biór •.mibm
Tsik/hlilfi
683
1. =
Mis. T o p ra w d a , że ekonom iści nie
p r o w a d z ą e k s p ery m en tó w w la b o ­
r a t o r i a c h 5, ale sto su ją n a u k o w e
m e to d y d o rozw ią zyw ania p ro b le ­
m ó w ek o n o m ic z n y c h i w y k o rz y s­
tują w m ożliw ie najlci > u o só b
d o s tę p n e inform acje, i i < | i ;i kże
inne nauki, nicekspcrym i t ih <, jak
a s tr o n o m ia czy n ie któ re azjaty bio ­
logii.
2. T a k (zob. p o d ro z d z ia ł 2.9 pod ręcz­
nik a).
3. T a k . P rz y s p o r z ą d z a n iu wykresu
należy uw ażać, aby nic zn iekształ­
cić rzeczywistego obrazu.
4. .Nie. Związek: statystyczny może
być p r z y p a d k o w y niekiedy o b i e
zm ienne są zależne od trzeciej
zmiennej lub obie rosną u ¡cza leż­
nie.
5. 'Pak., Ne nie jesi
6. Nie. Z ałożen ie „pc i
sta łe” urnożiiwiu u
Hzy i. skoncentrow
bran y c h fra g m e n ta c h m o de lu . N ie­
mnie) nie m o ż e m y ig n o ro w ać tych
„ p o z o sta ły ch cz y n n ik ó w ", p o n i e ­
w aż w pływ ają one na. pokiżcnie
poszczególnych krzywyoig które
b a d a m y w naszej analizie.
7. Nic. D la uproszczenia analizy z a ­
k ła d am y często w ystępow anie
funkcji Holowej, a.ic w wielu zależ­
nościach ekouotmcz.ayoh relacja
5 jcclDiik b a d a ć ro z w ó j o k ro s iu n y e h p r o c e ­
sów' czy z a c h o w a n ie się ró ż n y c h ZAWcirnych w v:\ ■
leżności od z i n leniw iących sic w a /n u k ó w , k o r z y s -
z łu<xh ii t u m e try c z n y c h , da i.u P.w.
b a d a n ia sym.ui u \ \i i Ma p rz y k ła d , a.by p rz e k o ­
n a ć się, ja k pR -< n a g o s p o d a r k ą p o d w y ż k a
p o d a l.k ó w , iw in n ziA y p rz e p ro w a d z a ć spery-
m e n la irie j p o d " v n d o b ry m o d el ekonom c-try-
czny g o s p o d a ) 1 i a«»n »owej w sk a ż e z d u ż ą d o ­
k ła d n o ś c ią , ja k z a k ła d a n a p o d w y ż k a, p o d a rk ó w
w p ły n ie n a g o s p o d a r k ę (p rzy p . Z .M .).
.Vć; Rozdział 2 35 N arzędzia analizy ekonom icznej

m iędzy z m ie n n y m i m a c h a r a k te r Z a u w a ż m y , że gdybyśm y najpierw kraje z tablicy 1.1, właściw szą f o rm ą

Rysunek A 2 .4 . U d ział poszczególn ych sektorów
obliczyli indeksy cen d la k aż dego d o b ­ prezentacji d a n y c h jest użycie d ia g ra ­
nieliniowy, gospodarki w tw orzeniu P K Ii w K orei Południow ej
ra, a n astępnie wyciągnęli z nich śred ­ m ó w s łu p k o w y c h (zob. rysunek A2.5,
ii. Nie. F a k t y nie w ystarczą d o sfo r­ Rok 1965
m u ło w a n ia teorii. Ic h in te rp re tac ja nią w a ż o n ą — ja k to robiliśm y przy przedstaw iający d a n e z 1990 r.).
w y m ag a logicznego myślenia. obliczaniu indeksu cen detalicznych, Lo Inictw o (30% )
9. T a k . Są, oczywiście, rów n ież inne otrzy m alib y śm y inny wynik. W naszym U sługi (3 7 % )

/.as 1:os o wun i a. in d cksó w . p rz y p a d k u będzie to 106. O zn a cz a to, R ysunek A 2 .5 . U d z ia ł poszczególnych sektorów
1(5. Nie. D o d a t n i a k orela cja w skazuje że r a c h u n e k s to s o w a n y przy obliczaniu gospodarki w tw orzeniu PK B w U gandzie,
Indonezji, K orei Południow ej i Japon ii w 1!>90 r.
tylko k ie ru n e k zależności między indeksu cen detalicznych nie jest d o ­
dwiema, zm iennym i. kładny. 100
! I. T a k ' 1.
i 2. Nie. In flację m ie rzy m y s to p ą 2 __
zm ian p o z io m u cen. P o p y t n a o b ia d y w stołów ce = / ( ? ) . J a ­ P rze m ysł (25% )
i 3. T a k 7. kie zm ienne n ależałoby umieścić w n a ­
i 4. T a k . P o ró w n a j dyskusję i a r g u ­ w iasach? Z pewnością, p o w in n a się tam R ok 1990
m enty p r z e d sta w io n e w rozdziale znaleźć cena o bia du. C o jeszcze? M o ż e R o lnictw o (9% )
2 p o d ręc zn ik a , zwłaszcza w p o d ­ ceny d ó b r kon k u ren c y jn y ch ( su b sty tu ­
ro zdziałach 2.6 i 2.8. cyjnych), in dyw idu alne preferencje, p o ­
ra. ro k u , d o c h ó d . Z całą pew nością jest Usługi (46% )

jeszcze więcej takich czynników . U ganda Indonezja K o ie a Płd. Japonia

Prishfcnty do przemyślenia ! R o lnictw o

l __
’Z ad a n ie w y m ag a uważnej analizy. N a j ­
lepszym sp o so b e m jest obliczenie sto ­
su n k u sum y w a ż o n y c h cen w ro k u
)' d o p o d o b n e j su m y w ro k u po d -
sia w o w y m , a. więc:
(2- 12 )-h (5 ■80) -I- (3 - 70)
( 2 -T Ó )+ (5 • K )0)+‘(3 ‘G50) ' n a r y su n k u A2.4 b ard z o w yraźnie u k a ­
-9 4 ,6 .
tw ie rd z e n ie z a w ie ra je d n a k d w ie n ieścisło ści:
a) w sk a ź n ik cen d e ta lic z n y c h je s t ty lk o p rz y b liż o ­
ną m ia rą d y n a m ik i k o s z tó w u trz y m a n ia (p o z a
z a k u p a m i d ó b r i u słu g , k o s z ty u trz y m a n ia o b e j­
m u ją je sz c z e r o z m a ite o p ła ty tra n s fe ro w e ); b)
w sk a ź n ik cen d e ta lic z n y c h je s t średnią, w ażo n ą,
in d e k só w cen p o sz c z e g ó ln y c h d ó b r i usług. Z ty ­
mi u śc iśle n ia m i tw ie rd z e n ie m o ż n a u z n a ć za
p ra w d z iw e (p rzy p . Z .M .) .
' P łaca re a ln a to ilo ść d ó b r i u słu g , k tó re m o ż n a
n a b y ć za. d a n a p lą c ę p ie n ię ż n ą . P ro c e n to w ą z m ia ­
ny p łacy re a ln e j o b lic z a m y , p o m n ie js z a ją c p r o ­
c e n to w y p rz y ro s t p ła c y n o m in a ln e j o p ro c e n to w y
p rz y ro s t k o s z ló w u trz y m a n ia ; w d o k ła d n y m r a ­
c h u n k u d z ie lim y w sk a ź n ik p ła c y n o m in a ln e j
prz e z in d e k s k o s z tó w u trz y m a n ia (j>rzyp. '/..¡VI.).
P rzem yśl
3 __
i Usługi
K lasy cz n y m sp o so b e m p rze dstaw ia nia P rzem ysł (45% )
udziałów jest d ia g ra m kołow y. M o ż e ­
m y go za stosow a ć, gdy chcem y z o b ­
razow ać, j a k zmienił się udział poszcze­
gólnych se k to ró w w g o sp o d a rc e K o re i
Połu dniow ej w r o k u 1990 w p o r ó w ­
n an iu z 1965 r. D ia g r a m przedstaw iony
zuje sp a d e k udziału rolnictw a, a w zrost
udziału przemysłu i usług.
J e d n a k ż e w prak tyce istnieją d w a
po w a ż n e p roblem y zw iązane ze sto s o ­
w aniem d ia g ra m ó w kołow ych. P o
pierwsze, tr u d n o jest je narysow ać; w y­
starczy pomyśleć, jak cz asochło nne jest
wyznaczenie odpo w ied n ich k ą tó w (o-
czywiścic jeżeli nie m o ż em y sk orzystać
z p o m o c y k o m p u te ra ). P o drugie, d ia ­
gram y kołowe są użyteczne przy p o r ó w ­
nyw aniu je d n e g o lub dw ó ch zestaw ów
danych . Jeżeli je d n a k m a m y tych ze­
sta w ó w więcej, p o ró w n y w a n ie tego ty ­
pu d ia g ra m ó w m o ż e ju ż być k ło p o t­
liwe. A b y p o r ó w n a ć wszystkie cztery

Rozdział 3 stępuje n adw yżka podaży. Jeśli n a t o ­
Popyt, podaż i rynek
W rozdziale tym p o z n a m y kilka p o d ­
sta w ow yc h pojęć e k o n o m ii — pojęcia
rynku, popytu i podaży. R o z u m ie ją c ich
znaczenie, m o ż e m y n a s tę p n ie o d p o w ie ­
dzieć n a pytanie: co, j a k i d la k o g o jest
w ytw arzane.
W szystkie je d n o s tk i w społeczeń­
stwie są z a raze m i n ab y w c am i, i sprze­
daw c am i. G o s p o d a r s t w a d o m o w e za­
k u p u ją żyw ność o r a z inne d o b r a
i usługi, a sp r z e d a ją p ra c ę (usługę
pracy). P rz e d się b io rstw a sprzedają, t o ­
wary i usługi, a kupują, pracę. In n e
p o d m io ty k u p u ją lub sp rz e d a ją dewizy,
akcje itp. A k ty k u p n a - s p r z e d a ż y są
d o k o n y w a n e n a rynku. M o ż e nim być
jakieś o k re ślo n e m iejsce w przestrzeni,
ale nie musi. N ajo g ó ln iej rzecz u jm u ­
jąc, rynek je st zespołem w a r u n k ó w
um ożliw iających n a b y w c o m i sprze­
d a w c o m d o k o n y w a n ie w ym ia n y d ó b r
i u s ł u g 1.
A by zrozu m ieć, j a k o d b y w a się w y­
m ia n a , m u sim y z b a d a ć z a c h o w a n ia n a ­
byw ców i sp rze d aw có w . N a przykład,
w jaki s p o s ó b n ab y w c y m le k a dec y d u ją
o wielkości z a k u p ó w ? N a p ew n o bio rą
pod uw agę cenę m le k a , w ysokość sw o­
ich d o c h o d ó w , preferencje o r a z ceny
1 P ojęcie ry n k u m a lu lk a z n ac z e ń : a) m iejsce
w y m ia n y , b) s u m a tra n s a k c ji, c) w a ru n k i i m e ­
c h a n iz m w y m ia n y . N ie k ie d y te rm in e m „ r y n e k ”
b yw a o k re ś la n y m e c h a n iz m ry n k o w y ; ta k ą in te r ­
p re ta c ję s p o ty k a m y w ro z d z ia le 1 (p r zy p . Z .M .) .
innych d ó b r. Jeżeli te o statnie ( d o d a t ­
kow e) czynniki u zn a m y za dan e , to
popyt n a d o b r o zdefiniujemy j a k o ilość
d o b r a , j a k ą n abyw cy są skłonni z a k u ­
pić przy ró żn y c h p o z io m a c h ceny.
Z w y kle większego p o p y tu m o ż em y się
sp o dziew ać w ów czas, gdy ce n a m le k a
je st względnie niska, a mniejszego przy
cenie wyższej. Krzywa popytu ilustruje
tę zależność graficznie; jej położenie
zależy od wpływ u tych czynników , k t ó ­
re przyjęliśm y za stałe.
A co m o ż n a pow iedzieć o sp rz e d a w ­
cach m le k a? D e c y d u ją c się n a sp rze daż
określonej ilości m lek a, biorą oni pod
uw agę m oż liw ą d o uzyskan ia cenę,
wielkość n a k ł a d ó w p o n o sz o n y c h n a
p ro d u k c ję m leka, o d p o w ied n ią te c h n o ­
logię itd. Jeżeli zn ó w sko n c en tru je m y
się je dy nie n a cenie p r o d u k tu ja k o
czynnik u d e te rm in u ją c y m podaż, to
p rzyjm ując p ozostałe czynniki za s ta ­
łe — stw ierdzim y, że podaż oznacza,
t a k ą ilość d o b r a , j a k ą p roducenci są
skłonni z a o fero w a ć n a sp rze d aż przy
różn ych p o zio m ac h ceny. Zw ykle w ięk­
sza p o d a ż w ystępuje w ów czas, gdy ce­
n a je st niska. Ilustracją graficzną tej
zależności je st krzyw a podaży. Jej p o ło ­
żenie zależy od k sz ta łto w a n ia się cz yn­
ników , k tó r e przyjęliśmy za stałe.
K ied y c e n a jest w y sok a, sprzedaw cy
m o g ą o fe ro w a ć więcej niż nabyw cy
gotow i są kupić. W w a ru n k a c h w y m ia­
ny d o b ro w o ln e j oz n a c z a to, że w y­
37 1’opyl, p o d aż i rynek
m iast ce n a je st tak niska, żc nabyw cy
p r a g n ą k u p o w a ć więcej niż oferują
sprzedaw cy, to m a m y d o czynienia
z nadw yżką popytu. O ry n k u , n a któ-,
rym ce n a ró w n o w a ż y p o p y t z p o d aż ą,
m ó w im y , że jest w sta n ie równowagi.
W w a r u n k a c h nadwyżki, pod aż y
w zrastają za p a s y i w w yniku tego
sp rzedaw cy mogą. ob n iż y ć cenę o raz
zmniejszyć d o s ta r c z a n ą n a r y n e k ilość
tow aru. W sytuacji nad w y ż k i p o p y tu
sprzedaw cy będą. o b se rw o w a ć k u rcz e­
nie się za p a s ó w i p r a w d o p o d o b n ie p o d ­
niosą cenę o r a z zw iększą o f e r o w a n ą
ilość to w a ru . W ten sp o s ó b rynek bę­
dzie zmierza! d o ró w n o w a g i. Proces
d o c h o d z e n ia d o ró w n o w a g i m o ż e być
szybki lub p o w o ln y , w zależności od
specyfiki rynku.
Cena i ilość to w a r u o d p o w ia d a ją c e
ró w n o w a d z e są u za le żn io n e o d p o ło ż e­
nia krzyw ych p o d a ż y i p o p y tu . S to su ­
jąc statyczną analizę porów naw czą m o ż ­
n a b a d a ć wpływ cz y n n ik ó w przyjętych
przez nas za s t a l e 2. Ma przy k ła d , z m ia ­
ny d o c h o d ó w n a b y w c ó w m o g ą p o w o ­
d o w a ć przesunięcia krzywej p o p y tu
i tym sa m y m w p ły w ać n a cenę o raz
ilość to w a ru z a p e w n ia ją c ą r ó w n o w a g ę
rynku. D o b r o , n a k tó re spacla p o p y t
w w yniku w zro stu d o c h o d u nabyw cy,
jest dobrem niższego rzędu. Jeżeli n a t o ­
m iast p o p y t n a d o b r o w zrasta w rezul­
tacie w zrostu d o c h o d u , to jest to dobro
normalne.
K r z y w a p o p y tu będzie ulegać prze­
mieszczeniu ta k ż e pod wpływ em zm ia ­
ny., preferencji n a h v w c ó w lub zm iany
1 S ta ty k a p o ró w n a w c z a lo je d n a z m e to d b a ­
d a w c z y c h e k o n o m ii, w y k o rz y s ty w a n a z w ła sz c z a
w a n a liz ie z m ia n z a c h o d z ą c y c h w u k ła d z ie z a le ż ­
n o ści m ię d z y k o le jn y m i s ta n a m i ró w n o w a g i, bez
u w z g lę d n ia n ia p ro c e s ó w p rz e jśc ia ; p o r. P . S a-
m u e ls o n , Z a s a d y a n a liz y e k o n o m ic z n e j, P W N ,
W a rsz a w a 1959, s. 1 3 —14 (p rzy p . Z .M .) .
ccii innych d ó b r . W tym o sta tn im p rz y ­
p a d k u kierunek zm ian będzie uzależ­
n iony od tego, czy ana liz o w an e d o b r a
są. względem siebie substytucyjne czy
komplem entarne. S p a d e k ceny m leka
c hu de go m o ż e przyczynić się d o s p a d ­
ku p o p y tu na. m leko tłuste (są Lo s u b ­
stytuty). S p a d e k ceny k aw y m o ż e s p o ­
w o d o w a ć wzrost, p o p y tu na mleko (są
to d o b ra k om pi cm e n i a rn e).
P o d o b n ie zm ian y w li'M’n 'logii lub
::h p roduk cji ¡ m i wywoiać
przesunięcia krzyw ej Mowo,
w y dajne techniki p ro d u k cji m o g ą s p r a ­
wić, że sp rzedaw cy będą. o ferow a ć
w iększą ilość to w a r u przy każdej cenie.
W z ro st k o sz tó w p rodu kcji wywoła
s k u te k o d w ro tn y .
B a rd z o isto tne je st rozróżnienie m ię­
dzy przemieszczeniami krzywej a. prze­
sunięciem po krzywej. T y p o w a sta ty k a
p o ró w n a w c z a uw zględnia oba. rodzaje
zm ian. Na p rzy k ła d , zm ia n a d o c h o d ó w
prow adzi d o przemieszczenia krzywej
p o p y tu (funkcji p o p y tu względem ce­
ny), co z kolei wyw ołuje przesunięcie
po krzywej p o d a ż y (szersze wyjaśnienie
jest p o d a n e w ram ce 3.1 w po d ręc z­
niku).
N iekiedy rządy d o c h o d z ą do w nios­
ku, że w o ln o r y n k o w a ró w n o w a g a nie
najlepiej służy realizacji celów całego
społeczeństwa, in te rw e n iu ją «'tedy na
ry n k u - z m y ślą o o c h r o n ie sp rze d aw ­
ców — u tr z y m u ją c ceny wyższe od cen
ró w n o w a g i (np. u sta n a w ia ją c m in im a l­
ne ceny na p r o d u k ty r o ln e lub w p r o w a ­
d z a ją c ustaw o«'« p o z io m płacy m in i­
m alnej). Interw encja m a ją c a na. celu
o c h ro n ę n ab y w c ó w p o le g a n a u tr z y m a ­
niu ceny poniżej p o z io m u rów no w agi
(np. k o n tr o la w ysokości czynszów m ie­
szkaniow ych). W p raktyce (.ego r o d z a ­
ju interw encjonizm m o ż e je d n a k w y w o ­
łać nie zm ierzone sk u tk i w zakresie
podziału d o c h o d ó w i k sz tałto w an ia się
d o b r o b y tu spo łe cz n eg o .
3 U R o z d z ia ł 3 39 l’o p y t, p o d a ż i ry n e k

nich k o lu m n a c h tablicy 3.2 umieść

A u; di za ró w n o w a g i rynkowej p o ­ 5. Z espół w a r u n k ó w um ożliw iających T ablica 3 .1 . P op yt i podaż fasolk i konserw ow ej krzyżyki p o k a z u ją c e efekty zm ian k a ż ­
zwala określić ilość d o b r a , j a k a będzie w ym ianę m iędzy sprzedaw cam i
C ena Popyt P o d aż dego z w ym ie n io n y ch czynników ,
w y tw a rz a n a , i je g o cenę; p o k az u je t a k ­ i n a b y w c a m i '1.
(w p e n s ich ) (m in p u s z e k /r o k ) (m in p u s z e k /ro k ) p rzy jm o w a n y ch j a k o stałe nrzy w y kreś­
że, dla Icogo d o b r o jest w y tw arza n e 6. Przepisy adm inistracyjne o k reśla­
laniu krzyw ych p o p y tu i pod aż y wzglę­
(dla lego, iclo chce i m o ż e zapłacić jące po zio m lub p u ła p cen, unie­ H 70 10
30
d em ceny (w k a ż d y m wierszu p ow inny
d a n a cenę). P r o d u k c ja pew nych d ó b r m ożliw iające osiągnięcie przez 16 60
24 50 50 być d w a krzyżyki).
m oże w ogóle nic zaistnieć, jeśli cena ceny po zio m u rów now agi r y n ­
32 40 70
uznana za m in im a ln ą przez p o te n c ja l­ kowej. 90
40 30 3___
nych d o s ta w c ó w przew yższa pozio m 7. D o b r o , na. któ re p o p y t w zrasta
N a r y su n k u 3.1 krzy w a p o p y tu n a
skłaniający n a b y w c ó w d o z a k u p u tych wraz. ze w zrostem d o ch o d u .
pió ra uległa przesunięciu z po/.yćji D n
dó b r. 8. Sytuacja, w której przy danej cenie
a S p o rz ą d ź w ykresy p o p y tu i podaży, d o D v K tó r e z czyn n ik ó w m ogły s p o ­
ilość d o b r a o fe r o w a n a n a sprzedaż
p am iętają c o w łaściw ym oznaczeniu w o d o w a ć ow o przesunięcie?
p r ze k ra cza ilość, j a k ą nabyw cy są
o bu w spółrzędnych. a S p a d e k cen s u b sty tu tó w piór.
skłonni kupić.
Pojęcia i określenia 9. 3iość d o b r a , j a k ą oferują sp rze d aw ­ 1) J a k a b y łaby n a d w y ż k a p o p y tu lub b S p a d e k cen p r o d u k tó w k o m p le m e n ­
p od aż y przy cenie równej 8 pensów? tarn ych.
cy przy różn ych p o z io m a c h c e n y 5.
K a ż d e m u z pojęć o z n a c z o n y c h literami 10. Sytuacja, kiedy przy danej cenie c J a k a byłaby n a d w y ż k a p o p y tu lub
p r z y p o r z ą d k u j o d p o w ie d n ie określenie p o p y t przewyższa podaż. pod aży , gdyby ce n a w y n io sła 32 p e n ­ R ysunek 3 .1 . P op yt na pióra
o z n a cz o n e liczbą: 11. R ynek ; n a k tó r y m ceny k ształtują sy?
się jedynie pod wpływem pod aż y cl W s k a ż cenę i liczbę p u sz e k w p rzy ­
.... (a) rynek ( w a ru n k i w ym iany) i p o p y tu . p a d k u sta n u ró w n o w a g i p o p y tu i p o ­
.... (b) cena ró w now a gi 32. Ilość d o b r a , j a k ą nabyw cy są daży.
(c) d o b r o n o r m a ln e skłonn i za k u p ić przy różnych p o ­ e Z ałó żm y , że w w y n ik u w z ro stu d o ­
.... (d) n a d w y ż k a pod aży z iom ac h c e n y '’. c h o d ó w k o n s u m e n tó w p o p y t n a f a ­
.... (e) statyka, porównaw cza. solkę k o n s e rw o w ą w zrósł o 15 m in
.... (f) cena rynkowa. puszek rocznie przy każdej cenie.
•■■■ Ot) P»pyt P odaj n o w ą cenę i liczbę puszek
.... (11) d o b r o niższego rzędu o d p o w ia d a ją c ą ró w n o w a d z e .
Zattlama
.... (i) wolny rynek
.... (j) n a d w y ż k a p o p y tu 2__
.... (k) podaż. J _ M u sim y o d ró ż n ić przesunięcia (prze­
.... (1) k o n tr o la cen T ablica 3.1 zawiera d a n e o r o zm iarac h mieszczenia) k rzy w ych p o p y tu i p o d a ­
pod aż y fasolki konserw ow ej i p o p y tu ży od przesunięć d o k o n u ją c y c h się
1. C ena, przy której o f e r o w a n a ilość na nią przy ró żnych po zio m ac h peny. w zdłuż tych k rzyw ych. W o d p o w ie d ­
d o b r a jest ró w n a ilości z a p o tr z e b o ­
wanej. p rz y k ła d je d n e g o z możliwych z a s to s o w a ń tej
2. D o b r o , na k tó re p o p y t m aleje w raz ta b lic a 3.2. P rzesun ięcia krzyw ych popytu i podaży oraz ruchy po krzywej
m e to d y (p rzy p . Z .M .) .
ze w zro stem d o c h o d u . ■' P o r. p rz y p is 1. P rze su n ięc ie R uch P rze su n ięc ie R uch
5 P o ję c ia p o d a ż y i p o p y tu w ty m ro z d z ia le Z m ia n a c z y n n ik a p o k rzy w ej krzyw ej p o krzyw ej
3. Ceria o b o w ią z u ją c a n a ry nku. k rz y w e j
w y stę p u ję w d w ó c h z n a c z e n ia c h : a ) ilość d o la ra „ s ta łe g o " p o p y tu p o p y tu podaży podaży
4. B adanie w pływ u je d n e g o z p o zo - o fe ro w a n a (n a b y w a n a ) p rz y d a n e j c en ie, la) ilość
sl alycli c z y n n ik ó w d e t e r m in u ją ­ d o b r a o fe ro w a n a (n a b y w a n a ) p rz y ró ż n y c h p o ­
Z m ia n a c en d ó b r s u b s ty tu c y jn y c h
cych popyt i podaż, n a cenę i ilość z io m a c h cen y . P ierw sze z n a c z e n ie o d p o w ia d a
Z a s to s o w a n ie n o w e j te c h n ik i
dolara o d p o w ia d a ją c e r ó w n o w a ­ o k re ś lo n e m u p u n k to w i n a k rzy w ej p o d a ż y ( p o ­
p ro d u k c ji
p y tu ) w z g lęd e m cen y , d ru g ie o z n a c z a c a ły z b ió r
d z e 3. M o d a n a d a n y to w a r
p u n k tó w tw o rz ą c y d a n ą k rz y w ą p o d a ż y (p o p y ­
Z m ia n a d o c h o d ó w
tu ). D e fin ic je 9 i 12 d o ty c z ą k rz y w e j p o d a ż y
Z m ia n a k o s z to w p ro d u k c ji
■' P ojecie O s ie k i p o ró w n a w c z e j z o s ta ło o b ja ś n io ­ (p o p y tu ), a w ięc z n a c z e n ia b) (p rzy p . Z . M .).
ne w yżej w p rz y p is ie 2. T u ł a j z o s ta ł p o d a n y " P o r. p rz y p is 5.
40 R ozdział 3 41 ¡’opyl, pod,-iż i rynek

c S p a d e k cen su ro w c ó w sto sow a nych ;s W dro ż en ie nowej m e to d y produkcji (i W y p rz e d a ż m ie s z k a ń .komunalnych, m ..

d o w y ro b u piór. n am io tó w . d o tychczasow yrn n a j e m c o m . T a b lic a 3.3 przedstawia, wartości linio­
(I S p a d e k d o c h o d ó w k o n s u m e n tó w If S p a d e k cen uzupełniającego w y p o sa ­ w ych funkcji p o p y tu i p od aż y t o w a ­
( tra k tu je m y p ió r a j a k o d o b r o niż­ żenia tu ry sty c zno -kem pingow e go . 9___ ru X przy r ó żn y c h p o z io m a c h cen.
szego rzędu), c W z ro st staw ek płac p ra c o w n ik ó w z a ­ R ysun ek 3.3 ilustruje sytuację n a ry n k u a W ykreśl funkcje popytu, i podaży,
e O b n iż k a p o d a t k u od w artości d o d a ­ tru d n io n y c h przy produkcji n a m io ­ jaj. R z ąd p o s ta n a w ia c h r o n ić p r o d u ­ li W s k a ż cenę i ilość d o b r a w stanic
nej (VA T). tów. centów , u sta n a w ia ją c g w a r a n to w a n e rów n ow agi,
f S padek dochodów k o n s u m e n tó w «1 W z ro st d o c h o d ó w k o n su m e n tó w ceny m in im aln e. N ie sp rz e d a n e n a d ­ c P rzyjm ijm y, żc sprze daż d o b r a X z o ­
(tym razem u znajem y p ióra za d o b r o (załóżmy, żc n a m io t jest zaliczany d o wyżki to w a r u są interw encyjnie s k u p o ­ staje o b c ią ż o n a p o d a tk ie m p o śre d ­
norm alne), d ó b r norm aln y ch ), w ane przez p a ń s tw o po ustalonej cenie, nim (doliczanym d o ceny). O z n a c z a
g R e k la m a piór. c S p a d e k cen m a te ria łó w sto so w a n y ch a .łąk uksz tałto w ały b y się cena. i. liczba, to, że z ceny płaconej przez nabyw cę,
d o pro d u k cji n am io tó w . jaj o f e r o w a n y c h i n a b y w a n y c h w s ta ­ wynoszącej np. 2.0 pensów za sztukę,
4__ nie ró w n ow a gi ry n k u , gdyby nie by­ p r o d u c e n t (sprz eda w ca) od p ro w a d z a
K tó r e z poniższych c z y n n ik ó w m o g ły 6_ ło interwencji p aństw a? tlo b u d ż e tu 3 pensów. W ykreśl k rzy ­
s p o w o d o w a ć przesunięcie krzywej p o ­ W skaż, k tó re z p o d a n y c h d ó b r należą, 1» Jak i pozio m o sią gn ęłaby c e n a r y n k o ­ w ą p o d a ż y u w zg lędniającą o p o d a t ­
pytu n a a p a r a ty fotograficzne? d o d ó b r n o rm a ln y c h , a któ re d o d ó b r wa., gdyby rząd gwarantował: cenę k o w a n ie to v aru , izn. za leżneść m ię­
a S padek ceny a p a r a t ó w fotog raficz­ niższego rzędu, 'V-’ dzy ilością oferowaną, na sprzedaż
nych. a T elew izor kolorow y. " . c Ja k ie byłyby r o zm iary p o p y tu przy a ceną płaconą, przez nabyw ców .
I) W z ro st d o c h o d ó w realnych, 1» K a w a . 11 ' 11 tej cenie? sS W s k a ż cenę i ilość dobra, w nowej
c S pad ek ceny film ów d o a p a r a tó w c R yż. 1 > d J a k ą liczbę jaj m u s ia łb y z a k u p ić rząd sytuacji rów now agi.
fotograficznych. d T elew izor c z a r n o - b i a ł y . ' : przy takiej c e n ie ? '
c O p o n y reg e nerow a ne (b ież nikow a­ c Ile w yniosłaby cena. r y n k o w a , gdyby
5 ne). rząd g w a r a n to w a ł cenę P J.
Tabliica 3.3. :!’Xąi>yl i omlitó fioEira X
Rysunek 3.2 p rze d staw ia przemieszcze­ f Ja k ie byłyby r o zm iary p o p y tu przy
nie krzywej p o d a ż y n a m io tó w z p o łoż e­ 7 lej cenie? Popyt Podaż
C ena
nia S tl d o lS',. K t ó r e z czyn n ik ó w m ogły P odaj, k tó r e z niżej w ym ienionych h J a k ą liczbę, jaj m u siałb y za k u p ić (w pe n sa clij
(licz b a (liczi ja
s p o w o d o w a ć o w o przesunięcie? sxl.u k /ro k ) Kzl.uk/rolP)
d ó b r m o ż n a uznać za su b sty tu ty tr u s ­ rząd?
kaw e k, a. k tó r e za d o b r a k o m p le m e n ­ 1.5 50 35
tarne, Ui 48 38
Rysunek 3.2. SNnlaż naminfńw a M aliny , 17 40 41
to Ś m ietana, Itysimeli 3.3. Rynek jaj Ili 44 44
!<.' 42 47
c Benzyna,
20 40 50
d L ody. 2.1 38 53
c Pieczeń w ołow a, 2 30 50
f Pod róż au to b u se m ,
g K o m p u te r .

M aść ity«. s/iuk/m i '
8__
K tó r e z poniższych cz ynników m o g ą
T ak /T d ie
w yw ołać w zrost cen d o m ó w i m ie sz­
kań?
a S p a d e k aktyw ności budow lanej. 1. ...... ..... . Z m i a n a ceny spo w o d u je
I) Z w iększenie k re d y tó w udzielanych przemieszczenie krzywej popytu.
n a b y w c o m d o m ó w i m ieszkań, 2. ............. W z ro st d o c h o d ó w k o n s u ­
c W z ro st o p r o c e n to w a n ia kred y tó w m e n tó w sp o w o d u je zwiększenie
hip otecznych. p o p y tu n a wszystkie d ob ra.
42 Rozdział 3
3. ....... ......... S łab e zbio ry ziem n iak ó w
(przy in nych cz ynnik a ch nie zm ie­
nionych) .spowodują w zro st ceny
chipsów.
4. ............ , Cena. ż ą d a n a za to w a r
jest ceną. ró w n o w a g i.
5. ................. D o b r o niższego rzędu to
takie d o b r o , k tó r e zostało wadliwie
w y k o n an e .
6........ ....... .... Jeżeli p o p y t n a d a n e d o b ­
ro w zrasta w w yniku w z ro stu d o ­
c h o d ó w k o n s u m e n tó w (przy in­
nych czy n n ik a ch stałych), to d o b r o
takie n a z y w a m y n o r m a ln y m .
7. ..............W p r o w a d z e n ie u sta w o ­
wej płacy m in im aln ej d o p r o w a d z i
do w zrostu za tru d n ie n ia .
8. ............. ... W ję z y k u p otocznym
0 d w ó ch d o b r a c h X i Y pow iem y,
że są k o m p le m e n ta r n e , gdy w zrost
ce.iy d o b r a ,V — przy innych czyn­
nikach nic z m ien io n y ch — p o w o ­
d u je spadek, p o p y tu n a d o b r o Y.
l>. __......... .... N a ło ż e n ie n a je d n o stk ę
to w a r u p o d a t k u w w ysokości i £
s p o w o d u je w zro st ceny tego to w a ­
ru o ! £.
10. ......... K ie d y katolicy uzyskali
przyzw olenie p a p ie ż a n a sp o ż y w a ­
nie mięsa w piątek, p o p y t n a ryby
1 ich ceny obniżyły się.
sCmMminiy tto przemyślenia
i dane?
S p o rz ą d ź w ykresy p rzedstaw iające
krzywe po p y tu i p o d a ż y pew nego to-
43 P opyt, p o d a ż i rynek
w a ru . Z ałóżm y, że ce n a to w a ru jest
u sta lo n a n a pozio m ie wyższym niż ce­
n a równow ażąca, rynek. J a k a będzie
reakcja p ro d u c e n tó w i k o n s u m e n tó w
n a t a k ą sytuację? J a k a byłaby ich r e - .
akcja, gdyby cena zo stała u s ta lo n a
n a p oziom ie niższym od ceny r ó w n o ­
wagi?
2__
Jakich zjawisk oczekiwałbyś na ry n k u Odpowiedzi i komentarze
kawy, na któ ry m nastąp ił gw ałtow ny
sp a d e k p o d a ż y sp o w o d o w a n y złymi d 50 m in puszek rocznie przy cenie
Pojęcia iokreślenia
zbioram i? Czy, tw oim zdaniem , przy ­ 24 pensy.
ch ody p la n ta t o r ó w kaw y ulegną e 60 m in puszek rocznie przy cenie
1 (b) 4 (e) 7 (c) 10 (j)
w konsekwencji obniżeniu czy zw ięk­ 28 pensów.
2 (h) 5 (a) 8 (d) 11 (i)
szeniu?
3 (f) 6 (1) 9 (k) 12 (g)
2__
Z o b . tablicę A 3 .I .
3__
W jaki sp o só b z m iany po daży lub Z adania
3___
po p y tu na rynk u jed n eg o d o b r a m o g ą R u c h taki m o ż e być w yw ołan y przez l>,
1__
odd ziały w ać na rynki innych d ó b r ? . d lub g. C zy nniki a i f przemieściłyby
a Z ob. ry sun ek A 3.1.
P o d a j przykłady-. k rz y w ą p o p y tu w o d w ro tn y m k ie ru n ­
b N a d w y ż k a p o p y tu w ynosi 60 m in
ku; czynniki c i e przemieściłyby k rz y ­
puszek rocznie,
c N a d w y ż k a p o d a ż y w ynosi 30 m in wą p o d a ż y 7.
4__
W y o b r a ź sobie, że analizujesz krzyw ą puszek rocznie.
4___
p o p y tu n a określone d o b r o . Po ze­ Przesunięcie m o ż e być w yw ołane przez
b raniu dan y c h dotyczący ch jego cen Rysunek A 3 .I. R ynek fasolk i konserwow ej b i c. Z d arze n ie a m o ż e być reakcją n a
i ilości w poszczególnych latach stw ier­ przesunięcie krzywej p o p y tu , ale nie
dzasz, że występuje m iędzy nimi d o d a t ­ m o ż e sp o w o d o w a ć jej przesunięcia. J e ­
nia korelacja. Ja k ieg o u za sa dn ienia
śli z m ia n a ceny je st skutkiem przesu­
i jakich d o d a tk o w y c h inform acji nięcia krzywej pod aży , to w rezultacie
potrzebujesz, aby zin terp reto w a ć te n astąpi ruch po krzywej p opy tu.
5__
R u c h taki m o ż e być sp o w o d o w a n y
przez a lub e. C z ynnik c m o ż e spow o-
1 O b n iż k a (lu b z n ie sie n ie ) p o d a tk u od to w a ru
lu b u słu g i p o w o d u je p rz e su n ię c ie krzyw ej p o d a ż y
w p ra w o , a p o d w y ż k a (lu b w p ro w a d z e n ie ) p o d a ­
tk u p rz e s u w a k rz y w ą p o d a ż y w lew o. P rz e s u n ię ­
c io m k rz y w e j p o d a ż y to w a rz y s z ą o d p o w ie d n ie
ru c h y p o k rz y w e j p o p y tu . P o r. z a d a n ie II) (jtrzyp.
Z .M .) .
44 R o zd ział 3 45 1’opyl, p o d a ż i rynek

aa. na p oziom ie prze k ra cza ją cy m ce­ czasie n a ryn ek ilości o d p o w ia d a ją c e

T ablica A 3.1. P rzesun ięcia krzyw ych popytu i podaży ora/, ruchy po krzywej nę rów n ow agi, ró ż n y m p o z io m o m ceny (z w łącze­
P rz e su n ię c ie R uch P rzestin ięcie R uch f Gr niem p o d a tk u ).
Z m ia n a c z y n n ik a g Z a k u p y in terw en cyjne byłyby zb ę d ­
k rz y w e j p o k rzy w ej krzyw ej p o k rzy w ej M ow a k r z y w a po d aż y je st ozn a cz o na
,,s ta łe g o ” p o p y tu p o p y tu podaży podaży ne. a a ry s u n k u A 3 .2 ja k o MAS*. D ł u g o ­
ści o d c in k a p io n o w eg o między ,S,S
Z m ia n a c en d ó b r s u b s ty tu c y jn y c h * -I-
10 a 1 o d p o w ia d a k e m 1,, 5 pensów.
Z a s to s o w a n ie n o w e j te c h n ik i
p ro d u k c ji -ł- a Z ob. ry sun ek A3.2. P rzy cenie ró w n o w a g i 3' pensów
M o d a n a d a n y to w a r -i- 38 sztuk. Z a u w a ż , ż<* ci ca nie w z r a ­
Z m ia n a d o c h o d ó w + -ł- sta o pofiu! r ó w n o w • • lo',ć kw oty
Z m ia n a k o s z tó w p ro d u k c ji -t- -ł-
p o d a tk u .

iłow ać przesunięcie krzywej podaży 8 __ T a k /N ie

w przeciw nym k ie ru n k u ; czynniki C zynniki a i 1» w yw ołałyby w zrost cen
1) i d w yw ołałyby przesunięcie krzywej d o m ó w . C zynniki a i <1 sp o w o d o w ały b y 1. Nie. K r z y w a p o p y tu obrazuje
p opy tu. przesunięcie krzywej po d aż y , h i c m ia ­ właśnie reakcję nab y w c ó w na
łyby n a to m ia s t wpływ n a krzy w ą p o p y ­ zm ian y ceny.
6__ t u “. S p ró b u j przedstaw ić graficznie 2. Nie. N ie k tó re d o b r a są d o b r a m i
D o b r a a i 1) są d o b r a m i n o rm a ln y m i. skutki tych przesunięć. niższego rzędu.
D o b ra c i e to najpew niej d o b r a niż­ 3. T a k .
szego rzędu — gdy d o c h o d y ro sn ą, 9 4 . N ie . C e n rów n ow ag i to cena
m o ż em y oczek iw ać s p a d k u p o p y tu n a a Pv Gr zró w n u ją c rod aż z p o p y te m . Bv-
te d o b r a , gdyż k o n s u m e n tó w stać teraz b / ' ,. woja sytu; e, kiedy dochodzenie
na inne d o b r a (droższe). W p r z y p a d ­ € Qr d o 'r ó w n o v ii rynkow ej jest pro ce­
ku d tr u d n o o j e d n o z n a c z n ą k w alifika­ d (Q 4- G , ) - sem dłu g o trw ały m . N iekiedy d ó j­
cję. K iedy d o c h o d y ro sn ą , to co ra z e P r C e n a m in im a ln a odniesie skutek cie o tw n o w a g i 11 n iem o z u w ia

więcej k o n s u m e n tó w m o ż e sobie p o ­ jed y n ie w tedy, kiedy zostanie ustalo- in te r w e n c ja państw a.

zwolić na k u p n o te lew izora, w związku
z czym p o p y t rośnie. W z ro st z a p o ­
trz e b o w a n ia na telewizory k o lo ro w e
może je d n a k w y w ołać sp a d e k po p y tu
na o d b io rn ik i cz arno-białe. W Wielkiej
Brytanii telewizory cz arn o -b iałe m o ż n a
obecnie uznać za d o b r a niższego rzędu.
7___
O d p o w ie d ź jest u za le żn io n a od indyw i­
d u a ln y c h gustów . W ielu z nas u z n a
trusk aw k i i śm ieta n ę za d o b r a k o m ­
ple m en tarn e. Inni m o g ą je d n a k ja d a ć
tru sk aw k i z lo d a m i lub m a lin a m i.
W osta te czn y m r a c h u n k u większość
d ó b r o k a z u je się s u b s ty tu ta m i w tym
sensie, ze jeśli w y d asz więcej n a tr u s ­
kaw ki, to w ydasz m niej n a inne d o b r a .
11 Z a d a n ie n a le ż y d o tru d n ie js z y c h w ty m ro z ­
d z ia le . A b y się n ie p o g u b ić , p rz e a n a liz u je m y
k a ż d y c z y n n ik z o s o b n a . C z y n n ik a (s p a d e k
a k ty w n o śc i b u d o w la n e j) o z n a c z a zm nie jsz e n ie
p o d a ż y n o w y c h d o m ó w i m ie s z k a ń , c z y n n ik d
(d o d a tk o w a p u la o fe ro w a n y c h d o w y k u p u m ie ­
s z k a ń k o m u n a ln y c h ) n ic z m ie n ia n a to m ia s t o g ó l­
n e g o s ta n u z a s o b ó w m ie s z k a n io w y c h , lecz z w ię k ­
sz a p odaż, m ie s z k a ń o fe ro w a n y c h d o s p rz e d a ż y .
C z y n n ik i li i c d o ty c z ą w a ru n k ó w k re d y to w y c h
d la n a b y w c ó w m ie s z k a ń i d o m ó w . W a r u n k i te
o k re ś la ją ro z m ia ry p o p y tu . Z w ię k sze n ie sk ali
k re d y to w a n ia - czy n n ik b — p o b u d z a p o p y t;
p o d ro ż e n ie k re d y tó w h ip o te c z n y c h (z a c ią g a n y c h
n a z a k u p lep szeg o m ie s z k a n ia lu b d o m u p o d
z a s ta w p o s ia d a n y c h n ie ru c h o m o ś c i) czyn­
n ik c o s ła b ia p o p y t. W z ro s t c en d o m ó w
i m ie s z k a ń m o ż e b y ć s k u tk ie m z m n ie jsz e n ia p o ­
d a ż y lu b z w ię k sz e n ia p o p y tu , t/n . e fe k te m d z ia ła ­
n ia c z y n n ik ó w a i b (p r z y p . Z .M .).
20 no 60 ao
Ilo ść (w «¡rutkach)
b Przy cenie ró w n o w a g i 18 p e n s ó w ....
44 sztuki. N a s tę p n y k r o k jest t r u d ­
niejszy kluczem je st r o z u m o w a n ie
z pozycji d osta w cy. Z a łó ż m y , że cena
r y n k o w a wynosi 2.0 pensów , z czego
5 w to rm ie p o d a t k u je st o d p r o w a ­
d za n e d o bu d że tu . D o s ta w c y p o z o ­
staje więc 15 pen só w , przy której to
cenie jest: on sk ło n n y d o sta rc zy ć na.
rynek 35 sz tu k rocznie. R o z u m u ją c
Lak dalej, m o ż e m y wykreślić n o w ą
krzyw ą p o d a ż y o b r a z u ją c ą d o sta r-
5. Nie. D o b r o niższego rzędu to ta ­
kie, n a któro p o p y t maleje w raz ze
100
w zrostem d o c h o d u .
6. T a k .
7. Nic. Jeżeli niscy m in im aln a okaże
się sk u te c z n a " , to m o ż e d o p r o w a ­
dzić d o s p a d k u zatrudnienia, (zon.
p o d ro z d z ia ł 3.9 podręcznik a).
8. T a k . Pojęcie kom plem er.larności
w znaczeniu e k o n o m icz n y m o k r e ś ­
limy d o k ła d n iej w rozdziale d.
9. N ie (por. za d a n ie 10).
10. T a k (zob. p o d ro z d z ia ł 3.8 pod ręcz­
nika).
" T o z n a c z y , jeżeli płacy m in im a l­
nej rzeczyw iście p rz y c z y n i się d o w z ro stu n a jn iż ­
szych p la c {przyp. Z .M .) .
4u R o z d z ia ł 3
Probfcsny <1« przciinyślciMii
4
W tych w a r u n k a c h n a r y n k u w ystąpi
nadw yżkti po d aż y : w ytw ó rcy są sk ło n ­
ni d o sta rc z y ć w iększą ilość d a n e g o t o ­
w aru niż nab y w c y są gotowi lcupić po
danej cenie. U p r o d u c e n tó w zacz ną
w zrastać za p a s y nic sprzedanej p r o d u ­
kcji, co w konsekw encji skłoni ich d o
obniżenia ceny o r a z zm niejszenia wiel­
kości pro d u k cji. N iższa ce n a s p o w o d u ­
je. że niektórzy nabyw cy, dla któ ry ch
p ocząt ko w a c e n a była zbyt w ysoka, po
jej obn iż en iu zw iększą swój p o py t.
.leżeli n a to m ia s t ce n a p o c z ą tk o w a
była na p o ziom ie niższym od ceny
r ó w n o w a g i, reakcje będ ą o d w ro tn e.
P roduc enc i będą o b se rw o w a ć sp adek
z a p a s ó w o r a z g o to w o ść n ie k tó ry c h n a ­
bywców d o k u p n a to w a r u po wyższej
cenie, ab y ty lko u n ik n ą ć konieczności
„s ta n ia w kolejce” , in n y m i słowy,
będziem y mieli d o czynienia z n a d ­
w yżką p o p y tu , co m o ż e naw et zm usić
d o r e g la m e n to w a n ia sprzedaży. C e n a
«'zrośnie i w tych ok olicznościach p r o ­
ducenci b ę d ą za in te re so w ani zwiększe­
niem potlaży.
O m a w ia n y m ech anizm dow od zi, że
w r a m a c h wolnej gry sił ry n k ow yc h
cena będzie zawsze zm ierzała d o p o z io ­
m u zapew n iającego ró w n o w a g ę n a d a ­
nym rynku. Z n a c z n a część analiz e k o ­
nom icznych o p a r ta jest właśnie n a z a ­
łożeniu, że tego typu procesy d o s to s o ­
w aw cze p r o w a d z ą g o sp o d a rk ę d o s ta ­
n u rów no w agi. W dalszych rozdziałach
p o z n a m y ta k że czynniki, k tó re m o g ą
zakłócić b ą d ź uniemożliwić w y stę p o ­
w anie procesów do stosow aw czych.
2__
W y n ik zależy przede wszystkim od n a ­
chylenia krzywej po p y tu . Z ag a d n ien ie
to jest: o m a w ia n e w n a s tę p n y m ro z ­
dziale.
3 spraw dzim y, ja k ie f u n k cje e k o n o m ic z ­
M o ż n a w skazać wiele takich p rzy kła­
dów . M o g ą to być, n a przykład, d o b r a
względem siebie substytucyjne lub
koni p 1ent e n ta r n e ;
4 .
W skazów ka: zob. r a m k ę 3.2 w p o d rę c z ­
niku.
R o zd ział 4
Państwo w gospodarce mieszanej
C hociaż o s ta tn io wiele m ó w i się o z n a ­
czeniu „w o ln e g o r y n k u ” j a k o m e c h a n i­
zmu ulokacyjnego, r o la p a ń s tw a w gos­
podarce, naw et w m ieszanej g o s p o d a r ­
ce Z a c h o d u , je st b a r d z o w a ż n a . W r o z ­
dziale tym zajm iem y się tr z e m a p r o b ­
lemami d o ty c z ą c y m i roli p a ń s tw a
w g o sp o d a rc e. P rz ede w szystkim
ne spełnia p a ń s tw o . N a s tę p n ie u z a s a d ­
nimy tę działalność, p o słu g u ją c się te o ­
rii) eko nom ii. N a za k o ń cz en ie p r z e a n a ­
lizujemy s p o so b y p o d e j m o w a n ia decy­
zji przez instytucje pań stw o w e .
.Icśli w eźm iem y p od uw agę k r y te ­
rium „w ielkość w y d a t k ó w ” , to z a u w a ­
żymy, że w wielu k r a ja c h o g o sp o d a rc e
rynkow ej udział p a ń s tw a w tw orzeniu
d o c h o d u n a r o d o w e g o zwiększył się.
D otyczy to rów n ież Wielkiej B rytanii,
któ ra przeżyw ała o s ta tn io renesan s
wiary w system w o ln o r y n k o w y , a p a ń ­
stwo p r ó b o w a ło zm niejszyć skalę swe­
go g o sp o d a rc z e g o z a a n g a ż o w a n ia , np.
p oprzez pryw atyzację (zob. rozdział 18
podręcznika).
Ważną, funkcją p a ń s tw a we wszyst­
kich społeczeństw ach je st o k r e ś la ­
nie reguł działalności go spo darczej,
a w szczególności praw w łasności i re­
guł ko n k u ren c ji. C h a ra k te r y s t y c z n ą ce­
chą gospodarki socjalistycznej jest
praw ny z a k a z p ryw a tne j własności
przedsiębiorstw . W gospodarce kapita­
listycznej je d n o s tk i m o g ą n a to m ia s t
p o sia d a ć przedsiębio rstw a, a celem ich
działalności m o ż e być zysk. J e d n a k
ż a d n e z tych skrajnych rozw iązań nie
istnieje w rzeczywistości. W wielu b y ­
łych k r a ja c h „socjalistycznych” , takich
j a k Z w iąz ek Radziecki i p o d p o r z ą d ­
k o w a n e m u k raje E u ro p y W schodniej,
p la n o w a n ie c e n traln e z a ła m a ło się i z o ­
stało za stą p io n e sy stem am i w w ięk­
szym sto p n iu o p a r ty m i n a rynk u. N a ­
wet w ta k im k ra ju j a k C hiny p o d e j­
m o w a n e są d ziała n ia w celu rozszerze­
nia wolności e k on om icz n ej je d n o ste k .
W k ra ja c h „ k a p ita listy cz n y ch ” bywa
p o d o b n ie — w o ln o ść e k o n o m ic z n a jest
o g r a n ic z a n a lub s to p n io w a n a . D o tyczy
to n a przy k ła d p r a w a d o p o sia d an ia
broni palnej lub p r a w a sprzedaży n a r ­
k otyk ów .
W k ra ja c h o g o sp o d a rc e mieszanej
p a ń s tw o w ystępuje ró w n ież w roli bez­
p ośrednie g o u cz estnika transakcji ry n ­
kow ych, k u p u ją c i sp rze d ają c d o b r a
o r a z usługi. W d o d a t k u w ładze m o g ą
d o k o n y w a ć redystrybucji d o c h o d u za
p o m o c ą płatności transferowych. Ich
celem je st zapew nienie n ie którym o s o ­
b o m m in im a ln e g o p o z io m u d o b r o b y tu ,
a nie z a p ła ta z a jakieś świadczenie
e kon om icz n e. Oczywiście takie p ła t­
ności j a k płace u rzę d n ik ó w p a ń s tw o ­
wych nie są transfe ra m i.
T e ró żn e w yd atk i trz e b a je d n a k sfi­
n an s o w a ć. P a ń s tw o m a dw a główne
źró d ła d o c h o d ó w : podatki i pożyczki.
48 R ozdział 4
P o d a tk i m o g ą być n a k ł a d a n e za ró w n o
na szczeblu c e n tr a ln y m (p o d a te k d o ­
ch o d o w y , V A T), j a k i n a szczeblu
lo k alnym (np. p o d a t e k k o m u n a ln y ).
W m iarę tego, jak rozszerza! się zakres
działalności p a ń s tw a , rosła też niechęć
d o zwiększania, skali obciążeń p o d a t ­
kow ych. Skłoniło to w ładze d o p oży­
czania pieniędzy w celu sfin a n s o w a n ia
w y d a tk ó w metodą, deficytu budżetowe­
go. W rezultacie w wielu k raja ch zw ięk­
szy! się ciężar d ługu publicznego. Wiel­
ka B rytania, k tó rej w la tac h osiem ­
dziesiątych u dało się zmniejszyć sto s u ­
nek d łu gu p u blic zn e go d o d o c h o d u
n a ro d o w e g o , była wyjątkiem .
Innym k ie ru n k iem interwencji p a ń ­
stwa są pi o by s ta b ilizo w an ia g o sp o ­
d ark i, tzn. przeciw działania w a h a n io m
aktyw n ości gosp o d a rc ze j p r z y jm u ją ­
cym p o sia ć cyklu koniunkturalnego.
K w estię tę analizu jem y d o kład niej
w części dotyczącej m a k ro e k o n o m ii.
N a całą. tę p ro b le m a ty k ę m o ż n a
spojrzeć ta k że w inn y sposób. P a ń stw o
wpływa na to, w ja k i sp o só b g o s p o d a r ­
ka. rozw iązuje trzy p o d s ta w o w e p r o b ­
lemy ek o n o m ic z n e , o k tó ry c h m ó w i­
liśmy w rozdziale 1. W y s tęp u jąc w roli
k o n s u m e n ta i p r o d u c e n ta , p a ń s tw o d e ­
cyduje o tym, co jest: w y tw arza n e (np.
o b r o n a n a r o d o w a , sztuka); p o n a d t o
p a ń s tw o rozstrzyga, jak p r o d u k o w a n e
są. d o b r a i usługi (posługuje się przy
tym/ rn.in, p rze pisam i regulującym i
działanie służby zd ro w ia , w ojska, p oli­
cji itp.); wreszcie p a ń s tw o określa, dla
kogo p r o d u k o w a n e są d o b r a i usługi
(stosując p o d a tk i i płatności tra n sfe ­
rowe).
Z a u w a ż m y , że p o d a tk i n a k ła d a n e n a
ok reślo n e to w a r y i usługi, np. p o d a tk i
od sprzedaży a l k o h o lu i w y ro b ó w ty to ­
niow ych, mogą. ró w n ież w pływ ać n a to,
co jest p r o d u k o w a n e . W y s o k a sta w k a
akcyzy n a k ła d a n e j n a p ap iero sy m o ż e
s p o w o d o w a ć zm niejszenie się z a p o tr z e ­
b ow ania , a w raz z nim d o c h o d ó w b u ­
dżetu. T o , czy głów ny ciężar p o d a tk u
sp a d n ie n a k o n s u m e n ta czy też n a
p ro d u c e n ta , zależy od elastyczności p o ­
pytu i pod aż y (elastyczność jest w aż­
nym pojęciem eko n o m icz n y m , k tó re
o m ó w im y w rozdziale 5).
D laczego te różne rodzaje in te rw e n ­
cji p a ń s tw a są konieczne? P am ię ta jąc
o istnieniu „niewidzialnej ręki ry n k u " ,
o której pisał A. S m ith, nie sp o só b
po w strzy m a ć się przed za d an iem tego
pytania. O d p o w ia d a ją c , ekonom iści
wskazują, n a zawodność rynku (m a rke t
failure). T e o r ia ek o n o m ii sugeruje, że
tam , gdzie m echanizm rynkow y z a w o ­
dzi, działanie rzą du m oże p o p raw ić
alokację zasobó w , co oczywiście nic
znaczy jeszcze, że nastąpi to rzeczy­
wiście.
C o u z a s a d n ia w ydatki p a ń s tw a n a
d o b r a i usługi? Pew ne d o b r a z samej
swojej n a tu ry są dobrami publicznymi.
M o g ą być one k o n s u m o w a n e je d n o ­
cześnie przez wiele osób, k tó re nie
prze szk a dzają sobie przy tym n a w z a ­
jem . O czywistym przykładem jest o b r o ­
n a n a r o d o w a . D o b r o m publicznym t o ­
w arzyszą silne efekty zewnętrzne i efekt
gapowicza (free.-rider problem), i n t e r ­
wencję p a ń s tw a uzasadnia zatem d ą ż e ­
nie d o osiągnięcia, społecznie o p ty m a l­
nego po zio m u prod ukcji tych d ó b r.
N ie o z n a c z a to oczywiście, że d o b r a
publiczne zawsze m a p r o d u k o w a ć p a ń ­
stw o. W y tw a rzan ie n iektó rych z nich
można, z p o w odzeniem zlecić p r y w a t­
nym przedsiębiorstw om , za co zapłaci
p a ń s tw o . N iekiedy u z a sa d n io n e m o ż e
być rów nież w ytw arzanie przez p a ń ­
stw o d ó b r pry w a tn y c h , choć d o ś w ia d ­
czenia p o k az u ją , że p o jaw iają się w ó w ­
czas k ło p o ty z efektyw nością p r o ­
dukcji.
W p r z y p a d k u dóbr pożądanych spo­
łecznie a rg u m e n te m n a rzecz z a a n g a ż o ­
w an ia się p ań s tw a jest. to, że w interesie
49 P nńslw o w g o sp o d arce m ieszanej
społecznym leży ich upow szechnianie. ch yba że wszyscy glosujący m a ją prefe­
Na. przykład szczepienia o b o w ią z k o w e rencje jedmoszczyółwe. W y n ik środko­
są u znane za k on ie cz n e dla o c h ro n y wego wytreTey w skazuje, żc m ożna
zdrow ia z a r ó w n o je d n o s te k , j a k i całe­ oczekiw ać tendencji d o eliminiowania.
go społeczeństw a. Pojęcie d o b r a p o ż ą ­ opcji skrajnych. W p raktyce na proces
danego społecznie nie jest zd efiniow ane p o d e jm o w a n ia docyzii w p ływ a „ h a n ­
precyzyjnie, p o n ie w a ż w szystko zależy d el” głosam i u p ra w ia n y przez polity­
od po glądu r zą d u na le m a t tego, co jest. k ó w (np. tajne sojusze) lub przez
„ d o b r e " dla społeczeństw a. Sku tkiem u rzę d n ik ó w państw o w y c h . S « -dm,
m oże być p e w n a a r b itra ln o ś ć ro zstrz y ­ kiedy p o d e jm o w a n ie decyzji / om | ;
gnięć. zlecone (przez głosujących ich w y ło n io ­
Jeszcze inne a r g u m e n ty za interw en­ nym w w y b o ra ch r e p r e z e n ta n to m albo
cją p o jaw iają się wtedy, gdy p ań s tw o przez m in istró w .... u rzę d n ik o m p a ń ­
może d y s p o n o w a ć lepszym od ogółu stw ow ym ), m o ż e p ojaw ić się problem
dostęp em d o in.forma.qji. P rz y k ła d e m są pan a i slingi. Bywa to isto tn e w sytuacji,
przepisy o higienie żywienia. Jest nie­ kiedy ' „ p a n o w i e ” i ich „sług i” mają
możliwe., aby k a ż d y k lient restauracji ) i cele i gdy „ p a n o m " tr u d n o jest
z o s o b n a sp ra w d z a ł czystość w kuchni. d /o r o w a ć d z ia ła n ia „słu g ".
Państw o m o ż e też c h r o n ić konsum enta,
przed m oż liw ym n ad u ż y ciem siły ry n ­
kowej przez monopolistów. Wreszcie, jpftj ¿ d a
społeczeństw o m o ż e życzyć sobie p ew ­
nej redystrybucji d o c h o d ó w w form ie
p r o g ra m ó w p o m o c y d la b e z ro b o tn y c h , K a ż d e m u z pojęć o znaczo nych hl •, mi
ludzi starych, n ie p e łn o s p ra w n y c h lub :>rządk:uj odp ow ied n ie ot i .li mc
z innych przyczyn znajd u ją cy c h się ozna cz one liczbą:
w gorszym położeniu.
S pra w d z ając, w ja k i sp o só b je d n o ­ .... (a) d o b r o publiczne.
stki g o sp o d a ru ją c e p o d e jm u ją decyzje, .... (b) regulacja
e k o n o m is ta zaw sze za cz y n a od założeń .... (c) d o b r o p r y w a tn e
o m o ty w a cja ch . W rozdziale 6 przyj­ .... (d) g o s p o d a r k a socjalistyczna
m iem y, że k o n s u m e n t sta ra się m a k ­ .... (e) deficyt b u dżetow y
sym alizow ać użyteczność, w ybierając .... (!) cykl k o n iu n k tu r a ln y
te kom b in a cje d ó b r , k tó re d o sta rc z a ją .... (g) efekt zew nętrzny
m u możliwie najwięcej za d ow o lenia. .... (li) g apow icz
W rozdziale 9 zało żym y , że przedsię­ .... (i) p ro b iera p a n a i sługi
biorstw a usiłują m a k sy m a liz o w a ć zy­ .... (j) płatności transferow e
ski. A co z p ań stw em ? W d e m o k ra ty c z ­ .... (k) m d l owy w y b o rc a
nym społeczeństwie w yborcy w ybierają .... (1) > pod ark. a kapitalistyczna
rząd, k tóry - w osta te czn y m r a c h u n ­ .... (ni) • ( -encje je dnoszeżyto w e
ku o d p o w i a d a przed sw oim elek­ .... (n) ..apiy sojusz
to ratem . Pojedynczy o b yw ate le u ja w ­ .... (o) p a r a d o k s głosow ania
niają sw oje-preferencje w w y b o ra c h i za .... (p) d o b r a p o ż ą d a n e społecznic
p o średnic tw em g r u p nacisku. P a r a d o k s
glosowania p okazuje, że nie m a p e w n o ­ 1. P łatności, w z a m ia n za k tó re nic
ści, iż g loso w a nie w iększościow e d o ­ n a s tę p u je żadne bezpośrednie
prow adzi do p od jęcia sp ó jn y c h decyzji, św iadczenie ekonom iczne.
likonnm jn. Zbiór Kitlnń
.'■O R o /<!xi:11 4
2. G o s p o d a r k a , w której p r a w o w y­
klucza p r y w a tn ą w łasność p r z e d ­
siębiorstw .
2. W a h a n ia wielkości p roduk cji
i »’.NB, k tó r y m to w a rz y sz ą w a h a ­
nia p o z io m u b e z r o b o c ia i stopy
inflacji.
4. Sytuacja, kiedy w y datki państwa,
przewyższają d o c h o d y , co zm usza
do z a d iu ż a n ia się p a ń s tw a i w zro ­
stu d ługu publicznego.
5. G o s p o d a r k a , w której przedsię­
biorstw a są w łasnością je d n o ste k
i d ziała ją dla zysku.
f>. D o b r o , k tó r e m o że być je d n o c z e ś­
nie k o n s u m o w a n e przez wiele
osób.
7. Przepisy w p r o w a d z a n e przez p a ń ­
stw o w celu w p ły w an ia na d ziała­
nie rynku.
8. D o b ro , w p r z y p a d k u k tó reg o s p o ­
łeczeństwo uw aża, że ludzie po­
winni je k o n s u m o w a ć lub p osiadać
niezależnie od tego, jaki jest ich
d o ch ó d .
9. Powstaje, kiedy p r o d u k c ja lub
k o n s u m p c ja pew nego d o b r a bez­
p o śred n io w pływ a n a p r o d u c e n tó w
i k o n s u m e n tó w , któ rzy nie są jego
nabyw c am i ani p ro d u c e n ta m i,
i wpływ ten nie zn a jduje pełnego
odzw ierciedlenia w cenie.
10. D o b r o , k o n s u m o w a n e przez je d n ą
o sobę nic m o ż e być k o n s u m o w a n e
przez kogoś innego.
( i . S ytuacja, kiedy k to ś je st tym b a r ­
dziej z a d o w o lo n y z w yniku, im
bliższy jest on w ynikow i, o którym
sądzi, że je st najlepszy.
12. M odel z a c h o w a n ia glosujących,
który po k az u je , że w głosow aniu
w iększościow yrn w ygryw a w ynik
ś r o d k o w e g o w yborcy.
14. O sob a, któ ra za d a r m o m o ż e
k o n s u m o w a ć d o b r o , któ reg o wy-
lwo r z en i o wym a g a p o niesienia
kosztów .
14. Rozumowanie;, z któ reg o wynika,
że glosow anie większością nic w y­
kluc za sprzecznych decyzji.
15. Przykład pokazujący, ja k politycy
m o g ą „ h a n d lo w a ć ” glosami, dą ż ą c
do realizacji w łasnych interesów.
Jt>. Sytuacja, w której p rzekazanie
kom petencji do p o d e jm o w a n ia d e ­
cyzji wiąże się z k onfliktem in te­
resów „ p a n a ” i „shigi” .
Z adania
I a Z asiłek d la b ez ro b o tn y ch ,
R y sunek 4.1 ilustruje udział d o c h o d ó w
i w y d a tk ó w rz ą d u centralnego w W iel­
kiej Brytanii w P K B (w cenach r y n k o ­
wych) w latach 1965—1992.
su W k tó ry ch latach nie występował
d cii cy t b ud żet o wy?
Ib W lalach 198 0 1989 udział z a d łu ż e­
nia publicznego w d o ch o d z ie n a r o ­
d o w y m zmniejszył się (zob. ta b li­
cę 4.3 w podręczniku). S próbuj w yja­
śnić przyczyny tego zjawiska, o d w o ­
łując się do ry su n k u 4.1. Jeśli nie jest
to możliwe, wskaż, ja k ic h d o d a t k o ­
wych inform acji potrzebujesz.
Kysra-neli 4 . ! . Docbody i wydatki budżetu państwa
w W i e l k i e j B ry ła m i!
Ź r u iiio : Ettnnomic T ivw lx .-inniml Su p p lrm cn t utul luttmo-
mu: '¡'rends.
51 P ańslw o w g o sp o d arce m ieszanej
c Od m o m e n tu pierw szych zwycięskich
w y b o ró w w 1979 r. M a r g a r e t T h a ­
tcher rea lizo w ała strategię „w y c o fy ­
w ania się” p a ń s tw a z g o sp o d a rk i.
J e d n a k r y su n e k 4.1 p o k az u je , że
udział w y d a tk ó w p a ń s tw a w P K B
zaczął się zm niejszać d o p ie ro o k oło
1983 r. J a k ie tru d n o śc i n a p o t y k a
rząd chcący zm niejszyć swoje z a a n ­
gaż ow anie w go sp o d a rc e?
(1 Spraw dź, czy p o trafisz znaleźć b a r ­
dziej a k tu a ln e d a n e d o ty c zą ce gos­
podarczej a k ty w n o ś ci p a ń s tw a
w Wielkiej Brytanii. J a k p o 1992 r.
zm ieniała się sy tu a c ja p r z e d sta w io n a
na rysunku?
2__
T o za danie naw iązuje d o pew ny ch w ą t­
ków w p ro w a d z o n y c h j u ż w rozdziale 3
(w za d an iu 10). R y s u n e k 4.2 pok az u je
Rysunek 4.2. P od atek od tow aru
ilo ść (je d n o slki/iyd zie ń )
rynek pew nego to w a r u przed i po
w p ro w a d ze n iu p o d a t k u k w o to w e g o od
jego sprzedaży.
a K t ó r a krzy w a p o d a ż y do ty c zy s y tu a ­
cji po w p ro w a d z e n iu p o d a tk u ?
1» W s k a ż pole o d p o w ia d a ją c e sumie
w p ływ ów d o budżetu,
c W s k a ż p o la o b ra z u ją c e ciężar o p o ­
d a t k o w a n ia spoczyw ający na k u p u ­
ją cy c h i sprzedających.
<1 K t ó r a z tych d w ó c h g r u p poniesie
głów ny ciężar p o d a t k u ? Ja k zm ieni­
łaby się o d p o w ie d ź n a to pytanie
przy bardziej elastycznej krzywej p o ­
p y tu i m niej elastycznej krzywej p o ­
daży?
3__
K t ó r e z poniższych pozycji nie są płat­
nościam i tran sfe ro w y m i z b u dżetu p a ń ­
stwa?
b P o d a te k k o m u n a ln y ,
c E m e ry tu ra .
d Zasiłek z tytułu pom ocy społecznej,
e W y n a g ro d z e n ie pielęgniarki.
4___
O g ó ln ym uzasadnien iem interwencji
p a ń s tw a w g o sp o d a rc e jest z a w o d n o ść
rynku. W s k a ż sytuacje, w k tó ry ch p a ń ­
stw o — w zasadzie — m o ż e p o praw ić
alokację za sobów .
a G o s p o d a r k a znajdu je się w fazie re­
cesji.
b K o n ie c z n o ś ć za pew nie nia o bro n y
kraju.
c P rzedsiębiorstw o p o z b y w a się tr u ją ­
cych o d p a d ó w , spuszczając je d o
m o rz a w pobliżu plaż d la turystów ,
d S tano w ienie przepisów z zakresu
o c h ro n y z d ro w ia i bezpieczeństwa,
e W pewnej gałęzi fuzja dw óch wiel­
kich przedsiębiorstw prow adzi do
p o w sta n ia nowej firm y dysponującej
siłą m o n o p o listy c zn ą,
f P o trz e b a o c h r o n y ludzi ubogich.
5___
W s k a ż d o b r o najbardziej zbliżone do
„czystego ” d o b r a publicznego.
 52 R ozdział 4
a O brona narodow a,
b O św iata.
c Z a o p a tr z e n ie w wodę.
d Usługi służby zdrow ia,
e Usługi pocztow e.
6__
K t ó r e z w y m ie n io n y ch niżej d ó b r są
d o b r a m i p o ż ą d a n y m i społecznie?
a W szystkie te d o b r a , k tó r y c h nie p r o ­
d u k u j ą p r y w a tn e przedsięb iorstw a,
p o n ie w a ż o só b nie p łacących za nie
nie s p o s ó b w ykluczyć z konsum p cji.
I) W szystkie w ażne d o b r a u d o s tę p n ia ­
ne k o n s u m e n to m ,
c W szystkie d o b r a , o k tó r y c h p ań s tw o
sądzi, żc k o n su m e n c i k u p ią ich za
m a ło , jeśli b ę d ą o n e u d o stę p n ia n e
przez firm y p r y w a tn e po ce n ac h r y n ­
kow ych.
tl W szystkie d o b r a u d o stę p n ia n e k o n ­
s u m e n to m przez p a ń s tw o z a d a r m o ,
c W szystkie d o b r a , w p rz y p a d k u k t ó ­
rych p r y w a tn e korzyści z k on su m p c ji
przew yższają korzyści społeczne,
f W szystkie d o b r a , co d o k tó r y c h s p o ­
łe czeństw o je st z d a n ia , że ludzie p o ­
winni je o tr z y m a ć bez względu n a
w y soko ść sw oich d o c h o d ó w .
7___
Z ałó żm y , że p la n o w a n a jest b u d o w a
nowej a u t o s tr a d y m ającej r o z ła d o w a ć
t lok na w aż nym o d c in k u dro g i m iędzy
L o n d y n e m a w ybrzeżem . B u d o w a
wpłynie ró w n ież n a stan ś ro d o w isk a
n a tu ra ln e g o . N a poniższej liście (nie
jest o n a k o m p le tn a ) w skaż korzyści
i koszty, k tó re z n a jd ą odzwierciedlenie
w ce n ac h ry n k o w y c h ,
a O szczędności czasu p o d ró żn y c h ,
b Zniszczenie p ię k n a n a t u ra ln e g o k r a j­
ob raz u .
c K o s z ty o c h r o n y policyjnej placu b u ­
dow y, k tó r a jest k o n ie c z n a z p o w o d u
publicznych d e m o n stra c ji przeciw ko
53 P aństw o w g o sp o d a rce m ieszanej
niszczeniu n a tu ra ln e g o k ra jo b r a z u c M ie sz k a n ia k o m u n a ln e , p ań s tw o nigdy nie po w in n o m ie ­
w tej okolicy,
cl Usługi telefoniczne, szać się d o g o sp o d a rk i.
d P o p r a w a z d ro w ia ludzi w w yniku c O c h r o n a przed powodzi;), 8. Colcrn interwencji p a ń ­
mniejszego zanieczyszczenia ś r o d o ­ f M etro. stw a je st nic tyle p rz e k o n a n ie ludzi,
wiska.
g Oświetlenie ulic. czego pow inni chcieć, ile u m o ż ­
e W y n a g ro d z e n ia r o b o tn ik ó w b u d o w ­ h Policja. liwienie im skutecznego osiągania
lanych. tego, czego sami p ra g n ą .
f K o s z t zużytych m a teria łó w b u d o w la ­ 9. P aradoks glosow ania
nych. stw ierdza, żc n aw e t wtedy, gdy
g Zm niejszenie zatłoczenia i zanieczy­ T ak /N ie
ludzie nie zg a d za ją się ze sobą,
szczenia w m iejscow ościach p o ło ż o ­ glosow anie większościowe d o p r o ­
nych w zdłuż istniejącej drogi. 1. ________ G o s p o d a r k a socjalistycz­ wadzi d o podjęcia spójnych d e ­
na to taka. g o s p o d a r k a , w której cyzji.
8__
w łasność p r y w a tn a jest p ra w n ie z a ­ 10. _ Z m o d e lu ś r o d k o w eg o
T ablica 4.1 pok az u je preferencje pięciu
kazana.. w yborcy w ynika, że opcje skrajne
głosujących w sto s u n k u d o pięciu m o ż ­ 2 . ________ G o s p o d a r k a k a p ita lis­ mają. niewielką, szansę n a a k c e p ­
liwych wyników.
tyczna to t a k a g o s p o d a r k a , w k t ó ­ tację.
rej o w szystkim d ecyduje rynek.
3 . ________ W poło w ie lat osiem dzie­
T ab lica 4 .1 . Preferencje glosujących
w stosu nku do w a ria n tó w decyzji siątych w Wielkiej B rytan ii udział
Problemy do przemyślenia
w y d a tk ó w p a ń s tw a w d o ch o d z ie
W a ria n t
G lo s u ją c y n a r o d o w y m był. n ajm niejszy w p o ­
A 13 C D E 1
ró w n a n iu z in n y m i u p rze m y sło w io ­
1 1 3 5 2 4 nymi k raja m i o g o s p o d a rc e ry n ­ R o z w a ż różne m e to d y interwencji p a ń ­
2 2
3 5 4 1 kowej. stw a w gosp oda rc e. P o d a j przykłady
3 5 2 4 1 3 d ziała ń pań stw a, k tó r e w pływ ają na
4 . _______ _ W k o ń c u la t o siem d zie­
4 2 4 1 3 5
5 siątych w Wielkiej Brytanii s to s u ­ rozstrzygnięcie, trzech podstaw owych,
4 1 3 5 2
nek d ług u p ublic zn e g o d o d o c h o d u p ro b le m ó w ek o n o m icz n y ch , o których
n a r o d o w e g o był niski w p o r ó w ­ pisaliśmy w rozdziale i: co, jak. i dla
naniu z większością, u p rze m y sło ­ k o g o jest, p ro d u k o w a n e .
a Ilu głosujących opow ie się za w a r ia n ­ w ionych k r a jó w o g o s p o d a rc e r y n ­
tem A , m a ją c cło w y b o ru w a ria n t 13'!
kowej.
b Ilu wybierze B, a nie C? 2
5 . ________ Jeśli popyt, n a to w a r jest:
c Ilu woli C od D l
bard z o elastyczny, to głów ny cię­ Czy sądzisz, że nało żen ie w ysokich p o ­
<1 Ilu woli D od C l
żar o p o d a t k o w a n i a sp a d n ie n a n a ­ d a t k ó w n a w yro by tyto n io w e będzie
e Ilu wybierze E, a nie A l
bywców. efektywne?
f J a k sy tua cja ta wpłynie n a wynik 6 . ________ P łatno ści tran sfe ro w e są
głosow ania?
narzędziem , za p o m o c ą któ reg o
g Ja k i rodzaj preferencji glosujących 3
p a ń s tw o w pływ a n a to, dla kog o
umożliwiłby uniknięcie trudności?
p r o d u k o w a n e są d o b r a i usługi. Czy świadczenie, przez p a ń s tw o usług
7 . __ W o ln y r y n ek zapewnia. służby z d r o w ia je st cho ć b y częściowo
9__
najlepszą alok ac ję za so b ó w , a. więc uzasad ni o ne za w ód n o ścią ry n k u ?
K tó r e z n as tępującyc h d ó b r są (czy­
stymi — przyp. tłum.) d o b r a m i publicz­
nymi?
a L a ta r n ie m orskie,
b M ię d z y n a ro d o w e m ecze piłkarskie.
.v:i K o/dzinl 4 55 PaiisLwo w g o sp o d arce m ieszanej

jako przyczyny interwencji p a ń s tw a 7___

w g ospoda rc e. K a ż d e z nich m o ż e być Pozycje c, c i f to bezpośrednie koszty
uznane za p rzyk ład za w o d n o śc i ry nku. b u d o w y a u to s tr a d y . Z n a j d u ją one o d ­
Jeżeli chodzi o p u n k t a, to n iektórzy zwierciedlenie w cen ach rynko w ych.
ekonom iści są z d a n ia , że d z ia ła n ia rz ą ­ J e d n a k po zo stałe pozycje to przykłady
du, k tó ry usiłuje zm niejszyć siłę w a h a ń po zytyw nych lub negatyw nych efek­
cyklicznych, czynią więcej złego niż tów zew nętrznych. P o d e jm u ją c decyzję
d ob reg o . J e d n a k decyzji o w y d a tk a c h o b u d o w ie a u to s tr a d y , trz e b a je wziąć
i s p o so b a c h zw iększenia d o c h o d ó w b u ­ p o d uwagę. Jest to w a r u n e k zapew n ie­
dżetu p a ń s tw a nie należy p o d e jm o w a ć n ia efektyw ności społecznej.
Odpjjnviedx!! I kiM iieaifawze w o d erw an iu od sta n u k o n iu n k tu r y .
O b r o n a n a r o d o w a (pozycja 1») jest
przykładem d o b r a publicznego, kiedy 8
Re jęcia i nkraśSeiMa szybk o zmniejszyć (np. tunel pod to problem g a p o w ic z a m o ż e stać się a, 1», c, d, e: 5, to znaczy większość,
k a n a łe m L a M a n ch e ). Recesja na przyczyną za w o d n o śc i ry n k u . T a k ż e f M a m y tu d o czynienia z ilustracją
i (.i) 5 (0 9 (g) ! .3 (h) p o c z ą tk u lat osiemdziesiątych d o d a t ­ efekty ze w nętrzne c, k ło p o ty z in f o rm a ­ „ p a r a d o k s u g ło so w a n ia ” . Widzim y,
') C<!) 6 (a ) 10 (c) ¡4 (o ) k o w o za ostrzyła ten problem , w y m u ­ cją d i k o n k u r e n c ja n ie d o s k o n a ł a e są że preferencje głosujących m o g ą
3 (i) 7 (b) fJ im) J. 5 (n) szając zwiększenie .wypłat z tytułu rod za jam i za w o d n o śc i ry n k u . W s p ó ł­ uniemożliw ić podjęcie nicsprzecz-
4 fe) 8 (P) .12 (k ) 16 (i) zasiłków d la b ez ro b o tn y ch i po m o c y cześnie p a ń s tw o zajm uje się rów nież nych decyzji. O bszerny a rty k u ł n a ten
społecznej. re d ystryb uc ją d o c h o d ó w f. D o wszyst­ te m a t o p u b lik o w a ł A la n H a m lin
«1 T r u d n o n a m udzielać w skazów ek, kich tych p r o b le m ó w w ró c im y w d a l­ w „Economic Review” w m arcu 1989 r.
ĆRkiikiaK pon ie w a ż nie wiemy, kiedy ro zw ią­ szych rozdziałach. S k u tec zn o ść tych g Jedn o szc zy to w e (zob. podrozdział
zujesz to zadanie. U pew nij się, że różn ych form interwencji p o zostaje 4.3 podręcznika).
1 m a s z d a n e o wszystkich w y d a tk a c h sp ra w ą sporną.
a D o c h o d y p a ń s tw a przewyższały w y­ i dochodach b u dżetu p ań s tw a
dali i jedynie w lalach 1970 o raz (w tym o tra n sa k c ja c h k a p i ta ł o ­
Idlii; W 1987 r. były one niemal wych). Z a u w a ż , że jako m ia rę „ d o ­ 5___
rów ne. Przez resztę tego okresu ch o d u n a r o d o w e g o ” przyjęliśmy tu ­ P raw id łow a o d p o w ie d ź to a. O b r o n a
wy s t ę p o w a 1 d ef icyt b ud że to w y . taj P K B w bieżących cenach ry n ­ narodow a najb ard zie j p r z y p o m in a T a k /N ie
ii R y s i m i 1 1 d o sta rc z a z a m ało in- kow ych. „czyste” d o b r o publiczne, ponie w a ż
fo rn u i'|i i b y o a y mogli wyjaśnić wszyscy o b yw ate le „ k o n s u m u j ą ” nie­ 1. T a k . J e d n a k takie ograniczenia z o ­
spadel d'i ( u i p a ń s tw a w latach 2 mal ta k ą sa m ą „ilo ść” o b ro n y . W przy­ stały b a rd z o złag o d z o n e po r o z p a ­
1980 - I 9 » 9 . bhe w ydaje się p r a w ­ 7 ~ s t. p a d k u pozo stałych d ó b r jest inaczej. dzie Z w iązku R adzieckiego i z m ia ­
d o p o d o b n e , że jedyną przyczyną by­ » AEGC. Oczywiście, ró ż n e je d n o s tk i m o g ą uzys­ nach, ja k ie zaszły w pozostałych
ły nad w yżki b u d że to w e w latach e Ciężar p o d a tk u dla nabyw ców : kiw ać ró żn e ilości użyteczności z k o n ­ k raja ch „socjalistycznych” (zob.
1988 i (989. j e d n a k p ow inniśm y A E F B , a dla sprzedaw ców : B F G C . sumpcji o b ro n y . p o d ro z d z ia ł 4.1 podręcznik a).
/.dawać sobie spraw ę, że w latach 2. Nie. W większości k ra jó w kap itali­
osiem dziesiątych po trze b y finansow e Ł 6__ stycznych p a ń s tw o ró żnym i m e to ­
bu d ż e tu państv,'a były częściowo z a ­ lis Jest p o d atk iem , z k tórego d o c h ó d P raw idłow e o d pow iedzi to c i !. N a j­ d am i oddziałuje n a procesy r y n k o ­
sp o k a ja ne dzięki d o c h o d o m z pry­ d o s ta ją w ładze lokalne. w ażniejszą cechą d ó b r p o ż ą d a n y c h we (zob. po dro zd z iał 4.1 p o dręcz­
watyzacji. & .’ł est z a p ła tą za w yśw iadczone usługi społecznie jest to, że p a ń s tw o chce nika).
c Jest wiele przyczyn, k tó r e sp raw iają, pielęgniarskie. zapew nić, iż b ę d ą on e k o n s u m o w a n e 3. Nie. W y d a tk i p a ń s tw a w Wielkiej
że p a ń s tw o nie m o ż e sz y b k o zm niej­ przez obyw ateli. P rz ycz yną są właści­ Brytanii były niższe niż we F rancji >,
szyć skali sw ojego z a a n g a ż o w a n ia 4 ___ wości sa m ych tych d ó b r , a nie cechy czy Szwecji, lecz wyższe niż w in­
w g o sp o d a rc e. Wiele przedsięwzięć Jeśli zajrzałbyś d o p o d rozdz iału 4.2 k o n s u m e n ta . A z a te m o d p o w ie d ź 1» nie nych krajach , tak ich j a k Niemcy,
ma c h a r a k t e r d łu g o o k re so w y , co p o ­ pod ręcznika, znalazłbyś ta m analizę jest p raw id ło w a . O d p o w ie d ź a dotyczy J a p o n i a czy S tany Z jedn oczone
w oduje, żc w yd atk i n a nie tr u d n o wszystkich tych zjawisk tra k to w a n y c h n a to m ia s t d o b r a publicznego. (zob. tablicę 4.1 w podręczniku).
 56 R ozdział 4
4. T a k (zob. tablicę 4.3 w po d ręc z­
niku).
5. T a k (zob. r a m k ę 4.1 w p o d rę c z ­
niku).
6. T a k .
7. Nie. W pew nych sy tu a cjach in ter­
w encja p a ń s tw a je st u za sa d n io n a.
C h o d z i o w ystę p o w a n ie jed n eg o
z r o d z a jó w za w o d n o śc i ry n k u
(zob. p o d r o z d z ia ł 4.2 p o d ręc zn i­
ka).
fi. T a k . J e d n a k w p r z y p a d k u d ó b r
pożądanych lub n ie p o ż ą d a n y c h
społecznic p a ń s tw o m o ż e interw e­
niow ać, p o n ie w a ż sądzi, że wie
lepiej, co leży w interesie społeczeń­
stwa.
9. Nie (zob. p o d ro z d z ia ł 4.3 po d ręc z­
nika).
10. T a k .
Problemy do przemyślenia
1___
Z ob. p o d ro z d z ia ł 4.1 podręcznika.
2__
O d p o w ia d a ją c na to pytanie, należy
przede w szystkim z in te rp re to w a ć te r­
m in „ e fe k ty w n o ś ć ” . I n n y m i słowy, p o ­
w inniśm y przyjrzeć się celom państw a,
k tó re n a k ł a d a p o d a te k n a w y ro b y ty to ­
niowe. O b se rw a c ja p o tw ie rd z a, że p o ­
pyt na w y ro b y ty to n io w e je st s to s u n ­
k o w o m a ło wrażliw y n a zm ian y cen.
K iedy zatem c e n a p a p ie ro só w w zroś­
nie, p o p y t nie zm ieni się znacznie.
L udzie nad a l b ę d ą palili p apierosy.
Jeśli celem je st zwiększenie d o c h o d ó w
p ań s tw a, p o d a t e k od w y ro b ó w ty to ­
niow ych okaże się skuteczny m in s tru ­
m e n te m . Jeśli j e d n a k celem jest o g r a n i­
czenie p a le n ia (być m o ż e rząd uznał
papierosy za d o b r o n ie p o ż ą d a n e sp o ­
łecznie), to p o d a t e k zaw odzi. K o n ie c z ­
ne m o ż e o k a z a ć się sięgnięcie d o innych
s p o s o b ó w od d ziały w a n ia n a p o p y t (np.
o strzeżenia przed szkodliw ością pale­
n ia d la z d ro w ia umieszczane n a o p a k o ­
w an ia ch papierosów ).
3 ___
W a ż n y m uzasadnieniem świadczenia
przez p a ń s tw o usług z zakresu służby
z d ro w ia je st to, że są one d o b re m
p o ż ą d a n y m społecznic. Inaczej m ó ­
wiąc, społeczeństw o uw aża, że ludzie
pow inni z tego dobra, korzystać. Być
m o ż e chodzi też o efekty zewnętrzne:
społeczeństw o chce unik n ą ć społeczne­
go k osz tu w postaci św iadom ości, że
oby w atele cierpią. W p r z y p a d k u nie­
k tó ry c h ro d z a jó w opieki zd row otne j
m o g ą w ystęp ow ać bardziej oczywiste
efekty zew nętrzne. Z e szczepieniami
przeciw ko pew nym c h o r o b o m wiążą,
się korzyści, któ ry ch je d n o stk i nie są
w stanie w pełni dostrzec; niemniej
z za pobie że nia epidemii skorzysta cale
społeczeństwo. W tym p rz y p a d k u m o ­
gą. p ojaw ić się rów nież k ło p o ty z in fo r­
m a cją . N a przykład ludzie m o g ą są­
dzić, że szczepienia przeciw ko c h o ro b ie
H c in e g o - M e d in a lub kokluszo w i są
n iep otrzeb ne. W p o dro zdz iale 4.2 p o d ­
ręc znika zostało om ó w io n y c h wiele
z tych spraw , je d n a k ich szczegółow a
an a liz a n a s tą p i później.
R ozdział 5
Reakcje popytu na zsmitiiy cen
i dochodów
W rozdziale 3 pozn a liśm y pojęcie r ó w ­
nowagi rynkow ej m iędzy p o p y te m i p o ­
dażą, k tó re ana liz uje m y do kła d n iej
w n a s tęp n y c h rozd z iała ch . W r o z d z ia ­
łach 5 i 6 o m a w ia m y czynniki o k re ś­
lające wielkość p o p y tu o r a z zasady
jego analizy.
Z p u n k tu w idzenia d o sta w cy to w a ­
ru bard z o ważną, s p r a w ą są. reakcje
p opy tu n a zm ian y cen. Ma przykład:
jak. zmieni się w ielkość p o p y tu , gdy
cena zostanie p o d n ie s io n a o 50 p e n ­
sów? Przy r o z w a ż a n iu r ó żn y c h d ó b r
lepiej jest b r a ć p od uw agę zmiany
względne (p ro c en to w e ) niż zm iany a b ­
solutne. S to s u n e k względnej zm iany
wielkości z a p o tr z e b o w a n ia n a o k re ślo ­
ne d o b r o d o względnej zm iany jego
ceny n az yw am y prostą cenową elastycz­
nością popytu, krócej — elastycznością
popytu.
Przy liniowym kształcie funkcji
po p y tu , a. ta k że przy wielu nielinio­
wych p o sta ciach tej funkcji, elastycz­
ność p o p y tu nic je st wielkością stałą,
lecz zm ienia się w zależności od p u n k ­
tu, w k tó ry m d o k o n u je m y jej p o m ia ru .
W p rz y p a d k u nieliniowej funkcji p o ­
pytu przy m ierzeniu elastyczności n a ­
leży b a d a ć efekty niewielkich zm ian
ceny. Przy n o r m a l n y m , o p a d a ją c y m
kształcie krzywej p o p y tu , p r o s t a elas­
tyczność cenowa, p o p y tu przyjm uje
wartości ujemne, p o n ie w a ż w zrost ceny
p o w o d u je s p a d e k ilości n a b y w a n eg o
doku: a.
G d y względna zmiana, p o p y tu (w
procentach.) jest większa od względnej
zm iany ceny, tzn. gdy elastęw ność p o ­
p y tu przyjm uje w artości n w s/e od — 1,
m ó w im y , że p o p y t je st r U T pwręy. Jeże­
li elastyczność kształtuje się w p r z e ­
dziale od 0 d o — 1, to m ó w im y , żc
p o p y t je st ffiieelasżyczHy (ściślej: m a ło
elastyczny —- przyp. tłum .). Elastycz­
ność p o p y tu zależy w dużej mierze od
dostę p n o ści su b sty tu tó w . Jeżeli dan e
d o b r o m a bliskie su b sty tu ty , to popyt
m o ż e być b a r d z o czuły iuczm ian y ceny,
czyli jest elastyczny. N a przykład', gdy
wzrośnie ce.ua. d że m u m a lin o w eg o
(przy in nych c z y n n ik a ch nic zm ien io ­
nych), n abyw cy sięgną po dżem t r u s ­
k aw k o w y , a w rezultacie popyt, na
dżem m a lin o w y zna cz nie zmaleje. Jeśli
je d n a k d a n e d o b r o nie ma. bliskich,
su b sty tu tó w , to reakcja, n a zm ianę ceny
będzie niewielka.
O gólnie biorąc, elastyczność popy tu
na w ąsko o kreślo n y rodzaj d o b r a (np.
rodzaj dże m u lub pasty do zębów ) jest
wyższa, a elastyczność p o p y tu na sze­
r o k o ujętą, g ru pę to w a ró w (np. żyw­
ność) jest niższa, p o n ie w a ż możliwości
substytucji są o granic zone . Jeżeli k o n ­
sum en ci rea g u ją pow o lnie na zm iany
cen, to elastyczność m ie r z o n a w długim
okresie będzie wyższa od m ierzonej
S it R o/.d/i:ii 5
w k ró tk im okresie. W ty m kontekście
długi okres to czas, w k tó r y m k o n s u ­
menci p rz y s to s o w u ją się w pełni do
zm ian eony.
W arlo ść liczbow a elastyczności
wskazuje, jak pod w pływ em zm ian y
ceny zm ieni się w ielkość w ydatków n a
d a n e d o b r o . Jeśli p o p y t jest elastyczny,
ro o b n iż k a ceny s p o w o d u je zwiększenie
sum y w y d a tk ó w ; gdy p o p y t je st nieela­
styczny, w ów czas o b n iż k a ceny w y w o ła
zm niejszenie w y d a tk ó w . Je st to w a ż n a
w sk az ó w k a cha d o s ta w c ó w to w a r u ,
gdyż w y d a t k j f p o n o s z o n c przez k o n ­
s u m e n tó w w y zn a cz ają ich utarg. W iel­
kość u ta rg u osiąga m a k s y m a ln y p o ­
ziom na przejściu m iędzy p o p y te m ela­
stycznym i nieelastycznym , tzn. w p u n ­
kcie, w k tó ry m elastyczność je st r ó w n a
— !. N a z y w a m y to elastycznością rów­
ną jfciiiiiisńci.
P ra k ty c z n e z a s to s o w a n ia elastycz­
ności popyiai są wielorakie. Na. p rzy ­
kład, z a s ta n ó w m y się, ja k i w pływ n a
p o ! i)ż i;n ie rolnik, ó w p r o d u lcuj ący ch
o k reślo n e p łod y rolne m o ż e m ieć klę­
ska n ie u ro d z a ju . Jeżeli popyt: na płody
rolne jest nieelastyczny, to w zro st ceny
w y w ołany zm niejszeniem p o d a ż y d o ­
prow adzi d o zw iększenia d o c h o d ó w
rolników . P o d o b n y efekt d a ł a b y z m o ­
wa wszystkich ro ln ik ó w d o tycząca
o g raniczenia r o z m ia r ó w pro d u k cji. Jest
to je d n a k tr u d n e d o urzeczyw istnie­
nia, g d y ż j a k w y k aż em y w je d n y m
•i. dalszych rozdziałów ~ w y łam u jąc się
z takiego p o ro z u m ie n ia poszczególni
w ytw órcy m o g ą o sią g n ą ć w iększe k o ­
rzyści.
Mieszaki! d b s ' ' ; cenowa popytu
m ierzy reakcje o o w i u n a o k reślo n e
d o b r o na zm ia n w < y innego d o b r a .
G d y d o b r a te są względem siebie k o m ­
p le m e n ta rn e , m ie s z a n a elastyczność ce­
now a będzie n a ogół ujem na; jeżeli są
s u b s ty tu ta m i, to m ie sz ana elastyczność
ce now a będzie d o d a t n ia . M ie s z a n a ela­
styczność c e n o w a p o p y tu jest zazw y­
czaj niższa od prostej elastyczności ce­
nowej.
Dochodow a elastyczność popytu m ie­
rzy reakcję po pytu n a o k reślo ne d o b r o
n a zm ianę po zio m u d o c h o d ó w k o n ­
sum e n tó w . D o b r a zwykle c h a r a k te r y ­
zują się d o d a t n ią elastycznością d o c h o ­
d o w ą popytu, a d o b r a niższego rzędu —
ujemną, elastycznością dochodową.
D o b r o o elastyczności do ch o d o w e j p o ­
pytu większej od jedności to dobro
luksusowe, n a to m ia s t d o b r o o elastycz­
ności do ch o d o w e j po p y tu mniejszej od
jedności to dobro pierwszej potrzeby
( d o b ro niezbędne).
U dział w y d atk ó w n a o kreślone d o b ­
r a w budżecie dom o w ym wskazuje na
sytuację dochodow ą k o n su m e n ta .
W m iarę w zrostu d o c h o d u rośnie
udział w y d atk ó w n a d o b r a luksusow e,
a maleje udział w y d atk ó w na d o b r a
n iezbęd ne (zwykłe i niższego rzędu).
Z n a j o m o ś ć elastyczności d o chodow ej
p o p y tu na różne d o b r a jest k o niecz­
na d o przew idyw ania zm ian w s t r u k ­
turze w y d a tk ó w k o nsum pc yjnyc h z a ­
ch od z ąc y ch pod wpływem w zrostu d o ­
ch odów .
W y kre ślając krzyw ą p o p y tu , s k u p ia ­
m y uw agę mi zależności między wiel­
kością. p o p y tu na d a n e d o b r o a jego
ceną, przy założeniu, że inne czynniki,
j a k d o c h ó d i ceny innych d ó b r , .p o z o ­
stają. nie zm ienione. Położenie krzywej
p o p y tu jest o kreślone właśnie przez te
p om in ięte czynniki. E lastyczność d o ­
c h o d o w a p o p y tu o r a z m ieszane elas­
tyczności cenow e w skazują tak że, j a k
przesunie się krzyw a po p y tu n a d a n e
d o b r o w p r zy p a d k u , gdy zmieni się
poziom d o c h o d u lub gdy zm ianie u l e g - ;
n ą ceny innych d ó b r. Z n a k tych elas­
tyczności (d o d a tn i łub ujemny) w sk a­
zuje kierunek, w ja k im przesunie się
krzyw a p o p y tu , a. wielkość elastyczn o­
ści p rzesąd za o skali przesunięcia.
59 Reakcji: p o p y tu n a zm iany cen i d o ch o d ó w
W obec przyjęcia założenia, że wszyst­ \ l . S to su n e k względnej z m ian y wiel-
kie inne czynniki są stałe, w skaźniki • kości z a p o tr z e b o w a n ia d o o d p o ­
elastyczności nie w y jaśniają, j a k zm ie­ w iadającej jej względnej zm iany
nia się s tr u k tu r a p o p y tu p od w pływ em dochodu.
inflacji. Jeśli inflacja jest zjawiskiem 2. U dział w y d a tk ó w n a ok reślo n e do-
pow szechnym w d a n e j g o sp o d a rc e, p o ­ ‘ b r o w całości w y d a tk ó w .
w od ując y m je d n a k o w y w z ro st w szyst­ 3. W ielkość z a p o tr z e b o w a n ia reaguje
kich cen (a ta k ż e p ła c i in n y c h d o ­ słabo n a zm iany ceny: elastyczność
chodów ), to m o ż n a przyjąć, ze s tr u k ­ w przedziale od 0 d o — 1.
tu r a p o p y tu nie ulegnie zm ianie, c h y b a 4. D o b r o o d o d a tn ie j elastyczności
że k o n su m e n ci niewłaściwie o ce n ią za­ d o ch o d o w e j p o p y tu .
chodzące r u ch y cen. W s k a ź n ik i elas­ 5:' D o b r o o ujemnej elastyczności d o ­
tyczności o p a r te n a za łożeniu ceteris ch odow ej po p y tu .
paribus są m a ło użyteczne, gdy j e d n o ­ 6. M i a r a reakcji p o p y tu na je d n o do-
cześnie zm ieniają się ceny wszystkich v b r o n a zm ia n ę ceny innego d o b ra.
d ó b r o r a z w ysokość d o c h o d ó w . 7. D o b r o o elastyczności d o ch o d o w e j
p o p y tu niższej od 1.
8. S tosu nek względnej zm iany wiel­
kości z a p o tr z e b o w a n ia d o o d p o ­
w iadającej jej względnej zm iany
Pojęcia i określenia , ceny.
9. T a k na z y w a n e d o b r a ch a rak te ry -
K a ż d e m u z pojęć o z n a c z o n y c h literami ' żują się tym , że w zrostow i ceny
p r zy p o rzą d k u j o d p o w ie d n ie określenie je d n e g o z nich tow arzyszy zwykle
o zn a cz o n e liczbą: zwiększenie po p y tu n a drugie d o -
\ bro.
.... (a) m ie sz a n a elasty czn ość ceno w a ,10. D o b r o o elastyczności d o chodow e j
p o p y tu p o p y tu większej od 1.
.... (b) p o p y t nieelastyczny 1 1. Iloczyn n ab y w a n ej ilości d o b r a i je ­
.... (c) długi ok res go ceny.
.... (d) udział w budżecie 12. W ielkość z a p o tr z e b o w a n ia reaguje
.... (c) d o b r o zwykle ( n o rm a ln e ) silnie n a zm iany ceny: elastyczność
.... (T), d o b r o niezbędne niższa od — 1.
.... (g) d o b r a su b sty tu cy jn e ( su b sty tu ­ T3. W ielkość w y d a tk ó w nie zm ienia się
po obniżeniu (lub podniesieniu) ce­
ty)
.... (li) p o p y t o elastyczności cenowej ny: c e n o w a elastyczność po p y tu
równej je dności ró w n a — 1.
.... (i) kró tk i ok res ,14. O kres niezbędny d o pełnego przy­
.... (j) d o c h o d o w a elastyczność p o p y ­ s to s o w a n ia się nab y w c ó w d o nowej
tu , , ceny.
.... (k.) p o p y t elastyczny 15. D o b r a charakLcryzuja.ee się h m , że
.... (1) d o b r o niższego rzędu w zrostow i ceny je d n e g o z nich t o ­
.... im) s u m a w y d a tk ó w warzyszy zwykle zm niejszenie p o ­
.... ¡ni d o b r a k o m p le m e n ta r n e pytu n a dru g ie d o b ro .
.... (o) d o b r o lu k su so w e I (.. O kres, w któ ry m trw ają jeszcze
.... (p) p ro s ta c e n o w a elastyczność p rzy sto so w a n ia n abyw c ów d o n o ­
po p y tu wej ceny.
 60 R ozdział 5 (51 R eakcje p o p y tu n a zm iany cen i d o ch o d ó w

2__ 3___
Zadaniu Rysunek fi.2 . Popyt cc e n e rg ię e ic k tr y c z s ii]
Tablica 5,3 przedstaw ia wielkość w y d a t­
Na p odstaw ie ocen elastyczności
ków pew nego g o s p o d a r s t w a d o m o w e ­
1___ prze d staw io n y c h w tablicy 5.2 w ykonaj
go n a d o b r a A , B , C i D o r a z w ysokość
poniższe polecenia.
T a b lic a 5.1 p r z e d s ta w ia n a b y w a n e ilo­ ty godn iow yc h d o c h o d ó w w d w ó c h k o ­
ści prażonej k u k u r y d z y przy różnych lejnych latach.
p o z io m a c h ceny: .a Oblicz udziały w y d a tk ó w n a p o ­
a W ykreśl krzy w ą p o p y tu , o d k ła d a ją c T ablica 5 .2 . Proste i m ieszane elastyczności szczególne d o b r a w budżecie gos­
cenow e popytu w M it wic p o d a r s tw a d o m o w e g o w poszczegól­
cenę n a osi pionow ej, a ilość n a osi
poziomej. W s to s u n k u d o 1% nych latach,
W z g lę d n a z m ia n a
!> Przypuśćm y, żc c e n a je d n o s tk o w a z m ia n y ceny: i) Oblicz d o c h o d o w ą elastyczn ość p o ­
z a p o trz e b o w a n ia
wynosi 1,20 £. O ile zm ieni się wiel­ n a: ż y w n o ś c iw in a p iw a pytu na k aż d e d o b r o ,
kość z a p o tr z e b o w a n ia po obniżeniu c Określ, k tó r e d o b r a są n o rm a ln e ,
Ż yw ność - 0,25 0,06 0,01
ceny o 0,30 £? J a k a byłaby o d p o ­ a któ re niższego rzędu.
W in o i -0 ,1 3 — 1,20 0,27
wiedź, gdyby ce n a w yjściow a była P iw o 0 ,07 0,41 — 0,85
inna?
c O blicz sum ę w y d a tk ó w n ab y w c ó w T ablica 5.3. D ochody i w ydatk i gospodarstw a dom ow ego
przy k aż d y m w sk a z a n y m p oziom ie
U d z ia ł
ceny. a Z in te rp re tu j proste cenow e elastycz­ D o b ro
W y d a tk i w £ w b u d ż ec ie D ola"o
(I Oblicz p ro s tą elastyczno ść c e n o w ą ności p o p y tu n a trzy w ym ienione (% )
D o c h o d ow a n o rm a ln e (N)
D o ln o lu k su so w o (L )
p o p y tu d la k a ż d eg o p o z io m u ceny d o b r a i wskaż, k tó r e z nich c h a r a k ­ e la sty c z n o ść lu b d o b ro
ro k 1 ro k 2 in h d o b ro
p o p y tu niż sz e g o
od 0,60 £ d o 2 , JO £. teryzują się p o p y te m elastycznym , 1 (d o c h ó d (d o c h ó d ro k 1 ro k 2 rz ę d u (Cr) n ie z b ęd n o (7v)
e N ary suj w ykres p rzedstaw iający su ­ a k tó r e nieelastycznym. 100 £) 20(1 £)
mę u ta rg u j a k o funkcję sp rz e d a w a ­ J i Ja k i wpływ n a spożycie w ina i piwa .. o '
A 30 50
nych ilości. W ielko ść u ta rg u o dłó ż w yw ierają zm iany cen żywności? J a ­ II 30 70
na osi pionow ej, a n a b y w a n ą ilość n a k a zależność występuje między żyw ­ C 25 20
osi poziomej, nością i p ozo stały m i d o b ram i? D 15 60 , '
i
i Przy jakiej cenie u ta rg je st najw ięk ­ c R y s u n e k 5.1 p rzedstaw ia funkcję p o ­
szy? pytu n a wino ( D ir). N aszkicuj, j a k n a
K Przy jakiej cenie elastyczność p o p y tu tę krzy w ą p o p y tu wpłynie w zrost cen
ró w n a się — 1? żywności i piwa. (I Określ, k tó re d o b r a są luksusow e,
TfcM kft 5 .4 . BodkłO''..':;';’, eDMityo.DOiB j}u\}yi*i
łi W ja k im przedziale cen p o p y t jest a któ re niezbędne.
elastyczny, a w ja k im nieelastyczny? D obra. E la s ty c z n o ś ć !
4__ ' .....!
Rysunek 5.1. Popyt on wino w Mit wic
X i ,7 '
K t ó r a z d w ó c h funkcji p o p y tu D D i cld y —0,1! !
T ablica 5 .1 . P o p y t na prażoną kukurydzę z 0 !
na rysu n k u 5.2 m o ż e prze dstaw ia ć
C Ilo ś ć Sum a P r o s ta k sz tałtow anie się p o p y tu n a energię
’ ' . nabyw ana w y d a tk ó w cenow a elektryczną w d ługim okresie, a k tó r a
(XąC 1 u (ty s. (u ta r g e la sty c z n o ść
' ' to re b e k ) w ty s. £) p o p y tu
w okresie k ró tk im ? O d p o w ie d ź u za­
sadnij. ,1 ™
; 2,1(1 10 ;■ K t ó r e z w ym ieniony ch niżej d ó b r m o ż ­
I .KO 20J 5___ na zaliczyć d o d ó b r niższego rzędu,
1,50 20 T a b lic a 5.4 p rz e d sta w ia d o c h o d o w ą a. k tó re d o d ó b r no rm aln y ch ?
1,2(1 40
0,90 50
elastyczność p o p y tu n a trzy d o b r a . O b ­ a D o b r o o elastyczności d o chodow e j
0,00 60 ś jaśnij k r ó tk o , jak. zm ieni się krzy w a p o p y tu —0,1. /
0,30 70 i • p o p y tu na k a ż d e z tych d ó b r pod l> D o b r o o mieszanej elastyczności ce­
wpływem s p a d k u d o c h o d ó w ? nowej p o p y t u + 0 , 3 .
02 Rozdział 5 f)3 R eakcje po p y tu na zm iany cen i d o ch o d ó w

e D o b r o o prostej elastyczności ce n o ­ Id 4. 1 P o p y t jest zw ykle b a r ­ okresie. P o d o b n ie n ależałoby p rzy ­

wej p o p y tu — 1,1. W różnych ok resa ch z a n o to w a n o w y­ dziej 1elastyczny w d ługim niż jąć, że d o c h o d o w a elastyczność p o ­
si D o b r o o elastyczności d o c h o d o w e j sokość d o c h o d ó w pewnej rodziny w k ró tk im okresie. pytu wzrośnie, gdy k onsu m enci bę­
popy! u -i-0,9'. i s tr u k tu r ę jej w y d atk ó w . T ablica 5.5 5. ”1:: S u m a w y d a tk ó w n a b y w ­ d ą m ieć więcej czasu n a p rzy sto s o ­
a D o b r o o proslej elastyczności c e n o ­ pokazuje, j a k kształtow ały się z a k u p y ców tw orzy sum ę u ta rg u s p rz e d a w ­ wanie się d o w zrostu d o ch o d u .
wej p o p y tu —0,2. boczku w ieprzow ego przy różnych p o ­ ców. Jeżeli p o d k re śla m y różnicę między
ziom ach d o c h o d u . 6. '■” U ta r g całk o w ity osiąga d łu g o - i k r ó tk o o k r e s o w ą elastycz­
Co ozn a cz a ,/• o->t. c e n o w a elastycz­ m a k s y m a ln ą wielkość, gdy elasty­ nością p o p y tu w odniesieniu d o
ność p o p y tu i >\ ", -1-0,3? czność p o p y tu je st r ó w n a — 1. elastyczności cenowej, a nie d o ­
T ab lica 5.5. D ochód a spożycie boczku 7. 1 ‘ - S zerokie g ru p y t o w a r o ­ chodow ej, to tylko dlatego, że
we, takie j a k żyw ność, c h a r a k te r y ­ zm iany p o z io m u d o c h o d u są zw y k ­
K o czn y d o c h ó d re a ln y Z ak u p y boczku
1 zują się n a ogól wyższą elastyczno­ le niewielkie.
(£) (k g /m iesiiic)
F lo ra Z ió łk o lubi d o b r ą herbatę, ale ścią p o p y tu niż k o n k r e tn e tow ary,
czasami pije rów nież kaw ę. D o fili­ 2 000 2,0
np. rum sztyki.
3 «o» 3,0
żanki kaw y w sypuje dw ie łyżeczki c u k ­ 4 000 3,5
8. I ■ D l a d ó b r k o m p le m e n ta r ­
ru, h e r b a ty zaś nie słodzi. Ja k ie znaki 5 000 4,0 nych m ie sz a n a c e n o w a elastycz­
(-1-, —) należy p o sta w ić przy m ie sz a­ 6 000 4,3 ność p o p y tu p o w in n a być d o d a t ­
7 000 4,4
Problemy do przemyślenia
nych cenow ych elastycznościa ch jej p o ­ nia.
K000 4,5
pytu doty czących tych trzech d ó b r? 9. L_ E la stycz ność d o c h o d o w a
mierzy reakcję p o p y tu n a z m iany 1___
-
realnej w artości d o c h o d u , czyli je ­ Ceny pew nych d ó b r w ykazują znaczne
3 a N arysuj w ykres obrazujący spożycie go siły nabywczej. w ah a n ia, a ceny innych są dosyć sta bil­
Jeżeli m asło i m a r g a r y n a m a j ą m iesza­ boczku (n a osi pionow ej) w za le ż n o ­ 10. i U d zia ł d o b r a n o r m a l ­ ne. Ja k i w pływ n a wahania, ccn różnych
ną elastyczność p o p y tu r ó w n ą 2, a cena ści od p ozio m u d o c h o d u (na osi nego w budżecie k o n s u m e n ta z a ­ to w a r ó w m a elastyczność cen ow a p o ­
masła w zrasta z 80 d o 90 p ensów za poziomej), wsze rośnie, gdy w z ra sta jego pytu?
¡'mil. to o ile p ro c e n t w zrośnie p o p y t n a b J a k a jest zależność między tymi d o ch ó d .
m a rg a ry n ę ? zm iennym i: d o d a t n ia czy ujemna? 11. __’ D __ Jeśli d w a d o b r a są s u b ­
/ ... , c Czy oz n a c z a to, że boczek, jest d o b ­ stytu tam i, to m ie s z a n a elastycz­ 2__
9 rem n o r m a ln y m czy też niższego ność c e n o w a p o p y tu p o w in n a być W yjaśnij, j a k w ym ienione niżej czyn­
Z a z n a c z w tabelce, k tó re z w ym ie­ rzęd u? ujemna. niki w pływ ają n a m ie sz aną elastycz­
n ion y c h d ó b r c h a r a k te r y z u ją się p o ­ d J a k w yglądałby wykres dla d o b r a 12. ________ P o w sz e c h n a inflacja p o ­ ność c e n o w ą p o p y tu na określone
pytem elastycznym , a k tó r e nieelasty­ niższego rzęd u? w oduje głębokie zm ian y w s tr u k ­ d o b ro .
cznym . turze po p y tu . a Preferencje k o n s u m e n ta prze sąd z ają­
13. ________ N ie u ro d z a j m a k a t a s t r o ­ ce o tym , czy tra k tu je o n d a n e d o b r o
falne sku tki d la ro ln ik ó w , gdyż j a k o d o b r o luksusow e lub d o b r o
T ak/N ie
P opyt P opyt
zmniejsza d o c h o d y ze sprzedaży niezbędne,
e la s t y c z n y n ie e la s ty c z n y płod ó w rolnych. b S zerokość kategorii d o b ra,
1.__ ___ __ Elastyczność ce no w a p o ­ 14. ____; T o , co jest słuszne z p u n ­ c D łu g o ść r o z p a try w a n e g o okresu.
C h le b pytu ukazuje reakcję wielkości p o ­ ktu w idzenia je d n o stk i, nie musi «1 D o s tę p n o ś ć su b sty tu tó w dan e g o d o ­
T e a tr
pytu n a zm ianę względnej ceny ' być słuszne d la społeczeństwa. bra.
W y c ie c z k i z a e n m i-
c v .n o
d o b ra. 1 odw rotnie.
P n e r y ia e le k t r y c z n a 2 . ____ ___N a całej długości liniowej 15. _ _ _ _ _ W z r o st d o c h o d ó w k o n s u ­
i i- ; iz funkcji po p y tu p ro s ta cenowa, elas­ m e n tó w to op ty m isty c zn y sygnał 3___
U s liie i a ,a s tr o n o m i­
tyczność po p y tu jest liczbą stalą. dla wszystkich p ro d u c e n tó w . G o s p o d a r k a pew nego kraju rozw ija się
czne
3. __ _____ Jeżeli p o p y t jest nieelas­ 16. <• W p r z y p a d k u z m ia n y cen pomyślnie. O czekuje się, że d o c h o d y
M le k o i p rz e tw o ry

O d z ie ż
tyczny, to obniżka, ceny zwiększy m ó w im y , żc p o p y t je st bardziej realne m ie sz k ań có w w ciągu najbliż­
wielkość w y d a tk ó w n a d a n e d o b r o . elastyczny w d ługim niż w k r ó tk im szych pięciu lat b ę d ą szybko rosły.
64 R ozdział ii 65 R eakcje popytu na zm iany cen i doctiodow

C ztery w y b ra n e to w a r y w ytw arzane 4__

w tym kraju m a ją n astępu jąco d o c h o ­ W y o b r a ź sobie, że kierujesz przedsię­
d o w e elastyczności p o py tu: biorstw em przew ozów a u t o b u so w y c h
i uzyskałeś następ u jące d a n e o elastycz­
ności p o p y tu n a po d ró że a u t o b u ­
E la s ty c z n o ś ć sowe.
D o b ra d o c h o d o w a p o p y tu a E lasty czn ość d o c h o d o w a —0,4.
A 0,46 b P r o s t a elastyczność ce now a — 1,2.
II - 1,73 c M ie sza n a elastyczność ce now a w sto ­
C 2,31 su n k u cło p o d ró ż y koleją 4-2,1.
I) 0,0

W ja k i sp o só b m o ż n a w ykorzystać Odpowiedz! i SiomcHtarze

te inform acje w sytuacji, gdy twoje
O ceń p e rspe kty w y r o zw o jo w e gałęzi przedsiębiorstw o notuje ak tu aln ie Pojęcia i określenia o 10 tys. torebek (przynajm niej w r a ­
w y tw arza jąc y ch pow yższe tow ary. straty? m ach przedstawionego przedziału cen),
i Ci) 5 (1) 9 (g) 13 (h) c i 4 Z o b . tablicę A.5.1.
2 (d ) 6 (a) 10 (o) 14 (c)
3 (b) 7 (1) 11 (rn) 15 (n)
4 (e) 8 (p) 12 (k) 16 (i) T ab lica A 5.1. Popyt aa prażoną iuduo-ydzę

N abyw ana Sum a P ro sta

Cc a
ilo ść w ydal kóvz c en o w a
Z adania to re b k i
(u ta rg ) elastyczność
{tys. to re ­
(£) bek) w tys. £ p o p y tu
1___ 21 ...7
2,10 10
a Z ob. ry su n ek A 5.1. 1,80 20 36 ...3 .
1,50 30 45 - 1,7
1,20 40 48 ..1
R ysunek A 5.1. P o p y t n a p ra ż o n ą iusk n ry d zę 0,90 50 45 -0 ,6
0,60 60 36 ...0,3
0,30 70 21

Z w ró ć m y uw agę, że przy cenie rów ­

Ilo ś ć (lys. lomlml;)
1) P oniew aż f u n k c ja p o p y tu jest w tym
p r z y p a d k u linią p ro stą, więc obniżce
ceny je d n o stk o w e j o 30 pensów
będzie tow arzyszy! w zrost p o p y tu
nej 30 p ensów nie m o ż e m y obliczyć
elastyczności w p r z y p a d k u obniżki
ceny, gdyż nie wiemy, j a k zachow a
się p o pyt, gdy cena sp a d n ie poniżej
tego p oziom u. M o ż e m y n a to m ia s t
obliczyć elastyczność w p r zy p a d k u
pod w y żk i ceny,
e Z o b . rysunek ASA.
f Przy cenie 1,20 £.
g Przy cenie 1,20 £. S u m a w ydatków
jest zawsze najw iększa w punkcie
o elastyczności równej - 1.
11» Elastyczny przy cenie powyżej 1,20 £,
a. nieelastyczny przy cenie poniżej
1,20 £.

:> -••• izlauiom ia. Z im » - v;iihix'ł

66 Rozdział 5
z y s z o s k ,15.2. W y d a tk i ardiyw ców
(u la rg sp rzed aw có w )
10 20 30 ,¡0 50 GO
Ilo ś ć i ryz lori,bok)
Z w ró ć m y u w agę aa to, że w zadaniu
tym elastyczność m ie r z o n a w różnych
p u n k ta c h krzywej p o p y tu przyjm uje
różne wartości liczbowe. Liniowej
liinkcji p o p y tu nic p o w inniśm y więc
określać ogólnie j a k o „elastycznej” lub
„nieelastycznej” . W n ie k tó ry ch p u n k ­
tach m oże o n a być elastyczna, a w in­
nych nieelastyczna.
a D o obliczenia pro sty ch elastyczności
cenow ych w yk o rz y stu je m y liczby za­
pisane w Lablicy 5.2 na przekątnej,
biegnącej od lewego górn eg o rogu
do p raw eg o d o ln e g o . N a przykład,
reakcję p o p y tu n a żyw ność n a z m ia ­
nę jej ceny opisuje elastyczność
0,25. P o p y t n a ży w ność jest więc
nieelastyczny, tak: j a k m o ż n a było się
spodziew ać. P o p y t n a piw o jest r ó w ­
nież nieelastyczny, ale reaguje na
/.iniany cen silniej niż p o p y t n a żyw ­
ność. P o p y t n a w ino jest n a to m ia st
elastyczny ( — 1,20).
67 R e a k c je popytu na zmiany c en i dochodów
!b A nalizu ją c m ieszane cenow e elasty­ Uwaga: D w oz n a c z a wyjściową się p o p y tu . W pły w s p a d k u d o c h o d u n a
czności p o p y tu w pierwszej ko lu m n ie krzy w ą p o p y tu n a w ino, D :, — k rz y ­ położenie krzyw ych p o p y tu n a d o b r a
tabelki widzimy, że np. w zrost ceny wił po p y tu n a w ino p o po dw y żc e cen X i Y ilustruje ry su n ek A5.4.
żywności spo w o d u je zm niejszenie żywności, D u — k rzy w ą p o p y tu n a
p o p y tu n a wino, lecz zarazem zw ięk­ wino po podw y żce ceny p iw a {przyp.
szy p o p y t n a piwo. O zna cz a to, że
tłum.). R ysunek A5..I. W pływ /.m ian do ch o d u na popyt
w p r z y p a d k u zm ian cen żywności,
żyw ność i wino za ch o w u ją się ta k jak 3___
d o b r a k o m p le m e n ta rn e , a żyw ność
Z ob. tablicę ASA.
i piwo p rz y p o m in a ją raczej z a c h o w a ­
nie się d ó b r s u b s t y tu c y jn y c h 1, 4___
c W z ro st cen żywności spo w o d u je Jeśli ro s n ą ceny energii elektrycznej
zmniejszenie p o p y tu n a wino, prze­ (przy innych c z y n n ik a ch stałych), to
su w ając krzyw ą p o p y tu w lewo, d o należy oczekiwać, że g o s p o d a r s t w a d o ­
położenia D h. —- tak j a k z a z n a cz o n o m o w e będ ą prze staw ia ć się n a inne
n a rys. A5.3 (żywność i wino są b o ­ źró d ła energii, np. in sta lo w a ć o g rz e w a ­
wiem d o b r a m i k o m p le m e n tarn y m i). nie gazow e m ie sz k a ń lub k o rzy sta ć
70
z k u ch e n ek gazow ych. J e d n a k ż e takie
zm iany nie n a s tą p i ą n a ty c h m ia s t, a w o ­
R ysn n ck A 5 .3 . P o p y t n a w ino w M itw ie
bec tego w k r ó tk im okresie p o p y t n a 6__
energię elektryczną będzie m a ło elas­ O kreślenia „ d o b r o niższego r z ę d u ”
tyczny (DD ). Bardziej elastyczny bę­ i „ d o b r o n o r m a l n e ” często są mylnie
dzie w długim okresie, co ilustruje in te rp re to w a n e przez stu de ntów . T e r ­
m iny te o d n o s z ą się d o reakcji p opytu
krzyw a dcl.
n a zm iany dochodu, a więc dotyczą
d o ch o d o w e j elastyczności po p y tu . D o ­
5___ bro a jest d o b r e m niższego rzędu, p o ­
K rz y w a p o p y tu n a d o b r o Z p o z o s ta n ie nieważ p o p y t n a nic m aleje przy w zro­
bez zm ian; elastyczn ość d o c h o d o w a ście d o c h o d u . D o b r o d jest d obrem
po p y tu jest w tym p r z y p a d k u r ó w n a 0, n o rm a ln y m , gdyż m a d o d a t n i ą elas­
a więc z m ia n a w ysokości d o c h o d u nie tyczność d o c h o d o w ą . W pozostałych
będzie m ia ła w pływ u n a ksz tałto w an ie p rzy p a d k ach : 1», c i e nie m o ż em y
M ie sz a n a elastyczność cenow a p o p y ­
Tablica A 5.2. D o c h o d y i w y d a tk i g o s p o d a rstw a dom ow ego
tu n a w ino względem ceny piwa jest
n a to m ia s t d o d a tn ia , co wskazuje, że U d z ia ł
D o b ro
W y d a tk i w i w b u d ż e c ie D o b ro
d o b ra te są substytutam i. W p rz y p a d ­ D ochodow a n o rm a ln e ( N )
lu k s u so w e (L )
(% ) e la sty c z n o ść lu b d o b r o
ku w zrostu ceny piwa krzy w a p o p y ­ D o b ra lu b d o b r o
ro k 1 ro k 2 p o p y tu n iż sz e g o
tu n a w ino przesunie się w praw o, d o (d o c h ó d ro k 1 ro k 2 n ie z b ę d n e ( K)
(d ocli ód rz ę d u (6')
położenia D . 100 ii) 20 0 ii)
30% 25% 2/3 N K
A 30 50
1 W ty c h p rz y p a d k a c h , k ie d y m ie sza n e c en o w e 70 30% 35% 4/3 N L
11 30
e la sty c z n o śc i p o p y tu p rz y jm u ją b a rd z o n isk ie 25% 10% -1 /5 G K
C 25 20
w a rto ś c i lic z b o w e, w n io s k o w a n ie o c h a r a k te r z e D 15 60 15% 30% 3 N L
z ależ n o ści m usi być o s tro ż n e (p rzyp . Z .M .).
68 R ozdział 5
stwierdzić, czy d a n e d o b r a są niższego
rzędu czy n o rm a ln e .
D o d a tn i a elastyczność c e n o w a p o ­
pytu o zn a cz a b a r d z o niezwykły kształt
w ykresu funkcji p o p y tu , n a k tó ry m
w zrost ceny p ro w a d z i d o w z ro stu p o ­
p ytu. T e n szczególny p rz y p a d e k będzie
o m ó w io n y w rozdz iale 6.
7__
D l a F lo r y h e r b a t a i k a w a są d o b r a m i
substy tu cy jn y m i (o d o d a tn ie j mieszanej
elastyczności cenowej), n a t o m ia s t cu­
kier i k a w a —- d o b r a m i k o m p le m e n ta r ­
nymi (o ujemnej mieszanej elastyczno­
ści cenowej). C u k ie r i h e r b a ta b ę d ą
p r a w d o p o d o b n ie m iały elastyczność
m ie sz aną bliską zeru lu b lekko ujem ną.
8__
P o p y t n a m a r g a r y n ę w zrośnie o 2 5 % .
9___
S zacun ki prostej elastyczności cenowej
dla ro d z a jó w d ó b r zbliżonych d o w y­
k a z a n y c h w ta blicy są p o d a n e w p o d ­
rozdziale 5.1 p o d ręc zn ik a .
Popyt
D o b ra e la sty c z n y
C h le b
T c a lr -1-
W ycieczk i z a g r a n i­
czne -1-
E n e rg ia e le k try c z n a
i gaz.
U słu g i g a s tr o n o m i­
czne + m ie s z a n a )
M le k o i p rz e tw o ry
O d z ie ż
10
a Z o b . ry sunek A5.5.
1) Z ależn o ś ć d o d a t n ia .
69 R eakcje p o p y tu n a zm iany cen i d o ch o d ó w
T ak/N ie
R ysunek A 5 .5 . Z ależn ość m iędzy spożyciem
boczku w ieprzow ego a poziom em dochodu
1. T a k (zob. p o d ro z d z ia ł 5.1 p o d rę c z ­
5-
nika) 2.
2. Nie. Jeżeli m a s z wątpliwości, p o ­
rów naj swoje odpo w ied z i w z a d a ­
niu 1.
3. Nie.
4. T a k . W dłu g im okresie k o n s u m e n ­
ci mają. większe m ożliw ości d o s t o ­
so w an ia s tr u k tu r y swych w y d a t­
Ja 2 - X
kó w d o p o z io m u d o c h o d u i relacji
cen.
1 - 5. T a k .
6. T a k (zob. p o d r o z d z ia ł 5.2 p o d r ę c z ­
nika, a także z a d a n ie 1).
L 1----- 1___ l___ l___ I___I I I
1 2 3 4 5 6 7 8 9 7. Nic. Im węższa je st k a t e g o r ia d o b ­
R o c z n y d o c h ó d re a lny ra, tym bardziej je st p r a w d o p o d o b ­
g o s p o d a rs tw a d o rn o w o g o (w tys. £)
ne, że m a o n o bliskie substytuty .
P o p y t będzie więc bardziej czuły n a
c Boczek je st d o b r e m n o r m a ln y m , p o ­ zm iany ceny.
niew aż je g o spożycie w zrasta w ra z ze 8. Nie.
w zrostem d o c h o d ó w . A le te m p o 9. T a k (zob. p o d ro z d z ia ł 5.7 p o d r ę c z ­
w zro stu k onsum pcji w m ia rę w zrostu nika).
d o c h o d u maleje, co w yraźnie w idać 10. Nie. U dział w budżecie będzie
n a wykresie, zwiększał się w ra z ze w zrostem
d Z ob . ry su n ek A5.6. T a k a zależność d o c h o d u tylko w tedy, kiedy elas­
m iędzy wielkością k on su m p c ji i d o ­ tyczność d o c h o d o w a p o p y tu bę­
c h o d e m jest niekiedy n a z y w a n a dzie większa, od .1. P o r. wyniki
krzyw ą Engła. obliczeń d o z a d a n i a 4.
Popyt
n ie e la s ty c z n y 11. Nie.
12. N iekoniecznie. Jeżeli relacje cen nie
zm ieniają się, a. d o c h ó d rośnie
R ysunek A 5 .6 . Z ależn ość m iędzy konsumpcji}
a dochodem w przypadku dobra niższego rzędu w tym sa m y m tem pie co ceny, to
-A
2 C e n o w a e la sty c z n o ś ć p o p y tu m ie rz y re a k c ję
+ w ąsk o ok reślo n e (np. k o n k r e tn y rodzaj
p o p y tu n a z m ia n ę cen y: d a n e g o d o b r u (e la sty c z ­
n o ś ć p ro s ta ) lu b in n e g o d o b ra , (e la sty c z n o ś ć
p rz y z a ło ż e n iu , że c en y p o z o sta ły c h
-1-
d ó b r n ie ulegaj;) z m ia n ie . W ty c h w a ru n k a c h
-1- z m ia n a c en y o k re ś lo n e g o d o b r a o z n a c z a j e d n o ­
c ze śn ie z m ia n ę relacji je g o c en y d o cen w sz y st­
kich p o z o s ta ły c h d ó b r . W ty m sen sie e la sty c z ­
n o ś ć c e n o w a p o p y tu in fo r m u je p o ś re d n io o tym ,
ja k popyL n a d a n e d o b r o re a g u je n a z m ia n ę
relacji c en . b e z p o ś r e d n io je d n a k e la sty c z n o ść
c e n o w a m ie rz y re a k c ję p o p y tu n a z m ia n ę ceny
D ochód
o k re ś lo n e g o , je d n e g o d o b r a (p r z y p . Z .M .) .
s t r u k t u r a w y d a tk ó w nic ulega
zmianie.
.13. N iekoniecznie (zob. po d ro zd z iał
5.3 p od ręc znik a ).
14. T a k (zob. p o d ro zd z iał 5.3 po d ręc z­
nika).
15. N ic. N ie k tó rz y p rodu ce nci w y tw a­
r za ją d o b r a niższego rzędu.
16. Tak.
IProiMeray s!» przemyślenia
1
P roble m zm ienności cen będzie d o k ła d ­
niej o m ó w io n y w rozdziale, 36.
W ska zó w ka : P rz y p o m n ij sobie, ja k ie
głów ne czynniki określają wielkość ela­
styczności. N a stę p n ie n ary suj kilką wy­
kresów ilustrujących wpływ, jaki na
w ysokość ceny w yw ierają przesunięcia
krzywej podaży, przy różnych p ozio­
m a c h elastyczności p o p y tu .
2
K lu c z o w e znaczenie w ty m zagadnieniu
m a czynnik, d — d o stę p n o ś ć s u b sty tu ­
tów. Jeśli istnieją, ła tw o d o s tę p n e s u b ­
sty tu ty d a n e g o d o b r a , to k o n su m e n t
będzie silniej reagow ał n a zm iany jego
ceny. W pływ pozo stałych czynników
m o ż n a in te rp re to w a ć w ten sam s p o ­
sób. D o b r o n ie zbę d ne m o ż em y r o z p a ­
tryw ać ja k o d o l n o , k tó re nie m a blis­
kich su b sty tu tó w ; p o p y t na takie d o b r o
będzie więc m a ło elastyczny. D o b r a
detergentu.) m a ją zazwyczaj wiele su b ­
sty tu tó w (inne g atunki i m a rk i), a z a ­
tem popyt n a nie m o ż e być bardziej
elastyczny. W przypadku, n iektórych
d ó b r p o p y t je st do ść sztywny w k r ó t ­
kim okresie, ale w dłuższym okresie
nabyw cy potrafią, lepiej d o sto s o w a ć się
d o z m ia n cen i w konsekw encji elas­
tyczność p o p y tu m ie r z o n a w długim
70 Rozdział 5
okresie będzie wyższa. Jeżeli m a m y
w d o m u z a in sta lo w a n e ogrzew anie ga­
zowe, to w k r ó tk im okresie nie m o ż e ­
my sk orzystać z innych n o ś n ik ó w e n e r­
gii.
3 ła m a c h ,,E co n o m ic Review ", S ep te m ­
Jeżeli p o trze bujesz w sk azó w ek , zob.
p o d ro zd z iał 5.6 po d ręc zn ik a .
4__
In fo rm a c je dotyczące elastyczności p o ­
pytu m o ż n a w y korzystać w d zia ła ln o ­
ści przedsiębiorstw a w r ó żn o rak i s p o ­
sób. P. Sm ith o m a w ia p o d o b n y p r o b ­
lem w k o lu m n ie P ytanie i odpowiedź n a
ber 1993.
Rozdział 6
Teoria wyboru konsumenta
W rozdziale 5 o m ó w iliśm y n ie które
czynniki w yzn aczające k ształt i p o ło ż e ­
nie krzywej p o p y tu n a o k reślo n e d o b ­
ro. T a k a k r z y w a p o p y tu je st rezultatem
decyzji p o d e jm o w a n y c h prze z wszyst­
kich poten cja ln y c h n ab y w c ó w . W tym
rozdziale ana liz uje m y d o k ła d n ie j decy­
zje poszczególnych n a b y w c ó w i w yjaś­
niam y, j a k s u m a tych decyzji u k ła d a się
w krzy w ą p o p y tu .
K o n s u m e n t nigdy nie m a pełnej sw o­
body w y b o ru w decyzjach d o ty czących
z a k u p u r ó żn y c h d ó b r . M o ż e m y z a ło ­
żyć, że sta ra się o n uzy sk ać m ożliw ie
najw iększą satysfakcję, ale o g ran ic zo n y
jest wielkością d o c h o d u , k tó ry m o ż e
w y d atk o w a ć, o r a z cen am i, k tó re m usi
zapłacić za poszczególne d o b r a . P rzy
tych o graniczeniach decyzje k o n s u m e n ­
ta będą u w a r u n k o w a n e je g o gustam i
i preferencjam i. M o d e l, k tó r y z b u d u je ­
m y w celu w yjaśnienia m e c h a n iz m u
w yboru d o k o n y w a n e g o przez k o n s u ­
menta., m usi uw zględnić cztery główne
elementy: m oty w a cje , d o c h ó d , ceny
i preferencje. D la up ro szc ze n ia r o z ­
patrz ym y decyzje d oty c zą ce z a k u p u
dw ó ch d ób r.
Z a c z y n a m y od ro z w a ż e n ia różnych
ko m binacji d ó b r d o s tę p n y c h d la k o n ­
sum enta. Są o n e o k re ślo n e przez og ra­
niczenie budżetowe, k tó re r o zg ran ic za
to, co jest osiągalne, od tego, co jest
nieosiągalne. W p r z y p a d k u dw ó ch
d ó b r jest to linia budżetowa, której
nachylenie zależy od relacji cen obu
dó b r, a p o ło ż en ie od wysokości d o ­
ch o d u , k tó r y m r o z p o r z ą d z a k o n s u ­
m e n t.
Preferencje k o n s u m e n ta są w yrażone
przez u kła d krzyw ych obojętności. K a ż ­
d a z tych krzyw ych u k azuje k o m b i n a ­
cje ilościowe o b u d ó b r zapew niające
ko n su m e n to w i ta k i sam poziom satys­
fakcji, czyli użyteczności. Z a k ła d a m y
przy tym , iż k o n s u m e n t potrafi p raw id ­
łow o uszeregow ać różne koszyki d ó b r
pod względem ich użyteczności o r a z że
będzie d ąż yć d o zdo b y c ia m ożliw ie
największej ilości d a n e g o d o b r a 1.
N ac hylenie krzywej obojętności
(tangens k ą t a nachylenia) w y ra ża k ra ń ­
cową stopę substytucji je d n e g o d o b r a
względem drugiego, tzn. t a k ą ilość je d ­
nego d o b r a , z której k o n s u m e n t m usi
zrezygnow ać, a b y zwiększyć o je d n o -
1 Z a ło ż e n ie to je s t s fo rm u ło w a n e n ie d o k ła d n ie .
M a ją c n a u w a d z e sw ó j d o b r o b y t, k o n s u m e n t
s ia r a się z m a k s y m a liz o w a ć su m ę u ż y te cz n o ści
c z e rp a n e j z n a b y w a n y c h lu b p o s ia d a n y c h d ó b r,
a n ie k o n ie c z n ie ich ilość. P r a w o m a le jąc e j u ż y te ­
c zn o śc i k ra ń c o w e j o rz e k a , że s u m a u ż y te cz n o ści
ro ś n ie w m ia rę z w ię k s z a n ia ilości d o b r a , ale ty lk o
d o p e w n e g o p u n k tu . D a lsz e z w ię k sz a n ie k o n ­
su m p cji z m n ie jsz a su m ę z a d o w o le n ia i p o ż y tk u .
T a k w ięc p o s tu la t p o z y s k iw a n ia m a k sy m a ln e j
ilości d ó b r je s t ty lk o c zę ścio w o z g o d n y z d ą ż e ­
n ie m d o m a k sy m a liz a c ji u ż y te c z n o śc i (p rzyp .
Z .M .) .
72 R ozdział 6
stkę ilość d r u g ieg o d o b r a , u trzym ując
bez zm ian łącz n ą w ielkość użyteczności
czerpanej z o b y d w u d ó b r . Z a k ła d a m y ,
żc zgodnie z preferencjam i k o n s u m e n ta
k r a ń c o w a stopa, substytucji m aleje, tzn.
krzywa o b o ję tn ośc i ulega spłaszczeniu,
w miarę, ja k p rz e su w a m y się p o niej n a
praw o w dół. O z n a c z a to, że d o d a t ­
kow a j e d n o s tk a d a n e g o d o b r a daje
więcej użyteczności, gdy d o b r a jest m a ­
ło w koszyku k o n s u m e n ta . Jeśli n a t o ­
m iast k o n s u m e n t m a sto s u n k o w o d u ż ą
ilość tego d o b r a , to d o d a t k o w a j e d n o ­
stka przyniesie m n ie jsz ą użyteczność.
Jeżeli preferencje k o n s u m e n ta są we­
w nętrznie zgodn e, to krzyw e o b o ję tn o ­
ści nie m o g ą się przecinać (wyżej p o ło ­
żonym k rzyw ym o boję tn o śc i o d p o w ia ­
da wyższy p o zio m użyteczności i satys­
fakcji - przyp. tłum.). D l a różnych
o só b krzyw e oboję tn o śc i m o g ą m ieć
różne nachylenie, zależnie od indyw i­
d u a ln y c h preferencji d o ty c zą cy c h r o z ­
w ażanych dó b r.
K o n su m e n t dąż y d o osiągnięcia m a k ­
symalnej su m y użyteczności, tzn. ja k
najwyższej krzyw ej obojętności. O siąg­
nie len cel w pu n k cie, w k tó r y m n a j­
wyższa d o s t ę p n a krzywa, obojętności
sty k a się z linią b u d że to w ą. Jest. to
je d y n y p u n k t, w k tó r y m nachylenie
krzywej oboję tn o śc i ( k ra ń c o w a s to p a
substytucji) zró w n u je się z nachyleniem
linii bud żeto w ej (relacją cen o b u d ó b r).
Teya.z łatw o z b a d a ć efekty zm ian
je d n e g o z c z y n n ik ó w o kreślających p o ­
pyt. N a p rzyk ład, z a k ła d a ją c stałość
cen i preferencji, m o ż n a pok az ać , ja k
na w ybór k o n s u m e n ta wpłynie zmiana,
d o c h o d u , która, zm ieni położenie (ale
nie nachylenie) linii budżetow ej. Z t a ­
kiej analizy m o ż n a w y p ro w a d z ić ścież­
kę wzrostu dochodu, k t ó r a p o k aż e, jak
zm iany p o z io m u d o c h o d u (przy innych
cz ynnika ch nie zm ien io nych ) b ę d ą
w pływ ać na. w ielkość k o n su m p c ji o b y ­
dw u d ó b r. Zależy to oczywiście od
tego, czy m a m y d o czynienia z d o b r a m i
n o rm a ln y m i czy z d o b r a m i niższego
rzędu.
W p o d o b n y sp o só b m o ż em y badać,
j a k zmieni się p u n k t w ybierany przez
k o n s u m e n ta pod wpływem zm iany ce­
ny je d n e g o dobra, (przy innych cz yn­
nikach stałych). W tym p rz y p a d k u
zmieni się nachylenie linii budżetow ej.
T a k ie analizy p ro w a d z ą d o ciekawych
w niosków . O bserw u jąc n a przykład,
j a k zm ienia się wielkość konsu m pcji
określone go d o b r a pod wpływem zm ia ­
ny jego ceny, uzyskujem y d a n e nie­
zb ędne d o w ykreślenia indyw idualnej
krzywej p o p y tu n a d a n e do bro .
R e ak c ję k o n s u m e n ta n a zm ianę ceny
m o ż n a p o tr a k t o w a ć jako w y p a d k o w ą
d w ó ch efektów. P o pierwsze, zmienia,
się w zględna cena. o b u d ó b r, co w y w o ­
łuje tzw. efekt substytucyjny. Po drugie,
zmiana, ceny w pływ a n a d o c h ó d realny
i siłę n abyw czą k o n su m e n ta . M a m y
wów czas do czynienia z tzw. efektem
dochodowym. W p r z y p a d k u d o b r a n o r ­
m a ln e g o o b a efekty działają w tym
sam ym k ie ru n k u , potw ie rdz ają c n a ­
sze przypuszczenie, że krzy w a p o p y tu
jest: linią o p ad a ją c ą . W p r z y p a d k u d o b ­
ra niższego rzędu efekty są przeciw ­
staw ne.
P rzypu śćm y, że cena ok reślo nego
dobra, spa da. W w yniku działania efek­
tu substytucyjnego p opyt na to d o b r o
rośnie. Jednocześnie w rezultacie s p a d ­
ku ceny wzrósł realny d o c h ó d k o n ­
sum e nta , a więc działa efekt d o c h o d o ­
wy. W p rz y p a d k u d o b r a n o rm a ln e g o
spow oduje on zwiększenie, a w przy pad­
ku d o b r a niższego rzędu - zm niejsze­
nie p o p y tu . Z reguły efekt su b sty tu cy j­
ny je st większy niż efekt d o ch o d o w y ,
ta k żc o b n iż k a ceny p o w o d u je zw ięk­
szenie p o p y tu , tzn. krzyw a p o p y tu jest.
m alejąca względem ceny. W m ało p r a w ­
73 T eoria w yboru k o n su m e n ta
d o p o d o b n y m p rz y p a d k u przew agi efe­
ktu d o c h o d o w e g o d o b r o niższego rzę­
du m ia ło b y rosnącą, k r z y w ą p op ytu
względem ceny (tzw. d o b r o Giffena);
jest. to j e d n a k p r z y p a d e k ta k rzadki, że
m ożem y go p o m in ą ć w dalszych ro z ­
w ażaniach.
A nalizując wpływ z m ia n y ceny j e d ­
nego d o b r a na wielkość k o nsum pcji
drugiego, m o ż e m y z b a d a ć mieszane
efekty cenowe. K ie r u n e k zm ian po p y tu
zależy od względnej siły d w ó c h efek­
tów: d o c h o d o w e g o i su bstytu cyjnego.
T a k a an a liz a m a jeszcze inne za­
stosow ania. M o ż n a ją , na. przykład,
wykorzystać d o oceny efektywności p o ­
m o c y rzeczowej lub pieniężnej św ia d ­
czonej przez p a ń s tw o w r a m a c h działań
m a jąc ych na. celu ograniczenie u b ó ­
stwa.
Należy zw rócić uw agę n a związek
między decyzjami in d y w id u a ln y c h k o n ­
su m e n tó w i k s z tałto w an ie m się krzywej
pop ytu na o k reślo n e d o b r o . Jeżeli p o ­
szczególne jednostki p o d e jm u ją decyzje
niezależnie, to rynk ow ą krzyw ą popytu
otrzy m ujem y, s u m u ją c p o z io m o in d y ­
w idualne krzyw e p o p y tu .
Pojęcia i określenia
K a ż d e m u z pojęć oznaczonych, literami
p r zy p o rzą d k u j o d p o w ied n ie określenie
ozna cz one liczbą:
.... (a) koszyk d ó b r
.... (b) użyteczność
.... (c) ścieżka w zrostu d o c h o d u
.... (d) o p tim u m k o n s u m e n ta
.... (e) og raniczenie b u d żeto w e
.... (f) krzyw a o bojętności
.... (g) efekt substytucy jny
.... (h) in d y w id u a ln a krzy w a p o p y tu
.... (i) k ra ń c o w a stopa substytucji
.... (j) linia b u dżetow a
.... (k) zasiłki rzeczowe
.... (i) m a ksy m a liz a c ja użyteczności
.... (m) efekt: d o c h o d o w y
.... (n) r y n k o w a krzywa, po pytu
.... (o) k o m p le m e n ta r n o ś ć
.... (p) d obro G i (Tc na
1. K rz y w a , k tó r a pokazuje, jak. zm ie­
nia się w ybierany prze z k o n s u m e n ­
ta koszy k d ó b r pod wpływem
zm ian p o z io m u dochoci u.
2. O kreślona k o m b in a c ja ilościowa
d ó b r n a b y w a n y c h przez k o n s u ­
m en ta.
3. S u m a indyw idualn ych krzywych
po p y tu wszystkich n a b y w c ó w d a ­
nego d o b ra.
4. Ilość jed n eg o d o b r a , z której k o n ­
su m e n t m usi zrezygnow ać, jeżeli
chce zwiększyć o je d n o s tk ę ilość
drugiego d o b r a , utrzy m u jąc n a nic
zm ien io nym p o ziom ie łączną uży­
teczność.
5. Sytuacja, w której różne d o b r a
m o ż n a k o n s u m o w a ć tylko łącznic.
6. P ro sta p rze dstaw ia ją ca m a k s y m a l­
ne ilości d w ó c h d ó b r , k tó re może
n a b y ć k o n s u m e n t.
7. P u n k t, w k tó ry m k o n s u m e n t osią­
ga m a k s y m a ln ą
(p u n k t styczności najwyższej osią­
galnej krzywej o bojęlności z linią
bu d że to w ą, w któ ry m krańco w a
sto p a substytucji dw óch d ó b r zrów ­
nuje się z relacją ich cen przyp.
th u n .) .
8. T a k ie d o b r o niższego rzędu, dla
którego efekt d o c h o d o w y jest
większy od efektu subsl.ytucyjne.go,
czyli krzywa, popytu, jest rosną.«:
względem ceny.
9. T a część reakcji k o n s u m e n ta na
zm ianę ceny, która, wiąże się ze
zm ianą jego siły nabywczej.
/■I R o zd zia ł 6 75 T eo ria w yboru k o n su m en ta

f N anieś n a ry su n e k linię b u d ż e to w ą 4
ki. Ta. część reakcji k o n s u m e n ta na
zm ianę ceny, k t ó r a w iąże się ze T a b lic a 6.1 prz e d sta w ia układ prefe­ z z a d a n ia l a . Czy m o ż e sz te ra z w s k a ­ K r z y s z to f z a sta n a w ia się n ad w yborem
zm ia n ą relacji cen. rencji A n d rz e ja dotyczący posiłków (F) zać kom b in a cję, k t ó r a z m a k sy m a li­ ilości dw óch n a b y w a n y c h d ó b r X i Y.
II. K rzyw a ilustru jąc a wszystkie k o ­ i rozrywek (ii), ukazujący j e d n a k o w o zuje su m ę użyteczności osiągalnej d la R y s u n e k 6.2 p o k a z u je kilka krzywych
szyki d ó b r o je d n a k o w e j użytecz­ d o b r e k o m b inacje ilościowe tych dó b r. A ndrzeja? o bojętności w y rażających jego prefe­
ności d la k o n s u m e n ta . W k o lu m n a c h zostały p o d a n e trzy ze­ rencje. P r o s ta B L l to jego linia b u d że­
I'2. Ś w iad czenia socjalne z b udżetu staw y (zbiory) tak ich kom binacji, to w a przy d a n y m poziom ie d o c h o d u
' p a ń s tw a d o k o n y w a n e w formie z k tó ry c h k ażdy c ha rakte ryz uje się in­ 3___ i d a n y c h cenach.
niepieniężnej. nym p o zio m em łącznej użyteczności, B a rb a r a z a s ta n a w ia się, j a k podzielić a Z ałó żm y , że preferencje K rz y sz to fa
!.!. Z ało żenie, zgo d n ie z k tó r y m k o n ­ a N ary su j trzy krzywe obojętności we­ pieniądze prz e z n a c z o n e n a z a k u p y płyt o r a z ceny d ó b r X i Y p o z o s ta ją stałe,
s u m e n t sp o śró d d o s tę p n y c h k o m ­ dłu g d a n y c h za w artych w tablicy, i sukienek. R y s u n e k 6.1 ilustruje jej lecz zm ienia się p oziom d o c h ó d u .
binacji d ó b r w ybiera tę, k tó r a daje o d k ła d a ją c liczbę posiłków n a osi linię budżetową, o r a z k rz y w ą o b o ję t­ W ykreśl ścieżkę w zro stu d o c h o d u ,
m u najw iększą użyteczność. pionow ej, a rozrywek n a osi pozio- ności. b Z aszereguj d o b r a X i Y d o jednej
14. Z b ió r takich ko m b in a cji d ó b r, mej. P rz y p o rz ą d k u j o z n a c z o n e n a w y k re ­ z d w ó ch kategorii: d o b r o n o rm a ln e
które są d o s tę p n e d la k o n s u m e n ta I» K t ó r a krzyw a w yznacza najwyższy . sie p u n k ty o d p o w ie d n im z d a n io m : lub d o b r o niższego rzędu,
przy d a n y m p o ziom ie d o c h o d u p ozio m użyteczności? 1) w y bór z a p ew n ia ją cy B a rb a r z e m a k ­ c J a k w y g ląda ła by ścieżka w zrostu d o ­
i d a n y c h cenach. c K t ó r a krzy w a w yznacza najniższy s y m a ln ą o sią g a ln ą użyteczność, ch o d u , gdyby o b a d o b r a były d o b ­
15. S um a za d o w o le n ia , ja k ie daje k o n ­ poziom użyteczności? 2) B a r b a r a k u p u je ty lk o płyty, ram i n o rm aln y m i?
su m e n to w i o k reślo n y ko szyk dóbr. d Rozważ następu jące k om b in a cje 3) w aria n t, k tó r y nie w y czerpuje k w o ­ d Czy m o ż n a byłoby wykreślić ścieżkę
16. K rzyw a u k a z u ją c a ilość dobra, n a ­ d ó b r: ty, k tó rą B a r b a r a p rze znac zyła n a te w zro stu d o c h o d u , gdyby o b a d o b r a
b y w a n ą przez k o n s u m e n ta przy I — 507?, 8 F, dw a dobra, były niższego rzędu?
różn ych p o z io m a c h ceny. II — 451?, 4 F, 4) k o m b in a c ja o tej samej użyteczności
III — 127?, 45F, jak d, ale nie n ie o sią g a ln a d la B a r­
R ysunek 6.2. D ecyzje K rzysztofa zw iązane
IV - - 257?, 167-, bary, z wyborem dóbr X i Y (przy zm ianie dochodu)
V —- 217?, 11F. 5) B a rb a r a k u p u je ty lk o sukienki,
U p o rz ą d k u j te k om b in a cje według 6) k o m b in a c ja lepsza niż d, ale nie o sią­
m a lejącego p o ziom u użyteczności, galna dla B a rb a ry .
l___ e Czy inform acje p o d a n e w tym z a d a ­
A ndrzej, m ie sz kają cy z rodzicam i, k o ­ niu wystarczaj:) do w yznaczenia op-
rzysta ze sty p e n d iu m w w ysokości 20 £ l. y rn;11n ej k. om b in acj i? Rysunek 6.1. W ybór B arbary d otyczący zakupu
ty g o d n io w o , k tó re wydaje n a posiłki płyt i sukienek
i na rozryw ki. O d k ła d a ją c liczbę posił­
ków na osi pionow ej, a. ilość rozryw ek T ablica 6.1. Preferencje Andrzeja dotyczące
nu osi poziom ej, wykreśl linię b u d że­ posiłków i rozryw ek
tow ą A n d rz eja dla. n as tępującyc h sy­ Z b ió r i Z b ió r 2 Z b ió r 3
tuacji. (« -’,) K f ,1 ( /A )
ii J e d n o s tk o w e ceny p o siłków ( P F)
E F E F E F
i rozrywek ( P r ) wynoszą. 50 p, 40.
1 40 10 12 45
ii />,. 50 p : P K I £. 4 34 12 35 14 40
c l ' r 1 £; P r --- 50 p. K 26 14 30 16 35
d P, - 4 0 p , /> . ; •:<) p. 1?. 21 17 25 18 30 5___
e P — 50 p i P 50 p, ale w ysokość 17 16 20 20 21 25 K r z y s z to f znó w d o k o n u je w y boru m ię ­
27. 12 25 16 27 20 dzy d o b r a m i X i Y. R ysun ek 6.3 jest
sty p e n d iu m w zrasta d o 25 £ n a ty ­ 2.9 9 30 14 33 17
dzień. 7 37 12 38 15
taki sam j a k 6.2. Z ałóżm y , że preferen­
34
40 5 43 10 44 13 cje K rz y sz to fa , je g o d o c h ó d i cena
O bjaśnij położenie linii bu dżetow ych 45 4 50 K 50 12 d o b r a Y p o z o s ta ją bez zm ian, ale zm ie­
i! i i: w p o r ó w n a n iu z si. nia się ce n a d o b r a X.
 76 R ozdział 6
a P o k a ż na w ykresie, j a k zm ienia się
popyt: K rz y sz to fa n a d o b r o X p od
w pływ em z m ia n n a ceny tego d o b r a ,
b Czy na p o d sta w ie tego w ykresu m o ż ­
na w yznaczyć krzy w ą p o p y tu K r z y ­
sztofa na. d o b r o X '\
c W yjaśnij, j a k zm ienia się p o p y t n a
d o b r o Y pod w pływ em zm ian ceny
d o b r a X.
R ysunek i;.3. D ecyzje K rzysztofa zw iązane
z wyborom dóbr X i Y (przy zm ianie ceny)
6__
K tó r e z p o d a n y c h poniżej twierdzeń
jest fałszywe?
K o n s u m e n t d ą ż ą c d o u z y s k an ia m a ­
ksym alnej użyteczności w y b iera punkt:
styczności swej linii budżetow ej z k rzy ­
wą obo jętności, ponieważ:
a) je st to najw yższa osią g aln a d la n ie­
go krzywa, obojętności,
b) w k aż d y m p u n k c ie p o ło ż o n y m n a
lewo od linii budżetow ej część d o ­
c h o d u p o z o s ta ła b y nie w y d a tk o ­
w ana,
c) wszystkie k o m b in a c je d ó b r leżące
n a p ra w o od linii bu dżetow ej są
nieosiągalne przy d a n y m poziom ie
dochodu,
d) p u n k t ten o z n a c z a najk orzystniejszą
relację cen,
c) w k aż d y m innym punkcie p o ło ż o ­
nym n a linii budżetow ej k o n s u m e n t
osiągnąłby mniejszą, sum ę użytecz­
ności.
7 ty n a sp a d e k ceny. (Uwaga: przy
K o n s u m e n t w ychodzi z p u n k tu P p o ło ­
żonego n a linii budżetowej (rysunek
6.4), a następnie w ybiera p u n k t Q.
K t ó r e z w ym ienionych niżej zdarzeń
m o g ło sp o w o d o w a ć to przesunięcie?
a Z m ia n a preferencji.
1) Niew ielka p o d w y ż k a ceny d o b r a
X o r a z większa p ro ce n to w o obniżka,
ceny d o b r a Y.
c P o d w y ż k a ceny d o b r a X o ra z m n ie j­
sza p ro ce n to w o p o d w y żk a ceny d o b ­
r a Y.
<1 S p a d e k realnego d o c h o d u ,
e Je d n a k o w y p ro ce n tow y w zrost d o ­
c h o d u nom in a ln e g o o r a z cen o b u
d ó b r.
R ysunek 6.4. Z m iana punktu rów now agi
8__
K rz y w e n a r y su n k u 6.5 p o k az u ją , j a k
D o r o t a reaguje n a o bniżk ę ceny bef­
sztyków , gdy d o k o n u je w y b o ru m iędzy
befsztykam i a kotle ta m i schabow ym i.
W yjściow ą linią b u d że to w ą je st p r o s ­
t a A B , a o dcinek O X [ ozn a cz a liczbę
befsztyków , k tó r e k u p u je D o r o t a . Po
77 'te o ria w yboru k o n su m en ta
obniżce ceny linia budżetowa, zajm uje
położenie A C , a D orota, k o n su m u je
teraz O X 2 befsztyków ,
a Zilustruj efekty d o c h o d o w y i s u b ­
stytucyjny określające reakcję D o r o ­
o m a w ia n ia tego te m a tu w p o d r o z ­
dziale 6.3 p o d ręc zn ik a posługiw ali­
śm y się p rz y k ła d e m w z ro stu ceny; tu
trze b a z a s to so w a ć tro c h ę inne pod ej­
ście).
I) Czy w świetle tej analizy befsztyk jest
d o b r e m n o r m a ln y m czy niższego
rzęd u?
c Czy efekty d o c h o d o w y i s u b s t y tu ­
cyjny d ziałają w tym sam ym czy
w przeciw nym k ie ru n k u ?
d W jakich w a r u n k a c h w z a je m n a r e la ­
cja tych efektów' byłaby inna?
6.5. U stalen ia D oro ty dotyczące
befsztyków i kotletów sch abow ych
W rzeczywistości nie z n a m y d o k ła d n ie
k rzyw ych obojętn ości. W iem y je d n a k ,
ja k ie są ceny, o r a z m o ż e m y dow iedzieć
się, jaki jest p o zio m d o c h o d u k o n s u ­
m e n ta ; w n ie k tó ry ch p r z y p a d k a c h m o ­
żemy ta k że w y su n ąć pew ne hipotezy na
te m at jego preferencji. P rzypuśćm y, że
obserw ujem y z a ch o w a n ie E ry k a w
d w ó ch r ó żn y c h syluacjach. W ybiera on
ilości d ó b r X i Y, m a ją c d a n y d o ch ó d
n o m in a ln y , lecz ceny w o b u sytuacjach
są różne. N a r y su n k u 6.6 p o k a z a n e są
obie linie budżetow e.
Wyjściową, linią, b u d ż e to w ą jest Ai),
p r o s ta C D jest n a to m ia s t n o w ą linią,
wyrażającą, sytuację zaistniałą, po p o d ­
wyżce ceny d o b r a X i obniżce ceny
d o b r a 15 P o c z ą tk o w o Eryk. wybrał
p u n k t E. Poniższe p y ta n ia dotyczą
p u n k tu , który zostanie w y b ra n y w n o ­
wej sytuacji.
u Czy m ożliw e jest, ab y Eryk wybrał
teraz punki: F, jeżeli w iad o m o , że nic
zmieniły się jego preferencje? O d p o ­
wiedź uzasadnij,
h Czy . m ożliw e je st (przy założeniu
niezm iennych preferencji), aby Eryk
w ybrał punkt. 0 7 O d p o w ie d ź uza­
sadnij,
c Jeżeli preferencje Eryka nie zm ienia­
ją. się, to na. ja k im odcin k u -linii
budżetow ej CD m o ż e znaleźć się wy­
b ran y przez, niego now y punkt?
<;! C o można, powiedzieć o preferen­
cjach E ry k a , gdyby w ybrał on
p u n k t (??
^ y s ia a c ic 6 .6 . W y b o r y E ry k u U o ly c y . ą c c
fja b y w a n y c S i tia .ś d eóbr A' H V
20 30
Dobro X
hi R o z d z ia ł 6
AiL.
U w aga: niniejszo z a d a n ie naw iązuje do
m a teria łu z a w a r te g o w za łączniku do
rozdziału 6 p o d r ę c z n ik a i o p ie ra się n a
założeniu, że p o tr a f im y zm ierzyć wiel-
k oś ć 11 ży teczn ości.
F ry d e ry k c z y ta cz aso p ism u i słucha
m uzyki z kaset. T a b lic a 6.2 p rz e d sta ­
wia w ielkość użyteczności, k tó r ą czer­
pie on z k o n su m p c ji r ó żn y c h ilości tych
dól)r przy d a n y c h r o z m ia r a c h k o n ­
sumpcji innych d ó b r . C e n a je d n o s tk o ­
wa c z a s o p ism a w ynosi 1,50 £, a cena
kasety 7,50 £. Z ałó żm y , żc fundusz
p rzeznaczon y n a z a k u p tych d ó b r w y­
nosi 30 £ miesięcznie i że obecnie
F ry d e ry k k u p u je za tę sum ę 2 kasety
i 10 czasopism . C h c e m y dow iedzieć się,
czy uzyskuje o n m a k s y m a l n ą użytecz­
ność, jaką. m o ż n a o sią g n ąć za te pie­
niądze.
a ile je d n o s te k użyteczności uzyskuje
F ry d e ry k z nab y w a n ej liczby kaset
i czasopism ?
]> Oblicz k ra ń c o w e użyteczności cz aso­
pism i kaset przy różnych r o z m ia ­
rach k o n su m p c ji ( k o lu m n y 3 i 6).
Tr.M ieii 6.2 . U ży lew .n o ść c za so p ism i k a s e t dla F ry d e ry k a
W ielk o ść C z a s o p is m a
k o n s u m p c ji
(liczb a U ż y te c z n o ść
jed n o s le k ) (w „ u U la c h ” )
2 11.
1 3
1 60
■) 111
\ 156
■1 106
a 232
6 265
7 205
!< 322
9 347
10 371
79 Teoria wyboru konsu men ta
c S p o rz ą d ź w ykres ilustrujący k sz tał­ k o n s u m e n t woli m ieć więcej, a nie Problemy do przemyślenia
tow an ie się użyteczności krańcow ej mniej.
k aset w zależności od r o zm iaró w 2. ________ K r z y w e o b o ję tnośc i nie
kon sum pcji, m o g ą się przecinać, jeśli preferen­ i___
d Czy m o ż em y ju ż stwierdzić, że F r y ­ cje k o n s u m e n ta są spójne. D o ty ch c za s zakładaliśm y, że krzywe
d e ry k uzyskuje m a k s y m a ln ą wiel­ 3. ________ N ac h y len ie linii b u d ż e to ­ obojętności m a j ą kształt linii o p a d a ją ­
k ość użyteczności? wej zależy tylko od relacji cen cych. W y n ik ało to z przyjętych założeń
e ile je d n o ste k użyteczności osiągnąłby dw ó ch r o z p a try w a n y c h d ó b r. d o tyczących u k ła d u preferencji k o n s u ­
F ry d e ry k w p rz y p a d k u , gdyby p rze­ 4. ________ O g ra nic zenie bud że to w e m e n ta . Z a k ład aliśm y n a przy kład, że
znaczył cały p o sia d an y fu n d u sz n a p okazuje m a k s y m a ln ą ilość je d n e ­ k r a ń c o w a s to p a substytucji je st zawsze
z a k u p kaset? go d o b r a , k tó r a je st d o s tę p n a przy m a lejąc a i że k o n s u m e n t chciałby m ieć
i Oblicz relacje użyteczności k r a ń c o ­ danej ilości dru g ieg o d o b r a . wszystkiego m ożliw ie najwięcej. Jeśli
wej czasopism i kaset d o ich cen przy 5. _______ K o n s u m e n t osiąga m a ­ je d n a k o k re ś lo n a o s o b a m a preferencje
różnych r o zm iarac h konsum pcji o bu k sy m a ln ą u żyteczność w punkcie, nie o d p o w ia d a ją c e tym założeniom , to
d ó b r (k olum ny 4 i 7). w k tó ry m linia b u d ż e to w a przecina wów czas krzyw e obojętno ści m o g ą
g J a k a k o m b in a c ja ilościowa cz aso­ się z k rzy w ą obo jętności. przyjąć o d m ie n n y kształt. P rzykłady
pism i kaset zapew niłaby F r y d e r y k o ­ 6. ________ W r a z ze z m ia n ą w y s o k o ­ tak ich sytuacji ilustruje rysunek 6.7.
wi m a k s y m a ln ą użyteczność osiągal­ ści d o c h o d u n o m in a ln e g o zm ienia W k a ż d y m z tych p r z y p a d k ó w przy
n ą przy d a n y m budżecie? się nachylenie o r a z położenie linii przejściu z I C l d o I C 2 i 7 C ( wielkość
budżetow ej. użyteczności rośnie. Z a s t a n ó w się nad
7. ________ T a k zw a n e d o b r a Giffemi k ażdym zestaw em krzyw ych obo ję tn o -
są d o b r a m i niższego rzędu.
T ak/N ie 8. ________ W szystkie d o b r a niższego
rzędu są d o b r a m i G iffena. R ysunek 6.7. N iekonw encjonalne układy
i. K rz y w e obojętności są 9. ________ Jeżeli d w a ro z p a try w a n e preferencji
zawsze m alejące w m iarę p rze su ­ d o b r a są d o b r a m i n o r m a ln y m i, to
( i> )
w ania się na p raw o, jeśli tylko ścieżka w zro stu d o c h o d u (p rz ed ­
staw iająca zm ian y k o s z y k a d ó b r
s p o w o d o w a n e przez, w zrost d o c h o ­
d u ) jest krzy w ą r o sn ąc ą.
10. ________ Jeżeli w z ra sta ce n a o k re ś­
lonego d o b r a , to efekt su b sty ­
ICascly
tucyjny zawsze p o w o d u je o g r a n i­
U ż y te c z n o ść MUm U ż y te c z n o ść U ż y tec z n o ść MU. czenie wielkości z a k u p ó w tego
k ra ń e o w ;i p (w „ u lila c h ” ) k ra ń c o w a d o b ra. D o b ro
P.
________ Jeśli p o pod w y żc e ceny
4 5 6 7
d o b r a X efekt su bstytu cyjny zo­ (c)
360 staje d o k ła d n ie z ró w n o w a ż o n y
630
przez efekt d o c h o d o w y , to X nic
KIO
945 jest ani d o b r e m norm alny m ,, ani
1 050 d o b re m niższego rzędu. -
1 140 12. ________ T e o r i a w y b o ru k o n s u ­ ~/c3
1 215 m e n ta z a k ła d a , że k o n su m e n c i w o ­
1 275 -/c,
1 320
lą o trz y m y w a ć zasiłki rzeczowe niż
1 350 zasiłki pieniężne. D o b ro X,.

80 R ozdział 6
ści i wyjaśnij istotę o p isa n y ch przez nie
preferencji. P o d a j p rzy k ła d y p a r d ó b r,
k tó re m o g ą o d p o w ia d a ć ta k im prefe­
rencjom.
2__
K r z y w ą p o p y tu ry n k o w e g o m o ż n a
p rzedstaw ić j a k o p o z i o m ą sum ę indy­
w idualnych k rzyw ych po p y tu , przy za­
łożeniu, że poszczególni k o n su m e n ci
m a ją niezależne preferencje. P rz y p u ść ­
m y jednak, że założenie to nic jest
spełnione. N a przy k ła d , m o ż e się z d a ­
rzyć, że k o n s u m e n t chce m ie ć więcej
ja k ieg o ś d o b r a ze w zględów prestiżo­
wych (niewielu ludzi m o ż e pozwolić
sobie n a je g o z a k u p ) lub k u p u je je ze
względu na m o d ę ( „ b o wszyscy k u p u ­
j ą ” ). Ja k i to m o ż e m ie ć wpływ n a
zależność między in dyw idu alnym i
krzyw ym i p o p y tu a r y n k o w ą krzy w ą
pop ytu?
3__
Czy p o d w y ż k a sta w ki p łac za godzinę
skłoni p r a c o w n i k a d o w y dłuże nia czy
też d o s k ró c e n ia czasu pracy? Ma
pierwszy rzut o k a w ydaje się, iż je st to
p ro b le m nie zw iązan y z za g ad n ien ia m i
o m a w ia n y m i w tym rozdziale. J e d n a k
preferencje k o n s u m e n ta d o ty c z ą nie
tylko n a b y w a n y c h d ó b r , ale rów nież
w y b oru m iędzy d o d a t k o w y m d o c h o ­
dem a czasem w olnym (Izn. ilością
czifsu poza p r a c ą z a w o d o w ą ). M o ż e m y
81 T eoria w yboru ko n su m en ta
więc wykreślić krzyw e ob ojętności w y­
rażające zależność między pozio m em
d o c h o d u (na osi pionowej) a czasem
w olnym (na osi poziomej). Rezygnując
z jednej godziny czasu w olnego, k o n ­
s u m e n t uzyskuje d o d a t k o w y d o c h ó d ,
któ re g o w ysokość zależy od stawki
płacy. M o ż e m y też wykreślić linię b u ­
d że to w ą o nachyleniu zależnym od
staw ki płacy: im wyższa płaca, tym
bardziej s tr o m a będzie linia b u d ż e to ­ Odphwiedzi i komentarze
wa. K o rz y sta jąc z tych w skazów ek,
z a sta n ó w się nad o d po w ied zią n a p o ­
sta w io n e pytanie. Pojęcia i określenia R ysunek A 6 .1 . K rzyw e olM ijęinośd A ndrzeja.
4__ 1 (c) 5 (o) 9 (m) 13 (1)
Felicja słuch a n a g r a ń z płyt k o m p a k ­ 2 (a) 6 0) 10 (g) 14 (e)
tow ych i o g lą d a kasety wideo. K tó r e 3 (n) 7 (d) 11 (!) 15 (b)
z p o d a n y c h niżej w a r u n k ó w p o w in n a
spełnić, aby osiągnąć m a k s y m a ln ą uży­
4 (i) 8 (p) 12 (k) 16 (h)
V u
teczność? \ \\ w
\ \
a U żyteczność k ra ń c o w a płyty musi
Zadania \ A \
być r ó w n a użyteczności krańcow ej
kasety wideo, \
b U żyteczność całk o w ita cz e rp a n a 1 X. '
- a /e,
z o b y d w u d ó b r m usi być je d n a k o w a , Jeżeli m a s z w ątpliw ości, j a k należy wy­ - xte .
c Iloczyny użyteczności krań cow ej i ce­ kreślić linię b u d ż e to w ą , to najprościej
ny d la o b u d ó b r m u s z ą być takie jest obliczyć, ile k a ż d e g o d o b r a m ó g łb y
same. za k u p ić A n d rz ej, gdyby przeznaczył n a 20 30
Ro/rywka
<1 S to su n ek użyteczności krańcow ej d o to całe sty p e n d iu m . Z a z n a c z k a ż d o ­
ceny m usi być je d n a k o w y d la o bu ra z o w o n a osiach liczbow ych o b a p o ­
d ó b r. d a n e p u n k ty i połą cz je linią p rostą.
c S to su n ek użyteczności całkowitej Ćwiczenie to p o k az u je , że zm ian a /c ,
czerpanej z każd ego z d ó b r d o jego ceny je d n e g o d o b r a zm ienia nachylenie f! K o m b in a c ja 111, p o ło ż o n a na k rzy ­
ceny m usi być jedn ak o w y . linii budżetow ej, nie zm ien iają c je d n a k wej I C V zapewnia, największą użyte­
długości o d c i n k a o d ło ż o n e g o n a d r u ­ czność. K o m b in a c je I i iV , poło żone
giej osi. J e d n a k o w a ( p ro p o r c jo n a ln a ) n a krzywej obojętności IC.„ są j e d ­
z m ia n a cen o b y d w u d ó b r — tak ja k n a k o w o d o b re. K o m b in a c ja U, p o ło ­
przy przejściu od a d o d — daje taki ż o n a n a krzywej I C V daje mniejszą,
sam efekt., j a k z m ia n a p o z io m u d o ­ użyteczność. K o m b in a c ja V; p o ło ż o ­
c h o d u z a d o e, a m ia n o w icie następuje na poniżej /C ’,, w yznacza najniższą
przesunięcie linii budżetow ej bez zm ia ­ użyteczność,
ny k ąta jej nachylenia. c Nie. A by w yznaczyć o p tim u m , trze­
ba. zn a ć rów nież ograniczenie b u d ż e ­
towe.
a Z ob. rysunek A6.1. f S z u k a n ą linią budżetowi) je st prosta
1) B.L n a r y su n k u A.6.1. Styka się ona
Iżkonomia. Z.biur vmi;iń
 82 R o /d zial 6
z krzy w ą o boję tn o śc i IĆ., w punkcie
o p a ra m e tr a c h : 20 je d n o s te k r o z r y w ­
ki i 20 j e d n o s te k posiłków . Jest lo
p u n k t za p ew n ia ją cy najwyższy p o ­
ziom użyteczności osiągalny przy d a ­
nym o g ran ic ze n iu bud że to w y m .
3 jed nej z krzywych obojętności (rysu ­
7~~ d; 4........ e\
2 r; 5 ó;
3 «; 6 - ..... f .
4 na strukturę zakupów
a Z o b . rysunek A6.2.
b Wraz. ze w zrostem d o c h o d u rośnie
k o n s u m p c ja d o b r a A '( d o b r o n o r m a l ­
ne), mtileje n a t o m ia s t k o n s u m p c ja
d o b r a Y (d o b ro niższego rzędu).
. c Ścieżka w zro stu d o c h o d u byłaby
k rzywą r o sn ąc ą.
<1! Nie. W sytuacji, w k tórej istnieją
tylko dw a d o b r a , o b a jednocześnie
nie m o g ą być d o b r a m i niższego rzę­
du. N a p rzykład, gdy zmniejszy się
doch ó d , a ceny p o z o s ta n ą bez zm ian,
w ów czas k o n s u m e n t z pew nością nie
zwiększy k o n su m p c ji o b u d ó b r.
Jtysmwk .'ii;.?.. Ś c ie ż k a w zrostu dochodu
5___
a P od w pływ em zm ian ceny d o b r a X
zm ienia się nachylenie linii b u d ż e to ­
wej, ale p rze cin a o n a oś Y n a d a l
w tym sam ym punkcie. M o ż e m y w y­
kreślić wiele linii budżetow ych,
z k tó r y c h k a ż d a będzie styczna d o
n ek A6.3).
R ysunek A 6 .3 . W pływ zm iany ceny dobra X
D o b ro X
b T a k . Z n a ją c wielkość d o c h o d u K r z y ­
sztofa, m o ż e m y obliczyć cenę d o b r a
X o d p o w ia d a ją c ą każdej linii b u d ż e ­
towej i odczytać, j a k a będzie wiel­
kość p o p y tu przy różn ych p o z io ­
m a c h ceny. P ew ne w y obrażen ie
o kształcie krzywej p o p y tu m o ż e m y
uzyskać, p o r ó w n u ją c d ługość o d c in ­
k ów w yznaczonych n a osi X przez
poszczególne linie budżetow e. Jeśli
wyjściowy p ozio m ceny przyjm iem y
z a 1, to dla linii budżetow ej B L 2
ce n a wyniesie o k o ło 33/14 = 2,36
(33 to długość odciętej B L X, a 14 to
d ługo ść odciętej B L 2). O d cz y tu ją c
ilość d o b r a -X, o trzym u jem y n a s tę p u ­
jący obraz:
83 'teoria wyboru konsum enta
ch o d u . M u sim y tu odpow ied zieć n a
Cena Ilość
2,36 2 pytanie, jaki p o zio m d o c h o d u n o m i­
I 15 n aln ego przy nowej relacji cen w y­
0,75 24 starczyłby d o za pew nie nia p ie rw o t­
0,59 32 nego p o z io m u użyteczności? M o g li­
P u n k ty te m o ż e m y zazn aczyć n a byśmy p o staw ić inne pytanie, a m ia ­
wykresie. T a k a ana liz a teoretycznie nowicie, ja k i pozio m d o c h o d u n o m i­
objaśnia k rz y w ą p o p y tu . W idzim y, n aln eg o pozw oliłby o sią g nąć now y
że położenie krzywej i jej kształt p ozio m użyteczności przy z a c h o w a ­
zależą od w ysokości d o c h o d u o r a z niu poprzedniej relacji cen? A b y o d ­
u k ła d u preferencji, pow iedzieć n a to pytanie, m usieliby­
c Przy wzroście ceny d o b r a X p o p y t śmy wykreślić in n ą h ip o te ty c zn ą li­
n a d o b r o Y w zrasta, co w skazuje nię b u dże to w ą: ró w n oległą d o A B ,
na w ystę p o w a n ie silnego efektu a styczną d o I C 2 (m ożesz to zro bić
su bstytucyjnego. sam , jeśli m a sz ochotę). T ę m e to d ę
n a z y w a się czasem m e t o d ą ek w iw a­
6__ lentnej zm iany d o c h o d u .
d).
7__ Rysunek A 6 .4 . E fekty obniżki ceny
Jeśli zm ienią się ty lk o preferencje, to
p u n k t Q p o zo s tan ie n a d a l nieosiąg al­
ny, a więc o d p o w ie d ź a m o ż e m y o d ­
rzucić. W w a ria n ta c h c i d linia b u d ż e ­
to w a przesuw a się w k ie ru n k u p o c z ą t­
ku u k ła d u w spółrzę d nych. W w a r ia n ­
cie e linia nie ulega zm ianie. T a k więc
właściw ą o d p o w ie d z ią je st b. S p ró b u j
naszkicow ać o d p o w ie d n ie linie b u d ż e ­
towe.
8__
a Z ob. ry su n ek A6.4. W sytuacji s p a d ­
ku ceny m u s im y p o k a z a ć w ynikający
z lego w zrost realn ego d o c h o d u .
W tym celu w y k re śla m y linię b u d ż e ­
to w ą D E , k t ó r a jest r ó w n o le g ła do
nowej linii budżetow ej A C , a je d n o ­ to Z w ykresu w ynika, że befsztyki są
cześnie styczna d o starej krzywej d o b r e m n o r m a ln y m , choc ia ż efekt
obojętności I C t . M i a r ą efektu s u b ­ d o c h o d o w y jest w tym p r zy p a d k u
stytucyjnego jest o dcin ek X 1X.i , s to s u n k o w o słaby,
a m iarą efektu d o c h o d o w e g o (zm ia­ c O b a efekty d ziałają w tym sam ym
ny realnego d o c h o d u ) — odcinek kie ru n k u .
X 2X 2. T e n sp o só b analizy efektu d E fekty byłyby przeciw staw ne, gdy­
d o c h o d o w e g o jest czasem naz y w an y by befsztyki były d o b r e m niższego
m e to d ą k o m p e n su ją cej z m ia n y d o ­ rzędu.
84 R ozdział 6 85 T eo ria w yboru k o n su m e n ta

9___ pism 371 je d n o s te k użyteczności, r a ­ e P rz ez n acz ając p ie niąd ze w całości n a 12. N ie. O gó lnie rzecz ujm ując, z a c h o ­
a T a k , całkow icie logiczny je st w y b ór zem 1001 jed n o ste k , z a k u p kaset, m ó g łb y z a k u p ić 4 k a s e ­ w anie sw o b o d y w y b o ru jest p o ­
p u n k tu F; k onie cz ne je st tylko, aby b Z o b . k o lu m n y 3 i 6 w tablicy A6.1. ty, uzy sk u jąc w ten sp o s ó b 945 j e d ­ tencjalnie k o rzy stn e dla. k o n s u ­
krzyw e o b o ję tn o śc i były n a tyle s tr o ­ c Z o b . ry su n ek A6.5. n o ste k użyteczności, czyli m n ie j niż m e n t a (zob. p o d ro z d z ia ł 6.6 p o d r ę ­
me, by p u n k t F — p o p r z e d n io nie­ (1 N ie, p onie w a ż nie uwzględniliśmy po p rze d n io , cznika).
osiągalny — leżał n a wyższej krzywej jeszcze relacji cen o b u d ó b r. f Z o b . k o lu m n y (4) i (7) w tablicy
obo jętności niż p u n k t E. A 6 .1 .
b Jeśli liry k ma. zg o d n e preferencje, to g D la u z y s k a n ia m a k s y m a ln e j użytecz­
R ysunek A 6.5. W ykres użyteczności krańcow ej
w ż a d n y m p r z y p a d k u nie m o ż e w y­ kaset dla Fryderyka ności F ry d e ry k po w in ie n r o z d y s p o ­ Problem y dii przemyślenia
brać p u n k tu G. P u n k t G, p o d o b n ie n o w a ć swe pieniądze w taki sposób,
j a k E, byl osią g aln y w m om e ncie 300 - aby z ró w n ać M U J P m z M UJP,.. i......
w yjściowym. E ry k m ó g ł także w y­ Z tablicy A6.1 w yn ika, żc n a s tą p i to O to pew ne w sk a z ó w k i:
brać jakiś p u n k t p o ło ż o n y wyżej w p r z y p a d k u , gdy z a k u p i o n 3 k a s e ­ a C o dzieje się, gdy przesuw am y się po
i bardziej n a p r a w o od G, co zw ięk­ ty i 5 czasopism . S u m a w y d a tk ó w krzywej obojętności? C o dzieje się
szyłoby ilość o b u d ó b r . W y b ra ł j e d ­ co nic zmieni się, n a t o m ia s t s u m a użyte­ z użytecznością., gdy ilość d o b r a Y a
nak E . G d y b y obecnie w ybrał p u n k t czności wyniesie w ów czas 1042 j e d ­ pozostaje niezm ienna, a ilość dobra.
^ 300
G, o zn a c z a ło b y to, że zmieniły się nostki. X a wzrasta? E w e n tu a ln y przykład:
je go preferencje. M o ż n a się o tym leki i słodycze,
p rze k o n ać, ry su jąc krzyw e o b o ję tn o ­ T a k /N ie b Jeżeli n a w e t b a r d z o lubisz pączki
ści styczne d o p u n k tó w E i G. O każe albo wuzetki, to za sta n ó w się, ja k
się, że krzyw e p rze cina ją się, co 1. T a k (zob. p o d ro z d z ia ł 6.1 po d ręc z­ czułbyś się p o zjedzeniu 50 sztuk lub
oznacza nie zg o d n o ść preferencji. 100 nika). więcej.
e CE. 2. T a k . c Ja k i będzie efekt substytucyjny zm ia ­
cl Preferencje E r y k a zmieniły się - - 3. T a k . ny cen? E w entu a ln y p r z y k ła d : lewe
por. k o m e n ta r z d o p u n k tu b. 4. T a k (zob. p o d ro z d z ia ł 6.1 po d ręc z­ i praw e buty.
nika).
111 5. Nie. W p u n k cie’ przecięcia istnieje
a Z 2 kaset F ry d e ry k uzyskuje 630 2 3 '1 5 G 7 8 9 10
zawsze m ożliw ość zwiększenia, uży­ 2 __
L ic z b a k a s e t
je d n o s te k użyteczności, a z 10 czaso­ teczności. M a k s y m a l n ą użytecz­ Uwaga: takie zjawiska, są niekiedy n a ­
ność k o n s u m e n t uzyskuje w p u n k ­ zyw ane efektam i s n o b iz m u i d e m o n ­
cie styczności linii budżetow ej stracji. 'Wpłynie to na nachylenie ry n ­
T ablica A 6 .1 . U ży teczn o ść czasopism i k a set dla F ryderyka
z najwyższą o sią g aln ą krzywą, o b o ­ kowej krzywej p opy tu.
W ie lk o ść C z a s o p is m a K a se ty jętności.
k o n s u m p c ji 6. Nie. N ac hylen ie linii budżetow ej
fiicz.ga U ż y te c z n o ść U ż y te c z n o ść A /t/„, U ż y te c z n o ść U ż y tec z n o ść M U ,. zależy wyłącznie od relacji cen, jej 3 ..
je d n o s te k ) (w „ u lila c h " ) k rań co w a (w „ u lila c h ” ) k ra ń c o w a
1\ położenie n a t o m ia s t — od w y so k o ­ Sytuację tę ilustruje rysunek A6.6.
1 2 3 4 5 6 7 ści d o c h o d u realnego, a nie n o m i­ KsztaSt. krzywej obojętności w yraża in­
nalnego. d y w id u a ln e preferencje d otyczące d o ­
1 60 360
7. T a k . d a tk o w e g o d o c h o d u i czasu wolnego.
2 ill 51 34 630 270 36
.1 156 45 30 810 180 24 8. Nie (zob. podrozdział. 6.3 p o d rę c z ­ Przy płacy w yrażonej przez prostą/- B L {
4 1% 40 26,7 945 135 18 nika). najlepszym p u n k te m jest A: 16 godzin
5 232 36 24 I 050 105 14 9. T a k . o d p o c z y n k u i 8 godzin pracy. Ścieżka
6 265 33 22 1 140 90 12 10. Nie (zob. p o d ro z d z ia ł 6.3 p o d ręc z­ b u d ż e to w a o z n a cz o n a li nią p rze ryw aną
7 295 30 2.0 1 215 75 10
8 322 27 18 I 275 60 8
nika).
4 347 25 16,7 I 320 4.5 6 11. Jeśli efekty d o c h o d o w y i s u b s ty tu ­ 2 S ta w k ę p ła c y w y ra ż a n a c h y le n ie linii b u d ż e to ­
10 371 24 16 1 350 30 4 cyjny są przeciw staw ne, to X m usi w ej; w yższej staw c e o d p o w ia d a b a rd z ie j stro m a
być d o b r e m niższego rzędu. lin ia b u d ż e to w a (p n -yp . Z .¡li.).
;v6 Rozdziel (i
o d p o w ia d a wyższej stawce piaey. W sy­
Rysunek A 6.6. W ybór m iędzy iJoiintkowyra
iłochiulens z r/.nszm w olnym tuacji przedstaw ionej n a wykresie d a n a
o so b a zdecyduje się więcej praco w ać,
a m niej od poczyw ać. D o sp raw y tej
jeszcze pow ró cim y w rozdziale 11,
gdzie stw ierdzimy, że rea k cja p r a c o w ­
n ik a n a podw y żk ę płacy byw a różna:
wyższa sta w k a płacy m o ż e go zachęcić
d o w ydłużenia czasu p rac y lub przeciw ­
nie — skłonić d o zm niejszenia liczby
prze p ra co w an y c h godzin (zob. p o d r o z ­
dział 11.4 podręcznika).
4__
P ra w id ło w a o d p o w ie d ź to d.
Rozdział 7
Zachowanie i organizacja
przedsiębiorstwa
P rz eanalizow aliśm y d o ść szczegółowo,
jak k o n su m e n c i podejmują, decyzje d o ­
tyczące ro d z a ju i ilości n a b y w a n y c h
d ó b r o r a z jakie czynniki określają
o g ó ln ą w ielkość p o p y tu n a d a n e d o b ­
ro. O becnie zajm iem y się z a ch o w a n iem
p ro d u c e n tó w . M u s im y odpow iedzieć
sobie n a kilka p y ta ń . J a k p o d e jm o w a n e
są decyzje określające w ielkość pod aż y
tego lub innego d o b r a ? K t o decyduje
o tym, j a k ą ilość d a n e g o d o b r a należy
w ytw orzyć i po jakiej cenie należy je
sprzedać? N a ja k ic h p rz e sła n k a c h o p ie­
rają. się takie decyzje?
N ajpierw m u sim y ustalić, k im są
producenci. W Wielkiej B ryta nii ist­
nieją trzy p o d s ta w o w e fo rm y o r g a n iz a ­
cyjne prze d sięb io rstw a h Najliczniejsze
są firmy jednoosobowe (sole traders), to
znaczy osoby p ro w a d z ą c e niewielkie
interesy na w łasny r a c h u n e k . Większe
prze d siębiorstw a m o g ą m ieć form ę
spółki jawnej (partnership), kierow anej
przez dw ó ch lub więcej w sp ó lników . Są
poza tym spółki akcyjne (companies),
w k tó ry ch w łasność dzieli się m iędzy
akcjonariuszy. S półki ak cyjn e s ta n o w ią
głów ną form ę o rg an iz a c y jn ą dużych
1 W in n y c h k ra ja c h w y o d rę b n ia się in n e fo rm y
w ła sn o śc i. W c w sz y s tk ic h k ra ja c h o d r ę b n ą g ru p ę
s ta n o w ię p rz e d s ię b io r s tw a p a ń s tw o w e , k tó ry c h
s ta tu s p ra w n y m o ż e b y ć ró ż n y (p r zy p . Z .M .) .
przedsiębiorstw . M ó w ią c o przedsię­
b iorstw ac h lub firm ach będziemy mieć
n a uw adze te właśnie fo rm y o rg a n iz a ­
cyjne.
Ż y w o tn o ść określonej firm y zależy
od jej rentow n ośc i o r a z od sytuacji
finansowej, zwłaszcza od do p ły w u g o ­
tów ki. Z ysk przedsiębiorstw a m ożem y
tr a k to w a ć j a k o n a d w y ż k ę przychodów,
czyli utargów , n a d kosztami. Stan fi­
n a n s ó w firm y zależy od rozkład o cza ­
sow ego p r zy c h o d ó w i k o sz tó w 2. Kosz­
ty o b e jm u ją w ydatk i n a płace, opłaty
za dzierżawę g ru n tó w lub obiek tów
(pomieszczeń), w yd atki biurow e itd.,
ale także odpisy am ortyzacyjne z tytułu
zużycia ś r o d k ó w trw ałych w d a n y m
o k r e s ie 2. Sytuację e k o n o m ic z n o -f in a n ­
sow ą spółki akcyjnej m o ż n a ocenić,
an alizu jąc d w a d o k u m e n ty : rachunek
wyników o r a z bilans.
B a rd z o w a ż n ą k a te g o rią e k o n o m ic z ­
n ą jest pojęcie kosztu alternatywnego
2 R ac z e j p rz y c h o d ó w i w y d a tk ó w . N a p rz y k ła d
o d p isy a m o rty z a c y jn e są s k ła d n ik ie m k o s z tó w
1 p o c łstaw ę w y d a tk ó w n a p o d trz y m a n ie m a ją tk u
trw a łe g o (w m ia rę z u ż y w a n ia się je g o s k ła d ­
n ik ó w ), a le n ie od zw iercied lają, bie ż ąc e j w y s o k o ­
ści w y d a tk ó w n a te n cel (p r z y p . Z .M .) .
2 W d z ia ła ln o ś c i p ro d u k c y jn e j trz y p o d s ta w o w e
s k ła d n ik i k o s z tó w to : p ła c e , k o s z ty su ro w c ó w ,
m a te ria łó w i e n erg ii oraz, a m o rty z a c ja ś ro d k ó w
trw a ły c h (p rzy p . Z .M .) .
 88 R o a lz m l 7
(opportunity cost). Jest to s u m a w a r to ­
ści u tra c o n y c h n a s k u te k n ie w y k o rz y ­
stania d a n y c h z a so b ó w w inny, n ajlep ­
szy z m ożliw ych sp o só b . N a przykład,
koszt a lte rn a ty w n y z a k u p u now y ch
m aszyn w y ra ż a się s u m ą zysków, któ re
m o ż n a by o s ią g n ą ć inw estując te same
fundusze na inne cele.
W teorii ek o n o m ii d o ś ć pow szechnie
za kła da się, że p rze d sięb io rstw a w sw o­
im d ziała n iu kierują, się z a s a d ą m a k ­
symalizacji zysków. P rz y jm uje się, żc
prze d sięb io rstw o u sta la wielkość p r o ­
dukcji na. ta k im poziom ie, ab y osiąg­
nąć ja k największy zysk, ro z u m ia n y
j a k o ró żn ic a d o c h o d ó w ze sprzedaży
i kosztów , zm ieniających się w za le żno­
ści od wielkości p rodukcji. W wielkich
prze d siębio rstw a ch m a k sy m a liz a c ja zy­
sku nie je st je d y n y m celem b ra n y m pod
uwagę. N a p rzy k ła d , n ie k tó rzy m e n e ­
d żerow ie k ierujący sp ó łk a m i akcyjnym i
są zain te re so w an i przede wszystkim
u trzy m an ie m sw ych sta n o w isk i nie są
skłonni d o podejm ow ania, ryzyka, n a ­
wet w tedy, gdy m o g ło b y to przyczynić
się d o zw iększenia zy sków przedsię­
biorstw a. C z ęsto b y w a też tak, że z a ­
robki k a d r y kierow niczej zależą raczej
od wielkości o b r o tó w firm y niż od jej
zysków. Z drugiej stro n y , k aż d y m e n e ­
dżer musi z d a w a ć sobie sp raw ę z tego,
że lekceważąc z a sa d ę m aksym alizacji
zysku m oże n a ra z ić firm ę na. b a n k r u ­
c tw o ,lu b przejęcie przez in n ą firmę, co
m o że go k o s z to w a ć u tr a t ę p rac y i w y­
stawić na s z w a n k jego reputa cję z a w o ­
d o w ą. P rzed się b io rstw a nie przestrze­
gające tej po d sta w o w e j zasady, j a k ą
jest d ąż enie d o m a k s y m a ln e g o zysku,
m uszą liczyć się z tym , że p o w stające
na rynku możliwości osiągnięcia d o d a t ­
kow ych zy sków z o s ta n ą w y korz ysta ne
przez firm y k o n k u ren c y jn e. D la te g o
założenie o m a k sym a liza cji zysku m o ­
żemy przyjąć j a k o d o p u sz c z a ln e u o g ó l­
nienie w naszych analizach.
R o z p a tru ją c decyzje p ro d u k c y jn e
przedsiębiorstw a z a k ła d am y , żc sta ra
się o n o zm inim a liz ow ać poziom k o sz ­
tów przy ustalonej przez siebie w ielko­
ści p ro dukcji. In n y m i słowy, po w y­
znaczeniu optym alnej skali produ kcji
k aż de przedsiębiorstw o dąży d o w y­
tw orzenia założonej ilości p r o d u k t u
w sp o só b najbardziej efektyw ny pod
względem wysokości k o s z t ó w 4.
Decyzje o tym, ile p ro d u k o w a ć , są
p o d e jm o w a n e przez p o ró w n a n ie u t a r ­
gu i k o sz tó w przy różnych p o zio m ac h
p rodukcji. Z ysk stanowi różnicę między
su m ą utargów i sum ą kosztów.
C a łk o w ity koszt prod ukcji rośnie
w ra z ze w zrostem wielkości produkcji,
trz e b a bow iem opłacić większą, liczbę
p ra c o w n ik ó w , zużyć więcej su row ców
i m a te ria łó w it:d., chociaż n ie które p o ­
zycje k o sz tó w (koszty stałe) są. niezależ­
ne od r o z m ia r ó w produkcji. P ro dukcja
n a niewielką, skalę m o ż e być s to s u n ­
kow o d ro g a, ale w m ia rę jej zw iększa­
nia m o ż e w ystąpić w zrost efektywności
przejaw iający się w obniżce kosztów
w ytw o rzenia d o d a tk o w y c h je d n o s te k
p ro d u k cji (kosztów krańcowych). Po
przekroczeniu pew nego p u n k tu p r o d u ­
kcja staje się p o n o w n ie mniej efektyw ­
n a i koszt krań c o w y rośnie. Pojęcie
k osz tu k rań c o w e g o m a du że znaczenie
J e s t to , n ie ste ty , b łę d n a in te rp r e ta c ja z a s a d y
e fe k ty w n o śc i. S u g e ru je o n a , że p ro d u c e n t u s ta la
n a jp ie rw o p ty m a ln ą w ie lk o ść p ro d u k c ji (z a p e w ­
n ia ją c ą m a k s y m a ln y zysk), a n a s tę p n ie s ia r a się
w y tw o rz y ć ją p o m o ż liw ie n a jn iż sz y m k o szcie.
T a k n ie je st. W y b ie ra ją c o p ty m a ln ą w ie lk o ść
p ro d u k c ji z p u n k tu w id z en ia m a k sy m a liz a c ji zys­
k u , p ro d u c e n t z m ie rz a d o z a p e w n ie n ia o p ty m a l­
n e g o s to s u n k u u ta rg u d o k o s z tó w , n ie zaś d o
m in im a liz a c ji k o s z tó w . O p ty m a ln a ze w zg lęd u n a
w ie lk o ść z y sk u s k a la p ro d u k c ji w cale n ic m u si
b y ć p ro d u k c ją n a jta ń s z ą . T y lk o w w a ru n k a c h
w o ln e j k o n k u re n c ji i je d y n ie w d łu g o o k re s o w e j
te n d e n c ji o p tim u m e k o n o m ic z n e p rz e d się b io r-
s lw a (m a k s y m a ln y z y sk ) p o k ry w a się z o p tim u m
te c h n ic z n y m (m in im a ln y k o s z t) (p r z y p . Z .M .) .
89 Z achow anie i o rg an izacja przed sięb io rstw a
w analizie e konom icz nej: często b o ­ zysków. G d y zaś u ta rg k ra ń c o w y jest
wiem .stajemy przed p ro b le m e m , czy niższy od k osztu k ra ń c o w e g o , wówczas
w a rto d o k o n a ć niewielkiej z m iany zysk. m o ż n a zwiększyć tylko przez
określonej decyzji, tzn. czy przyniesie zmniejszenie produk cji. T a m e to d a wy­
o n a p o ż ą d a n e efekty. z n aczania p o z io m u produkuj i p rz y n o ­
S u m a utargów (u ta rg całkow ity) ró w ­ szącego m a k s y m a ln y zysk je st to ż sam a
nież zmienia się w raz ze w zrostem lub z p o sz ukiw anie m p oziom u produkcji,
spadkiem produkcji. Sposób, w jaki przy k tó r y m nad w y ż k a utargu c a łk o w i­
zmienia się utarg, zależy od kształtu tego nad kosztem ca łkow itym staje się
krzywej po p y tu na w yroby danego największa.
przedsiębiorstwa. N ie należy jej mylić X wielu, p o w o d ó w wygodniej jest.
z krzyw ą popytu rynkow ego, odzw ier­ posługiw a ć się w analizie krańcow y m i,
ciedlającą łączny popyt, ry n k o w y n a a nie całkow itym i wielkościami utargu
d any p r o d u k t. Niewielki producent, i kosztu. Nici mii i trzeba ró w nież z b a ­
działający ja k o jed en z wielu do staw có w dać, j a k ks 'Nfiij, się wielkości cał­
określonego w y ro b u , często nie m a żad ­ kow ite. Ma przykuul. jeżeli utarg cał­
nego wpływu na cenę, po której sprze­ kowity, niezależnie od wielkości p r o d u k ­
daje swój p r o d u k t, ale m o ż e sprzedać cji, nie p o k r y w a całości kosztów , to
praktycznie k a ż d ą ilość to w a r u p o cenie zrów nanie M C == M R zapewni m in im a ­
obowiązującej ak tu alnie n a rynku. lizację strat; w arto je d n a k sprawdzić,
W p rz y p a d k u przedsiębiorstwa działają­ czy nie lepiej byłoby z a m k n ą ć n ie re n­
cego w w a ru n k a c h wolnej konkurencji tow ne przedsiębiorstw o. D o kwestii tej
utarg krańcowy (tzn. przy rost utargu p o w róc im y w rozdziale 8.
całkow itego zw iązany ze w zrostem p r o ­
dukcji o je d n o stk ę ) ró w n y jest cenie,
która określa, wielkość uta rg u ze sprze­
daży każdej d o d a tk o w e j je d n o stk i p r o ­
d u k tu . T e n a to m ia st przedsiębiorstwa,
»jęcia i określeni
które mają. d o czynienia z o p ad a ją cą
krzywą po p y tu na swój p ro d u k t, notują, K a ż d e m u z pojęć o zn a cz o n y ch literami
spadek utargu krańcow ego w m ia rę p r zy p o rzą d k u j o d po w iedn ie określenie
zwiększania produkcji, gdyż chcąc oznaczone liczbą:
sprzedać więcej, m uszą obniżyć cenę.
T ak ie przedsiębiorstwo uzyskuje ze (a) u ta rg całkow ily
sprzedaży ostatniej je dnostki p r o d u k tu (b) ak tyw a
utarg mniejszy niż na poprzedniej jed­ (c) zysk
nostce i mniejszy od średniego utargu, (d) zysk nic podzielony
je dno stko w ego z całej sprzedaży, ró w ­ (e) fi rm a jed n o o s o b o w a
nego cenie. bilans
(0
M o ż n a wykazać, że maksymalną, wiel­ \g) ra c lim v l w yników
kość zysku zapewnia, taki p o zio m p r o ­ (h) kos 1 f .okowity
dukcji, przy k tó r y m k o sz t krań c o w y (i) kosd t.m cow y
zrów n uje się z utargiem k ra ń c o w y m (i) koszt a lternatyw ny
(M C = M R ). D o p ó k i u ta rg k ra ń c o w y (k) kosz t księgowy
jest. wyższy od k o sz tu krań c o w e g o , (1) k ap i tal rzeczo wy
p rzedsiębiorstw u opła ca się zwiększać (m) s p ó łk a ja w n a
produ kcję, gdyż l.o pow iększa sumę (u.) pasywa
9<ł R o /d zia! 7
... (O) a m o rty z a c ja
... (p) s p ó łk a z o g r a n ic z o n ą o d p o w ie ­
dzialnością.
... (c|) u ta rg k ra ń c o w y
... (r) z a p asy
... (s) s p ó łk a akcyjna
... (1) d y w id e n d a
... (u) zysk n ad zwyczaj ny
... (v) d o p ły w go tów ki
... (w) przejęcie prze z in n ą firm ę
... (X) problem pana i sługi
1. F irm a b ę d ą c a w łasnością jednej
osoby, k tó r a o trz y m u je całość zys­
k ów i ponosi całą o d p o w ied z ia l­
ność za e w e n tu a ln e straty.
2. F irm a b ę d ą c a w sp ó ln ą w łasnością
ak cjonariu szy .
3. F irm a będąca w łasno ścią dw óch
lub więcej o só b fizycznych, które
dzielą, się zyskiem i są. w sp ó ło d ­
pow iedzialne za e w e n tu aln e straty.
4. Część zysków , która, nie jest: re-
inw estow aiui w przedsiębiorstwie,
lecz jest. w y p ła c a n a a k c jo n a riu ­
szom.
5. N a d w y ż k a zysku nad d o c h o d e m ,
kió ry właściciele firmy m o g lib y
uzyskać, p ożyczając k o m u ś swój
k apitał w edług ry nkow ej stopy
p roce n tow ej (tzn. n a d w y ż k a zysku
nad o p ro c e n to w a n ie m w yłożonego
kapitału).
6. W pływ y g o tó w k o w e n e tto danej
firmy w o k re ślo n y m czasie.
7. T o w a r y trz y m a n e w m a g a z y n i e 5.
8. Przejęcie przedsiębiorstwa, przez
inną firmę p o p rze z w y k u p łub
w z a m ia n za długi.
T P rz y ro st uta rg u całkow itego uzys­
kany wskutek, zwiększenia, p r o d u k ­
cji (lub sprzedaży) o jed n o stk ę .
’ W pi u l id u o i I ii. p ro d u k c y jn y m z n p a s y
sk.I:u 1: 1 1 1 u, li/.o c h p o zy cji: s u ro w c ó w i m n le ria -
lów , w y ro lio w p o to w y c h o ra z p ro d u k c ji w to k u
Ip rz y p .
10. U b y te k wartości m a szy n i u r z ą ­
dzeń, b u d y n k ó w i innych śro d k ó w
trw ałych w sk u te k ich zużycia.0.
1!. P rz yrost k osztu całkow itego s p o ­
w o d o w a n y zwiększeniem p r o d u k ­
cji o jednostkę.
S2. S tan p o sia d a n ia firmy (wielkość
m a ją tk u ).
13. Z estaw ienie a k ty w ó w i pasyw ó w
firmy.
14. S półka, za z o b o w ią za n ia której
właściciele o d p o w ia d a ją tylko d o
wysokości wniesionych udziałów.
.15. Część zysków n etto (po o p o d a t ­
ko w an iu ) pozostająca, w przedsię­
biorstwie, nie w yp łac o n a a k c jo n a ­
riuszom w form ie dyw idendy.
Só. Z estaw ienie p rzyc hod ów i w y d a t­
ków firmy za d a n y okres.
17. C ałość w y d a tk ó w n a produkcję,
o b e jm u ją ca z a ró w n o koszty stałe,
j a k i zm ienne (t.zn. zależne od wiel­
kości produkcji).
.18. Z o b o w ią z a n ia firmy.
19. M aszyny, u rządzenia i b u d ynki
(p ro dukc y jne, h an d lo w e i u sługo­
we).
20. Wpływy firmy ze sprzedaży to w a ­
rów i usług, rów ne sumie w y d a t­
kó w poniesion ych przez n a b y w ­
ców.
21. N a d w y ż k a u ta rgu całkow itego nad
s u m ą kosztów .
22. S um a faktycznie poniesionych w y­
d a t k ó w firmy w d a n y m o k r e s i e 7.
23. Sytuacja, k tó r a m o ż e w y n ik n ąć
z k o n fliktu interesów m iędzy w łaś­
cicielami przedsiębiorstwa a m e n e ­
dżeram i.
“ A m o rty z a c ja je st p rz y b liż o n ą , k sięg o w ą ln ia n i
zu ży c ia ś ro d k ó w trw a ły c h i n ie o d z w iercied li^
ta k ty c z n e g o s to p n ia z u ż y c ia (p rzy p . Z .M .) .
7 E lem e n te m k o sztu k sięg o w e g o je st je d n a k
a m o rty z a c ja , k tó r a nie o d z w ie rc ie d la ta k ty c z ­
n y c h w y d a tk ó w n a o d tw o rz e n ie z u ż y ty c h ś r o d ­
k ó w trw a ły c h , p o n ie sio n y c h w d a n y m o k re sie
(p rzyp . Z .A /.).
91 Z achow anie i o rg an izacja przed sięb io rstw a
24. S tra ta z w ią z a n a z n ie w y k o rz y sta ­
niem pew nych ś r o d k ó w w najlep­
szy o d m ie n n y sp o só b .
Zadania
l__
Poniżej p o d a je m y k r ó tk ie opisy działal­
ności czterech h ip o te ty c zn y c h firm.
W sk aż, k t ó r a z nich jest: firm ą j e d ­
n o o s o b o w ą , s p ó łk ą j a w n ą i s p ó łk ą a k ­
cyjną.
a F i r m a „ P o r a c h u n k i ” św iadczy usługi
k o n su ltin g o w e w zakresie s p o r z ą d z a ­
nia i oceny b ila nsó w o r a z s p r a w o ­
zd ań finansow ych. F i r m a z a tr u d n ia
na etacie pięciu biegłych księgow ych,
którzy p a r ty c y p u ją w zyskach
i wspólnie o d p o w ia d a ją za e w e n tu a l­
ne straty, gdyż o d p o w ie d z ia ln o ść fir­
m y za jej z o b o w ią z a n ia nic je st o g r a ­
niczona.
b W in cen ty P opsuj p ro w a d z i rzemieśl­
niczy za k ład usługow y. Właściciel
n a p r a w ia sprzęt elektryczny, a jego
syn p o m a g a m u w p ro w a d z e n iu r a ­
c h u n k ó w i k o re sp o n d e n c ji o ra z asys­
tuje przy n ie k tó ry c h n a p r a w a c h .
O baj dzielą się d o c h o d a m i. G d y b y
zakład sp lajtow ał, w ów czas ojciec
m usiałby sp rz e d a ć swój s a m o c h ó d ,
a. syn — m o to c y k l,
c F irm a D. K w a te r m is tr z w y tw a rz a
sprzęt łączności d la w ojska. Zyski
dzielone są m ię d zy a k c jona riuszy,
któ rzy p o n o sz ą o g r a n ic z o n ą o d p o ­
wiedzialność z a z o b o w ią z a n ia firmy.
Założyciel firmy przeszedł n a em ery ­
turę i p rzekazał kie ro w n ic tw o d y r e k ­
torow i w y z n a c z o n e m u przez rad ę
n adzorczą.
(I K o n s ta n c ja S ło d k a p ro w a d zi c u k ie r­
nię w tym sa m y m b u d y n k u , w k t ó ­
rym m ie sz k a razem z c ó r k ą . C ó r k a
cztery razy w ty g o d n iu p rac u je w cu­
kierni j a k o sprzedaw czyni, za co
o trzym uje od m a tk i w ynagrodzenie.
M a t k a p o n o si n ie o g ra n ic z o n ą o d p o ­
wiedzialność z a z o b o w ią z a n ia swego
z a k ła d u i w razie tru d n o śc i f in a n ­
sow ych m u sia ła b y sprze dać n aw et
ił ste mienie. 1
2__
ro n iz e j m a s z przy k ła d o w e zestawięnie
w pływ ó w i w y d a tk ó w firmy Lex P re ­
te nd & Sons L td . za ro k 1993. P rz y g o ­
tuj sp ra w o z d a n ie finansow e firmy i o b ­
licz wielkość zysku przed i p o o p o d a t ­
k o w aniu, za kła dają c, że firm a płaci
jed ynie p o d a t e k d o c h o d o w y w w y so k o ­
ści 3 0 % zrealizow anego zysku.
Czynsz — 25 000£.
U ta r g ze sprzedaży — 5000 szt. to w aru
X p o 40£ za sztukę.
K o s z ty p o d r ó ż y - 19 000£.
M a teria ły i inne w ydatki biurow e —
15 000 £.
Płace — 335 000£.
T elefon — 8000£.
U ta r g ze sprzedaży —■4000 szt. to w a ru
Y po 75£ z a sztukę.
R e k la m a — 28 000£.
3 ••
F io n a K ra w c z y k p ro w a dzi sam odziel­
nie zakład kraw iecki. W ubiegłym ro k u
jej u ta rg wyniósł 55 000£, a koszty
bezpośrednie 27 000£. K a p ita ł fin an so ­
wy w łożony w działa lność za k ła d u w y­
nosił przez cały r o k 25 000£. S to p a
p r o c e n to w a w ynosiła 10% . G d y b y F i o ­
n a z de cydo w a ła się p o dją ć pracę z a r o b ­
k o w ą w dużej firmie, mieszczącej się
n ie o p o d al, m o g ła b y ta m zarobić
21 000£. Oblicz:
a) ko szt księgowy,
b) zysk księgowy,
c) koszt a ltern aty w n y pracy własnej,
d) koszt a ltern aty w n y w yłożonego k a ­
pitału,
92 R ozdział 7
e) łączny koszt: eko n o m icz n y ,
f) zysk e k o n o m ic z n y (nadzw yczajny).
4___
Poniższe zestaw ienie prz e d sta w ia stan
należności i z o b o w ią z a ń firm y G S C
Ltd. (Grcat Spoon C om pany) n a 31 m a r ­
ca 1994 r. W p r o w a d ź je d o bilansu
firmy i oblicz w a r to ść k ap itału tego
przedsiębiorstw a. Firma, d ziała d o p ie ro
jeden ro k , a r o c z n a stopa, am ortyzacji
b u d y n k ó w i innych e lem e n tó w k ap itału
trw ałego w ynosi 3 0 % .
Place należne za łodze 2 5 000£
Z a p a sy w m a g a z y n ie 80 000E
Pożyczka bankowa, d o spłaty 50 000£
B udynki (w a rtość p o cz ątk o w a ) 300 ()00£
G o t ó w k a w kasie 30 000£
N ależności u klie n tó w 55 000£
Z obow iązania, d o spłaty 40 000£
Kredyt, h ipote cz ny 1 8 0 000£
Place należne dyrekcji 30 000£
M ajątek I rwa.ly o pró cz budynkó w
(wartość początkowa.) 250 ()00£
5___ : cl) 5£ n a p iw k u , któ ry daje kierowcy
T ab lica 7.1 p rze d staw ia koszty i utargi
pew nego przed siębiorstw a.
T a b lic a 7 .1 . P ro d u k c ja , cen y i k o sz ty
P ro d ukoją C ena
(licz b a je d n o ste k s p rz e d a ż y
na ty d z ie ń )
(£)
1 25
a 23
3 20
4 18
3 15
6 12,5
:i Oblicz koszt k r a ń c o w y przy wzroście
prod ukcji.
I) Oblicz u ta rg k r a ń c o w y przy wzroście
p rodukcji. (Uwaga: najp ierw trze b a
obliczyć u ta rg całkow ity.)
c P rz y jakiej wielkości p ro dukcji z o s ta ­
nie osiągnięta m a k s y m a ln a su m a zy­
sku?
cl Oblicz wielkość zysku przy każ d ym
p ozi om ie p r od u kej i .
6__
P a n Sm ith ma. niewielką fabryczkę.
W k aż d y czw artek przed p ołud nie m
je d e n z jego kierow ców wozi (n a życze­
nie szefa) niejaką p a n ią Jone s po skle­
pach. K ie r o w c a o trzym u je od swego
p rac o d aw cy za ten czas n o r m a ln ą p ła ­
cę, a od pani Jon e s napiw ek w w y so k o ­
ści 5£. D la p a n a S m ith a kosztem a lte r­
naty w n y m a n g a ż o w a n ia kierow cy do
w ożenia pani Jo n e s po mieście jest:
a) 5£ plus n o r m a ln e w ynag ro dzenie
kierowcy,
Ił) w arto ść pracy, k tó r ą kierowca,
m ó głby w ykon ać, gdyby nie byl
o d ry w a n y d o św iadczenia tego typu
usług,
c) w ysokość n o rm a ln e g o w y n ag ro d ze­
nia. kierow cy w fabryce,
pani Jo nes.
7 ___
T a b lic a 7 .2 prze d staw ia w ysokość u t a r ­
gu k rań c o w e g o i kosztu krań c o w e g o
w pew nym przedsiębiorstwie,
K o sz t a W ykreśl krzyw e utargu krań c o w e g o
c a łk o w ity
i k osztu k rańc o w e go , o d k ła d a ją c
(£)
wielkości krań c o w e k a ż d o r a z o w o
10 w pun kcie leżącym w połow ie o d c in ­
23
ka. oznaczającego o d n o śn y przedział
38
55 wielkości p rodu kcji (np. koszt k r a ń ­
75 cow y pierwszej je d n o stk i o d k ła d a m y
98 w połow ie o d c in k a między 0 i 1 itd .).
b N a ja k im poziom ic (w przybliżeniu)
przedsiębiorstw o po w in n o ustalić
wielkość produkcji, jeżeli dąży d o
m aksym alizacji sumy zysku?
c N a ja k im poziom ie (w przybliżeniu)
przedsiębiorstw o ustaliłoby wielkość
produkcji, gdyby dążyło do m a k s y ­
93 Z ach o w an ie i o rg an izacja p rzedsiębiorstw a
malizacji sum y u ta rg ó w ? (Uwaga: T ak /N ile
należy przedłużyć nieco krzywą, u ta r ­
gu krań c o w e g o .)
d W k tó ry m pu n k cie p rzedsiębiorstw o 1. ........... F irm y je d n o o s o b o w e są
m a k sy m a liz o w a ło b y zysk, gdyby najliczniejszą f o r m ą o rganizacyjn ą
koszt k ra ń c o w y — przy k a ż d y m p o ­ przedsięb iorstw w Wielkiej B ry ta ­
ziomie pro d u k cji - był o 30£ wyż­ nii, ale najwyższą zy sk o w n o ść osią­
szy? gają na ogól spółki akcyjne.
e P rzy jm ując wyjściowy ro zk ła d ko sz­ 2. ......, Bilans przedsiębiorstwa
tów k ra ń c o w y c h , n a j a k im poziom ic to zestawienie d a n y c h o ksz tałto ­
p rodukcji p rze d siębio rstw o m a k s y ­ waniu się p rz y c h o d ó w i w y d atk ó w
m a liz o w a ło b y zysk, gdyby u ta rg w d a n y m roku.
krań c o w y — przy k aż d y m poziom ie 3............... ... . A k cjo n a riu sze powinni
p r o d u k cji — był wyższy o 34£? być ostrożni przy .kupnie akcji, ho
jeśli d a n e przedsiębiorstw a z b a n k ­
rutują, to d la spłacenia, ich dłu gów
T a b lic a 7.2. U ta rg i k o s z t k ra ń c o w y będ ą zmuszeni wy przed aw ać swój
osobisty m a ją te k .
P ro d u k c ja U ta r g K o sz t
4. Przedsiębiorstw a wyka­
(liczba je d n o s te k k ra ń c o w y k ra ń c o w y
n a ty d z ie ń ) (£) , (.C) zujące zysk księgow y m u s z ą d o ­
brze p ro spero w ać.
Tl 17 5. K o s z t ek o n o m ic z n y to
56 15 koszt, księgowy (tzn. u d o k u m e n t o ­
w ane w ydatki w raz z am o rty zac ją )
40 25
plus koszt a ltern aty w n y (nakład
24 40 kapitału i pracy właściciela firmy).
8 60 6. .. W ynikająca z bilansu w ar­
5 tość n e tto p rze dsiębiorstw a nie z a ­
wsze odzwicrciedla. jego rzeczywi­
stą w a rto ść rynkową., na. którą
8__ wpływa, ro.in. r e n o m a firmy.
K t ó r e z poniższych haseł m o g ą w yra­ 7. P rz edsię biorstw a m a k sy ­
żać rzeczywiste m o ty w y przyświecające malizują. swe zyski w tedy, kiedy
decyzjom p r o d u k c y jn y m i cenow ym produkują, i sp rze d ają tyle, ile tylko
przedsiębiorstw a. się da.
a D ążenie d o m a k s y m a ln y c h zysków, 8. K ied y krzyw a p o p y tu na
b D ążenie d o m a k s y m a ln y c h o b ro tó w , p r o d u k ty d a n e g o przedsiębiorstw a
c Zw iększenie u działu firm y w rynku, jest: m alejąca, wtedy u ta rg k r a ń ­
d W y p ra c o w a n ie w ysta rc za jąc o w y so ­ cowy także m aleje w raz ze w zros­
kich zysków d o podziału, m iędzy a k ­ tem produkcji.
cjonariuszy, 9....... ,.......... istotna, jest jed ynie d łu g o ­
e Z apew nienie szybkiego rozw oju fir­ o k r e so w a r e n to w n o ść firmy, bieżą­
my. cy d o p ły w gotów ki nie jest. rzeczą
ważną.
K tó ry z tych celów je st tw oim zdaniem 10. ...... . P rzedsiębiorstw o dążące
najważniejszy? d o m ak sym alizacji zysku będzie
sta ra ło się zm inim a liz o w ać poziom
94 K oal/iul 7 95 Z achow anie i o rganizacja p rzedsiębiorstw a

IśoszLów przy każdej wielkości p r ą ­ określiłbyś k osz t altern atyw ny faktu, iż

ci u kej i. siedzisz i za sta naw ia sz się nad p o s ta ­
1!. ........ S p a d e k ceny i utargu w ionym pytaniem ?
k r a ń c o w e g o spraw ia, że o p ty m a l­
na d la p rze d sięb io rstw a wielkość
p ro d u k cji zmniejsza, się.
i 2. ............... P rz e dsię bio rstw o dążące Przypuśćm y, że [¡osiadasz akcje spółki
d o m a k s y m a ln e g o zysku p o w inno sprzedającej p ro g ra m y k o m p u te ro w e ,
w każdej sytuacji p r o d u k o w a ć tyle, ale nie zajm ujesz się bezpośrednio inte­
aby zrów nać koszt krańcowy z utar­ resam i tego przedsiębiorstw a, p o n ie ­
giem k ra ń c o w y m ; zapew ni to m a ­ waż b ędą c gw iazdorem ro c k a nie zn a j­ Odpowiedzi i komentarze
ksym alizację zysków lub m in im a li­ dujesz czasu na inne zajęcia. M a sz
zację strat. nadzieję, że firm a sta ra się osiągnąć
13. ......... ..... Z a p a s y l.o w ymysł oblą- m a k s y m a ln e zyski, choć jest to tru d n y Pojęcia i określenia T ablica do odpow iedzi do zadania 2
k.a 11 y cl i l.eo r e t y k.ó w . rynek, n a k tó r y m panuje ostra, k o n ­
14. __; Jeśli k rz y w a p o p y tu n a kurencja. Z a sta n a w ia ją c się nad p o ­ 1 7 (r) 13 19 L ex P re te n d a n d S o n s L td .
(e) (0 (1)
R a c h u n e k w y n ik ó w z a o k re s od 1 sty c z n ia
p r o d u k t d a n e g o przedsięb io rstw a staw ionym i niżej p ytaniam i, m ożesz 2 00 8 (w) 14 (P) 20 (a ) d o 31 g r u d n ia 1993 r. (£)
jest o p a d a ją c a , to u ta rg k rań c o w y s k o n f ro n to w a ć swoje odpow iedzi ze 3 (m ) 9 (q) 15 (d ) 21 (c)
będzie zaw sze niższy od ceny, po w sk az ó w k am i podan y m i w Odpowie­ 4 10 (O) 16 22 W p ły w y : 5000 je d n o ste k
(0 (g) (k )
to w a ru X â 4 0£ 200000
której sprzedaje się o s ta tn ią je d n o ­ dziach i kom entarzach. 5 (u) I I . (i) 17 (h) 23 (x ) 4 0 0 0 je d n o s te k
stkę to w aru . a Czy jesteś pewien, że kierow nictw o 6 (v) 12 (b) 18 (n ) 24 (i) to w a ru Y à 75£ 300 000
15. _ .__....... S półki brytyjskie f in a n su ­ spółki staw ia n a pierwszym planie 500 000
ją p o n a d 9 0 % swych inwestycji za sa d ę m aksym alizacji zysku?
z w łasnych zysków. !> Czy jesteś w stanie k o n tr o lo w a ć p t- Z adania W y d a tk i:
czynania za rz ą d u spółki z p u n k tu Place 335 (HM)
11___ C zy n sz e 25 000
w idzenia zgodności z zasadą m a k s y ­ 19 000
K o s z ty p o d ró ż y
malizacji zysku? ! a S p ó łk a jaw na,
Problemy do przemyślenia R e k la m a 2K 000
c Czy groźba przejęcia kulejącej spółki i) S półka ja w n a , T e le fo n S 000
przez inną firmę sprzyja d ążeniom c S p ó łk a akcyjna, M a te ria ły i in n e w y d a tk i
j ___ b iu ro w e 15 000
d o m aksym alizacji zysku, czy też je d F irm a je d n o o s o b o w a .
D laczego przy niskim poziom ie p r o ­ ham uje? 430 000
dukcji k o sz t k r a ń c o w y m aleje w ra z ze d Ja k i wpływ n a sytuację spółki w d łu ­ 2__
D o c h ó d b r u tt o (zy sk ) p rzed
wzrostem p ro d u k cji? C o m o ż e być gim okresie m o ż e m ieć zagrożenie, że Z ob. tablicę d o odpo w ied z i d o z a d a ­ o p o d a tk o w a n ie m 70 000
przyczyną w zrostu k o sz tu krań c o w e g o w p rz y p a d k u słabej kondycji z o s ta ­ nia 2. P o d a te k od z y sk u 30 % 21 000
po prze k ro c zen iu pewnej skali p r o ­ nie on a w chłonięta przez jedną D o c h ó d n e tto (z y sk ) p o
dukcji? z firm k o n k urenc y jnych? 3___ o p o d a tk o w a n iu 49 000
e C o m ożesz zrobić, aby zabezpieczyć a) 27 000.E.
się przed u pad k iem spółki? 1>)
28 0001.
k a t e g o r i a kosztu a ltern aty w n e g o m a c)21 000£.
b a r d z o szerokie z a sto so w a n ia . J a k d)2500£. 5___
e)50 500£. Z ob. tablicę A7.1.
0 4500£. Z ysk jest m a k s y m a ln y przy p r o d u k ­
cji wynoszącej 2 je d n o stk i n a tydzień.
4___
Z o b . tablicę d o o d p o w ied z i d o z a d a ­ 6__
nia 4. b).
96 R ozdział 7 97 Z ach o w an ie i org an izacja p rzedsiębiorstw a

R ysunek A 7 .I . K oszty i utargi krańcowe d N a ry su n k u A.7.1 n o w ą krzyw ą T a k /N ic

T ablica ilo odpow iedzi do zadania 4
kosztu krańcowego jest: MCV
( ¡ S C L id. M C , = M R n przy p ro d u k c ji w y n o ­ 1. T a k (zob. p o d ro zd z iał 7.1 p o d ręc z­
b ila n s n a d z ie ń 31 m a rc a 1994 r. (! ) nika).
szącej o k o ło 2 j e d n o s te k n a tydzień.
A k ty w a P a sy w a W z ro st k o sz tó w p o w o d u je więc 2. Nie. Bilans to zestaw ienie sta n u
G o tó w k a Z o b o w ią z a ­ ograniczenie p r o d u k c ji. ak ty w ó w i pasyw ów w określo n y m
w k a sie 30000 n ia n a r a ­
c N a ry s u n k u A7.1 n o w ą krzyw ą dniu.
chunkach 40000
N a le ż n o śc i P la c e n a le ż n e u ta rg u k ra ń c o w e g o je st M RV 3. Nie. Oczywiście, ailct nie chciałby
na r a c h u n ­ z a ło d z e 25000 M C U= M R ) przy p r o d u k cji w y n o ­ zo stać n a k onie c z plikiem bezw ar­
k a ch 55 000 szącej o k o ło 4 jedn o ste k n a tydzień. tościow ych akcji w portfelu, nie­
Z a p a sy 80 000 U p o sa ż e n ie A zatem w w y n ik u w z r o stu u ta rg u m niej je d n a k ak c jo n a riu sze o d p o ­
n a le ż n e d y ­
k rań c o w e g o w ielkość p rodukcji w iad a ją za zo b o w ią z a n ia spółki
re k c ji 30000
B udynki K r e d y t h ip o ­ wzrasta. tylko d o w ysokości swego w kładu
(w a rto ś ć te c zn y 180000 (tzn. w najgo rszy m p r zy p a d k u
p o c z ą tk o ­ 8__ strac ą pieniądze, k tó r e włożyli
w a 3 0 0 0 0 0 ) 240 000 w' akcje, ale nic p o n a d to ).
K a ż d y z w y m ie nionych celów m o ż e
In n e ś ro d k i P ożyczka
trw ale (w a r­ bankow a 50000 zostać przyjęty za p o d s ta w ę decyzji 4. Nie. O p r ó c z k o sz tó w księgow ych
Pfodukttja (liczba jodnoalok nn tydzień)
to ść p o ­ p o d e jm o w a n y c h w przedsiębiorstwie, trz e b a uwzględnić także koszt
c z ą tk o w a chociaż n ie k tó re z nich d o ty c z ą głów­ altern aty w n y i kry teriu m płyn­
250 000) 200 0 0 0 nie przedsiębiorstw', w k tó ry ch w ystę­ ności.
R az e m R azem przy produ kcji o k o ło 3 je d n o ste k na
325000 tydzień. puje rozdział m ię d zy za rz ą d z a n ie m 5. r ak.
a k ty w a 605 000 p asy w a
e U ta r g całkow ity rośnie, d o p ó k i utarg i własnością. W ta k ic h s y tu a cjach m o ż e 6. Tak. (zob. p o d ro zdział 7.2 p o d ­
K a p ita ł
w ła sn y 280000 k rań c o w y jest d o d a tn i. Przy p r o d u k ­ w ystąpić sprzeczność m iędzy interesa­ ręcznika).
605 00(5 cji sięgającej mniej więcej 5 jednostek mi właścicieli i z a r z ą d c ó w (tzw. p r o b ­ 7. Nie.
n a tydzień u ta rg k rań c o w y stanie się lem pan a i sługi). A kcjo n a riu sze , b ę d ą ­ 8. Tak. (zob. p o d r o z d z ia ł 7.5 po d ręc z­
cy właścicielami spółki, m o g ą być za in ­ nika).
teresow ani m a k s y m a liz a c ją zysków, 9. Nie, c h y b a że firm a prze k o n a
T ablica A 7 .1 . U ta rg i, k o szty i zysk i (£) natomiast. m e n e d ż e ro w ie kierujący b ank , k tó r y j ą kredytuje, iż wszyst­
s pó łką m o g ą pre fe ro w a ć inne cele, t a ­ ko będzie w p o rz ą d k u ; inaczej nie
P ro d u k c ja U ta rg
C en a U ta rg K o sz t K o sz t kie jak m a k s y m a ln e zwiększenie sprze­ do cz ek a długiego o kresu, w k t ó ­
(liczba je d n o s te k Zysk
s p rz e d a ż y c a łk o w ity c a łk o w ity k ra ń c o w y k ra ń c o w y
n a ty d z ie ń ) daży, zwiększenie udziału w rysiku czy rym m ia ła b y w yk az ać sw oją re n ­
zapew nienie ciągłego r o zw o ju firmy. tow ność. W iększość now ych firm,
1 25 25 10 15 Szerzej na temat, celów', d o k tó ry ch p o d o b n ie ja k i wiele firm starych,
21 13
23
d ą ż ą różne prze d sięb io rstw a , piszemy m usi bow iem pożyczać pieniądze
2 23 46 23
14 15 w po d ro zd z iale 7.3 p o d rę c z n ik a . N a d ­ od b a n k u w o k resa ch niskiej pły n ­
3 20 60 38 22 m ie rn a niezależność m enedżerów' to ności.
12 17 p roblem w ystępujący zwłaszcza ta m , 10. T a k (zob. p o d ro z d z ia ł 7.4 p o d rę c z ­
4 18 72 .55 17
gdzie u tr u d n io n y jest n a d z ó r ze strony nika.)
3 20
5 15 75 75 0 właścicieli, np. w sp ó łk a c h akcyjnych 11. T a k . P rzypom nij sobie za d a n ie 7.
0 23 0 r o zp ro szo n y m k apitale. E konom iści 12. Nie te sytuacje, kie­
6 12,5 75 98 - 23 przyjm ują zw ykle założenie, że głów ­ dy najlepszym wyjściem jest z a m ­
n y m celem d z ia ła n ia p rze d sięb io rstw a knięcie z a k ła d u i ca łkow ite wstrzy­
jest m a k sy m a liz a c ja zysku (a). Jest to m a n ie produkcji.
7 ___ ujemny. U targ całkow ity osiąga więc założenie d o sta te czn ie realistyczne 13. Nie!
a Z ob. ry su n ek A 7 .I . m a k s y m a ln ą w arto ść przy p rodukcji 1 ułatw iające analizę.,
1) Koszt k ra ń c o w y (M C ’(I) w yró w n u je wynoszącej o k o ło 5 je d n o s te k tyg o ­ 11 P o r. u w a g ę p o c z y n io n ą w p rz v p is ie 4 ( p r iy p .
się z utargiem k r a ń c o w y m ( M R n) dniowa).

7 Kkummiia. Z lmu '.ułan

98 Rozdział 7
14. Tale (zob. p o d ro z d z ia ł 7.5 p od ręcz­
nika)
15. Tak. (zob. r a m k ę 7.2 w po d ręc z­
niku).
Problemy do pracniyśiewia
.1....
Pewne w skazów ki m o żesz znaleźć
w p o d ro z d z ia le 7.5 po d ręc zn ik a . W r ó ­
cimy jeszcze d o tego te m atu w ro z ­
dziale 8.
2__
S k o ro p r ó b u jesz zaleźć odpowiedź, na
p o sta w io n e pytan ie, to w idocznie u w a ­
żasz, że koszt a lte rn a ty w n y tego zajęcia
nie jest z b y t w y s o k i - inaczej spieszył­
byś już d o n a s tęp n e g o rozdziału. K o s z t
a lte rn a ty w n y w ystępuje zawsze wtedy,
kiedy d o k o n u je m y w y b o ru je d n e g o
s p o śr ó d istniejących w aria n tó w . W y d a ­
nie pieniędzy na j a k ą ś rzecz u n ie m o ż ­
liwia nam k upienie innej. P o d o b n ie
jak ick olwiek zajęcie wykonywane
w o k reślo n y m czasie przekreśla m o ż ­
liwość innego w y k o rz y sta n ia tego
czasu.
3 fi n a ii s o w a n i a in w es t y cj i.
a istnieje m ożliw ość, że głów nym ce­
lem m e n e d ż e ró w będzie um ocnienie
własnej pozycji i zapew nienie sobie
w ysokich z a r o b k ó w . T a k ie cele m o ­
gą być niezgodne z dąż eniem do
maksymnlrzacji zysku prze d sięb io r­
stwa, zw łaszcza ta m , gdzie w y n a g r o ­
dzenia m e n e d ż e ró w są pow iązane
v Z u k la d n m s i ot n i j n U o 'p r z e c ią ż y n a ry n k u
o k re ś lo n ą ile .c Iow n u , p>,-e'l ciębior.slw o sp rz e ­
d a je k a ż d ą lednosU iy to w a ru p o je d n e j u s ta lo n e j
cenie (ró w n e j u ta rg o w i p rz e c ię tn e m u ). W p r z y p a ­
d k u gdy k rz y w a p o p y tu je s t o p a d a ją c a , w ięk szą
ilość m o ż n a s p rz e d a ć je d y n ie p o n iższej cenie.
W lej s y tu a c ji u ta rg k ra ń c o w y jest n iż sz y od
u ta rg u p rz e e ię ln e g o (p rzy p . Z./W .).
raczej z wielkością sprzed aży lub
udziałem w rynku.
lin P ro b le m p o le g a n a tym, że jako
je d e n z wielu akcjonariuszy nie m a sz
właściwie możliw ości k o n tr o lo w a n ia
działań m e ned ż erów . Nie jest też
rzeczą łatwą ustalenie, czy określone
decyzje p ro d u k c y jn e i cenow e służą,
czy też nie służą m aksym alizacji
zysku,
c M e n ed ż ero w ie kierujący s p ó łk ą d o s ­
k o n a le wiedzą, że w p r zy p a d k u
w chłonięcia jej przez in n ą firmę
n a s tą p ią zm iany w obsadzie s ta n o ­
wisk kierow niczych. M o ż e to stać się
bodźcem d o w zm o żonych sta ra ń
o zwiększenie zysków i p o p r a w ę k o n ­
dycji finansowej spółki, co w k o n se k ­
wencji oddali groźbę likwidacji
przedsiębiorstw a.
d R e a ln e zagrożenie u tr a t ą sa m odziel­
ności spółki m o ż e j ą skłonić d o in­
westycji, od k tórych zależy pozycja
firmy w długim okresie. R a m k a 7.2
w pod ręczniku-w skazuje, że dotyczy
to w szczególnym stopniu firm b r y ­
tyjskich i a m erykańsk ich; lepiej r a ­
d zą sobie w p o d o b n y c h sytuacjach
przedsięb io rstw a niemieckie i j a p o ń ­
skie z uwagi na inne podejście d o
c Pow inieneś za sta now ić się nad w p r o ­
w adzeniem odpow iednich bodźców
d la m enedżeró w , na przykład, p o ­
przez zachęcenie ich do n ab y c ia pew ­
nej liczby akcji danej spółki, .leżeli
n iepokoisz się d ług o o k reso w y m i p e r­
spektyw am i spółki, pow inieneś p o ­
pierać takie przedsięwzięcia, któ re
zmniejszą p r a w d o p o d o b ie ń stw o prze­
ję cia jej przez in n ą firmę, a p rzy n a j­
mniej o g raniczą negatyw ne skutki
takiego zd a rzen ia dla obecnej k ad ry
kierowniczej spółki. R a m k a 7.2
w po d ręc zn ik u zaw iera głębszą a n a li­
zę tego rodzaju problem ów .
Rozdział O
Rozwinięcie teorii podaży:
koszty a produkcja
W rozdziale 7 zaczęliśmy wyjaśniać,
w jaki sp o s ó b poszczegó lne przedsię­
b iorstw a k sz ta łtu ją w ielkość swojej
produkcji w celu osiąg nięcia m a k s y ­
m alnych zysków. O b ec n ie przyjrzym y
się d o k ła d n iej tym decyzjom , w p r o w a ­
dzając wiele n ow ych pojęć i narzędzi.
N u pierwszy r z u t o k a , rozdział 8
p o d rę c z n ik a w ydaje się n a d m ie rn ie
prze ład o w an y r o z m a ity m i w ykresam i
krzyw ych p o d o b n y c h co d o k ształtu,
ch o ć różnie o z n a c z o n y c h . N ie p o w in n o
to nas przerażać. G d y z ro z u m ie m y za­
sady leżące u p o d s ta w decyzji p o d e j­
mowanych przez p rze dsiębiorstw a ,
w ów czas ilustrujące je w ykresy nie
sp raw ią nam tru dności.
P ro d u k c ja jest proce sem , w trakcie
k tóreg o w y tw ó rc a łączy ró ż n e czynniki
prod ukcji w celu w y tw o rz en ia o k re ślo ­
nego p r o d u k tu . N a k ła d y czyn n ik ó w
produkcji to n a k ła d y p ra c y i k ap itału ,
jak rów nież su ro w có w o r a z m a te r ia łó w
i energii. C zęsto, d la u proszczenia, bę­
dziem y r o z p a try w a ć ty lk o n a k ła d y p r a ­
cy i k apitału . D a n e d o b r o m o ż n a zw y­
kle w ytw orzyć za p o m o c ą r ó ż n y c h m e ­
tod, czyli technik produkcji, w y ra ż a ją ­
cych o d m ie n n e k o m b in a c je n a k ła d ó w
poszczególnych czyn n ik ó w . W ybór
s p o so b u pro d u k cji je st nie ty lko p r o b ­
lemem te ch nicznym , lecz ta k że e k o n o ­
micznym — w tym sensie, że przedsię­
biorstw a s ta ra ją się s to s o w a ć n a j b a r ­
dziej efe k ty w n ą e k o n o m icz n ie technikę
pro d u k cji przy d a n y c h r o z m ia r a c h p r o ­
dukcji i d a n y c h cenach cz ynników w y­
tw órczych. N a przykład, jeżeli prac a
jest relatyw nie d r o g a w p o r ó w n a n iu
z kap itałem rzeczow ym , to producenci
m o g ą w y b ra ć bardziej k a p ita ło c h ło n n e
m e to d y p roduk cji. G d y zm ieniają się
relacje cen czyn n ik ó w p rodu kcji, w y­
tw órcy b ę d ą z a stę p o w ać je d n e czynniki
innymi. N a p rzykład, gdy w zrasta
koszt robo cizn y, m o g ą z a sto so w a ć b a r ­
dziej k a p i ta ło c h ło n n e (a mniej p r a c o ­
chłonne) techniki p r o d u k c j i 1.
W y b ó r techniki produkcji zależy r ó w ­
nież od tego, j a k ą wielkość produkcji
d a n e p rzedsiębiorstw o za m ie rz a w y ­
tw arzać. M e to d y w y tw a rz a n ia właści­
we d la m a łe g o w a rsz ta tu są n ie o d p o ­
wiednie d la p rodukcji n a wielką skalę.
Funkcja produkcji d aje syntetyczny opis
d o stę p n y c h efektyw n ych m e to d w ytw a­
rza n ia różn y c h ilości p r o d u k tu . Po
uwzględnieniu cen czy nn ik ó w p r o d u k ­
cji funkcja ta pokazuje, ja k przy zm ia ­
n ach wielkości pro d u k cji zm ieniają się
k o s z ty 2.
ł W y b ie ra ją c te c h n ik ę p ro d u k c ji, p ro d u c e n t b ie ­
rze p o d u w a g ę z je d n e j s tro n y relacje cen c z y n ­
n ik ó w w y tw ó rc z y ch , a z d ru g ie j relacje p r o d u k ­
c yjn o śc i p o s z c z e g ó ln y c h c z y n n ik ó w .
2 F u n k c ja p ro d u k c ji w y ra ż a z a le ż n o ś ć fizycz­
n y c h ro z m ia ró w p ro d u k c ji od fizycznej w ielkości
 100 R ozdział 8
P rz ed się b io rstw o p o dejm uje decyzje
w d w ó ch h o r y z o n ta c h czasowych:
w k r ó tk im i d łu gim okresie. P rz y p u ś ć ­
my, że d a n e p rze dsiębiorstw o chce r o z ­
szerzyć skalę działalności, zwiększając
wielkość pro d u k cji. F u n k c ja pro d u k cji
wskaże najb ardziej e fe k tyw ne spo so b y
osiągnięcia tego c e lu 3. Jest to je d n a k
decyzja d łu g o o k r e s o w a , której nie d a
się urzeczyw istnić od razu. N a p rzy ­
kład, n o w a s k a la p ro d u k c ji m o ż e w y­
m a g a ć n ow ego w y p o sa ż e n ia k a p i ta ł o ­
wego, tzn. n o w y ch m a sz y n lub b u d y n ­
ków, k tó ry c h nie d a się n a ty c h m ia st
z b u d o w a ć czy zainstalow ać. D la te g o
w okresie przejściow ym p rze d siębio r­
stw o musi p o d e jm o w a ć tak że decyzje
k r ó tk o o k re s o w e . D ług i okres je st r o z u ­
m ia n y jako czas w ystarczająco długi n a
to, aby prze d sięb io rstw o m o g ło prze­
p ro w a d zić wszystkie p o ż ą d a n e z m iany
n a k ła d ó w . Na. d w u w y m ia ro w y c h w y k re sa c h
m o ż n a p rz e d s ta w ić d w a ro d z a je fu n k c ji p r o d u k ­
cji: a ) iz o k w a n lę (k rz y w ą je d n a k o w e g o p r o d u k ­
tu ), ilu s tru ją c ą ró ż n e m o ż liw e k o m b in a c je ilo ­
ścio w e d w ó c h c z y n n ik ó w (z w y k le p ra c y i k a p ita ­
łu), d a ją c e ta k i sa m e fe k t p ro d u k c y jn y —- w tym
z n a c z e n iu d e fin iu ją a u to r z y fu n k c ję p ro d u k c ji
w p o p rz e d n im z d a n iu ; b ) z a g r e g o w a n ą fu n k c ję
p ro d u k c ji, ilu s tru ją c ą z a le ż n o ś ć fizy czn ej w ie lk o ­
ści p ro d u k c ji od z a g r e g o w a n e g o n a k ła d u w sz y st­
k ic h c z y n n ik ó w (s u m o w a n y c h z az w y c za j w a r to ś ­
c io w o , a le w s ta ły c h c e n a c h ) ta k ą fu n k c ję
m a ją na m yśli a u to r z y w z d a n iu o p a trz o n y m
o d s y ła c z e m . Is to tn ie , p o u w z g lę d n ie n iu a k tu a l­
n y ch t e n c z y n n ik ó w ta fu n k c ja p r o d u k c j i czy­
ta n a o d w ro tn ie p o k a ż e z a le ż n o ś ć c a łk o w ity c h
k o s z tó w od w ie lk o śc i p ro d u k c ji (p rzy p. Z . M . ) .
1 Jeśli p rz e d s ię b io r s tw o z n a s w o ją fu n k c ję p r o ­
d u k c ji, co je s t w ą tp liw e . O b lic z e n ie lu b w y k re śle ­
nie tej fu n k c ji w y m a g a k o s z to w n e g o e k s p e ry ­
m e n to w a n ia p rz y r ó ż n y c h p o z io m a c h p ro d u k c ji.
M im o sw ej a tra k c y jn o ś c i, fu n k c je p ro d u k c ji ( p o ­
d o b n ie ja k fu n k c je k o s z tó w i u ta rg ó w ) p o z o s ta ją
g łó w n ie n a rz ę d z ie m te o re ty c z n e j a n a liz y , c o n ie
o z n a c z a , że w o g ó le są n ie p rz y d a tn e w p ra k ty c e .
N a p o d s ta w ie w ła sn y c h i c u d z y c h d o ś w ia d c z e ń
p r o d u c e n t m a b o w ie m p rz y b liż o n e w y o b ra ż e n ie
o ró ż n y c h re la c ja c h m ię d z y n a k ła d a m i i w y ­
n ik ie m p r o d u k c y jn y m (p rzy p . Z .M .) .
d o tyczące ro d za ju i wielkości n a k ł a ­
dów . K r ó t k i okres to taki, w k tó ry m
m ożliw e są tylko częściowe d o s to s o ­
wania.
D łu g o o k r e so w e koszty całkow ite nie
muszą, ro sn ą ć p r o p o rc jo n aln ie do
w zro stu produkcji. A b y z b a d a ć zależ­
no ść m ięd zy k osztam i a wielkością p r o ­
dukcji, w arto zaobserw ow ać, j a k kształ­
tuje się dłu g o o k reso w y koszt przecięt­
ny, tzn. koszt je d n o stk o w y . P rzy sto ­
s u n k o w o niewielkich r o zm iarac h p r o ­
dukcji m o ż n a oczekiwać w ystąpienia
korzyści skali, tzn. o b n iż an ia się kosztu
przeciętnego w m ia r ę zw iększania p r o ­
dukcji. K orzyści skali w ynikają z faktu ,
iż koszty stałe rozkładają, się n a w ięk­
szą liczbę w ytw arzanych w y ro b ó w o raz
że p ro d u k c ja n a większą skalę u m o ż ­
liwia głębszą specjalizację pracy lub
za sto so w a n ie wydajniejszych m aszyn.
W takiej sytuacji zwiększanie skali p r o ­
dukcji p o w o d u je w zrost przy c h o d ó w
je d n o stk o w y c h ; m ó w im y wówczas
o rosnących przychodach ze skali, w wy­
n ik u czego d łu g o o k reso w e koszty p rze­
ciętne m aleją. Przy dalszym zw iększa­
niu skali p r o d u k cji m o g ą je d n a k p o ja ­
wić się niekorzyści skali, sp o w o d o w a n e
n a przykład tru d n o ściam i w z a r z ą d z a ­
niu tak wielką, produkcją.. W takiej
sytuacji m a leją przychody je d n o s tk o w e
zw iązane ze w zrostem n a k ła d ó w —
w y stępują malejące przychody ze skali
— w zrasta n a to m ia s t d łu g o o k re so w y
koszt przeciętny. Stałe przych ody z j e d ­
nostki n a k ła d u p o w sta ją wówczas, gdy
d łu g o o k re so w y koszt przeciętny nie
zm ienia się przy zm ian a ch ro z m ia ró w
produkcji.
W ielkość korzyści lub niekorzyści
skali je st ró ż n a w różnych gałęziach
g o sp o d a rk i. Z analiz em pirycznych
w ynika, że w n iektórych gałęziach
(zwłaszcza w przemyśle przetw órczym )
przedsiębiorstwa nie dochodzą d o p u n k ­
tu, w k tó r y m pojaw iają się niekorzyści
1.01 R ozw inięcie teorii poclaży: koszty a p ro d u k cja
skali, i usta la ją r o z m ia r y p ro d u k cji n a
ta kim poziom ic, przy k tó r y m d łu g o ­
okresow y koszt, p rzeciętny m aleje w raz
zc w zrostem r o z m i a r ó w pro d u k cji lub
pozostaje stały. K o n se k w e n c je takiego
za c h o w a n ia r o zw aż y m y w je d n y m
z dalszych ro zd z iałó w , a na. razie z a ło ­
żymy, że wszystkie p rze d sięb io rstw a
m a ją d o czynienia z krzyw ym i k o sz tó w
przeciętnych w kształcie litery „ U ” .
W ięlkość pro d u k cji, przy k tórej d łu ­
goo kresow y k osz t przeciętny przestaje
maleć, nazyw am y m inimalną sk a lą efek­
tywną. Jej s to s u n e k d o r o z m i a r ó w p o ­
pytu ry n k o w e g o je st isto tn y m cz y nni­
kiem o kreśla ją cym , ile przedsiębiorstw
m o ż e fu n k c jo n o w a ć w dan e j gałęzi.
K r z y w a k osztu k ra ń c o w e g o p rzecina
zawsze k r z y w ą k osztu przeciętnego
w kształcie litery „ I J ” w p u n k c ie m in i­
m u m tej ostatniej. W ła sn o ść ta. w ynika
z m a te m a ty c z n y c h p a r a m e tr ó w ob u
krzywych.
D łu g o o k r e s o w e decyzje p ro d u k c y jn e
prze d sięb io rstw a są p o d e jm o w a n e
w d w ó ch eta p a c h . N a jp ie rw przedsię­
biorstw o w y zna cz a p o z io m p r o d u k c ji
zapew niający m a k s y m a ln y zysk; p o słu ­
guje się przy tym zasadą, z r ó w n a n ia
u ta rg u k ra ń c o w e g o z d łu g o o k re so w y m
k osztem k ra ń c o w y m . N a s tę p n ie s p r a w ­
d za osiągalny w ynik, b ad a ją c , czy p r z e ­
ciętny u ta rg j e d n o s tk o w y (tzn. cena)
p o kryje d łu g o o k r e s o w y k o sz t przecięt­
ny. G d y b y o k a z a ło się, że ce n a nie
p o k ry w a d łu g o o k r e so w e g o k o sz tu ,
wów czas p rzedsiębiorstw o n ależałob y
z a m k n ą ć.
W k r ó tk im okresie, j a k j u ż za zna cz y­
liśmy, p r o d u c e n t ma. m niej s w o b o d y
działania. Najczęściej z a k ła d a m y , że
m o ż e on zm ieniać wielkość n a k ła d ó w
pracy, nie m a n a t o m ia s t możliw ości
zm ian y wielkości k a p ita łu (zasób k a p i ­
tału trw ałego je st d any). K rańcow y pro­
d uk t pracy ( k ra ń c o w a p r o d u k c y jn o ść
pracy) to przyro st pro d u k cji uzy skany
ze zwiększenia n a k ła d u pracy o je dno­
stkę przy innych cz ynnika ch niezm ien­
nych'''. P ra w o m alejących przychodów
(ścisłej: p r a w o m a lejących p r zy c h o d ó w
k rań c o w y c h — przyp. iłuirt.) orzeka, że
p o przek ro czeniu pew nego poziom u
p ro d u k c ji dalsze zw iększanie nak ład u
jak iegoś zm iennego czynnik;! (w tym
p r z y p a d k u n a k ł a d u pracy), prow adzi
d o s p a d k u je g o krań cow ej p r o d u k c y j­
ności 5.
T e n b r a k elastyczności w kró tkim
okresie p o w o d u je, że p rzedsiębiorstw o
m usi p o n o sić pew ne koszty stale bez
względu n a to, czy w najbliższym czasie
za m ierza p r o d u k o w a ć , czy nie. Z p u n k ­
tu widzenia decyzji bieżących koszty
stałe można, p o m in ą ć — liczy się jedy­
nie p o z io m k o sz tó w zm ien nych.
D ecyzje k r ó tk o o k re s o w e są również
p o d e jm o w a n e w d w ó ch e tap a ch . N aj­
pierw u sta la się, przy ja kiej wielkości
p r o d u k cji n a s tę p u je z ró w n a n ie kosztu
krań c o w e g o z utargiem k ra ń c o w y m ....
ta wielkość pro d u k cji d a m a k s y m a ln y
zysk lub minimalną, stratę'. N a s tę p ­
nie bada. się, czy przeciętny u ta rg po-
•' P o jęcie p ro d u k c y jn o ś c i p ra c y o d n o s i się lu la j
d o e fe k tu p r o d u k c y jn e g o sa m y c h n a k ła d ó w p r a ­
cy, p o d c z a s gd y p o ję c ie w y d a jn o śc i p r a c y do
o g ó ln e j relacji m ię d z y w ie lk o śc ią p ro d u k c ji a n a ­
k ła d a m i p ra c y . K ra ń c o w y p ro d u k t p ra c y w yraża
„ c z y s tą ” silę p ro d u k c y jn ą , d o d a tk o w e j je d n o s tk i
p ra c y . W y d a jn o ś ć p ra c y ¡n o ż n a m ie rz y ć b e z p o ­
ś re d n io . P r o d u k c y jn o ś ć p ra c y je s t n a to m ia s t k a ­
te g o rią te o re ty c z n ą . W s y tu a c ji g d y z m ia n o m
ulegają, n a k ła d y ró ż n y c h c z y n n ik ó w p ro d u k c ji,
o s z a c o w a n ie p ro d u k c y jn o ś c i p ra c y w y m a g a z a ­
s to s o w a n ia w ie lo c z y n n ik o w e j fu n k c ji p ro d u k c ji
(p rzy p . Z .M .) .
5 N a le ż y z a u w a ż y ć , że p o ję c ie m a le ją c y c h p rz y ­
c h o d ó w je s t s to s o w a n e w ty m ro z d z ia le w d w ó c h
z n a c z e n ia c h : a ) n ie k o rz y śc i s k a li (w z ro s t d łu g o ­
o k re s o w y c h k o s z tó w p rz e c ię tn y c h p rz y z w ię k ­
s z a n iu s k a li p ro d u k c ji) , b) s p a d e k k ra ń c o w e j
p ro d u k c y jn o ś c i z m ie n n e g o c z y n n ik a p ro d u k c ji
(w z ro s t k ró tk o o k r e s o w y c h k o s z tó w k ra ń c o ­
w y c h ). S ą to d w a z u p e łn ie r ó ż n e e fe k ty (p rzyp .
z .M y
iJi>2 ilozd zin l 8 11!3 Rozw inięcie teorii podaż.y: koszty a p ro d u k cja

kryje k r ó tk o o k r e s o w y przeciętny koszt ... (e) fu nkcja produkcji 4. N a k ła d y cz y n n ik ó w p ro d u k c ji — 17. T a część k o sz tów , k tó r a nie zmie-
zm ienny ... (0 k r ó tk o o k re s o w y przeciętny i; d o b r a i usługi zu ż y w a n e w p r o d u k ­ n nia się przy zm ia n a c h wielkości
Na zak o ń cz en ie w a ż n a uw aga: sk o ro kosz t stały (S A F C ) cji o k reślo n e g o w y robu. prod ukcji. ! ■
przyjm ujem y, że d łu g o o k r e s o w a krzy ­ (g) koszty stałe 5. P oziom p ro d u k cji, przy k tó r y m 18. Sytuacja, w której d łu g o o k re so w y
wa kosztów przeciętnych w y ra ża n a j­ ... (h) stałe przy c h o d y ze skali M znikają korzyści sk a li." ą K \ koszt przeciętny pozo staje stały
hardziej - efektyw n e m e to d y produkcji, ... (i) d łu g o o k re so w y koszt przecięt­ 6.! P rz yrost pro d u k cji u zy s k an y dzięki m im o zm ian wielkości produk cji.
to m u sim y uznać, że k r ó tk o o k r e s o w y .; ny z a sto so w a n iu d o d a t k o w e j j e d n o ­ 19. K ró t k o o k r e s o w y k o sz t całkow ity
koszt przeciętny nie m o ż e być nigdy ••• (i) p ra w o m alejących p rzyc h odów stki pracy przy założeniu, że n a ­ przypadający n a je d n o stk ę p r o d u k ­
niższy od kosztu d łu g o o k reso w e g o . . . . (k) k r ó tk o o k re s o w y koszt k r a ń c o ­ kład innych c z y n n ik ó w p o zostaje cji. " r " : - zri,
Jest rów n ież oczywiste, że k r ó t k o ­ wy niezmienny. . 4: u 20. Sytuacja, w której d ltig ookresęw y
o kresow y koszt: przeciętny będzie w z ra ­ ... (i) k r a ń c o w a p r o d u k cy jn o ść k a p i­ 7. S ytuacja, w k tórej d łu g o o k re so w y k osz t przeciętny m aleje w ra z ze
sta! po prze k ro c zen iu p o z io m u p r o d u ­ tału koszt przeciętny w z ra sta w m ia rę w zrostem p r o d u k c j i . '' ' ' ' ' 11
kcji o d p o w ia d a ją c e g o pełnem u w y k o ­ ... (m) korzyści skali (rosnące p rzy­ zw iększania p r o d u k c ji .' ł'1,' j 21. D łu gookresow a krzyw a kosztu prze-,
rzystaniu stałego c z y n n ik a p r o d u k c ji7. chody) ■’ 8,., T e c h n ik a p ro d u k cji, k t ó r a w y m a g a ciętnego w przedsiębiorstwie, w lctó-
... (n) długi okres A " du ży c h n a k ł a d ó w prac y, a s to s u n ­ ( rym przy zw iększaniu produkcji
. . . (o) krótkookresowy przeciętny koszt k o w o m a ły c h n a k ł a d ó w k ap itału . w y stępują najpierw rosnące, a p o ­
całkow ity ( S A T C ) 9. 'Przyrost] k r ó tk o o k r e s o w y c h k o sz ­ te m m a lejące p r zy c h o d y ze s k a li“.
Pojęcia i określenia J. (p) koszty zm ienne tów ca łk ow itych ( ró w n y przyros- 22. C z y n n ik p ro d u k cji, k tó r e g o n ak ład
. . . (q) d łu g o o k reso w y ko szt k r a ń c o ­ j towi k o s z tó w zm ienn ych), zv \ w k r ó tk im okresie jest stały, tzn.
K a ż d e m u z pojęć o z n a c z o n y c h literami wy ny ze zw iększeniem p ro d u k c ji o je­ nie m o ż e być zwiększony ani
przy po rząd kuj od pow ięd nie określenie ■■■• ( 0 k r ó tk i okres dn o stk ę . ' zm niejszony. I> : . ; « ,
o zn a cz o n e liczbą: ... (s) p r a c o c h ło n n a m e to d a (techni­ 10. K o s z t j e d n o s tk o w y w y tw o rz en ia 23. P rz y ro st p r o d u k c ji uzyskiw any
ka) p rod ukcji określonej wielkości pro d u k cji przez zwiększenie n a k ł a d u kap ita-
.... (a) n a k ł a d y p ro d u k c y jn e ... (t) d łu g o o k re so w y ko sz t ca łk o w i­ przy założeniu, że p r o d u c e n t m o ż e i łu o je d n o stk ę , przy założeniu, że
. .. . (b ) krótkookresow y przeciętny koszt ty zasto sow ać o p ty m a ln ą ilość wszyst­ n a k ła d y inn ych czy nników pozo-
z m ienny ( S A V C ) ... (u) m in im a ln a skala efekty w na kich cz y n n ik ó w p ro d u k cji. \ ;'n, , ; stają niezmienne. I - ■
.... fc) k rzy w a k o sz tó w przeciętnych ... (V ) stały czynnik produkcji 11. T e składniki kosztów , k tó ry c h wiel­ 24. O kres, w k tó r y m przedsiębiorstw o
w kształcie litery „ U ” ... (w) k r a ń c o w a pro d u k cy jn o ść pra- kość zm ienia się przy zm ia n a c h m o ż e d o k o n y w a ć tylko częścio-
.... (cl) k a p i ta ł o c h ło n n a m e t o d a (tech­ cy ro z m ia r ó w p rodukcji. / wycli zm ian n a k ł a d ó w (zasoby nie­
nika.) produ kcji .... (x) niekorzyści skali (malejące 12. Po p rze k ro c zen iu p ew n e g o p o zio ­ któ ry ch czy nn ik ó w produkcji, n a
przych idy) mu n a k ła d u c z y n n ik a zm iennego przykład ś r o d k ó w trw ałych, są d a ­
6 U ta rg w k r ó tk im o k re s ie m u si p o k ry ć p r z y n a j­ dalsze jego zw iększanie przynosi ne — przyp. tłum.).
m n iej .¡n i;.; k o s z tó w z m ie n n y c h (k o s z ty stale 1. Zestaw i tu m a k sy m a ln y c h wiel­ c o ra z mniejsze p rzy ro sty p r o d u k ­
i lal; trz e b a p o n ie ść , n a w e t w p r z y p a d k u w strz y ­ kości pro d u k cji, k tó r ą m o ż n a w y­ cji.
m a n ia n a p e w ien c z a s p ro d u k c ji) . G d y b y w p ły w y
tw orzyć przy różnych p o zio m ac h 13. K r ó t k o o k r e s o w y k o s z t zm ienny
ze s p rz e d a ż y nie w y s ta rc z a ły n a w e t n a p o k ry c ie Z ad a n ia
k o s z tó w z m ie n n y c h (tz n . k o s z tó w ro b o c iz n y , n a k ład ó w . ,/ w , • >.tJ przypadający n a je d n o s tk ę p r o d u k ­
su ro w c ó w i m a te ria łó w ), w ó w c z a s n a le ż a ło b y 2. Łączny koszt w ytw orzen ia danej cji. I (ę f c " 1 1 i' 1
w strz y m a ć p r o d u k c ję (prr.yp. Z . M .). wielkości prod ukcji przy założe­ 14. K rótkookresow yii k o sz t stały przy ­ 1__
' O d k a ż d e j re g u ły są w y ją tk i. N a jw a ż n ie jsz y m niu, że p ro d u c e n t u stala nak ład y pad a ją cy n a je d n o s tk ę pro d u k cji. F a b r y k a cu k ierk ó w m a d o w y b o ru trzy
jest hi in fla c ja , k tó r a s p ra w ia , że p o z io m k o s z tó w
w d łu ż sz y m o k re s ie ro ś n ie , m im o w szelk ich p ro -
w szystkich cz ynników w sp o só b 15. P rz yrost d łu g o o k re so w y c h ko sz­ m e to d y pro d u k cji, c h a r ak te ry z u jąc e się
d e k ly w n o ś c io w y o h s ta r a ń p ro d u c e n tó w . A u to ­ o ptym a lny. ,■ r tów pro d u k cji zw ią za n y ze zw ięk­
rzy p o d rę c z n ik a p o m ija ją tę o k o lic z n o ść , w is to t­ 3. O kres w ystarczająco długi n a to, szeniem p ro d u k c ji o je d n o stk ę . H Z krzyw<’| .k o sztu p rz e c ię tn e g o w k sz ta łc ie litery
ny s p o s ó b m o d y fik u ją c ą te o re ty c z n e w n io sk i. „aby p rzedsiębiorstw o m o g ło d o s t o ­ „ U ” m a m y d o c z y n ie n ia ró w n ie ż w k ró tk im
16. T e c h n ik a p ro d u k cji, k t ó r a w y m a g a
K o lo ro w a n a te o ria o p ie ra się n a m ilc z ąc y m z a ło ­ o k re s ie . O d z w ie rc ie d la o n a w ó w c z a s d z ia ła n ie
s o w a ć nak ład y wszystkich cz yn­ dużych n a k ł a d ó w k ap itału , a s to ­ p ra w a n ie p ro p o rc jo n a ln y c h p rz y c h o d ó w p rz y
żeniu ró w n o w a g i w g o s p o d a r c e , a to w ykluczał
in flację, k łó r a d la w iciu k ra jó w jest o g ro m n ie ników d o zm ieniających się w a ­ su n k o w o niewielkich n a k ła d ó w z w ięk sz an iu n a k ła d u z m ie n n y c h c z y n n ik ó w p r o ­
u c ią żliw y m fa k te m {p rzy p . Z.A-L). runków. pracy. !■ - d u k c ji {p r zy p . Z . M . ) .
104 R o z d z ia ł 8 105 R o z w in ię c ie te o rii p o d a ż y : k o s z ty a p r o d u k c ja

różn ym i p ro p o rc ja m i zużycia pracy r az o w o umieszczać w połow ie o d ­ T a b lic a 8.2. D łu g o o k re so w e k o s z ty p ro d u k c ji (£)

i k a p ita łu (tablica 8.1). Z ałó żm y , żc pow iedniego przedziału wielkości
sta w k a płacy w ynosi 200£, a koszt produ kcji.) P ro d u k cji! (licz b a D 1u g o otc re so wy k o szi. D łu g o o k re s o w y koszt
K o sz t c a łk o w ity
je d n o ste k n a ty d z ie ń ) p rz e c ię tn y k ra ń c o w y
je d n o stk i k a p ita łu 400£ tygo dniow o , c P rzy jakiej wielkości produkcji d łu ­
a D la k aż dego p o z io m u p r o d u k cji d o ­ go ok resow y ko sz t przeciętny jest m i­ 0 0
bierz w łaściw ą te chnikę p roduk cji, nimalny? 1 32
a 48
b Oblicz k o sz t całk o w ity d la każdego cl Przy jakiej wielkości produk cji n a ­
3 82
p o z io m u i techniki pro d u k cji, stępuje zró w n an ie d łu goo kreso w e go 140
4
c P rz y p u ść m y , żc c e n a p ra c y w zrasta k osztu przeciętnego z kosztem k r a ń ­ 5 228
d o 30()£, a. c e n a k a p ita łu nie zm ienia cow ym? 6 352
się. .lak w płynie to n a w y b ó r techniki
prod uk.cji? 3 ___
d U w zglę dn iając n o w ą cenę pracy, o b ­ P osługując się w ykresem z zadania. 2, 4 5
licz p o n o w n ie ko sz t całkow ity dla o d p o w ie d z n a poniższe pytania, W k r ó tk im okresie p rzedsięb io rstw o
Pew ne prze d sięb io rstw o ponosi koszty
każ d eg o p o z io m u i każ d ej techniki a W ja k im przedziale wielkości p r o d u k ­ stałe w w ysokości 4 5 £ o r a z k r ó t k o ­ nie m o ż e zm ienić wielkości n a k ład ó w
pro d u k cji o r a z w skaż, k t ó r a te ch ­ cji przedsiębiorstw o osiąga korzyści okresow e k oszty zm ien n e w wysokości kapitału, m o ż e n a to m ia s t dow oln ie
n ik a je st o p t y m a ln a przy różnych skali (tzn. rosnąc e przychod y z jed­ kształto w ać .ilość za a n g a ż o w a n e j pracy.
w ykazanej w tablicy 8.3.
r o z m ia ra c h pro d u k cji. nostk i nak ład u )?

T a b lic a 8 .3 . K ró tk o o k re s o w e k o s z ty p ro d u k c ji (£)
Tablica 8.1 . T echn iki produkcji cukierków
SA VC SATC
T e c h n ik i! A T e c h n ik i! 11 T e c h n ik a C SA PC STC SM C
P ro d u k c ja K ró tk o ­ K ró tk o ­
K ró tk o ­ K r ó tk o ­ K ró l ko-
N a k ła d N a k ła d N a k ła d N a k ła d N a k ła d N a k ła d (liczba o k re s o w y o k re s o w y
P ro d u k c ja o k re s o w y o k re s o w y o k ro so w y
p ra c y k a p ita łu p ra c y k a p ita łu p ra c y k a p ita łu je d n o s te k p rz e c ię tn y p rz e c ię tn y
p rz e c ię tn y k oszt k oszt
na ty d z ie ń ) k oszt k o s z t c a ł­
4 4 6 k o s z t siaty c a łk o w ity ■k ra ń c o w y
1 9 2 6 z m ie n n y k o w ity
2 19 3 10 8 8 10
3 29 4 14 12 12 14 1 17
4 41 5 18 16 16 19 2 15
5 59 6 24 22 20 25 3 14
6 85 7 33 29 24 32 4 15
7 120 8 45 38 29 40 5 19
6 29
U w a g a : W s z y s tk ie w ie lk o ś c i w ta b lic y w y r a ż o n e są w lic z b ie j e d n o s t e k ( p r o d u k c ji, p r a c y , k a p ita łu ) n a ty d z ie ń .

2___ b W ja k im przedziale wielkości p r o d u k ­ a Przepisz tablicę i wypełnij puste k o ­ W tablicy 8.4 p o k a z a n o , ja k zm ienia
W tablicy 8.2 p o k a z a n o k sz tałtow anie cji przedsiębiorstw o osiąga n ie k o rz y ­ lumny. się wielkość p ro d u k c ji pod wpływem
się d łu g o o k r e s o w y c h k o sz tó w w pew ­ ści skali (tzn. m alejące p rzychody I) W ykreśl krzywe: S A V C , SATC zm ian nakładów ' pracy,
nym p rzedsiębiorstw ie przy ró żnych z je d n o stk i n akładu )? i S M C ; sp raw d ź, czy krzywa. S M C a Oblicz w ielkość k ra ń c o w e g o o raz
pozi om ach p rod u kej i. c J a k a jest m in im a ln a efe k ty w n a skala przechodzi p rze z w ierzchołki (m ini­ przeciętnego p r o d u k tu pracy,
a Oblicz d łu g o o k r e s o w y ko szt p rze­ p rodukcji przedsiębiorstwa? m a) d w ó ch p o z o s ta ły c h krzyw ych, b P rz ed sta w n a w ykresie k ształtow anie
ciętny i k ra ń c o w y (przy różn y c h p o ­ cl P rz ypu śćm y, że m o ż em y zm ierzyć c G d y b y prze d sięb io rstw o zwiększyło się tych wielkości,
ziom ac h p rodu kcji). w ielkość p rz y c h o d ó w z je d n o stk i n a ­ p ro d u k cję z 5 d o 6 j e d n o s te k ty g o ­ c Od ja k ieg o p o z io m u pro d u k cji z a ­
I) W ykreśl krzyw e d łu g o o k re so w e g o k ła d u w k a ż d y m pu n k cie d łu g o o k r e ­ d n io w o , zw ią za ny z tym k r ó t k o ­ cz ynają działać niekorzyści skali?
kosztu przeciętnego i krań c o w e g o . sowej krzywej k osztu przeciętnego. o kresow y ko sz t k r a ń c o w y byłby w y­ d P rzy ja k im poziom ie n a k ła d ó w p r a ­
(Uwaga: przy w y k re śla n iu krzywej C zym c h a rak te ry z u je się p u n k t, soki. W yjaśnij, dlaczego tale jest, cy krzywa, k rańc ow e j p roduk cyjno ści
kosztu k r a ń c o w e g o p u n k ty o z n a c z a ­ w k tó r y m długo o k reso w y ko szt prze­ sk u p ia ją c uw agę na k sz ta łto w a n iu się ¡¡racy ( M P L ) przecina krzyw;) prze­
ją c e w yso kość k o sz tu należy k a ż d o ­ ciętny je st m inim alny? .k rańco w ej p r o d u k cy jn o śc i pracy. ciętnej prod uk cy jn o śc i pracy (APU)'!
 I K d/.i 1/¡:s! H
i nl)!ic:\ U.4. W ie lk o ść jiro d tik cji i iimkilady jw acy
N.-tkhid j-ii-;icy P r o d u k c ja
( lic /h a p r a c o w n ik ó w (lic z b a je d n o ste k
na ły d z ie ,i) n a ty d z ie ń )
0 • 0
i 35
3 KO
5 12 2
•1 156
5 177
6 1KO
e Jak zmieni Kię krzywo M P L w przy­
p a d k u z m ia n y wielkości n a k ła d ó w
kapitału?
6 ___
K tó r e z poniższych tw ierdzeń opisują
działanie p ra w a m alejących p rzy c h o ­
dów ? .Załóżmy, że w k aż d y m p r z y p a d ­
ku czy nnikiem zm ie n n y m jest praca,
a stałym - k apitał. Z w ięk sz am y n a ­
kład pracy.
a O gólna wielkość p r o d u k cji będzie się
zmniejszać. gdyż d o d a t k o w e j e d n o ­
si ki pracy będą gorszej jakości niż
p o p rz e d n io z a tr n d n io n e .
i* W zględny n ie d o b ó r k ap itału sprawi,
że p rzy ro sty p r o d u k c ji będą co ra z
mniejsze.
c je d n o s t k o w y k o sz t p roduk cji w zroś­
nie, p o n ie w a ż w m ia r ę w yczerpyw a­
nia rezerw siły roboczej w zrosną
sławki plac.
(t Po jakimś czasie dalsze zw iększanie
produkcji będzie w y m ag a ć m niej­
szych n a k ł a d ó w pracy,
e - U ta r g k ra ń c o w y u zyskiw any z k aż­
d e j kolejnej je d n o stk i p rod ukcji bę­
dzie malał.
7__ _
K lim : z w ym ienionych założeń jest: w a­
ru nkiem k oniecznym d z ia ła n ia praw a
m alejących pr/.ych od ów?
, . , , ..
k ra ń c o w y p ro d u k t P rz e c ię tn y p r o d u k t
pn R 'y { M ! L ) pr;R;y
a Z a s o b y lub n a k ła d y innych czynni­
k ó w są stałe,
b S tan wiedzy technicznej nie zm ienia
się.
e W szystkie je d n o stk i czy nnika zm ien­
nego są jednorodne.
£ _
K tó r e z poniższych tw ierdzeń n a te m a t
k r ó tk o o k re so w e j krzywej k osztów
k rań c o w y c h jest nieprawdziwe?
a Koszt: k rań c o w y z rów n uje się z k o sz ­
tem przeciętnym w punkcie, w k t ó ­
rym ten ostatni przyjm uje m in im a ln ą
wartość.
h G d y ko sz t przeciętny maleje, koszt
k rań c o w y jest niższy od przecięt­
nego.
e G d y wielkość produk cji przekroczy
o p tim u m techniczne, w ów czas koszt
k rań c o w y staje się wyższy od kokztu
przeciętnego,
d K ie d y przy chod y ze skali m aleją,
w tedy koszt k ra ń c o w y rośnie,
e W y s o k o ść kosztu krań c o w e g o nie
zależy od cen czynnik ów produkcji,
f W y s o k o ść kosztu krań c o w e g o zależy
m.in. od k sz tałto w an ia się k o sz tów
stałych.
9__
K a ż d a z czterech krzyw ych ilustrują­
cych k r ó tk o o k re s o w e koszty przeciętne
107 Rozwinięcie teorii podaży: koszty a p rodukcja
(rysunek 8 . 1 ) o d p o w i a d a innej skali
K o sz ty £
pi od u kcji przed siębi orstw a.
D łu g o o k re s o w y k o s z t p rz e c ię tn y 12
K r ó tk o o k r e s o w y p rz e c ię tn y k o s z t
s tały 6
Rysunek K.I. K rótkook resow y koszt przeciętny
K ró tk o o k r e s o w y p rz e c ię tn y k o s z t
i1
z m ie n n y
K r ó tk o o k r e s o w y p rz e c ię tn y k o sz t
17
c a lk o w ily
W poniższej tabeli za zna cz właściwe
decyzje p r o d u k c y jn e w k r ó tk im i d łu ­
gim okresie przy k aż d y m z po d an y c h
p o zio m ó w ceny p ro d u k tu :
D e cy z je k ró tk o o k r e s o w e
C ena P r o d u k o w a ć P ro d u k o w a ć W strz y m a ć
a W którym pu n k cie p ro d u k c ja będzie (£) z z y sk ie m m im o s tra ty p ro d u k c ję
najb ard ziej efektyw n a?
18
b J a k będ ą się k sz ta łto w a ć efekty skali
5
po przekroczeniu tego p u n k tu ? 7
c K tó r y w a ria n t wielkości za k ła d u
byłby właściwy, gdy b y przedsię­ 1 1,50
biorstw o zd e cy d o w a ło się p r o d u k o ­
D e cy z je d łu g o o k re s o w e
wać OA'l
C ena P ro d u k o w ać P ro d u k o w ać Z am k n ąć
d K tó ry z w a r ia n tó w wielkości z a k ła ­ (£) z z y sk ie m m im o s tra ty z a k ła d
du należałoby w y b ra ć w k ró tk im ,
jak rów nież w d ługim okresie, 18
5
gdyby p rze dsiębiorstw o zam ierzało
7
następnie zwiększyć p ro d u k c ję d o
om 11,50
e W ykreśl d łu g o o k r e s o w ą krzy w ą k o ­
sztów przeciętnych d la prze d sięb io r­
stwa.
T ak/N ie
10
P rzedsiębiorstw o ustaliło w ielkość p r o ­ 1. _______ K a p ita ł i prac a to jedyne
dukcji, k tó r ą z a m ie rz a w ytw arzać. Po czynniki p roduk cji, k tó r e prze d­
sp raw dze niu, jak się b ę d ą k ształtow ać siębiorstw o musi uwzględniać
utargi i koszty k rań c o w e , p rze dsiębior­ w swych decyzjach produkcyjnych.
stwo bad a obecnie relacje o d n o śn y c h 2. ______ W ykres długookresow ej
wielkości przeciętnych w k r ó tk im i d łu ­ krzywej k o sz tów przeciętnych
gim okresie. K o sz ty przeciętne kształ­ w kształcie litery „ U ” m a ją te
tują się następująco: przedsiębiorstwa, któ re przy zwięk-
 108 Rozdział 8 109 Rozwinięcie teorii podaży: koszty a produkcja

szaniu p r o d u k c ji o sią g ają p o cz ąt­ działało wielu p r o d u c e n tó w lo d ó ­

k o w o korzyści skali, lecz po p r z e ­ wek, to ż a d en z nich nie m ó g łb y
kroczeniu pew n e g o p o z io m u p r o ­ osią g n ąć m inim alnej efektywnej
dukcji n o t u j ą niekorzyści skali. skali produkcji.
3. ________ Specjalizacja (podział p r a ­ H - ------ — Decyzję o tym, czy k o n ­
cy) m o ż e być źró d łe m korzyści t y n u o w a ć p r o d u k c ję n ie re n to w n ą
skali. w k r ó tk im okresie, trz e b a p o dją ć
4 . ________ M a łe z a k ła d y są zawsze bez w zględu n a to, ile pieniędzy
mniej efe k tyw ne niż wielkie p rz e d ­ w łożono w jej uruchom ienie.
siębiorstw a. 12. ___ D łu g o o k r e s o w a k rzyw a
5- _ _ _ _ _ W szystkie te przedsię­ kosztu p rzeciętnego przechodzi
biorstwa., k tó r e w y k a z u ją straty, to przez najniższe p u n k ty k r ó t k o ­
Odpo’wiedzi i komentarze
je d n o s tk i n ie g o s p o d a r n e , k tó r e n a ­ o k resow ych krzyw ych kosztu p r z e ­
leżałoby n a t y c h m ia s t za m k n ą ć . ciętnego. Pojęcia i określeni;! od techniki A. i ta k rzeczywiście bę­
6 . ________ P rz e d się b io rstw o w strzy­ dzie (tablica A8.2).
m a p r o d u k c ję w k r ó tk im okresie, i (e) 7 W 13 (b) 19 (o) 41 Z ob. tablicę A8.2.
jeśli cena, po k tó rej sprzedaje swój 2 (t) 8 .14 (O 20 (m)
p r o d u k t, je st niższa od uta rg u
Problemy do przemyślenia 0 0
3 (n) 9 (k) 15 (q) 21 O-O
przeciętnego. 4 (a.) 16 (d) 22 (V)
10 0 )
___ T a b lic a A ft.l. K o szty c ałk o w ite i. -czyimi' Ixctesiki
7. ________ D łu g o o k r e s o w e decyzje 1
5 (u) 11 (p) 17 (g) 23 (i) produkcji
p ro d u k c y jn e są p o d e jm o w a n e Wyjaśnij, dlaczego w niek tó ry ch gałę­ 6 (w) 1 2 Ci) 18 (h) 24 ( 0
w ten sp o só b , że w ybiera się ta k ą P ro d u k c ja K o sz t c a tk o w ily (I )
ziach d u ż e p rze dsiębio rstw a m o g ą p r o ­
wielkość p ro d u k cji, przy której (liczba je d ­
d u k o w a ć taniej niż m ałe. P o d a j k ilk a Z ad a n ia n o s te k n a
technika. technik;]. te c h n ik a
d łu g o o k r e s o w y k o s z t k ra ń c o w y p rz y k ła d ó w tak ich gałęzi. W ja k ic h ty d z ie ń )
A U C
ró w n a się u ta rg o w i k r a ń c o w e m u . gałęziach m o ż e być odw rotnie? P odaj 1___
1 2 000 2 800 3 200
8 . ________ U trz y m y w a n ie stałych przykłady. a i b W rzeczywistości trz e b a w y k o n a ć 2 5 000 5 200 3 (¡00
n a k ł a d ó w siły roboczej p rzy je d n o ­ obliczenia d o p u n k t u b, zanim o d ­ 3 7400 7 000 8 000
czesnym zw ię ksz aniu n a k ła d ó w pow iem y n a p yta nie a. W szystkie 4 10 200 10 000 10 800
k a p ita łu p ro w a d z i d o s p a d k u p r z y ­ 2__ d a n e za w iera ta b lic a A 8 ..I. 5 14 200 ) 3 000 14 000
c h o d ó w (z d o d a t k o w y c h je d n o s te k 6 19 800 [ 8 200 i 7 000
Czy m ożliw e jest, aby w jednej gałęzi Przy malej p ro d u k c ji najtańszą, 7 27 200 24 200 21 200
k ap itału). w ystępow ały jednocześnie korzyści m e to d ą w y tw a rz a n ia je st te c h n ik a A.
9. : L A C (długookresowy koszt skali o r a z m a lejąc e p rzychody z n a ­ Z a u w a ż m y , żc technika, ta jest sto ­
przeciętny) m aleje, gdy L M C (dłu­ k ła d ó w pracy? su n k o w o pracochłonna. — w p o r ó w ­
g o o k re so w y k osz t k ra ń c o w y ) jest naniu z po zo stały m i m e to d a m i c h a ­
nyńejszy od L A C , a rośnie, gdy rakteryzuje się większym zużyciem T d M tea A it.2. K o sz ty c ałk o w ite i w ybór tech n ik i
L M C je st większy od L A C ; L A C 3___ pracy, a. m niejszym zużyciem k a p i t a ­ pirodsiktąi po zm ia n ie k o sw o w p racy
osiąga swe m in i m u m przy takiej M o ż n a przypuszczać, że w p ra k ty c e łu. W m ia rę zw iększania pro d u k cji P ro d u k c ja K o sz t c a łk o w ity (.t)
wielkości p ro d u k cji, przy której prze d sięb io rstw a nie zn ają d o k ła d n ie bardziej efek tyw na staje się technika (liczba jed­
te c h n ik a te c h n ik a te c h n ik a
krzyw e L A C i L M C p rze cin a ją się. sw oich k rzyw ych kosztów . Jeśli tak, to B, a następnie — gdy p ro d u k c ja n o s te k n a
¡1
A C
10. B ad an ia empiryczne w sk a­ ty d z ie ń )
z a s a d n e jest pytanie, n a ile m ia r o d a jn e osiąga poziom 6 j e d n o s te k n a ty­
zują, żc gdyb y w Wielkiej Brytanii są te rozw ażan ia. dzień najlepsza staje się technika 1 .3 500 3 400 3 600
2 6 900 fi 2.00 (,400
C, najbardziej k a p ita ło c h ło n n a .
3 i 0 300 9 000 9 200
c. Kiedy p ra c a dro że je względem k a p i­ 4 14 300 11 800 1 ’ eOO
tału, w tedy należy sp o dziew ać się, że 5 20 100 1fi 000 llfiOOOj
przedsiębiorstw a będą. przestaw iać 6 28 300 U 500 PO 000
się na techniki bardziej k a p i ta ł o ­ 7 39 200 28 700 ¡24 700|
chłonne. P ow inien n a s tą p ić o d w ró t
 1 i I) Rozdział 8 111 Rozwinięcie leorii podaży: koszty a produkcja

2 _ 3
Tablica A8.4. Krótkookresowe koszty produkcji (£)
u Zol). tablicę A 8.3. a D o pro d u k cji równej 2 je d n o s tk o m
i> Zol), rysunek A 8 .I. n a tydzień, SA VC SAFC SATC STC SM C
P ro d u k c ja
K ró tk o ­ K r ó tk o ­ K r ó tk o ­ K r ó tk o ­ K r ó tk o ­
c Przy 2 j e d n o s tk a c h n a tydzień, b Przy pro d u k cji powyżej 2 je d n o ste k (liczba je d n o ­
o k re s o w y o k re s o w y o k re s o w y o k re s o w y o k re s o w y
ii Z aw sze jest l.ak, żc L M C — L A C n a tydzień, stek n a ty ­
p rz e c ię tn y p rz e c ię tn y p rz e c ię tn y k oszt k o sz t
w pun k cie m in im u m L A C 9 — tak c 2 je d n o stk i na tydzień, d z ie ń )
k o s z t z m ie n n y k o s z t stały k o s z t c a łk o w ity c a łk o w ity k ra ń c o w y
więc krzyw e p rze cin a ją się przy p r o ­ d P u n k t ten ozn a cz a przejście od m a le ­ 17
dukcji 2 je d n o s te k n a tydzień. ją cych d o r o sn ąc y ch d lu g o o k reso - i 17 45 62 62

i 15 22,5 37,5 75

T a b lic a AH.3. D łu g o o k re so w e k o s z ty p ro d u k c ji {£) 3 14 15 29 87

18
P ro d u k c ja (liczb a D 1u g o olc re so w y k o sz t D łu g o o k re s o w y k o s z t 4 15 11,25 26,25 105
K o s z t c a łk o w ity
je d n o ste k n a ty d z ie ń ) p rz e c ię tn y k ra ń c o w y 35
5 19 9 28 140
0 0
/V
32 6 29 7,5 36,5 219
1 :i2 32
16 S A F C — 45£ dzielone prz.ez, wielkość produkcji
;i 48 24 SA TC — A/i VC -I- S A F C
S T C — S A T C x wielkość produkcji
34
.i 82 27,3
58
4 140 35
Rysunek Ali.2. Krótkookresowy przeciętny koszt
poniżej z a tru d n ie n ia 3 ro b o tn ik ó w
88 n a tydzień,
5 całkowity i zmienny oraz krótkookresowy koszt
228 4 5 ,6
124
krańcowy e Z m ia n a wielkości n a k ła d ó w kapitału
6 252 58,7 SM C wpłynie n a położenie ob y d w u k rzy ­
wych: M P L i A P L . Zwiększenie n a ­
/ k ła d ó w kapitału przesunie obie k rzy ­
/ we w górę.
/
wych kosztów przeciętnych, tzn. /
■Uysisr.el; A d J . DSMtfoijkre.sowy k o s z t p rz e ciętn y / SATC
i w'rzń'\')\vv przejście od korzyści d o niekorzyści / X
skali. W punkcie tym p rzedsiębio­ X 6__
rstw o m a stale p rzycho dy ze skali. O d p o w ied ź a jest kusząca, ałe nie p ra­
widłowa: po to, aby k rańc ow e p rzy ­
/ ch ody z o kreślone g o c z y n n ik a zm niej­
2 3
(licibii i szały się, d o d a t k o w e je d n o stk i n a k ła d u
a Z ob. tablicę A8.4. wcale nie m u s z ą być co ra z gorszej
b Z o b . ry su n e k A 8 .2. jakości; nic m usi też zm niejszać się
/ c W k r ó tk im okresie przedsiębiorstw o o g ó ln a wielkość p rod ukcji -— sp adek
nie jest w stanie zmienić wielkości a Z ob. tablicę A8.5. dotyczy jedynie p r o d u k tu k rańcow ego.
n a k ła d ó w kapitału. C h c ą c zwiększyć 1) Z o b. rysunek A8.3. T w ierdzenie c je st ciekaw e (w yraża o no
ro zm iary produkcji, m o ż e tylko c M P L za czy na m a leć poczynając to, co w żargonie e k o n o m icz n y m n a z y ­
“ ..... 2 Z).........4" B zwiększać n a k ła d y pracy. S k o ro j e d ­ mniej więcej od n a k ł a d u pracy r ó w ­ wa się niekiedy „pieniężnym i niekorzy-
P ru du ltcja (lic.dia jcdnoatoU na tydnoń) n a k n a k ła d y k a p ita ło w e są stałe, n a ­ nego 1,5 r o b o tn ik a n a tydzień; jest to ściami skali”), ale nie m a to nic w spól­
stępuje s p a d e k krańcow ej p r o d u k c y j­ właśnie punkt., w k tó r y m zaczynają nego ze zjawiskiem m alejących przy­
ności pracy. D la te g o koszt zw iększe­ ujaw niać się niekorzyści skali, c ho dów . T w ierdzenie d d oty czy ros­
lo a m o cioivt: io l! ookiesowych krzywych nia p roduk cji w k ró tk im okresie m o ­ d K rz y w a M P L przecina krzy w ą A P L nących p rz y c h o d ó w z czy nnika p r o d u ­
W A,'IAi . i ' (/« i /> Z.A-i.). że być b a rd z o wysoki. w najwyższym jej punkcie, tzn. nieco kcji, a tw ierdzenie e dotyczy utargów ,
112 Rozdział ii 113 Rozwinięcie teorii podaży: koszty a produkcja

szych an a lizach z a k ła d a m y dla

T a b lic a A 8 .5 . W ie lk o ść p ro d u k c ji i n a k ła d y p racy R ysunek AÍI.4. K ró tk o o k re s o w y
i d łu g o o k reso w y k o sz t p rz e ciętn y uproszczenia, że są tylko te d w a
N a k ła d p ra c y P r o d u k c ja czynniki. W rzeczywistości je d n a k
K ra ń c o w y p r o d u k t P rz e c ię tn y p r o d u k t
(licz b a p ra c o w n ik ów (lic z b a je d n o s te k
p ra c y ( M P L ) p ra c y ( A l ’L)
czynn ik ó w jest więcej: wykwalifi­
na ty d z ie ń ) n a ty d z ie ń ) k o w a n a kadra, kierow nicza, su r o w ­
ce, energia, a n a w e t m a te ria ły o p a ­
0 0
tr u n k o w e w p o k o ju b h p (zob. p o d ­
35
1 35 35 rozdział 8 . 1 podręcznika).
45 2. T a k . W n iektórych p rzed siębior­
2 8« 40 stw a ch korzyści skali w ystępują
42
n a w e t przy b a rd z o d u ż y c h r o z m ia ­
3 122 40,6
34 r a c h pro d u k cji (zob. p odrozdział
4 156 39 8.4 podręcznika).
21 3. T a k . Pisał o tym już A d a m Smith
P rodukcjo
5 177 35,4 w X V II I w.
3
6 180 3(1
4. Nie. .Nie we wszystkich gałęziach
10 występują, w yraźne korzyści z dużej
skali p rodukcji.
T a b lic a do z a d a n ia 10
5. Nie (p rz y p o m in a nam o tym z a d a ­
8__ D ecyzje k ró tk o o k r e s o w e nie ł 0 ) 11.
R y su n ek AH.3. P r/.ceięl n a i k ra ń c o w a
6 . Nic. C e n a je st ró w n a utargow i
pro d u k c y jn o ść p ra c y e i i. C ena P r o d u k o w a ć P r o d u k o w a ć W strz y m a ć
(iż) z z y sk ie m m im o s tr a ty p ro d u k c ję przeciętnem u, jeśli cala p r o d u k c ja
jest sp rz e d a w a n a po jednej u sta lo ­
18 -I- nej cenie.
9___ 5 +
a N ajniższy koszt przeciętny osiąga się 7 -I- 7. N iezupełnie. T rz e b a uwzględnić
przy prod ukcji równej O C U). 13 -I- także wielkości przeciętne uta rg ó w
b Po przekroczeniu tego p u n k tu w y­
11,50 + i kosztów , ab y upew nić się, żc nie
s tą p ią niekorzyści skali, należy z a m k n ą ć przedsiębiorstw:',
D e cy z je d łu g o o k re s o w e
c G d y b y przedsiębiorstw o z d e c y d o w a ­ (zob. podro zd z iał ii. 6 po d ręc z­
C ena P ro d u k o w ać P rodukow ać Z am k n ąć
ło się p r o d u k o w a ć O A , to n ajw łaś­ nika).
(it) z z y sk ie m m im o s tra ty ^ z a k ła d ____
8 . T a k (zob. p o d ro z d z ia ł 8.7 p odręcz­
ciwszy byłby ten wariant: wielkości
18 -I- nika).
z a k ła d u , k tó r e m u o d p o w ia d a k rz y ­ 5 +
w a k o sz tó w S A T C 2. 7 +
d W k r ó tk im okresie przedsiębiorstw o 13 +
11 Poza. ty m w p rz e d s ię b io r s tw a c h u ż y te cz n o ści
N a k ła d y p ra c y (liczbo robotników na tydzień) m u sia ło b y p r o d u k o w a ć w edług w a ­ i 1,50 +
p u b lic z n e j (p u b iu ra i ,hiżb:i z d ro w iu , kom uiiik.ii-
r ia n tu S A T C r W długim okresie c ja m ie jsk a , o< > , i / m íe m iasta, i k i.) k ry te riu m
n ależałoby n a to m ia s t rozw inąć d zia­ re n to w n o ś c i e k o n o m i' m e j n ie m o ż e b y ć ry g o ry s ­
Z a u w a ż m y , żc w długim okresie ty c z n ie s to so w a n e . Jeżeli o k a z u je się, że s z p ita le
a nie k o sz tó w . W ten s p o s ó b zostaje łalność z przejściem d o w a r ia n tu
p rzedsiębiorstw o w ż a d n y m razie nie lu b k o le je są. n a w e t w d łu ż sz y m o k re s ie n ie re n ­
nam tylko b i to je st właśnie p r a w id ­ S A T C .y to w n e , n ie o z n a c z a to , że n a le ż y je. z a m k n ą ć .
łowa o d p o w ied ź . Z ja w isk o m alejących e Z o b . ry su n ek A8.4. m oże tole ro w a ć p r o d u k c ji n ie re n to w ­ R o z w ią z a n ia są. d w a : a lb o rz ą d p o d n ie sie o p ła ty
p r z y c h o d ó w jest zw ią za n e z k s z ta łto ­ nej (ze stratą). za k o rz y s ta n ie z ty c h u słu g , a lb o b ę d z ie d o k ła d a ł
w aniem się p r z y c h o d ó w z c z y n n ik a z b u d ż e tu , a b y p o k r y ć ró ż n ic ę m ię d z y w p ły w am i
10 W ty m m ie jscu c h o d z i o te c h n ic z n ą e fe k ty w ­
i k o s z ta m i ty c h je d n o s te k . O sta te c z n ie , w o bu
zm iennego. n o ś ć p ro d u k c ji, k tó re j p ro b ie rz e m je s t p o z io m
p rz y p a d k a c h c ię ż a r d o fin a n s o w a n ia d e fic y to ­
k o s z tó w p rz e c ię tn y c h . Z w ró ć m y je d n a k u w a g ę ,
T a k /N ie w ych p rz e d s ię b io r s tw i in sty tu c ji p u b lic z n y c h
że w o c e n ie e k o n o m ic z n e j e fe k ty w n o śc i (o p ła c a l­
p o n o s i s p o łe c z e ń stw o , chociaż. z ależ n ie od
n o śc i) p ro d u k c ji trz e b a b ra ć p o d u w a g ę, o p ró c z
7 k o s z tó w , w ie lk o ść p o p y tu o ra z p o z io m c en y
I. Nie. M o g ło b y sie w yd aw ać , że nie­ m e to d p o k ry c ia d e fic y tu in a c ze j się o n r o z k ła ­
W szystkie trzy. (p rzy p. Z . M . ) . kiedy ta k właśnie jest:, s k o r o w n a ­ d a (jirzyp. Z . M . ) .

K łikonom ht. '/.biur mulili!

 i i4 Rozdział ii
9. Tak (zob. p o d ro z d z ia ł 8.5 p o d rę c z ­
n i k a ) 1'’-.
10. T a k (zob. p o d ro z d z ia ł 8.4 po d ręc z­
nika).
1 I. Tak. K o s z tó w p o n ie sio nyc h wcześ­
niej ju ż się nic od zy sk a. W a ż n y jest
poziom k o sz tó w zm iennych, tzn.
chodzi o to, ab y wpływy ze sprze­
daży p o k ry w a ły przynajm niej k o ­
szty zm ien n e (zob. r a m k ę R.J
w p o dręc zn iku).
12. T a k . K r z y w a d łu g o o k r e s o w a L A C
przebieg a po w ierzch ołkach k r ó t ­
k o o k reso w y ch krzyw ych S A T C ,
choć żadnej z nich nie p r z e c i n a l:i.
Problem y do przemyślenia
1__
W o m a w ia n iu tego z a g a d n ie n ia w aż­
nym elem entem są korzyści i n iekorzy­
ści skali. K o s z t y przeciętne m a leją do
p u n k tu , w k tó r y m p r o d u k c ja osiąga
m in im aln ą skalę efekty w ną. W y n ik a to
z niepodzielności a p a r a l u p ro d ukcy j-
!*! T o s a m o d o ty c z y k ró tk o o k r e s o w y c h k rz y ­
w ych k o s z tó w .
' ! W y d a n ie b ry ty js k ie s u g e ru je o d p o w ie d ź n e g a ­
tywu«}, co jest. b łę d e m {przy p. Z . M . ) .
nego, specjalizacji pracy o ra z innych
korzyści z dużej skali produkcji (zob.
p o d ro zd z iał 8.4 podręcznika). J e d n a k
poziom p rodukcji, przy k tó ry m o sią g a­
n a jest m in im a ln a skala efektyw na,
różni się w zależności od branży, r o ­
dzaju działalności i stosow anej techniki
produkcji. W n ie k tó ry ch gałęziach w y­
stę p u ją duże korzyści ze skali, a w in­
nych m in im a ln a skala e fe ktyw na p o ja ­
w ia się ju ż przy s to s u n k o w o niewielkiej
p rodukcji. P otw ierd zen iem z ro z u m ie ­
nia tej kwestii będzie p o d a n ie trafny ch
przykładów .
2__
W s k a z ó w k a : proszę przy p o m n ieć sobie
rozróżnienie, jakie w prow adziliśm y
m iędzy długim i k ró tk im o k r e s e m 14.
3___
K r ó t k a w z m ia n k a na ten te m a t zn a j­
duje się w końcow ej części rozdziału 7
podręcznika.
14 D łu g o o k re s o w e k o rz y ści sk aii m o g ^ w s p ó łis t­
n ie ć ze z ja w isk ie m k r ó tk o o k r e s o w e g o s p a d k u
p rz y c h o d ó w z d o d a tk o w y c h n a k ła d ó w p ra c y
{przyp. Z . M . ) .
Rozdział 9
Konkurencja doskonała i pełny monopol:
skrajne przypadki struktury rynku
Z a jm u ją c się p o p y te m , rozróżnialiśm y
p o p y t p ojedynczych o só b n a poszcze­
gólne d o b r a i p o p y t r y n k o w y . T a k ie
sa m o rozró żn ie n ie pełni is to tn ą rolę
w analizie decyzji o p o d aż y . D o t y c h ­
czas z a sta naw ia liśm y się, w ja k i sp o ­
sób pojedyncze, m a k sy m a liz u ją c e zysk
p rzedsiębiorstw o o k re śla wielkość swej
prod ukcji. T e r a z s k o n c e n tru je m y się n a
rynku lub gałęzi j a k o c a ł o ś c i 1. W iel­
1 P rzech o d zili: o d a n a liz y z a c h o w a ń ry n k o w y c h
p o je d y n c z e j (Irin y d o a n a liz y f u n k c jo n o w a n ia
gałęzi p o w in n iś m y p rz e d e w sz y s tk im ro z ró ż n ić
d w a z n a c z e n ia p o ję c ia ró w n o w a g i.
R ó w n o w a g a p rz e d s ię b io r s tw a (a lb o o p tim u m
e k o n o m ic z n y m ) n a z y w a m y t a k ą sy tu a c ję , w k t ó ­
rej m a k sy m a liz u je o n o zysk lu b m in im a liz u je
s tra tę . O d p o w ia d a te m u w ie lk o ść p r o d u k c ji, p rz y
k tó re j n a s tę p u je z ró w n a n ie k o s z tu k ra ń c o w e g o
z u ta rg ie m k ra ń c o w y m . W w a ru n k a c h w olnej
k o n k u re n c ji p u n k i ten o z n a c z a z a r a z e m z r ó w n a ­
nie p o d a ż y d o s ta r c z a n e j p rz e z p rz e d s ię b io r s tw o
z p o p y te m na je g o p r o d u k t, p rz y d a n e j cenie
ry n k o w e j.
R ów n o w ag :} g ałęzi (r y n k u ) n a z y w a m y s y tu a ­
cję, w k tó re j łą c zn a p o d a ż to w a ru w y tw a rz a n e g o
w d a n e j gałęzi o d p o w ia d a łą c z n e j w ielk o ści p o p y ­
tu ry n k o w e g o , p rz y c e n ie z a p e w n ia ją c e j ró w n o ­
w agę ry n k u . W p r z y p a d k u m o n o p o lu , b ę d ą c e g o
je d y n y m d o s ta w c ą d a n e g o to w a r u , r y n k o w ą p o ­
d a ż to w a ru o k re ś la je d n o p rz e d s ię b io r s tw o (m o ­
n o p o lis ta ), k ie ru ją c się z a s a d ą m a k sy m a liz a c ji
z y sk u , a d o s to s o w a n ie p o p y tu d o p o d a ż y n a ­
s tę p u je za p o ś re d n ic tw e m cen y .
W ty m ro z d z ia le s p o tk a m y się z p o ję c ie m
ró w n o w a g i w o b y d w u z n a c z e n ia c h . N a p rz y k ła d
w z a d a n iu 3 b ę d z ie m o w a o ró w n o w a d z e m o n o ­
p o lis ty , w z a d a n iu 1 o ró w n o w a d z e p rz e d s ię b io r-
k o ść p o d a ż y i ce n a p r o d u k tu o fero w a­
nego przez gałąź w d użym stopniu
zależą od struktury rynku — zwłaszcza
od liczby firm działających w tej gałęzi
o r a z od s p o so b u ich w spółdziałania.
W tym rozdziale przean alizu jem y d w a
sk rajn e p rz y p a d k i s tr u k tu r y rynku:
konkurencję doskonalą i monopol.
W rozdziale tym przyjm iem y założe­
nie, że istnieje wielu n ab y w c ó w d o b r a
o ra z że krzyw a p o p y tu ry n k o w e g o jest
n a c h y lo n a w dół. P rz y p a d e k monopso-
nu (kiedy istnieje tylk o je d en nabyw ca
d o b r a ) o m ó w im y w rozdziale 1 1 .
N a d o s k o n a le k o n k u re n c y jn y m r y n ­
ku jest wielu n ab y w c ó w i sprzedaw ców
d o b r a i ż a d e n z nich nie m a wpływ u n a
w ysokość ceny rynkow ej. K a ż d e prze d­
siębiorstw o je st za te m biorcą ceny (pri-
ce taker) m usi pogodzić się z o b o ­
w iązującą n a r y n k u ceną. P rz ed się b io r­
stw o m a więc d o czynienia z poziom ą
krzyw ą p o p y tu n a swój p r o d u k t. Jeśli
o b r a z ten m a być w iaryg odny, to rynek
(gałąź) m usi spełniać cztery p o d s ta w o ­
we w a ru n k i. P o pierwsze, m usi istnieć
wiele k o n k u r u ją c y c h ze s o b ą firm. Po
drugie, po w in n y one w y tw arzać je d ­
n o ro d n y , s ta n d a r y z o w a n y p r o d u k t,
sp rze d aw an y przez w szystkich po tej
stw a w o ln o k o n k u re n c y jn e g o , a w z a d a n iu 10
o ró w n o w a d z e m o n o p o lu i gałęzi w o ln o k o n -
k u re n c y jn e j {przy p. Z . M . ) .
1 16 Rozdział 9
samej cenie. Po trzecie, nabyw cy m u sz ą
być d o s k o n a le p o in f o rm o w a n i o cenie
i jako ści to w a r ó w o f e r o w a n y c h n a ry n ­
ku. P o c z w arte, p rze dsięb io rstw a m u ­
szą mieć m ożliw ość sw o b o d n e g o w c h o ­
dze nia i w y c h o d z e n ia z r y n k u (gałęzi).
P oniew aż prze d sięb io rstw o działa ją­
ce w w a ru n k a c h k o n k u ren c ji d o s k o n a ­
łej m a d o czynienia z p o z i o m ą krzyw ą
po p y tu , to je g o u ta rg k r a ń c o w y jest
ró w n y cenie. Z a p o m o c ą m e to d y o p isa ­
nej w rozdziale 8 p o tr a f im y p rz e a n a li­
zo w ać k r ó tk o o k r e s o w e i d łu g o o k r e s o ­
we decyzje d o ty c z ą c e podaży. P rzedsię­
biorstw o w ybierze t a k ą w ielkość p r o ­
dukcji, przy k tórej k ra ń c o w y u ta rg
z r ó w n a się z k ra ń c o w y m kosztem ,
a n astępnie sp raw d zi, czy k o n t y n u o w a ­
nie p r o d u k cji je st bardziej opłacaln e
niż jej za p rzestan ie. Jeśli w k ró tk im
okresie c e n a przew yższa przeciętne k o ­
szty zm ienne, to prze d sięb io rstw o z d e­
cyduje się k o n ty n u o w a ć produkcję.
Ilość p r o d u k t u w y tw a r z a n a przy k a ż ­
dej cenie w jższc j od ceny zaniknięcia
(shutdown price) w y znacza k r ó t k o o k ­
resow ą k rzy w ą p o d a ż y tej firmy. P o ­
kryw a się o n a z k rz y w ą k r ó t k o o k r e s o ­
wego k osztu k ra ń c o w e g o . K r ó t k o o k ­
resową. krzywą, p o d a ż y d la całej gałęzi
uzyskujem y, d o d a j ą c krzyw e podaży
poszczególnych przedsiębiorstw .
W długim okresie krzy w a podaży
przedsiębiorstwa, jest częścią krzywej
d łu g o o k r e s o w e g o k o sz tu k rańc ow e go,
leżącą powyżej krzywej d łu g o o k r e s o ­
wego kosztu p rzeciętnego. C e n a ró w n a
m in im a ln e m u d łu g o o k r e s o w e m u k o sz ­
towi p rzeciętnem u jest zwana, ceną wej­
ścia lub wyjścia (entry price, exit price).
Jeśli rzeczywista c e n a sprzed aży jest od
niej niższa, to prze d sięb io rstw o wyjdzie
z g a łę z i2. Jeżeli jest. równa, cenie wejś­
2 W y jście z d a n e j g ałęzi o z n a c z a z m ia n ę p ro filu
p ro d u k c ji, p o d ję c ie p ro d u k c ji c a łk ie m in n y c h
w y ro b ó w , p rz e jśc ie d o in n y c h d z ie d z in d z ia la łn o -
cia, to s u m a w pływ ów ze sprzedaży
(u targ ó w ) zaledwie pokrywa, całkow ite
koszty e kono m icz ne, obejm ujące ró w ­
nież pełny koszt altern aty w n y n a k ła d u
pieniędzy i pracy właściciela. G d y b y
zaś cena sprzedaży ustabilizow ała się
w długim okresie powyżej ceny wejścia,
to przedsiębiorstw o osiągałoby zysk
nadzwyczajny.
J e d n a k w a ru n k ie m koniecznym osią­
gania zysku nadzw yczajnego są niższe
koszty produkcji. G d y b y wszystkie
przedsiębiorstw a w gałęzi osiągały zy­
ski n ad zw yczajne w długim okresie, to
sytuacja ta zachęciłaby now e firmy do
wejścia d o tej gałęzi. W rezultacie
w zrosłaby p o d aż , a ce n a obn iżyłaby się
d o p o z io m u wejścia i wyjścia. Istotnie,
jeżeli wszystkie przedsiębiorstwa, w g a ­
łęzi p o n o sz ą identyczne koszty, to
w długim okresie cena obniży się d o
p ozio m u zapew niającego jedynie zysk
n o rm a ln y . Z n ik n ą wówczas bodźce
skłaniające kolejne przedsiębiorstw a d o
w chodzenia. W tej sytuacji gałęziowa
krzy w a pod aż y d ługookresow ej o k a z u ­
je się poziom a. Jeśli zaś istnieją, różnice
w ko sz tac h p o n o sz o n y c h przez p o ­
szczególne przedsiębiorstw a, to w ó w ­
czas — w stanie ró w now a gi d łu g o ­
okresow ej — najmniej rentow ne, czyli
krańcow e przedsiębiorstwo, będzie osią­
gać zysk normalny. G ałę zio w a krzyw a
p o d a ż y dłu gookresow ej jest zatem
bardziej płaska niż krzyw a k r ó t k o o k ­
resow a — częściowo ze względu n a
większą zdolność przedsiębiorstw d o
zm iany str u k tu r y n a k ła d ó w p r o d u k c y j­
nych, częściowo z uwagi n a m ożliw ość
o p u sz cz an ia gałęzi i wchodzenia d o
n ie j3.
ści g o s p o d a rc z e j lu b c a łk o w ite w y c o fa n ie się
z n iej (p rzy p. Z . M . ) .
■’ W d łu g im o k re s ie k a ż d e p rz e d s ię b io rs tw o m a
w ięk sze m o ż liw o ści z a s to s o w a n ia e fe k ty w n y c h
m e to d p ro d u k c ji, co h a m u je w z ro st k o s z tó w .
117 Ko nk uren cja do sk o n a ła i pełny monopol: skrajne przy pad ki struktury rynku
Jeżeli produkow any to w a r jest
p rze d m iote m h a n d l u m ię d z y n a r o d o w e ­
go, to analiza sytuacji n a r y n k u k r a jo ­
wym staje się niew ystarczająca. Z a łó ż ­
m y, że h ande l o d b y w a się bez prze­
szkód i nie istnieją koszty tr a n s p o r tu .
W ów czas działanie praw a .jednolitej ce­
ny spow o d u je , że cena. to w a r u będzie
tak a sarna n a cały m świecie. istnienie
rynku św iatow ego wywiera d w o jaki
wpływ n a sytuację n a r y n k u krajo w y m .
Z jednej stro n y , zm ian y za c h o d z ą c e na
rynku św ia tow ym mogą. w yw ołać z a ­
kłócenia n a ry n k u k rajo w y m . Z drugiej
stro ny, h ande l m ię d z y n a ro d o w y m oże
łagodzić zm iany z a c h o d z ą c e w g o sp o ­
d a rc e kraju.
D r u g ą s k r a jn ą f o rm ą s tr u k tu r y ry n ­
ku jest pełny m o n o p o l, czyli sytuacja,
w której istnieje tylko je d e n d osta w ca
d a n e g o t o w a r u '1'. Być m o ż e jest on
wyłącznym p osia d ac ze m p a te n tu lub
m a przew agę w postaci niższych kosz-
J e d n o c z e ś n ie w w y n ik u k o n k u re n c ji w y p a d a ją
z gałęzi p rz e d s ię b io rs tw a n ic e fc k ly w n o , a ich
m iejsce zajm u j;) n o w e , p r o d u k u ją c e ła n ie j. O b a
łe c z y n n ik i spłaszczaj;) d łu g o o k re s o w ą k rz y w ą
k o s z tó w k ra ń c o w y c h w d a n e j gałęzi (w p o r ó w ­
n a n iu z. o b ra z e m k r ó tk o o k r e s o w y m ) o ra z o p a rtą
n a niej k rz y w ą p o d a ż y (p rzy p. Z . M . ) .
■' T e rm in e m „ .s tru k tu ra ry n k u ” n a z y w a m y m o ­
dę! z a c h o w a ń n a b y w c ó w i d o s ta w c ó w (s p rz e d a w ­
có w ), c h u ra ł:tu ry s ty c z n y d la d a n e g o ty p u ry n k u
(p e łn ie jszą ty p o lo g ię ró ż n y c h s tr u k tu r ry n k u z a ­
w iera ro z d z ia ł 10). W rz e cz y w isto śc i d o k o n y w a ­
ne lu ro z ró ż n ie n ie r o d z a jó w ry n k u d o ty c z y p rz e ­
d e w sz y stk im s tr u k tu r p ro d u k c ji, a n ie p ro d u k c ji
I p o p y tu . N a p r z y k ła d , p o ję c ie ry n k u m o n o p o lis ­
ty c z n e g o o z n a c z a , iż p o s tro n ic p o d a ż y w y stę p u je
ty lk o jeden d o s ta w c a d a n e g o d o b r a . Z a k ła d a m y
je d n a k , że m a o n d o c z y n ie n ia z lic z n ą i r o z ­
p ro s z o n ą z b io ro w o ś c ią n a b y w c ó w . G d y b y m ial
d o c zy n ien ia z je d n y m (y ik o o d b io rc ą d a n e g o
to w a ru (m o n o p s o n e m ) łu b k ilk o m a d u ż y m i n a ­
b y w c a m i h u rto w y m i, svów czas n ic m ia łb y s w o ­
b o d y w d y k to w a n iu c en . S y tu a c ję ry n k o w ą , ta k ie ,
go m o n o p o lis ty o d z w ie rc ie d la ła b y m n ie j n a c h y ­
lo n a k rz y w a p o p y tu , a n a d w y ż k a ceny nad
k o sz te m p r a w d o p o d o b n ie też b y ła b y m n ie jsza
(pr zy p. Z . . M .).
lów produkcji. T u ta j roz,ważymy je d y ­
nie p rz y p a d e k m o n o p o listy m a k sy m a li­
zującego zysk, choć założenie to w yklu­
cza. wicie m o n o p o li działających wc
w spółczesnym świecie.
J a k o wyłączny sprzedaw ca danego
d o b r a , m o n o p o lis ta m a d o czynienia
z o p a d a ją c ą krzyw ą p o p y tu r y n k o w e ­
go. Inaczej niż w p rz y p a d k u firmy
d zła ł aj ącej w w a r 11 nk ac h k o tik 11 rc ncji
d o skona łej, krzyw a u ta rg u krań c o w e g o
m o n o p o listy jest n a c h y lo n a kit dołowi.
W m iarę w zrostu p rod ukcji u ta rg k r a ń ­
cowy zmniejsza, się szybciej niż utarg
przeciętny. M o n o p o li s ta nie bierze pod
uw agę z a c h o w a ń innych firm, bo nie
m a konkurentów '. Wybiera, taką wiel­
kość pro d u k cji, k tó ra m aksym alizuje
zysk. Stosuje przy tym zna ¡tą ju ż d w u ­
sto p n io w ą p ro c e d u rę i po dejm u je łącz­
ną decyzję o w ysokości ceny i wielkości
produkcji, zna ją c z jednej strony swoje
koszty, a z drugiej .... w aru n k i po
stron ie p o pytu. W odróżn ieniu od
przedsiębiorstw a działającego w w a ­
r u n k a c h d o sko nalej konk 11 f encj i, m o ­
no p o lista je st daw cą cen (price set ter).
P o ró w n a n ie gałęzi, w której panuje
konkurencja, doskonała., / m nopolem
w ielozakładow ym pokam p: /i m o n o ­
polista. będzie sk łonny d o o • liczania
wielkości p rod ukcji i pod k enia ce­
ny. Fakt., żc ustala on <i < uowyzej
kosztu k rań c o w e g o , poth . t dy w w a­
r u n k a c h k o nkurenc ji do i m. ej wiel­
kości te są sobie równt 1 b ę p rze­
słanki) twierdzenia, że m o n o p o l p o w o ­
duje p o w sta nie pew nego kosztu sp o ­
łecznego. S p ra w ą tą zajm iem y się
w jednym z dalszych rozdziałów . By­
w ają je d n a k i takie sytuacje, w których
znaczne korzyści skali u za sadniają ist­
nienie je d n eg o tylko p ro d u ce n ta d a ­
nego d o b r a .
W p r z y p a d k u m o n o p o lis ty nic ist­
nieje o k re ślo n a krzywa podaży, ponie­
waż jego decyzje o wielkości podaży
 ! 1.8 Rozdział 9 119 K o n k u ren cja doskonalą, i pełny m onopol: skrajne pr zy pad ki stru k tu ry rynku

zaleźli przede w szystkim od w a r u n k ó w .... (g) p ra w o jednolitej ceny 8 . Sytuacja, w której prze d sięb io r­ tyw neg o czasu i pieniędzy w łaś­
po stronie p o p y t u 5. W pew nych s y tu a ­ .... (h) monopol stw a m o g ą bez p rze szkód w chodzić ciciela.
cjach m o n o p o li s ta m o ż e ustalić różne .... (i) społeczny koszt m o n o p o lu : d o dan e j gałęzi lub z niej w y ch o ­ 16. N a d w y ż k a uta rg u całkow itego nad
ceny dla r ó ż n y c h k o n s u m e n tó w . Jest to .... (j) p rzedsięb io rstw o k ra ń c o w e dzić. k osz tam i całkow itym i.
możliwe w ów czas, gdy r y n e k jest p o ­ .... (k) k r ó tk o o k r e s o w a ró w n o w a g a 9. W w a r u n k a c h k o n k u ren c ji d o s k o ­ 17. K r z y w a p o k a z u ją c a łączn ą wiel­
dzielony liih gdy cechy to w a r u s p r a ­ ry n k u nalej ta k a sy tuacja, kiedy cena ry n ­ kość p ro d u k cji, k tó r ą — przy każ-
wiaj;), żc nie m o ż e o n zo s ta ć o d sp rz e ­ .... ( 1) zysk n o rm a ln y k ow a r ó w n o w a ż y w ielkość p o p y tu , d y m poziom ie ceny — skłon ne są
dany. W p r z y p a d k u d o s k o n a łe g o r ó ż ­ .... (m) zysk nadzw yczajny z c a łk o w itą w ielkością p o d a ż y t o ­ dosta rc zy ć przedsiębiorstw a d zia­
nicow ania cen (in n a cena d la k aż dego .... (n) d łu g o o k r e s o w a ró w n o w a g a w aru d o s ta rc z a n e g o przez wszyst­ łające w danej gałęzi.
nabyw cy) m o n o p o li s ta m o ż e p r o d u k o ­ ry n k u kie p rze d sięb io rstw a działające 18. K o sz t, p o n o sz o n y przez społeczeń­
wać więcej w z a m ia n za o d p o w ie d n io .... (o) krzy w a pod aż y przedsięb io r­ w d an e j gałęzi, z k tó r y c h k aż de stw o, będący w ynikiem istnienia
wysokie zyski. stw a p ro d u k u je zg o d n ie ze sw oją d łu g o ­ m o n o p o lu u stalającego cenę na p o ­
Z w olennicy m o n o p o li uw ażają, że .... (p) m o n o p s o n o k reso w ą k rz y w ą pod aż y ; ostatnie ziomie wyższym niż koszt k r a ń ­
tylko wielkie przedsiębiorstwa, m o g ą .... (q) s ta ty k a p o ró w n a w c z a (,, najd roższe” ) p rzedsięb io rstw o cowy.
pozw olić sobie n a p ro w a d z e n ie b a d a ń .... (r) s w o b o d a wejścia i wyjścia osiąga ty lko zysk n o r m a l n y 0.
na wielką sk alę i w d ra ż a n ie innow acji, 10. S tr u k t u r a ry n k u , w k tórej istnieje
tylko jeden s p r z e d a w c a lub w y­
Zadania
któ re w długim okresie p rzyczyniają się 1. P r a w a p o stę p o w a n ia nab y w c ó w 1

do ob n iż en ia k o sz tó w produkcji i sp rzedaw ców n a rynku. tw órca d a n e g o to w a r u .

i um ożliw iają w p r o w a d z a n ie now ych
p ro d u k tó w .
Pojęcia i określenia
k a ż d e m u z pojęć o z n a c z o n y c h literami
p czy po rząd k uj od ¡ro wiec! n ie określenie
ozn a cz o n e liczbą:
.... (a) k o n k u r e n c ja d o s k o n a ła
.... (b) krzyw a p o d a ż y gałęzi
.... (o) m o n o p o l różnicujący cenę
.... id) s t r u k t u r a ryn ku
.... (e) m o n o p o l n a tu ra ln y
.... (f) cena zamknięcia.
' W p rz y p a d k u m o n o p o lis ty n ic m a ścisłej z a le ż ­
no ści m ię d z y cena. a k o s z te m , a w ięc n ie istn ieje
je d n a , z d e te r m in o w a n a p rz e z k o s z ty k rz y w a p o ­
d a ż y . M ó w ią c in a c z e j, m o n o p o lis ta n ie d o s to s o ­
w uje ro z m ia ró w p r o d u k c ji d o k s z ta łtu ją c e j się n a
ry n k u c en y (o d z w ie rc ie d la ją c e j w a ru n k i p o p y tu
i p o d a ż y ), lecz a k ty w n ie k s z ta łtu je p o z io m ceny,
w y b ie ra ją c lak;) k o m b in a c ję p o d a ż y i c en y , k tó ra
z ap e w n ia m u m a k s y m a ln y zy sk . P o n ie w a ż w iel­
kość p o d a ż y i p o z io m c en y sit w sp ó łza le ż n e,
a zw iąz e k c e n y z k o s z le m u le g a ro z e rw a n iu ,
p r / e t o nie istn ie je je d n a Iń n k c ja p o d a ż y o k r e ś lo ­
na p rz e z c e n y i k o s z ty i p r z y p . Z . M . ) .
2. R y ne k, n a k tó r y m z a r ó w n o n a ­
bywcy, ja k i sprzedaw cy uważają,
że ich decyzje o k u p n ie i sprzedaży
nie m a ją żad n eg o wpływ u na w yso­
kość ceny rynkow ej.
3. K rz y w a p o k a z u ją c a ilość w yrob u,
k tó r ą przedsiębiorstw o chce p r o ­
d u k o w a ć przy różnych p o z io m a c h
ceny.
4. N ajm niej re n to w n e przedsiębior­
stw o w gałęzi w olnolconkurcncyj-
nej, k tó re w długim okresie osiąga
tylko zysk n o rm alny.
5. A n aliza p o k a z u ją c a , w jaki sp o só b
zm ienia się r ó w n o w a g a ry n k u , np.
po d wpływ em zm iany po p y tu Lub
kosztów .
6 . W w a r u n k a c h k o n kuren c ji d o s k o ­
nalej t a k a sytuacja, kiedy ce n a ry n ­
kow a ró w n o w a ży wielkość p o p y tu
z c a łk o w itą w ielkością p o d a ż y t o ­
waru d o sta rc z a n e g o przez wszyst­
kie przedsięb iorstw a działające
w danej gałęzi, z k tó ry c h k aż de
p r o d u k u je zgodnie ze sw oją k r z y ­
wą pod aż y kró tk o o k re so w ej.
7. S tr u k l u r a rynku, w której istnieje
tylko je d en faktyczny lub p o t e n ­
cjalny nabyw ca d a n e g o to w aru .
1 ___
11. G d y b y nie istniały ż a d n e p rze szk o ­
dy u tru d n ia ją c e h an d e l ani koszty P rzed siębiorstw o działające w w a r u n ­
i!.’ tr a n s p o r tu , to ce n a d a n e g o to w a r u k a c h k o n k u ren c ji dosk o n a łej rna d o
.j byłaby Laka s a m a n a całym świę­ czynienia z k rzyw ym i k o sz tó w p o k a z a ­
cie. nymi n a r y su n k u 9.1. O P jest ceną
12. G ałą ź, w której p rzed siębiorstw o o b o w ią z u ją c ą n a tym rynku ,
m a d o czynienia z ta k dużym i a Z a z n ac z n a r y su n k u wielkość pro-.
korzyściam i skali, że d łu g o o k r e s o ­ dukcji m a k sy m a liz u ją c ą sum ę zysku,
we koszty przeciętne m a le ją nie­ b Z a z n a c z o b sz a r o d p o w ia d a ją c y s u ­
u sta nnie w ra z ze w zro ste m r o z m ia ­ m ie zysku osiągan ego przez przedsię­
rów p rodukcji. S p ra w ia to, iż d z ia ­ biorstw o przy tym poziom ie ceny
łalność więcej niż je d n e g o przedsię­ i tej wielkości produkcji.
b iorstw a w takiej gałęzi jest b a rd z o
u tru d n io n a .
13. S tru k tu ra ry n k u , w której m o n o ­ Rysunek 9.1. R ów now aga przedsiębiorstw a
polista m o ż e usta la ć ró ż n e ceny dla w w arunkach konkurencji doskonalej
różnych n abyw c ów .
14. C ena, poniżej k tórej prze d sięb io r­
stw o d ecyd uje się z a p rzes tać p r o ­
dukcji w celu zm niejszenia strat.
15. T a k i poziom zysku, k tó r y za p e w ­
nia jedy n ie z w r o t k osztu a l te r n a ­
f’ W e w p ro w a d z e n iu d o n in ie js z e g o ro z d z ia łu
z o sta ły ro z ró ż n io n e d w a p rz y p a d k i ró w n o w a g i
d łu g o o k re s o w e j w w a r u n k a c h k o n k u re n c ji d o s ­
ko n a le j: w je d n y m zysk n o r m a ln y o s ią g a ją w sz y ­
s tk ie p rz e d s ię b io r s tw a , w d ru g im ty lk o p rz e d ­
się b io rs tw o k ra ń c o w e (przy p. Z . M . ) .
120 K o /d /¡ n i 9
c Czy — gdy by g ałąź z n a jd o w a ła się
w stanie r ó w n o w a g i — uznałbyś tę
r ó w n o w a g ę za k r ó tk o o k r e s o w ą czy
d łu g o o k r e so w ą ? O d p o w ie d ź u z a s a d ­
nij.
(I Jaki wpływ n a sytuację prze d sięb io r­
stw a wywrze s p a d e k p o p y tu r y n k o ­
wego n a d o b r o w y tw a rz a n e w tej
gałęzi?
2__
R ysunek 9.2 p rz e d sta w ia k r ó t k o o k r e ­
sowe krzywe k o sz tó w przedsięb io rstw a
działającego w w a r u n k a c h ko nkuren cji
doskonalej.
a Ile wynosi cena zam knięcia?
I) Przy jakiej cenie przedsiębiorstw o
osiągałoby tylko zysk n o rm aln y ?
c J a k ie pole, przy tej cenie, o d p o w ia ­
d a ło b y ca łk o w ity m k o sz to m stałym?
(I W ja k im przedziale cen prze d sięb io r­
stw o z d e c y d o w a ło b y się działać
w k r ó tk im okresie m im o p o n o s z o ­
nych strat?
e W s k aż k r ó tk o o k r e s o w ą krzywą, po-
daży przedsiębiorstw a,
f W jakim przedziale cen prze d sięb io r­
stw o m o ż e osią gać k ró tk o o k re s o w e
zyski nadzw yczajne?
Rysunek 9.2. K rótkook resow e k o szty
w przedsiębiorstw ie dziulajacym
w wsirimkacli konkurencji doskonałej
3 a J a k a wielkość p rodu kcji zapew nia
M o n o p o li s ta m a d o czynienia z ko sz­
ta m i i uta rg a m i, k tó re ilustruje rysu­
nek 9.3.
Rysunek 9.3. U targi i koszty
w przedsiębiorstw ie m onopolistycznym
a Z a z n a c z n a ry su n k u wielkość p r o ­
dukcji m a k sy m a lizu jąc ą zysk.
b Z a z n a c z cenę, po której m o n o p o lis ta
zdecyduje się sp rze daw ać tę p r o d u k ­
cję-
c W s k a ż o b s z a r o d p o w iad a ją cy p o zio­
m ow i zysku m o n o p o lu , osiąganego
przy tej cenie i produkcji,
sl J a k sp a d e k p o p y tu rynko w eg o na
d a n e d o b r o wpłynie n a r ó w n o w a g ę
m o n o p o listy ?
4__
R ysunek 9.4 pok az u je d łu g o o k reso w e
koszty i utargi c h a rak te ry z u jąc e s y tu a ­
cję m o n o p o l i s t y 7.
'' In a c z e j n iż w p o d rę c z n ik u , a u to rz y p rz y jm u ją
lu la j, że w d łu g im o k re s ie m o n o p o l (la k s a m o jak
p rz e d s ię b io rs tw o w o ln o k o n k u re n e y jn e ) n ie je st
w s ta n ie o s ią g a ć z y sk u m o n o p o lo w e g o („ n u d -
12! Ko n ku ren cja doskonała, i pełny monopol: skrajne przypadki siniki.uey rynku
R ysunek 9 .4 . R ó w n o w a g a ttm m opoh'
rn aksym alny zysk? w długim o k resie
I) Po jakiej cenie m o n o p o li s ta będzie
sp rze d aw ać p r o d u k o w a n y tow ar?
e Ile wyniesie w tej syl nacji zysk n a d ­
zwyczajny?
d Ile to w a ru d o sta rc z y łb y m o n o p o lis ta
(i po jakiej cenie), gdyby był z m u szo ­
ny ustalić cenę n a p o ziom ie rów n ym
kosztowi k ra ń c o w e m u ?
z w y c z a jn e g o ” ). Z a ło ż e n ie to je s t c o n a jm n ie j
d y s k u sy jn e , o z n a c z a b o w ie m , żc w d łu ż sz y m Trodukcja
o k re s ie n a u trz y m y w a n ie z y sk u m o n o p o lo w e g o
nie p o z w a la k o n k u r e n c ja lu b s a m a o b a w a p rzed
k o n k u re n c ją . T a k i d e fe n sy w n y m o n o p o l traci
s
je d n a k , n a sz y m z d a n ie m , p o d s ta w o w y sw ó j a t ­
r y b u t, ja k im je s t s iła m o n o p o lis ty c z n a , i tym D a n e za w a rte w tablicy 9.1 o d p o w ia ­
sa m y m p rz e sta je być ta k ty c z n ie m o n o p o le m d a j ą krzywej po p y tu pewnego m o n o ­
(p o r. p o d ro z d z ia ł 9.7 p o d rę c z n ik a ) . R z e c z y w is­ polisty.
to ść d o s ta r c z a liczn y ch p r z y k ła d ó w w ielkich
p rz e d s ię b io rs tw , k tó re d z ię k i p o s ia d a n e j p rz e w a ­
a Oblicz wielkość uta rg u całkow itego
d z e te c h n o lo g ic z n e j, e k o n o m ic z n e j i m a r k e tin ­ i k rańcow ego.
g ow ej p o tr a f ią się u p o r a ć z is tn ie ją c ą o ra z p o te n ­ Ib S p o rz ą d ź wykres u ta rgu przeciętne­
c ja ln ą k o n k u re n c ją i d o b r z e p ro s p e ru ją ró w n ie ż go i krańcow ego,
w d łu g im o k re s ie , o s ią g a ją c w w ie lo le tn ie j te n ­
c Na o ddzielnym r y su n k u .wykreśl
d e n c ji p o n a d p rz e c ię tn e zyski. T o s a m o d o ty c z y
n ie k tó ry c h m o n o p o li n a tu r a ln y c h i u s ta w o w y c h . u ta rg całkow ity.
D la te g o w y d a je się, iż. m o d e l ró w n o w a g i m o n o ­ 4 Przy jakiej wielkości, p o p y tu ularg
p o lu p o w in ie n u w z g lę d n ia ć m o ż liw o ś ć o s ią g a n ia całkow ity osiąga m a k sim u m ?
z ysku m o n o p o lo w e g o ta k ż e w d łu g im o k re sie. e Przy ja k im poziom ie popytu utarg
O czy w iście, jeżeli zy sk w yższy od „ n o r m a ln e g o ”
krań c o w y jest ró w n y zeru?
p rz e sta je być s p o ra d y c z n y m z ja w isk ie m , to nie
i Przy ja k im poziom ic p o p y tu cenow a
m o ż n a g o ju ż n a z y w a ć z y sk ie m n a d z w y c z a jn y m .
Is to tą z a s y g n a liz o w a n e j tu k o n tro w e rs ji je s t elastyczność p o p y tu jest rów na j e d ­
k w e stia , czy k a te g o ria z ysku m o n o p o lo w e g o je st ności?
z ja w isk ie m s p o ra d y c z n y m ( k r ó tk o o k re s o w y m )
czy trw a ły m (d łu g o o k r e s o w y m ). J e d n o z n a c z n a
o d p o w ie d ź ro z s trz y g a ła b y w z a s a d z ie s a m o z a g a ­
T aW iea 9 .1 . U ta rg r«iomipuf.iiif y
d n ie n ie trw a ło ś c i m o n o p o li. N ie w y d a je się, a b y
m o ż liw a była o g ó ln a o d p o w ie d ź n a p o w y ż sz e
p y ta n ie : trz e b a je ra c ze j r o z s trz y g a ć w k a ż d y m (V ’PVt .d n o _ C ena U la rg U ta rg
k o n k re tn y m p rz y p a d k u . O z n a c z a to je d n a k , że 1 / o d z ie ń ) W «dkow R y k ra ń c o w y
w m o d e lu d łu g o o k re s o w e j ró w n o w a g i m o n o p o lu
n a le ż a ło b y u w z g lę d n ić d w a p rz y p a d k i: z z y sk ie m () 40
jedynie n o rm a ln y m o ra z z z y sk ie m m o n o p o lo ­ 1 35
w ym . R y su n e k 9.4 d o ty c z y p ie rw s z e g o p r z y p a d ­ 2 30
k u . T aki sam ry s u n e k m o ż n a z a s to s o w a ć d o 3 25
z ilu s tro w a n ia d łu g o o k re s o w e j ró w n o w a g i p r z e d ­ 4 20
się b io rstw a w w a ru n k a c h k o n k u re n c ji m o n o p o li­ 5 15
sty czn ej; p o r. h a sło „ r ó w n o w a g a w p u n k c ie s ty ­ 6 10
c z n o ś c i” o ra z je g o o b ja ś n ie n ie p o d a n e w d z ia le 7 5
Pojęcia i ok re ślenia w ro z d z ia le 10 (pr zy p. Z . M . ) .
 Ro/.cj/ial 9
ó . 8 Tak/N ie
R y s u n e k 9.5 p rz e d sta w ia koszty i u ta r ­ K t ó r a z p o d a n y c h niżej definicji n a j­
gi pew nego prze d sięb io rstw a . P rzy j a ­ lepiej o d p o w ia d a treści pojęcia „zysk
kim poziom ic pro d u k cji p rze dsiębior­ norm alny” ?
stwo: a P oziom zysku o siągany przez p r z e d ­
a ) osiągnie m a k s y m a ln y zysk, siębiorstw o przy zró w n an iu k osztu
iv) osiągnie m a k s y m a ln y u ta rg c a łk o ­ k rań c o w e g o z utargiem krań c o w y m .
wity. h P oziom zysku, k tó ry osiąga przecięt­
w ytw orzy ilość p ro d u k c ji o d p o w ia- ne p rze dsiębiorstw o w gałęzi,
d ;ij a c; > o p (:in n im teo h n iczn cm u , c Poziom zysku, który osiągałoby przed­
a) osiągnie, je dynie zysk n o rm a ln y ? siębiorstwo w norm alnych w arunkach,
tl M in im a ln y poziom zysku s k ła n ia ją ­
cy przedsiębiorstw o d o k o n ty n u o w a ­
J iis ą r .e k <>.5. i k o r a iy [ » 'z e t t i i ę l H O K i i w a nia działalności w danej gałęzi,
e S to p a zysicu zap ew n ia ją ca przedsię­
biorcy o d pow iedni poziom życia.
9 _
K t ó r e z n as tępującyc h sytuacji w ystę­
pu ją n a r y n k u d o sk o n a le k o n k u r e n c y j­
nym , a k tó r e d o ty c zą m o n o p o lu (lub
o b u p rzy p a d k ó w )? Z a k ła d a m y , że
przedsiębiorstw a d ą ż ą d o m a k s y m a li­
zacji zysku.
a C e n a jest wyższa od kosztu k r a ń ­
cowego.
1» C e n a r ó w n a się utargow i k r a ń c o w e ­
mu.
e LJtarg krań c o w y ró w n a się kosztow i
k ra ń c o w e m u ,
d W stanie ró w now a gi długookresow ej
7 zysk p rze dsiębiorstw a jest ró w ny zy­
P rzed s ię bi o r sl w o , d ziałające w w a r u n ­ skowi n o rm a ln e m u ,
k ach k o n k u re n c ji d o sk o n a łe j i dążące e N o w e przedsiębiorstw a nie m o g ą
do m a k sym alizacji zysku, zaprzestan ie wejść n a rynek.
prod ukcji w k ró tk im okresie, gdy: i P rzedsiębiorstw o określa poziom ce­
aj cena będzie niższa od k o sz tu k r a ń ­ ny i wielkość produkcji.
cowego, g Nie istnieją ża dn e bariery wejścia.
i?) u ta r g przeciętny będzie m niejszy od ii U ta r g przeciętny jest większy od u ta r ­
k oszlu przeciętnego, gu k rań c ow e go.
c) przeciętny koszt stały będzie wyższy 3 C e n a ró w n a się kosztow i k r a ń c o ­
od ceny, wemu.
ii) przeciętny u ta r g będzie m niejszy od
przeciętnego kosztu zm iennego, 10
t>) koszt c a łk o w ity będzie większy od G ałą ź, w której panuje d o s k o n a ła k o n ­
ut a rgu c a ik o w ite g o . kurencja, zostaje przejęta przez n io n o -
123 K on k urencja d o s k o n a ł a i peiny m onopol: skrajne pr zy pad ki struktury rynku
polistę, k tó r y p r ze k szta łc a j ą w wielo­
z a k ła d o w y k o n c e rn . W rezultacie d łu ­
goo k reso w a krzywa, p o d a ż y tej gałęzi
(L R S S ) staje się d łu g o o k r e s o w ą k rz y ­
wą kosztu k r a ń c o w e g o m o n o p o lis ty
( I..M( a k r ó tk o o k r e s o w a krzy w a
pod aży gałęzi ( S R S S ) — k r ó t k o o k r e ­
sowi) krzywi) k osztu k r a ń c o w e g o m o ­
nopolisty ( S M C J . Sytuację ilustruje
rysunek 9.6.
Rysunek 9.6. M onopolizacja gałęzi
wolnokonkiirencyjnej
a W ja k im punkcie, czyli przy jakiej
cenie i wielkości p ro d u k cji, ustali się
r ó w n o w a g a gałęzi w w a ru n k a c h
k o n k u rc n cj i tl os k o n a 1ej?
li Przy jakiej w ysokości ceny i p r o d u k ­
cji m o n o p o li s ta zdecyduje się na
k o n ty n u o w a n ie p r o d u k c ji w kró tk im
okresie?
/ e Przy jakiej wysokości ceny i p r o d u k ­
cji m o n o p o li s ta osiągnie m a k s y m a l­
ne zyski w długim okresie?
d Ile w tej sytuacji w yn io są d łu g o o k r e ­
sowe zyski?
1. _____ _ W w a r u n k a c h k o n k u r e n ­
cji dosko n a łej ce n a jest ró w n a u ta r ­
gowi k rań c o w e m u .
2. ________ K r ó t k o o k r e s o w a krzywa
pod aż y p rzedsięb io rstw a d ziała ją­
cego w w a r u n k a c h kon kurencji d o ­
skonałej jest bardziej pła sk a niż
d łu g o o k re so w a krzyw a podaży.
3. ________ O firmie, k tó r a osiąga
zysk ek onom icz ny , m o ż n a pow ie­
dzieć, że osiąg a zysk norm alny.
4 . ________ W gałęzi, w której d łu g o ­
ok reso w e koszty przeciętne maleją
w ra z ze w zrostem ro z m ia ró w p r o ­
dukcji, p a n u ją idealne w aru n k i dla
kon k u ren c ji doskonałej.
5. _ _ _ _ _ _ K rz y w ą pod aż y gałęzi
w yznaczam y przez zsum o w an ie
ilości p r o d u k tó w oferow anych
przez wszystkie przedsiębiorstwa
działające w tej gałęzi przy różnych
p o zio m ac h ceny.
6 . ________ M o n o p o li s ta będzie zaw ­
sze w ytw arzał takie ilości p r o d u k ­
tu, k tó re mieszczą się na nieelas­
tycznej części krzywej po p y tu na
jego p r o d u k t.
7. ________ W z ro st k osz tó w zm ien­
nych, przy innych w a r u n k a c h nie
' 'zmienionych, spo w odu je, że m o n o ­
polista zwiększy p ro d u k cję i o b ­
niży cenę.
8 . ________ M o n o p o li s ta osiąga zyski
nadzw yczajne, ponie w a ż p r o d u k u ­
je efektywnej niż gałąź, w której
p an uje k o n k u re n c ja d o sk o n a ła .
9. ________ Przy danej krzywej p o p y ­
tu na p r o d u k t m o n o p o lis ty n a d ­
w yżka ceny nad utargiem k r a ń ­
cow ym w zrasta w m ia r ę zw iększa­
nia produkcji.
10 . ________ U ta r g całkow ity osiąga
m a k s im u m , gdy u ta rg przeciętny
jest m a k sy m a ln y .
124 R o/d/ia I 9
I ). •' M o n o p o li s ta m oże zwięk­
szyć sum ę swych zysków, ustalając
różne ceny d la ró żnych rynków .
12. _ _ _ _ _ P ionow ej krzywej podaży
o d p o w ia d a elastyczność cenow a
rów n a zeru.
13- ■' Przedsiębiorca działający
w w a ru n k a c h k o n kuren c ji d o s k o ­
nałej sprzedaje w yrob y po cenie
równej kosztow i krań c o w e m u , m o ­
nop olista n a to m ia s t m o ż e ustalić
cenę n a poziom ie przewyższającym
koszt krańco w y.
14. ________ W przeciwieństwie d o d u ­
żych przedsiębiorstw, któ re d y sp o ­
nu ją świetnie zorganizow anym i
i w yposażonym i o ś ro d k am i ba­
daw czymi, bard z o m a łe firmy
nie p ro w a d z ą n a ogół p rac ba­
d aw czo-ro zw ojo w ych n a większą
skalę.
Problemy do przemyślenia
1___
Stwierdziliśmy, że m o n o p o lis ta dążący
do m a k sym a lnego zysku m a skłonność
d o og ran ic za n ia wielkości produkcji
1 do po d n o sz en ia ceny. Czy potrafisz
w yobrazić sobie okoliczności, w k tó ­
rych m o n o p o lis ta m ó g łb y nie w ykorzy ­
stywać w pełni tych możliwości zwięk­
szania zysku?
2__
Wyjaśnij, dlaczego twierdzi się, że
przedsiębiorstwo, któ re działa w w a ­
run k ac h k onkuren cji doskonałej,
w długim okresie p r o d u k u je na pozio­
mie ot!pow iadającym o p tim u m tech­
nicznemu. Jaki w yn ika z tego wniosek
co d o efektywności alokacyjnej w gałę­
zi w o In o k o n k u r c n cyj n ej ?
3__
Z a d a n ie naw iązuje d o ro zw aż ań za w ar­
tych w podrozdziale 9.9 podręcznika.
M oż esz także skorzystać ze wskazówek
zaw arty ch w Odpowiedziach i k o m e n ­
tarzach.
P ro d u c e n t będący m o n o p o listą z a ­
o p atru je d w a oddzielne rynki w towar,
który nie nad a je się d o odsprzedania.
Innym i słowy, k o n su m e n t nic m oże go
kupić n a rynlcu 11 i odsp rzedać na
rynku I. R ysunek 9.7 pokazuje krzywe
pop ytu oraz utargu krańcow ego na.
obu rynkach, a także n a rynku łącz­
nym. Z au w a żm y , że krzyw a M R dla
łącznego ry n k u m a uskok w punkcie,
w któ ry m cena s p a d a do poziom u
skłaniającego m on o p o listę do sp rze da­
ży również n a ry n k u II.
Z a k ła d a m y , że decyzja m onopolisty
0 poziomie produkcji zależy od wyso­
kości kosztu i u ta rg u krańco w ego n a
ry n k u trak to w a n y m ja k o całość. Aby
znaleźć poziom utargu krańcow ego
( M R ) i przeciętnego (AR ), m o ż n a p o ­
prow adzić linie poziom e d o rysunków
pokazujących sytuację n a rynkach czą­
stkowych.
a J a k ą wielkość produkcji powinien
wytworzyć m on opolista , aby z m a k ­
symalizow ać zysk?
b G d y b y ustalał on jednakową, cenę
d la wszystkich nabyw ców, to ile wy­
nosiłaby ta cena?
c J a k ą ilość p ro d u k tu sprzeda m o n o ­
polista. n a każdy m z rynków cząst­
kowych?
d He wynosi utarg krańcow y, o d p o ­
wiadający tej cenie, n a każdym z obu
rynków?
e G d y b y m o n o p o lista odkrył teraz
m ożliw ość różnicow ania cen, to w j a ­
ki sposób m ó głby zwiększyć swe zy­
ski? (Uwaga: porów naj odpow iedź
n a pytanie d.)
1 Ja k ie ceny ustaliłby m o n o p o lista dla
każdego z rynków i ja k ą ilość p r o ­
125 K on kurencja d o skonała i pełny monopol: skrajne przypadki struktury rynku
R ysunek 9.7. R óżnicow anie cen przez m onopolistę
(a ) R y n e k I ( b ) R y n e k II
d u k tu sprzedałby, gdyby zastosow ał
różnicow anie cen?
4___
W tym za daniu k o n ty n u u je m y analizę
rysunku 9.6 (zadanie 10), odnoszącego
się d o gałęzi w olnokonkurencyjnej
przejętej przez m o n o p o listę ". Stwier­
dziliśmy, żk w w aru n k a c h konkurencji
doskonalej rów now aga istniała przy
wielkości produkcji OG i cenie O A.
M onop o lista n a to m ia s t m a k sy m a li­
zując zysk — w k ró tk im okresie
zmniejszyłby prod u k cję d o O F i p o d ­
niósłby cenę d o OB, a w długim okresie
prod u k cja i cena wyniosłyby o d p o ­
wiednio: O E i O C. Z ajm iem y się teraz
tymi d w o m a sta n am i rów now agi d łu ­
gookresowej.
Z asta n ó w m y się najpierw nad krzy­
wą popytu. Co n ap ra w d ę oznacza
p u n k t leżący na linii popytu? W punk-
!l W po lsk im w y d a n iu ry su n e k 9.6 z o sta ł s k o ry ­
g o w a n y la k , ab y o d p o w ia d a ! ró w n ie ż treści p r o ­
blem u 4 (pr::yp. Z . M . ) .
(c ) R y n e k b jo z n y
cic I wszyscy konsum enci są gotowi
płacić cenę OB za. ilość produktu. OF.
W pew nym sensie cena OB o d pow iada
wartości krańcowej jednostki tego do be­
ra. dlii konsum entów . N a tej podstawie
moglibyśmy nazw ać krzywą popytu
wykresem funkcji „krań cow ej' korzyści
społecznej” . Z au w a żm y , że przy wyż­
szej cenie OC, konsum enci golowi są
kupić O E je d n o ste k d o b ra. Kiedy cena.
wynosi tylko O B, przynajm niej za .nie­
k tó re jednostki plącą oni mniej niż
byliby gotowi zapłacić. M o żem y zatem
twierdzić, iż w punkcie / otrzym ują oni
pewną, „ n a d w y żk ę” ponad to, za co
rzeczywiście piacą. Jest. to tzw. nadw yż­
k a k o nsum e nta . N a rysu nku 9.6 o d ­
powiada jej obszar pod krzywą popytu.
N a przykład, w punkcie ./ całkow ita
w artość d obra, które k up ują k o n su ­
menci, o d p o w iad a polu OMI.F, K o n s u ­
menci plącą O B I F i uzyskują nadw yżkę
równą. BMI.
Pojęcie nadwyżki k o n su m e n ta p o ja ­
wi się jeszcze w dalszych, rozdziałach,
choć nic zawsze będzie tak i na-
126 Rozd/.iul 9 127 Konkurencja doskonalił i pełny monopol: skrajne przypadki struktury rynku

zwane. O to trzy kró tk ie pylania, któ re !b Ile wynosi n adw yżka k o n su m e n ta

p okaż ą, czy zrozum iałeś, o co chodzi. w stanie długookresow ej równow agi
a Ile wynosi n a d w y ż k a k o n s u m e n ta m o n o p o lu ?
w stanic długookresow ej rów now agi c C ó ż zatem stało się z u tra c o n ą czę-
giilezi w o in o k o n k u re neyj nej? ścią nadwyżki konsum en ta?

Odpowiedzi i komentarze

Pojęcia i określenia 1» Zysk jest równy nadwyżce utargu

przeciętnego nad kosztem przecięt­
1 (d) 7 (P) 13 (c) nym, przemnożonej przez wielkość
2 (a) 8 (r) 14 (0
produkcji. N a rysunku A9.1 jest
3 (o ) 9 (n) 15 ( 1) to pole P B C D .
4 0) 10 (h) 16 (m) c Rozpatrywane przedsiębiorstwo osią­
5 (q) 11 (g) 17 (b) ga zyski, któ re przewyższają, zysk
6 (k) 12 (e) ■ J8 0 ) norm alny, zaw arty w koszcie prze­
ciętnym. Jest zatem praw d o p o d o b n e,
że rysunek A9.1 pokazuje k r ó tk o ­
Z adania okresow ą sytuację (równowagę)
przedsiębiorstwa. M amy praw o
j ___ oczekiwać, że inne firmy, zachęcone
Z ob. rysunek A9.1. nadzwyczajnymi zyskami, będą usi­
łowały wejść do gałęzi. M oże to być
również sytuacja długookresow a, je­
Rysunek A 9 .1. Rów now aga przedsiębiorstwa śli dane przedsiębiorstwo nut trwał:)
w warunkach konkurencji doskonalej
przewagę pod względem poziom u
kosztów, wynikającą np. z korzyst­
niejszej lokalizacji. W takim przy­
padku wejścia nowych firm zależą od
wyników osiąganych przez k rańcow e
przedsiębiorstwo działające w gałęzi,
d S padek popytu wywołałby po cz ąt­
ko w o obniżkę ceny d o b r a i zmniej­
szenie zysków przedsiębiorstwa.
W długim okresie przedsiębiorstwa
działające w gałęzi m o g ą dostosow ać
się do nowych w aru n k ó w (np. nie­
rentow ne przedsiębiorstwa zaniecha­
łyby produkcji), w rezultacie zm ala­
łaby p o d aż i cena znow u by wzrosła
(zob. podrozdział 9.4 podręcznika,
a Zysk jest m ak sy m a ln y przy wielkości zawierający p o d o b n ą analizę sk ut­
produkcji O A , kiedy M C = M R . ków wzrostu popytu).
 128 Rozdział 9 129 Konkurencja d osk o n a ła i pełny monopol: skrajne przypadki słruklury rynku

2__ będą się teraz przecinać przy m niej­ Rysunek A 9.3. U targ m onopolisty
a OB. .Icsi. to cena, k tó r a pozw ala szych ro zm iarac h produkcji, a więc
.i:
przedsiębiorstwu zaledwie pokryć m o n o p o lista zmniejszy produkcję.
koszty zmienne. 4 0 X. 80
. i) OD. 4__
/
■ c CD RP: koszt całkow ity pom niejszo­ a M R = L M C przy produkcji równej
ny o koszt zmienny. OD. 30 \ GO

(I Między O B i OD.
c Krzywa po d aż y w k ró tk im okresie
b OC.
c K rz y w a d łu gookresow ego kosztu
X \
20
\ , 40
jest częścią krzywej k r ó tk o o k re s o ­ przeciętnego (.L A C ) jest styczna do
,x rn
wych ko sztów k rańc ow yc h S M C ,
położoną powyżej p u n k tu K.
krzywej p o pytu, a zatem m o n o p o li­
sta osiąga jedynie zysk norm alny.
X \
\
i Powyżej OD. Z ysk nadzw yczajny jest zerowy. 10 20
d G d y b y m o n o p o lista był zm uszony x P o p y t ( AR)
3__ ustalić cenę na poziomie kosztu
...L ___!___ i___j_
a Na rysunku A9.1 zysk zostanie zmalc- krańcow ego, wówczas produk cja 1 2 -3 \ 5 6 7 1 2 3 4 5
sym alizow any przy wielkości p r o d u ­ wyniosłaby O H , a cena OB. Z a u w a ż ­ X Ilość lloóć
kcji wynoszącej OQ, gdy M R = M C . m y je d n ak , iż w takiej sytuacji d łu g o ­
-10
b K rzyw a p o p y tu pokazuje, że m o n o ­ okresow y koszt przeciętny (L A C )
polista len m o ż e sp rze d aw ać p r o ­ przewyższa utarg przeciętny, co
dukcję w ilości O Q po cenie OP. oznacza, żc m o n o p o lista zam knąłby
-20
c Z ysk ró w n a się iloczynowi nadw yżki firmę, gdyby rząd nie przyznał m u
przeciętnego u ta rg u nad przeciętnym subwencji. X MR
kosztem i wielkości prod ukcji — na
5 -3 0
rysunku A9.2 jest: to obszar P A B C .
cl S padek p o p y tu spo w o d u je przesu­ a Z ob. tablicę A 9 .1 .
nięcie krzywej p o p y tu i krzywej u ta r­
gu k rańco w eg o w lewo. M C i M R 1) i c Z ob. rysunek A9.3. cji, przy której koszt krańcowy jest
T ablica A 9.1. U ta rg m onopolisty
(1 4. równy utargowi krańcowemu. W p u n k ­
C ena e 4. cie tym u ta rg przeciętny (czyli ustalo­
Popyt
Rysunek A 9.2. R ów now aga monopolu TO na cena) przewyższa utarg krańcowy.
(tys. je d n o ­
(u ta rg U ta rg U ta rg f 4.
s te k /ty ­
p rz e ­ c ałk o w ity k ra ń c o w y A zatem także l.t odnosi się jedynie
d zień ) 6__ do m on o p o lu . Zajmijmy się teraz sy­
ciętn y )
a) OC. tuacją ii. Przedsiębiorstwo działające
0 40 0
35 1«) O L. w w aru n k ac h konkurencji doskonalej
1 35 35 c) OB. nie m a wpływu na wysokość ceny.
25 cl) OF. ;i zatem ma do czynienia z poziomą
2 30 60 linią popytu, kiedy utarg przeciętny
15
7___ (równy cenie) pokrywa się z utargiem
3 25 75
5 cl. krańcow ym . Sytuacja c odpowiada' w a­
4 20 KO runkowi maksymalizacji zysku przez
-5 8 dow olne przedsiębiorstwo, u zatem d o ­
5 15 75 tyczy wszystkich rodzajów rynku, od
- 15
cl.
fi 10 60
konkurencji doskonalej do m o n o p o lu ,
- 25 9__ poprzez, inne od m ia n y stru k tu r rynku,
7 5 35 Sytuacja a dotyczy tylko m o n o p o lu . którymi zajmiemy się w następnym
M o n o p o lista w ybiera wielkość p r o d u k ­ rozdziale. Stan d o dp ow iada długo-

9 —- Gktmomin. Zbiór /¿ułan

 Liii' Ro/dzial 9
okresowej tendencji w p r zy p a d k u , gdy
przedsiębiorstwa działające w w a r u n ­
kach wolnej konkurencji są jednakow o
efektywne; m ógłby 01 1 o dn osić się rów ­
nież tło m o n o p o lu , jednak w tym przy­
padku wszystko zależy od przebiegu
krzywej kosztu przeciętnego i jej po ło ­
żenia względem linii popytu. W wielu
p rzy p a d k ach m o n o p o l m oże osiągać
do d atn i zysk nawet w stanie ró w n o ­
wagi długookresow ej, zależnie od sk u ­
teczności barier wejścia. Sytuacje
e i ¡'dotyczą m o n o p o lu . P ozo sta n ie on
m onop olem , jeśli n ow e przedsiębior­
stwa nie będą m og ły wejść n a rynek.
Jeśli chodzi o i, przedsiębiorstw o dzia­
łające w w a r u n k a c h ko nkurencji d o s ­
konalej m oże jedyn ie wybierać wiel­
kość produkcji i jest zm uszone akc ep­
tow ać cenę istniejącą na ryn ku. M o n o ­
polista może wybierać kom binację ceny
i wielkości produkcji, je d n a k ogran i­
czeniem dla niego jest linia popytu.
K on kurencja d o s k o n a ła oznacza, żc
nie istnieją ja kiekolwiek bariery wejś­
cia. co o d p o w ia d a sytuacji g; właśnie to
sprawia, że stan długookresow ej rów ­
nowagi takiej gałęzi, kiedy cena zró w ­
nuje się z. kosztem k rańc ow ym , jest. —-
jak zobaczym y później .... stanem naj­
korzystniejszym dla społeczeństwa j a ­
ko całości (sytuacja i). W przyp adku
m on o p o lu cena m oże n ato m ia st zo­
stać u sta lo n a powyżej kosztu k r a ń ­
cowego.
U)
a W w aru n k ac h konkurencji d o s k o n a ­
lej ró w now a ga gałęzi ustaliłaby się
w punkcie, w którym popyt. (D)
zrów nałby się z podażą. ( L R S S ), tzn.
przy cenie O A i produkcji OG.
i) W krótkim okresie m o n o p o lis ta d o ­
prowadzi do z ró w n a n ia utargu k r a ń ­
cowego ( M R m) 7. kró tk o o k re so w y m
kosztem k rańc ow y m (S M C m). P r o ­
du kcja spadnie d o OF, a cena w zroś­
nie do OB.
c W długim okresie m o n o p o lista za m ­
knie niektóre zakłady i dop ro w ad zi
d o zró w n an ia M R m z dłu g o o k reso ­
wym kosztem krańcow ym (.L M C m).
P ro dukc ja spadnie do OE, a cena
wzrośnie d o OC.
d M o n o p o lis ta będzie nadal stara! się,
aby poszczególne zakłady p r o d u k o ­
wały w długim okresie przy m in im al­
nych kosztach przeciętnych, rów ­
nych w tym p rzypadk u d łu g o o k reso ­
wym k osz tom krańcow ym . D łu g o ­
okresow y koszt przeciętny jest więc
w yznaczony przez odcinek O A , a zy­
ski przez pole A C I IK .
T ak /N ie
1. T ak.
2. Nie. W długim okresie większa
elastyczność zach ow ań pro d u ce n ta
spraw ia, że krzywa podaży prze­
biega bardziej płasko niż w k r ó t­
kim okresie.
3. Nie. Zysk n orm alny osiąga ta fir­
m a, której zysk ekonom iczny jest
rów ny zeru (zob. podrozdział 9.2
podręcznika).
4. Nie. G ałą ź Utka jest m on o p o le m
natu ra ln y m (zob. podrozdział 9.8
podręcznika).
5. Nie. Trzeb,a uwzględnić także p o ­
tencjalną, produkcję tych przedsię­
biorstw, które obecnie nie w ytw a­
rzają danego p ro d u k tu , ale p o ja ­
wią się na rynku przy wyższych
cenach.
fi. Nie. M o n o p o lista nigdy nie będzie
p ro d u k o w a ł na nieelastycznej czę­
ści krzywej popytu (zob. p o d r o z ­
dział 9.7 podręcznika)®.
" W ro z d z ia le 5 p o p y te m n ie e lasty c zn y m n a ­
z w aliśm y p o p y t o ela sty c z n o śc i cenow ej p rz y j­
m u jącej w a rto ść od 0 d o — I. O d p o w ia d a tem u
131 Konkurencja d osk on a ła i pełny monopol: skrajne przypadki struktury rynku
7. Nie. W y konaj rysunek, aby to
s p r a w d z ić lu.
8 . Nie. M o n o p o lis ta m a wpływ na
cenę i m oże w ykorzystać swą siłę
rynko w ą w celu osiągnięcia zysku
nadzwyczajnego.
9. T a k (zob. podrozdział 9.7 podręcz­
nika).
10. Nie.
11. T ak.
12. T a k (zob. r a m k ę 9.1 w podręcz­
niku).
13. T ak.
14. T a k (zob. podrozdział 9.10 p o d ­
ręcznika).
Problemy do przemyślenia
Jl___
Wskazówka-, co m o ż e zagrozić pozycji
m ono polisty w długim okresie? C zyn­
nikiem rozstrzygającym o tym, czy m o ­
nopolista zdecyduje się n a pełne w y k o ­
rzystanie swej pozycji rynkowej, jest
siła barier wejścia. Jeśli sądzi, że wej­
ście innych przedsiębiorstw do gałęzi,
w której działa, jest możliwe, nie „ w y ­
śrubu je” zysku, bojąc się zainteresow a­
nia swoją gałęzią. M ożliw e jest ró w ­
nież, że m o n o p o lista nic będzie chciał
zwrócić mi siebie uwagi rządu (kwestię
tę przeanalizujemy w rozdziale 17).
p rz e d ział w ielkości p ro d u k c ji p o ło ż o n y n a p ra w o
od p u n k tu , w k tó ry m u ta rg k ra ń c o w y z aczy n a
p rz y jm o w a ć w a rto ści u je m n e . Z w ię k sze n ie p r o ­
d u k c ji p ro w a d z i w ó w cz a s d o z m n ie jsz a n ia się
sum y u ta rg u . M o n o p o lis ta z p e w n o śc ią n ie d o ­
puści d o ta k ie j sy tu a c ji i b ęd zie sz u k a ł o p ty m a l­
nej skali p ro d u k c ji w m iejscu , w k tó ry m
M R = M C , to zn aczy n a o d c in k u d o d a tn ic h
u ta rg ó w k ra ń c o w y c h i ela sty c z n ej krzyw ej p o p y ­
tu (pr zy p. Z . M . ) .
10 W z ro st k o s z tó w z m ie n n y c h p rz e su n ie w g ó rę
k rz y w ą k o sz tó w k ra ń c o w y c h i sp ra w i, że m o n o ­
p o lista zm niejszy p ro d u k c ję i p o d n ie sie cenę
(przyp. Z . M . ) .
2__
Chcąc odpowiedzieć na to pytanie, p o ­
myśl przede wszystkim o przedsiębior­
stwie w gałęzi, w której p an uje ró w n o ­
w aga długookresow a. Sytuację tę w a r­
to po ró w n a ć z. sytuacją m o n o p o lu , kie­
dy przedsiębiorstwo zawsze wytwarza
mniej od efektywnej skali produkcji.
3__
a OcM \ jest to bowiem wielkość p ro d u ­
kcji, przy której na łącznym rynku
L M C = MR.
b OcN ( = O f i ) , czyli tyle, ile wynosi
cena równow agi n a łącznym rynku,
c Przy cenie 0 ,7 ? p opyt na rynku I wy­
niósłby O , / / , a popyt n a rynku II - -
0 , K . P oniew aż na wszystkich trzech
rysunkach zastoso w ano tę sa m ą sk a­
lę, więc O f i l - 1- O f i = O f i l .
d U ta r g krań cow y wynosi O i li n a ryn­
ku I o raz 0 2/ n a rynku II. T a k duża
różnica utargów krańcow ych m a is­
totne znaczenie dla kształtow ania się
zysku.
e O d pow iedź na pytanie d wskazuje, że
u ta rg krańcow y na rynku II jest
o wiele większy niż n a rynku 1. Jeżeli
m o n o p o lista m o że zwiększyć sprze­
d aż na rynku Ił, a zmniejszyć na
rynku 1 , to d o d a tk o w y utarg z. ry n ­
ku Ił z nadw y ż k ą zrekom pensuje
u ta rg utracony n a rynku I i suma
zysku wzrośnie. O płaca się k o n ty n u ­
ow ać ten proceder tak długo, aż
w ysokość utargu krańcow ego na obu
rynkach w y ró w n a się.
f Aby w yrów nać utarg krańcow y na
obu ryn kach cząstkowych, m o n o p o ­
lista sprzedaw ałby na rynk u 1 po
cenie O f i , a na rynku II po cenie
0 2J. Wielkość sprzedaży wyniosłaby
odpow iednio O f i o raz O f i . Znowu:
O f i + O f i = OJA .
Z auw ażm y, że wynik tej analizy
zależy od c h a rak te ru p r o d u k tu (po­
winien on uniemożliwiać odsprze-
132 Rozdział 9
daż), rozdzielenia ry n k ó w o ra z zróż­
nicow ania elastyczności p o p y tu n a
obu rynkach.
W a r to również zauw ażyć, że gdy­
by na r y su n k u 9.7 (rynek łączny)
L M C przecinała się z M R znacznie
bardziej na lewo, to pow stałaby sy­
tuacja, w której bez różnicow ania
cen w ogóle nic d o ch o d z iło b y do
jak ichko lw iek transakcji n a rynku II.
4
a AML.
I) C M I I ,
c Część przejął m o n o p o lista w formie
zysku (A C H K ); reszta (trójkąt K I I L )
stanow i czystą stratę (deadweight
lass) dla społeczeństwa. M o ż n a
stwierdzić, że jest to nieodw racalna
stra ta wynikająca z istnienia m o n o ­
polu na tym rynku.
Rozdział 10
Struktura rynkę i konkurencja. Eilecloskonala
W rozdziale 9 analizow aliśmy dwie
przeciwstawne str u k tu r y rynku: k o n ­
kurencję d o s k o n a lą i m o n o p o l. Między
nimi istnieje je d n a k bard z o wiele p o ­
średnich s tru k tu r ry nku. Wszystkie są
form am i konkurencji ,niedoskonałej.
W tym rozdziale om ó w im y dwie fo r­
my: oligopol i k onkurenc ję m o n o p o li­
styczną.
Wszystkie przedsiębiorstw a działają­
ce w w aru n k ac h konkurencji niedo­
skonałej m a ją nachylone w dół krzywe
p opy tu na swe p ro d u k ty . O znacza to,
że w każdym p rz y p a d k u wzrostowi
sprzedaży musi tow arzyszyć obniżka
ceny.
Co sprawia, że rynek w określonej
gałęzi m a taką., a nie inną. strukturę?
W ażnym czynnikiem jest kształtow anie
się kosztów w przedsiębiorstwie przy
różnych rozm iarac h p o p y tu i p r o d u k ­
cji. W p oprzednim rozdziale p r z e k o n a ­
liśmy się, żc jeśli w gałęzi występują
znaczne korzyści skali, ujawniające się
naw et przy ro zm iarac h produkcji d o ­
chodzących d o granic łącznego popytu
rynkowego na d a n y tow ar, to gałąź
m oże stać się m o n o p o le m natu ra ln y m .
Jeżeli n a to m ia st korzyści skali są o g r a ­
niczone w p o ró w n a n iu z wielkością
rynku, to w arunki sprzyjają pow staniu
dużej liczby m ałych, k on k u ru jąc y ch zc
sobą. firm. Nie jest przypadkiem , że
często w olna k o nku renc ja występuje
w tych działach sektora usług, w k t ó ­
rych korzyści skali .... jeśli w ogóle
istnieją -— są małe. Z drugiej strony
bywa. też tak, że d ostę p n e korzyści
skali ujawniają się d opiero przy bardzo
dużych rozm iarach produkcji, co o g ra ­
nicza liczbę k o n kurując y ch przedsię­
biorstw. Stopień, w jakim gałąź zdom i­
n o w an a jest przez kilka wielkich, przed­
siębiorstw, m oż n a zmierzyć za pomocą
wskaźnika koncentracji.
Konkurencja monopolistyczna polega
n a tym, żc wiele przedsiębiorstw w d a ­
nej gałęzi wytwarza, p o d o b n e, lecz nic
identyczne p ro d u k ty (różnicowanie pro­
duktu). W chodzenie nowych przedsię­
biorstw lub wychodzenie ju ż działają­
cych jest przyczyną tendencji do wyrów­
nyw ania się poziom u zysków w gałęzi.
W długim okresie sprawia ona, żc k aż­
de przedsiębiorstwo osiąga jedynie
zysk n o r m a l n y 1. W ybierając wielkość
1 'tw ie rd z e n ie lo ii o tyczy m o d e lo w e g o ujecie
d łu g o o k re so w e j ró w n o w a g i p rz e d się b io rstw a
w k o n k u re n c ji m o n o p o lis ty c z n e j pz.w. ró w n o ­
w aga w p u n k c ie styczności) i o d n o si się d o
p o ło ż e n ia p rz e ciętn e g o p rz e d się b io rstw a w d a n e j
gałęzi. P rze d sięb io rstw a le p s z e z aw d zięczające
swą -przew agę c zy n n ik o m n a tu ra ln y m (jak d o ­
g o d n a lo k a liz ac ja ) b ą d ź w ła sn y m s ta ra n io m
o o b n iż k ę k o s z tó w , in n o w a cje p ro d u k to w e i te ­
ch n iczn e, w y so k ą jak o ść w y ro b ó w lub usług,
efek ty w n e d z ia ła n ia m arketingow a!, re p u ta c ję fir­
my ilp. m o g ą o siąg a ć p o n a d p rz e c ię tn e zyski
ta k ż e w dług,im okresie.
i .54 Rozdział 10
p ¡'oclu kej i ma ksy m a! izuj ącą zysk,
przedsiębiorstwo p r o d u k u je je d n ak po
kaszlach wyższych od m inim alnego
kosztu przeciętnego. Cena jest ustalana
aa poziomie przewyższającym koszt
krańcowy. W o dróżnieniu od przedsię­
biorstwa działającego w w arunkach
konkurencji doskonalej, uczestnik k o n ­
ie urencji m onopo listycznej chętnie
sprzedałby więcej po danej cenie ry n ­
ko wc j.
T a m , gilzie korzyści skali um ożliw ia­
ją fu nkcjonow a nie niewielu dużym
przedsiębiorstw om , pow staje s tr u k tu r a
rynkow a zw a n a oligopokm , w której
występuje tylko kilku (ewentualnie kil­
kunastu) d o sta w c ó w dan e g o tow aru.
G łów ną cechą ry n k ó w oligopolistycz-
uyeh jest, to, że przy po dejm o w aniu
decyzji firmy' m u sz ą brać pod uwagę
p r a w d o p o d o b n e z a ch o w a n ia innych
przedsiębiorstw. Innymi słowy, między
uczestnikami rynku oligopoiislyczncgo
istnieje pew na zależność. M oże o n a
mieć form ę zm ow y bib konkurencji.
Zmowa przedsiębiorstw działających
w gałęzi oiipopulistycznej m oże d o p r o ­
wadzić do Lego, że gałąź ta będzie
zachow yw ać się ja k m o n o p o l. W sp ó ł­
pracujące zc sobą przedsiębiorstwa
mogą zwiększyć łączne zyski gałęzi,
ograniczając wielkość produkcji i p o d ­
nosząc ceny. T e g o rodzaju zm ow a m o ­
że być je d n ak nietrwała, gdyż każde
przedsiębiorstw o m o że zwiększyć swój
udział w rynku przez niewielką obniżkę
ceny. Z aprzestan ie w spółpracy między
firmami tw orzącym i oligopol prowadzi
do pow stania w gałęzi w a r u n k ó w zbli­
żonych do tych, k tó re istnieją n a rynku
konkuren cyjnym .
J e d n ą z form zm ow y w ram a ch oli-
gopolu są kartele. W wielu krajach są
one zakazan e, pon ie w a ż u w aż a się, że
działają one w brew interesowi publicz­
nemu. Przykładem m ięd zynarodow ego
kartelu jest O P E C .
M odel złamanej krzywej, popytu jest
ilustracją sposobu działania przedsię­
biorstw a w ra m a c h oligopolu, którego
uczestnicy nie w spółpracują ze sobą.
Z godnie z tym m odelem firm a inaczej
postrzega przebieg krzywej pop ytu na
swe wyroby wtedy, kiedy ich cena
wzrasta, a inaczej, kiedy cena spada.
R oz um ow anie jest: następujące: jeśli fir­
m a obniży cenę, to konkurenci b ęd ą ją.
naśladow ać, aby bronić swoich pozycji;
je d n o s tr o n n a podw yżk a ceny w niczym
n ato m ia st im nie zagraża, a zatem nie
będą jej naśladow ać. Innymi słowy,
firm a uw aża swoją krzyw ą p opytu za
bardziej elastyczną w p r zy p a d k u w zro­
stu ceny niż jej spad ku. M odel ten
sugeruje, że cena ry n k o w a m oże być
stabilna nawet w sytuacji zm iany pop y­
tu i kosztów. Nie wyjaśnia natom iast,
w ja k i sposób cena u s ta n aw ia n a jest po
raz pierwszy.
Je dnym ze sp o so b ó w analizy z a ch o ­
w ań przedsiębiorstw wchodzących
w slclad oligopolu jest zastosow anie
teorii gier. Poszczególne firmy tr a k t o ­
wane są wówczas ja k uczestnicy gry.
Uzależniają one swoje zachow anie od
spodziew anych posunięć pozostałych
graczy (firm) oraz od oceny możliwych
w aria n tó w dalszego przebiegu gry.
Stan rów now agi, w k tó ry m wszystkie
przedsiębiorstwa obecne n a rynku d o ­
stosow ują własne strategie d o strategji
ko n k u ren tó w , nazywa się równowagą
N asha (nazwa pochodzi od nazw iska
a u to ra tej koncepcji — przyp. tłum.).
Niekiedy zd a rza się je dnak , że o p ty ­
m a ln a strategia firmy jest niezależna od
tego, co zrobią inne firmy. Jest to
strategia dominująca.
W ram a ch kartelu występują nie­
u stanne napięcia: firmy o dnoszą k orzy­
ści z zaw artego porozum ienia, ale k aż­
d a z nich odczuw a pokusę działania na
własną, rękę. T e o ria gier rzuca pewne
światło na to, w jaki sposób likw idow a­
li 3 5 Stru k tura rynku i konku rencja ni edoskonała
ne są napięcia w ew nątrz kartelu. F irm a miejsca dla więcej niż kilku przedsię­
m oże zobow iązać się do podjęcia o k re­ biorstw.
ślonych działań, chcąc w ten sposób Przedsiębiorstw a już obecne w danej
wpłynąć n a decyzje innych przedsię­ gałęzi m ogą po dejm o w ać decyzje znie­
biorstw'. M o ż e też w ybrać strategię kar, chęcające potencjalnych k o n k u ren tó w
ogłaszając, ja k ą karę zastosuje w przy­ d o wejścia. T a k ie za chow ania jak ruj­
p a d k u złam ania przez innych członków nująca obniżka cen (wojna cenowa),
kartelu zaw artych porozum ień. różnicowanie p ro d u k tu , o b ro n n a re­
Stanowi to groźbę wiarygodną tylko k la m a czy utrzym ywanie rezerwy zdol­
wtedy, kiedy taki odw et jest rzeczywi­ ności produkcyjnej, utru d n ia ją wejścię
ście możliwy i korzystny d la danej do gałęzi.
firmy. T e n rodzaj analizy zachow ań przed­
O m aw iając różne stru k tu ry rynku siębiorstw, który przedstawiliśmy
i typow e dla nich zach o w a n ia przedsię­ w tym rozdziale, byw a nazyw any nową
biorstw', trzeba zw racać uw agę n a sto­ ekonomią przemysłową (New Inilustriał
pień swobody wejścia d o danej gałęzi. Economics). Jest to p r ó b a wyjścia poza
Wiemy już, że w długim okresie sw o b o ­ oderw ane od rzeczywistości, uprosz­
d a wejścia k o n k u r e n tó w ogranicza m o ­ czone schematy i m odele (przedstaw io­
żliwość czerpania nadzw yczajnych zys­ ne w rozdziale 9) w kierunku analizy
ków' za ró w n o w w aru n k a c h doskonalej sposobu fu nkcjo now ania prawdziwych
konkurencji, j a k i konku rencji m o n o ­ rynków.
polistycznej (gałąź, w której istnieje
pełna s w o b o d a wejścia i wyjścia, n azy­
wa się rynkiem spornym). Z a c h o w a n ia
Pojęcia i określenia
m onopolisty w ynikają z istnienia
szczelnych barier uniemożliwiających
wejście k o n k u re n tó w . W przypadku K ażdem u z pojęć oznaczonych literami
oligopolu każde przedsiębiorstw o m usi przyporządkuj odpow iednie określenie
natomiast, liczyć się z zachow aniem oznaczone liczbą:
innych f i r m - z a ró w n o tych, któ re już
działają w danej gałęzi, j a k i potencjal­ .... (a) oligopol
nych konkurentów. .... (b) kartel
Bariery wejścia m o g ą być n atura lne .... (c) konku rencja nie doskonała
lub celowe (strategiczne). W y stęp o w a­ .... (d) rynek sporny
nie dużych korzyści skali jest n a tu ra ln ą .... (e) groźba w iarygodna
osłoną, ch roniącą p r o d u c e n tó w przed .... (f) strategia dom inująca
wejściem now ych f i r m 2. K iedy istnieje .... (g) różnicow anie p ro d u k tu
laka bariera, w danej gałęzi nie m a .... (h) wskaźnik koncentracji
.... (i) n o w a e k o n o m ia przemysłowa
.... (j) zm ow a
2 C h o d zi tu nie ty lk o o w ie lk o ść tych k orzyści,
lecz lukż.e o ich ro z k h id . W n ie k tó ry c h gałęziach .... (k) zobow iązanie sam oogranicza-
ko rzy ści skali re a liz u ją się w p ein i ju ż p rz y jącc
s to su n k o w o nie w ie lk ich ro z m ia ra c h p ro d u k c ji, .... ( 1) r ó w n o w a g a w punkcie styczno­
co stw a rz a w a ru n k i d o w sp ó łistn ie n ia w ielu m a ­ ści
łych firm . W in n y c h u ja w n ia ją się d o p ie ro przy
b a rd z o d u ż ej sk ali p ro d u k c ji, c o p o w o d u je , że
....(ni) k on k u ren c ja m ono polistyczna
w ielkie p rz e d się b io rstw a są b e zk o n k u re n c y jn e .... (n) rujnująca obn iż k a cen
(przyp. Z . M . ) . .... (o) te oria gier
136 R o z d z ia ł 10 137 S in ik lu ra rynku i ko nkurencja niedoskonała

.... (p) z ła m a n a k rzyw a po p y tu w pływ ania n a cenę swoich wyro­ wiązanie sam o ograniczającc, wia­ Fanny rynku
.... (q) posunięcie strategiczne bów. rygodność, odstraszanie), który A. K onkurencja, d o sk o n a ła
.... (r) „ d y le m a t w ięźnia” 10. Rzeczywiste lub d o m n ie m a n e ce­ umożliwia analizę wielu ważnych B. M onopol
.... (s) sygnalizacja chy odróżniające d a n y p r o d u k t od w praktyce form działa n ia wielkich C. Oligopoi
.... (t) b ariera n a t u r a ln a jego substytutów , m ające zmienić przedsiębiorstw. D. K o n k u re n c ja m on opolistyczna
.... (u) ró w n o w a g a N a s h a zachow anie potencjalnych n a b y w ­ 21. R yn ek, n a k tó r y m p an uje sw o b o d a E. M o n o p so n
.... (v) strategia ców. wejścia i wyjścia.

1. S tru k tu ra ry n k u , w której krzywe

popytu na w yro by przedsiębiorstw
są nachylo ne w dół, a cena p r o d u k ­
tu zależy od w ytw orzonej i sprze­
daw anej ilości.
2 . Cialąź, w której działa tylko kilku
pro d u ce n tó w . K a ż d y z nich wie, że
uzyskiw ana ce n a zależy nic tylko
od wielkości jego p rodukcji, lecz
także od z a c h o w a ń głów nych k o n ­
kurentów .
3. T a k t y k a sto s o w a n a przez ju ż d zia­
łające na ryn ku firmy w obliczu
zagrożenia ze s tro n y potencjalnych
k o n k u re n tó w , polegająca n a celo­
wym zwiększeniu p roduk cji i d o ­
p row a d ze n iu d o s p a d k u cen; w re­
zultacie wszystkie przedsiębiorstwa
ponoszą, straty.
4. Sytuacja ta k a j a k ta, kiedy przed­
siębiorstwo ostentacyjnie p rze p ro ­
wadza k o sz to w n ą k a m p a n ię rekla­
mową., aby p o k a z a ć klientom , żc
wierzy w zalety swego p ro d u k tu .
5. Analiza zasad racjonaln ego podej­
m ow ania współzależnych decyzji.
6 . Jaw ne lub tajne porozum ienie
przedsiębiorstw, k tórego celem jest
uniknięcie wzajem nej konkurencji.
7. Pian działania w ró żnych w yo b ­
11. Sytuacja, w której najlepsza strate­
gia jednego z graczy jest niezależna
od strategii obranych przez p o z o ­
stałych graczy.
12. D o b r o w o ln a d eklaracja o granicza­
jąca. możliwości przyszłego w y b o ­
ru.
13. Sytuacja pow stająca w długim
okresie w w a ru n k a c h konkurencji
m onopolistycznej, kiedy każde
przedsiębiorstwo, m aksym alizując
zysk, osiąga tylko zysk norm alny,
w p u nkcie styczności krzywych
uta rg u przeciętnego i kosztu prze­
cię tn e g o 3.
14. G r a to c zo n a przez dw óch graczy,
z k tórych każdy m a strategię d o m i­
nującą.
15. Ja w n e porozum ienie pro d u ce n tó w
działających w określonej gałęzi,
dotyczące cen i/lub udziałów
w rynku.
16. Ł ączny udziai w rynku A najw ięk­
szych przedsiębiorstw w gałęzi.
17. B ariera wejścia, k tó r a nie pow stała
w wyniku celowych działań istnie­
jących przedsiębiorstw.
18. Z apo w ie d ź działań odw etow ych
w sytuacji, kiedy przedsiębiorstwu
rzeczywiście opła ca się je zrealizo­
wać.
22. Celowe działanie, k tó re skłoni p a rt­ ł„.
nera d o podjęcia korzystnych dla Tablica 10.1 pokazuje hipotetyczne
nas decyzji, w pływ ając na jego wskaźniki koncentracji o raz dosta rc za
oczekiwania co d o naszych przy­ pewnych informacji o korzyściach skali
szłych zachow ań. w różnych gałęziach,
a K t ó r a z tych gałęzi n a jp ra w d o p o ­
dobniej stanie się m ono p o le m ?
b K t ó r a będzie działać w w aru nkach
Zadania zbliżonych d o konkurencji d o s k o n a ­
lej?
1 ___ c W której gałęzi w arunki sprzyjają
D o każdej z w ym ienionych niżej sy tu a ­ pow staniu oligopolu?
cji do pasuj o d p o w ied n ią fo rm ę rynku, <1 W której pow stanie oligopolu nie
a D ość d u ż a liczba, przedsiębiorstw jest. praw d o p o d o b n e? .
oferujących obuw ie m a r k o w c po
zbliżonych cenach.
I) Wyłączny d o sta w c a usług te lek o m u ­ 3
nikacyjnych, K tó r e z poniższych cccii są. typowe dla
e Bardzo d u ż a liczba ro lników .oferują­ stanu długookresow ej równowagi
cych m a rc h ew k ę po identycznych ce­ w gałęzi, w której panuje konkuren cja
nach. m onopolistyczna?
(1 K ilk a wielkich przedsiębiorstw, za­ a Poszczególne przedsiębiorstwa osią­
spokajających całość po p y tu n a ryn­ gają jedynie niewielkie zyski m o n o ­
ku o p o n sa m och odow y c h, polistyczne,
e Wyłączny n abyw c a k o m b a jn ó w węg­ b Poszczególne przedsiębiorstwa chęt­
lowych. nie sprzedałyby więcej przy istnieją­
(' Wyłączny do staw ca kolejowych cej cenie.
usług przewozowych. c M a miejsce różnicow anie p ro d u k tu .
T a b lic a 10.1. K o n c en trac ja p ro d u k cji i korzy ści s k ali

raża 1n ycli s y tu a cjach . J9. Sytuacja, w której każdy gracz wy­

L iczba p rz e d się b io rstw m ieszczących się na
8 . K rzyw a po p y tu oligopolisty, który biera najlepszą, strategię gry, biorąc W sk a ź n ik k o n c e n tra c ji C R t (u d ział
C iak|ż ry n k u p rz y p ro d u k c ji ró w n e j m in im a ln e j
w ry n k u 3 n a jw ię k sz y c h p rz e d się b io rstw )
sądzi, żc ko n k u ren c i zareagu ją na pod uwagę strategie pozostałych skali e fektyw nej
obniżenie przez niego ceny, a nic graczy.
na jej podwyższenie. 20. N o w y kierunek w teorii e k o n o ­ i 100 1
1! II 221
9. G ałąź, w której działa wielu p r o d u ­ mii (wykorzystujący teorię gier, HI iii 3
centów w ytw arzających bliskie a zwłaszcza takie pojęcia, j a k zobo- IV 49 5
substytuty, co p o w oduje, że każdy V 21 195
z nich m a o g ra n ic z o n ą m ożliw ość -1 i’o r. p rz y p is I (pr zyp. Z . M . ) .
1 38 Rozdział 10
d Wszystkie przedsiębiorstwa m a ją do
czynienia z o p a d a ją c ą krzyw ą p o p y ­
tu.
e Przedsiębiorstw a w ytw arzają poniżej
swoich możliwości produkcyjnych,
i Przedsiębiorstw a m ak sy m a lizu ją zy­
ski w punkcie, w którym koszt k r a ń ­
cowy równa się utargow i k ra ń c o w e ­
mu.
I’ Między 1'irmami działającymi w gałę­
zi istnieje zm owa,
is Zyski realizow ane przez przedsię­
biorstwa pokrywają, jedynie koszt al­
ternatyw ny w yłożonego kapitału.
4 dobniej zareaguje rynek?
Rysunek 10.1 pokazuje zachow anie się
przedsiębiorstwa m aksym alizującego
zysk w w aru n k ac h kon kurencji m o n o ­
polistycznej. ■
Rysunek it). 1. R ów now aga przedsiębiorstwa
v, konkurencji m onopolistycznej
J a k ą wielkość produkcji wytworzy
przedsiębiorsl wo?
!> Po jakiej cenie p ro d u k cja zostanie
sprzedana?
e Czy przedsiębiorstwo osiągnie w tej
syi nacji zysk nadzwyczajny? Jeśli
lak. to p o k aż jego wielkość.
d Czy, twoim zdaniem, jest to ob raz
rów now agi d anego przedsiębiorstwa
w krótkim czy w długim okresie?
e Uzasadnij odpow iedź na pytanie cl
i wskaż, jak wyglądałaby sytuacja
tego przedsiębiorstwa w innym co do
długości okresie (tzn. w okresie, k tó ­
rego nie dotyczy nasz rysunek).
5 dzeń.
Bardzo w ażną cechą m o n o p o lu jest
istnienie barier wejścia. Przykładem
jest ochronił patentow a. Załóżmy, że
patent m onopolisty na pewne d o b ro
wygasa. Ja k sądzisz, j a k n a jp ra w d o p o ­
.L _
K tó r e z poniższych w aru n k ó w sprzyja­
ją pow staniu zm owy na rynku oligo-
polistycznym, a które zniechęcają do
współpracy? W każdym wierszu z a ­
znacz właściwy wariant.
T ablica 50.2. W arunki sprzyjające
i nic sprzyjające zmowie oligopolistyczncj
W a ru n k i .S p rz y ja ją c
zm ow ie
B ariery w ejścia
P r o d u k t n ie sla n d a ry -
zo w an y
P o p y t i k o szty nie
z m ie n ia ją się
Z m o w y p ro d u c e n ­
tó w nie są p raw n ie
zakazane
B rak in fo rm a c ji o ce­
n a c h i p ro d u k c ji
Z m o w y p ro d u c e n ­
tó w są p ra w n ie z a ­
kazane
D o stę p n o ś ć in fo rm a ­
cji o cen a c h i p r o ­
du k cji
P r o d u k t s ta n d a ry z o ­
w an y
1.39 Stru ktu ra rynku i ko nkurencja niedoskonała
7___
R ysunek 10.2 p okazuje kształt krzywej
po p y tu (DD) na w yroby pewnego
przedsiębiorstwa., zg odny z jego prze­
widywaniami. P rzedsiębiorstw o to wy­
twarza. obecnie O Q po cenie OP.
U w zględniając w aru n k i p anujące w ga­
łęzi, do której należy przedsiębiorstwo,
oceń p o p ra w n o ść poniższych stwier­
Rysunek 10.2. Krzywa popytu oczekiw anego
prze z, przedsiębiorsl wo
Z n ie c h ę c a ­
jące d o
a Przedsiębiorstw o niechętnie zm ienia
w spółpracy
cenę, naw et jeśli jego koszty zm ienia­
ją się.
I) Przedsiębiorstwo jest m o n o p o le m
ustalającym dwie różne ceny dla
♦ dw óch różnych rynków ,
c G ałą ź jest oligopolem utw orzony m
przez nic w spółpracujące zc sobą
firmy. K a ż d a z nich m usi je d n a k
brać pod uwagę p r a w d o p o d o b n e z a ­
ch o w a n ia k o n k u re n tó w ,
d F irm a m a trudno ści z wytworzeniem
ilości większej niż O Q , co m o ż e wy­
nikać z n ie dobo ru siły roboczej.
8__
Załóżm y, że na rynku pew nego tow aru
działają dwie firmy: X i Y, z których
k aż d a m oże w ybrać w aria nt małej lub
dużej produkcji. T ablica 10.3 pokazuje
kształtow anie się zysków obu firm
w d anym okresie.
T ablica 10.3. Ilustracja gry „dylem at w ięźnia”
D ecyzje M a la D uża
firm y Y p ro d u k c ja p ro d u k c ja
D ecyzje Z yski Z yski
firm y X X Y X Y
M a la p ro d u k c ja 15 15 2 20
D u ż a p ro d u k c ja 20 2 8 8
W y o b ra ź sobie, że podejm u jesz decy­
zje za firmę X.
a Jeżeli firm a Y p ro d u k u je m ało , to
któ ry z d w óch w ariantów wielkości
produkcji zapewni ci m aksy m alny
zysk w bieżącym okresie?
b Jeżeli p ro dukujesz d użo (jako fir­
ma. X), to który w aria nt wielkości
produkcji wybierze firma Y, dążąc
d o zm aksym alizow ania zysków?
c Jeżeli firm a Y p ro duku je dużo, to
który w aria nt wielkości produkcji
zapewni ci m ak sym alny zysk w bie­
żącym okresie?
cl W jakich okolicznościach wybrałbyś
w aria n t małej produkcji?
e Przypuśćm y, że um awiasz się z firmą
Y, że będziecie p r o d u k o w a ć mało.
Jakie środki możesz zastosow ać, aby
zmusić firmę Y do respektow ania
tego porozumienia?
f W jaki sposób możesz przekonać
firmę Y, że będziesz lojalny i d o ­
trzym asz słowa?
g Z ałóżm y, że zysk osiągany przez
obie firmy jest taki sam, ja k w tabli­
cy 1 0 .3 , z je d n y m wyjątkiem: jeśli
obie firmy p r o d u k u ją „ d u ż o ” , k aż d a
z nich zam iast zysku notuje stratę
ró w n ą —8 . Czy zm ienia to wyniki
analizy?
 140 R o z d z ia ł 10
9__
K tó r e z w ym ienionych barier wejścia
moją c h a r a k te r n atu ra ln y , a które zo­
stały św iadom ie stw orzo ne przez dzia­
łające ju ż firmy w celu ograniczenia
konkurencji (tzw. bariery strategiczne)?
a Korzyści skali.
1» Program y badaw czo-rozw ojow e (B-l-
-I R) zm ierzające d o o p ra c o w a n ia
oraz w drożenia now ych technologii
i pro d u k tó w ,
c O p ate n to w a n ie p ro d u k tu ,
d W ytw arzanie kilku p o d o b n y c h p ro ­
d u k tó w pod ró ż n ą m a rk ą ,
e Szeroka k a m p a n ia reklam ow a
■ w śro d k ac h m a so w e g o przekazu,
f Z ainstalo w an ie większej liczby m a ­
szyn niż jest to konieczne przy n o r ­
malnym (lub obecnym ) poziomic
produkcji,
g A b so lutna prze w a ga w kosztach.
10
Pomyśl o kilku pobliskich przedsię­
biorstwach. S p ró b u j sklasyfikow ać je
według stru k tu ry rynk u; zastanów się,
czy działają one w w aru n k a c h k o n ­
kurencji d oskonalej, m o n o p o lu , oligo-
polu czy też konkurencji m o n o p o lis ­
tycznej.
Tak/Nie
I ■ _ _ _ P rzedsiębiorstw o działają­
ce w w aru n k ac h konkurencji nie­
doskonałej m a pewien wpływ na
cenę, o czym świadczy nachylona
w dói krzyw a p o p y tu n a jego p ro ­
dukt.
2. P o d sta w o w ą cechą rynku
oligopolistyczncgo jest to, że przed­
siębiorstwa nic m o g ą działać nieza­
leżnie od siebie.
141 S tru k tu ra rynku i konkurencja niedoskonała
13- P rzedsiębiorstw a nie re­ biorstw a A i B. Część (c) dotyczy
3- ! G ałąź, w której niekorzy­
ści skali ujawniają się ju ż przy klam ow ałyby swoich w yrobów , całego kartelu. Linia D = A R C w części
stosu n k o w o małych rozm iarach /, gdyby nie spodziew ały się, że wply- (c) jest k rzyw ą po p y tu rynkow ego, a. li­
produkcji, będzie p raw d o p o d o b n ie ' nie to na w zrost sprzedaży. nia M R r to k rzyw a utargu krańc ow e­
m o n o p o le m . go. Z auw aż, że przedsiębiorstwo A m a
4. _ L _ _ _ Przedsiębiorstwo działa­ przewagę w kosztach nad przedsiębior­
jące w w aru n k ac h konkurencji i stwem B.
nopolistyczncj w stanic równowagi si ile wyniesie łączna wielkość p r o d u k ­
Problemy do przemyślenia cji o bu przedsiębiorstw, jeśli zmówią
długookresow ej p ro duku je poniżej
op.timum technicznego. się one w celu maksymalizacji zysku
1 ___ n a całym rynku?
5. Z m odelu złamanej krzy­
wej p opytu wynika, że cena m oże British T elecom działał d o 1981 r. ja k o b P o jakiej cenie kartel ten będzie
p o zo stać stała, gdy koszty oligo- ch ro niony p raw em m o n o p o l. Czy sprzedaw ał w ytw arzany p rodukt?
poiisty zm ieniają się. Jeżeli je d n a k i w ja k im stopniu uchylenie tej och ro ny c Ile wyniesie wielkość produkcji obu
zm iana kosztów dotyczy całej gałę­ m ogło w płynąć n a s tr u k tu r ę rynku przedsiębiorstw w sytuacji, kiedy z a ­
zi, to ceny m o g ą się raptow nie 1 efektywność? akceptują one poziom uta rg u k r a ń ­
zmienić. cowego M R kartelu?
6 . ________ Przedsiębiorstw a działa- 2__ d W skaż wielkość zysku obu przedsię­
jącc w r a m a c h oiigopolu m a ją zła­ W zadaniu 9 zostały w ymienione różne biorstw.
m a n e krzywe popytu na swe wyro­ rodzaje b arier wejścia. Czy m ógłbyś e Z ałóżm y, żc firma. B uznała., iż jest
by. wskazać przykłady ta k ich barier? biorcą ceny ustalonej przez kartel, ile
7. ________Uczestnik, gry mający wyniesie wielkość jej produkcji, przy
strategię d o m in u jąc ą zawsze w y­ 3__ której spodziewa się o n a osiągnąć
grywa. Rysunek 10.3 p okazuje sytuację k a r ­ największy zysk?
8 . ________ K arte le spełniają swoją telu składającego się z d w óch przedsię­ i ile wyniosłaby cena rynkowa, w sytu­
funkcję, jeśli ich członkowie są g o ­ biorstw. Części (a) i (b) p o k a z u ją w a­ acji, kiedy przedsiębiorstwo B 'p ro d u ­
towi podjąć zobow iązania ogran i­ runki, w k tórych z na jdu ją się przedsię­ kow ałoby właśnie tyle?
czające ich sw obodę działań.
9. ________ D o u trzym ania dyscypli­
ny w kartelu wystarczy, by jeden R ysunek 10.3. K a rte l złożony '(■ dw óch przedsiębiorstw
z uczestników oglosii zapow iedź
kar, które zastosuje wobec nielojal­
nych partnerów .
10- . M o n o p o lista zawsze m a ­
ksymalizuje swój zysk zrów nując
koszt krańcowy z utargiem k r a ń ­
cowym.
U. ________ Rzeczywistą sw obodę
wyjścia z gałęzi m a tylko takie
przedsiębiorstwo, które nic jest
związane poniesionymi ju ż kosz­
tami.
12. Wysokie koszty stale m o ­
gą. spow o dow ać sztuczne zawyże­
nie korzyści skali i w ten sposób
u trudnić dostęp d o gałęzi nowym
k o n k u r e n to m .
¡4 2 K o/.tl/in! 10 143 Stru ktura rynku i konkurencja niedoskonała

3__ gać zyski przewyższające koszt alter­

T y p o w e cechy tej gałęzi to: 1), c, d, e, natyw n y za anga żow ane go kapitału
f i h (zob. p odrozdział 1 0 .6 podręcz­ (analizowaliśmy tę kwestię w rozd zia­
nika). Pozostałe w aru n k i o m aw iam y le 9). B ariera w postaci p atentu p o ­
poniżej. w strzyma wejście innych przedsię­
a W długim okresie przedsiębiorstw a biorstw, zachęconych perspektyw ą wy­
osiągają rów n ow a g ę w punkcie sty­ sokich zysków. Je d n a k po wygaśnięciu
czności utargu przeciętnego z kosz­ paten tu rynek stanie się sporny i p o te n ­
tem przeciętnym — nie m o g ą więc cjalni konku renci p ra w d o p o d o b n ie
na dłuższą, m e tę m ieć zysków m o n o ­ sp ró b u ją wejść. W rezultacie krzywa
polowych. G d y b y było inaczej, za­ po p y tu byłego m o nop o listy p ra w d o p o ­
Odpowiedzi i komentarze działałyby bodźce zachęcające nowe d obn ie przesunie się w lewo i stanie się
firmy d o wejścia d o tej gałęzi, bardziej elastyczna, bo część klientów
Pojęci a i określeni ;t b Gałęzie II i V. W o bu gałęziach trzy g W gałęzi, w której p an u je k o n k u r e n ­ przejdzie do now ych d ostaw ców . T a k
największe przedsiębiorstwa d o s ta r ­ cja m o n opolistyc zn a, istnieje d u ż a więc, jesteśmy znow u w świecie k o n ­
1 (e) 7 (v) 13 (1) 19 (u) czają niewielką część całej podaży liczba przedsiębiorstw, co ogranicza kurencji monopolistycznej i zm ierza­
2 (a) « (P) 14 (r) 20 (i) rynkowej. W d o d a tk u widać w yraź­ możliwości zm owy. m y d o rów n ow agi w punkcie stycz­
3 (n) 9 (m) 15 (b) 21 (d) nie, że nie występują duże korzyści ności.
1 0 (g) 16 (h) 2 2 (q) skali, poniew aż m in im alna efektyw­ 4__
4 (s)
5 (o) II (T) i 7. (L) n a skala produkcji jest bardzo m a la a M R — M C przy p rodukcji OG.
1 2 (k) 18 (e) w poró w n a n iu z rozm iaram i rynku. I) OF. 6__
a (i)
c W ydaje się, że gałęzie III i IV m o g ą c Tak pole E F L K . Zob. tablicę A l 0.1.
zapew nić egzystencję tylko kilku fir­ d Musi to być r ó w n o w a g a k r ó tk o o k ­
/nubiniu m om . resowa. W ystępow anie zysków n a d ­
d Pow stanie oligopolu nie jest p raw ­ zwyczajnych przyciągnie bowiem do
T ablica A 10.1. W arunki sprzyjające
1 d o p o d o b n e w gałęziach ł l lub V, gałęzi now e firmy, co sprawi, że i nie sprzyjające zm ow ie olignpolislycznej
T .
d poniew aż działać w nich będzie z a ­ krzywa po p y tu n a p r o d u k ty r o z p a t­
pewne wiele przedsiębiorstw. Czy g a ­ rywanego przedsiębiorstw a stanie się Z n iech ęca-
i)B. S przy ja ją c e
W a ru n k i ją c e d o
c A. łąź 1 m ogłaby być oligopolem? Być bardziej elastyczna przy dow olnej ce­ zm ow ie w spółpracy
d C. może. Nie m a m y jednak pewności, nie i przesunie się w lewo. Stanie się
:■H. Nie zajm o w aliśm y się szczegóło­ gdyż znam y jedynie wskaźnik k o n ­ tak na skutek zwiększenia się liczby B arie ry w ejścia H-
wo m o n o p s o n e m , ale został on zdefi­ centracji produkcji dla trzech n aj­ p r o d u k tó w substytucyjnych oraz P r o d u k t n ie s ta n d a ry -
utraty niektórych klientów n a rzecz z o w an y T
niowany w rozdziale 9. większych przedsiębiorstw; nie wie­
P o p y t i k o szty nie
f B i C. D o sta w c a jest: m o n o p o listą rny również, czy osiągają one m in i­ nowych firm, przybyw ających d o g a ­ z m ie n iają się -1-
w dziedzinie tr a n sp o rtu kolejowego, m a ln ą skałę produkcji zapewniającą łęzi. Proces ten będzie trw ał tak Z m o w y p ro d u c e n tó w
ale zdaje sobie spraw ę z możliwości efektywność. Praktyki m o n o p o lis­ długo, aż przeciętne pod względem nie są p ra w n ie
tyczne m o g ą być ograniczane przez poziom u rentow ności przedsiębior­ zakazane -ł-
konkurencji ze strony innych d o ­
B rali in fo rm a c ji o ce­
stawców usług tran sp o rto w y c h . Bę­ obow iązujące prawo; m onopoliście stwo w gałęzi osiągnie rów n ow agę
n a ch i p ro d u k c ji T
dzie więc p ra w d o p o d o b n ie zachow y­ m o g ą również zagrażać konkurenci w punkcie styczności krzywej p opy tu Z m o w y p ro d u c e n tó w
wał się ja k oligopolista, a nie jak z innych gałęzi (zob. zadanie 1-f). z dług o o k reso w ą krzyw ą kosztów są p ra w n ie z a k a z a ­
m onopolista. Istotne jest również to, iż krzywa, przeciętnych, za dow ala ją c się zys­ ne -1-
kosztu przeciętnego poniżej m ini­ D o s tę p n o ś ć in fo r m a ­
kiem n orm alnym .
cji o c en a c h i p r o ­
2 malnej skali efektywnej m a strom y d u k c ji H-
:i G ałą ź 1 ze względu n a w ystępowanie przebieg. Szczegółowe wyjaśnienie 5__ P r o d u k t s ta n d a ry z o ­
znaczących (w p o ró w n a n iu z ro z ­ można, znaleźć w podrozdziale 1 0 . 1 K orzystając z o ch ro n y patentow ej m o ­ w any -t-
m iaram i ry nku) korzyści skali. podręcznika. nopolista m o że przez pewien czas osią­
144 Rozdział 10
7__
Rysunek p okazuje typow y kształt zła­
manej krzywej p o p y tu . C h a ra k te ry s­
tyczną właściwością, tego m o d e lu jest
stabilność ccn, z czego wynika, żc m o ­
żemy zgodzić się ze stwierdzeniem a.
M od e l różn ic o w an ia cen rów nież m oże
d o p ro w a d zić d o p o w sta n ia krzywej po­
pytu z uskokiem . W tym przypadku
uskok w ygląda je d n a k inaczej (zob.
rysunek 9.7). A zatem o d rz u c a m y w a­
riant b. P o niew aż m a m y d o czynienia
z modelem oligopolu i u sk o k powstaje,
gdyż w ch o d z ąc a w grę firm a bierze pod
uwagę działania k o n k u re n tó w , stwier­
dzenie c p ra w d o p o d o b n ie m o ż n a za­
akceptować. Stwierdzenie d p o zb a w io ­
ne jest. podstaw .
8__
a Jeśli Y p ro d u k u je m ało, to X m a
dwie możliwości: albo p ro d u k o w a ć
mało, osiągając zysk rów ny 15, albo
p ro d u k o w a ć dużo, osiągając zysk
równy 20. W d a n y m okresie X z m a k ­
symalizuje zysk, w ybierając w ariant
większej produkcji, ale zauw ażm y, że
taka decyzja uszczupli zyski osiągane
przez Y.
1) Jeśli X p r o d u k u je dużo, to Y też
musi p r o d u k o w a ć d u ż o d la osiąg­
nięcia m a k sy m a ln e g o zysku,
c Biorąc pod uw agę o d pow iedź b, wy­
daje się p ra w d o p o d o b n e , że Y wybie­
rze ,większą, produkcję, a w takim
przypad ku X nie m a innego w yboru,
jak zrobić to sam o. Jest: to zresztą
zgodne z d o m in u ją c ą strategią fir­
my X , której opła ca się p ro d u k o w a ć
dużo, bez względu n a to, ja k i w ariant
prod ukcy jny wybierze firm a Y (jeśli
tylko r ac h u n ek dotyczy pojedyncze­
go okresu).
(I K iedy zaczniemy analizow ać dłuższy
okres, obejm ujący kilka kolejnych
jed n o ste k czasu, okaże się, że obie
firmy najlepiej w yjdą n a realizacji
w ariantu malej produkcji. Jeśli fir­
m a X jest pewna, że w kolejnych
okresach firm a Y będzie realizować
w aria nt małej produkcji, to pow inna
w ybrać ten sam wariant,
e Je dnym z możliwych spo sob ów jest
ogłoszenie listy kar. F irm a X z a p o ­
w iada, ze wybierze i będzie ko n se k ­
wentnie utrzym ywać w ariant wyso­
kiej produkcji, gdyby firm a Y z łam a­
ła porozumienie. Ale ta k a p o gróżka
będzie skuteczna tylko wtedy, kie­
dy Y uwierzy, że w ykonanie z a p o ­
wiedzi rzeczywiście będzie w interesie
firmy X.
f J e d n ą z możliwości jest zobowiązanie
się do utrzym yw ania produkcji na
niskim poziomie, co je d n a k ograni­
cza sw obodę działania w przyszłości,
g W tym przy p a d k u rozum ow anie
przebiega podobnie, je d n a k kiedy
obie firmy p r o d u k u ją dużo, straty są
o wiele bardziej dotkliwe. K iedy fir­
m a X ogłasza, że zamierza p r o d u k o ­
wać dużo, firm a Y zdaje sobie sp ra­
wę, że je d y n ą szansą przetrw ania jest
ograniczenie produkcji. Je d n a k fir­
m a X także zmniejszyłaby produkcję
w przypadk u, gdyby firm a Y wy­
tw arzała dużo. A zatem, Y m oże
również ogłosić swój zam iar zwięk­
szenia produkcji i wtedy powstaje
pytanie, czy któraś z firm (a może
obie) ustąpi. T e n w ariant rozwoju
sytuacji znany jest pod nazwą, gry
„ k to kogo?” (chicken gama), a to ze
względu na pod obieństw o do sy tua­
cji, gdy dw a sa m ochody pędzą n a ­
przeciw siebie, wystawiając na próbę
nerwy kierowców. Wynikiem m oże
być bankructw o obu przedsiębiorstw,
jeżeli żadne z nich nie ustąpi.
9___
Barierą naturalni) jest. a. G d y m in im al­
na efektyw na skala produkcji jest. sto­
sun k o w o du ża w poró w n a n iu z pojem­
145 ,S tru ktu ra rynku i konkurencja niedoskonała
nością rynku zbytu, sytuacja sprzyja
pow staniu natu ra ln eg o m o n o p o lu . Ba­
rierą celowi) m oże być 1>. Potencjalni
konkurenci m u sz ą się liczyć z tym, żc
utrzym anie się w tej gałęzi będzie wy­
m a g ać wysokich n a k ła d ó w n a B + R.
W ydatki na b a d a n ia m o g ą d o p r o w a ­
dzić do pojaw ienia się w ynalazków
i patentów , co u p o d o b n i sytuację do c.
D ziałania d, e i f pokazuj;) jeszcze inne
m e to d y p ow strzym yw a nia nowych
k o n k u r e n tó w przez przedsiębiorstwa
działające ju ż w danej gałęzi; szersze
ich omówienie zaw iera podrozdział
10.6 podręcznika. Bariera g m o ż e być
barierą n a tu ra ln ą albo celową. D zia ła­
jące ju ż firmy m o g ą p osia dać n a t u ra ln ą
przewagę pod względem lokalizacji
oraz dośw iadczenia produkcyjnego, co
utru d n ia konk urencję now ym przedsię­
biorstwom. Przewaga, „ s ta r y c h ” firm
m oże także w ynikać z zasobu wiedzy
i dośw iadczenia n a g r o m a d zo n e g o dzię­
ki poniesionym wcześniej n a k ład o m na
B + R ; ta k a bariera, przynajm niej częś­
ciowo, m a c h a ra k te r celowy (strate­
giczny).
10
T r u d n o o jakik olw iek kom entarz, bo
nie wiemy, gdzie mieszkasz. Z apo z naj
się z p ra c ą A la n a Balcera Oligopoly in
tiie record industry opublikow ani)
w „ E c o n o m ic Review” , listopad 1993.
T ak /N ie
1. T ak . 'Wyjątkiem jest. przedsiębior­
stwo należące d o m arginesu wol-
no k on kurenc y jnego (tow arzyszą­
cego firmie d om inującej), ponie­
waż musi o no a k c ep to w a ć ustaloną
cenę.
2. T ak.
3. Nie. W tych w a ru n k a c h pow stanie
m o n o p o lu nie jest. p r a w d o p o d o b n e
i0 [tkiiiiomiu. Zbiór zmlai)
(zob. podrozdział 1 0 . i podręczni­
ka).
4. T a k (zob. podrozdział i 0.6 p o d ­
ręcznika).
5. T ak . Decyzje przedsiębiorstwa są
określone przez jego w yobrażenia
o p ra w d o p o d o b n y c h działaniach
innych firm. Jeśli przedsiębiorstwo
wic, że wzrost kosztów d o tknie
wszystkie firmy działające w gałęzi,
to będzie skłonne podnieść cenę.
6 . Niekoniecznie. Z ła m a n a krzyw a
pop ytu to jeden z najbardziej z n a ­
nych, ale nie jedyny m o d e l opisują­
cy funkcjonow anie oligopolu.
7. 'Nie. „D om inująca” nie znaczy „wy­
gryw ająca” . Chodzi o to, czy
strategia ta jest lepsza od innych
możliwych strategii przy oczekiwa­
nych zachow aniach pozostałych
firm. Z ob. podrozdział i 0.4 p o d ­
ręcznika.
8 . T a k (zob. podrozdział 10.4 p o d ­
ręcznika).
9. Nic. Aby taka strategia dala efek­
ty, groźba zastosow ania kary musi
być wiarygodna.
10. Jest: to praw dziwe w krótkim , ale
niekoniecznie w diugim okresie. J e ­
żeli występuje groźba pojawienia
się konkurencji, to korzystne może
być w prow adzenie rujnująco nis­
kich cen'1'.
S u g e ro w a n a p rz e z a u lo ró w o d p o w ie d ź jest
w ą tp liw a . S p o ra d y c z n ie (n p . w sy tu ac ji z a g ro ż e ­
nia) m o n o p o lis ta m o ż e p o św ięcić czyść zysków
i z a s to s o w a ć z a n iż o n e c en y dla. o d s tra sz e n ia
p o te n c ja ln y c h k o n k u re n tó w . Ma d łuższą mety
m usi jednak re s p e k to w a ć z asa d y ra c h u n k u e k o ­
no m iczn eg o . D ą ż ą c d o m a k s y m a liz a c ji, zysku
m o n o p o lis ta (p o d o b n ie ja k k a ż d e in n e p rz e d się ­
b io rstw o ) m usi z ró w n y w a ć u ta rg k ra ń c o w y z k o ­
sztem k ra ń c o w y m z a ró w n o w k ró tk im , ja k
i w dłu g im ok resie. T w ie rd z e n iu 10 n a le ża ło b y
zatem u z n ać za p ra w d z iw e. M o ż n a n a to m ia st
d y s k u to w a ć , w ja k im s to p n iu realisty czn e jest
zało żen ie o bezw zględnym d ą że n iu d o m a k sy ­
m a ln e g o zy sk u , i ro z w a ża ć , w ja k ic h sy ln ac ja c h
dochodź;) d o głosu inne cele (przyp. Z . M . ) .
! Rozdział 10
11. Tak (zob. p o d ro zd z iał 10.5 p o d ­
ręcznik;!.).
1 2 . ITik (zob. p odrozdział 1 0 . 6 p o d ­
ręcznika).
13. Nic. Celem rek lam y m oże być rów ­
nież u trzy m anie osiągniętego p o ­
ziomu sprzedaży lub zwalczanie
k o n k uren tów .
Problemy do przemyślenia
1 .
K luczow ą sprawą, jest to, czy British
T elecom jest, czy też nie jest n a tu ra l­
nym m o n o p o le m , a także czy k o n ­
kurencja w lej dziedzinie d o p r o w a d z i­
łaby do w zrostu efektywności. Kw estie
regulacji pew nych dziedzin w ytw órczo­
ści przez p a ń stw o dokładniej o m a w ia ­
my w rozdziale 18.
2 _
Bez w skazów ek. Po p rostu należy się
dobrze zastanowić!
3 część (c) rysunku) i s u m a zysków
a Na rynku tr a k to w a n y m ja k o całość
(część (c) ry sunk u) zysk jest najw ięk­
szy, kiedy M C c -■ M R C przy wielko­
ści produkcji Oc e.
i) Cena zostanie u sta lo n a n a poziomie
O , W ( =-• C, ,E = 0„L).
e A kceptując poziom uta rg u k ra ń c o ­
wego ca.lego kartelu (przy O cX —
OaF — Oj,/V), przedsiębiorstw o A
w ytw arza O aK, a przedsiębiorstwo
B 0„S. Z auw ażm y , że Oa K +
T Oj,S = Oc e (chociaż n a rysunku
10.3 tego nie widać, poniew aż skala
n a osi poziomej w części (c) została
zmniejszona, aby rysunek zmieścił się
na. stronie),
d F ir m a A osiąga zysk równy EF G J,
a firm a B zysk L M Q P . Przewaga,
firmy A pod względem wysokości
kosztó w produkcji znajduje odzwier­
ciedlenie w o wiele Wyższym zysku
i większym udziale w rynku,
e Jeśli lirnia B zachow yw ałaby się ni­
czym biorca ceny równej OuL, to
sta ra ła by się zm aksym alizow ać zysk,
zwiększając prod u k cję d o poziom u
0„V, przy którym M C „ zrów nuje się
z oczekiwanym A IR . R a z jeszcze m a ­
m y tu d o czynienia z typow ym dla
kartelu konfliktem wewnętrznym,
i Oczywiście, w rzeczywistości firm a B
nie jest n a tym ry n k u biorcą ceny
i jeśli zwiększy produkcję z OnS do
0],V, cena ry n k o w a obniży się (zob.
kartelu zmniejszy się. C en a m oże
obniżyć się naw et do takiego pozio­
m u, przy którym przedsiębiorstwo B
(ze swoimi wysokimi kosztami prze­
ciętnymi) zacznie ponosić straty. Jest.
to bard z o p ra w d o p o d o b n e zwłaszcza
wtedy, gdy firm a A również zacznie
zwiększać produkcję.
Rozdział 1 1
Analiza rynków czynników produkcji:
rynek, pracy
Z dw óch poprzednich rozdziałów d o ­ popytu na czynniki wytwórcze nie jest
wiedzieliśmy się, w ja k i sp o só b otocze­ jednoznaczny: wzrost plac zachęca do
nie ekonom iczne przedsiębiorstw a zastępow ania pracy kapitałem (efekt
wpływa, na jego decyzje dotyczące ceny substytucyjny), ale p o w oduje zwiększe­
i rozm iarów produkcji o raz zw iązane­ nie kosztów produkcji, co wywołuje
go z nią w ykorzystania czynników w y­ efekt produkcyjny (podażowy), ogran i­
twórczych. P o p y t na pracę, zgłaszany czający popyt n a k a p i t a ł 1. W wyjaś­
przez przedsiębiorstwa, trzeba p o ró w ­ nieniu tych efektów p o m a g a ją izokwan-
nać z potencjalną p o d a ż ą pracy, uza­ ty i linie jednakowego kosztu. T o , który
leżnioną od decyzji g o spod a rstw d o ­ z dw óch efektów jest silniejszy, zależy
m ow ych. Taka. o b u s tr o n n a , tj. p r o w a ­ od stop nia wzajemnej substytucji pracy
d zo n a od strony p o p y tu i podaży, i kapitału o r a z od elastyczności popytu
analiza rynku pracy jest przedm iotem n a produkcję przedsiębiorstwa.
tego rozdziału. R o z p a tru je m y tu m.in. Z ak ład am y , że w kró tkim okresie
takie zagadnienia, jak: różnice pozio­ nakład kapitału w przedsiębiorstwie
m u plac p raco w nikó w w różnych za­ jest stały. W analizie popy tu przedsię­
w odach o raz w tym sam ym zawodzie, biorstwa na pracę interesuje nas, czy
różnice relacji kapitału d o pracy w sk a­ korzyści wynikające z zatrudnienia d o ­
li m iędzynarodow ej, przyczyny bezro­ datkow ego p racow nika przewyższają
bocia. związane z tym koszty. D la przedsię­
P opyt n a pracę jest popytem pochod­ biorstw a działającego w w arun kach
nym, poniew aż w ynika o n z po p y tu n a wolnej konkurencji n a rynku pracy
produkcję. Z rozdziału 8 pamiętam y, (a więc nie m ającego wpływu n a p o ­
że przy wyborze techniki produkcji ziom plac) k ra ń c o w a korzyść z z a tr u d ­
ważną rolę od g ry w a ją ceny czynników nienia d o d a tk o w e g o p racow nika jest
wytwórczych, np. w zrost je d n o s tk o w e ­ rów n a wartości krańcow ego p ro d u k tu
go kosztu pracy w długim okresie skła­ pracy, a k rańcow y koszt — poziomowi
nia przedsiębiorstwo d o zastosow ania płacy. W tych w aru n k ac h przedsiębior­
bardziej kapitałochłonnej techniki. Je d ­ stwo zwiększa zatrudnienie do m o m e n -
nakże zm ia n a cen czynników w y tw ó r­
czych prowadzi d o zm iany uk ła d u ko­ 1 E le k t p ro d u k c y jn y (p o d a ż o w y ) to zm niejszeniu
sztów krańcowych o r a z p o zio m u p r o ­ p o p y tu z a ró w n o n a p ra c ę , ja k i na k a p ita ł,
dukcji zapewniającej m aksym alizację zw iąz a n e z o g ra n ic z en ie m p ro d u k c ji p o d w p ły ­
zysku. W pływ tych zm ian n a rozm iary w em w z ro stu k o s z tó w (p r z y p .
148 Rozdział li 149 Analiza rynków czynników produkcji: rynek pracy

Ui, w którym staw k a płacy zrów nuje się p r o d u k tó w danej gałęzi. K rz y w a popy­ Poziom y płacy i za tru d n ie n ia w gałę­ skali, o dm ienne traktow anie pracow ­
z wartością krańcowego produktu pracy tu gałęzi n a pracę jest więc bardziej zi są. określone przez rów now agę p o p y ­ ników ju ż za trudnion ych (swoich) i n o ­
(A/FPL). s tr o m a niż o dp ow iednia krzyw a dla tu i p odaży pracy. Mobilność siły ro­ wych (obcych), a. także ustalanie pozio­
Przedsiębiorstw o o pozycji zbliżonej poszczególnych przedsiębiorstw. N a ­ boczej sprawia, że zmiana, w aru n k ó w m u piacy według w ydajności5. Analiza
do m o n o p o lu (na r y n k u w ytw arzanego chylenie krzywej M V P L dla przedsię­ na. rynku pracy p ow oduje przepływ bezrobocia jest przedm iotem rozważań
p r o d u k tu ) i m o n o p s o n u (na rynkach biorstw a i gałęzi będzie tym większe, pracow ników z jedny ch gałęzi do in­ w rozdziale 27 podręcznika.
czynników produkcji) m usi oferow ać im szybciej w m ia rę w zrostu produkcji nych.
co raz wyższą płacę, aby przyciągnąć będzie m a lał k rańc ow y p r o d u k t pracy R o z p a tru ją c d o c h o d y czynników
nowych p ra c o w n ik ó w (krzyw a podaży M P L . J e d n a k nachylenie krzywej p o ­ produkcji (w tym w ynagrodzenie za.
Pojęcia i określenia
pracy jest sk ie ro w a n a ku górze). pytu gałęzi n a pracę zależy także od pracę), należy o d różnić d o ch ó d tr a n s ­
Zwiększenie z a tru d n ie n ia p o w odu je je ­ innego czynnika, a mianow icie od elas­ ferowy od renty ekonom icznej. Dochód
d n a k wzrost produ kcji, któ ry zm usza tyczności popy tu rynkow ego na p r o ­ transferowy to najniższa n ie zb ę dna pła­ K a ż d e m u z pojęć oznaczonych literami
przedsiębiorstwo d o obn iżen ia ceny je ­ d u k ty w ytw arzane w gałęzi. ca m o g ą c a przyciągnąć p ra c o w n ik a do przyporząd kuj od po wied nie określenie
go w yrobów . K r a ń c o w y przychód D o analizy podaży pracy m ożem y danej gałęzi. W sytuacji, w której krzy­ oznaczone liczbą:
z pracy jest zatem niższy od wartości w ykorzystać teorię w yboru k o n su m e n ­ wa podaży pracy jest skie ro w a na ku
krańcow ego p r o d u k tu p r a c y 2. W tej ta. P o d a ż pracy zależy od indyw idual­ górze, wzrost po p y tu na pracę pow ięk­ .... (a) placu motyw acyjna
sytuacji rozm iary za tru d n ie n ia są o k re ­ nych decyzji dotyczących podjęcia p r a ­ sza sum ę d o c h o d ó w transferow ych. .... (b) renta ekonom iczn a
ślone przez p u n k t z ró w n a n ia k ra ń c o ­ cy za robk ow ej i długości czasu pracy Przy jednakow ej płacy wszyscy p r a ­ .... (e) popyt po ch o d n y
wego kosztu pracy z krańcowym przy­ (liczba godzin pracy dziennic lub tygo­ cownicy, z wyjątkiem ostatniego za­ .... (d) siła robocza
chodem z pracy ( M R P L ) :’. Jest to o gól­ dniow o). Decyzje tc są uzależnione od trudnio nego, osiągają plącę wyższą od .... (e) linia jed n ak o w eg o kosztu
na z a sa d a w y p ro w a d z o n a z teorii p r o ­ po zio m u płacy realnej. Przedm iotem poziom u sw oich d o c h o d ó w transfero­ .... (i) izokwanta •
dukcyjności krańcow ej. S tatyczna a n a ­ w y bo ru są: do ch ó d uzyskany z pracy wych. N adw yżka naz y w an a jest rentą .... (g) w artość krańcow ego p ro d u k tu
liza. p o ró w n a w cz a w yjaśnia sposób, o raz czas wolny. W yższa płaca realna ekonomiczną. R óż n ic ując poziom piać pracy
w jaki p o p y t przedsiębiorstw a n a pracę skłoni niektórych p raco w ników do i wypłacając niektórym p racow n ikom .... (h) „s w o i” i „ o b c y ”
reaguje n a zm ianę w a r u n k ó w n a rynku przedłużenia czasu pracy, innych n a t o ­ tylko doch ód transferow y, pracodaw cy .... (i) płaca realna
pracy. m iast d o zwiększenia puli czasu w o l­ mogą. obniżyć koszty o so b o w e'1. .... (j) płaca m in im alna
Krzywa, p o p y tu n a p rac ę gałęzi wol- nego. T a sytuacja jest kolejnym przy­ Nie zawsze place są n a tyle giętkie, .... (k) k rańc ow y przychód z pracy
n oko nk u ren c y jn ej nic jest zwykłą sum ą kładem efektów: substytucyjnego i d o ­ aby ich poziom m ó gł być na bieżąco ( 1) współczynnik aktywności zaw o­
krzywych M VPL poszczególnych chodowego, om ów ionych w rozdziale 6 . dostosow yw any w celu utrzymania, dowej
przedsiębiorstw. W yższa p r o d u k cja ga­ Nti poziom współczynników aktyw ­ rynku pracy w stanie rów now agi. Jeśli .... (m) przym usow e bezrobocie
łęzi (jako reakcja, n a sp a d ek płac) o b ­ ności zawodowej wpływają: płace real­ z jakichkolwiek, p o w o d ó w a k tu a ln a .... (n) doch ó d transferowy
niża bowiem cenę ró w now a gi n a rynku ne, koszty pracy, dochó d zc źródeł staw ka płacy przewyższa pozio m piacy .... (o) k rańcow y koszt pracy
innych niż prac a o raz jedno stk o w e p re­ równow ażącej rynek pracy, to pojawi .... (p) m o b iln ość siły roboczej
ferencje dotyczące pracy i czasu w ol­ się bezrobocie przymusowe. Wśród
1 W a rto ść k ra ń c o w e g o p ro d u k tu p ra c y to ilo ­ nego. W zro st piacy realnej — przy możliwych przyczyn przymusowego 1. Popyt n a czynnik produkcji, wyni­
czyn k ra ń c o w e g o p r o d u k tu p ra c y w je d n o s tk a c h kający z p opytu n a p rod ukcję wy­
innych czynnikach dan y c h ■— zwiększa b ezrobocia m o ż n a wymienić p o r o z u ­
fizycznych i cen y p r o d u k tu . W w a ru n k a c h n ie d o ­
liczbę osób gotow ych się zatrudnić. mienia o placach m inim alnych , działal­ tw arzaną przy użyciu tego czyn­
sk o n a łe j k o n k u re n c ji o s ta tn ia s p rz e d a n a je d n o ­
stk a p ro d u k tu p rz y n o si u ta rg k ra ń c o w y m n iejszy D la większości gałęzi krzywa podaży ność zw iązków zaw odow ych, efekty nika.
od u ta rg u p rz e c ię tn e g o , czyli cen y , p o k tó re j pracy m a d o d a tn ie nachylenie. A by 2. Płaca nom inalna podzielona przez
z o sta ła s p rz e d a n a c ała w y tw o rz o n a p ro d u k c ja .
przyciągnąć now ych pracow ników , d a ­ cenę p r o d u k t u 6.
K ra ń c o w y p rz y c h ó d z p ra c y jest w ięc n iższy od ■' P ojed y n czy p ra c o d a w c a (nie b ęd ący m o n o p s o -
w ari ości k ra ń c o w e g o p ro d u k tu p ra c y (przyp.
na gałąź musi zaoferować wyższe place nem ) m usi się je d n a k liczyć z m o ż liw o ścią o d ­
Z . M .). (choć niek tóre gałęzie zatru d n iając n o ­ pływ u p ra c o w n ik ó w o p ła c a n y c h p o n iż e j staw ek s W y stę p u ją c e ob ecn ie w Polsce b e zro b o cie
•ł fe n w a ru n e k m o ż e m y p o tr a k to w a ć ja k o z a s a ­ wych pracow ników oferują stawkę pła­ o fe ro w a n y c h a k tu a ln ie n a ry n k u . M o ż liw o ść w y­ p rz y m u so w e w y n ik a prz e d e w szystkim z głębo-
d ę o g ó ln ;g o d n o s z ą c ą się d o k a żd e j s tru k tu ry p ła c a n ia p ra c o w n ik o m je d y n ie d o c h o d u tra u s- jdch zm ia n s tru k tu ra ln y c h w gospodarce, (przyp.
cy aktualnie obow iązującą na rynku).
ry n k u , z tym że w w a ru n k a c h d o s k o n a łe j k o n ­ ie ro w e g o z a istn ia ła b y n a to m ia s t w p rz y p a d k u Z.M .).
D łu g o o k reso w a k rzyw a podaży pracy z m ow y p rz e d się b io rstw d z ia ła ją c y c h w o k re ś lo ­ 6 Z p u n k tu w id z en ia p ra c o d a w c y , ja k im jest
k u re n c ji M R P L = M V P L (p o d o b n ie ja k M R =
— A R ~ c en a ), a k ra ń c o w a s ta w k a p ła c y ró w n a w gałęzi przebiega mniej strom o niż nej gałęzi; zob. p o d ro z d z ia ł 11.6 p o d rę c z n ik a p rz e d się b io rstw o p ro d u k c y jn e , w y p ła c a n a p rz e /
się staw ce ry n k o w e j (p rzy p. Z . M . ) . o dpow iedn ia krzyw a krótkook resow a. (przyp. Z . M . ) . niego p ła c a re a ln a w y ra ż a się ilo razem płacy
; 5!l Rozdział 11 151 Analiza rynków czynników produkcji: rynek pracy

K oszt za tru d n ie n ia d o d atk o w e g o wydajnym p racow niko m więcej, T ablica 11.1. Produkcja, nakłady pracy i utargi
pracow nika; w przedsiębiorstwie niż wynosi średnia płaca, akc ep­
o pozycji m o n o p s o n u koszt ten to w a n a przez ogół pracow ników . N a k ła d
K ra ń c o w y W a rto ść
P ro d u k c ja p ro d u k t U ta rg K ra ń c o w y
przewyższa rynko w ą cenę pracy. 16. Sytuacja, k tó ra u tru d n ia nowym p racy U ta rg k ra ń c o w ego
(liczba, p ra c y w je d - C ena k ra ń c o w y p rz y c h ó d
4. O kreślony ustaw ą najniższy p o ­ prac o w n ik o m podjęcie pracy w d a ­ (liczba p r a ­ c a łk o ­ p ro d u k tu
je d n o s te k n o sllc ae h (iś) z je d n o stk i z p ra c y
ziom płacy. c o w n ik ó w w ity p ra c y
nym przedsiębiorstwie. n a ty d z ie ń ) fizycznych p ro d u k c ji (M R P L )
n a ty d z ie ń ) (M V P L )
5. M inim alny d o c h ó d , który skłoni (M PL)
pracow nika do podjęcia pracy i.
() 0
w określonym miejscu. 35
6 . .'Zdolność prac o w n ik ó w d o p rzeno ­ Zadania 1 35 12
szenia się d o innych przedsię­ 45
biorstw i gałęzi. 1 80 10
1__ 42
7. Sytuacja, w której bezrobotni są
3 122 8
gotowi p rac o w a ć za obow iązujące K o n ty nuuje m y analizę będącą przed­ 34
na rynku stawki plac, ale nie mogą. m iotem zadania 5 w rozdziale 8 . P o ­ 4 156 6
zn aleźć za trud nien ia. trzebne dan e zawiera tablica 1 1 . 1 . 21
5 177 4
8 . K ra ń c o w y p r o d u k t pracy, w yrażo­ W prow adzona, do tabeli d o d a tk o w a
3
ny w wielkościach fizycznych, p o ­ k o lu m n a pokazuje cenę, po której 6 180 2
m n oż ony przez cenę w ytw arzanego przedsiębiorstwo sprzedaje w ytw orzo­
p ro d u k tu . • ną produkcję. Przedsiębiorstwo nie ma.
9. K rzyw a ilustrująca, różne k o m b i­ wpływu n a ry n k o w ą cenę pracy i płaci
nacje n a k ła d ó w niezbędnych do wszystkim p rac ow nikom , niezależnie zapew niającą maksym alizację zysku m a nato m ia st wpływ n a rynkowe
wytworzenia danej wielkości p r o ­ od rozm iarów zatrudnienia, je d n a k o w ą dla p o dany ch ro dza jó w przedsię­ ceny pracy,
dukcji. staw kę tygodniową, w ynoszącą 280£. biorstw. e Przedsiębiorstwo, w którym krzywa
10. Ogól pracujących lub p o sz u k u ją­ Z a k ła d a m y d la uproszczenia, że koszt a Przedsiębiorstwo, któ re nie m a m o ż ­ pop ytu n a p ro d u k t jest nachylona
cych zatrudnienia.. kapitału jest. stały bez względu na wiel­ liwości oddziaływ ania ani n a ceny w dół i które m a wpływ na rynkową
! 1. D o d a tk o w y d o c h ó d czynnika, p ro ­ kość produkcji i wynosi 200£. Z a k ł a d a ­ p ro d u k tó w , ani n a ceny czynników cenę pracy.
dukcji poza d o ch o d e m tran sfe ro ­ my też, żc przedsiębiorstwo nie ponosi produkcji, «1 Przedsiębiorstwo, którego krzywa
wym. żadnych innych kosztów, b Przedsiębiorstwo, k tó re nie m oże p opy tu n a p r o d u k t jest nachylona
¡2. Linia obraz u jąc a różne kom binacje a Oblicz w artość krańcow ego p r o d u k ­ kształtow ać cen swoich p ro d u k tó w , w dół i które nie m a możliwości
n akładów składających się n a taki tu pracy ( M V P L ) . oddziaływ ania n a rynko w ą cenę
sam koszt całkowity. » Oblicz krańcow y przychód z pracy pracy.
id. Przyrost u ta rg u przedsiębiorstw a ( M R P L ). e Jaki wpływ na popyt na pracę wy­
Rysunek 11.1. M onopol i monopson wiera m ono polisty czn a i m ono pson i-
uzyskany przy sprzedaży produkcji c Wykreśl krzywe M V P L i M R P L . n:i rynku pracy
w y 1.w o rzo j i ej dzięki za t r u d n ie n i u d Określ wielkość n akładu pracy, przy styczna pozycja przedsiębiorstwa?
d o d atk o w e j je dnostki pracy. którym k ró tk o o k re so w y zysk. będzie
14. Odsetek ludności w wieku p r o d u k ­ m aksym alny, 3__
cyjnym reprezentujący zasoby siły e Oblicz wielkość k ró tkoo kre sow ego Krzywe obojętności n a rysunku 11.2
roboczej. zysku. ilustrują d o k o n y w an y przez Jerzego
I 5. Koncepcja, zgodnie z k tó r ą przed­ w ybór między prac ą za ro b k o w ą a cza­
siębiorstw o m oże płacić bardziej 2 sem wolnym. Przyjmijmy, że stale k o ­
N a rysunku 11.1 przedstaw iono wy­ szty podjęcia pracy wynoszą zero, a d o ­
n o m in a ln e j i c en y w y tw a rz a n e g o p ro d u k tu . N aj- kresy: krańcow ego kosztu pracy chód ze źródeł innych niż praca - -
■;Y eśoiej je d n a k m ó w ią c o p ła c y re a ln e j m a m y n a ( M C L ) , wartości krańcow ego p r o d u k ­ 20 £.
nieśli ilość d ó b r i u slią;, k tó re p ra c o w n ik m oże a Załóżmy, że Jerzy otrzym uje za g o ­
nabyć za d a n ą plneę, czyli .stosunek p ła c y n o m i­
tu pracy (M V P L ), k rańcow ego p rzy­
n a lnej d o o g ó ln e g o w sk a ź n ik a cen d ó b r i u sług ch odu z pracy ( M R P L ) oraz stawkę dzinę pracy płacę w wysokości 2,50£,
k o n su m p c y jn y c h (pr zy p. Z . M . ) . płacy (W ). W skaż wielkość produkcji Wykreśl jego linię budżetow ą.
152 R o z d z ia ł II
R ysunek 11.2. W y b ó r m iędzy p ra c ą z aro b k o w ą
w olnym
Czns w olny
(liK/bn «»rJ;in dziimi
I) Ile godzin dziennie zdecyduje się Je­
rzy pracować?
c J a k zmieni się położenie linii budże­
towej przy wzroście stawki płacy do
3,33£ za godzinę?
cl Ile godzin dziennie zdecyduje się Je­
rzy prac ow a ć przy nowej stawce
płacy?
e Czy Jerzy tr a k tu je czas w olny ja k
d o b r o zwykłe, czy ja k o d o b r o niż­
szego rzędu?
4___
Na rysunk u 11.3 przed staw io n o krzy­
wą popytu pewnej gałęzi n a m a szy n i­
stki o raz krzyw ą p o d aż y pracy w tej
specjalności.
a P oczątkow o krzyw a po p y tu gałęzi
na pracę jest w położeniu D L, a krzy­
wa podaży — w położeniu S ,.
Wskaż, jaki pozio m płacy i z a tr u d ­
nienia zapewni rów no w a gę na rynku
pracy.
I) Załóżmy, że zm niejsza się p o p y t na
p ro d u k ty danej gałęzi. W skaż nowy
R ysunek 11.3. R ów now aga na ry n k u p racy
pew nej R alf/j
poziom płacy i zatrudnienia, zapew ­
niający ró w n o w a g ę n a rynku pracy.
O dp ow ied ź uzasadnij,
c K rz y w e p o p y tu i podaży pracy są
nad a l w położeniu I), i S L. W zrost
za p o trz e b o w a n ia n a m aszynistki ze
stro ny innych gałęzi p o d b ija płace
maszynistek. C o się stanic z pozio­
m e m płacy i zatru d n ien ia r ó w n o w a ­
żącym rynek pracy w tej gałęzi?
d K rz y w a po p y tu gałęzi n a m aszyni­
stki przesuw a się d o położenia D'L
(krzyw a podaży pozostaje bez
zmian), lecz związek zaw odow y nie
akceptuje obniżki plac, dlatego p o ­
zo stają one n a poziomie wyjścio­
wym. Przedstaw cechy i rozm iary
nierów now agi na rynku pracy.
5__
R ysun ek 11.4 o b razuje sytuację, w k tó ­
rej p o pyt na pracę m a cechy typowe
dla m o n o p s o n u , a pracownicy nie są
zrzeszeni w związkach zaw odowych.
Linia D D pokazuje popyt na pracę,
153 Analiza rynków czynników produkcji: rynek pracy
a linie M W i A W — płacę krańcow ą Rysunek H.5. Rówmwnjjn nu rynku pracy
i płacę przeciętną.
a Jaką. staw kę płacy zaoferuje p ra c o ­
dawca?
1) Ile wyniesie fu ndusz płac?
c Ja k a nadwyżka, p rzypadnie w udziale
pracodaw cy?
R ysunek 11.4. P opyt na
w w a ru n k a ch m onopsonu
MW
Rysunek. 11.6 ukazuje indywidualną,
ofertę (podaż.) pracy pewnej osoby przy
różnym poziomie płacy.
Poniższe stwierdzenia odzwierciedla­
j ą reakcje na zm ianę poziom u płacy
z W t do W.,. K tó r e ze stwierdzeń jest
nieprawdziwe?
a M im o podwyżki płacy pracodaw cy
nie udaje się uzyskać oczekiwane­
Liczba zatrudnionych go w zrostu liczby przepracow anych
godzin.
d Ile w yniosłaby stawka, płacy na. wol­ Ry.swnck H. 6 . IsMiyT^dualna podar, p-raey
no konkurencyjny m rynku pracy
(w p rzy p a d k u gdyby p rac o d a w c a nie
był m o n o p s o n e m )?
6 _
Rysunek ] 1.5 przedstaw ia krzywe p o ­
pytu i podaży na rynku pracy, który 37*
jest w stanie rów now agi,
a W skaż obszar ob razujący rozmiary
d o ch o d ó w transferow ych.
1) W skaż obszar obrazujący wielkość
renty ekonom icznej,
c Jak zmieniłaby się relacja, między
rentą ekonom iczną a dochodem
transferow ym , gdyby p o d a ż pracy C za s p ra c y
była mniej elastyczna?
ii 2>4 R o z d z ia ł II 155 Analiza rynków czynników produkcji: rynek pracy

!)■ P rzedsiębiorstw o zastępuje pracę k a ­
pitałem.
e P ra co d a w c a m ó g łb y uzyskać ta k ą
sami? liczbę prze p ra co w an y c h go­
dzin, gdyby za m ia st płacy W 2 zaofe­
rował płacę Bvt.
d Po osiągnięciu pewnego poziom u
d o c h o d ó w rośnie z a p otrze bow a nie
p rac o w n ik a na czas wolny. ■
r. W d o k o n y w a n y m przez, p racow nika
wyborze m iędzy d o c h o d e m z pracy
i czasem wolnym „efek t d o c h o d o w y ”
przeważa nad „efektem su b sty tu ­
cyjnym ” .
j e d n o s tk a kapitału kosztuje 2 0 £,
a je dnostka pracy — 2 £.
c Określ m a k sy m a ln y poziom p r o d u k ­
cji przedsiębiorstw a oraz ilość k a p i­
tału i pracy p o trze b n ą d o jej w y­
tworzenia,
di Przedsiębiorstw o nad a l przeznacza
na z a k u p czynników wytwórczych
1 0 0 0 .E, ale je dno stko w a cena pracy
w zrasta d o 3£. Wykreśl n o w ą linię
jed mikowego k o sz tu .
c Określ nowy m ak sy m a ln y poziom
produkcji oraz ilości kapitału i pracy
p otrzebne do jej wytworzenia,
a U staw ow e określenie płacy m in im al­
nej.
b P odwyżki płac p o n a d przeciętny p o ­
ziom rynkowy, w p ro w a d z a n e przez
p racodaw ców w celu p o w strzy m a­
nia prac o w n ik ó w przed odejściem
z pracy,
c W ystępow anie efektów skali.
(I Przeszkody utrudniające nowym p ra ­
cow nikom podjęcie pracy w ju ż ist-
n ie jący ch przed s iębi o rstw uch.
e D ziałalność związków zaw odow ych,
dążących do uzyskania podw yżek
plac dla swoich członków.
4. ________ Przedsiębiorstwo, które
nie m a wpływu na ceny swego
p r o d u k tu ani n a ceny czynników
wytwórczych, osiągnie m a k sy m a l­
ny zysk, gdy wyznaczy taki poziom
zatrudnienia, przy którym k ra ń c o ­
wy p ro d u k t pracy w yrażony w jed­
nostkach fizycznych jest równy
płacy realnej.
5. ________ Przedsiębiorstwo będące
m o n o p so n e m m o ż e skutecznie o d ­
działywać n a ceny czynników wy­
twórczych.
6 . ________ W przedsiębiorstwie, dla

i Oblicz p rocentow ą zm ianę n akładów którego krzywa popytu n a pro d u k t

R pracy i kapitału, j a k a nastąpiła jest nachylona w dól, krańcowy
Przedsiębiorstwo poszukuje m e to d y w e w po ró w n a n iu z c. Czy m o ż n a 10 przychód z pracy przewyższa w ar­
w y t:w a rżani a m i n im u 1i z u jącej ko sz t y było spodziewać się takiej właśnie Przeanalizuj teorie wyjaśniające usztyw­ tość krańcow ego p ro d u k tu pracy.
produkcji dan e g o d o b ra. T ablica 1 1 . 2 zmiany? nienia występujące n a ryn k ac h pracy. 7. ________ W gałęzi, w której panuje
zawiera różne, k o m bin acje n akładów g Przedsiębiorstw o przeznacza na z a ­ K tó r e z nich pasują d o obecnej sytuacji w olna konkurencja, krzywa po py­
kapitału i pracy p o trze b n y ch d o wy- k up czynników wytwórczych 800£ w Wielkiej Brytanii? tu na pracę jest su m ą krzywych
tworzenia określonej wielkości p r o ­ (jednostkow e ceny kapitału i pracy M V P L poszczególnych przedsię­
dukcji. wynoszą odpow iednio: 20£ i 3£). biorstw.
8 . ________K rzyw a indywidualnej
a Wykreśl od pow ied n ie izokw anty dla Określ m aksy m alny poziom p r o ­
każdego z trzech p o ziom ów p r o ­ dukcji. podaży pracy jest zawsze skiero­
T ak/N ie w ana ku górze: wyższa płaca real­
dukcji.
!> Wykreśl linię je d n a k o w e g o kosztu na skłania p raco w nika d o zwięk­
¡lustrującą wszystkie k o m binacje ilo­ 9 1. ' M e cha nizm ry n k u pracy szenia liczby przepracow anych go­
ści pracy i kapitału, jakie przedsię­ K tó r e z p o danych sytuacji m o g ą przy­ sprawia, że pracownicy o określo ­ dzin.
biorstwo m o ż e nabyć przeznaczając czynić się do pow stania przymusow ego nym zaw odzie i kwalifikacjach (np. 9 . ________W spółczynnik a k ty w n o ­
na ten cel !()()()£ w sytuacji, gdy bezrobocia? piloci helikopterów ) otrzy m u ją je d ­ ści zaw odowej jest wyższy dla k o ­
nakow ą plącę niezależnie od gałęzi, biet niezamężnych niż dla kobiet,
w której są zatrudnieni. zamężnych.
2 . ________Wzrost, kosztó w rob ociz­ 10. ________ M obilno ść siły roboczej
T ablica 1 !.1. Aileb-tsiiływne t.edissild produkcji w przedsiębiorstwie
ny spow oduje, że przedsiębiorstwo sprawia, że rynki pracy w poszcze­
W iol!;ość p ro d u k c ji zwiększy nak ład y k apitało w e (n a­ gólnych gałęziach są wzajemnie
10 jcd n o slck 2.0 je d n o stek 30 jednostek kłady na środki produkcji — powiązane.
1 1 . ________ Renta ekono m iczna o d ­
k np ital p ra c a k a p ita ł p ra c a k a p ita ł p ra c a przyp. llimi.).
3. ________ Przedsiębiorstw o, które zwierciedla różnice w decyzjach
.15 80 42. 100 45 170
nie m a wpływu n a ceny swego pracow ników dotyczących podaży
100 30 150 35 200
.’.o MO 2.5 175 30 230 p ro d u k tu ani na ceny stosowanych ich usług, a nie różnice w ich
16 160 20 200 27 250 czynników w ytwórczych, osiągnie wydajności.
1.1 200 16 250 21 290 m aksym aln y zysk ustalając taki 12. ________ Bezrobocie przymusowe
10 250 n 300 18 350 jest skutkiem opóźnień i zakłóceń
] 300 10 350 16 400
poziom zatrudnienia, przy którym
w ątłość krańcow ego p ro d u k tu w procesach dostosowaw czych na
350 8 400 14 450
1 400 pracy jest ró w n a płacy n o m i­ rynku pracy.
nalnej.
 156 Rozdział 11
Problemy do przemyślenia
J___
Z poprzedniego rozdziału wynika, że
< w krótkim okresie przedsiębiorstwo
działające w w a ru n k a c h konkurencji
doskonalej m a ksym a lizu je zysk p r o d u ­
kując laką ilość, przy której koszt,
krańcow y z rów n uje się z utargiem
krań cow ym . T e r a z okazuje się, że ro z ­
m iary za tru d n ie n ia są optym alne, gdy
płaca równa, się wartości krańcow ego
p r o d u k tu pracy. J a k m a ją się do siebie
te dwa. podejścia?
2__
Na rysunku 1.1,7 widnieją krzyw e o b o ­
jętności obraz u jąc e w y bór d o k o n y w a ­
ny przez Helenę m iędzy d o chode m
i czasem w olnym. H elena otrzym uje
1 0 £ dziennie ze źródeł innych niż praca,
ale tylko wtedy, gdy nie pracuje.
W żadnej sytuacji nie jest o n a skłonna,
pracow ać dłużej niż .12 godzin dziennie,
co zaznaczono n a osi odciętych układu
współrzędnych.
R ysunek 11.7. D ecyzje H e len y d o ty c z ąc e czasu
pracy
157 A n a liz a ry n k ó w c z y n n ik ó w p ro d u k c ji: ry n e k p ra c y
a Z az n ac z n a r y su n k u p u n k t o znacza­ b Z ałóżm y, że w krótkim okresie roz- A B C D E ukazuje najtańsze m etody
ją cy decyzję Heleny o rezygnacji porządzalny nakład kapitału jest sta­ wytworzenia, ró żnych wielkości pro­
z pracy. ły i wynosi I<*. Z b ad a j, ja k muszą, się dukcji przy założeniu, że nakłady
b N arysuj linię budżetow ą dla sytuacji, zmienić n ak ład y pracy przy zwięk­ kapitału i pracy są zmienno, a relacja
gdy H elena otrzym uje 2,50£ za go­ szeniu produkcji z 2 X d o 3X , a n a ­ cen czynników produkcji pozostaje
dzinę pracy, stępnie d o 4X. Ja k i wniosek m o ż n a stała. Jaki kształt przyjm uje w tym
c N a ile godzin pracy zdecyduje się z tego wyciągnąć na te m a t kształ­ p rzyp adku długookresow a krzywa
H ele n a przy takiej stawce płacy? tow an ia się przychodow ośei pracy? kosztu przeciętnego?
cl Z m odyfikuj linię b u d żeto w ą tak, aby e Przy d a n y m zbiorze technik p r o d u k ­
o d p o w ia d a ła o n a sytuacji, w której cji opisanych iz okw antam i ścieżka
H elena otrzym uje trzykrotnie wyższą
staw kę za ponad w y m iaro w y czas
pracy (powyżej 8 godzin),
e N a ile godzin pracy zdecyduje się
w tej sytuacji Helena?
3___
R y su n ek 11.8 przedstaw ia funkcję p r o ­
dukcji pewnego d obra. K rzyw e I X , 2X,
3 X itp. to izokw anty opisujące różne
kom binacje n a k ła d ó w kapitału i pracy,
za p o m o c ą k tórych m o ż n a wytworzyć
określo ną ilość d o b r a X . Proste C (), C\,
C2 itd. to linie je d n ak o w eg o kosztu,
k tórych nachylenie w y raża relację cen
kapitału i pracy.
a K t ó r a linia jed n ak o w eg o kosztu wy­
znacza najtańszą, m e todę w ytw orze­
nia. 3 jedn o ste k p ro d u k tu (3X)'l
R ysunek 11.8. Iz okw anty
í.;■>fi Rozdział i I 159 A n a liz a rynków czynników produkcji: rynek pracy

Rysunek A l 1.1. W artość krańcow ego produktu

c Linia budżetow a przyjmie położenie
pracy ( M l ' P L ) i krańcow y przychód BLr
z pracy ( M R P L ) d Jerzy będzie nad a l pracow ał 9 godzin
dziennie, gdyż efekty dochodow y
i substytucyjny zró w n o w aż ą się.
e Efekt do ch o d o w y ilustruje now a li­
nia b u dżetow a B L S', jest o n a ró w n o ­
legła d o B L 2 i styczna d o ,/Cr Z tego
wynika, że Jerzy uważa czas wolny
za d o b r o norm alne.
Odpowiedzi i komentarze
Rysunek A l 1.2. Indywidualna podaż, pracy
Pojęcia i określenia i U zupełniając rysunek A l 1.1 linią
kosztu płacy W widzimy, że przed­
1 (C) 5 (n) 9 fi) 13 (k) siębiorstwo m aksym alizuje zysk przy
2 (i) f> (P) 10 (d) 14 0 ) nakładzie pracy n a poziomie 2
' (o ) 7 (m ) 11 (b) 15 (a) jednostek: przedsiębiorstwo do p ó ty
4 fj) 8 (g) 1 2 . (e) 16 (h) zwiększa zatrudnienie, dop óki k r a ń ­
cowy przychód z pracy M R P L jest
Zíuhusia wyższy od płacy,
e Przy nakładzie pracy rów n ym 2 je d ­
_ __ n o stk o m przychód całkowity wynosi:
n, I> Z oh. tablicę A. 11.1. 80 • 1 0 = 800£, koszt kapitału —
a Zob. rysunek A l i . ! . 2 0 0 £, koszt pracy — 280 • 2 = = 560£. Zysk: 8 0 0 - 200 - 560 =
= 40£.

2__
T a b lic a A l U . ¡Produkcja, n a k ła d y p ra c y i utargi a OD.
b OC.
K ra ń c o w y 4___
N a k ła d W a rto ść c O A.
P r o d u k c ja p ro d u k t U ta rg K ra ń c o w y
p racy U la rg k ra ń c o w eg o d OB. a Płaca — OB, zatrudnienie — OJ.
(liczb a p ra c y w jed ­ C e n a k ra ń c o w y p rz y c h ó d
(liczba p r a ­ c a łk o ­ p ro d u k tu
je d n o ste k n o s tk a c h (i) z je d n o slk i z p ra c y c O bie pozycje zmniejszają popyt Ii S padek po p y tu na p ro d u k t danej
c o w n ik ó w w ity p ra c y
na ty d zień )
n a ty d z ie ń ) fizy czn y ch p ro d u k c ji
(.M V P L )
(M R P L ) przedsiębiorstwa na pracę. gałęzi prow adzi do sp a d k u jego ceny,
ÍM PL) co wpływ a n a k rań c ow y przychód
0 0 0 z pracy i ogranicza popyt na pracę.
35 12 420 420 3___ N a wykresie krzywa popytu prze­
1 35 12 420 chodzi do położenia D[, a płaca
a Z ob. rysunek A l 1.2. M a k sy m aln y
45 8,44 450 380
> dochód z 24 godzin pracy n a d obę i zatrudnienie rów now ażące rynek
«0 10 800
42 4,19 336 176 przy stawce płacy 2,50£ za godzinę pracy w ynoszą odp ow iednio O A
3 122 8 976 i dochodzie z innych źródeł w w yso­ i Ol. K rz y w a podaży pracy p ozo­
34 - 1,18 204 —40 kości 20£ wyniesie: 20 4- 24 • 2,5 = staje nie zmieniona.
4 156 6 936 c W zro st plac w innych gałęziach sp o ­
= 80£. Linią bud że to w ą jest B L l .
21 - 10,86 84 - 228
I?? b BLy jest styczna do I C , przy 15 go­ woduje, że m aszynistki będą do nich
5 4 708
3 - 116 6 -3 4 8 dzinach czasu w olnego, zatem Jerzy przechodzić. W rezultacie p o d aż p r a ­
fi 1HO 2 360 zdecyduje się n a 9-godzinny dzień cy w danej gałęzi obniży się do
pracy. poziom u ilustrow anego krzywą S[,
160 Rozdział 11
a ró w n o w a g a nastąp i przy płacy O E
i za trud nieniu O H . K rz y w a po pytu
na pracę po zostaje nie zm ieniona,
d Przy popycie D[, podaży S L i płacy
O B wystąpi n a d w y ż k a podaży pracy,
czyli bezrobocie, o ro zm iarac h O J —
tyle osób podjęłoby pracę za dan e
stawki płac, lecz nie m o g ą one z n a­
leźć zatrud nienia.
5__
a OP.
b OPYZ.
c PRWY.
cl OQ.
6__
a~O A ED .
I) AB E .
c Renta e k o n o m ic z n a wzrosłaby, a d o ­
chód transferow y od p o w ied n io zm a ­
lał.
7__
I).
8__
Zob. rysunek A l 1.3.
a Izo kw an tam l są linie: 7Jn, I 2f) oraz
(szerzej na te m a t iz okw ant
w aneksie d o rozdziału 1 1 podręcz­
nika).
1) Linia jednakow ego kosztu jest w po­
łożeniu L tK r
c L inia,jednakow ego kosztu jest stycz­
na do iz o k w a n ty / a zatem m a k ­
sym aln a p r o d u k c ja wynosi 30 je d n o ­
stek. D o jej w ytw orzenia przedsię­
biorstw o zużyw a 290 je d n o ste k pracy
i 2 1 je d n o ste k kapitału,
d N o w ą linią jednakow ego kosztu jest
L ;K r
e 2 0 je d n o ste k p r o d u k tu , 2 0 0 je d n o ­
stek pracy i 2 0 jednostek kapitału.
I' N akład pracy obniżył się o 31% ,
a nakład kapitału zaledwie o 4 ,8 % .
Takiej zm iany m o ż n a było oczeki-
Rysunek Al 1.3. W ybór techniki produkcji
w przedsiębiorstwie
wać; efekt p roduk cyjny (podażowy)
zmniejsza p o pyt n a o b a rodzaje n a ­
kładów, a zm iana relacji cen czyn­
ników wytwórczych wywołuje efekt
substytucji (zastępow anie pracy k a ­
pitałem).
g W p ro w ad z ają c n o w ą linię je d n ak o ­
wego kosztu L tK 2 widzimy, że
przedsiębiorstwo w ytw arza teraz tyl­
ko 1 0 jed n o ste k p ro d u k tu , w ykorzy­
stując 160 jedn o ste k pracy i 16 je d ­
nostek kapitału.
9__
Wszystkie. W yjaśnienia znajdziesz
w podrozdziale 11.7 podręcznika.
10
Z ob. p o drozd ział 11.7 podręcznika.
T ak /N ie
1. Nie. Różnicom pozapłacow ych
w a ru n k ó w pracy w różnych gałę­
ziach gospodarki o d p o w iad a ją
kom pensujące je różnice poziom u
161 Analiza rynków czynników produkcji: rynek pracy
płacy (zob. w prow adzenie d o ro z­ 2 __..
działu 11 podręcznika). a P u n k t A.
2. Niekoniecznie. Przedsiębiorstw o Ił Linia b u d żeto w a - pro sta B C na
zwiększy jedynie w zględną wiel­ rysunku A.l i .4.
kość n a k ła d ó w k ap itału w sto s u n ­
ku d o n a k ła d ó w pracy, a a b s o lu t­
ny poziom zużycia o b u czynników R ysunek A.l 1.4. D ecyzje H e len y dniyc/.Fr.e cy.a:sss
(czyli pracy i d ó b r kapitałow ych) pracy
m o że ulec obniżeniu (por. z a d a ­
nie 8 ).
3. ‘Lak.
4. T a k . T w ierdzenia 3 i 4 są r ó w n o ­
w a ż n e 7 (zob. podrozdział 1 1 . 2
podręcznika).
5. T ak .
6. Nie, poniew aż wówczas M R P L <
< MVPL.
7. Nie. 'Trzeba także uwzględnić
wpływ zm iany r o zm iaró w p r o d u k ­
cji gałęzi na cenę p r o d u k tu (zob.
podrozdział 11.3 podręcznika).
8 . Nie. P ra co w n ik m oże zdecydow ać Czat; w o ln y (ponad 17 «udzin — ptsd.duy dodatkowo)
się na wydłużenie czasu wolnego
kosztem czasu pracy (zob. p o d r o z ­
dział 11.4 podręcznika). c Jeśli H elen a zechce pracow ać, (o p o ­
9. Tak. dejmie decyzję, którą, charakteryzuje
10. T a k (zob. p odrozdział 11.5 p o d ­ p u n k t X. W tym punkcie linia budże­
ręcznika). tow a jest styczna do I C X. O znacza to
11. T a k (zob. po dro zd z iał 11.6 p o d ­ 6 -godzinny dzień pracy, j e d n a k H e­
ręcznika). lena osiągnie większą, sum ę użytecz­
12. T a k (zob. podro zd z iał 11.7 p o d ­ ności nie pracując (jej sytuację c h a ­
ręcznika). rakteryzuje wtedy p u n k t A położony
na krzywej obojętności IC.,).
4 S kutkiem wyższej stawki za p o n a d ­
w ym iarow y czas pracy jest zaklina­
Problemy do przemyślenia
nie linii budżetowej, co obrazuje
krzyw a C D E n a ry su n k u A l 1.4.
1 ___
O b a podejścia są r ó w n o w a żn e (zasta­ c W nowej sytuacji linia budżetow a
jest styczna do krzywej obojętności
nów się, jakie czynniki określają, k r ó t­
koo kresow y k o sz t krańcowy). I C V co oznacza, że H e le n a zdecy­
duje się pracow ać ( 1 2 — ,L(I) godzin
dziennie.
7 T w ie rd z e n ia 3 i 4 są ró w n o w a ż n e , jeżeli p lą c ę
re a ln ą d e fin iu je m y z p u n k tu w id z en ia p ra c o d a w - 3 .....
c y -p ro d u c e n la ja k o s to s u n e k p ła c y n o m in a ln e j
a Linią jednitkow ego kosztu styczną
d o ceny w y tw a rz a n e g o p r o d u k tu . Z p u n k tu w i­
d zen ia p ra c o w n ik a p o ję c ie płacy re a ln e j m a nieco do iz okw anty 3.Y jest >C,, (punktem
inne znac z e n ie p o r. p rz y p . 6 (przyp. '/...4/.). styczności jest C na rysunk u 1 1 .8 ).
Ił f.iknmmua. Zhiói v.m.hm
i.6 2 Rozdział II
i) Odległość między p u n k ta m i G i C
jest d u ż o mniejsza, niż odległość
między p u n k ta m i C i F: zwiększe­
nie produkcji z 3A' do 4 A' w ym aga
większych n a k ła d ó w pracy niż zwię­
kszenie produkcji z 2 X d o 3AÓ W y ­
stępuje Lu zatem zjawisko m a leją­
cych przy c h o d ó w ze zmiennego
czynnika produkcji, w tym p rzy p a d ­
ku z pracy.
c Spraw dzam y odległość między kolej­
Rozdział 1 2
nymi p u nkta m i A , B, C, D, E. Po­
czątko w o odległości między izo-
k w an ta m i zmniejszają się, ale przy
Kapitał ludzki, dyskryminacja
dalszym zwiększaniu produkcji d y s­
tans między kolejnymi iz okwantam i
i związki zawodowe
w zrasta. N a początku występują k o ­
rzyści skali, a następnie niekorzyści.
D łu g o o k reso w a krzyw a kosztów bę­
dzie więc m iała kształt litery „ U ” .
W rozdziale 11 poznaliśm y niektóre
czynniki różnicujące płace w różnych
zaw odach. Nie jest to je d n a k pełne
spektrum za gadnień dotyczących ryn­
ku pracy. N a ry n k u tym występują
również różnice w w ynagrodzeniach
pracow ników tego sam ego zaw odu
oraz przejawy dyskrym inacji placowej
niektórych g rup pracowniczych, nieza­
leżnie od w ykony w an eg o zaw odu.
Rozdział 12 jest poświęcony zbad an iu
i wyjaśnieniu wszystkich tych zjawisk.
Pracownicy są zb io ro w ością zróżni­
co w a ną pod względem płci, rasy, wie­
ku, dośw iadczenia, w yszkolenia za w o ­
dow ego, przynależności d o zw iązków
zaw odow ych czy w ro d z o n y ch z d o ln o ­
ści. Wszelkie hipotezy o dyskryminacji
na rynku pracy m uszą być p o p rze d zo ­
ne analizą wyżej wym ienionych cech
pracowniczych.
N iektóre z tych cech m a ją ch a ra k te r
„ n a tu r a ln y ” , tj. niezależny od p rac ow ­
nika, inne n a to m ia st są p o c h o d n ą jego
decyzji. A nalizę rozpoczniem y od wy­
kształcenia prac o w n ik ó w — ccchy n a ­
leżącej d o drugiej grupy. P r a k ty k a p o ­
kazuje, że istnieje ścisła zależność m ię­
dzy wykształceniem a z a ro b k a m i p r a ­
cowniczymi. Po pierwsze, za ro b k i ros­
ną w raz ze w zrostem wykształcenia. Po
drugie, wykształcenie w pływ a n a roz­
kład d o c h o d ó w w zależności od wieku.
Różnica w za ro b k ach między p rac ow ­
nikam i w ykształconymi i niewykształ­
conym i powiększa się w ra z z wiekiem
pracow ników .
W jaki sposób trak tu ją swe wykształ­
cenie sami pracownicy? M o g ą je. tra k ­
to w ać ja k o inwestycję, k tó r a najpierw
w y m ag a poniesienia pewnych kosztów,
ale daje szansę osiągnięcia w przyszło­
ści wyższych za robków . Opłacalność
takiej inwestycji m o ż n a ocenić poprzez,
analizę kosztów i korzyści. O soba p o ­
dejm ująca nauk ę zaw odu lub określone
szkolenie zaw odow e p o w in n a wycenić
zaktu a liz o w a n ą w artość oczekiwanych
przyszłych korzyści (do których może
zaliczyć np. satysfakcję z życia studen ­
ckiego) i p o ró w n a ć ją z w artością alter­
natywnych kosztów studiow ania, obej­
mującą. u tracone w czasie nauki z a ­
robki '.
Efekty w zrostu za potrze bow a nia na
w ykształconą siłę robo czą m o ż n a po-
1 Pełny ra c h u n e k e k o n o m ic z n y o p ła c aln o śc i
k szta łc e n ia w y m a g a p o ró w n a n ia o c zekiw anych
ko rzy ści (m a te ria ln y c h i n ie m a te ria ln y c h ) z p o ­
n o sz o n y m i k o s z ta m i ta k ty c zn y m i (czesne,
p o d rę c z n ik i itp .) i a lte rn a ty w n y m i (u tra c o n e z a ­
ro b k i). N a leż y p rz y tym o d ró ż n ić in d y w id u a ln y
ra c h u n e k k o rz y ści i k o s z tó w zw iązan y ch z inw es­
to w a n ie m w w yk sz ta łc e n ie (x! sp o łec z n e g o r a ­
c h u n k u o p ła c a ln o śc i p u b lic z n y ch n a k ła d ó w na
e d u k a c ję (p r z y p . Z . M . ) .
 164 Rozdział 12
kazać, w y korzy stując analizę popyto-
w o-po dażow ą. W k ró tk im okresie p o ­
d aż w ykształconych p ra c o w n ik ó w jest
stała, a zatem w zrost za p o trz e b o w a n ia
na takich p ra c o w n ik ó w będzie pow o ­
dow ał zwiększenie różnicy plac z tytułu
wykształcenia. R o s n ą więc oczekiwane
korzyści z posia d an e g o wykształcenia,
rośnie liczba uczących się i — w dłuż­
szym okresie — p o d a ż wykształconej
siły roboczej.
Istotn ą f o rm ą kształcenia je st przy­
uczenie do za w o d u w trakcie jego w y­
konyw ania. W tym kontekście ważny
jest podział uzysk anych kwalifikacji n a
specyficzne d la d a n e g o przedsiębior­
stw a (nieprzenośne) o r a z o gólne (prze­
nośne). Rodzaj kwalifikacji w pływ a n a
rozkład z a r o b k ó w p rac o w n ik ó w w za­
leżności od ich wieku. D la p rac o w ­
ników przyuczających się d o m a sz y n o ­
pisania łub księgowości zarobki
w okresie n auki będą relatywnie niskie
z uwagi n a ogólny c h a r a k te r n a b y w a ­
nych kwalifikacji i zw iązaną z tym
znaczną m obilność. W ą sk o wyspecjali­
zo w an e kwalifikacje, np. in żyniera tele­
kom unikacji, b ę d ą n a to m ia st lepiej w y­
nagra dzane , po nie w a ż w większym sto­
pniu wiążą p r ac o w n ik a z d a n y m przed­
siębiorstwem.
W edług koncepcji kapitału ludzkiego
wykształcenie korzystnie wpływa n a
w ydajność p rac o w ników . Nie wyjaśnia
to je d n ą k , dlaczego z a tr u d n ia się absol­
w entów w dziedzinach niewiele m a ją ­
cych w spólnego z ich specjalizacją.
Nieco inaczej proces inw estow ania
w kształcenie w yjaśnia teoria sygnaliza­
c j i , zgodnie z k tó r ą wykształcenie jest
dla p rac o d aw có w sygnałem o w ro d z o ­
nych zdolnościach p rac o w n ik a, będ ą­
cych p o d sta w ą wysokiej wydajności.
Je dnak ż e sam o wykształcenie bezpo­
średnio nie zw iększa wydajności. G d y ­
by teoria ta była praw dziw a, wówczas
alokacja społecznych n a k ła d ó w na
oświatę m usiałaby ulec zmianie.
I n n y m p roblem em jest dyskrymina­
cja n a ry n k u pracy. Średnie ty g o d n io ­
we za rob ki kobiet w Wielkiej Brytanii
sięgają, zaledwie około 2/3 zaro b k ó w
mężczyzn. Czy wskazuje to je d n o z n a c z ­
nie n a dyskryminację? Z różnicow anie
z a ro b k ó w w ynik a częściowo z o d m ie n ­
nej struktury zatrudnienia kobiet, i m ęż­
czyzn, ale odzwierciedla także różnice
płac w obrębie d a n y c h zaw odów . R ó ż ­
nice te nie m u sz ą wynikać z d yskry m i­
nacji, lecz np. z p o dejm ow anyc h wcześ­
niej decyzji edukacyjnych. W rezultacie
mężczyźni uzyskują wyższy poziom
wykształcenia, któ ry otw iera im dostęp
d o wyżej opłacanych stanowisk. Z p u n ­
k tu widzenia przedsiębiorstwa (pra co­
dawcy) wyznacznikiem decyzji o z a ­
trudn ieniu jest strum ień oczekiwanych
korzyści. Jeśli p rac o d aw ca jest p rz e k o ­
nany, że kobiety ze względów biolo­
gicznych będą skłonne częściej przery­
wać prac ę lub wcześniej zako ńczą k a ­
rierę z a w odo w ą , to m o ż e dojść do
w niosku, że n a dłuższą m e tę korzyści
z za tru d n ia n ia ko biet będą niższe niż
w p r zy p a d k u mężczyzn. P ra c o d a w c a
przewiduje, że w przypadku kobiet efek­
tywny okres pracy będzie krótszy, co
zmniejsza szansę zrekompensowania,
kosztów poniesionych n a przyuczenie
do zaw odu. P o stęp u jąc racjonalnie
i w zgodzie z teorią krańcowej p r o d u k ­
cyjności, ustali zarobki kobiet n a p o ­
ziomie niższym niż zarobki mężczyzn.
T e same przyczyny m o g ą leżeć
u p o d sta w płacowej dyskryminacji r a ­
sowej. R ó w nie ż i tutaj w ażną rolę o d ­
grywa utru d n io n y d ostęp d o w ykształ­
cenia. Nie m o ż n a oczywiście nigdy wy­
kluczyć p rzy pa dków świadomej dys­
kryminacji, ale n a ogól pow odem zró ż­
nicowanego tra k to w a n ia przez p r a c o ­
daw ców poszczególnych grup p rac ow ­
165 Kapitał ludzki, dyskryminacja i związki zawodowe
niczych jest błędne przek onan ie o ich tytułu nie jest aż ta k duże-'. W większo­
aktualnej i przyszłej wydajności. ści przy p a d k ó w strajki przynoszą s tra ­
W Wielkiej Brytanii płace członków ty zarów n o p racodaw com , juk i p r a ­
związków zawodowych — ju ż po cow nikom . Przyczyną strajków jest.
uwzględnieniu różnic z tytułu pici, w y­ najczęściej niepraw idłow a ocena z a ­
kształcenia itd . — są o k o ło 7,7% wyż­ m ia ró w i stanow isk drugiej strony k o n ­
sze od płac p ra c o w n ik ó w nie zrzeszo­ fliktu lub u tra ta zaufania.
nych. P o czą tk o w o celem działalności
zw iązków zaw odow ych była ob ro n a
interesów ich członków . Obecnie
Pojęcia i określenia
związki d ą ż ą rów nież do w pływ ania na
ogólny poziom plac. Je d n y m ze sp oso ­
bów jest w ymuszanie przez związki K a ż d e m u z pojęć oznaczonych literami
nieuzasadnio nych podw yżek plac p o ­ przyporządkuj odpow iednie określenie
przez sztuczne ograniczanie podaży oznaczone liczbą:
pracy. Skuteczność takiego działania
zależy je d n a k od elastyczności p o p y tu (a) kapitał ludzki
na pracę. Częściej s to s o w a n ą m e to d ą (b) analiztt. kosztów i kot•zyści
są uzgodnienia w ynegocjow ane przez, (c) związek zaw od ow y
związki z a w o dow e z praco daw cam i, (d) kwalifikacje specyficzne (nie-
zapewniające podw yżki plac w związku przenośne)
ze wzrostem w ydajności pracy lub (c) sygnalizacja
wzrostem kosztów utrzym ania. N iekie­ (0 w yrów nawcze różnice plac ^
dy związki z a w o dow e p r ó b u ją zwięk­ (s) rozkład z a ro b k ó w w z;deżności
szyć skuteczność swojej działalności od wieku
w ram a ch poszczególnych zakładó w (h) kwalifikacje ogólne (pi-/.enośne)
poprzez zawieranie z pracodaw cam i (O dyskrym inacja
um ó w o stosowaniu zasady „pełnego (i) z a sa d a „pełnego uzwi.ązkowic-
uzw iązkow ienia” (dosed-shop agree­ n ia ”
m e n t) 2. Z godn ie z tą z a sa d ą wszyscy
pracownicy przedsiębiorstw a m uszą :i S tra jk i p rz y b ie ra ją ró ż n y zasiąg i fo rm y i m ogą
zostać członkam i działającego w nim m ieć ró ż n e p rzyczyny (e k o n o m ic z n e , społeczne,
związku zaw o dow ego, co p ozw a la im a n a w e t p o lity c z n e). L o k a ln e stra jk i d o ty c z ą
p rz e w aż n ie b e z p o ś re d n ic h in te re só w załogi
w je dnakow ym stopniu uczestniczyć
p rz e d się b io rstw a i sp ra w z w iąz a n y c h z jego f u n k ­
w korzyściach płynących z uzgodnień c jo n o w a n ie m . S tra jk i b ra n ż o w e wyrażają in te ­
dotyczących w a ru n k ó w pracy i płacy resy całych g ru p z aw o d o w y c h lu b szerszych gru p
oraz w zmacnia pozycję organizacji p ra c o w n icz y c h . W ięk szość strajków lo k a ln y c h
związkowej. m a p o d ło ż e e k o n o m ic z n e . W s tra jk a c h o sz e r­
szym zasięg,u d o c h o d z ą często d o głosu ż ą d a n ia
S trajki byw ają nagłaśniane przez d otyczące ró ż n y c h sp ra w pu blicznych. M asow e
środki m asow eg o przekazu, ale fak­ stra jk i m ogą być ró w n ie ż fo rm ą p ro te stu s p o łec z ­
tyczne obciążenie g o sp o d a rk i z tego n ego o c h a ra k te rz e p o lity c z n y m . U sta w o d a w ­
s tw o ob ow iązu jące w poszczególn ych p a ń stw a c h
z aw ie ra re g u la c je z a p o b ie g a ją c e n a d u ż y w a n iu
2 O d m ia n ą tej fo rm u ły , z n a n ą z p o lsk ic h d o - stra jk ó w ja k o m e to d y ro z w ią zy w a n ia k o n flik tó w
św iad c z eń , je st h a sło : .je d e n z a k ła d - je d e n m iędzy p ra c o w n ik a m i i p ra c o d a w c a m i oraz.
o g ra n ic z a w y k o rz y sta n ie s tra jk ó w d o celów w ał­
z w iąz e k ” . P rz y n a le ż n o ść d o zw iązk u nie je st
je d n a k o b o w ią z k o w a (pr zy p. Z . M . ) . ki p o lity c z n ej (przy p. Z . M . ) .

S* 6 Ro'/d/.ial 12
1 . A naliza uła tw iająca p odejm ow anie
długofalow ych decyzji, o p a r ta na
p o ró w n a n iu za k t u a 1i z o w a n ej w ar-
tości kosztów i korzyści.
2. Z a só b wiedzy i umiejętności p ra ­
cownika.
3. Z ró ż n ic o w a n e tra k to w a n ie po­
szczególnych g ru p pracowniczych,
w ynikające z ich cech n aturaln ych,
a nie np. z p o ziom u wykształcenia.
4. Z różnicow anie plac (np. d o d atk i
s pecj a 1n e) od zwi erci ed 1aj ące różni -
ce w w a ru n k a c h pracy.
5. U m ow a, zgodnie z k tó r ą wszyscy
pracownicy przedsiębiorstw a m u ­
szą należeć d o działającego tam
związku zaw od ow ego.
6 . Kwalifikacje, któ re p r ac o w n ik m o ­
że w y ko rzystać w innych miejscach
pracy.
"!. T eoria, zgodnie z k tó r ą w ykształ­
cenie jest w y kładn ik iem wartości
p rac o w nika, nawet jeśli nie przy­
czynia się bezpośredn io do zwięk­
szenia wydajności.
8 . Kwalifikacje użyteczne tylko w d a ­
nym przed s ię bi o r s t wi e.
9. Schem at zm ian p oziom u z a ro b k ó w
w zależności od wieku p rac ow ni­
ków.
10. O rganizacja p rac ow nik ów , której
zadaniem jest w pływ anie n a place
i w aru nki pracy.
Zadania
J. _
N asto latek J a n e k z a sta n aw ia się, czy
w arto k o n ty n u o w a ć naukę. Przed p o d ­
jęciem decyzji p o s ta n a w ia zastosow ać
analizę kosztów i korzyści. Przyjm ując
odpow iednie stopy d y sk o n to w e , otrzy ­
muje następujące wartości (w je d n o ­
stkach umow nych):
167 Kapitał ludzki, dyskryminacja i związki zawodowe
miarze czasu w Hipotecji. Z a r o b k i m ie ­ 12.1. Z w iązki zaw odow e, place
T ablica 12.1. K oszty i korzyści kształcenia się rzone są w d o la ra c h hipotetycznych, i 7.11
W a rto ś ć a D la każdej grupy sp o rzą d ź wykres
K o sz ty i ko rzy ści obrazujący rozkład z a ro b k ó w w za­
z a k tu a liz o w a n a
leżności od wieku,
P o d rę c z n ik i, czesne itp . 3000
N ie w y m ie rn e k o rz y ści bycia
b Z nając z p o dręc zn ika p ro porcje plac
stu d e n te m 2 500 w Wielkiej Brytanii (i zakładając, że
U tra c o n e z a ro b k i n e tto 7000 w Hipotecji są one p o dobn e), przy­
O c ze k iw a n y p rz y ro s t d o c h o d u porządku j każdej z w ymienionych
w zw iąz k u z w y k sz ta łc e ­
niżej grup pracowniczych (I, II, III)
niem 9000
o dpo w iada ją cy jej rozkład zarobk ów
w zależności od wieku (A, B lub C):
1 — pracow nicy bez form alnego
a Czy w tej sytuacji J a n e k zdecyduje wykształcenia,
się n a k o n ty n u o w a n ie nauki? II — pracownicy z wykształceniem
Is Z ałó żm y , że J a n e k wątpi, iż zda średnim,
koń cow e egzaminy. J a k wpłynie to III — pracownicy z d yplo m e m wyż­
n a jego obliczenia? szej uczelni.
c K o le ż a n k a J a n k a , J o a n n a , podziela
3 ___
jego ocenę kosztów i korzyści z wy­
kształcenia, z wyjątkiem satysfakcji K tó re z p o d an y c h niżej obserwacji (od­
z życia studenckiego, k tó r a nie m a noszących się d o sytuacji w N ibylandii)
jednoznacznie św iadczą o d y sk ry m in a ­ rują z p ro duce ntam i krajowymi.
dla niej większego znaczenia. Ja k
cji określonych g ru p pracowniczych? K t ó r a z zaznaczonych n a wykresie
wpłynie to n a jej obliczenia?
a K obiety z a ra b ia ją mniej od m ęż­ prostych m oże ilustrow ać popyt na
d K rz y sz to f jest zwolennikiem k orzys­
czyzn. pracę w nowych w arunkach?
tania z bieżących przyjemności życia
1» W śród w ykw alifikow anych księgo­ (1 W yznacz now y p u n k t równowagi,
w obliczu niepewnej przyszłości.
wych kobiety z a ra b ia ją mniej niż e W skaż poziom płacy, jaki przyjm ą
Czym różnią się jego kalkulacje od
mężczyźni, związki zaw odowe, aby utrzym ać z a ­
obliczeń Ja nka?
e M u rzyni z a ra b ia ją mniej niż biali. trudnienie n a poziomie OE.
2 (1 W śród m o n te r ó w . narzędziowych
D a n e zamieszczone w tablicy 12.2 M urzyni zarab ia ją mniej niż biali.
D a n e dotyczące plac, uposażeń i in­
przedstaw iają tygodniow e zarobki
nych z a ro b k ó w zdają się wskazywać, że
bru tto (przed o p o d atk o w a n ie m ) trzech
Rysunek 12.1 ilustruje sytuację n a ry n ­ mężczyźni są, ogólnie biorąc, w y nagra­
grup mężczyzn o różnym poziomic w y­
ku pracy w pewnej gałęzi. O dcinek O A dzani lepiej niż kobiety. K tó r e z poniż­
kształcenia, pracujących w pełnym wy-
pokazuje poziom przeciętnej płacy szych faktó w m o g ą przyczyniać się do
w gospodarce. D D je st wyjściową krzy­ tej ogólnej różnicy w zarobkach?
T ablica 12.2. Z a ro b k i według wieku wą. p op ytu n a pracę, a K obiety chętniej pracują w niepeł­
i w ykształcenia a Z n ajd ź wyjściowy p u n k t równow agi. nym wymiarze godzin,
I) Załóżmy, że związki z a w odo w e d o ­ b Mężczyźni i kobiety pracują w in­
W y k sz ta łc en ie
nych zaw odach i branżach,
W ick (la ta ) prow a dza ją d o ograniczenia podaży
A 11 C
c K o b iety m a ją u tru d n io n ą karierę z a ­
pracy d o OE. Jaki poziom płacy
20 - 29 236 180 200 zapewni ró w n o w a g ę n a ry n k u pracy? w o d o w ą i oferuje się im mniej szko­
3 0 -3 9 310 200 250
c W długim okresie zagraniczni p r o d u ­ leń w miejscu pracy,
4 0 -4 9 370 195 280
cenci, w ykorzy stując niższe koszty d Dziewczęta wybierają odm ienne od
5 0 -6 4 425 185 235
.Ar • . •■%ia i 1r r\ «1 1/ 11_
 168 Rozdział 12
e K ob iety rzadziej d ecydują się na
w y żs ze wykształcenie,
f K obiety biologicznie ró żn ią się od
mężczyzn,
g P racodaw cy d y sk ry m in u ją kobiety.
6__
A by rozpocząć pracę w niektórych
wolnych z a w o d ac h , niezbędny jest kil­
kuletni okres nauk i. P odejm ujący n a u ­
kę przewidują wszakże, że w przyszło­
ści pozwoli im to n a osiągnięcie w yso­
kich za ro b k ó w .
a Jaki jest koszt altern aty w n y podjęcia
' nauki?
I) J a k spodziew ane przyszłe zarobki
m o g ą w pły nąć n a decyzje o sób wy­
bierających swój zawód?
c Przypuśćmy, że k oniunktura, w prze­
myśle przetw órczym nie jest najlep­
sza, a cala g o s p o d a r k a kraju znaj­
duje się w fazie recesji. J a k wpłynie
to na liczbę chętn ych d o n a u k i wol­
nych zaw odów ?
cl Jakie są dług o o k reso w e perspektyw y
zaro bków ludzi inwestujących w swo­
je wykształcenie?
7__
Wyjaśnij, jak k a ż d a z poniższych sytu­
acji wpłynie na pozycję p rze targow ą
związku z a w odow e go w negocjacjach
z pracodaw cam i.
Tnhlica 12.3. Szacunk ow e stopy zwrotu nakładów na edukację
G r u p a k ra jó w
A lry k a
A zja
A m e ry k a Ł aciń sk a
K ra je u p rz e m y sło w io n e
Ż i ó iłlo : G . P s a c h n ro p o u lo K , Educativa and dcvtdopmcnt: a rcvw.w , „ W o r k i B a n k R e s e a rc h O b s c r v c r ” , v o l. 3(1), 1988.
169 Kapituł ludzki, dy skryminacja i związki zawodowe
a P o p y t n a pracę przewyższa jej podaż. e Jak m o ż n a rozw iązać rysujący się tu . .....
8 W 1980 r. w Wielkiej Bry­
1) O bow iązuje z a sa d a „pełnego uzwiąz- konflikt interesów pryw atnego i sp o ­ tanii ponad 2/3 pracow ników nale­
kow ien ia” załogi, łecznego? żało d o związków zaw odowych.
c K ra ń c o w y przychód z d o d a tk o w o f Czy cale społeczeństwo postrzega 9. Przewaga .nisko opła ca­
zatrudnio nej je dnostki pracy jest niż­ zw rot z n a ld a d ó w na. edukację w ten nych p raco w nikó w wśród człon­
szy od płacy, sam sposób? ków związków zaw odow ych jest
d W gospodarce utrzym uje się wyjąt­ dow odem małej skuteczności związ­
kow o w y sok a sto p a bezrobocia,
Tak/N ie ków w walce o p o p raw ę plac i w a­
e Popyt n a pracę jest wysoce nieelas­ runków pracy.
tyczny. 10. •__ _____ W gałęzi, w której popyt
f Z w iązek negocjuje z prac o d aw cą m a ­ k ________K o n c e p c ja kapitału ludz­ n a pracę jest najmniej elastyczny,
ją cy m pozycję m o n o p s o n u na rynku kiego za kła da, że zróżnicow anie ograniczanie podaży pracy stwarza
pracy. plac odzwierciedla, różnice w wy­ możliwość uzyskania najwyższej
dajności pracy. podwyżki plac.
2 . ________ D la p rac o w n ik ó w uzupeł­ 11. G ospodarka. brytyjska
8__ niających wykształcenie ogólne jest najbardziej obciążona strajk a­
D a n e przedstaw ione w tablicy 12.3 w trakcie pracy przedsiębiorstwa mi wśród wszystkich gospodarek
uk azują sz ac u n k o w ą — p ryw a tną ustalają za robki wysokie, ale m ało świata.
i społeczną — stopę zw rotu n akładów zróżnicow ane ze względu n a wiek
na edukację n a poziom ic średnim i na i staż pracy.
poziom ie wyższym w różnych regio­ 3 . ________ Studia uniw ersyteckie n a
nac h świata. takich k ie run ka ch ja k filologia kla­
a S próbuj p o ró w n a ć stopy zw rotu n a ­
Problem y do przemyślenia
syczna. nie m a ją żadnego wpływu
k ła d ó w n a edukację z rentow nością na w ydajność pracy i osiągane za­
innych typów inwestycji, robki; bardziej opłacalne jest więc ] ___
li D laczego sto p a zw rotu n ak ład ó w na podjęcie pracy zaw odowej b ezpo­ Czy inwestowanie w rozwój szkolni­
edukację jest ta k w ysoka w niektó­ średnio po ukończeniu szkoły ś red - ctwa wyższego jest społecznie uzasad­
rych regionach świata? niej. nione, jeśli nic w piyw a o n o w praktyce
c N a ja k im poziom ie kształcenia p ry ­ 4. ________ B ezpłatne kształcenie dla na. w ydajność pracy, a dyplom jest
w a tn a sto p a zw rotu n a k ła d ó w jest młodzieży w wieku od 16 do 18 lat jedynie narzędziem selekcji uzdolnio­
najwyższa? oznacza, żc możliwości korzystania nych pracow ników ?
d N a ja k im poziom ie kształcenia s p o ­ z niego przez uczniów p o c h o d z ą ­
łeczna sto p a zw rotu nak ład ó w jest cych z. rodzin ubogich i zam ożnych 2 _ .
najwyższa? są identyczne. Dlaczego w ybuchają strajki, skoro naj­
5 . ________O czekiw ane korzyści z częściej nie przynoszą one korzyści ani
wyższego w ykształcenia są. m niej­ praco wni k o m , a ni prncod awcom?
sze w przy p a d k u ko biet niż m ę ż ­
S p o łe c z n a s to p a z w ro tu P ry w a tn a s to p a zw ro tu czyzn; dlatego kobiety rzadziej p o ­ 3
W y k sz ta łc en ie W y k sz ta łc en ie W y k sz ta łc en ie dejm ują studia, wyższe. W przedsiębiorstwie powstaje organi-
W y k sz ta łc en ie
śre d n ie w yższe śred n ie w yższe 6 . ________ Niższe za robki p rac o w ni­ zacja związkowa. Czy ten fakt sp o w o ­
17 13 26 32
ków ras k olorow ych świadczą duje spad ek zatrudnienia?
15 13 15 18 0 tym, że p racodaw cy są rasistami.
18 16 23 23 7 . ________Różnice w zawodowej ± .
U y 12 12 stru kturze z a tru d n ien ia kobiet Na rysunku 12.2 krzywe podaży i p o ­
1 mężczyzn nic są wystarczającym pytu wyznaczają stan równow agi na
wyjaśnieniem różnic w zarobkach . rynku pracy.
1 70 Ro/.d/ial 12 17 1 Kapitał ludzki, dyskryminacja i związki zawodowe

W ia d o m o p o n ad to , że związek z a ­
simek 11.2. H ów now aga na ry n k u pnący
w odow y m oże sp ró bow ać uzyskać
wyższe place d la swoich członków,
ograniczając zatrudnienie. Spróbuj w y­
jaśnić, w jaki sposób związek m oże
d o k o n a ć w yb oru pożądanej k o m b in a ­
cji poziom u płacy i wielkości za tru d n ie­
nia. ( W s k a zó w k a : postaraj się p o ró w ­
nać sytuację związku d o m o n o p o lu ,
który sprzedaje jednostki pracy. W r a ­
zie p roblem ó w w róć d o analizy z a ­
ch ow a nia m o n o p o listy w rozdziale
9 i spraw dź, j a k m o ż n a ją zastosow ać
w tym przypadku.)
O d p o w ied z i i komentarze
Pojęcia i określenia
1 (b) 6 (h)
2 (a) 7 (e)
3 (i) 8 (d)
4 (f) 9 (g)
5 (j) 10 (c)
Zadania
1 ___
a S u m a korzyści wynosi: 2500 +
-I- 9000 = 11 500, a s u m a kosztów:
3000 - 1- 7000 = 10000 (obie wartości
zaktualizow ane). W tej sytuacji J a ­
nek zdecyduje się n a k o n ty n u o w a n ie
nauki.
1) Jeśli Janek nie z d a końco w ych eg­
zam inów , to nie uzyska oczekiwa­
nego przyrostu d o c h o d u z tytułu
podw yższonych kwalifikacji. P o w i­
nien to uwzględnić w kalkulacji k o ­
rzyści płynących z u zysk ania wyż­
szego wykształcenia.
c J o a n n a niżej wyceni korzyści płynące
z satysfakcji z życia studenckiego. Jej
decyzja o k o n ty n u o w a n iu lub prze­
rwaniu nauki zależy właśnie od in­
dyw idualnej wyceny tych korzyści.
d P ra w d o p o d o b n ie K rzysztof za stosu­
je inną stopę d y s k o n to w ą przy osza­
cow aniu aktualnej wartości przy­
szłych korzyści i kosztów . Z drugiej
strony, satysfakcja z życia studen ­
ckiego będzie m ia ła dla niego duże
znaczenie. T r u d n o zatem przewi­
dzieć, j a k ą ostatecznie podejmie de­
cyzję.
2__
a Z ob. rysunek A12.1.
Ił I — g ru p a C; 11 — g rup a /J; 111 —
g rupa A . R o zkład y zaro b k ó w w z a ­
leżności od wieku i wykształcenia
w Wielkiej Brytanii zostały przed­
staw ione w podrozdziale 1 2 . 1 p o d ­
ręcznika.
3___
Przypadki a i c m o ż n a wyjaśnić różni­
cami w strukturze zawodowej, a zatem
nie świadczą one jednoznacznie o dys­
kryminacji. Nie m o ż n a n atom iast wy­
kluczyć, że różnice w stru kturze za w o ­
dowej m o g ą być odzwierciedleniem
wcześniejszej dyskryminacji w dostępie
d o wykształcenia. P rzypadek 1) może
odzwierciedlać nie tyle dyskryminację,
ile różnice w dokony w anej przez p r a c o ­
daw ców ocenie wydajności pracy k o ­
biet i mężczyzn. P rzy padek cl jest: n a j­
mocniejszym d ow od em dyskryminacji;
place pracow ników białej i czarnej ra­
sy, w ykonujących tę sam ą pracę, są
zróżnicowane. Szerzej na ten tem at
w podrozdziale 1 2 . 2 podręcznika.
 172 Rozdział 12
Rysunek A 1 2 .I. Z arob ki według wieku
i w ykszliilceuia
4___
a R ó w n o w a g a przy płacy O A i z a tr u d ­
nieniu O li.
1) OC.
e D ttD„\ krzyw a p o p y tu staje się b a r­
dziej elastyczna,
ii R ó w n o w a g a przy płacy O C i z a tr u d ­
nieniu OD.
e OB.
5 '
Wszystkie w ym ienione (akty m o g ą tłu­
maczyć różnice w średnich z a robk ach
kobiet i mężczyzn. Stwierdzenie a jest
prawdziwe, ale m o ż em y wyeliminować
jego wpływ ro z p a tru ją c płace kobiet
i mężczyzn z a tr u d n io n y c h wyłącznie
w pełnym w ym iarze godzin. O każe się
wówczas, że różnice w średnich z a r o b ­
kach dalej się utrzym ują. Mężczyźni
w ykonują specyficzne dla ich płci prace
(b), częściowo ze względu n a ich bio­
logiczną o d m ie n n o ść od kobiet, k tó r a
czyni ich bardziej w ydajnym i w ciężkiej
pracy fizycznej (f). P ra c o d a w c y przewi­
dując, że kobiety będą bardziej skłonne
do przeryw ania swojej kariery za w o d o ­
wej ze względu n a urlop macierzyński
łub wychowawczy, p ro p o n u ją im mniej
szkoleń zaw odow ych (c) i oferują
mniejsze możliwości aw ansu z a w o d o ­
wego, spodziew ając się, że n ak łady z a ­
inw estow ane w ich kształcenie m o g ą
okaz ać się mniej efektywne. W ybory
profilu edukacji d o k o n y w a n e przez
dziewczęta różnią się od tych, jak ich
d o k o n u ją chłopcy (d i c); wciąż mniej
dziewcząt niż chłopców decyduje się na
studia wyższe i w ybiera nauki ścisłe
ja k o przed m iot studiów. O znacza to
tym samym, że kobiety obejm ują naj­
częściej gorzej płatne posady. W szyst­
kie te czynniki pow inny być wzięte pod
uwagę przy rozw ażaniach na tem at
różnic w w yn agrad zan iu kobiet i m ęż­
czyzn. Niemniej je d n a k wydaje się, że
istnieją, takie różnice w za ro b k ach obu
płci, któ re m o ż n a tr a k to w a ć tylko ja k o
dyskrym inację stosowaną, przez p r a c o ­
daw có w (g). Jej poziom wszakże jest
z pewnością niższy niż w przeszłości.
6__
a K o sz te m altern atyw nym w tym przy­
p a d k u są u traco ne w okresie nauki
z a rob ki (pochodzące np. z pracy
w przemyśle).
1) O czekiw ane wysokie zarobki zachę­
cą niektórych cło podjęcia nauki, inni
b ęd ą je d n a k preferow ać zarabianie
pieniędzy od razu, a jeszcze inni nic
będą po p rostu chcieli prac ow a ć
w biurze lub w ykon yw ać pracy u m y ­
słowej (używając język a potocznego,
nie wszyscy m u sz ą być „białym i koł­
n ierzy kam i” ).
c Brytyjski przemysł przetwórczy znaj­
duje się od wielu lat w nie najlepszej
sytuacji, a bezrobocie jest szczególnie
wysokie w śród ludzi m łodych. S y tu a­
cja taka. m o ż e zm niejszać koszt alter­
natyw ny podjęcia nauki, gdyż m o ż ­
173 ICapilal ludzki, dyskryminacja i związki zawodowe
liwości zarobkowania, w tym samym
czasie są mniejsze. Z,większa to zain­
teresowanie zdobyciem wykształce­
nia w ym agan ego w hipotetycznym
zawodzie. Oczywiście pozo stan ą rów ­
nież tacy, którzy będą zdawali sobie
spraw ę ze swoich ograniczonych
zdolności i nie podejmą, długotrwałej
nauki.
d W długim okresie efekty nie są łatwe
do przewidzenia. Z m ieniająca się
str u k tu r a p o p y tu na pracę m o ż e p o ­
w o dow ać zmniejszenie liczby miejsc
pracy w przemyśle i zwiększenie za­
po trze b o w an ia na. specjalistów w
wolnych za w odach. Z drugiej zaś
strony, rosnąca liczba osób podej­
m ujących pracę w tych zaw odach
wpłynie na. krzywą podaży pracy
danej specjalności. Ostateczny wpływ
tych zm ian na poziom zaro b k ó w
trud n o prze w id zieć.
7__
Związki za.wodowe będą miały relatyw ­
nie silną, pozycję przetargow ą wtedy,
kiedy p o pyt n a p rac ę przewyższy jej
p o d aż (a) i jeśli będzie obow iązyw ała
zasada „pełnego uzw iązkow łenia” za­
łogi (li). Jeśli jednak, wystąpi sytuacja,
w której krańcow y przychód z d o d a t ­
kow o zatrudn ionej je dn ostki pracy bę­
dzie niższy od płacy (c), to ich pozycja'
w negocjacjach nad w a ru n k a m i z a tr u d ­
nienia będzie znacznie słabsza. P o d o b ­
nie, kiedy bezrobocie będzie n a wyjąt­
k ow o wysokim poziom ie (*.!), wówczas
pracodaw cy nie będą skłonni oferow ać
pracow nikom wyższych płac. Jeśli .na­
tom iast p o pyt na pracę jest wysoce
nieelastyczny (e), to pozycja zw iązków
zaw odow ych jest n a tyle silna, że z d o ­
łają one zapewne w ynegocjow ać w yso­
kie płace w połączeniu z bardzo nie­
wielkim spad idem p oziom u za tru d n ie­
nia. K o n f r o n ta c ja z p raco daw cą, który
na rynku pracy m a pozycję m o n o p so -
n.u (i), z pewnością zmniejsza, siłę prze­
targow ą związków z a w o d o w y c h .
§ _ ;
a Stopy zwrotu z nak ład ó w na e d u k a ­
cję są wyższe od osiąganych z inwes­
tycji w m ajątek trwały, zwłaszcza
w Afryce i Ameryce Łacińskiej. T o
tylko podkreśla wagę kapitału ludz­
kiego w krajach rozwijających się.
lit Poziom wykształcenia w wielu k r a ­
jach słabo rozwiniętych jest o wiele
niższy niż w krajach uprzem ysłow io­
nych, niezależnie od tego, czy ja k o
miernik, uwzględnimy stopę an a lfa­
betyzmu czy przeciętną liczbę lal
nauki. Właśnie ten fakt sprawia, że
inwestycje w szkolnictwo są lak ren­
towne. M im o to poziom nakładów
n a szkolnictwo w tych krajach p ozo­
staje w wielu przypadkach niski
z pow odu braku o dpow iednich ś ro d ­
ków oraz ze względu na. ■iiedocenia-
nie znaczenia inwesiygji kapitał
ludzki.
c Pryw atna sto p a zw rotu jcsl wyższa
na. wyższym poziomic edukacji w A f­
ryce i Azji, a dla. Ameryki Łacińskiej
i krajów uprzemysłow ionych jest ona
ta k a sarna dla obu poziom ów e d u ­
kacji.
tl Społeczna stopa zw rotu nakładó w
na szkolnictwo jest wyzsza dla śred­
niego poziomu edukacji we wszyst­
kich grupach krajów,
e Niestety, w wielu krajach rozwijają­
cych się wpływy polityczne tych grup
społecznych, które w najszerszym
stopniu korzystają z wyższego pozio­
m u edukacji, decydują, o lym, że
środki społeczne są lokow ane raczej
w wyższy niż średni i podstaw ow y
poziom szkolnictwa. Szkolnictwo
uniwersyteckie jest wszędzie silnie
d o tow ane, ale dostępne tylko dla
niewielkiej części społeczeństw k r a ­
jów rozwijających się, choć bardziej
i 74 Ro/clzinl 12 175 Kapital ludzki, dyskryminacja i /.wiązki zawodowe

opłaca się in w estow ać w niższe szcze­ 4. Nie. T o stwierdzenie pom ija o d ­ 3___ punkcie krzywej M V P L . N a odcinku
ble edukacji, m ie n n ą (dla rodzin ubogich i z a ­ Zazwyczaj oczekujemy, że związek za­ A B związek m oże wynegocjować za­
i N astępny problem to różny sposób m ożnych) wagę alternatywnych w odow y będzie dążył d o w ynegocjow a­ rów no wyższe płace, j a k i wzrost za­
postrzegania korzyści z n a k ła d ó w na. kosztów kształcenia oraz różnice nia wyższych płac, n aw et kosztem trudnienia. Jest to bardzo szczególny
szkolnictwo przez różne grupy w s p o ­ krańcowej użyteczności do chod ów . zmniejszenia wielkości zatrudnienia. przypadek.
łeczeństwie. B iedna rodzina u trzy m u ­ 5. T a k . Z w ró ć uwagę n a to, że decy­ Od tej reguły istnieje je d n a k pewien
jąca się z rolnictw a korzysta z inwes­ du ją korzyści oczekiwane, n ieko ­ wyjątek. Spójrzmy n a rysunek A12.2. 4 ___
tycji w edukację w mniejszym stopniu niecznie faktyczne (zob. p o d ro z ­ Jeśli przyjm iemy, że związek za w o d o ­
niż b o g ata ro d z in a z m ia sta , a z a r a ­ dział 1 2 . 2 podręcznika). wy jest m o n o p o le m sprzedającym p r a ­
zem ponosi wyższe koszty w p rzypa­ 6 . Nie. R óżnica w za ro b k a c h może Rysunek A 12.2. C zy zw iązki zaw odow e cę, m ożem y wówczas krzywi). 1), t r a k ­
dku kształcenia dzieci, .fest to szcze­ odzwierciedlać inne czynniki, takie zaw sze sprzyjają zm niejszaniu bezrobocia?
tow ać ja k o odpow iednik krzywej u ta r­
gólnie widoczne, jeśli rozpatrzy się jak. zaw ód, wykształcenie itd. Nie gu przeciętnego A R , jaki osiąga m o n o ­
koszt altern aty w n y podjęcia nauki w yklucza to możliwości istnienia polista. Krzywej A R o d p o w iad a okreś­
przez dzieci w jednej i drugiej rodzi­ przy p a d k ó w ukrytej lub jawnej lona krzyw a M R , k tó r a w tym przyp a­
nie. W rodzinie rolniczej dziecko dyskryminacji. d ku wyraża krańcow y przychód ze
uczące się to ubytek, rą k d o pracy na 7. T a k (zob. podrozdział .12.2 p o d ­ sprzedaży kolejnych jednostek pracy.
roli. D otyczy to' przede wszystkim ręcznika).
szkolnictwa n a poziom ie średnim . 8 . Nie. Właściwy w skaźnik wynosi
F a k t ten pow inien ułatwić objaśnie­ nieco ponad 1 / 2 (zob. podrozdział Rysunek A 12.3. Z w iązek zawodowy
nie problem u nacisków politycznych, 12.3 podręcznika). na rynku pracy
w spo m nian ego w p unkcie c. 9. Nie. Z a m ia st p o rów nyw a ć liczbę
nisko opłacanych pracow ników
T ak /N ie z innymi grupam i pow inniśm y r a ­
czej rozważyć, ile by oni zarobili,
1. T ak. gdyby nie należeli d o związków
2. Nie. Pracow nicy z wykształceniem zaw odow ych.
ogólnym mogą. s to s u n k o w o łatwo 10. T ak .
uzyskać zatru d n ien ie w innym 11. Nic (zob. podrozdział 12.3 p o d ­
miejscu. Dla przedsiębiorstw a jest ręcznika). Z ałóżm y, że na rynku p ro d u k tó w
więc opłacalne ustalenie płacy na. przedsiębiorstwo działa w w arun kach
niskim poziomie w okresie przy­ Problemy do przemyślenia doskonałej konkuren cji, n a ry nku p ra ­
uczania d o zaw odu i n a relatywnie cy m a n ato m ia st pozycję m o n o p s o n u .
wysokim - po zdobyciu przez 1 __ S , jest krzyw ą po d aż y pracy, M C L —
pracow nika kwalifikacji (zob. p o d ­ Pew ne wskazówki na ten temat,,są. krańcow ym kosztem pracy d la przed­ Z a lr u d n ie n ie

rozdział 1 2 . 1 podręcznika). p o d a n e w zakończeniu podrozdziału siębiorstwa, a M V P L krzyw ą k ra ń c o ­

3. Nie. D yplo m uniw ersytecki m oże 12..1 podręcznika. Sytuacje, w których wej przychodowości pracy, czyli p o p y ­
służyć jako in stru m e n t selekcji występuje konflikt interesów między tu na pracę. Przed utw orzeniem o r­ Jeśli p o trak tu jem y teraz krzywi) p o d a ­
uzdolnionych p r a c o w n ik ó w T jednostką, a społeczeństwem, są ró w ­ ganizacji związkowej przedsiębiorstwo ży pracy S , ja k o o dpow iednik krzywej
nież opisyw ane w rozdziałach 15 i 16 z a tru d n ia N i prac o w n ik ó w przy płacy kosztów krańcow ych m onopolisty, to
podręcznika. na poziomic W r P ow stan ie związku zysk zc sprzedaży pracy będzie naj­
■' W ażn iejszy m a rg u m e n te m je s t la k i, żo a b s o l­
w ent u n iw e rs y te tu , b ez w zg lęd u n a k ieru n ek zaw o dow ego umożliwia negocjacje większy w punkcie M R = S , (punk!
u k o ń c z o n y c h s tu d ió w , d y s p o n u je na og ó ł, n ie z a ­ 2__ z p rac o d aw cą co d o wysokości płacy przecięcia krzywych), przy poziomie
leżnie od w ie d /y p ro fe s jo n a ln e j, s z e ro k ą wiedzą, Z agadnienie jest om ó w ione w z a k o ń ­ i poziom u za tru d n ie n ia w dow olnym zatrudnienia Ń T i płacy W T.
o g ó ln ą o ra z in n y m i c e c h a m i (k u ltu ra , d y sc y p li­ czeniu pod rozdziału 12.3 podręcznika.
na, k o n ta k ty , z n a jo m o ść ję z y k ó w o b c y ch ) o k re ś ­
lający m i p rz y d a tn o ś ć z a w o d o w ą ; fa k t, że place
a b so lw e n tó w u n iw e rs y te tu , z, p e w n y m i w y ją tk a ­ ludzi d o p o d e jm o w a n ia s tu d ió w u n iw e rsy tec k ic h
m i, nie są w y so k ie, nic z n ie ch ę c a ty sięcy m ło d y c h (przyp. Z.Al.).

W dw óch o sta tnic h ro zdziałach anali­
zowaliśm y ró żn e aspekty f u n k c jo n o w a ­
nia rynku pracy. O becnie skupim y
uwagę n a innych w ażnych czynnikach
produkcji: kapitale i ziemi. Przez kapi­
tał rozum iem y tu zasób ś r o d k ó w p r o ­
dukcji sto so w a n y ch d o w ytw arzan ia
innych d ó b r, czyli kap itał rzeczowy,
np. budynki, m aszyny, pojazdy. Ziemia
to czynnik produkcji, k tóry nie jest
w ytw arzany przez ludzi, lecz dany
przez natu rę. Z aso b y k apitału rzeczo­
wego i ziemi tw o rz ą m a jątek rzeczowy
k r a j u 1. Zc statystyki w ynika, że gos­
p o d a r k a Wielkiej Brytanii staje się
bardziej k a p ita ło c h ło n n a w tym sensie,
że w zrasta wielkość m a ją t k u rzeczowe­
go przyp adającego n a je d n e g o p rac ow ­
n i k a 2.
Należy o d ró ż n ić zasoby od strumieni
oraz ceny za so b ó w od d o ch o d ó w , k tó ­
re-prżynosi ich użycie. Z asobem kapi­
1 M o w a lu w y łą cz n ie o k a p ita le (m a ją tk u ) trw a ­
łym. W sk ład k a p ita łu rz e cz o w e g o w c h o d z ą
ró w n ież z a p a sy . M a ją te k trw a ły w g o s p o d a rc e
n a ro d o w e j o b e jm u je z a ró w n o e le m e n ty p ro d u k ­
cyjne, ja k i n ie p ro d u k c y jn e . B e z p o ś re d n ie z n a c z e ­
nie g o s p o d a rc z e m a ją sk ła d n ik i p ro d u k c y jn e
(przyp. Z . M . ) .
1 N ależy o d ró ż n ić w sp ó łc z y n n ik k a p ita lo c h lo n -
ności p ro d u k c ji (rela c ję k a p ita ł/p r o d u k t) od
w sk a ź n ik a te c h n ic z n e g o u z b ro je n ia p ra c y , czyli
w a rto ści k a p ita łu trw a łe g o n a jed n e g o z a tr u d n io ­
n eg o (pr zy p. Z . M . ) .
tał u nazyw am y ilość kapitału istnieją­
cego w określonym m omencie. R o z p a ­
trując je d n a k nakłady kapitału ja k o
czynnika produkcji, m a m y do czynie­
n ia ze strumieniem usług św iadczonych
przez d a n y zasób k ap itału w określo­
nym czasie. Analogicznie m o ż n a m ó ­
wić o cenie dóbr kapitałowych, czyli
cenie zasobów , o raz o koszcie uzyska­
nia określonego strum ienia usług k ap i­
tałowych, k tó rego miarą, jest dochód
z kapitału w postaci z y s k u 3. W przy­
p a d k u n a k ła d ó w pracy to rozróżnienie
nie było konieczne, gdyż wraz ze znie-
■’ W y n a g ro d z e n ie z a usługi k a p ita łu i ziem i je st
n a z y w a n e w p o d rę c z n ik u a n g ie lsk im te rm in e m
renlal ptiyme.nl, c o d o sło w n ie o z n a c z a o p ła tę
n a jm u (czynsz d z ie rż aw n y ). O k re ślen ie to je d ­
nak zw łasz cz a w ję z y k u p o lsk im k o ja rz y się
z, o p ła tą p o b ie ra n ą z a w y n ajem (dzierżaw ę) zie­
m i, lo k a lu lu b in n y c h e le m e n tó w m a ją tk u rz e cz o ­
w ego. T y m c z a se m d o c h ó d z z a s to s o w a n ia k a p i­
tału p o w sta je n iezależn ie od teg o , czy w łaściciel
o d d a je sw ó j k a p ita ł w o d p ła tn e u ż y tk o w a n ie
in n ej o so b ie (n a je m c y , d z ierżaw cy ), czy też.
częściej b y w a u ż y tk u je go sam .
N a o z n ac z e n ie d o c h o d u w y p ra c o w a n e g o i u z y ­
s k iw an e g o p rz e z k a p ita ł sto su je m y , zależnie od
k o n te k s tu , o k re ślen ia: w y n a g ro d z e n ie k a p ita łu ,
c zy n sz d z ie rż a w n y , zysk. D o c h ó d z ziem i ja k o
c z y n n ik a p ro d u k c ji n a zy w a m y rentą, g ru n to w ą .
W o b u p rz y p a d k a c h c h o d z i o pełn e w y n a g ro d z e ­
n ie d a n e g o c z y n n ik a p ro d u k c ji, o d z w ie rc ie d la ją ­
ce w a rto ś ć św ia d c z o n y c h p rz e z e ń u sług, ró w n ą
w a rto ści z u ży ty ch n a k ła d ó w c z y n n ik a (przyp.
Z.M .).
177 Kapital i ziemia: uzupełnienie analizy rynków czynników produkcji
sicnieni niew olnictw a przestała istnieć kapitału (renlal rota). M V P K maleje
kategoria ceny siły roboczej ja k o zaso­ w miarę wzrostu relacji kapital/prncn.
bu pracy. M ożem y n ato m ia st tr a k t o ­ Położenie krzywej M V P K dla danego
wać stawkę płacy jako wynagrodzenie przedsiębiorstwa zależy od ceny zbytu
za usługę pracy. v / i ' os zoruj m o d u ł iji \ i I1 ości na-
C ena zasobu, d ó b r kapitałow ych wy­ 1 li i u i <h <' y i ul )w oraz.
m a g a uważnej interpretacji. Z a k u p d o ­ iom( mi i I i i i i o (j i ' określa
bra kapitałow ego u p ra w n ia właściciela, , i otlid <v| o < I i i ' ! i w oną w je-
do uzyskiwania strum ien ia usług d i d e< 1 li , t u / i //. tłum.).
„św iadczonych” przez to d obro. tu vi i u t | i ,ił i gktąznny
W .chwili nabycia w arto ść d o b r a k a p i­ I , / t c U i , i i i \ j i t krzywa
tałowego ocenitt się według aktualnej znacznie bardziej str o m a niż suma
wartości oczekiwanych przyszłych krzywych M V P K wszystkich przedsię­
usług (i d o c h o d ó w związanych z jego biorstw danej gałęzi. W szystko to jest
posiadaniem .... przyp. tłum.). G d yby p o d o b n e d o naszej wcześniejszej anali­
nabywca zrezygnow ał z tego zakup u, zy rynku pracy.
a swoje pieniądze odstąpił w zam ian za Jeśli chodzi o stronę p o d a /o w ą , to
odsetki, to s u m a osiągniętego zysku głów na różnica między rysikiem k ap i­
zależałaby od wysokości stopy p rocen­ tału a rynkiem pracy ¡tolega na tym, że
towej, z uwzględnieniem zasady k u m u ­ d la przedsiębiorstwa, jak i dla gałęzi,
lacji o p roce n tow an ia . Przy ocenie a k ­ kapitał w krótkim, okresie jest mniej
tualnej wartości przyszłych usług k a p i­ elastyczny niż nakłady pracy. N akłady
tału i czerpanych z nich d o ch o d ó w pracy m o ż n a zwiększyć lub zmniejszyć
trzeba zastosow ać właściwą stopę dys­ dość szybko, zainstalow anie ruttomiast
kontową, o p a r tą na stopie procentowej. nowych m aszyn lub powiększenie in­
Stopa pro ce n to w a jest bowiem m ia r ą nych elementów kapitału ' rzeczowego
alternatyw nego kosztu pieniędzy lo k o ­ w ym aga dłuższego czasu. W długim
wanych w z a k u p d o b r a kapitałowego. okresie zwiększenie lub zmniejszenie
Jaką stopę pro ce n to w ą należy kapitału nie nastręcza trudności.
uwzględnić [trzy obliczaniu aktualnej W ym ag a n a stopa żywota to stopa
wartości usług św iadczonych przez d o ­ zysku, k tó ra pozwala właścicielowi k a ­
bro kapitałowe? Nu pew no realną, pitału n a pełne, pokrycie alternatyw ­
a nie nominalną.. Realna stopa procen­ nego kosztu posiadania kapitału. W y­
towa to w przybliżeniu różnica, między sokość w ym aganego zysku zależy od
nom inalną stopą p ro c e n to w ą i stopą ceny kapitału, realnej stopy procen­
inflacji. towej i stopy amortyzacji.
Popyt na usługi kapitału m o ż n a a n a ­ P orów n ując popyt na usługi kapitału
lizować w p o d o b n y sposó b ja k popyt z ich podażą, m o ż n a analizow ać k r o t­
ja k
rui. pracę. Przedsiębiorstw u o p ła ca się ko- i d ługookresow e stany równowagi
angażow ać kapitał do p u n k tu , w k tó ­ gałęzi o raz badać, ja k zmienia się rów-
rym krańcowy przychód z kapitału
(marginal value, product oj capital -...
M V P K j x zrów na się ze sta w k ą najmu p rz y c h ó d z k a p ita łu (MUPK.). O b y d w u :;ą n iia ra -
mi p rz y c h o d o w o śc i k a p ita łu ro z p a try w a n e j w lia-
lo g o n a c h w arto ści p ro d u k c ji b ą d ź u ta rg u . Nic
P o d o b n ie ja k w a n alizie ry n k u p ra c y (ro zd ział należy tępo m ylić z zy sk o w n o ścią k a p ita łu , m ie­
I ł ) m ożem y ro z ró ż n ić p o ję c ia: w a rto ś ć k r a ń ­ rz o n ą zyskiem o s ią g a n y m z jc d n o slk i zaslosow a-
co w eg o p ro d u k tu k a p ita łu ( M Z P K ) i k ra ń c o w y nefio k a p ita łu (przyp. Z . M . ) .
178 Roz d/inl 13 179 Kapitał i ziemia: uzupełnienie analizy rynków czynników produkcji

no waga. pod wpływem zm ian czynni­
ków ją określających. N a przykład,
wzrosl sławki plac będzie oddziaływ ać
aa rynek kapitału po p rze z cieki: su b ­
stytucyjny i produ kcyjn y. E fek t su b ­
do stosow ania bardziej k apitałochłon­
nych m e to d produkcji w ynika częścio­
wo ze w zrostu kosztów płac, a częś­
ciowo z fascynacji postępem technicz­
nym. D ąż ąc do obniżki kosztów
Pojęcia i określenia
K a ż d e m u z pojęć oznaczo nych literami
przyporządkuj odpo w iednie określenie
szej z alternatyw nych lokat; miarą
m oże być sto p a p ro c e n to w a '1.
7. P ok azuje podział d o ch o d u n a r o d o ­
wego między czynniki produkcji.
8 . Wynagrodzenie pobierane za udzie­

stytucyjny wystąpi w postaci w p ro w a ­
dzania bardziej k ap itało ch ło n n y c h m e ­
tod w ytw arzania i zwiększonego z a p o ­
trze bow ania n a środki produkcji,
a efekt prod u k cy jn y — w postaci
zmniejszonego zapotrzebowania, na
wszystkie czynniki produkcji. W k r ó t ­
kim okresie w skutek w zrostu kosztów
p r a w d o p o d o b n ie obniży się s to p a zys­
ku. a w długim okresie zm niejszać się
la,;dzie (w skutek zużycia kapitału) za­
sób kapitału i strum ień usług k a p ita ło ­
wych. aż do m o m e n tu , w którym osiąg­
nięty poziom zyskowności zapewni
d 1ug o o k reso w ą rów now agę.
inne m usi być podejście d o analizy
takiego czynnika prod ukcji, jakim jest,
ziemia.. Jej zasób jest ,na ogół stały,
nawet w długim okresie (wyjątek sta­
nowią te kra je, w k tórych możliwe jest
na znaczną skałę z a go spo da row yw anie
nie użytko w an ych dotychczas gru n ­
tów). S p ra w ą p o d s ta w o w ą jest w tym
p rzyp adku określenie, w jaki sposób
należy podzielić d a n y areał gru ntów
między różne przeznaczenia. R ó w n o ­
waga m a miejsce wtedy, kiedy stawka,
renty czerpanej z posiadania, ziemi o k a ­
że się jednakowa, we wszystkich sp oso­
bach jej wykorzystania..
W analizie ekonom icznej praca, k a ­
i w zrostu wydajności pracy przedsię­ oznaczone liczbą:
biorstw a instalują urządzenia p r o d u k ­
cyjne najnowszej generacji. .... (a) ziemia
F m kcjoiialny podział dochodu p o k a ­ .... (b) p o d m io to w y podział d o c h o d u
zuje, w jakich proporcjach dochód n a ­ .... (c) zysk i ren ta g ru n to w a
ro dow y jest: dzielony n a w ynagrodzenia .... (d) kapitał rzeczowy
różnych czynników produkcji. W Wiel­ .... (e) techniczne uzbrojenie pracy
kiej Brytanii proporcje te w latach (współczynnik k ap itał/pra ca )
196 0-1 991 nie uległy istotnym zm ia­ .... (i) cena d o b r a kapitałow ego
nom. Obniżył się nieco udział płac .... (g) inwestycje b ru tto
i zysków w dochodzie naro d o w y m , .... (h) relacja płaca/w ynagrodzenie
a odpow iednio wzrósł udział d o c h o ­ kapitału
d ó w osób pracujących n a własny r a ­ .... (i) zasób
ch u n e k o raz czynszów dzierżawnych. .... (j) w y m ag any (m inim alny) zysk
Jeśli chcemy analizow ać takie zjawi­ .... (k) n o m in a ln a s to p a p rocentow a
ska, ja k ubó stw o i nierów ność społecz­ .... (I) w artość krańcow ego p ro d u k tu
na, to m u sim y posłużyć się danymi kapitału
o podmiotowym podziale dochodu. N ie­ .... (m) kapitał finansow y
równości w podziale d o c h o d ó w lu d n o ­ .... (n) strumień
ści w Wielkiej Brytanii w ynikają nie .... (o) inwestycje netto
tylko ze stru k tu ry funkcjonalnej d o ­ .... (p) realna s to p a p ro ce n to w a
chodu narodow ego , tzn. z proporcji .... (q) w artość a k tu a ln a
podziału d o ch o d ó w według ich źródeł, .... (r) m a jątek rzeczowy
lecz także z nierów nom iernego rozkła­ .... (s) koszt alternatyw ny kapitału
du b o g a c tw a 5. Ma przykład, w 1988 r. .... (t) funkcjonalny podział d o ch o d u
w ąska g rupa najbogatszych ludzi, re­
prezentująca zaledwie 1 % ogółu lu d n o ­
ści, posiadała w swych rękach około 1. Z asób śro d k ó w produkcji służą­
18% całego zbywalnego m a ją tk u kraju. cych d o w ytw arzania innych d ó b r
Uwzględnienie upraw nień em erytal­ i usług.
nych ludności pracującej zmniejszyłoby 2 . C zynnik produkcji d any przez n a ­
lenie pożyczki, m ierzone w k atego ­
riach realnych (ilość d ó b r i usług,
które m o ż n a za nie nabyć).
9. M iernik względnych cen czynni­
ków produkcji: stosunek ceny p r a ­
cy do ceny kapitału.
10. N a przykład: usług; świadczojie
przez d any zasób kapitału w je d n o ­
stce czasu.
11. Podział d o c h o d u n a rodow ego mię­
dzy m ieszkańców kraju, bez wzglę­
du na to, z jakich źródeł czerpią
oni swe dochody.
12. W skaźnik relatywnego udziału n a ­
kładów kapitału o raz pracy w p r o ­
cesach produkcyjnych.
13. W ynagrodzenie za usługi kapitału
i ziemi.
14. Sum a, za k tó r ą m o ż n a nabyć d o b ­
ro kapitałowe.
15. Z a k u p y d ó b r kapitałow ych (ina­
czej: nakłady n a powiększenie i o d ­
tw orzenie m a ją tk u rzeczowego).
16. W ynagrodzenie pożyczkodawcy
m ierzone w kategoriach nom in a l­
nych.
17. Ilość pewnego czynnika produkcji,
np. kapitału, posiadan a w danym
momencie.

pitał i ziemia, 'są tr a k to w a n e ja k o naj­
częściej spotyk a no czynniki produkcji.
G łów ne różnice między nimi dotyczą
szybkości, z jaką. m o ż n a dostoso w ać
ich p o d aż do z a p o trz e b o w a n ia zgłasza­
nego przez rynek. W zw iązku z rosnącą
rolą energii j a k o n a k ła d u p ro d u k cy j­
nego, w n iektórych analizach traktuje
się ją jako czw arty czynnik produkcji.
O b se rw o w a n a w ostatnich łatach
w w idu krajach z a c h o d n ich tendencja
skalę rozpiętości d o c ho dów , ale w ż a d ­
nym razie nic wyeliminowałoby istnie­
jących n ie rów ności.
5 J e d n o i d ru g ie d o ty c z y w g ru n c ie rzeczy je d n e j
p o d s ta w o w e j kw estii: fa k tu , że w ię k sz o ść lu d n o ­
ści żyje g łó w n ie z p ra c y , a s to su n k o w o nieliczn a
g ru p a czerpie sw e d o c h o d y g łó w n ie z p o s ia d a n e j
w łasn o ści, p rz y czym la w łaśn ie g ru p a m a n ie ­
p ro p o rc jo n a ln ie w ysoki u d z ia ł w o g ó ln e j sum ie
d o c h o d ó w (przyp. Z . M . ) .
turę.
3 . Dzisiejsza w arto ść sumy pieniędzy,
którą otrzy m am y (lub w ydamy)
w przyszłości.
4 . Przyrost wartości produkcji sp o ­
w odow any zwiększeniem n akład u
kapitału o jednostkę.
5. M a jątek obejm ujący ak ty w a rze­
czowe i grunty.
6 . S top a zysku, k tó r ą m o ż n a uzyskać,
umieszczając fundusze n a najlep­
,p Is to tn ie , re a ln a sto p a p ro c e n to w a (ew en tu aln ie
p o w ię k sz o n a o p ew ien n a rz u t z ty tu łu /.w iększo,
nego ry z y k a ) je s t p rz y jm o w a n a za p rz y b liż o n y
w sk a ź n ik a lte rn a ty w n e g o k o sztu p ro d u k c y jn e g o
z a s to s o w a n ia k a p ita łu . N ie o d p o w ia d a to jednak
ściśle d efin icji te g o k o s z tu , k tó re g o is to tą jest
re n to w n o ś ć najle p sz e j s p o śró d inn y ch lo k a l. L o ­
k a ty fin a n so w e n a u s ta lo n y p ro c e n t (b a n k o w e
w k ła d y te rm in o w e , ob lig a c je ild .) m o g ą d a w a ć
w iększe p o c zu c ie b e zp iec z eń stw a i m in im a liz o -'
w ać sto p ie ń ry z y k a , a le są n a o gól m niej z y sk o w ­
n e n iż lo k a ty w d z ia ła ln o ś ć p ro d u k c y jn ą lub
h a n d lo w ą (j)rzyp. Z . M . ) .
180 Rozdział 13 18 1 Kapitał i ziemia: uzupełnienie analizy rynków czynników produkcji

18. Z aso by pieniężne przeznaczone n a
lokaly prod u k cy jn e lub finansowe
w zam ian za oczekiw any zysk.
19. Zysk, k tó ry p o k ry w a alternatyw ny
koszt z a sto so w a n ia kapitału.
20. Z a k u p y now ych d ó b r k a p ita ło ­
wych lub m o d e rn iz a c ja d ó b r ist­
niejących, pom niejszone o w artość
ich zużycia (inaczej: n a k ła d y n a
powiększenie lub m odernizację
m a jątk u rzeczowego — przyp.
tłum.).
Zadania
1___
W skaż, k tóre z w ym ienionych czyn­
ników są zasob em , a k tó re stru m ie­
niem.
a Ciężarówki będące w łasnością firmy
R c nt-a-V an Ltd.
I) l’oie pod up raw ę pszenicy,
c W ykorzystanie sa m o c h o d u d o sta w ­
czego d o przewozu to w arów .
(1 Sieć kolejowa.
e P ro g ram o glą d an y przez telewidzów,
f W ykorzystanie pomieszczeń biuro­
wych.
3__
L inda m a 100£ i zastanaw ia się, czy je
zaoszczędzić, czy wydać. Jeżeli włoży te
pieniądze n a k o n to , to za ro k będzie
m ia ła 112£. S topa inflacji wynosi 14%
rocznie.
a J a k a jest n o m in a ln a wysokość stopy
procentowej?
b J a k a jest realna w ysokość stopy p r o ­
centowej?
c Czy L inda, kierując się korzyścią
finansow ą, p o w in n a w ydać te pienią­
dze, czy wpłacić je d o banku?
d J a k a byłaby odpow iedź, gdyby sto p a
inflacji wynosiła 1 0 % , a no m in a ln a
sto p a p rocentow a k ształtow ała się
n a tym sam ym poziomie, co p o p rze­
dnio?
4__
Z ałóżm y, że pew na maszyna, będzie
e k s p lo a to w a n a przez trzy la ta i przy­
niesie w każdym ro k u doch ód w wyso­
kości 2 0 0 0 £, a na koniec trzeciego roku
będzie m ia ła w artość resztową 6000.E.
Z a p o m o c ą rac h u n k u wartości z a k tu a ­
lizowanej oblicz, jaki poziom ceny z a ­
pewnia zw rot kosztów poniesionych na
z a k u p tej m aszyny w sytuacji, gdy:
a) s to p a p rocentow a wynosi 8 % ,
b) sto p a p rocentow a wynosi 1 0 % ,
c) stopa p rocentow a wynosi 8 %,
stanow ić 1 2 % początkowej wartości
maszyny. Bankowa, stopa, procentow a
kształtuje się na. poziom ie 1 0 % rocznie,
a inflacja, postępuje w tempie 8 % rocz­
nie.
a J a k a jest w y m a g a n a realna stopa
zw rotu n a k ła d u inwestycyjnego?
Ii Jaka. byłaby w y m a g a n a s to p a zw ro ­
tu, gdyby inflacja wzrosła d o 1 0 %
rocznie?
6*
R o z patruje m y gospoda rk ę , w której
występują d w a działy: rolnictw o i prze­
mysł. Rysunek 13.1 pokazuje popyt
zgłaszany przez o b y d w a te działy n a
grunty (D \ i D,). P r o s ta S S wyraża,
całkow itą p o d aż g ru n tó w (wielkość
siała).
a W skaż w ysokość renty gruntowej za­
pew niającą rów now a gę p o p y tu i p o ­
daży oraz. odpowiadającą, jej wiel­
kość po p y tu n a ziemię zgłaszaną
przez oba działy. P rzypuśćm y, że
rząd jest z a n ie pok ojony rozm iaram i
im portu żywności i p o sta n a w ia oży-
R ysuncli 13.1. Podział ¡’¡'unitów n a e d e rolnicze
i pr/.iMiiyslowc
wić k ra jo w ą produkcję żywności za
pomocą, dotacji przyznaw anych n a ­
byw com ziemi przeznaczonej na cele
rolnicze. W rezultacie krzywa, popy­
tu n a ziemię, u żytk o w a n ą do celów
rolniczych przesuwa, się tło położenia
D a-
li J a k zostanie podzielony ogolny o b ­
szar g runtów między rolnictwo
i przemysł w kró tk im okresie?
c Jaki będzie poziom renty gruntowej
w o bu działach w k r ó tk im okresie?
sl J a k a będzie wysokość renty i a lo k a ­
cja grun tów w długim okresie?
1........
R y sunek 13.2 pokazuje popyt na usługi
kapitału oraz podaż tych usług w k r ó t­
kim. i diugirn okresie. Załóżmy, że
pracownicy danej gałęzi zgodzili się na
obniżkę płac.
a W skaż początkow y punki ró w n o w a ­
gi przed o b n iż k ą płac.
S> C o oznacza tutaj stawka zysku
i w jaki sposób m o ż n a określić jej
poziom?
c W s k aż p u n k t krótk ookresow ej rów ­
now agi po obniżce plac.
ii.tyiWfsack 13.2. O nstoKow anie 2:‘p?iw!z$
(lo OÏÎEÎÏ/.ÎÏÎ pifiC

a oczekiw ana stopa inflacji — 7 %

2__
Obligacje państw o w e o w artości n o m i­
nalnej 1 ()()£, o p ro c e n to w a n e według
stałej stopy rocznej w wysokości 1 0 %
nom inału, m o ż n a sprze dać na giełdzie
po 62,50£.
a .laka jest rzeczywista rentow ność
tych obligacji?
ł) J a k a r en to w n o ść o d p o w iad a ła b y ce­
nie obligacji równej 75£?
e G d y b y s to p a p ro c e n to w a określająca
rento w ność obligacji obniżyła się do
8 % , to po jakiej cenie sprzed aw ano
rocznie.
5__
Przedsiębiorstw o zamierza, korzystając
z kredytu bankow ego, zakupić nowe
urządzenie produkcyjne. D la u prosz­
czenia załóżmy, że okres eksploatacji
oraz okres, n a który otrzy m an o kredyt,
są nieskończenie długie, a spłata k red y ­
tu następuje w formie rocznych rat
liczonych według obowiązującej stopy
bankow ej od pożyczonej sumy. K oszt
tej inwestycji wynosi 25 ()()()£, a roczne O b s z a r g ru n tó w M o ś ć u s łu g k a p ita łu

by obligacje? koszty eksploatacji i amortyzacji będą.

 182 Rozdział LI
i! Dlaczego ta k a r ó w n o w a g a jest nie­
trwała?
e W skaż p u n k t długookresow ej ró w ­
nowagi.
i J a k n az yw am y proces d o sto s o w a w ­
czy, którego efektem jest przejście
z położenia c d o c?
8 _
K tóre stw ierdzenia m o ż n a odnieść do
gospodarki Wielkiej Brytanii?
a W o statn im 30-leciu udział różnych
czynników produkcji w ogólnej su­
mie d o c h o d ó w przed o p o d a t k o w a ­
niem nie uległ istotnym zm ianom ,
śi W y n a g ro d zen ia za p ra c ę stanow ią
największą część podzielonego d o ­
ch odu n arod o w e g o ,
c Podział m a ją tk u naro d o w eg o jest
mniej rów n o m iern y niż podział d o ­
ch odów ludności.
(! W i a t a c h 1981- 199 J zasoby k a p ita ­
łu rzeczowego rosły szybciej niż za­
soby pracy,
z N ierów no m ierny rozkład bogactw a
m ajątkow ego przyczynia się d o nie­
rów n om iernego podziału docho dów .
ę obiema krzywymi wskazuje n a skalę
Tablica 13. i zaw iera d a n e o strukturze
pierw otnych i końcow ych d o ch o d ó w
g o sp o d a rstw d o m o w y ch w Wielkiej
T ab lic:: L i .i. B odzia! do ch o d ó w w W ie lk iej B ry la m i
............................
iii
O d setek o g ó ln e j lic /b y
i’o,s p o t) a r:; l w (1o n i o wy c 11
D n ln e 2 0 %
N a stę p n e 2 0 %
\ 0.1 *pne 2 0 %
N a stę p n e 2 0 %
i. Jo m e 2 0%
/.icmIIo: ¡■Azuumiic Trc/ul.v, M ay
183 Kapitał i ziemia: uzupełnienie analizy rynków czynników produkcji
Brytanii w 1991 r. D o c h o d y pierw otne W 1989 roku 20% najbiedniejszej lud- 8 . ________ Różnice stopy zysku p o ­
to d o ch o d y (z. pracy lub własności) ności w Brazylii otrzymało 2,1% ogólnej w o dują przepływy kapitału między
sumy dochodów, kolejne 20% — 4,9% gałęziami przemysłu, a naw et m ię ­
przed odliczeniem p o d a tk ó w i innych
potrąceń o raz przed doliczeniem d o ­ dochodów, następne 20% — 8,9% d o ­ dzy różnymi krajami.
ch o d ó w transferow ych (rent i em ery­ chodów, dalsze 2 0% — 16,8% docho- 9. ________ R ó w n o w a g a na rynku
dów, zaś na 2 0 % najbogatszych przypa­ ziemi oznacza, że w ysokość renty
tur, zasiłków itd.). D o c h o d y końcow e
dło aż 67,5% ogółu dochodów. gruntowej jest je d n a k o w a we
(finalne) uwzględniają wszystkie ele­
Wykreśl krzyw ą L oren za ilustrującą wszystkich sp osob a ch u ży tk ow a­
m e n ty redystrybucyjne z wyjątkiem k o ­
rzyści pośrednich, takich jak usługi ten rozkład i p o rów na j ją z rozkładem nia ziemi.
publiczne, służba zd ro w ia i oświata. d o ch o d ó w w Wielkiej Brytanii (dane 10. ________ G łó w n ą cechą różnicują­
Przepisz ta belę i wypełnij k olum n y (5) z. W orld Development Report, 1993). cą trzy czynniki produkcji (pracę,
kapitał i ziemię) jest szybkość, z j a ­
i ( 6 ) pokazujące, ja k a część d o c ho dów
ką ich podaż, dostosow uje się do
tralla d o poszczególnych g ru p d o c h o ­
zmieniających się w a ru n k ó w ry n ­
dowych.
E konom iści przedstaw iają czasem kowych.
Tak/Nie 1 1 . ________Stosunek płac d o zysków
d a n e dotyczące rozkładu d o c h o d ó w za
w Wielkiej Brytanii w latach
p o m o c ą tzw. krzywej Lorenza. N arysuj
. ________ M a ją te k rzeczowy obej­ 1 9 8 0 -1 9 9 0 wzrósł.
wykres, odkładając liczby z kolum ny (4 ) 1
m uje ziemię, m a szyny, budynki fa­ 12. ________W latach 1960-1991
n a osi poziomej, a dane z ko lu m n y (5)
bryczne, pojazdy i obligacje p a ń s t­ udział płac w dochodzie n a r o d o ­
na osi pionowej. Po połączeniu z a ­
wowe. wym Wielkiej Brytanii wzrósł.
znaczonych p u n k tó w otrzym asz k rzy ­
wi). L orenza. Im bardziej krzyw a ta 2 . ________S k o ro ludzi nie m o ż n a
zbliża, się d o prostej OA przechodzącej sprzedaw ać ani k upow ać, nie ist­
przez p unkty ( 0 , 0 ) i ( 1 0 0 , 1 0 0 ), tym nieje cena zasobó w siły roboczej. Problemy do przemyślenia
bardziej rów nom ierny jest badany roz­ 3 . ______ _ A k tu a l n a w artość d o b r a
kład. Wykreśl na. tym sam ym rysunku kapitałow ego jest ró w n a sumie
1___
drugą, podobni) krzywą n a podstaw ie przyszłych d o ch o d ó w , któ re to d o ­
liczb z k olum ny (6 ). Różnica między bro przyniesie. a Wyjaśnij różnicę między rentą e k o ­
4 . ________ W s k u te k inflacji poziom
nom iczną i d o ch o d a m i transferow y­
nominalnej stopy procentow ej mi (w odniesieniu d o czynników p r o ­
elektów redystrybucyjnych związanych
z p o d a tk a m i i płatnościam i tran sfe ro ­ wzrasta, co zmniejsza ak tu a ln ą dukcji).
wymi budżetu państwa. w artość przyszłych d och o d ó w . b Wyjaśnij n a przykładach, od czego
5 . ________ R e a ln ą stopę pro ce n to w ą
zależy wielkość renty ekonomicznej
m o ż n a d o k ła d n ie obliczyć, odej­ uzyskiwanej przez, czynniki p r o ­
m ując od nom inalnej stopy p r o ­ dukcji.
centowej stopę inflacji.
6 . ________ R e a ln a sto p a procentow a
2__
(2) (3) (4) (5) może być ujemna. Przedstaw argum enty przemawiające
(6)
D ochot.! y
S k u m u lo w a n y O d se te k O d se te k 7 . ________Wielkość n a k ład ó w k a p i­
za trak to w a n iem energii ja k o czw ar­
D ochody
o d setek dochodów 1 do c h o d ó w ' tego czynnika produkcji i wyjaśnij,
p ie rw o tn e końcow e
g o s p o d a rstw
tału w kró tk im okresie jest a b solut­
p ie rw o tn y c h k o ń c o w y ch w jakich sytuacjach m a on szczególne
nie stula, a zmienić ją m o ż n a tylko
r> 6,6 2(1 w długim okresie. znaczenie.
i 11 40
16 16 6«
26 23 !!()
SO 44 100
1993.
184 Rozdział 13 185 Kapitał i ziemia: uzupełnienie analizy rynków czynników produkcji

:i) 1851,85£ -I-1714,68£ = 6350,66£ = z ziemi użytkowanej przez przemysł

= 9917,19£. pozostanie na poziomic O A.
b) 9841,59£. ił W długim okresie wyższa dochodo ­
c) 11 705,51,£. wość ziemi użytkowanej przez rolni­
ctwo będzie zachęcać przemysł do o d ­
Szczegółowe wskazówki do tego typu stępowania części gruntów n a cele
obliczeń zawiera aneks do rozdziału 13 rolnicze. Proces ten będzie trwa! lak
podręcznika. długo, aż dochodowość gruntów
w obu znsiosowaniach wyrówna się.
Odpowiedzi i komentarze 5__ Nastąpi L> przy rencie gruntowej na
si,Roczny koszt utrzymania maszyny poziomie O i'. Wówczas podział ziemi
(w cenach stałych) obliczamy jako będzie, nasU,pujący: O E na cele rol­
Pojęcia i określenia Lindę do oszczędzania i odroczenia sumę płaconych realnych odsetek, od nicze i OG na cele przemysłowe.
wydatków — chyba że jest ona bardzo kredytu bankowego oraz kosztów eks­ O E + OG = {?,/.
1 (d) 5 (r) 9 (h) 13 (c) 17 (i) niecierpliwa i chce koniecznie coś ploatacji i amortyzacji, czyli: 25000 x
2 (a) 6 (s) 10 (n) 14 18 (nr)
(0 kupić. x (0,10 - 0,08 -I' 0,12) = 350()£.
3 (q) 7 (0 U (b ) 15 (g ) 19 (i)
Jest to właśnie wymagany minimalny 7 _
4 0 ) 8 (P) 1 2 (e) 16 (k) 20 (o) 4__ roczny przychód — wielkość wpływów, ■ a■Aby wskazać punkt wyjściowy, trzeba
Aby obliczyć cenę maszyny zapewniają­ która pokrywa koszt zakupu i utrzy­ na jpierw zastanowić się, na czym pole­
cą. zwrot kosztów (bez zysku), dodajemy mania maszyny. W ym agana realna sto­ ga zaistniała zmiana. Obniżka, płac
Z adania aktualną wartość dochodów w poszcze­ pa zwrotu wynosi' więc: 3500:25 000 = sprawi, że kapitał stanie się czynni­
gólnych latach (zob. tablicę A13.1). Uzy­ = 14'żn rocznie, kiem relatywnie droższym, co przesu­
J___ skamy następujące wyniki: b W zrost stopy inflacji obniża d o zera nie krzywą popytu na usługi kapitału
Zasoby: a, b, d. Strumienie: c, e, f. realny koszt odsetek od kredy tu, tak w prawo (zob. podrozdział 13.5 pod­
że niezbędny przychód s p a d a do ręcznika). T a k więc na rysunku 13.2
T ab lica A13.1. O bliczenia w artości aktualnej 3000£ rocznie (koszty eksploatacji początkową krzywą, popylu była krzy­
a Stopę procentową, w yrażającą re n ­ i amortyzacji). O dpow iada temu slopa wa Wyznaczała ona. równowagę
R ok 1 R ok 2 R ok 3
tow ność obligacji obliczamy, dzieląc zwrotu 1 2 %. przy ilości kapitału OD i stawce zysku
S tru m ień
stalą roczną prem ię ( 1 0 £) przez cenę OB.
przy ch ó d ów 2000 2000 2000
obligacji (62,50£), tzn. 10:62,50 = W arto ść
6 I) W stanie równowagi długookresowej
= 0,16, czyli 16%. resztow a 600(1 si Równowaga wystąpi wtedy, kiedy ren­ sławka zysku oznacza wielkość alter­
1) 10 : 75 == 0,1333, czyli 13,33%. W arto ść ta gruntowa w obu działach, będzie natywnego kosztu, kapitału..
c Cena obligacji = w artość a k tu a ln a = ak tu a In a e Ponieważ podaż kapitału w krótkim
jednakowa, a ich Łączny popyt, na
a) /• = 8 % 1 851,85* 1 714,68* 6350,66
= roczna, premia : sto p a procentowa, ziemię zrówna się z jej podażą. Stanic okresie jest d a n a (ó’vc), wynagrodzenie
I>) r = 10% 1 818,18 1 652,89 6010,52
tzn. cena = 10 : 0,08 = 125£. c) r = 8% 1 980,20 1 960,59 7 764,72 się tak, gdy dochód z ziemi ukształtuje kapitału wzrośnie, do OC, a ilość z a ­
inflacja = 7% się na poziomie O A. Wówczas ilość stosowanego kapitału pozostanie ta
3__ ziemi użytkowanej do celów rolni­ sarna. (OD).
* A k t u a l n a w a r t o ś ć k w o t y 20(M )£, k t ó r a w p ły n ie / a r o k ,
a 1 2 %. p rz y s to p ie p r o c e n t o w e j 8 % , w y n o s i: czych wyniesie OD, a do celów prze­ 7 'żaka sytuacja nie może trwać długo.
b 1 2 % — 14% = —2 % (w przybliżeniu), mysłowych O l i (zauważ, że O D = Ponieważ stawka zysku O C jest obec­
c Przy ujemnej realnej stopie procen­ = UJ). nie wyższa od alternatywnego kosztu
T a s a m a k w o t a u z y s k a n a p o d w ó c h k ita c h m a o b e c n ie
towej Linda postąpi najlepiej, wydając w a r to ś ć : b W krótkim okresie, sposób użytkowa­ kapitału OB. rezultatem będzie więc
niezwłocznie posiadane pieniądze, p o ­ nia ziemi nic może się zmienić, a więc napływ dodatkowych kapitałów do
nieważ odsetki uzyskane z ewentual­ ( i w " “1714/,K- OD gruntów będzie użytkowane do danej gałęzi.
O b lic z e n ia w a r t o ś c i a k t u a ln e j d o p u n k t u e o p ie r a ją si(-
nych oszczędności nie zrekompensują n a r e a ln e j s to p ie p r o c e n t o w e j w y n o s z ą c e j 1 % , tz n . k w o t a celów rolniczych, a O H do celów <e Długookresowa- równowaga ustali się
wzrostu cen. 20()()£ o tr z y m a n a za ro k p r z e d s ta w ia o b e c n ie w a r to ś ć : przemysłowych, w punkcie, w którym stawka zysku
<1 Realna stopa procentow a wyniosłaby Ł ™ . c Dochód z ziemi użytkowanej przez wróci d o początkowego poziomu OB,
wówczas -1- 2 % , co mogłoby zachęcić rolnictwo wzrośnie do OC. a dochód a ilość kapitału wzrośnie do O li.
K88 Rozdział U 187 K a pi l al i ziemia: uzupełnienie analizy rynków czynników produkcji

f Proces powiększania zasobów kapitału
w ok reślonej gałęzi nazywamy inwes­
tycjami.
« 4. Nie. Liczą, się tylko zmiany realnej
Wszystkie stwierdzenia znajdują, uzasad­
nienie w gospodarce brytyjskiej; zob.
podrozdział 13.10 podręcznika..
ił _ ^
2. Tak.
3. Nie. Przyszłe dochody trzeba zdys­
kontować, aby obliczyć ich obecną
wartość.
stopy procentowej.
5. Niezupełnie, ponieważ jest to tylko
przybliżony i niedokładny szacunek
(zob. podrozdział 13.2 podręcznika).
6 . Tak.
p adk a eh energia m oże być potencjal­
nym substytutem innych czynników
wytwórczych. N a przykład, w ybór te­
chniki produkcji m o ż em y rozpatryw ać
w kategoriach różnych kom binacji n a ­
kładów pracy, k apitału i energii. T en
aspekt zagadnienia n a b r a ł szczególne­
go znaczenia po raptow nych podw yż­
kach cen ropy naftowej w latach 1974
i 1 9 7 9 -1 9 8 0 . R ezultatem był gw ałtow ­
ny wzrost realnych cen energii, który
skłonił p ro d u ce n tó w d o poszukiwania
mniej energochłonnych m etod p r o ­
dukcji.

Zob. rysunek A.13.1. Prosta 0A wyraża 7. Nie. N aw et w krótkim okresie m o ż­

całkowicie równomierny rozkład docho­
dów. Krzywa. L C , pokazuje rozkład d o ­
chodów pierwotnych w Wielkiej Bryta­
nii, a krzywa L C . , rozkład dochodów
końcowych (wyraźnie bliższy linii pros­
tej). Krzywa LC'., ukazuje rozkład d o ­
chodów w Brazylii - bardzo nierów­
nomierny (szerzej na. ten tem at — zob.
artykuł B. Rao i P. Smith, „Economic
na w pewnym stopniu zmienić wiel­
kości nakładów kapitału: poprzez
pracę w godzinach nadliczbowych,
przejście n a dwu- lub trzyzmianowy
system pracy itd. (zob. podrozdział
13.4 podręcznika). (Zakładamy na­
tomiast, że w krótkim okresie dany
jest zasób kapitału — przyp. tłum.)
8 . Tak.

Review". F ebruary 1994). 9. D o pewnego stopnia jest to słuszne.

Ale, podobnie ja k to było w przypad­
ku pracy, ziemia ziemi nierówna,
w związku z czym lepsze grunty
m o g ą uzyskiwać w praktyce wyż­
szą rentę.
10. T a k (zob. podrozdział 13.1 p o d ­
ręcznika).
11. T a k (zob. podrozdział 13.9 p o d ­
ręcznika).
12. Nie. Udział plac obniżył się z 69,1%
do 6 6 , 6 % (zob. podrozdział 13.10
podręcznika).

0 10 on 30 <10 50 60 70 00 90 100
% ho.'.hy gosp odarstw dom ow ych
Problemy *!o przemyślenia

.1
LC,
Różnica między rentą eko nom iczną
—~ /.c\ 1 d o ch o d a m i transferow ym i została
o m ó w io n a w podrozdziale 1 1 . 6 p o d ­
ręcznika.
Tak/Nie
2__
!. Nie. Kapitał rzeczowy nie obejmuje E nergia jest niewątpliwie czynnikiem
obligacji (zob. podrozdział I3.1 po d ­ niezbędnym niemal w każdym procesie
ręcznika). produkcyjnym . P o n ad to w wielu przy-

Rozdział 1 4
Ryzyko w działalności gospodarczej
Niepewność jest nieodłącznym elemen­
tem każdej działalności. W szczegól­
nym stopniu dotyczy to działalności
gospodarczej, poniew aż większość de­
cyzji jest: p o d e jm o w a n a w w arunkach
niepewności. N ie m ożem y być pewni
rezultatów tych decyzji ani nie m ożem y
dok ła d n ie przewidzieć ich skutków'
w przyszłości. W rozdziale tym om ów i­
my kilka sp o so b ó w uw zględniania r y ­
zyka w działaniu gospodarczym .
Ryzyko m ożem y scharaktery zow ać
za p o m ocą d w óch czynników: p r a w ­
d o p o d o b ie ń s tw a wystąpienia określo­
nego zdarzenia oraz, ró żnorodności
i skali możliwych skutków'.
Poszczególne je dno stki w różny sp o ­
sób p o d c h o d z ą d o ryzyka. W ocenie
ich reakcji w ykorzystujem y pojęcie czy­
stej gry, czyli gry rów nych szans (fair
gambie). O so b a, k tó r a podejm uje grę
tylko wtedy, kiedy jest: pew na w ygra­
nej, jest określana j a k o u n ikająca ryzy­
ka (mająca awersję d o ryzyka). O soba,
która skłonna jest, podjąć grę w każdej
sytuacji, z wyjątkiem tej, w której zde­
cydow anie nie widzi d la siebie szansy,
jest osobą o n eutra lny m sto s u n k u do
ryzyka. O sobę, k tó rą bawi i podnieca
ryzyko, k tó ra podejmie grę naw et wte­
dy, kiedy jej szanse n a w ygra ną są
znikome, nazyw am y n a to m ia st o sobą
lubiącą ryzyko. Ekonom iści zajmujący
się problem em ryzyka często przyjm ują
założenie, że ludzie działają w w a ru n ­
kach malejącej krańcowej użyteczności
bogactw a znajdującego się w ich posia­
daniu. K onsekw encją tego założenia
jest twierdzenie o dość powszechnym
w ystępowaniu reakcji określonej jako
unikanie r y z y k a 1.
Zmniejszenie ryzyka m oż na osiągnąć
poprzez działanie polegające na łącze­
niu ryzyka. N a przykład: rolnik i a k t o r ­
k a m o g ą zawrzeć porozumienie o p o łą ­
czeniu swych dochodó w , dzięki czemu
o siągną p ew ną stabilność łącznego d o ­
ch odu, uniezależniając się od różnego
rodzaju w ah a ń (pełniejsze rozwinięcie
tego przykładu znajduje się w p o d ro z ­
dziale 14.2 podręcznika). Rynki ubez­
pieczeniowe to sform alizow any proces
łączenia ryzyka, polegający na utw o­
rzeniu wspólnej puli ryzyka poprzez
sprzedaż polisy ubezpieczeniowej dużej
liczbie osób.
Niekiedy ryzyko jest. dzielone między
firmy ubezpieczeniowe, a nie tylko m ię­
1 M o ż n a się zgodzić z tw ie rd z e n iem , że w ię k ­
szo ść lu d zi u n ik a ry z y k a , ale zw igzek tego ta k tu
z p ra w e m m alejącej użyteczności p rz y ro s tó w m a ­
ją tk u jest w ą tpliw y. G d y b y p ra w o to o k re śla ło
ściśle p o sta w y ludzi w obec ry zy k a, to w m ia rę
b o g a c e n ia się n a ra s ta łb y a se k tira n ly z m . T y m ­
czasem częściej o b serw u jem y o d w ro tn ą zależ­
no ść: w z ro st s k ło n n o śc i d o p o d e jm o w a n ia ry zy ­
ka w m ia rę « 'z ro s tu d o c h o d u i m a ją tk u (przyp.
Z .M .r
189 Ryzyko w działalności gospodarczej
dzy ponoszących ryzyko. M a to .miej­
sce wtedy, kiedy koszty likwidacji szko­
dy w p rzyp adku ok reślo nego zdarzenia
losowego p rzekraczają możliwości jed­
nego ubezpieczyciela. Proces ten o k reś­
lamy m ianem dzielenia ryzyka.
System ubezpieczeń m o ż e d o p r o w a ­
dzić do sytuacji znanej pod nazw ą
ryzyka (hazardu) moralnego. W ystępuje
ono wtedy, kiedy zaw arciu um ow y
ubezpieczeniowej towarzyszy wzrost
ryzy kii ‘ sp o w o d o w a n y zm niejszoną
dbałością o ubezpieczony obiekt, lub
podmiot.. Z n ajd u je to odzwierciedlenie
w wysokości staw ki ubezpieczeniowej,
która w tej sytuacji rnusi być o d p o ­
wiednio wyższa.
Niekiedy w dziedzinie ubezpieczeń
występuje efekt negatywnej selekcji.
Ryzyko pon o sz o n e p r z e z poszczególne
jednostki zależy od pewnych cech o so ­
bowości tych jednostek, n a przykład
czy są palaczami tyto n iu , czy piją al­
kohol. Jeżeli d a n a firma, ubezpieczenio­
wa nie m a inform acji n a ten tem at, to
stawki ubezpieczeniowe są określane
na podstaw ie po zio m u „średniej k r a jo ­
wej". W tedy zainteresow ani ubezpie­
czeniem będą głównie ci, którzy p o n o ­
szą sto s u n k o w o wysokie ryzyko. W y ­
stępują też przypadki, w których nic
m o ż n a różnicow ać staw ki ubezpiecze­
niowej w zależności od wielkości ryzy­
ka, ponieważ byłoby to sprzeczne z po­
czuciem sprawiedliwości społecznej.
Ryzyko o d g ry w a dożą role w o k reś­
leniu przychodów z aktyw ów fin an ­
sowych. D o ch o d y z obligacji sk a rbu
państw a są s to s u n k o w o pew ne i zależą
od ustalonej nom inalnej stopy zw rotu
oraz stopy inflacji. P rzychody z akcji są
bardziej niepewne, zależą, bowiem nie
tylko od wysokości dyw idendy i stopy
inflacji, lecz także od zm ian ceny gieł­
dowej (kursu) akcji. O b serw acja rynku
finansowego w Wielkiej BryLanii w sk a­
zuje, że d o ch o d y z akcji ulegają znacz­
nym w ahanio m , d o ch o d y z obligacji są
n ato m ia st relatywnie stabilne. Z d r u ­
giej je d n a k strony, przeciętny poziom
realnych rocznych stóp zw rotu z obli­
gacji. jest bliski zeru, a realne stopy
zw ro tu z akcji kształtują się na pozio­
mie o koło 10% rocznie. Oznacza to, że
w wysokości d o ch o d ó w z akcji jcsl
zaw arta premia za ryzyko związane
?, ich posiadaniem.
Poszczególne jednostki, decydujące
się na formę lokaty m a ją tk u , d o k o n u ją
w yboru miedzy poziom em ryzyka
a w ysokością stopy zw rotu. W p r a k ty ­
ce d ą ż ą d o posiadania zróżnicow anego
jKulfcSa aktywów i rzadko lokują całość
oszczędności tylko w jedny m rodzaju
aktywów . Jest to zgodne z zasadą., że
dywersyfikacji! aktywów zmniejsza wiel­
kość ryzyka bez większego uszczerbku
dla uzyskiw anych stóp zwr tyko
związane z posiadaniem określonego
portfela aktyw ów zmniejsza, się, gdy
wzrasta liczba aktyw ów w portfelu, ale
te m p o s p a d k u ryzyka maleje w miarę
w pro w a d za n ia now ych aktywów. D y ­
wersyfikacja jest skutecznym sposo­
bem zm niejszania ryzyka, wtedy, kiedy
ceny poszczególnych aktyw ów w cho­
dzących, w skład p ortfela nie są ze sobą
skorelow ane. G dy by na. przylano ceny
wszystkich akcji zmieniły się w je d ­
nakow ym u to korzyści z d y ­
wersyfikacji posiadanych akcji byłyby
niewielkie.
Ważną, z a sa d ą pozwalającą, zm niej­
szyć ryzyko związane z i kreślonym
portfelem aktyw ów jest. wsączenie do
lego portfela akcji, których kursy zmie­
niają się inaczej niż ogólny indeks gieł­
dowy (łagodzi to w ahania oWjjiej w a r­
te ści aki i'wów —-- przt /> >'un }. Współ-
c; if neta mierzy sm pn i 'godności
międ/.y .zmianami k m .." danej akcji
a zm ianami ogólnego mdek.su giełdo­
wego. Akcja o wysokim wpóiczynnik.u
beta przynosi wysokie zyski w przypad­
iTi Kuzilziiil PI
ku giełdowej hossy (wyższe niż prze­
ciętne). duże zaś straty w sytuacji zała­
m ania na giełdzie. N o to w a n ia akcji
o niskim beta zm ieniają się także z god­
nie z ogólnym i tendencjam i giełdy, ale
du: o ' i d n e j reagują na ruchy całego
rynku , ursy akcji o ujemnym beta
■/.run m, | j się natorniasL odw rotnie
w sio a eI i, do zm ian ogólnego indeksu
gieido' i w . Ceny akcji kształtują się
zgod n> ' w ym ogam i rów no w ag i ryn­
kowej. T ak więc akcje o wysokim
beta uzyskują relatywnie niskie n o to ­
wania C
Rynek papierów wartościowych
m ożna tra k to w a ć w dw ojaki sposób.
Pierwsze ujęcie traktuje giełdę ja k o r o ­
dzaj kasyna gry, w k tórym w ah a n ia cen
mają c h a r a k te r p rzy pa dko w y, a zatem
rozkład z a k u p ó w akcji m a także c h a ­
rakter losowy. D rugie ujęcie zakłada,
że giełda jest rynkiem efektywnym,
działającym racjonalnie, n a któ ry m flu­
ktuacje cen akcji św iadczą o pojawie­
niu się nowych inform acji o stanie
gospod arki i sytuacji poszczególnych
firm. jeżeli ceny rzeczywiście odzwier­
ciedlają wszystkie d ostę p n e informacje,
to inwestorzy nie m o g ą osiągnąć n a d ­
zwyczajnych zysków n a giełdzie, ponie­
waż przychody netto zc wszystkich lo­
kal w yrów nują się dzięki fluktuacjom
cen. Jedynym spo sobem osiągnięcia
d o ch o d u wyższego niż przeciętny jest
posiadanie d o d a tk o w y c h informacji,
niedostępnych innym uczestnikom ryn­
ku, lub szybsze reagowanie na nowe
inform acje.
J A lic je u n is k im b e la m ogą
p a p ie r e m ry z y k o w n y m , le c z .
dużego i z r ó ż n ic o w a n e g o
z m n ie js z a o g ó ln e ry z y k o . T o te ż
r o z w in iy ie j g ie łd z ie są a k ty w e m
nym i o s ią g a ją w y s o k ie ceny,
p r z e c ię tn a re n to w n o ś ć je s t
Z . / \ i .).
Nie ulega wątpliwości, że oczekiwa­
nia inw estorów działających n a giełdzie
decydują o wysokości cen akcji. N ie­
kiedy prowadzi to do pow stania zjawi­
ska określonego m ianem gorączki spe­
kulacyjnej, polegającego na sztucznym
w indow aniu w górę cen określonych
akcji. Z a k u p tych akcji odbyw a się
wyłącznie w celu ich odsprzedaży po
jeszcze wyższej cenie dla osiągnięcia
zysków kapitałowych. Z n an y m z histo­
rii przykładem takiego zjawiska była
słynna gorączka spekulacyjna wokół
akcji brytyjskich kom panii kolonial­
nych w 1720 r.
Rynki transakcji terminowych p o ­
zwalają zawierać um ow y k u p n a lub
sprzedaży to w arów z d a tą dostaw y
w określonym dniu w przyszłości po
ustalonych z góry cenach, odzwiercied­
lających oczekiwania co do ich kształ­
tow an ia się. T ransakcje term inow e d o ­
tyczą tylko tow aró w lub aktyw ów je d ­
norodnych (standaryzow anych), takich
ja k miedź, dolary U SA itd.
Pojęcia i określenia
K a ż d e m u z pojęć oznaczonych literami
przyporządkuj odpow iednie określenie
oznaczone liczbą:
. (a) łączenie ryzyka
• (b) neu tra ln a postaw a wobec ry­
zyka
. (c) gra równych szans (czysta gra)
. (d) współczynnik beta
być sam e w s o b ie
ic h w łą c z e n ie (J o ■ Ń) portfel aktywów
p o r tfe la a k ty w ó w
• (0 gorączka speku 1acyjna
a k c je ta k ie na
• (g) transakcje term inow e zabez­
c h ę tn ie nabyw a­
pieczające (hedging)
naw et je ż e li ic h
n ie w y s o k a (p r z y p .
. (h) ryzyko m o raln e
■ 0 ) cena spot
19 1 Ryzyko w działalności gospodarczej
.... (j) n egatyw na selekcja
.... (k) m alejąca użyteczność k ra ń c o ­
w a m a ją tk u
.... ( 1) dyw ersyfikacja lokat
.... (m) a s e k u ra n t ( o so b a un ik a jąc a ry­
zyka)
.... (n) rynek tran sakcji term inow ych
.... (o) ak ty w a o skorelo w a ny ch sto- . 10. R ynek, na k tó ry m zawierane są
pach zw ro tu
.... (p) dzielenie ryzyka
.... (q) różnice płac k om pe nsują ce ry­
zyko
.... (r) rynek efektyw ny
.... (s) ryzykant ( o so b a lubiąca ryzy­
ko)
.... (t) spekulacyjne transakcje term i­
nowe
1. M ia ra korelacji m iędzy re n to w n o ­
ścią danej akcji a przeciętną ren ­
tow nością wszystkich akcji d o stę p ­
nych n a giełdzie.
2. Zmniejszenie niepewności poprzez
rozliczenie ryzyka na d u ż ą liczbę
jednostek, z, których k a ż d a jest
n a ra ż o n a n a ryzyko w sp osób nie­
zależny.
3. Różnice w poziom ie plac k o m p e n ­
sujące ryzyko tow arzyszące w y k o ­
nywaniu pracy w d anym zawodzie.
4. Sposób zm niejszania ryzyka pole­
gający na łączeniu różnego rodzaju
aktyw ów , k tó ry ch stopy zwrotu
zm ieniają się niezależnie od siebie.
5. Rynek szybko reagujący n a nowe
sygnały, co um ożliw ia właściwe
dostosow anie po zio m u cen.
6 . O soba, k tó r a przyjm ie zakład n a ­
wet. wtedy, kiedy p r a w d o p o d o b ie ń ­ 19. Sytuacja, w której osoby ubezpie­
stwo wygranej jest niewielkie.
7. T ra n sa k cje term in o w e zawierane
wyłącznie w celu osiągnięcia zysku
z tytułu różnicy cen z a k u p u i sprze­
daży.
8 . R o z kła danie ryzyka między firmy
ubezpieczeniowe w celu zmniejsze­
nia zobow iązań przypadających n a
k aż dą z firm.
9. Sytuacja, w której działanie ubez­
pieczonego zwiększa p r a w d o p o ­
dobieństw o w ystąpienia zdarzenia
będącego p rzedm iotem ubezpie­
czenia.
k o n tra k ty na dostaw ę dóbr
w określonym terminie w przyszło­
ści, po ustalonych z góry cenach.
11. W ykazuje j ą osoba, k tó r a nie przy­
wiązuje wagi do rozkładu p raw ­
d o p o d o b ie ń stw a wystąpienia o k re ­
ślonych zdarzeń i kieruje się prze­
ciętnym praw dopo dobieństw em .
12. Z biór aktyw ów finansow ych i rze­
czowych, w których lokuje swój
m a ją te k inw estor finansowy.
13. G ra , w której uczestnicy osiągają,
przeciętnie biorąc, zysk zerowy.
14. H ossa n a giełdzie (zwyżka cen a k ­
cji) nie m a jąca pokrycia w realnym
stanie przedsiębiorstw.
15. T ra n sa k cje term inow e zawierane
w celu zm niejszenia ryzyka (doty­
czącego przyszłych cen i kursów - ■
przyp. tłum.).
16. Założenie, zgodnie z którym kolej­
ne przyrosty m a ją tk u o ta k ą sam ą
kw otę przedstaw iają coraz m niej­
szą użyteczność.
17. C ena w transakcji z dostaw ą n a ­
tychm iastow ą.
18. O soba, k tó ra nie przystąpi d o gry, '
jeśli p r a w d o p o d o b ie ń stw o ponie­
sienia strat będzie większe od praw ­
d o p o d o b ie ń stw a osiągnięcia zysku.
czające się od określonych zdarzeń
są jednocześnie tymi, którym naj­
p raw d opodo bniej zostanie w ypła­
cone odszkodow anie.
20. A ktyw a, których rentow ność zmie­
nia się w p o d o b n y sposób.
192 Rozd/.ini 14
Zadania
J___
Marysi, Norze i Oldze z a p ro p o n o w a n o
możliwość z a k u p u szkicu znanego m a ­
larza za sum ę 500 ,£. Jeżeli szkic byłby
autentyczny, to jego cena rów n ałab y
się 1 0 0 0 E; gdyby je d n a k okazał się
falsyfikatem, nie byłby nic wart. P ra w ­
d o p o d o b ie ń stw o , że ta k m o ż e być, wy­
nosi 50% . M a ry sia od razu odrzu ca
ofertę. Mora, przyjm uje propozycję. O l­
ga rzuca, m onetę, aby ułatwić sobie
podjęcie decyzji.
a S charakteryzuj sto su n ek do ryzyka
każdej z dziewcząt:,
b Czy na ich miejscu kupiłbyś szkic?
c J a k określiłbyś swój sto su n ek d o ry­
zyka?
(1 Czy twój sto su n ek uległby zmianie,
gdybyś wygra! n a wyścigach 1 m in £?
2 nej będzie dobra?
W których z w ym ienionych sytuacji
występuje zjawisko łączenia ryzyka?
a Ubezpieczenie n ó g Miss Świata.
1) Ubezpieczenie sa m o ch o d u ,
c Ubezpieczenie zaw artości lodówki,
cl Ubezpieczenie, od aw arii w elektrow ­
ni atom ow ej,
e Ubezpieczenie medyczne na okres
wakacji za granicą,.
3 dziedzinę?
K tó r a z w ym ienionych sytuacji ilu­
struje zjawisko h a z a r d u moralnego,
a która odzwierciedla zjawisko nega­
tywnej selekcji?
a Paweł nigdy nie za m yka swego sa­
m o c h o d u , poniew aż go dob rze ubez­
pieczył.
Ii K arol kupił polisę ubezpieczenia na
życie i zaczął palić papierosy,
c R óża kup iła polisę ubezpieczeniową,
na życie, wiedząc, że w wyniku d łu ­
gotrwałego palenia jest śmiertelnie
c h o r a n a r a k a plue.
d Ubezpieczywszy się n a w ypadek de­
szczu, organizatorzy planow anego
meczu wypłacają piłkarzom wysokie
zaliczki.
e T eresa przed wyjazdem n a obóz n a r ­
ciarski kupiła d o d a tk o w ą polisę na
wypadek cho ro b y lub kontuzji.
4__
Załóżmy, żc m a sz zam iar zainw esto­
wać 200 £ w z a k u p akcji. Akcje oferują
dwie spółki: chemiczna i k om pu te row a
po tej samej cenie 1 0 0 £ za. je d n ą akcję.
O czekiwane zyski z zak u p u akcji tych
spółek są niezależne; w każdym przy­
p a d k u istnieje 50% szans osiągnięcia
wysokiego zysku ( 1 2 £ z jednej akcji)
i 50% szans osiągnięcia niskiego zysku
( 6 £ z jednej akcji),
a Ile wyniesie twój zysk, jeżeli kupisz
tylko akcje firmy chemicznej, zakła­
dając, że sytuacja w branży chemicz­
1» Ile wyniesie twój zysk, jeżeli kupisz
akcje tylko firmy kom puterow ej,
a sytuacja w lej branży okaże się
niepomyślna?
c Jaki jest oczekiwany zysk przeciętny
z akcji, jeżeli inwestujesz wszystkie
fundusze w je d n ą branżę?
d Jakie jest. praw do p o d o b ie ń stw o uzy­
skania niskiego zysku, jeżeli wszyst­
kie fundusze zainwestujesz w jedną
c Ile wyniesie twój przeciętny zysk
z akcji, jeżeli zróżnicujesz swoje lo­
katy?'
f Jakie jest praw dopodobieństw o osiąg­
nięcia niskiego zysku (tzn. o takim
poziomie j a k w przypadku li), jeżeli
zróżnicujesz swe lokaty?
5__
Poszczególnym określeniom oznaczo­
nym literami przyporządkuj odp o w ied ­
193 Ryzyko w działalności gospodarczej
ni term in oznaczony liczbą (załóżmy,
że dzisiaj jest 1 lipca 1994 r.).
a C ena złota w d niu 1 lipca 1994 r.
z dostawą, i płatno ścią w tym sam ym
dniu.
b C ena złota na ry n k u term inow ym
w dniu 1 lipca 1994 r. z d o sta w ą
i płatnością w d niu 1 lipca 1995 r.
c Najbardziej p r a w d o p o d o b n y w świe­
tle d ostę pnych dziś inform acji p o ­
ziom ceny złota z d o s ta w ą n a ty c h ­
m ia sto w ą w dniu 1 lipca 1995 r.
d C ena złota w tran sa k cjac h spot
w dniu 1 lipca 1994 r.
e R óżn ica między oczekiw anym przy­
szłym p oziom em ceny sp o t a bieżącą
ceną w transa kcjac h term inow ych.
(1) P re m ia za ryzyko.
(2) Przyszła cena spot:.
(3) Dzisiejsza cena spot.
(4) C e n a w transakcji term inowej.
(5) O czekiw ana przyszła cena spot.
6__
K tó r e z p o d an y c h działań daje naj­
większe p r a w d o p o d o b ie ń stw o uzyska­
nia wyższych niż przeciętne zysków na
rynku akcji?
a D o k ła d n e czytanie prasy finansowej,
li G ro m ad z en ie w ycinków prasow ych
o rynkach finansowych,
c Z atrudnien ie d o ra d c y d o spraw fi­
nansowych,
d A naliza k o m p u te r o w a do ty c h cz aso ­
wego ksz tałto w an ia się cen akcji,
c D ostęp d o inform acji nie znanych
innym uczestnikom rynku.
7___
K tóre z poniższych twierdzeń są p r a w ­
dziwe?
a C ena akcji o w spółczynniku beta = 1
zmienia się w sposób niezależny od
cen innych akcji,
b C ena akcji o wysokim w spółczyn­
niku bela zmienia się p o d o b n ie jak
13 — n i c i m o m i a . Z l i i ó r wufsiń
ogólny w skaźnik cen akcji, ale w wol­
niejszym t cm p ie .
c A k cja o ujem nym współczynniku be­
ta zmniejsza ryzykow ność danego
p o r Ifcl a akt y w ó w .
d A kcja o ujemnym w spółczynniku be­
ta zwiększa ryzykow ność danego
portfela aktywów,
e Większość akcji charakteryzuje się
i współczynnikiem bela bliskim 1 .
8 , •
K tó r e z p o danych stw ierdzeń d o ty c z ą ­
cych funduszy pow ierniczych 3 są. praw ­
dziwe?
a P ozw ala ją d ro b n y m in w estorom
osiągać korzyści z tytułu pośredniej
dywersyfikacji portfela.
1» O ferują zazwyczaj stale o p r o c e n to ­
w anie udziałów, a uzyskane nad w yż­
ki finansowe rcinwestują, aby zapew ­
nić uczestnikom wzrost kapitału,
c Ceny udziałów p o zostają na stałym
poziomie, ta k że uczestnik nigdy nic
straci swych oszczędności w ujęciu
nom inalny m ,
d Są one szczególnie atrakcyjne dla
osób lubiących ryzyko.
T ak/N ie
1. ________ O so b a lubiąca, ryzyko m a
n eutralny stosunek d o ryzyka.
2. _______ Z a s a d a malejącej k ra ń c o ­
wej użyteczności m a jątk u sprawia,,
że większość ludzi unika ryzyka.
3. F irm y ubezpieczeniowe
n a ogół nie ubezpieczają' od klęsk
1 F u n d u s z e p o w ie rn ic z e inwestuj;!, p ie n ią d ze p o ­
w ierzone p rzez u c ze stn ik ó w w akcje i o b ligacje,
sLosując z a sa d ę ró ż n ic o w a n ia p o rtfelu . K ie ru ją
się p rz y tym w y n ik a m i a n a liz y re n to w n o ści ró ż ­
n y ch lo k a t i o s ią g a ją d o d a tk o w e korzyści ze skali
o p e ra cji {przyp. Z . M . ) .
194 Rozdział 14 195 Ryzyko w działalności gospodarczej

żywiołowych o szerokim zasięgu (w związku ze wzrostem ich ceny

(takich j a k p ow ódź, trzęsienie zie­ rynkowej — przyp. tłum.).
mi, epidemie itd.), ponieważ w tym 11. ________ W prow adzenie transakcji
p r zy p a d k u nie m a możliwości łą­ term inow ych na rynku sa m o c h o ­
czenia r y z y k a 4. dó w przyczyniłoby się do ustabili-
4. ___ ; Z czysto ekonom icznego ■ zo w ania cen.
pu n k tu widzenia prem ie w ypłacane 12. Nabywca zawierający tran­
w ubezpieczeniach na życie pow in­ sakcję term ino w ą w nadziei n a
ny być niższe d la kobiet niż dla zwyżkę cen w przyszłości zabezpie­
mężczyzn, poniew aż kobiety żyją, cza się po prostu przed ryzykiem.
przeciętnie biorąc, dłużej niż m ęż­
czyźni. Odpowiedzi i komentarze
5 . ________ Obligacje S k arb u P a ń ­ Problemy do przemyślenia
stwa są bardziej ryzykowną, inwes­ Pojęcia i określenia zaw arcia um ow y ubezpieczeniowej nie
tycją. niż akcje. ■zmniejszy p raw d o p o d o b ie ń stw a desz­
6 . _____ In w e sto r unikający ryzy­ 1 ___ 6 11 16 (k) czu, ale wpłynie n a w ysokość w ypłaca­
(d) (s) (b)
ka dąży d o zwiększenia re n to w n o ­ Wyjaśnij, dlaczego pojawienie się wy­ (a.) 7 (t) 12 (e) 17 (i) nych h o no rarió w . P rzypadki c i c są
ści p o siadan ego portfela aktywów, sokich zysków lub strat z akcji n o to w a ­ (q) 8 (P) 13 (c) 18 (m ) p rzykładam i negatywnej selekcji.
ale nie kosztem zwiększonego ryzy­ nych n a giełdzie p r aw d o p o d o b n ie nie 0 ) 9 (h) 14 (0 19 a>
ka. było przewidywane. 10 (n) 15 (E) 20 (o) 4__
(r )
7. ________ D yw ersyfikacja aktyw ów a 24 £.
to działanie zgodne z z a sa d ą nie- 2 b 12£.
Zadania
w k ła d a n ia wszystkich jajek d o je d ­ Rozważ, czy rynek papierów w a r to ­ 2 4 + |2
e — 2 — = 1o £.
nego koszyka. ściowych bardziej przypom ina kasyno
li. _______ D y w ersyfikacja portfela gry czy rynek efektywny. N a jakich M arysia jest o s o b ą un ik a jąc ą ryzyka. d 50%.
akcji nic przynosi efektów, gdy przesłankach opierasz swą ocenę? N o ra jest o s o b ą lub ią cą ryzyko. O l­ e T a k ż e 18£.
stopy zw rotu z poszczególnych a k ­ ga jest o s o b ą o n e u tra ln y m sto sunku f Istnieje tylko 25% szans, że obie
cji są ujemnie skorelow ane. 3___ gałęzie równocześnie p o p a d n ą w t a ­
do ryzyka.
9. _____ __ W stanie rów now agi a k ­ Niezależnie od tw ojego poglądu na Być m o ż e wolisz u nika ć ryzyka, p o ­ rapaty. T o te ż dywersyfikacja p o r t­
cje o niskim beta. osiągają, ceny tem at sposobu fu nkcjonow a nia rynku d obn ie ja k M a ry sia , i w p unk cie b fela aktyw ów wpłynie na zmniejsze­
niższe od przeciętnych. akcji, które ze w spom nianych wyżej stwierdziłeś, że pow strzym ałbyś się nie ryzyka.
10. Spekulacyjna zwyżka jest dw óch podejść do analizy tego ryn ku od za k u p u . N iem niej nie wykluczasz,
mniej p r a w d o p o d o b n a w p rz y p a d ­ jest lepsze ja k o m e to d a określania p r a ­ że gdybyś m ia ł d u ż o pieniędzy, to
ku akcji, z któ ry ch d o chód przeja­ widłowej struktu ry nabyw anych akcji? zaakceptow ałbyś ta k ą transakcję a 3.
wia się głównie w formie dyw i­ (zob. podrozdział 14.1 podręcznika). b 4.
d endy, niż akcji przynoszących 4___ c 5 (zob. ram k ę 14.1 w podręczniku).
głównie wysoki zysk kapitałowy Rozważ, czy zjawiska h azardu m o r a l­ d 2.
nego i negatywnej selekcji m o g ą mieć Łączenie ryzyka występuje w sy tu a­ e 1 .
•' P ra w d o p o d o b ie ń s tw o szk o d y je si je d n a k o w e wpływ n a rynek, ubezpieczeń od utraty cjach opisanych w b, c i c, gdyż ryzyko
d la w sz y stk ic h o s ó b p rz e b y w a ją c y c h w d a n y m pracy lub choroby w krajach, w k tó ­
m iejscu, a w p rz y p a d k u w y stą p ie n ia z d a rz e n ia
ponosi sto s u n k o w o d u ż a liczba ubez­
rych nie m a państw owych ubezpieczeń pieczających się osób, a p r a w d o p o d o ­ Jeżeli przyjm iemy, że teoria rynków
lo so w an o liczba o s ó b p o s z k o d o w a n y c h m o że być
b a rd z o d u ż a (pr zyp. Z . M . ) . od tego rodzaju ryzyka. bieństwo zw rócenia się którejś z nich efektywnych w sposób praw idłow y wy­
o o dszk o d o w a n ie jest relatywnie małe. ja śn ia funkcjonow anie rynku papierów
w artościow ych, to k aż d a m e to d a o p a r ­
3__ ta n a w ykorzystaniu informacji z prze­
H az ard m o raln y m a miejsce w sy tu a­ szłości musi o k az ać się nieskuteczna.
cjach a, b i d. W p r zy p a d k u d fakt Bieżące ceny akcji zawierają bowiem
 196 Rozdział 14
efekty wszystkich d o s tę p n y c h wcześniej
informacji. J e d y n ą sz an są jest znalezie­
nie d o stę p u d o źró d ła n o w y ch in for­
macji; właściwym działaniem jest zatem e.
Jeżeli n a to m ia s t uzna m y, że rynek p a ­
pierów w artościow ych nie op iera się n a
racjo nalny ch z a sa d a c h i p rz y p o m in a
raczej kasy no gry, w tedy działanie b
byłoby rów nic skuteczn e j a k każde
inne (zob. p o d ro zd z iał 14.5 p o d rę­
cznika).
7__
P o p ra w n e o d pow iedzi to c i e. C e n a
akcji o ujem nym w spółczynniku beta
zm ienia się o d w ro tn ie niż ceny p o z o ­
stałych akcji n a ry n k u , co pozw ala n a
zmniejszenie ryzyka zw iązanego z d a ­
nym portfelem ak ty w ó w . Ceny w ięk­
szości akcji zm ieniają się w tym sa­
m ym kie ru n k u , czyli c h a ra k te ry z u ją się
w spółczynnikiem beta bliskim I.
8__
a.
T a k /N ic
1. Nie. O s o b a lub ią ca ryzyko m a
większą satysfakcję, gdy podejm uje
większe ryzyko (zob. p odrozd ział
14.1 podręcznika).
' 2. T a k 5.
3. T a k (zob. p o d ro z d z ia ł 14.2 p o d ­
ręcznika).
4. T a k .
5. Nie (zob. podro zd z iał 14.3 p o d ­
ręcznika).
6 . Tak (zob. p o d ro zd z iał 14.4 p o d ­
ręcznika).
5 Roi-. 7. u w a g ą w p rz y p is ie 1 (p r z y p . Z . M . ) .
7. T a k . A u to r e m tego powiedzenia
je st Ja m e s T obin.
8 . Nie. D yw ersyfikacja portfela ak­
tywów jest najbardziej skuteczna,
gdy stopy zw rotu z akcji są ujem ­
nie skorelow ane.
9. Nie. A kcje o niskim beta m a ją
w ysoką w arto ść (zob. podrozdział
14.4 podręcznika).
10. T a k (zob. podrozdział 14.5 p o d ­
ręcznika).
11. Nie. R y n e k transakcji te rm in o ­
wych n a s a m o c h o d y nie m o ż e ist­
nieć (zob. podrozdział 14.6 p o d ­
ręcznika) 6.
12. Nie. O s o b a d o k o n u ją c a takiej
transakcji chce zyskać n a różnicy
cen.
Problemy do przemyślenia
1 ___
Z ob. pod ro zd z iał 14.3 podręcznika.
2i3
Z ob. p o d ro zd z iał 14.5 podręcznika.
4 ___
Z jaw isko h a z a r d u m o raln eg o m o ż e p o ­
jaw ić się w przy p a d k u ubezpieczenia
od u tra ty pracy. W przy p a d k u ubez­
pieczenia n a w ypad ek cho ro b y m oże
wystąpić zjawisko negatywnej selekcji.
6 W P o lsce is tn ia ł p rz e z w iele lat ry n e k tr a n s a k ­
cji te rm in o w y c h n a s a m o c h o d y w fo rm ie p rz e d ­
p ła t, lecz b y ło to u w a ru n k o w a n e b ra k ie m m o ż ­
liw ości z a k u p u s a m o c h o d u w w o lnej s p rz ed a ż y .
O b e c n ie w ielu d e a le ró w ró w n ie ż p ró b u je s to s o ­
w a ć fo rm y sp rz e d a ż y z aw ie ra ją c e e le m en ty tr a n ­
sak c ji te rm in o w e j, n p . p rz y s p rz e d a ż y s a m o c h o ­
d ó w im p o rto w a n y c h w ra m a c h k o n ty n g e n tó w
b ezcło w y ch (p rzy p . Z . M . ) .
R o zd ział 15
Wprowadzenie do ekonom?! dobrobyt^
P rz ed m io tem s p o r ó w miedzy p artiam i
politycznymi w Wielkiej .B rytanii jest
rola w olnego ry n k u w procesie alokacji
z asobó w w go spo darce. P a r tia K o n s e r ­
w aty w n a uw aża, że należy popierać
w olną przedsiębiorczość. P a r tia Pracy
utrzym uje n ato m ia st, iż niezbędne są
zabezpieczenia p ra w n e w celu o c h ro ny
interesów je d n o ste k i społeczeństwa.
Rozdział ten zaczyna, się od sp ra w d z e ­
nia, co n a ten te m a t m ó w i te o ria e k o ­
nomii.
Ekonomia dobrobytu (welfare econo-
mics) nie zajm uje się opisem spo so b u
działan ia g o sp o d a rk i, lecz p r ó b ą jego
oceny. Są d w a w aż n e as pekty tej oceny.
Po pierwsze, czy g o s p o d a r k a jest. d o b ­
rze z o rg a n izo w an a , ten. czy rea lo k ac ja
za so b ó w m o g ła b y d o p r o w a d z ić do
w zrostu produkcji. P o drugie, czy p o ­
dział za so b ó w między je d n o stk i i grupy
społeczne jest sprawiedliwy. T e dwie
kwestie: efektywność i sprawiedliwość
są ze sobą pow iązane, lecz jednocześnie
odrębne.
Wiciu ludzi zgodziłoby się z z a sa d ą
równości poziomej, ten. z a a k c e p to w a ło ­
by ideę, że tacy sami ludzie powinni
być tr a k to w a n i w taki sam sposób.
Bardziej k o n tro w e rsy jn ą kw estią jest
to, j a k d a le k o m o ż e m y się p osu nąć,
dą ż ą c d o równości pionowej, tzn. n a ile
należy zm niejszać różnice w z a m o ż n o ­
ści i poziom ie życia, od m ien nie tr a k ­
tując różnych ludzi, np. odbierając b o ­
gatym i d ając biednym?
E fe ktyw no ść alokacji zaso bów m o ż ­
n a oceniać za p o m o c ą kryterium P a r e -
ta. A lokację oceniam y j a k o efektywną,
jeśli jej zm iana nic m o ż e polepszyć
sytuacji je d n y ch o sób bez, jed n o cz es­
nego pogo rszenia położenia innych.
K ry te riu m P a r c ta ¡rozwala ocenić efek­
tywność, lecz nic nie m ó w i o spraw ie d ­
liwości. W każdej g o sp o d a rc e istnieje
wiele w a ria n tó w alokacji efektywnej,
z k tó ry ch je d n e za pew nia ją bardziej
sprawiedliwy podział bogactwa, niż in­
ne. K ry te r iu m P a r e ta nie pozwala ro z ­
strzygnąć, k tó r a z nich jest najlepsza.
Z asadn iczą s p r a w ą jest pytanie:, czy
m e cha nizm wolnego rynku umożliwia
t a k ą alokację zasob ów , k tó r a jest efek­
tywna. w rozum ieniu P a re ta i nie wy­
m a g a interwencji państw a. O kazuje się,
że w pew nych w aru n k a c h jest to m o ż ­
liwe. Jeżeli na wszystkich rynkach
w g o spo darce panuje d o s k o n a ła k o n ­
kurencja, to m o ż n a wykazać, żc ruchy
cen d o p r o w a d z ą d o p o w sta n ia w yniku
efektyw nego w sensie Pareta. Stan rów ­
now agi w w a ru n k a c h wolnej k o n k u ­
rencji oznacza, iż jakiekol wiek przesu­
nięcie za so b ó w między gałęziami nie
m o ż e p o praw ić sytuacji ogółu k o n s u ­
m entów .
 198 Rozdział i 5
J a k ą zatem rolę pełni pań stw o
w procesie alokacji zasobów ? M o ż n a
założyć, że m e ch a n izm w oln o ry n k o w y
sam oezynnie d o p r o w a d z i go sp o d a rk ę
do sta nu efektywnej alokacji, a p a ń ­
stwo po w in n o interw en iow ać tylko
wtedy, kiedy k on ie cz n a je st red y stry b u ­
cja. P o w stają tu je d n a k pew ne p r o b ­
lemy. Po pierwsze, ludzie m a ją różne
poglądy na. te m a t skali niezbędnej re­
dystrybucji. P o drugie, w pewnych sy­
tuacjach wolny rynek o k azuje się nie­
zdolny d o skutecznego działania.
S pra w n e działanie m e ch a n iz m u ry n ­
kow ego w ym aga, aby r ó w n o w a g a wol-
n o k o n k u r e n c y jn a została osiąg nięta n a
wszystkich r y n k a c h jednocześnie. P r o ­
blemy w ystępują w p rz y p a d k a c h , gdy
niektóre rynki nie są w stanie osiągnąć
lego ideału lub gdy pew ne rynki w o g ó ­
le nie istnieją. P ełn a r ó w n o w a g a wol-
n o k o n k u r e n c y jn a nie zostanie osiągnię­
ta, jeśli w g o s p o d a rc e w y stę p ują czyn­
niki zakłó cające działanie m e ch a n izm u
rynkow ego. Mówi.ąc o zakłóceniach,
rnamy na myśli wszystkie t.c czynniki,
letóre p o w o d u ją rozbieżność między
wysokością społecznego kosztu k r a ń ­
cow ego i krań cow ej korzyści społecz­
nej. P rzykładem m o ż e być sytuacja,
kiedy p ań s tw o p ró b u je d o k o n a ć redys­
trybucji za so b ó w z a p o m o c ą p o d a tk u
n ak ła d a n e g o n a poszczególne to w ary.
K o n ce p cja rozwiązania „drugiego po
najlepszym ' 5 (second best) z a k ła d a, żc
jeśli nie m o ż n a u n ik n ą ć p o w sta n ia z a ­
kłócenia, n ajlepszą strategią nie jest
k o n ce n tro w an ie go w je d n y m sektorze
go sp o d a rk i i zapew nienie wolnej k on-
iUirencji' w innych se k to ra ch , lecz
w prów i cl ze ii ic kom p e n sac y jn y ch z a ­
kłóceń \. '■/ed/ie — Izn. rozproszenie
zakłócenia w wielu se k to ra ch g o sp o ­
darki.
Przyczyną za k łóceń jest zawodność
rynku (m arket failure). .Dalszą część
rozdziału poświęcim y d w ó m ro d za jo m
zaw o dności ry nku, w ynikającym z ist­
nienia elektó w zew nętrznych oraz
z b r a k u ry n k ó w czasu i r y z y k a 1.
E fekty zewnętrzne (externalities) p o ­
jaw iają się wówczas, gdy określona
działalność p o w odu je p o w sta nie ko sz­
tów i korzyści nie znajdujących o d ­
zwierciedlenia w cenach, co prow adzi
do p o w sta n ia różnicy między w ysoko­
ścią p ry w a tn y c h o raz społecznych k o ­
sztów i korzyści. Przykład am i kosztów
zew nętrznych są: zanieczyszczenie śro ­
dow iska, hałas i tłok. N a przykład,
produktem , ubocznym działalności
przedsiębiorstw a m o g ą być zanieczysz­
czenia po w od u jąc e p o w sta nie pew nego
kosztu d la otoczenia, któ ry nie jest
uw zględniany przez m echan izm ce n o ­
wy. B ra k rynk u zanieczyszczeń (tzn.
b r a k a d e k w atn y c h opłat obciążających
spraw ców — przyp. tłum.) p ow od uje
ich n a d m ie r n ą emisję. O p ty m a ln y m
rozw iązaniem nie musi być likwidacja
wszelkich źródeł zanieczyszczeń, lecz
je dynie zmniejszenie ich ilości, aż do
osiągnięcia p u n k tu , w k tó ry m zró w ­
n u ją się k rań c o w e koszty i korzyści
społeczne.
U stanow ienie praw własności u m o ż ­
liwia czasem „internalizację” elektów
1 Z a k łó c e n ie d z ia ła n ia m e c h a n iz m u ry n k o w e g o
p o w sta je ró w n ie ż w te d y , k ie d y re g u lo w a n e przez,
p a ń s tw o cen y nie in lo rm u ji) n a le ży c ie p ro d u c e n ­
tó w o re la c ja c h rz a d k o śc i z a s o b ó w i o in te n s y w ­
n o ści p o p y tu n a p o szc z eg ó ln e d o b r a , w sk u tek
czeg o ich p o d a ż n ie o d p o w ia d a p o p y to w i,
a w p e łn y m r a c h u n k u e fe k ty w n o śc i k ra ń c o w e
k o szty p ro d u k c ji n ie w yrów nuj:) się z k ra ń c o w y ­
m i k o rz y śc ia m i. In n y m ź ró d łe m z a k łó c e ń są
z a to ry w p rz e p ły w ie in fo rm a c ji ry n k o w e j, k tó ­
rych w y stę p o w a n ie s p ra w ia , że p o w s ta je ró ż n ic a
m ięd zy k o s z ta m i i k o rz y śc ia m i p ry w a tn y m i i s p o ­
łeczn y m i. Przyczyni) z a k łó c e ń m e c h an iz m u ry n ­
k o w e g o by w a ta k ż e d z ia ła ln o ś ć m o n o p o li i oligo-
p o li o ra z z w iąz k ó w z aw o d o w y c h . O g ó ln ie b io ­
rąc, w szelkie o d c h y le n ia od m o d e lu d o s k o n a le j
k o n k u re n c ji m o g ą być ź ró d łe m n ie sp ra w n o śc i
m e c h a n iz m u ry n k o w e g o , k tó ry c h re z u lta te m jest
n iż sz a e fe k ty w n o ść (przy p. Z . M . ) .
199 Wprowad zenie do ekonomii d o bro b ytu
zew nętrznych, a to dzięki w yjaśnieniu, osiągnięcie ogólnej ró w now a gi w olno-
kto k o m u m a re k o m p e n s o w a ć p o n o ­ konkurencyjnej.
szone koszty, o r a z dzięki stw orzeniu D o d a tk o w y p ro b lem pow staje w sy­
w ten sp o só b swoistego m e ch a n izm u tuacji, gdy p o d m io ty gospod arcze nie
rynkow ego. W p r z y p a d k u zanieczysz­ m a ją sw o b o d n eg o d o stę p u d o pełnej
czeń rozw iązanie ta k ie m o ż e o k a z a ć się inform acji niezbędnej d o p o d e jm o w a ­
nieskuteczne ze w zględu n a tru d n o ści n ia decyzji. P a ń stw o m a w ów czas o b o ­
ze s k o o r d y n o w a n ie m działa ń je d n o ste k w iązek zapew nić d o stę p do inform acji
pon oszący ch koszty zanieczyszczeń, co o raz u sta n o w ić n o r m y regulujące sp r a ­
sp o w o d o w a n e jest w ystępow aniem wy o c h ro n y zd ro w ia i bezpieczeństwa.
„problemu gapowicza” (free-rider p rob ­
lem “).
N iełatw o ocenić, czy sto s o w a n e d o ­
tychczas środk i m a ją c e ograniczyć ilość
Pojęcia i określenia
zanieczyszczeń o k az ały się skuteczne.
N iek tó rz y eko n o m iśc i są z d a n ia , że
lepszym ro zw iązan iem je st regulow anie K a ż d e m u z pojęć oznaczonych literami
emisji zanieczyszczeń za p o m o c ą cen przy p o rzą d k u j o dpow iednie określenie
niż za p o m o c ą ogran iczeń ilościowych. oznaczone liczbą:
P ro b le m e m jest je d n a k ustalenie o d ­
pow iedniego p o z io m u opłat, k tó re sp o ­ .... (a) ró w n o ś ć p o z io m a
w o dow ały b y p o ż ą d a n e efekty. N ależy .... (b) a lo k ac ja zasobów
rów nież p am iętać, że k o n tr o la p oziom u .... (c) p r a w a własności
zanieczyszczeń i egzekw ow anie prze­ .... (d) e k o n o m ia d o b r o b y tu
strzegania u sta lo nyc h n o r m ta k ż e dużo .... (e) rozw iązanie „ drugie po najlep­
kosztuje. szym ”
J a k p a m ię ta m y z rozdziału 14, .... (f) „p ro b le m gap o w ic za”
w p r zy p a d k u n ie k tó ry ch to w a r ó w gieł­ .... (g) za w o d n o ść rynku
d ow ych n ab y w a n y c h w tran sa k cjac h .... (h) alokac ja efektyw na
term inow ych k o n k u r e n c ja praktycznie .... (i) efekt zew nętrzny
nie działa. W iem y też, że ryzyko m o r a l ­ .... (j) efektyw ność w sensie P a r e ta
ne oraz. selekcja n e g a ty w n a m o g ą w pły ­ .... (k) ró w n o ś ć p io n o w a
nąć destabilizująco n a fu nk cjo n o w a n ie .... ( 1) zakłócenie
rynku ubezpieczeń. S ą to kolejne p rzy ­
1. Część ek ono m ii zajm ująca się p r o ­
kłady zakłóceń, uniemożliw iających
blem am i n o rm a ty w n y m i, której ce­
lem nie jest opisanie, w jaki sposób
2 „ P ro b le m g a p o w ic z a " p o w s ta je w s y tu a c ji, gdy
k ło ś c ze rp ie k o rz y śc i z d ó b r o p ła c o n y c h lu b d ziała g o sp o d a rk a , lecz ocena, czy
stw o rz o n y c h p rz e z in n y c h a lb o p rz e rz u c a n a d ziała o n a dobrze.
in n y c h k o s z ty i u c ią żliw o śc i sw ej d z ia ła ln o ś c i. N a 2. R ó w n o rz ę d n e tra k to w a n ie identy­
p rz y k ła d , je d n i o b y w a te le p lą c ą p o d a tk i, a inni
cznych l u d z i :i.
k o rz y s ta ją ze ś w ia d c z e ń fin a n s o w a n y c h z te g o
ź ró d ła ; n ie k tó rz y m ie s z k a ń c y d b a ją o o to c z en ie
i w ygląd b u d y n k u , a p o ż y te k z le g o c ze rp ią
w szyscy; k to ś z a ś m ie c a u licę lic z ąc n a to , że k to ś 3 P rz y k ła d a m i z a s a d y ró w n o ś c i p o z io m e j są:
in n y ją s p rz ą tn ie . „ P ro b le m g a p o w ic z a ” p o ja w ia ró w n o ś ć lu d z i w o b e c p ra w a , ró w n o ś ć m ożliw ości
się zw łasz cz a p rz y k o rz y s ta n iu z d ó b r p u b lic z ­ i sza n s w y n ik a ją c y c h z p o d s ta w o w y c h p ra w
o b y w a te lsk ic h , z a s a d a je d n a k o w e j p ła c y z a je d ­
n y ch o ra z w zw iąz k u z z a istn ie n ie m e fe k tó w
z ew n ę trz n y c h (p rzy p. Z . M . ) . n a k o w ą p ra c ę itd . (p rzy p. Z .M l).
 200 Rozdział 15
3. Z estaw ienie lub k o m p le tn y opis te­
go, co k to ro b i i co za to dostaje 4.
4. Sytuacja, w której r ó w n o w a g a p o ­
wstająca n a ry n k u w o ln o k o n k u -
rencyjnym nie p ro w a d zi d o efek­
tywnej alokacji.
5. O d m ie n n e tr a k to w a n ie ró ż n ią ­
cych się od siebie ludzi, m ające
na celu zm niejszenie s k u tk ó w tych
różnic \
fi. Sytuacja, k t ó r a p o w o d u je , że k r a ń ­
cowy ko sz t społeczny w y p r o d u k o ­
wania jednostki d o b r a różni się od
krań cow ej korzyści społecznej.
7. Sytuacja, w k tórej nabyw cy b r a k u ­
je m otyw acji d o płacenia za ok reś­
lone d o b r o , p o n ie w a ż m o ż e je k o n ­
su m o w a ć za d a r m o .
8 . K o n ce p cja , zg odnie z k tó r ą rząd
m o ż e zwiększyć o g ó ln ą efektyw ­
ność g o sp o d a rk i, w p ro w a d z a ją c
now e zak łó c en ia m e c h a n iz m u ry n ­
kow ego, m a jąc e s k o m p e n so w a ć za­
kłócenia już istniejące.
■' A lo k a c ja z a s o b ó w to ro z d z ia ł c z y n n ik ó w p r o ­
d u k c ji d o ró ż n y c h z a s to s o w a ń (d o p o s z c z e g ó l­
nych gnlęzi i p rz e d s ię b io rs tw w y tw a rz a ją c y c h
o k re ś lo n e d o b r a ) ; m o ż e b y ć d o k o n a n a p rz e z
m e c h a n iz m ry n k o w y (w g o s p o d a r c e ry n k o w e j)
bądź w try b ie b e z p o ś re d n ic h p rz y d z ia łó w
(w g o s p o d a rc e n a k a z o w e j). A lo k a c ji z a s o b ó w
o d p o w ia d a o k re ś lo n y p o d z ia ł d o c h o d ó w p ie rw o t­
ny ch (w y n a g ro d z e ń c z y n n ik ó w w y tw ó rc z y ch ).
O p ró c z a lo k a c ji c z y n n ik ó w p ro d u k c ji w g o s ­
p o d a rc e trw a n ie u s ta n n y p ro c e s a lo k a c ji d ó b r
i osiuj; w y tw a rz a n y c h za p o m o c ą ty ch z a s o b ó w
o ra z d o c h o d ó w p o w s ta ją c y c h w p ro d u k c ji. A lo ­
kację z a s o b ó w , p r o d u k tó w I d o c h o d ó w w g o s ­
p o d a rc e o b ra z u ją r o z m a ite z e s ta w ie n ia i b ilan se.
N ie za le ż n ie od z a k re s u p rz e d m io to w e g o , po jęcie
alo k a c ji o d n o s i się p rz e d e w sz y stk im d o re a ln y c h
p ro c e só w w g o s p o d a rc e , a n ie ich o b ra z u w f o r ­
m ie z esta w ie ń , w y k a z ó w czy o p isó w , ja k to
su g e ru je p o d a n e w yżej o k re ś le n ie {przy p. Z . M . ) .
5 P rz y k ła d e m n ie ró w n o ś c i p io n o w e j są n ie ró w ­
no ści d o c h o d ó w i b o g a c tw a w sp o łec z e ń stw ie .
P a ń s tw o s ta r a się zw y k le o g ra n ic z y ć n a d m ie rn ie
d y s p ro p o rc je b ą d ź z ła g o d z ić ich s k u tk i z a p o m o ­
cą p ro g re s y w n e g o o p o d a tk o w a n ia , św ia d c z e ń s o ­
c ja ln y c h ild . {przyp. Z . M . ) .
9. Sytuacja, w której g o s p o d a rk a nie
m a r n o t r a w i rzad kich zasobów , lecz
uzyskuje z nich największy m o ż ­
liwy efekt,
10. Pow staje wtedy, kiedy decyzje je d ­
nostki o konsum pcji lub produkcji
w pływ ają n a prod u k cję lub k o n ­
sum pcję innych je d n o ste k bezpo­
średnio, a nie za pośrednictw em
cen rynkow ych.
11. A lo k a c ja zasobów , której — przy
d a n y c h gustach k o n s u m e n tó w oraz
d a n y c h zaso b a ch p ro d u k cy jn y c h
i technologii — nic m o ż n a zmienić
tak, ab y p o p ra w ić położenie je d ­
nych, nie p ogarszając przy tym
sytuacji innych.
12. P r a w a m a ją tk o w e do d ó b r m a te ­
rialnych i niem aterialnych, obej­
m u ją ce praw o do w ład a n ia rzeczą
i cz erp ania z niej pożytków , o t o ­
czone o c h r o n ą p r a w n ą ' 1.
Zadania
I___
U rszu la i W incenty oceniają użytecz­
n ość rożnych kom binacji ilościowych
dóbr, przedstaw ionych n a rysunku 15.1.
P osługując się k ryteriu m P areta, o d ­
pow iedz n a poniższe p y ta n ia i oceń
altern aty w n e alokacje,
a K tó r e alokacje są lepsze od A l
b K t ó r e są gorsze od A l
c Czy istnieją takie alokacje, których
nie wymieniłeś, o d p o w iad a ją c na p y ­
ta n ia a i b? Jeżeli tak, to wyjaśnij,
dlaczego nie mogłeś icli uznać za
lepsze lub gorsze od A . Czy społe­
czeństw u jest obojętne, któ ry z p u n k ­
tów wybierze?
D e fin ic ja p o c h o d z i od re d a k c ji w y d a n ia p o l­
s k ieg o {przyp. Z . M . ) .
201. Wprowadzenie d o ekonomii dobro by tu
R ysunek J5.1. P o d z ia ł d ó b r m iędzy U rszu lą
i W incentym
” 15
t .
I krańcow ej
10
x c.
.... “ 1 0 ...... 1 5 .............. 20
Liczb;) dóbr dla W incentego
Z ałóżm y, że liczba d o stę p n y c h d ó b r
wynosi 2 0 .
(I K tó r e alokacje są nieefektywne?
e K tó r e są efektywne?
f K tó r e są niew ykonalne?
Z ałó żm y , że w pewnej g o sp o d a rc e jest
wielu p r o d u c e n tó w i k o n su m e n tó w ,
lecz tylko d w a d o b r a : żyw ność i książ­
ki. O b a rynki nie pod le g ają regulacji
i panuje n a nich d o s k o n a ła k o n k u r e n ­
cja. C ena r ó w n o w a g i d la żywności w y ­
nosi 20£, a d la książek — 1Q£. P ra c a
jest zm iennym czynnikiem produkcji,
a pracow nicy w o bu s e k to ra c h o d cz u ­
wają takie sa m o za d o w olenie z w y k o ­
nyw anego z a w o d u . G o s p o d a r k a zn a j­
duje się w stan ie rów now agi,
a ile d o d a tk o w e j użyteczności (w uję­
ciu pieniężnym) dosta rc zy ła k o n s u ­
m e n to m o s ta tn ia w y p ro d u k o w a n a
książka?
b Ile książek wymieniliby konsum enci
na je d n o stk ę żywności, gdyby osią-
g a a a przez nich użyteczność m iała
p o zo stać bez zm ian?
c Ile wyniósł: k ra ń c o w y koszt ostatniej
w y p ro d u k o w a n ej książki i ostatniej
je d n o stk i żywności? O d p o w ied ź uza­
sadnij.
d C o m ożesz powiedzieć o względnych
s ta w k ac h plac w o b u sektorach?
c He wynosi sto su n ek krańco w ej p r o ­
dukcyjności pracy w produkcji ksią­
żek (w je d n o s tk a c h fizycznych) do
produkcyjności pracy
przy produkcji żywności?
f Ile d o d a tk o w y c h książek m o ż n a wy­
p r o d u k o w a ć , zm niejszając produkcję
żywności o jednostkę?
g Pam iętając o odpow iedziach udzielo­
25~ nych n a p y ta n ia h i f, oceń alokację
za so b ó w w tej gospodarce.
Część (1) r y su n k u 1.5.2 p ok az u je k rz y ­
wą. po p y tu n a książki (7X0) w gos­
p o d a r c e z zadania 2. Linia, 5'S to krzy­
w a podaży książek,
a W s k a ż poziom ceny i wielkość p r o ­
dukcji, k tó re o d p o w ia d a ją r ó w n o ­
wadze.
b Przyjmijmy, że został nało żo n y p o ­
d a t e k n a książki. W s k a ż krzyw ą p o ­
daży, k t ó r a uwzględnia wysokość
p o d a tk u , o raz now y poziom ceny
i wielkość p roduk cji odp o w iad a ją ce
ró w no w adze. J a k a jest wysokość p o ­
d a tk u ?
c Ile wynosi k rań c o w y koszt społeczny
książek? Ile wynosi krań c ow a k o ­
rzyść k on s um entó w?
U w zględniając założenie z p u n k tu !>,
przeanalizuj te ra z rynek żywności p o ­
kaz an y w części (U) rysunk u 15.2.
D o znacza krzyw ą p o p y tu , M F C —
p ry w a tn y k osz t k rań c o w y żywności,
a. M S C —- społeczny koszt k rańc ow y
jej. produkcji.
202 Rozdział 15
K y su iid i 15.2. W pływ o p odallcm -m sia to w a ru n a rów now agę ry n k u i a lo k a cję zasobów
(1 W s k aż cenę i wielkość produkcji o d ­
pow iadające ró w n o w a d z e n a rynk u
żywności.
e Czy r ó w n o w a g a ta zapew nia z a d o ­
walającą alok ację zasobów ? U z a s a d ­
nij sw oją o dp ow iedź,
i Wyjaśnij przyczyny p o w sta n ia ró ż ­
nicy między M F C i M S C .
g Z ak ład ając , że n ało żo n e g o p o d a tk u
na książki nie m o ż n a zlikwidować,
wskaż, ile wynosi p o ż ą d a n a wielkość
produkcji żywności. W jaki sposób
władze m o g ą zapew nić osiągnięcie
lego p oziom u produkcji?
K tó r e z p o d an y c h zjawisk są przeja­
wem za w odn ości rynku?
a Z a tło c z o n e ulice.
I> Istnienie zm o w y oligopolistycznej.
e Brak. ryn ku transakcji te rm inow ych
na sa m ocho dy,
d Istnienie ry n k u , n a k tó ry m k r a ń c o ­
wa korzyść społeczna przewyższa
k ra ń c o w ą k orzyść p ry w a tn ą ,
c P rzed siębiorstw o zanieczyszczające
ś ro d o w isk o n a tu ra ln e i nie p o n o s z ą ­
ce przy tyrn żadnych kosztów .
203 Wprowad zenie d o ekonomii do b ro b y tu
a) zmaleje o 4 jednostki,
R ysunek 15.3. S k u tk i e fe k tu zew n ętrzn eg o
b ) zmaleje o 2 jed nostki,
w produkcji
c) zmaleje o jednostkę,
d ) nie zmieni się,
e) w zrośnie o jednostkę.
W s k aż właściwą odpow iedź.
T a b lic a do z a d a n ia 7
S p o łe c z n y
W ie lk o ść P ry w a tn y U ta rg k o s z t k ra ń -
p ro d u k c ji koszt k ra ń - co w y zan ie-
(licz b a k ra ń c o w y co w y c zy szczen ia
je d n o ste k ) (ii) (£) p o w ie trz a
(£)
1 12 24 4
2 12 22 6
3 12 20 8
5 6__ 4 12 18 10
D w ie sąsiadujące ze so b ą i zlokalizo­ 5 12 16 12
Właściciel p sa nie zw ra c a uw agi n a to,
6 12 14 14
w ane w znacznej odległości od m ia sta że stw orzenie codziennie zanieczyszcza 12 16
7 12
fabryki p r o d u k u ją niezależnie od sie­ ch o d n ik d la pieszych. W yjaśnij, w j a ­ 8 12 10 18
bie. J e d n ą z nich jest filia firmy X, kim sensie jest to efekt zew nętrzny?
k tó r a w ydaje znaczne sumy n a utrzy­ Czy psów byłoby z a d użo, czy też za
m a n ie i ulepszanie drogi łączącej obie m ało (ze społecznego p u n k t u widze­
fabryki z a u to stra d ą . D r u g a fabryk a nia), jeśli nie istniałby p o d a t e k od 8__
nie ponosi żadnych w ydatków , lecz psów? Czy w ładze po w in n y p ró b o w a ć K t ó r a z p o d an y c h niżej sytuacji o d ­
z drogi korzysta. R y s u n e k 15.3 ilustru­ rozw iązać ten p ro b lem , p odnosz ąc p o w iad a pojęciu efektywnej alokacji
je sytuację firmy X , o której — dla opłatę za posia d an ie psa, czy też o g r a ­ zas.obów?
uproszczenia — zakładam y, że jest bior­ niczając liczbę w y d a w a n y c h pozw oleń? a W trakcie produkcji zużyw a się tak
cą ceny rynkowej i m a p o z io m ą linię A m o ż e w ogóle nie p o w inn y się w tr ą ­ m a ło energii, j a k tylko to możliwe,
po p y tu D D . P ryw atny koszt k rań c ow y b Niczyjej sytuacji nie d a się polepszyć
cać do tych spraw'?
tej firmy obrazuje linia M F C . inaczej niż kosztem pogorszenia sy­
a K tó r y punkt, o d p o w ia d a wielkości 7___ tuacji kogoś innego,
prod ukcji tej firmy? Podczas pro d u k cji fa b r y k a em ituje c N ik t nie od cz u w a potrzeby p r o w a ­
lii U w zględniając efekt zewnętrzny d r o ­ dym , k tó ry p o w o d u je p o w sta n ie n ie k o ­ dzenia h a n d lu z innymi krajam i,
gi, w skaż krzyw ą k rańc ow e go kosztu rzystnego dla ś r o d o w isk a n atu ra ln e g o d Bilans płatniczy w ykazuje n a d ­
społecznego (M S C a czy może M S C ,,). efektu zew nętrznego. Z am ieszczone wyżkę.
O d po w ied ź uzasad nij. w tablicy d a n e o pisują tę sytuację. e N ie m o ż n a zwiększyć produkcji je d ­
c K tó r y p u n k t o d p o w ia d a społecznie P o czą tk o w o przedsiębiorstw o m a ­ nego dobra bez jednoczesnego
efektywnej wielkości produkcji? O d ­ ksymalizuje zysk, nie zw racając uwagi zmniejszenia produkcji innego dobra,
pow iedź uzasadnij. na społeczny k o sz t z a tr u w a n ia pow ie­ i D ą ż ą c d o m aksym alizacji zysków,
<| Wskaż, pole ilustrujące społeczną trza. Jeżeli władze w p ro w a d z ą p o d a te k wszystkie przedsiębiorstw a pryw atne
stratę związaną z w ytw arzaniem wiel­ od zanieczyszczeń w wysokości równej w kraju p r o d u k u ją ilości d ó b r o d ­
kości produkcji optym alnej dla p r o ­ krań c o w e m u k osztow i społecznem u za­ p o w iada ją ce ich rów now adze,
d u centa, nie zaś społecznie o p ty ­ nieczyszczenia pow ietrza, to wielkość g P r o d u k t n a r o d o w y b ru tto rośnie c o ­
m alnej . produkcji: rocznie w p la n o w a n y m tempie.
204 Rozdział 15
9___
Burm istrz powiedział: „W ła d z e miej­
skie nie m a ją pieniędzy, a drogi d o ja z ­
dow e d o c e n tru m m ia s ta są. bardzo
zatłoczone. D lateg o pow inniśm y p o d ­
nieść o 1 0 0 % o p ła ty za p a rk o w a n ie
sam ochodów ” .
P o d w y ż k a o p ła t p ark in g o w y c h p rzy ­
niesie p o ż ą d a n e sku tki, jeżeli:
a) elastyczność p o p y tu n a m iejsca p a r ­
kingow e w c e n tru m m ia s ta jest
m niejsza od 1 ,
i») społeczne koszty d o ja z d u do cen­
tru m w łasnym sa m o c h o d e m prze­
wyższają. wielkość społecznych k o ­
rzyści,
e) u d o stę p n ia jąc m iejsca d o p a r k o w a ­
nia w c e n tru m m ia sta , władze miej­
skie nie m a ją znaczących k o n k u ­
rentów .
10
U zasadnij tw ierdzenie, że p e w n a ilość
zanieczyszczeń m o ż e być p o ż ą d a n a
społecznic.
Tak/N ie
1. ________ E k o n o m ia d o b r o b y tu zaj­
muje się kwestiam i norm atyw nym i.
2. ________ E fe k ty w n a w sensie Pare-
t.a. jest. ta k a a lo k a c ja zasobów , gdy
nie jest m ożliw e polepszenie czyjej­
kolwiek sytuacji bez jednoczesnego
pogorszenia położenia kogoś innego.
3. ________ Jeśli n a wszystkich ry n ­
kac h w g o sp o d a rc e, z w yjątkiem
jednego, p anuje k o n k u r e n c ja d o s ­
konała., to p o w sta ją c a w tej gos­
p o d a rc e r ó w n o w a g a będzie efek­
ty w n a w sensie P areta .
4. ________ Jeśli w p ew n ym sektorze
g o sp o d a rk i nie da się u n ik n ą ć za­
kłócenia w d ziała n iu m e ch a n iz m u
205 Wpr owadzenie d o ekonomii dobro by tu
rynkow ego , to najlepszą rzeczą, j a ­ Brytanii w a h a się od 20 m i n £ d o szarów. Z a s ta n ó w się, w jaki sposób
ką. m o ż e zrobić rząd, jest za p o b ie ­ 50 m in £. d o k o n a ć oceny kosztów i korzyści wy­
żenie wystąpieniu p o d o b n y c h z a ­ 15. Z ja w isko kw aśn y c h desz­ korzy sta n ia energii atom ow ej.
kłóceń w innych sektorach. czów wiąże się z em isją gazów
5- ________ W w aru n k a c h k o n k u r e n ­ i pyiów z elektrociepłow ni zasila­
nych węglem. 2__
cji niedoskonałej utarg k rańc o w y
różni się od u ta rg u przeciętnego. Z a s ta n ó w się, w ja k i sp o só b przyznanie
W rezultacie m e ch a nizm rynkow y p raw własności lo k a to r o m m ieszkań
nie działa należycie (zawodzi). Problemy do k o m u n a ln y ch i spółdzielczych m ogłoby
6 . G ło śn o grające radio przyczynić się do zinternalizowania efek­
tran z y sto ro w e n a zatłoczonej pla­ tów zew nętrznych odczuw any ch przez
ży jest p rzykładem efektu ze­ 1 * ludzi m ieszkających w pobliżu sta d io ­
w nętrznego. Katastrofa, w C z a rn o b y lu s p o w o d o w a ­ n ó w piłkarskich lub m a jąc y ch hałaś­
7- F o rm a ln e ustanow ienie ła r a d io a k ty w n e skażenie wielkich o b ­ liwych sąsiadów.
p r a w własności m o ż e d o p o m ó c
w osiągnięciu efektywnej społecz­
nie alokacji p o przez zinternalizo-
wanie efektów zewnętrznych.
8 . ________ Zanieczyszczenie rzeki
jest p rzykład em sytuacji, w której
koszt p ryw a tny p rzekracza koszt
społeczny.
9. ________ Ilekroć firm a p ry w a tn a
nie osiąga zysku, koszt p ryw a tny
przewyższa ko sz t społeczny.
10. ________ Zanieczyszczenia ciągle
istnieją, a zatem to c z o n a z nimi
w alka o k a z a ła się nieskuteczna.
11. _________ Ważnym problemem, utru­
dniającym rozw ój ry n k ó w tr a n s a k ­
cji term inow ych o raz ry n k ó w ryzy­
ka, jest n ied ostatek inform acji.
12. ________ W większości k rajów
p ań stw o o d g ry w a co ra z większą
rolę przy określaniu no rm d o ty ­
czących o ch ro n y zdrow ia, bezpie­
czeństw a i jakości, poniew aż
u św ia d o m io n o sobie, że są to dzie­
dziny, w k tórych rynek byłby z a ­
w o d n y m regulatorem .
13 . ________ Życie ludzkie wymyka, się
rac h u n k o w i eko no m icz n em u i nie­
zależnie od kosztów musi m u być
p rzyz n any absolutny priorytet.
14. ________ O cenia się, że całkow ita
społeczna korzyść k ra ń c o w a z u r a ­
to w a n ia ludzkiego życia w Wielkiej
206 Ro/d/.ial 15 207 Wprowadzenie d o ekonomii d o b rob ytu

3___ ność m a c h a n iz m u rynkow ego. Sytuacja

n C e n a ró w n o w a g i w ynosi O C, a wiel­ a — tłok n a jezd n ia ch — nie jest
kość p rodukcji OG. d o w o d e m n a w ystępow anie z a w o d n o ­
b N o w a krzyw a p o d a ż y to S A . C e n a ści ryn ku. „ O p ty m a ln y ” poziom zanie­
rów now agi — O E , a o d p o w ia d a ją c a czyszczeń m o ż e różnić się od zera,
jej wielkość p r o d u k c ji — O F. P o d a ­ po d o b n ie m o ż n a m ó w ić o pewnym
tek wynosi BE. „ o p ty m a ln y m ” poziom ie tłoku. W sy­
c K ra ń c o w y k o sz t społeczny wynosi tuacji d w ystępuje różnica krańcowej
OB, a k r a ń c o w a k orzy ść d la k o n ­ korzyści społecznej i pryw atnej, ale
su m e n tó w O E. P o n iew aż p r o d u k u je kry teriu m spraw ności b ą d ź zaw odności
się zbyt m a ło książek, a lo k ac ja ta k a m e ch a n izm u ry nkow e go jest inne: c h o ­
Odpowiedzi i komentarze
z p u n k tu widzenia społeczeństw a jest dzi o to, czy krań c o w y koszt społeczny
nieefektywna, zrów nuje się z k ra ń c o w ą korzyścią sp o ­
Pojęcia i określenia 2__ d C e n a wynosi O K , a wielkość p r o d u ­ łeczną.
a 1 0 £, co o d p o w ia d a cenie z a k u p u kcji OP.
1 (d) 4 (g) 7 (1) 10 (i) książki. e Nie jest to z a d o w a la ją c a alokacja, 5___
2 (a) 5 (k) 8 (e) 1.1 (j) b 2 książki, co odzwierciedla stosunek pon iew aż przy tej cenie krań c o w y a P u n k t E ( o d p o w ia d a m u wielkość
3 (b) fi (1) 9 (h) 12 (c) cen (użyteczności krańcow ych) obu koszt społeczny ( O M ) jest wyższy niż p rodukcji Q„ — przyp. tłum .)1.
d ó b r. k ra ń c o w a korzyść p r y w a tn a (OK). 1) M S C h. K ied y efekty zew nętrzne są
c K o sz t k rańcow y w y p ro d u k o w a n ia O zna cz a to, że w y p r o d u k o w a n o zbyt korzystne, k rań c o w y koszt społeczny
Z adania ostatniej książki wynosi 1 0 £, a koszt wiele żywności, jest niższy od krań c o w e g o kosztu
k rańc ow y w y p ro d u k o w a n ia ostatniej f P o d a te k od książek za k łó c a układ pryw atnego, p o nosz onego przez p o ­
L _ je dnostki żywności — 20£. W w a r u n ­ cen i kosztów , czego w yrazem jest jed y n cz ą firmę (zob. podrozdział
a A lokacje /), F oraz, I I p o p ra w ia ją kac h konkurencji doskonałej cena pow stanie różnicy m iędzy kosztem 15.5 podręcznika).
sytuację przynajm niej jednej osoby, rów now agi ró w n a się kosztowi k r a ń ­ pry w a tn y m (kosztem p r o d u c e n ta ) c Jest to p u n k t J, w k tó ry m krańcow y
nie p o garszając położenia drugiej. cow em u (zob. rozdział 9 p odręcz­ i kosztem społecznym (kosztem k o n ­ koszt społeczny zrów n uje się z k r a ń ­
N a przykład, w punkcie D s y tu a ­ nika). sum entów ). M S C odzw ierciedla t a k ­ c o w ą korzyścią społeczną (o d p o w ia­
cja Urszuli p o p r a w ia się, a położe­ d Poniew aż zadow olenie z pracy jest tyczny k rań c o w y k o sz t społeczny, d a m u wielkość produkcji Q c —
nie W incentego nie ulega p o g o r­ takie sam o w o bu se k to ra ch g o sp o ­ w yrażony w k ate g o ria c h użyteczno­ przyp. tłum.).
szeniu. Z a r ó w n o Urszuli, j a k i W in ­ d arki, w stanic rów now agi b ęd ą t a k ­ ści utraconej w sk u te k zużycia z a so ­ d P ole E F J H.
centem u pow odzi się lepiej w p u n k ­ że w y ró w n a n e stawki płac. W innym bów d o p rodukcji żywności, a nie
cie F. p rzy p a d k u doszłoby do przemiesz­ książek. 6__
b C i E. czenia zasob ów pracy, g P o ż ą d a n a wielkość p r o d u k cji wynosi Brudzenie c h o d n ik a n a k ł a d a n a społe­
c A lokacji B o ra z G nie m o ż n a uznać c 2 : I. O N , przy cenie O L . K r a ń c o w y koszt czeństw o koszt, zmniejszając sumę uży-
za lepsze lub gorsze od alokacji A . f 2 , co odzwierciedla różnice k r a ń c o ­ społeczny z r ó w n ałb y się wówczas
W każd ym z tych p r z y p a d k ó w po ło ­ wej produkcyjności pracy, z k ra ń c o w ą korzyścią społeczną, I Jeżeli firm a X je s t „ b io rc ą c en y ” , l/n . d z ia ła
żenie jednej osoby ulega popraw ie, g A lo k ac ja ta jest efektyw na w sensie zw iązaną z p r o d u k c ją żywności. D o w w a ru n k a c h w o ln e j k o n k u re n c ji, to z ró w n u je
lecz kosztem drugiej osoby. Nie Pareta. Nie m a możliwości d o k o n a ­ stanu takiego m o ż n a by d o p r o w a ­ M P C z u ta rg ie m k ra ń c o w y m ró w n y m cenie
o znacza to, że społeczeństwu jest nia takiej realokacji zasobów , k t ó ­ o k re ś la n e j p rz e z k rz y w ą p o p y tu P>D\ w ybiera
dzić, w p ro w a d z a ją c p o d a te k od żyw­
w ięc p u n k t E (pr zy p. Z . M . ) .
obo jętne, który z p u n k tó w A , ra polepszyłaby sytuację społeczeń­ ności w w ysokości JL . II K o ry g u je m y b ię d n ą o d p o w ie d ź : K U J , p o d a n ą
B i G zostanie w y bra ny. O d p o w ia d a ­ stwa. w o ry g in a le . N a ry s. 15.3 p rz e jść z E d o ./ zw ięk ­
ją one trzem różnym sp o so b o m p o ­ T e m a t ten jest o m a w ia n y w p o d r o z ­ sza n a d w y ż k ę k o rz y śc i sp o łec z n e j n a d k o szte m
działu d ó b r; kry teriu m P a r e ta jest Jeżeli miałeś trudności ze z roz u m ie­ dziale 15.3 podręcznika. s p o łec z n y m o E F J ; je s t to w ięc d o d a tk o w y zysk
niem to k u w yw odów w tym zadaniu, to w r a c h u n k u sp o łec z n y m . O d w ro tn e przejście
n ie prz yd atne przy ich ocenie,
z. J d o E — lik w id u je te n z ysk, czyli o z n ac z a
d C. E.~ przeczytaj p onow nie podrozdział 15.2 4__ s tra tę E F J (a n ie E H J ) . P o r. a n a lo g ic z n y ry su n e k
i' A, B. G. p odręcznika. P o d o b n e za dan ie jest tam Sytuacje b, c i e w skaz ują n a istnienie 15.6 w p o d rę c z n ik u , gd zie je d n a k k rz y w a M S C
i 1). F, 11. o m ów ione bardziej szczegółowo. zakłócenia, k tó re p o w o d u je n iespraw ­ leży p o w y ż ej M P C (pr zy p. Z . M . ) .
208 Rozdział 15
tcczności osiąganej przez innych ludzi
lub zm uszając ich d o d b a n i a o czys­
tość. B r a k o p ła ty z a p o siadanie psa
będzie sprzyjał tr z y m a n iu większej licz­
by psów niż jest to społecznie p o ż ą d a ­
ne. Wielu e k o n o m is tó w uznałoby, że
podniesienie o p ła t jest lepszym rozw ią­
zaniem niż w y d aw an ie pozw oleń n a
posiadanie psa.
7 '
P o czą tk o w o , z ró w n u ją c pry w atny
koszt krań c o w y z u targiem krań c o w y m
{MFC Ml i ) przedsiębiorstw o wy­
tw arz a 7 je d n o s te k p ro d u k tu , a n a s tę p ­
nie ogranicza p r o d u k cję d o 3 je d n o ­
stek. Pełny ko sz t k ra ń c o w y z uwzględ­
nieniem p o d a t k u od zanieczyszczeń
r ó w n a się w ów czas uta rg o w i k r a ń c o ­
wemu. Prawidłowy jest zatem w aria nt a.
8__
I) i e: te sytuacje o d n o s z ą się b ezpo­
średnio d o k ry te riu m P areta .
9__
M u s z ą być spełnione wszystkie trzy
w arunki. Jeśli władze miejskie chcą
zwiększyć swoje d o c h o d y p o przez p o d ­
wyżkę op ła t za park o w an ie, to p o py t
na miejsca d o p a r k o w a n i a m usi być
nieelastyczny (w a ru n e k a). Jeżeli wła­
dze chcą r o zła d o w ać tlok na jezdni,
o zn acza to, że uznają, za celowe o g ra n i­
czenie d o ja z d ó w m ieszkańców d o cen­
tru m własnymi s a m o c h o d a m i (w a ru ­
nek li). W a r u n e k c idzie w parze
z a w tym sensie, że p o p y t będzie
nieelastyczny tylko wtedy, kiedy nie
będzie k o n k u ren c y jn y ch parkingów .
10
Przy w ystę p o w a n iu efektów zew nętrz­
nych społeczeństw o p o w in n o dążyć do
sytuacji, w której k ra ń c o w y koszt sp o ­ b ro b y tu d o m in u ją ro z w a ż a n ia n o rm a ty w n e , łączą
łeczny z ró w n a się z k r a ń c o w ą korzyści,ą się o n e z a n a liz ą p o z y ty w n ą {przyp. Z . M . ) .
społeczną. W p r zy p a d k u zanieczysz­
czeń śro d o w isk a należy p o ró w n a ć k o ­
rzyści oczekiw ane z ograniczenia zanie­
czyszczeń z kosztam i, k tó re w tym celu
trze b a ponieść. W y n ik a z tego, że cał­
kow ite wyeliminowanie zanieczyszczeń
nie m usi być stanem o p tym a ln ym .
Szersze wyjaśnienie tego zagadnienia
zaw iera p o dro zdział 15.5 podręcznika.
T ak /N ie
1. T a k 9.
2. T a k . Z ob. podro zd z iał 15.1 p o d ­
ręcznika.
3. Nie. Jeżeli choćby n a je dnym ry n ­
ku nie p an u je k o n k u re n c ja d o s k o ­
nała, zakłócenie to wystarcza, aby
nie dopuścić d o osiągnięcia efek­
tywności w sensie Pareta.
4. Nie. K o n c e p c ja rozw iązania „ d r u ­
giego po najlepszym ” mów i, że
lepiej rozłożyć zakłócenie n a wszy­
stkie gałęzie (zob. podrozdział 15.3
podręcznika).
5. T a k , jeśli przyjm iemy p o d a n ą
w pod ręczniku definicję z a w o d n o ­
ści r y n k u (zob. p odrozdział 15.4
podręcznika).
6 . T a k . Z o b. podrozdział 15.5 p o d ­
ręcznika.
7. T a k .
8 . Nie. Jest o d w ro tn ie (zob. p o d r o z ­
dział 15.6 podręcznika).
9. Nie.
10. Nie. O p ty m a ln y poziom zanieczy­
szczeń nie musi być równy zeru.
11. T a k . Z ob. p odrozdział 15.7 p o d ­
ręcznika.
12. T a k . Z ob. podrozdział 15.8 p o d ­
ręcznika.
N a le ż a ło b y d o d a ć , że c h o ć w e k o n o m ii d o ­
209 Wprowad zenie d o ekonom ii do brob ytu
13. Nie. Ż a d n a g o s p o d a r k a nie m oże płow nie s ta n o w ią główne źródło
sobie pozw olić n a tego rodzaju k w aśn y c h deszczów, ale nic jest to
p r i o r y t e t 111. p o g lą d bezsporny. Szersze o m ó ­
14. T a k 11. wienie tego za g ad n ien ia je st z a w a r ­
15. Wiele o sób uw aża, że zanieczysz­ te w ram ce 15.1 w podręczniku.
czenia e m ito w a n e przez elektrocie­
Problem]' do przemyślenia
10 W k a te g o ria c h e ty c z n y c h życie lu d z k ie s ta n o ­
wi n ie w ątp liw ie w a rto ś ć n a d rz ę d n ą . W k a te g o ­
riach e k o n o m ic z n y c h ś ro d k i i fu n d u s z e , ja k ie
1__
sp o łe c z e ń stw o m o ż e p o ś w ię c ić n a o c h ro n ę z d ro ­ E n erg ia atomowa, ciągle pozostaje k o n ­
w ia i życia lu d z k ie g o , są z aw sz e o g ra n ic z o n e . trow ersyjnym te m atem . Jest wiele ko sz­
W ż a d n y m ra z ie n ie p o w in n o to je d n a k z w a ln ia ć
tów oraz. korzyści pryw atnych i sp o ­
ludzi od s ta r a ń o z a p e w n ie n ie m a k s y m a ln e j i e fe ­
k ty w n ej o c h ro n y z d ro w ia i ż y cia {przyp. Z . M . ) .
łecznych, któ re należy uwzględnić, aby
11 T e g o typu o c e n y , o p ie ra ją c e się zw y k le n a ocena była n a p r a w d ę obiektyw na.
s z a c u n k a c h p rz e c ię tn e j w a rto ś c i p ra c y w y k o n y ­ Je dnym z celów tego rozdziału było
w an ej p rz e z c z ło w ie k a w cią g u ż y cia, z p o ­ stw orzenie ram pojęciowych um ożli­
trą c e n ie m p e w n y c h k o s z tó w s p o łe c z n y c h (w y­
wiających myślenie o tego typu p r o b ­
k s zta łc e n ie, o p ie k a m e d y c z n a itp .), są ry z y k o w ­
ne. R o z u m u ją c w ten s p o s ó b , m o ż n a by d o jś ć d o lemach.
w n io sk u , że w a rto ś ć życia, (i w a rto ś ć c zło w iek a )
zależy g łó w n ie od m ie js c a z a m ie s z k a n ia . W sz y st­ 2__
kie a sp e k ty ż y cia s p o łe c z n e g o m a ją o k re ś lo n y P rzyznanie praw własności o z n a cz ało ­
w y m ia r e k o n o m ic z n y ; z a n a liz ą e k o n o m ic z n ą
m arn y ró w n ie ż d o c z y n ie n ia p o z a s tre fą ściśle
by rów noczesne przyznanie tym lu­
g o s p o d a rc z ą (n p . e k o n o m ik a o św ia ty , k u ltu ry , dziom p r a w a d o o d sz k o d o w a n ia za
o c h ro n y z d ro w ia ). J e d n a k ż e w p r ó b a c h s to s o w a ­ udrękę. Być m oże za w andalizm kibi­
n ia ra c h u n k u e k o n o m ic z n e g o d o o c en y w a rto ści ców' zapłaciłby k lub piłkarski, a za
s a m o istn y c h , z w ła sz c z a n ie m a te ria ln y c h , n a le ży
n aruszanie sp o k o ju - - zachow ujący się
z a c h o w a ć u m ia r i o s tro ż n o ś ć , a n a d e w sz y stk o
w y strz eg a ć się w ą sk ie g o , u p ro s z c z o n e g o e k o n o - zbyt głośno sąsiedzi (zob. podrozdział
m iznui {przyp. Z . M . ) . 15.5 podręcznika).
M - - Ekonom ia. Zbiór /.atlaii

16
.Rozdział
Podatki i wydatki publiczne:
rola. państwa w alokacji zasobów
W rozdziale 15 dow iedzieliśm y się, że
p ró b y reg u lo w a n ia podziału d o ch o d u
n aro d o w eg o za p o m o c ą p o d a tk ó w od
tow arów m o g ą zakłócić d ziałan ie ry n ­
ku. W tym ro zd ziale przyjrzym y się
uw ażniej roli p a ń stw a w now oczesnej
g o sp o d a rc e rynkow ej, p o d a tk o m o raz
w ydatkom ' publicznym .
P o żąd a n y zak res interw encji p a ń ­
stw a w g o sp o d a rc e je st tem atem k o n ­
trow ersyjnym . W la tac h osiem dziesią­
tych w wielu k raja ch politycy o p o w ia­
dali się za zm niejszeniem w y d atk ó w
p aństw ow ych, co m iało um ożliw ić o b ­
niżkę poziom u o p o d a tk o w a n ia . S ta n o ­
w isko tak ie za jm o w a ła rn.in. Ma.rga.rct
T h a tc h e r, co w yw ario w piyw n a po lity ­
kę g o sp o d a rc z ą rzą d u brytyjskiego
w okresie sp raw o w an ia przez nią w ła­
dzy. W W ielkiej B rytanii istnieje pro­
gresywny' podatek łlocihmlowy: w m iarę
w zrostu d o ch o d ó w rośnie sto p a o p o d a t­
k ow ania. je d n y m z pierw szych p o su ­
nięć adm inisl racji prem ier T h a tc h e r by­
ło obniżenie staw ek p o d a tk u d o c h o d o ­
wego; d otyczyło to zw łaszcza osób
o w ysokich d o c h o d a c h .
Na p o czątk u lat osiem dziesiątych
w ydatki państw a w W ielkiej B rytanii
p rzekroczyły łącznic 40% d o c h o d u n a­
rodow ego, z czego najw iększa część
p rzy p ad ła n a o b ro n ę n a ro d o w ą , ośw ia­
tę. o c h ro n ę zd ro w ia o ra z św iadczenia
społeczne. N ależy o d ró ż n ić w ydatki
p ań stw a na z a k u p d ó b r i usług od
w y d atk ó w tran sfero w y ch (np. w y p łat
e m ery tu r, zasiłków d la b ezro b o tn y ch
oraz. innych św iadczeń społecznych —
przyp. tłum.). W y d ając pieniądze n a
za k u p d ó b r i usług, p aństw o an gażuje
rzadk ie zaso b y , k tó re w zw iązku z tym
nie m o g ą być użyte przez se k to r p ry ­
w a tn y 1. P łatn o ści tran sfero w e nie p o ­
ciągają. n a to m ia st za so b ą tak ich sk u t­
ków . Ich w ynikiem je st je d y n ie zm ian a
s tru k tu ry p odziału d o ch o d u m iędzy
ro zm aite grupy społeczne. W m iarę
w zrostu bezro b o cia w zrasta udział w y­
d a tk ó w tran sfero w y ch w ogólnej sum ie
w ydatk ó w p aństw a.
Po lekturze rozdziału 4 wiem y, że
niektó re ro d zaje w ydatków p ań stw a n a
d o b ra i usługi są uspraw iedliw ione. Jest
ta k n a przy k ład w p rzy p a d k u dóbr
publicznych -. T ru d n y m p ro b lem em jest
1 Jeżeli je d n a k p e w n a część z a s o b ó w g o s p o d a r­
czych (a p a ra tu w y tw ó rc z eg o , siły roboczej* ild .)
p o z o sta je n ie c z y n n a z p o w o d u n ie d o sta te c z n e g o
p o p y tu n a d o b r a i usługi z g ła sz a n e g o p rz e z
s e k to r p ry w a tn y , to w y d a tk i rz ą d o w e m o g ą d o ­
p o m ó c w ich u ru c h o m ie n iu , p rz y c z y n ia ją c się
w ten s p o s ó b d o z w ięk sz en ia o g ó ln e g o p o z io m u
p ro d u k c ji, d o c h o d ó w i z a tru d n ie n ia w g o s p o d a r ­
ce. N a ty m w ła śn ie p o le g a ła p o lity k a w ysokich
w y d a tk ó w b u d ż e to w y c h o p a rta n a d o k try n ie
k e y n esiz m u , s to s o w a n a w w ielu k ra ja c h k a p ita li­
sty cz n y c h od c za só w d ru g ie j w o jn y ś w iato w e j,
zw łaszcza w o k re s a c h k ry z y só w {przyp. Z . M . ) .
2 D o b re m p u b lic z n y m n a z y w a m y ta k ie d o b r o ,
z k tó re g o m o ż e je d n o c z e ś n ie k o rz y s ta ć w iele
o só b (h p . o b r o n a n a ro d o w a ). D o b ra p u b lic z n e
są o p ła c a n e z b u d ż e tu p a ń stw a (łu b b u d ż e tó w
21 1 P odatki i w ydatki publiczne: ro la p ań stw a w alokacji zasobów
kw estia p o żą d an e j ilości d ó b r p u b licz­
nych. W iem y ju ż , że o p ty m a ln ą , efek ­
tyw ną społecznie ilość d o b ra p u b licz­
nego w y zn acza zró w n an ie k rań co w eg o
kosztu sp o łeczn eg o z k ra ń c o w ą k o rzy ­
ścią społeczną. L ecz ja k obliczyć w a r­
tość k rań co w ej korzyści społecznej?
Pew nym w sk aźn ik iem opinii społecznej
na ten te m a t są k a ż d o ra z o w o w yniki
w yborów w ład z p u b liczn y ch , gdyż p ro ­
gram y w yborcze poszczeg ó ln y ch partii
p rzed staw iają m .in . ró żn e wizje w y d at­
ków b u d żeto w y ch .
D ru g a s tro n a teg o sam eg o za g ad n ie­
nia to problem dochodów budżetowych —
w edług jakich reg u ł p o w in ien być zb u ­
dow an y system p o d a tk o w y i ja k ie m o ż ­
liwości w ch o d zą tu w grę? S to so w an e
są trzy głów ne fo rm y o p o d a tk o w a n ia :
p o d atk i b ezp o śred n ie, p o śred n ie o raz
p o d a tk i od p o sia d an e g o m a ją tk u . P o ­
datki bezpośrednie o b e jm u ją p o d a tk i
d o ch o d o w e p ła co n e od d o ch o d ó w
z pracy i w łasności (czynsze, d y w id en ­
dy i od setk i). Podatki pośrednie to
p o d atk i od z a k u p u to w aró w i usług —
przede w szystkim p o d a te k od w artości
d o d an ej (V A T ), a ta k ż e specjalne p o ­
d atk i od k o n su m p cji ty to n iu i alk o h o lu
(akcyza — przyp. tłum.), o p łaty za
u ży tk o w an ie sa m o ch o d ó w i telew izo­
rów o ra z p o d a tk i i o p ła ty o b ciążające
k o n su m p cję d ó b r im p o rto w a n y c h 3.
W W ielkiej B ry tan ii n ajw ażn iejszą fo r­
s a m o rz ą d ó w lo k a ln y c h ), lecz n ie m u s z ą b y ć w y ­
tw a rz a n e p rze/, s e k to r p u b lic z n y ( p r z y p . Z . M . ) .
1 D o lipca 1993 r. g łó w n ą f o r m ą p o d a tk ó w
p o śre d n ic h w P o lsce by! p o d a te k o b ro to w y ,
z a s tą p io n y n a s tę p n ie p o d a tk ie m o d to w a ró w
i u sług, o p a rty m n a fo rm u le w a rto ś c i d o d a n e j.
P o n a d to , p o d o b n ie ja k w in n y c h k ra ja c h , w y­
s tęp u ją a k cy z y , o p ła ty c eln e o d to w a ró w im p o r ­
to w a n y c h o ra z ró ż n e p o d a tk i i o p ła ty sp ec ja ln e ,
np . od p o s ia d a n ia ś ro d k ó w tr a n s p o r tu . P rz y ­
k ła d a m i p o d a tk ó w m a ją tk o w y c h są: p o d a te k od
n ie ru c h o m o ś c i, p o d a te k od s p a d k ó w i d a ro w iz n
o ra z o p la ta s k a r b o w a o d n a b y c ia m ie s z k a n ia łub
sp rz ed a ż y u ż y w a n e g o s a m o c h o d u (przy p. Z . M . ) .
m ą podatków majątkowych je st p o d a ­
te k o d n ieru ch o m o ści.
P o d a te k d o ch o d o w y je st o p a rty n a
zasadzie zdolności płatniczej, co w y raża
tro sk ę o ró w n o ść p ionow ą. W p rzy p a d ­
ku progresyw nej stru k tu ry p o d a tk u
d o ch o d o w eg o w y so k o ść p o d a tk u d o
zap łacen ia zależy od p o zio m u d o c h o ­
dów : o d zw ierciedla to w łaśnie zasad ę
zd o ln o ści d o p łacen ia. A ltern aty w n y m
rozw iązan iem je st zasada korzyści,
zgo d n ie z k tó rą w y d atk i p ubliczne p o ­
w inni fin an so w ać ci, k tó rzy z nich
k o rzy sta ją . D o b ry m p rzy k ład em jest
p o d a te k d ro g o w y n a k ła d a n y n a w łaś­
cicieli sa m o ch o d ó w , dzięki k tó rem u
u ży tkow nicy d ró g przy czy n iają się do
ich u trz y m a n ia w należytym stanie.
Z a sa d a korzyści m o że niekiedy kłócić
się z z a sa d ą zdolności d o płacenia. N a
przykład ci, k tó rzy n a jp ra w d o p o d o b ­
niej sk o rzy stają z ubezpieczeń od bez­
ro b o cia, m o g ą nie być zd o ln i d o płace­
nia sk ła d ek ubezpieczeniow ych. R o z­
p o w szechnione w zorce konsum pcji
m o g ą spraw ić, że p o d a tk i n ak ład a n e
n a n iek tó re to w ary (np. piw o) d ziałają
degresyw nie.
Ciężar podatku (incidence o f a tux)
je st m ia rą fak ty czn eg o o b ciążen ia p o ­
d atk iem , łącznie z jeg o efektam i p o ­
średnim i. N a p rzy k ład , obciążenie p o ­
d atk iem od płac m o że ro z k ła d a ć się na
praco d aw cę i n a p rac o w n ik a. O gólnie
rzecz u jm u jąc ,'im m niej elasty czn a jest
krzy w a p o d aży i im bardziej elastycząa
je st k rzyw a p o p y tu n a d an e d o b ro ,
w tym w iększym sto p n iu ostateczny
ciężar p o d a tk u sp ad n ie raczej na
sprzedaw cę to w aru niż nu jego n a ­
byw cę 4.
4 1’rzy n ie e lasty c zn e j p o d a ż y i e la sty c z n y m p o p y ­
cie sp rz e d a w c y słab iej re a g u ją n a w p ro w a d z e n ie
p o d a tk u n iż n a b y w c y , to te ż n a n ic h sp a d n ie
g łó w n y c ię ż a r o p o d a tk o w a n ia . W p rz y p a d k u
c ałk o w icie szty w n e j p o d a ż y c ały cię ża r o p o d a t­
k o w a n ia s p a d a n a s p rz e d a w c ó w . Z a g a d n ie n ie to
212 R ozdział 16 213 P odatki i w ydatki publiczne: ro la p ań stw a w alokacji zasobów

M a jąc n a u w ad ze efektyw ność sp o ­ W ładze lo k aln e są o d p o w ied zialn e ... (e) p ro g re sja p o d a tk o w a p o n o sz ą jed n o stk i o w ysokich
łeczną, m o ż n a stw ierdzić, iż istnieje za św iadczenie wielu usług: od z a m ia ta ­ ... (f) d o b ro p u b liczn e d o c h o d a c h (k tó re „są w stanie
zw ykle pew ien ciężar własny opodat­ nia ulic do ośw iaty. P o za tym k o n ­ ... (g) p o d a te k od sp ó łek płacić” ).
kowania (deadwcight burden) 5. Je st on tro lu ją o ne pew ne dziedziny, np. w y k o ­ ... (h) p rzeciętn a s to p a p o d a tk u d o ­ 7. K alk u la c y jn e ceny d o m ó w m iesz­
najm niejszy w ów czas, gdy krzy w a p o ­ rzystanie g ru n tó w . W latach osiem dzie­ ch o d o w eg o k aln y ch i innych b u d y n k ó w sto s o ­
d aży lub krzy w a p o p y tu je st b ardzo siątych i dziew ięćdziesiątych finanse ... (i) p o d a te k p o śred n i w ane w ra m a c h obow iązu jąceg o
nieelastyczna; w W ielkiej B rytanii d o ­ w ład z lo k aln y ch były przed m io tem ... (j) p ra w a strefo w e w pew nym okresie w W ielkiej B ry­
tyczy to tak ich d ó b r ja k alk o h o l i ty to ń w ielu dyskusji. Z modelu Tiebouta w y­ ... (k) ciężar p o d a tk u tanii system u p o d atk o w e g o ja k o
(sztyw ny p o p y t) o ra z r o p a z M o rz a nika, że efektyw ny ro zd ział zaso b ó w ... (1) d o b ro społecznie p o ż ą d a n e p o d sta w a d o o b lic za n ia z o b o w ią­
P ó łn o cn eg o (sztyw n a p odaż). W pew ­ m o ż n a o siąg n ąć p o p rzez k o n k u ren c ję ... (m) k rzy w a LalTera zań o só b i p rzed sięb io rstw z ty tu łu
nych p rz y p a d k a c h p o d a te k n a k ła d a n y sto su n k o w o m ały ch lok aln y ch je d n o ­ ,,..(n ) p o d atek b ezp o śred n i p o d a tk u od nieruchom ości.
na o k reślo n y to w a r m oże przyczynić stek adm in istracy jn y ch . Z kolei an a liz a ... (o) k ra ń c o w a s to p a p o d a tk u 8. P ra w a o k reślające d o p u szczaln y
się d o o g ran ic ze n ia n ie p o żą d an y c h efe­ ek o n o m icz n a efektów zew nętrznych ... (p) m o d e l T ie b o u ta sp o só b u ży tk o w a n ia g ru n tó w na
k tó w zew nętrznych, n p . w p rzy p a d k u p o k azu je, że w iększe je d n o stk i u m o ż­ ... (q) z a sa d a korzyści k o n k re tn y m o b szarze geograficz­
p ap ierosów . liw iają osiągnięcie większej efek ty w n o ­ ... (r) w arto ść p o d le g a ją c a o p o d a t­ nym .
Jakie byłyby skutki zmniejszenia udzia­ ści dzięki in ternalizacji tych efektów . k o w an iu 9. Z asa d a o k reśla ją ca stru k tu rę o p o ­
łu p a ń stw a w g o sp o d arce? Z m niejsze­ W p ro w ad z o n y w W ielkiej B rytanii w ... (s) ciężar w łasny p o d a tk u d a tk o w a n ia , zgo d n ie z k tó rą osoby
nie w y d atk ó w budżeto w y ch uw o ln iło ­ 1990 r. (a w Szkocji w 1989 r.) p o d a te k ... (t) p o d a te k m a ją tk o w y od n o szące w iększe korzyści z wy­
by część za so b ó w zużyw anych d o tej po głów ny (poll ta x) je st k ro k iem w kie­ ... (u) d eg resja p o d a tk o w a d a tk ó w publiczn y ch pow inny p ła­
p o ry p rzez se k to r pań stw o w y . N ie k tó ­ ru n k u w skazanym przez T ie b o u ta. J e ­ ... (v) z a s a d a zd o ln o ści płatniczej cić o d p o w ied n io wyższe p o d atk i.
rzy tw ierdzą, że se k to r p ry w a tn y w y k o ­ go p o d sta w o w ą fu n k cją było zapew nie­ 10. P o d a te k n ależny z d o d atk o w e j je d ­
rzy stałby je w sp o só b bardziej efektyw ­ nie finansow ej au to n o m ii w ładzom sa­ 1. S tru k tu ra o p o d a tk o w a n ia , w k tó ­ n o stk i d o c h o d u , w yrażony w o d ­
ny. Z dan iem w ielu ek o n o m istó w o b ­ m o rząd o w y m . W k ró tce zastąpi! go p o ­ rej sto p a o p o d a tk o w a n ia w zrasta setk ach p rzy ro stu d o ch o d u .
niżki p o d a tk ó w m ogłyby zm niejszyć d a te k k o m u n a ln y (council tax) — p o ­ w raz ze w zrostem p o zio m u d o ­ 11. P o d a te k o b ciążający w ydatki na.
m a rn o tra w s tw o za so b ó w — np. o b n iż­ d a te k m a jątk o w y — uzależniony je d ­ cho d u . z a k u p d ó b r i usług.
ka p o d a tk u d o c h o d o w e g o d o p ro w a d z i­ n a k d o pew nego sto p n ia od w ielkości 2. S tra ta sp o łe cz n a zw iązan a z w p ro ­ 12. P rz ek a z pieniężny z b u d żetu p a ń ­
łaby d o w zrostu z a tru d n ie n ia . N ie k tó ­ d o c h o d u i ro zm iaró w g o sp o d a rstw a w adzeniem p o d a tk u , k tó ry — za­ stw a, k tó ry nie je st pożyczką b ąd ź
rzy au to rz y su g eru ją, że w zro st z a tru d ­ d om ow eg o . > k łó cając d ziała n ie m e ch an izm u zapłat;) za n ab y w an e d o b ro lub
nienia byłby n a tyle znaczący, że o sta ­ ry n k o w eg o p o w o d u je n iek o ­ usługę, lecz jed n o stro n n y m , bez­
tecznie d o p ro w a d z iłb y d o w zrostu rzystną. zm ianę alo k acji zaso b ó w . zw ro tn y m św iadczeniem ; środek
w pływ ów p o d a tk o w y c h 3. K rzy w a o p isu jąc a zależność m ię­ red y stry b u cji d o c h o d ó w 7.
Pojęcia i określenia dzy slopt) o p o d a tk o w a n ia a su m ą 13. D o b ro , z k tó reg o m o że rów n o cześ­
je s t w y ja śn io n e w ro z d z ia le 4 p o d rę c z n ik a w pływ ów pod a tk ow ych. nie k o rzy stać wielu ludzi (opłacone
ra m k a 4.1 (p rzy p. Z, .Mi). K a ż d e m u z pojęć oznaczo n y ch literam i 4. P o d a te k od w arto ści p o siad an y ch z reguły z fund u szy p u blicznych -...
5 N ą w p ro w a d z e n iu p o d a tk u o b c ią ż a ją c e g o cen ę (b ąd ź n ab y w a n y ch lub zbyw anych) przyp. tłum.).
przy p o rzą d k u j o d p o w ied n ie o kreślenie
to w a ru traci n a b y w c a i/lu b s p rz e d a w c a . O p ró c z 14. M o d el o p isujący fu n k cjo n o w an ie
o znaczon e liczbą: sk ła d n ik ó w m a ją tk u , a. nie od d o ­
le g o w y stę p u je c zy sta s tr a ta sp o łe c z n a , z w a n a
cię ż a re m w ła sn y m (m a rtw y m c ię ża re m ) o p o d a t­ ch o d ó w z ty tu łu ich p o siad an ia w ładz lo k aln y ch , nazyw any czasem
k o w a n ia , z w ią z a n a ze z m n ie jsz e n ie m p ro d u k c ji .... (a) p o d a te k od w artości d o d an ej (np. p o d a te k od n ieru ch o m o ści m o d elem „niew idzialnej sto p y ” .
i k o n s u m p c ji d a n e g o d o b r a . N a w p ro w a d z e n iu
(V A T ) i p o d a te k od p rzen iesien ia praw 15. P o d a te k lo k aln y w W ielkiej B ry ta­
p o d a tk u z y sk u je n a to m ia s t s k a r b p a ń s tw a , k tó ry nii uw zględniający p o sia d an y m a­
.... (b) p ła tn o ść tran sfe ro w a (tran sfer m ajątk o w y ch ),
m o ż e p rz e z n a c z y ć z e b r a n e ś ro d k i n a ró ż n e cele
b udżetow y) 5. System o p o d a tk o w a n ia , w k tórym ją te k , w ysokość d o c h o d u i stan
p u b lic z n e.
6 N ie m o ż n a je d n a k z a p o m in a ć , że z m n iejszen ie .... (c) d o b ro p ry w atn e p rzeciętn a s to p a o p o d a tk o w a n ia rodziny.
a k ty w n o śc i g o s p o d a rc z e j p a ń s tw a , a zw łaszcza .... (d) p o d a te k k o m u n a ln y o b n iż a się w m ia rę w zro stu p o zio ­ 16. P łaco n y przez spółki p o d a te k od
zm n iejszen iu w y d a tk ó w b u d ż e to w y c h , m u s ia ło b y m u d o ch o d u . zysku, k tó reg o podstawa) są zyski
d o p ro w a d z ić d o o g ra n ic z e n ia z a k re s u i sk ali
k u s y jn ą je s t z a te m z a k re s 1 fo rm y u d z ia łu p a ń ­
6. Z a sa d a o k reśla ją ca s tru k tu rę o p o ­
u słu g p u b lic z n y c h , z k tó ry c h k o rz y s ta m y w szyscy
i bez k tó ry c h tr u d n o w y o b ra z ić so b ie fu n k c jo n o ­ s tw a w g o s p o d a rc e , a n ie s a m a z a s a d a u d z ia łu d a tk o w a n ia , zg o d n ie z k tó r ą n a j­ 7 D efinicji] p o c h o d z i od re d a k c ji w y d a n ia p o l­
w a n ie w sp ó łcz e sn y c h s p o łe c z e ń stw . S p r a w ą d y s- (pr zy p. Z . M . ) . większy ciężar o p o d a tk o w a n ia sk ieg o (przyp. Z . M . ) .
214 Rozdział iń 215 P odatki i w ydatki publiczne: ro la p ań stw a w alokacji zasobów

po ¡¡otrąceniu am o rty zac ji o raz o d ­ n a u dział w pływ ów z poszczególnych M S B u k azu je k ra ń c o w ą k o rzy ść sp o ­

setek od pożyczonego k ap itału .
17. N ależność p a ń stw a z ty tu łu p o d a t­
ku d o c h o d o w e g o w y ra ż o n a ja k o
od setek sum y d o c h o d ó w p o d le g a­
jących o p o d a tk o w a n iu .
I 8. P o d a te k nało żo n y b ezp o śred n io na
d o ch ó d .
19. D o b ro , k tó re zdaniem społeczeń­
stw a pow inien p o sia d a ć (lub z k tó ­
rego pow inien k o rzy sta ć — przyp.
tłum.) k ażdy obyw atel, bez w zglę­
du na to, czy tego p rag n ie czy
nie.
20. P o d a te k od sprzed aży , p o b ieran y
w rożnych sta d ia c h procesu p ro d u ­
kcji i d y stry b u cji, liczony od w a rto ­
ści d o d an e j.
21. D o b ro , k tó re służy jed n ej osobie
(i n ab y w a n e zw ykle przez tę o so ­
bę przyp. tłum.), nie m oże być
jed nocześnie w ykorzystyw ane przez
inne osoby.
22. M iara Taktycznego ciężaru o p o d a t­
kow an ia, p o n o sz o n eg o przez ró ż ­
nych ludzi, przy uw zględnieniu p o ­
średnich i b ezp o śred n ich sk u tk ó w
p o d a tk u .
Zadania
u K o rz y sta ją c z d an y c h z tablicy 16.4
w p o d ręc zn ik u , n arysuj w ykres p o ­
kazujący s tru k tu rę w y d atk ó w p a ń ­
stw ow ych o ra z w pływ ów p o d a tk o ­
wych w W ielkiej B rytanii,
li M a rg a re t T h a tc h cr o p ie ra ła sw ą p o ­
litykę gospodarczą, n a filozofii, k tó ­
rej p o d sta w ą je st z a sa d a w olności
w yborów je d n o stk i. D o pew nego
stopnia, u z a sa d n ia ło to o b n iżan ie p o ­
d a tk ó w bezp o śred n ich . N a p o d sta ­
wie w ykresu om ów , ja k w płynęło to
rodzajów ' p o d atk ó w ,
e Ja k ie zm iany n astąp iły w stru k tu rz e
w y d atk ó w i d o ch o d ó w b u dżetow ych
n a p o czątk u łat osiem dziesiątych
pod w pływ em w zro stu bezrobocia?
2__
P rzyjm ijm y, że w p ro w ad zo n o p o d a te k
d o ch o d o w y o jed n o litej sto p ie w w yso­
kości 30% od n adw yżki d o ch o d ó w
p o n ad 5000£ (system A).
a O blicz k rań co w e i p rzeciętne sto p y
o p o d a tk o w a n ia d la n astęp u jący ch
p o zio m ó w d o ch o d u :
(I) 3 000£
(II) 9 000£
(III) 12 000£
(IV ) 20 000£
b Czy p o d a te k ten je st progresyw ny,
czy degresyw ny?
Z ałó żm y teraz, że s tru k tu ra o p o d a t­
k o w an ia zo stała nieco zm ien io n a. N a d ­
w yżka d o c h o d u p o n ad 5000£ je st o p o ­
d a tk o w a n a n ad a l w edług stopy 3 0% ,
lecz od n adw yżki d o ch o d u p o n ad
10000£ s to p a o p o d a tk o w a n ia w zrasta
d o 50% (system B).
c O blicz k rań co w e i przeciętne sto p y
o p o d a tk o w a n ia d la tych sam ych p o ­
ziom ów d o ch o d u ,
d Czy now y p o d a te k jest bardziej, czy
też m niej p rogresyw ny niż p o d atek
o b o w iązu jący p o przednio?
3___
Z ad a n ie dotyczy ry n k u „czy steg o ” d o ­
b ra publicznego. N a ry su n k u 16.1
krzyw e D i o raz D 2 p rze d staw ia ją p o ­
pyt dw óch osó b n a to d o b ro . Z a k ła d a ­
m y, żc k rzy w a p o p y tu p o k azu je w iel­
kość krańcow ej korzyści pryw atnej
z kon su m p cji o statn iej je d n o stk i d o b ra .
L in ia M C p o k azu je p ry w atn y i społecz­
ny koszt k rań co w y w y tw o rzen ia d o b ra .
Rysunek 16.1. R ynek „ c zy ste g o ” doltra
łeczną cz e rp a n ą z k o n su m p cji tego p r o ­
publicznego
d u k tu .
Rysunek 16.2. E fekt zew nętrzny produkcji
a J a k p o w in n a k sz ta łto w a ć się relacja
m iędzy D D a D 1 i D.„ jeżeli p ro sta
1)1) ilu stru je k ra ń c o w ą k o rzy ść sp o ­
łeczną u zy sk iw an ą dzięki tem u do-
bru?
I) J a k p ierw sza o so b a o cen ia w arto ść
je d n o stk i tego d o b ra , jeżeli w ielkość
p ro d u k cji w ynosi OF>.
c Jeśli za je d n o stk ę d o b ra o s o b a pierw ­
sza rzeczyw iście płaci tę k w o tę, to ile
będzie m u sia ła zap łacić o so b a d ru g a?
d Ile w ynosi k ra ń c o w a k o rzy ść sp o ­
łeczna p ro d u k c ji O F je d n o s te k tego
d o b ra?
e J a k w tej sy tu acji k sz tałtu je się sto s u ­
nek k rań co w ej k o rzy ści społecznej
d o k rań c o w e g o k o sz tu społecznego?
f Ile w ynosi o p ty m a ln a , ze społecz­
nego p u n k tu w idzenia, ilość tego
d o b ra?
4 ___
N a ry su n k u 16.2 p o k a z a n y je st ry n ek
p ro d u k tu , n a k tó ry m w y stęp u je n eg a­
tyw ny p ro d u k cy jn y efekt zew nętrzny,
po w o d u jący , że k rań c o w y k o sz t sp o ­
łeczny ( M S C ) p rzew yższa w ysokość
krańcow ego k o sztu p ry w atn eg o (M F C ).
a J a k a ilość p ro d u k tu zo stan ie w ytw o­
rzo n a , jeżeli w ielkość p ro d u k cji nie
je st regulow ana?
b Ile w ynosi społecznie efektyw na wiel­
kość p ro d u k cji?
c J a k ą s tra tę poniesie społeczeństw o,
jeżeli o w ielkości p ro d u k cji będzie
decy d o w ać m ech an izm rynkow y?
d J a k a p o w in n a być w ysokość p o d a t­
k u n ało żo n eg o n a ten p ro d u k t, aby
w ielkość p ro d u k cji o d p o w ia d a ła p o ­
ziom ow i społecznie efektyw nem u?
e P o d aj przy k ład sytuacji, w której
an a liz a tego ty p u m o że m ieć z a sto so ­
w anie.
5 ___
P rzed sięb io rstw o w y tw arzające pew ne
d o b ro p o n o si k oszty, k tó re nie są ró w ­
ne k o szto m społecznym . K ieru ją c się
tro sk ą o d o b ro b y t społeczny rząd
m oże:
a) o p o d a tk o w a ć p rzed sięb io rstw o , je ­
żeli k o sz t społeczny je st m niejszy niż
jeg o k o sz t p ry w atn y ,
 216 R ozdział 16
b) udzielać d o ta cji p rzed sięb io rstw u ,
jeżeli k oszt społeczny przew yższa
jeg o k o szt p ry w a tn y ,
c) o p o d a tk o w a ć p rze d sięb io rstw o , je ­
żeli koszt społeczny przew yższa jego
k oszt p ry w a tn y ,
d) udzielić d o tacji innym p rze d sięb io r­
stw om d ziałający m w tej sam ej gałę­
zi, jeżeli p o n o sz o n e przez nie k oszty
są m niejsze niż k o szt społeczny.
W sk aż w łaściw ą odpow iedź.
6__
R ysunek 16.3 p o k a z u je sytuację p o ­
w stałą na ry n k u pracy.
Rysunek 16.3. P od atek od wynagrodzeń
D D je st lin ią p o p y tu n a pracę; S S a
S S h o raz S S C to linie p o d a ż y p rac y (na
razie je d n a k z a p o m n ij o istnieniu linii
S S J . N a osi pionow ej za zn aczo n o p ła ­
cę b ru tto . Z ałó żm y , że w p ro w ad zo n o
p o d a te k od w y n ag ro d zeń ,
a K tó ra z krzyw ych SS„ i SS,, p o k a z u ­
je p o d a ż pracy przed, a k tó r a po
w p ro w ad zen iu o p o d a tk o w a n ia ?
I) W sk aż sta n rów n ow agi n a tym ry n ­
ku w sytu acji, kiedy nie m a p o ­
d a tk u .
c J a k pod w pływ em p o d a tk u zm ieni
się liczba p rzep raco w an y ch godzin?
d Ile w ynosi p łaca b ru tto o fero w a n a
p rzez p rzedsiębiorstw a?
e Ile w ynosi p ła ca n etto , k tó rą o trz y ­
m u ją pracow nicy?
f W skaż o b sz ar o d p o w iad ający w pły­
w om z o p o d a tk o w a n ia ,
g W sk aż p o le ilustrujące ciężar w łasny
o p o d a tk o w a n ia ,
h W skaż p o la o d p o w iad ające ciężaro ­
wi o p o d a tk o w a n ia p rzy p ad ającem u
n a p rac o b io rc ó w i n a praco d aw có w .
A te ra z załóżm y, że p o d aż p racy je st
d o sk o n a le nieelastyczna, co p o k azu je
linia S S C. W p ro w ad z o n y zo staje p o d a ­
tek o w ysokości AC.
i Ile w ynosi p ła ca w y p łacan a przez
przed sięb io rstw a?
j Ile w ynosi płaca, k tó rą o trzy m u ją
p racow nicy?
k K tó ry o b sz ar o d p o w iad a w pływ om
z o p o d atk o w a n ia ?
ł K tó re p o le w y raża ciężar w łasny
o p o d a tk o w a n ia ?
m W skaż ciężar o p o d a tk o w a n ia s p o ­
czyw ający n a p rac o b io rc ac h i p ra c o ­
daw cach.
R ząd przek azu je św iadczenie pew nych
usług pub liczn y ch w gestię w ładz lo k a l­
nych w raz z u p raw n ien iam i d o o rg a n i­
zo w a n ia system u fin an so w a n ia tej d zia­
łalności. Z m o d elu T ie b o u ta w ynika, że
je d n o stk i ad m in istracy jn e p o w inny być
niew ielkie, je d n a k an aliza efektów ze­
w n ętrzny ch w skazuje, że p o w inny być
o n e w zględnie duże. K tó ry z arg u m e n ­
tów w spiera w nioski T ie b o u ta?
a L udzie są ró żn i i nie chcą być tr a k to ­
w ani w ten sam sposób,
b Z udziału w k o n su m p cji d ó b r p u b ­
licznych nie sp o só b n ik o g o wy­
kluczyć.
217 P odatki i w ydatki publiczne: rola p ań stw a w alokacji zasobów
c N ie je st łatw o ró żn ic o w ać o p ła ty za
k o rzy stan ie z usług ta k ic h in sty tu cji,
jak galerie sztuki.
(1 L udzie u w ażają, że w ład ze cen­
traln e są d a le k o i nie ro zu m ieją ich
potrzeb.
c M ieszkańcy korzystają, przede w szyst­
kim z usług p u b liczn y ch d o s ta rc z a ­
nych p rzez w y b ran e przez nich w ła­
dze lokalne,
f W iększe je d n o stk i ad m in istracy jn e
u m ożliw iają in tern alizację efektów
zew nętrznych,
g M niejsze je d n o stk i ad m in istracy jn e
um ożliw iają p rze k aza n ie p ra w a do
d ec y d o w an ia b ez p o śred n io w ręce
m ieszkańców .
Tak/Nie
1. ________ O d 1956 r. p ła tn o śc i tr a n ­
sferow e b u d że tu p a ń stw a w W iel­
kiej B ry tan ii w zrastają szybciej od
d o ch o d u n a ro d o w e g o .'
2. ________ P o d a te k d o c h o d o w y jest
progresyw ny, gdy k ra ń c o w a sto p a
o p o d a tk o w a n ia je st w yższa od s to ­
py przeciętnej.
3 . ________ N ajp o w ażn iejszy m ź ró d ­
łem d o c h o d ó w b u d że tu p ań stw a
w W ielkiej B ry tan ii w 1991 r. były
p o d a tk i od to w aró w i usług.
4. M e cz p iłk a rsk i jest. d o b ­
rem p u blicznym .
5. ________ W y p łaty z ty tu łu u b ez p ie­
czeń społecznych o b n iż ają efek ty w ­
ność g o sp o d a rk i, p o n iew aż p o c h ła ­
niają zaso b y , k tó re zo stały b y efek ­
tyw niej w y k o rz y sta n e w sek to rze
pry w atn y m .
6. ________ P o g łó w n e było ro d zajem
p o d a tk u m a ją tk o w e g o .
7. ________ D o b ra p u b liczn e to d o b ­
ra w y tw o rzo n e przez p ań stw o .
8. ___ ___ P o d sta w o w ą z a sa d ą wy­
m ia ru p o d a tk u d o ch o d o w e g o jest
zasada, korzyści.
9. ______ _ P o d a te k od w y ro b ó w ty ­
to n io w y ch przyjm uje sto p n io w o
ch a ra k te r d egresyw n y .
10. K rzy w a L aftera p o k az u ­
je, że w k ra ja c h o w ysokich p o d a t­
k ach o b n iż k a stó p o p o d atk o w a n iu
zw iększyłaby sum ę wpływów' p o ­
d atk o w y ch .
11. Celem w p ro w ad zen ia po-
• głów nego w W ielkiej B rytanii było
zw iększenie m ożliw ości fin an so ­
wych w ład z lo k aln y ch .
12 . T eo ria „n iew idzialnej s to ­
p y ” sugeruje, że n ajh ard ziej efek­
tywnie są d u że je d n o stk i ad m in i­
stracyjne.
Problemy do przemyślenia
1
Ja k i w pływ n a p o d ział dochodów ' w y­
w arło b y przejście od system u p o d a t­
ków' b ezp o śred n ich do p o d atk ó w p o ­
średnich?
2___
P ró b u ją c u p o ra ć się z p ro b lem em efek­
tó w zew n ętrzn y ch , rząd m o że sięgnąć
po ró żn e śro d k i. Po pierw sze, m oże
o d d ziały w ać n a p o d a ż tow arów ' p o ­
przez lim ito w an ie p ro d u k cji lub udzie­
lanie licencji. In n y m ro zw iązan iem jest
o d d ziały w an ie n a cenę ry n k o w ą , bez­
po śred n io lub za pom ocą, p o d atk ó w .
T o zad an ie doty czy sytuacji, w której
w ybór jed n ej z tych m eto d staje się
isto tn y , a w ładze nie mają. pełnej in ­
fo rm acji o w aru n k ac h istniejących
n a ry n k u . Z aczn ijm y od analizy
ry su n k u 16.4.
218 R ozdział 16 219 P odatki i w ydatki publiczne: ro la p ań stw a w alokacji zasobów

R ysunek 16.4. C o reg u lo w ać: cenę czy w ielkość

m y, iż w ładze znają położenie krzywej D
p r o d u k c ji? i wiedzą., że k rań co w e koszty społeczne
(.M S C ) są w yższe od p ry w atn eg o k o sz­
tu k rań co w eg o (.M P C ), lecz nie zn a ją
d o k ła d n eg o przebiegu linii M S C . Z a ­
łóżm y, żc w ładze sąd zą, iż linią k o sztu
społecznego je st M S C , choć w rzeczy­
w istości chodzi o linię M S C a.
a W sk aż p o ż ą d a n ą z p u n k tu w idzenia
in teresu społecznego cenę i w ielkość
p ro d u k cji.
1» J a k ą k o m b in ację tych w ielkości b ę­ Odpowiedzi i komentarze
dzie p ró b o w a ł osiąg n ąć rząd?
c W sk aż w ielkość czystej straty sp o ­ Pojęcia i określenia R ysunek A l 6.1. Struktura w ydatków i dochodów
łecznej w p rzy p ad k u , kiedy w ładze budżetu państwa w W ielkiej B rytanii w 1991 r.
zd ecy d u ją się b ezp o śred n io ustalić 7 13 19
1 (e) (r) (0 (1)
w ysokość ceny. 8 14 20 (a)
2 (s) (ł) (P) W YD A TK I BUDŻETU PAŃSTW A
d W sk aż w ielkość czystej stra ty sp o ­ 9 15 21 (c)
3 (m ) (q) (d)
łecznej w p rzy p ad k u , kiedy w ładze 4 10 16 22 (k) Inne płatności
(0 (o) (e)
zd ecy d u ją się bezp o śred n io ustalić 5 11 17
(u) (i) (h)
w ielkość p ro d u k cji, 6 12 18 (n)
(V ) (b)
e Czy to , ja k a p o lity k a zo stan ie z a ­
R ysunek 16.5. C o reg u lo w ać: cenę czy w ielkość sto so w a n a, je st istotne?
pniilok ej i? Zadania
A te ra z załóżm y, że w ładze zn ają rze­
czyw isty poziom społecznego k o sztu
k rań co w eg o (na ry su n k u 16.5 o d p o ­ 1___
w iad a m u linia M S C ) , lecz b rak u je im a Z o b . ry su n ek A 16.1.
inform acji o popycie ry nkow ym . F a k ­ b W zrósł u dział p o d a tk ó w p o śred n ich ,
tyczn ą w ielkość p o p y tu opisuje n a ry­ a obniżył się u d ział p o d a tk ó w b ezp o ­
su n k u linia D tt, a w ładze sąd zą, że średnich, zw łaszcza p o d a tk u d o c h o ­ N akłady Inne w yd a tki bieżące
chodzi o linię Df,. dow ego. N a p rz y k ła d , ju ż w 1979 r., in w estycyjne (ii.-4% ) ( U>, l% )
w pierw szym ro k u rzą d ó w M . T h a ­
f J a k a cen a i ja k a w ielkość p ro d u k cji tcher, o b n iż o n o sto p ę p o d a tk u d o ­ DOCHODY BUDŻETU PAŃSTW A
są społecznie p o żądane? ch o d o w eg o , w p ro w a d za jąc je d n o ­
Składki Podatek pog lów ny (3.9% )
g D o u sta le n ia jak iej ceny i ilości bę­ cześnie p o d w y żk ę V A T . A zatem
dzie zm ierzał rząd? w p o ró w n a n iu z 1978 r. n a s tą p iło
li W sk aż w ielkość czystej straty sp o ­ zw iększenie u d ziału p o d a tk u d o c h o ­
łecznej w p rzy p ad k u , kiedy w ładze dow ego i zm niejszenie u d ziału p o d a ­
zd ecy d u ją się b ezp o śred n io ustalić tk ó w p o śre d n ic h (od to w aró w
cenę. i usług).
i W skaż w ielkość czystej straty sp o ­ c Po stro n ie w y d atk ó w b u dżetow ych
łecznej w p rzy p a d k u , kiedy w ładze w zrosły w ypłaty zasiłków z ty tu łu
zd ecy d u ją się b ezp o śred n io ustalić ubezpieczeń spo łeczn y ch . P o stro n ie
w ielkość p ro d u k cji, d o c h o d ó w b u d że to w y ch n a s tą p ił pe­
D jest krzyw ą popyLu, a M P C linią j Czy to , ja k a p o lity k a zo stan ie z a ­ w ien sp a d ek w pływ ów z p o d a tk u
pryw atnego kosztu krańcow ego. Z ałóż­ sto so w a n a, je st istotne? d o ch o d o w eg o .
220 R ozdział 16 22 1 P odatki i w y datki publiczne: ro la p ań stw a w alokacji zasobów

2__
Z o b . tablicę A l 6.1.
Oba. system y są progresyw ne: prze­
ciętne sto p y o p o d a tk o w a n ia w zrastają
w raz ze w zrostem d o c h o d u . Z g o d n ie
z tym , co p o d p o w ia d a intu icja, sys­
tem B je st bardziej progresyw ny, gdyż
p rzeciętne sto p y o p o d a tk o w a n ia ro sn ą
tu szybciej.
Tablica A16.1. Krańcowe i przeciętne stopy opodatkowania dochodów
S y ste m A (p o d a te k 3 0 % od n a d w y ż k i
p o n a d 5 000£)
D o c h ó d (JC)
s to p a k ra ń c o w a s to p a p rz e c ię tn a
(% ) (% )
.1000 0 0
9000 30 13,3
120 0 0 30 17,5
20000
30 22,5
3___
a P oniew aż je st to „c zy ste” d o b ro p u ­
bliczne, k o rzy sta n ie z niego przez
jednego k o n su m e n ta nie u tru d n ia
k onsum pcji innym . K ra ń c o w a k o ­
rzyść sp o łeczn a D D pow in n a być
zatem p io n o w ą su m ą i D 2.
I) D la oso b y pierw szej w arto ść je d n o ­
stki d o b ra ró w n a się O A .
c Jeśli o so b a pierw sza rzeczyw iście za­
płaci za to d o b ro O A , to o so b a
d ru g a nie m u si ju ż nic płacić. Je d n ą
z cech d o b r a p ublicznego je st to, że
n ik o g o nic d a się w ykluczyć z u d zia­
łu w jego k o n su m p c ji. N a tym w łaś­
nie polega isto ta „ p ro b le m u g ap o w i­
c z a ” , zw iązanego z istnieniem d ó b r
publicznych,
d K ra ń c o w a ko rzy ść społeczna jest
w y zn aczo n a p rzez p ro s tą D D , czyli
w ynosi OE.
e W p u n k cie tym k o sz t k rań c o w y w y­
nosi O B, czyli zn acznie m niej niż
k rań co w a k orzyść społeczna, z czego a nie p ry w atn y ch . P o d a te k w w yso­ rat C iężar o p o d a tk o w a n ia w całości
w ynika, że w y tw arzan a je st za m a ła kości G J spełn iłb y to zad an ie, sp a d a n a p raco w n ik ó w .
ilość tego d o b ra, c Jed n y m z w ielu p rzy k ła d ó w je st za­
f OG, gdyż przy tej ilości k ra ń c o w a nieczyszczenie śro d o w isk a lub z a tło ­ 7
k orzy ść spo łeczn a ró w n a je st k r a ń ­ czenie ulic. W zasadzie najw ażn iejsze arg u m en ty
cow em u kosztow i. zaw ierają opinie f i g. M o d el T iebouta.
p o d k re śla znaczenie sw o b o d y w yboru
Szczegółow e objaśnienie k ateg o rii d ó b r 5___ je d n o ste k . Je st o n a większa, w m ałych
publicznych i dóbr p o żą d an y c h W sytuacji gdy k oszty społeczne są. je d n o s tk a c h ad m in istracy jn y ch (g).
niższe niż k o szty p ry w a tn e , w ystąpi M ożem y uznać, że opinie a, «1 i e w spie­
ten d en cja d o w y tw arza n ia za m alej rają, te n p o g lą d . Je d n a k d o b ra p ublicz­
ilości d an e g o p ro d u k tu . W łaściw ym ne ze swej n a tu ry uniem ożliw iają, wy­
rozw iązaniem m o że być su b sy d iu m kluczenie in n y ch o só b z u działu w k o n ­
S ystem 11 (p o d a te k 3 0 % o d n a d w y żk i (d o tacja) d la p rze d sięb io rstw a. R o z­ sum pcji (li), co sp raw ia, że kiedy o b ­
p o n a d 5000£ i 5 0 % od n a d w y ż k i p o n a d
w iązanie a) m ia ło b y o d w ro tn y sk u tek . szar ad m in istracy jn y jest sto su n k o w o
10 ()()()£
Jeśli n a to m ia st koszty społeczne p rze­ m ały, m ieszkańcy innych obszarów rów ­
s to p a krańcow a. s to p a p rz e c ię tn a wyższają. k o szty p ry w a tn e (jak w z a d a ­ nież mogą. k o rzy sta ć z u d o stę p n ia n y ch
(% ) (% ) tu u rządzeń. S tan o w i to korzystny
niu 4), to w g o s p o d a rc e w o ln o ry n k o ­
0 0 wej zo stan ie w y tw o rzo n e za d u żo d a ­ efekt: zew nętrzny, z k tó ry m tru d n o się
30 13,3 nego p ro d u k tu . W łaściw ą re a k c ją jest u p o ra ć w g o sp o d a rc e rynkow ej. O pinia
50 20,8
50
w prow adzenie p o d a tk u . W y elim in o w a­ t: je st praw dziw a. R ozszerzenie o b sz a­
32,5
ne zostają, w ten sp o só b o p cje b) i d). ru ad m in istracy jn eg o zmniejsza, ten
P ozostaje zatem stw ierdzić, że właściwą, elek t (f).
odpow iedzią je st c).
społecznie zaw iera a rty k u ł P ete ra S m it­ T ak /N ie
h a o p u b lik o w a n y w k o lu m n ie Question 6__
and Answer w „E c o n o m ic R eview ” , a S S Uto linia p o d aży p racy w sytuacji, 1. Nie. S p ad ek b ezro b o cia pod k o ­
kw iecień 1994 r. kiedy nie m a p o d a tk u . S S h o d p o w ia ­ niec lat o siem dziesiątych sp o w o d o ­
da. sytuacji p o w stałej po w p ro w a­ wał zm niejszenie u d ziału p łatn o ści
4___ tran sfe ro w y ch w d o ch o d zie n a ro ­
dzen iu o p o d a tk o w a n ia ,
a N a w olnym ry n k u ró w n o w a g a u sta ­ b P łaca O B, liczba, g o d zin O L dow ym .
la się w pun k cie, w k tó ry m k ra ń c o w a c Zm niejszy się z O l d o OE. 2. T a k .
korzy ść sp o łeczn a (p o p y t) je st ró w n a cl OC. 3. T a k (zob. p o d ro zd z iał 16.1 p o d ­
p ry w a tn e m u kosztow i k rań co w em u c O A. A C to w y so k o ść p o d a tk u , ręcznika).
(podaż). O d p o w iad a tem u w ielkość f D o ch ó d z o p o d a tk o w a n ia w ynosi 4. N ic. W p rzy p a d k u m eczu p iłk a r­
p ro d u k cji O E i cen a OA. A C IIF. skiego istnieje m ożliw ość w yklu­
b Społecznie efek ty w n a w ielkość p ro ­ g FIU . czenia o só b , k tó re nie w ykupiły
dukcji o d p o w ia d a p u n k to w i, w k tó ­ h W p rzy p a d k u p rac o w n ik ó w chodzi biletu (zob. p o d ro zd z iał 16.3 p o d ­
rym k rań c o w a k o rzy ść społeczna o o b sz ar A B G F , a w p rzy p a d k u ręcznika).
zrów n u je się z k rań co w y m kosztem p rzed sięb io rstw o B C l l G (zajrzyj do 5. N ie. Są. to w y d atk i tran sfero w e,
społecznym . W ielkość p ro d u k cji w y­ z a d a n ia 2 w ro zd ziale 4). k tó ry ch celem jest. d o p ro w ad zen ie
nosi w tedy OD. i OC. d o zm iany p o d ziału d o c h o d u m ie­
c T ró jk ą t GU I. j O A. dzy ró żn e g ru p y społeczne (zob.
d P o d a te k pow inien sk łan iać p ro d u ­ k A C IIF. p o d ro z d z ia ł 16.2 p o dręcznika).
centó w d o uw zg lęd n ian ia w p o d e j­ I W tym p rz y p a d k u efek t zw any cię-, 6. Nie. P ogiów ne zastą p iło pew ną o d ­
m o w an y ch decyzjach w ysokości żarem w łasnym p o d a tk u nie wy­ m ia n ę p o d a tk u m a jątk o w eg o (p o ­
k rań co w y ch kosztów społecznych, stępuje. d a te k od w łasności zw any ilu: ra-
222 R ozdział 16
te.s). N ie jest: to je d n a k p o d a te k
m a jątk o w y , lecz n a k ła d a n y n a
w szystkich m ieszk ań có w pro sty
p o d a te k o jednolitej staw ce.
7. N iekoniecznie. G łó w n ą cechą d ó b r
publicznych je st to, że państw o
p ow inno o k reślać w ielkość ich p r o ­
dukcji. N ic o z n a cz a to je d n a k k o ­
nieczności ich w y tw arza n ia przez
państw o.
8. N ic (zob. p o d ro zd z iał 16.3 p o d ­
ręcznika).
9. T a k . W y n ik a to z o dm iennej s tru k ­
tu ry k o n su m p c ji o só b bogatych
i biednych.
10. Nie. T a k ie stw ierdzenie je st zbyt
k ategoryczne. Być m o że efekt taki
pojaw iłby się w niek tó ry ch k ra ­
ja ch , lecz nie zo stało to n a razie
u d o w o d n io n e i w ielu ek o n o m istó w
odnosi się d o tej tezy sceptycznie
(zob. p o d ro zd z iał 16.4 p o d ręcz­
nika).
11. T a k . J e d n a k p o d a te k k o m u n a ln y ,
k tó ry go za stą p ił, był m niej sk u ­
teczny pod tym w zględem .
12. Nie (zob. p o d ro zd z iał 16.5 p o d ­
ręcznika).
P roblem y do przem yślenia
jj___
W s k a zó w k a ', czy p o d a te k do ch o d o w y
jest p o d atk iem progresyw nym czy też
degresyw nym ? A p o d a tk i od to w aró w
i usług?
2_
a C hodzi o p u n k t, w k tó ry m D (k ra ń ­
cow a korzyść społeczna) = M S C a\
cena w ynosi tu OE, a ilość OF.
1) C hodzi o p u n k t, w k tó ry m D (k ra ń ­
cow a korzyść sp ołeczna) = M S C \
cena w ynosi tu O C , a ilość 01.
e Jeśli ce n a zo stan ie u sta lo n a n a p o zio ­
m ie OC, ilość będzie ró w n a OL
W tym pun k cie k rań co w y k o sz t sp o ­
łeczny je st w iększy od krańcow ej
korzyści społecznej, a czysta stra ta
je st ró w n a p olu H J K .
i Jeśli p ro d u k c ja zo stan ie u sta lo n a n a
poziom ie Ol, to cena w yniesie O C;
czysta s tra ta będzie znow u ró w n a
H JK.
e N ie. S tra ta je st w obu p rz y p a d k a c h
ta k a sam a.
i W p unkcie, w k tó ry m D a= M S C ;
cen a ró w n a się OF, a ilość 0 (7 .
g W p unkcie, w k tó ry m Df, — M S C ;
cena ró w n a się O N , a ilość OK.
ii Jeśli rząd ustali cenę n a poziom ie
O N , to p ro d u k c ja w yniesie O W.
W pun k cie tym M S C przew yższa
k rańcow ti korzyść sp o łeczn ą (7J„).
C zy sta stra ta społeczna je st ró w n a
polu V X Y .
i Jeśli p ro d u k c ja zo stan ie u sta lo n a n a
poziom ie O R , to cena w yniesie OQ.
T y m razem k rań c o w a korzyść sp o ­
łeczna przew yższa M S C . P ro d u k c ja
tego d o b ra je st za m ała. C zysta s tr a ­
ta ró w n a się p olu T S V .
j U sta lan ie ceny i w yznaczanie w ielko­
ści p ro d u k cji nie p row adzi d o tak ich
sam ych w yników . N a ry su n k u 16.5
czysta s tra ta sp o łeczn a jest m niejsza
w p rzy p a d k u , gdy p ań stw o u sta la
w ysokość ceny, niż w p rzy p ad k u ,
gdy w yznacza w ielkość p ro d u k cji.
Z au w ażm y , że nie zaw sze ta k jest.
W ynik zależy od n achylenia k rzy ­
wych p o p y tu i M S C . M o ż n a się
o tym p rzek o n ać, sp o rzą d za jąc ry su ­
nek p o d o b n y d o ry su n k u 16.5, n a
k tó ry m linia .M S C jest sto su n k o w o
stro m a , a linia D p łask a.
R o z d z ia ł I /
Polityka ochrony konkurencji
i polityka przemysłowa
W iemy ju ż , że za w o d n o ść ry n k u p o w o ­
duje n ieefek ty w n o ść g o s p o d a rk i. Je d n ą
z przyczyn zak łó ceń u n iem o żliw iają­
cych osiągnięcie efek ty w n o ści w sensie
P areta je st n ie d o sk o n ało ść k o n k u re n ­
cji. Istn ieją p o n a d to gałęzie, w k tó ry ch
korzyści skali zach ę ca ją d o tw o rze n ia
wielkich, a n aw e t b ard z o w ielkich
przedsiębiorstw . P o zb aw io n e zew n ętrz­
nej k o n tro li, firm y te p rzejaw iają
sk łonność d o u s ta la n ia p ro d u k c ji n a
takim poziom ie, przy k tó ry m k o szt
k rańcow y je st m niejszy od k rań co w ej
korzyści k o n su m e n ta . R o zd ziały ten
i n astęp n y są p o św ięco n e an alizie t a ­
kich w łaśnie gałęzi. Z aczy n am y od wiel­
kich przedsiębiorstw działających w sek­
torze p ry w atn y m .
S topień, w ja k im ce n a przew yższa
koszt k rań co w y n a n ie d o sk o n a le k o n ­
kurencyjnym ry n k u , m o ż n a u zn a ć za
m iarę siły m onopolistycznej p rzed się­
biorstw a. K o sz t społeczn y istn ien ia zja­
wisk m o n o p o listy czn y ch szacuje się b a r­
dzo różnie — od niecałego 1 % aż do
7% d o ch o d u n a ro d o w e g o . P rzyczyną
tych rozbieżności są różnice w ocenie
elastyczności p o p y tu o ra z uw zg lęd n ia­
nie przez n ie k tó ry ch ek o n o m istó w d o ­
d atk o w y ch s tra t d o b ro b y tu ; m o ż n a n a
przykład u w ażać, że p rze d sięb io rstw a
działające w w a ru n k a c h b ra k u k o n ­
kurencji w y d ają zb y t w iele n a reklam ę
lub n a tw o rzen ie g ru p n ac isk u p olitycz­
nego, o ch ra n iają cy c h ich pozycję ry n ­
kow ą.
D ru g im , o p ró cz alo k acy jn ej nieefek­
tyw ności, ujem nym efektem istnienia
m o n o p o li je st zw iększanie nierów ności
d o ch o d o w y ch . W iąże się to przede
w szystkim z fak tem , że m o n o p o liści
osiąg ają n ad m iern ie w ysokie zyski.
P ew n a ich część — za pośrednictw em
fund u szy ubezpieczeniow ych i em ery ­
taln y ch — tra fia w p raw d zie ostateczn ie
d o kieszeni p rac o w n ik ó w , ale zn aczn a
część je st k ie ro w a n a n a p o trzeb y sp o ­
łeczne p o p rzez system p o d atk o w y i b u ­
dżet p ań stw a. N ie zm ien ia to je d n a k
fak tu , że m o n o p o liz a c ja m a co n aj­
m niej d w a n eg aty w n e skutki: ro d zi nie­
efektyw ność w g o sp o d a rc e i w zm aga
k o n flik ty społeczne n a tle p odziału d o ­
chodów .
W ja k i sp o só b w ładze m o g ą przeciw ­
działać ujem nym efek to m m o n o p o liz a ­
cji? P ierw sza m o żliw o ść to rozbicie m o ­
n o p o li n a m niejsze je d n o stk i w trybie
ad m in istracy jn y m — za p o m o c ą o d ­
pow iednich n ak a zó w i zakazów . P rzy ­
k ład em tak ieg o p o d ejścia je st u staw o ­
d aw stw o a n ty tru sto w e w U SA . D rugi
sp o só b to p o d d an ie działalności m o n o ­
poli bacznej obserw acji i k o n tro li ze
stro n y p ań stw a . C h o d zi o to , aby z a p o ­
biec n ad u ż y w an iu przez nie siły ry n k o ­
wej d o zaw y żan ia cen i cz erp an ia nieza­
służonych zysków . T en typ k o n tro li
224 R ozdział 17
za sto so w a n o w W ielkiej B rytanii, wy­
c h o d z ąc z zało żen ia, że stra ty zw iązane
z istnieniem m o n o p o lu m o g ą zostać
z ró w n o w aż o n e przez niższe koszty p r o ­
dukcji z ty tu łu o sią g an y ch korzyści
skali o ra z p o stę p u technicznego i o r­
g anizacyjnego.
Z g o d n ie z praw em o bow iązującym
w W ielkiej B ry ta n ii, p rzedsiębiorstw o,
k tó re zaczyna k o n tro lo w a ć więcej niż
25% całego ry n k u , m o że zo stać zgło­
szone do organu antymonopolowego.
K o m isja ds. M o n o p o li i Fuzji P rzed się­
bio rstw ( M onopolies a nd M erge rs C o m ­
mission) o ra z Sąd ds. O gran iczeń K o n ­
k urencji ( Restrictive. Practices Court)
spraw dzają, w tedy, czy nie zo stał n a ru ­
szony interes społeczny (nie chodzi tu
ty lk o o w ielkość udziału w rynku).
W ydaje się, żc je st to ro zsą d n e p o d ejś­
cie, zw ażyw szy, żc p rze d sięb io rstw a
bry tyjskie m u szą k o n k u ro w a ć z in n y ­
m i p rzed sięb io rstw am i k rajó w E W G .
W tej sytuacji ich u dział w ry n k u
brytyjskim je st m y lący m w skaźnikiem
sity m o n o p o listy c zn ej. Istnieje p o za
tym niebezpieczeństw o, że ustaw ow e
zak azy zepchną, p o ro zu m ien ia zaw iera­
ne m iędzy p rzed sięb io rstw am i o k reślo ­
nych b ra n ż d o pod ziem ia, gdzie tr u d ­
niej je obserw ow ać. L iberalny kieru n ek
polityki an ty m o n o p o lo w ej w W ielkiej
B rytanii silnie k o n tra stu je z p o lity k ą
p ro w a d z o n ą w U SA .
P rz ed się b io rstw a o siag ają wielkie
ro zm iary w w yniku fuzji (czyli d o b r o ­
w olnych połączeń dw ó ch lub więcej
p rzed sięb io rstw ) lub w w yniku przejęć
(kiedy jed n o p rze d sięb io rstw o w y k u p u ­
je udziały innego p rzedsiębiorstw a).
Fuzje poziome p o zw a lają o sią g n ąć k o ­
rzyści skaii. Fuzje pionowe um ożliw iają
lepszą k o o rd y n a c ję i plan o w an ie. K o ­
rzyści z p o w sta n ia konglomeratów są
m niej oczyw iste: cho d zi o w iększe bez­
p ieczeństw o finansow e lub m a rk e tin ­
gow e korzyści skali.
P rzem ysł brytyjski je st co raz bardziej
sk o n c en tro w an y , d o czego przyczyniły
się zw łaszcza p o łączen ia, do k tó ry ch
d oszło w la tac h sześćdziesiątych i n a
p o cz ątk u lat siedem dziesiątych. N o w a
fala fuzji p o jaw iła się p o d k o n iec lat
osiem dziesiątych. P rzed utw orzeniem
jed n o lite g o ry n k u eu ro p ejsk ieg o p rzed ­
sięb io rstw a przygotow yw ały się d o w y­
k o rz y sta n ia m ożliw ości ek spansji ry n ­
kow ej. T en b o o m d otyczył nie ty lk o
W ielkiej B rytanii, lecz całej E u ro p y
Z achod n iej. Były to przede w szystkim
p ołączen ia poziom e, je d n ak w o s ta t­
nich la tach rośnie tak że liczba no w o
tw o rzo n y ch k o n g lo m erató w . P rz y p ad ­
ki łączenia się firm są uw ażnie o b se r­
w ow ane przez o rg an y a n ty m o n o p o lo ­
we, je d n a k niewiele z nich stało się
p rzed m io tem p o stę p o w an ia k o n tro ln e ­
go. P o d o b n ie ja k w p rzy p a d k u m o n o ­
p olu, k aż d o ra z o w o m usi być z b a d a n a
relacja m iędzy o b n iżk ą k o sztó w a nie­
efektyw n o ścią alo k acy jn ą. Istn ieją d o ­
w ody św iadczące o tym , żc o siąg an e
w w yn ik u p ołączeń obniżki kosztów
nic są w istocie duże.
S zczególnych k ło p o tó w p rzy sp arza
k o n tro lo w a n ie działaln o ści m o n o p o li
n atu ra ln y ch . Jeżeli tego ro d zaju p rze d ­
siębiorstw o m pozw oli się n a w y ró w ­
n yw anie u ta rg u k rań co w eg o z kosztem
k rańcow y m , to pojaw i się w ielka s tra ta
społeczna. Z kolei u stan o w ien ie ceny
(tj. u ta rg u przeciętnego) n a poziom ie
k o sz tu k rań co w eg o sp o w o d o w ało b y ,
że przed sięb io rstw o zaczęłoby p onosić
straty, poniew aż koszt krańcow y (a więc
i cena — przyp. t ł u m ) byłby niższy niż
k o sz t przeciętny. Jed n y m z m ożliw ych
rozw iązań je st u stalan ie cen na pozio­
mie kosztu przeciętnego (average cost
pricing), co zm niejsza stra tę społeczną.,
ale jej nie likw iduje. In n y m ro zw ią za­
niem je st taryfa dwuskładnikowa. K o n ­
sum enci p łacą sta lą o p łatę, p o k ry w a ją ­
cą k oszty stałe, o raz cenę od każdej
225 P olityka o ch ro n y k o nkurencji i p o lity k a przem ysłow a
zak u p io n ej je d n o s tk i p ro d u k tu , k tó ra
p o k ry w a k o sz t k rań co w y .
Jeszcze in n ą m o żliw o ścią je st n a k ło ­
nienie m o n o p o listy d o p ro d u k o w a n ia
ilości, k tó ra o d p o w ia d a o p tim u m sp o ­
łecznem u, przez u stalen ie ceny n a p o ­
ziom ie ró w n y m ko szto w i k rań c o w e m u
i zao fero w an ie m o n o p o liście d o tacji
pokryw ającej p o n o sz o n e przez niego
straty . Jeżeli je d n a k p ań stw o zaczyna
subsydiow ać p ry w a tn e m o n o p o le , to
pojaw ia się p resja n a d o k o n a n ie n a ­
cjonalizacji (kw estię tę om aw iam y
w ro zd ziale 18). W tedy zaś p o w stają
k ło p o ty zw iązan e ze sp a d k iem efek ty w ­
ności p ro d u k cji i p o ja w ia się zjaw isko
niewoli regulacyjnej (regulatory captu-
re), gdy o rg a n u sta n o w io n y ja k o n a d ­
zo rca m o n o p o lu p rze m ien ia się w k o ń ­
cu w o b ro ń c ę jeg o interesów .
W iem y ju ż , w ja k i sp o só b polityka
ochrony konkurencji p ró b u je przeciw ­
d ziałać ujem nym sk u tk o m zaw o d n o ści
m e c h a n iz m u . ry n k o w e g o zw iązanej
z w y stępow aniem korzyści skali i m o ­
n o polizacją. Istn ie ją ta k że in n e ro d zaje
n iespraw ności w d ziała n iu ry n k u , dla
w yelim inow ania k tó ry ch w ładze mogą.
zasto so w ać śro d k i polityki przemysło­
wej. Je d n a k sk u tk i d ziała ń p o d e jm o w a ­
nych w ram a ch tej p o lity k i p o w in n y
być uw ażnie an a liz o w an e . N a p rzy ­
kład, system patentow y m o że o k azać
się skutecznym n arzęd ziem w sp ieran ia
w ynalazczości, gdyż p rzy zn aje p rze d ­
siębiorstw u u sa n k c jo n o w a n y praw em
przejściow y m o n o p o l n a d a n y w y n ala­
zek. N iek tó re p rze d sięb io rstw a sto su ją
jednak blokujące patentow anie, k tó re
m a uniem ożliw ić k o n k u re n to m wejście
d o danej gałęzi. Je st to p rzy k ład n a d ­
używ ania sy stem u p aten to w e g o d o ce­
lów sprzecznych z jeg o przezn acze­
niem.
F o rm ą p o lity k i przem ysłow ej jest
także fin an so w a n ie przez p ań stw o pro­
gramów badawczo-rozwojowych (B -I- R),
ló —- [ •k im n m iti. / 'h i m v.m hui
k tó ry c h efektem są now e p ro d u k ty
i now e tech n o lo g ie. C zęsto uw aża się,
że społeczne korzyści z w ielkich p ro jek ­
tó w b ad aw czo -ro zw o jo w y ch przew yż­
szają. oczekiw ane korzyści pryw atne.
S k ala n a k ła d ó w o raz ryzyko zw iązane
z tego ro d z a ju przedsięw zięciam i o d ­
strasza ją p o ten cjaln y ch in w esto ró w
pry w atn y ch . C o ro k u rząd W ielkiej
B rytanii p rzezn acza n a B -l-R fundusze
stan o w iące p o n ad 1% p ro d u k tu k r a jo ­
wego b r u t t o 1.
W pew nych p rz y p a d k ach p aństw o
udziela wsparcia, w ielkim p rzed sięb io r­
stw om po to , ab y w zm ocnić ich m ię­
dzynarodow ą. pozycję w dziedzinach
0 szczególnym zn aczen iu d la g o sp o ­
d a rk i k raju . Jest to tak że jed en z ele­
m en tó w polityki przem ysłow ej.
W m iarę upływ u czasu w g o sp o d arce
zach o d zą zm iany stru k tu ra ln e : na. z n a ­
czeniu zy skują now e gałęzie, a. stare
chylą się k u u p ad k o w i. N ow e, „w scho­
dzące” gałęzie przem ysłu nie są p o c z ą t­
kow o w stan ie p rzy ciąg n ąć w y starcza­
jących fu n d u szy , k tó re um ożliw iłyby
szybki ich rozw ój; zdarza, się rów nież,
że ag o n ia stary ch , „zachodzących” g a­
łęzi przem ysłu je st pow olna, i bolesna.
W rozw iązyw aniu lub łag o d zen iu tych
1 p o d o b n y ch p ro b lem ó w m oże d o p o ­
m ó c ro zw ażn a p o lity k a przem ysłow a.
Pojęcia i określenia
K ażdem u, z pojęć oznaczo n y ch literam i
p rzy p o rzą d k u j o d p o w ied n ie określenie
o zn aczo n e liczbą:
1 W iele s p o ś ró d p rz e ło m o w y c h w y n a la z k ó w ,
k tó re z n a la z ły sz e ro k ie z a s to s o w a n ia p ro d u k c y j­
ne w e w sp ó łczesn ej g o s p o d a rc e , p o w s ta ło ja k o
w y n ik p ro je k tó w b a d a w c z y c h s p o n so ro w a n y c h
p rz e z rz ą d y (przy p. Z . M . ) .
226 Rozdział 17
.... (a) K o m isja ds. M o n o p o li i Fuzji
P rzedsiębiorstw
.... (b) fuzja poziom a
.... (e) k o n c e n tra c ja przem ysłu
.... (d) sita m o n o p o listy c zn a
.... ( c ) ' „w schodzące” gałęzie przem ysłu
.... (I) m o n o p o l n a tu ra ln y
.... (g) czysta stra ta sp ołeczna
.... (h) fuzja pionow a
.... (i) niew ola regulacyjna.
.... (j) gałęzie zn a cjo n alizo w an e
.... (k) przejęcie
.... (1) „zach o d zą ce” gałęzie przem ysłu
.... fni) b a d a n ia i p race rozw ojow e
(B -l-R )
.... (n) ceny o p a rte n a k o sz tac h k ra ń ­
cow ych
.... (o) k o n g lo m e ra t
.... (p) p o lity k a o ch ro n y k o n k u ren cji
.... (q) Sąd do sp raw O g raniczeń K o n ­
kurencji
.... (r) ta ry fa d w u sk ła d n ik o w a
.... (s) system p aten to w y
.... (t) polity k a p rzem ysłow a
1. U m ożliw ia m o n o p o lo m i przedsię­
b iorstw om działającym w gałęzi,
w której p an u je k o n k u re n c ja nie­
d o sk o n a ła, w ytw arzanie takiej wiel­
kości p ro d u k cji, przy k tó rej cena
przew yższa k o sz t krańcow y.
2. O rgan pań stw o w y w W ielkiej B ry­
tanii, k tó reg o za d an iem je st k o n ­
tro lo w an ie, czy m o n o p o l działa
w zgodzie 7. interesem publicznym .
3. D o b ro w o ln e połączenie przedsię­
b iorstw p ro w a d zący ch zasadniczo
różne ro d zaje działalności.
4. G ałęzie g o sp o d a rk i będące w łasn o ­
ścią p a ń stw a — p rzed sięb io rstw a
pań stw o w e p ro w a d zą ce d ziała l­
ność g o sp o d a rc z ą p olegającą na
w ytw arzan iu dóbr p ryw atnych
sp rzed aw an y ch na r y n k u 2.
•' Z o b . k o m e n ta rz d o lej d e fin ic ji p o d a n y w p rz y -
p isie 1 d o ro z d z . 1K (przy p. Z . M . ) .
5. U stan o w io n y w 1956 r. w W ielkiej
B rytanii o rg an p ań stw o w y , k tó re ­
go zad an iem je st b ad a n ie p o ro z u ­
m ień p rzedsiębiorstw (np. tajnych
u zgodnień do ty czący ch p o lity k i ce­
now ej).
6. S ytuacja, kiedy je d n o p rzed sięb io r­
stw o w yk u p u je d ru g ie przedsię­
b iorstw o.
7. C zęść polityki g ospodarczej rząd u ,
k tórej celem je st k o ry g o w an ie z a ­
w odności m ech an izm u rynkow ego
spo w o d o w an ej korzyściam i skali
i silą ry n k o w ą przedsiębiorstw .
8. System cen, w k tó ry m nabyw cy
p łacą sta łą kw otę za m ożliw ość
za k u p u usługi, a n astęp n ie cenę
je d n o stk o w ą o d p o w iad a ją cą k r a ń ­
cow em u kosztow i p ro d u k cji.
9. System cen, w k tó ry m nabyw cy
p lącą cenę ró w n ą k rań co w y m k o ­
sztom p ro d u k cji; nie m o ż n a go
w p ro w ad zić w p rzy p a d k u p ry w a t­
nego m o n o p o lu n atu ra ln eg o , p o ­
niew aż przed sięb io rstw o p o n o siło ­
by straty .
10. P ołączenie p rzedsiębiorstw , k tó re
w y tw arzają w tej sam ej gałęzi, ale
w różnych stad iach p ro d u k cji.
11. S tra ta społeczna w y n ik ająca z nie­
efektyw ności p ro d u k cji w w a ru n ­
k ach k o n k u ren cji n ied o sk o n ałej.
12. P o lity k a p ań stw a, której celem jest
w spieranie rozw oju k rajow ego
p rze m y słu 2.
13. S kupienie p ro d u k cji jak iejś gałęzi
w niewielu p rzed sięb io rstw ach .
14. G ałąź, w której korzyści skali są
ta k wielkie, że m oże w niej d ziałać
tylko jedno p rzedsiębiorstw o.
15. N arzędzie polityki gosp o d arczej,
k tó re zapew nia w ynalazcy u sa n k ­
cjo n o w an y praw em przejściow y
m o n o p o l n a d an y w ynalazek.
3 D efin icja p o c h o d z i od re d a k c ji w y d a n ia poi-
sk ieg o (p rzy p. Z . M . ) .
227 Polityka o ch ro n y k o n kurencji i p o lity k a przem ysłow a
16. R o d zaj d ziałaln o ści p o d ejm o w an ej Rysunek 17.1. M onopol a w olna konkurencja
przez o rg an izacje d ziała ją ce w sek ­
to rze p ry w a tn y m lub pu b liczn y m ,
k tó rej celem je st o d k ry w a n ie i ro z ­
w ijanie now y ch p ro d u k tó w , p ro c e ­
sów i tech n o lo g ii.
17. P ołączenie p rzed sięb io rstw , k tó re
d ziała ją w tym sam ym stad iu m
p ro d u k cji i w tej sam ej gałęzi.
18. S y tuacja, gdy o rg a n reg u lu jący s to ­
pnio w o zaczy n a u to ż sa m ia ć się
z in teresam i p rzed sięb io rstw a,
k tó reg o d ziała ln o ść n ad z o ru je,
i w k o ń cu staje się raczej jego
o b ro ń c ą niż k o n tro le re m .
19. N o w o p o w stające, przyszłościow e
gałęzie p rzem y słu , w k tó ry c h czę­
sto sto so w a n e są b a rd z o no w o czes­ ciętny) n a ry n k u zm o n o p o liz o w a­
ne technologie. nym — p ro s ta A X .
20. S tare, chylące się k u u p ad k o w i a W sk aż p o zio m ceny i w ielkość p ro ­
d u k cji w gałęzi, w k tó rej p an u je
gałęzie p rzem ysłu.
w o ln a k o n k u ren c ja.
1) W sk aż p o zio m ceny i w ielkość p ro ­
du k cji w gałęzi zm o n o p o lizo w an ej,
Zadania c W sk aż o b sz ar ozn aczający stratę
k o n su m e n tó w sp o w o d o w a n ą istnie­
1___ niem m o n o p o lu ,
K tó re z w y m ien io n y ch niżej połączeń d K tó re p o le w y ra ża sum ę o szczęd n o ­
p rzed sięb io rstw są p rzy k ład am i: fuzji ści n a k o sz tac h p ro d u k cji u zy sk a­
nych przez m o n o p o l?
pionow ej, fuzji p oziom ej, k o n g lo m e­
e K tó re pole o d p o w ia d a zyskom m o ­
ratu?
a Połączenie fab ry k i sam o ch o d ó w z fir­ n o p o lu ?
f W yjaśnij, d laczego m o n o p o lis ta o raz
m ą p ro d u k u ją c ą o p o n y .
gałąź, w k tó rej p an u je k o n k u ren cja
1) Połączenie fab ry k i sam o ch o d ó w z fir­
m ą za jm u jąc ą się ich d y stry b u cją, d o sk o n a ła , m o g ą m ieć do czynienia
c P o łączenie fab ry k i w y ro b ó w ty to n io ­ z ró żn y m i k o sztam i p ro d u k cji.
wych z firm ą k o sm ety czn ą,
d P ołączenie d w ó ch firm w y tw arza ją­
3 ___
cych w łó k n a sztuczne.
Ja k ie w yniki przy n io sło p o stęp o w an ie
2__ antym onopolow e przeprow adzone przez
b ry ty jsk ą K o m isję ds. M o n o p o li i Fuzji
N a ry su n k u 17.1 linia I)D o zn acza
k rzyw ą p o p y tu ry n k o w eg o n a pew ne P rzed sięb io rstw w sto su n k u d o w ym ie­
d o b ro . D łu g o o k reso w y k o sz t k ra ń c o ­ nio n y ch niżej firm ?
wy (i p rzeciętny) n a ry n k u w o ln o k o n - a) P ilk in g to n G lass,
ku rencyjnym o p isu je p ro s ta B Y , a d łu ­ b) H o ffm a n L a R o ch e,
g ookresow y k o sz t k rań c o w y (i prze- c) Ranie X erox.
228 R ozdział 17
4___
O d 1990 r. p la n o w a n e p o łączen ia wiel­
kich p rzed sięb io rstw w k ra ja c h człon­
k o w skich w y m ag a ją ak cep tacji K om isji
W sp ó ln o t E u ro p e jsk ich . K tó re z wy­
m ien io n y ch niżej p ołączeń nie uzyskało
akceptacji?
a) A ir F ra n c e /S a b e n a ,
b) A lc a le l/T e le ttra ,
c) A e ro sp a tia le /A le n ia /D e H av illan d ,
<l) R e n au lt/V o lv o ,
c) C o u rt.au Id s/S H 1A .
5___
K tó r a z poniższych przyczyn m ogłaby
w yjaśnić, dlaczego p ew n a firm a chce
u tw o rzy ć k o n g lo m e rat?
a C hęć u trz y m a n ia udziału w ry n k u
głów nego w y tw arzan eg o p ro d u k tu ,
b C hęć przejęcia k o n tro li n ad d o s ta ­
w am i niezb ęd n y ch d o p ro d u k cji su ­
row ców .
e C hęć p o zb y cia się k o n k u ren c ji z a ­
g ranicznych p ro d u ce n tó w .
(I C hęć zró ż n ico w an ia i rozszerzenia
zak resu w y tw arzan y ch p ro d u k tó w ,
c C hęć zm niejszenia tru d n o ści w po zy ­
sk iw aniu w ykw alifikow anej siły ro ­
boczej.
D laczego w k o ń cu lat osiem dziesiątych
d o szło do zw iększenia udziału k o n g lo ­
m e ra tó w w śród innych fuzji?
6 ,
K tó re z poniższych czynników tłu m a ­
czą d ążen ie p rze d sięb io rstw d o tw o rze­
nia połączeń poziom ych?
a C hęć zd o b y cia lub zw iększenia siły
m o n o p o listy czn ej,
b D ąż en ie d o w y k o rz y sta n ia zew nętrz­
n ych korzyści skali,
c D ążenie d o zró ż n ico w an ia i rozsze­
rzenia zak resu w y tw arzan y ch p r o ­
d u k tó w .
d C hęć zd o b y c ia d o stę p u d o surow ców
n iezbędnych d o p ro d u k cji.
7___
R y su n ek 17.2 p o k azu je sytuację gałęzi
będącej n a tu ra ln y m m o n o p o lem .
W zrosto w i ro zm iaró w p ro d u k cji to w a ­
rzyszy sp a d ek d łu g o o k reso w y ch k o sz­
tów przeciętnych.
Rysunek 17.2. M onopol naturalny
a Ja k ie b ęd ą cena i w ielkość p ro d u k cji,
jeśli gałąź o p an o w an a jest przez m a k ­
sym alizującego zysk i nie p o d leg ają­
cego k o n tro li m on o p o listę?
b K tó re pole ilustruje społeczną stratę
po w sta jąc ą w tej sytuacji?
c K tó re pole o zn acza zysk m o n o p o lu ?
d Ja k ie p o ziom y ceny i p ro d u k cji były­
by efektyw ne ze społecznego p u n k tu
w idzenia?
e J a k zach o w ałb y się m o n o p o lista ,
gdyby p o zw o lo n o m u p ro d u k o w a ć
je d y n ie ta k ą ilość, k tó ra zap ew n ia
społeczn ą efektyw ność pro d u k cji?
8__
K tó re z w ym ienionych czynników p raw ­
d o p o d o b n ie zw iększą silę m o n o p o lis­
ty czn ą przedsięb i ors twa?
229 P olityka och ro n y k o n kurencji i p o lity k a przem ysłow a
a S k o n cen tro w a n ie p ro d u k cji w m n iej­
szej liczbie za k ła d ó w ,
b W ygaśnięcie p a te n tu n a p ro d u k t,
e D y w ersy fik acja p ro d u k cji,
d W zro st zysków m o n o p o lo w y ch ,
e Z m niejszenie w y d atk ó w n a reklam ę,
f S p ad ek m ieszanej elastyczności cen o ­
wej p o p y tu n a w y tw arzan y p ro d u k t.
9___
W skaż, k tó re z w y m ien io n y ch d ziałań
należą do p o lity k i o ch ro n y k o n k u re n ­
cji, a k tó re d o p o lity k i przem ysłow ej,
a S k ierow anie d o u rzęd u a n ty m o n o ­
polow ego sp raw y p rzed sięb io rstw a
d o sta rc za ją ceg o p o n ad 2 5 % p odaży
rynkow ej pew nego p ro d u k tu ,
b P o p ieran ie B -l-R .
c Pom oc p a ń stw a d la krajo w eg o
p rz e d się b io rstw a ,, k tó re p ro w ad zi
strateg iczn ą ryw alizację z k o n k u re n ­
tam i n a ry n k ac h m ię d zy n aro d o w y ch ,
d S u b sy d io w an ie p o w stającej w łaśnie
gałęzi, w k tó rej sto s o w a n a je st n o ­
cyoczes n a tech n o 1o gi a .
e O c h ro n a p a te n to w a w y n alazk ó w ,
f O g ran iczen ie n ad m iern ie rozw iniętej
k o n k u ren c ji niecenow cj (np. rek la­
my).
g S u b sy d io w an ie n ieefektyw nych g ałę­
zi przem ysłu n a te re n a c h d o tk n ię ­
tych w ysokim b ezro b o ciem ,
li Z a k a z zaw ieran ia p rzez p ro d u c e n ­
tów p o ro zu m ień cenow ych,
i N acjo n alizacja.
10
K tó re z n astęp u jący c h czy n n ik ó w m o ­
gą m ieć w pływ n a w ielkość społecznego
k osztu m o no p o 1i z acj i?
a E lasty czn o ść p o p y tu n a d a n y p r o ­
d u k t.
b N achylenie linii k o sz tu k rań co w eg o ,
c W ielkość fu n d u szy p rzezn aczan y ch
na tw o rzen ie i u trzy m y w an ie b arier
wejścia za p o m o c ą rek lam y , n ad w y ż­
ki zdolności p ro d u k cy jn y c h itp.
«1 W pływ y p o lity czn e wielkiego p rzed ­
sięb io rstw a 'm onopolistycznego,
c W pływ zysków m o n o p o listy czn y ch
n a alo k ację zasobów .
T ak /N ie
1. ______ W w arunkach, k o n k u re n ­
cji n ied o sk o n ałej w szystkie p rze d ­
siębiorstw a. w pew nym sto p n iu
d y sp o n u ją si 1ą m o n o p o listy c z n ą .
2. ............ ... W W ielkiej .Brytanii sp o ­
łeczny k o szt m o n o p o lizacji p rze­
kracza. 10% d o c h o d u n aro d o w eg o .
3. ________ B rytyjska polityka, w obec
m o n o p o li jest bardziej lib eraln a niż
polityka, am ery k ań sk a .
4. _____ _ Dzięki w ykorzystaniu efek­
tów skali m o n o p o le m o g ą d o p r o ­
w adzić d o pojaw ienia się korzyści
społecznych.
5. ______ Je d n ą z m ożliw ych k o rzy ­
ści z łączenia p rzed sięb io rstw jest
stw orzenie w aru n k ó w um ożliw ia­
jących w ykw alifikow anej kad rze
kierow niczej w y k o rzy stan ie sw oich
um iejętności.
6. ________ M o ż n a p rzypuszczać, żc
przepisy um ożliw iające zgłaszanie
p rzy p ad k ó w połączeń d o zb ad an ia
przez K o m isję ds. M o n o p o li i F u ­
zji P rzed sięb io rstw zniechęcają do
1ączeni a przed się bi o rs t w .
7. ............. Społeczny koszt m o n o p o ­
lu. n a tu ra ln e g o m o żn a w yelim ino­
w ać, zm u szając p rzed sięb io rstw o
d o u stalen ia cen n a p o ziom ie ró w ­
nym d łu g o o k reso w em u kosztow i
p rzeciętnem u.
8. D o św iad czen ia zd o b y te
w trak cie deregulacji linii lo tn i­
czych w S tan a ch Z jedn o czo n y ch
p o k az u ją , że usunięcie praw nych
b arie r wejścia ożyw ia k o n k u ren cję
2.511 Kozil/ial 17 231 P olityka o ch ro n y k o n k u ren cji i p o lity k a przem ysłow a

i prow adzi do obniżenia cen i zwięk­ Problemy do przemysłem a Pinii w la tac h 1 9 8 5 -1 9 9 2 , a tak że w p o d ręczn ik u ) — d oszło do p raw ­
szenia p ro d u k cji. wyniki an k iety , k tó rej celem b yło z b a ­ dziw ego b o o m u w tej dziedzinie. N a
9. B lokujące p a te n to w a n ie d an ie ich p o zy ty w n y ch i neg aty w n y ch p o d staw ie ry su n k u 17.3 oceń p ersp ek ­
m oże być sk u te cz n ą b a rie rą u n ie­ 1__ sk utków . O k az u je się, że w latach tyw y łączących się p rzedsiębiorstw .
m ożliw iającą k o n k u re n to m wejście G o s p o d a rk a b ry ty jsk a je st bardziej o t­ osiem dziesiątych — w zw iązku z b liską Czy sądzisz, że p o trz e b n a je st je d n o ­
d o ' gaięzi. w a rta n a handel m ięd zy n aro d o w y niż persp ek ty w ą p o w sta n ia jed n o lite g o lita eu ro p e jsk a p o lity k a w obec p o łą ­
10. ______ _ G łów nym celem p ro g ra ­ g o sp o d a rk a am ery k ań sk a . W jak im rynku eu ro p ejsk ieg o (zo b . ra m k ę 17.1 czeń p rzedsiębiorstw ?
m ów B + R fin an so w a n y ch przez sto p n iu uspraw iedliw ia to łagodniejszą
rząd b rytyjski je st p o p ie ra n ie nau k i polity k ę w obec m o n o p o li?
(służy tem u m .in . w spieranie u n i­
w ersytetów ) o ra z rozw oju now ych
p ro d u k tó w i technologii. 2__
11. ________ W ażnym za d an iem p oli­ C zęsto m ów i się, że Brytyjczycy m ie w a­
tyki przem ysłow ej p ań stw a jest ją d o b re pom ysły, lecz nie zaw sze p o ­
su b sy d io w an ie now ych gaięzi prze­ trafią je w ykorzystać. N a p o d staw ie
m ysłu. treści tego ro zd ziału w yjaśnij, dlaczego
12. ________ Z a m ia st w ydaw ać pienią­ ta k się dzieje.
dze na zasiłki d la b ez ro b o tn y ch ,
rząd pow inien raczej subsydiow ać
p o d u p a d a ją c e gałęzie przem ysłu 3 ___
w celu p o d trz y m a n ia p oziom u za­ R ysu n ek 17.3 p o k azu je d an e o p o łącze­
trudnienia.. ' niach p rzed sięb io rstw w W ielkiej Bry-

R ysunek 17.3. Tuzje i przejęciu

L ic z b a p rz e ję ć P rz y c z y n y n ie p o w o d z e n ia Ź ródła s u k c e s u
(liczba ankietowanych wymienia­ (liczba ankietowanych wymienia­
jących poszczególne czynniki) jących poszczególne czynniki)

Podstawy Szczegółowy plan sen

m enadżerskie przedsiębiorstw i jngo
V\0\vnqt<7i.j[yiy|:;kiO szybka realizacja
Unik *./t 'e(]i lowogo
pionu scalaniu
nr< f ti' ¡ębioi ,i v
Jasno sprecyzowany coi przejęciu

Nrnjnsno
sprecyzowany
cel przejęciu
Brak różnic kulturowych
Błędy w kiero­
waniu piznię-
lyrn przed­ Dobra w spółpraca
siębiorstwom menedżerów
łączących się
Diak do­ przedsiębiorstw
świadczaniu
" P t/Ujycia inni
w przejmo­
b t y ty | s k i _
waniu
przed­ o przejmowano)
_ ’’’j itz o z iirmy ,M<iiai'ia/.no siębiorstw firmie i jaj branży

1 9 8 5 86 07 BO 89 90 91 92 0 20 40 60 80 100% 0 10 20 30 40 50 60 7 0 80%

/.ro d ło : C o o p e rs L y b r a n d , „ T h e in d e p e n d e n t oj' S u n d a y ” , 9 m a ja I993.

 232 R ozdział 17 233 P olityka o ch ro n y k o nkurencji i polityka przem ysłow a

inne czynniki. Z au w a żm y , że n a p o ­ T ak /N ie
czątk u lat d ziew ięćd ziesiąty ch fala ta
cofnęła się (zob. p o d ro zd z iał 17.3 1. T a k (zob. p o d ro zd ział 17.1 p o d ­
p o d ręczn ik a). ręcznika).
2. Nie. W iększość szacu n k ó w jest niż- •
sza, ch o ć K . C ow ling i D. M ueller
6__ wskazują, na. 7% .
a i b- 3. T a k (zob. p o d ro zd z iał 17.2 p o d ­
ręcznika).
7__ 4. T a k . Je d n a k naw et w tedy p aństw o
Odpowiedzi i komentarze a L M C —M R p rzy p ro d u k cji OG i ce­ m o że p o d ją ć pew ne k ro k i w celu
nie OF. zap ew n ien ia sp raw iedliw ego p o ­
b Pole I-IJQ. d ziału zysków m o n o p o listy czn y ch .
Pojęcia 1i określenia d ARKJ. c Pole E F JI. 5. S tw ierdzenie to m o ż n a trak to w a ć
e ACU . d P = L M C przy p ro d u k cji O P i cenie ja k o p raw dziw e lub fałszyw e — z a ­
1 (cl) 6 (k) Tl (g) 16 (m) f P rzed e w szystkim m o n o p o lista je st O A. leży to od p u n k tu w idzenia. W ięk­
2 (a) 7 (P) 12 (t) 17 (b) w sta n ie w ykorzystyw ać korzyści e W pu n k cie o d p o w iad a ją cy m społecz­ szość ekonom istów w yraziłaby scep­
3 (0) 8 (r) 13 (c) 18 (i) skali. nie efektyw nej skali p ro d u k cji d łu g o ­ tycyzm .
4 (i) 9 (n) 14 (O 19 (c) o kresow y koszt, przeciętny (OB) 6. W zasadzie tak . Je d n a k siła bezp o ­
5 (o ) 10 (h) 15 (s) 20 (1) 3___ przew yższa u ta rg przeciętny (O A ), średniego w pływ u tego czynnika
Z a ró w n o P illd n g to n G lass, ja k i Ranie więc p ry w atn y m o n o p o lis ta zo stałb y na. liczbę fuzji nic je st jasna.
Zadania X cro x zo stały z h o n o rem u w o ln io n e od zm u szo n y d o za m k n ięcia in teresu . Analiza. P ick erin g a opublikow ana,
za rzu tó w przez K o m isję ds. M o n o p o li w „ J o u rn a l o f in d u stria l E c o n o ­
J___ i F uzji P rzed sięb io rstw , p om im o d u ­ m ic s” z m arca, 1993 r. sugeruje, że
P ołączenia ty p u ¡1 i b są p rzy k ła d am i żych udziałów w ry n k u i w ysokich 8__ „z o k o ło jed n ej trzeciej w szystkich
fuzji pio n o w y ch . G d y b y p ro d u c e n t p o ­ zysków . H o ffm a n L a R o ch c zo stał p o ­ P raw id ło w ą o d p o w ied z ią jest f. Jed y n ie p ro jek tó w fuzji zgłoszonych do
jazdów przejął firm ę p ro d u c e n ta o p o n , chw alony za ja k o ść w ytw arzanych p r o ­ ten czy n n ik — sp o śró d w szystkich w y­ K o m isji zrezy g n o w an o po zgłosze­
op erację tę m o ż n a by n az w ać „ in te g ra ­ d u k tó w , je d n a k w ysokość osiąganej m ienionych — p o w o d u je osłabienie n iu ” . W grę m o g ły w chodzić ró żn e
cją p io n o w ą w stecz” — firm a p r o d u k u ­ przez to p rzed sięb io rstw o sto p y zysku k o n k u ren cji. Jeśli sp o rzą d zisz ry su n ek , pow o d y .
jąca p ojazdy ro zszerza sw oją d ziała l­ u zn a n o za n ieu sp raw ied liw io n ą (zob. to zauw ażysz, że zm niejszenie się 7. N ie. S p o łeczn a stra ta sp o w o d o w a­
n o ść „ d o ty lu ” , n a w cześniejsze fazy p o d ro zd z iał 17.2 po d ręczn ik a). w sp ó łczy n n ik a m ieszanej elastyczności na istnieniem m o n o p o lu zo stałab y
procesu p ro d u k cy jn e g o . W y k u p u jąc cenow ej p o p y tu , czyli bardziej stro m y zm niejszona, ale nie zlikw idow ana.
d e a le ra sa m o ch o d o w e g o , firm a d o k o ­ 4__ przebieg linii p o p y tu , o zn acza zw ięk­ 8. N ie. Pierw sze efekty były zach ęca­
n ałab y natom iast, „in teg rac ji pionow ej c B yła to je d y n a fuzja z a b lo k o w an a szenie czystej stra ty społecznej. ją ce d la zw o len n ik ó w w olnego ry n ­
w p r z ó d ” . P ołączenie typu c to fuzja przez K o m isję W sp ó ln o t E u ro p e j­ ku. J e d n a k p o tem pojaw iły się s tr a ­
p ro w a d z ą c a d o p o w sta n ia k o n g lo m e­ skich (zob. ram k ę 17.1 w p o d ręc z­ tegiczne b ariery w ejścia, k tó re u n i­
ra tu — nie m a bezpo śred n ieg o p o w ią­ niku). 9__ cestw iły p o czątk o w e korzyści (zob.
zania p ro d u k cy jn e g o m iędzy w yrobam i a, f i h to śro d k i p o lity k i o ch ro n y ram k ę 17.2 w p o d ręczn ik u ).
ty to niow ym i a k o sm ety k am i. P o łącze­ 5___
k o n k u ren cji. T a k ż e i m o ż e niekiedy 9. T a k (zob. p o d ro zd z iał 17.5 p o d ­
nie typu d jest p rzy k ład em fuzji p o zio ­ d C o się tyczy przyczyn w zm ożonego służyć o c h ro n ie k o n k u ren c ji jak o sp o ­ ręcznika).
mej. P ra w d o p o d o b n ie obie firm y ocze­ za in te re so w an ia tw orzeniem k o n g lo ­ sób ro zw iązan ia p ro b lem u m o n o p o lu 1,0. N ie. P o n ad p o ło w a w y d atk ó w rzą­
kują korzyści skali. m e ra tó w pod ko n iec lat osiem dzie­ n atu ra ln eg o . P o zo sta łe śro d k i należy d u brytyjskiego n a B -|- R p rz y p a ­
siątych, to w grę m ogły w chodzić zaliczyć do p o lity k i przem ysłow ej. d a na o b ro n ę n a ro d o w ą . J. Bcath
2__ m .in . now e okazje, k tó re pojaw iły się an alizu je p o lity k ę B -l-R w k o n te k ­
a C ena O B, p ro d u k c ja O S. dzięki dcregulacji rynków fin an so ­ ście „ w sp ieran ia gałęzi w ysokiej te­
b C en a ()(', p ro d u k c ja O R . w ych, p rzek o n an ie, że d yw ersyfika­ 10 ch n o lo g ii” w „E c o n o m ic R eview ”
e P ole K L N . cja zap ew n ia bezpieczeństw o, a tak że W szystkie. z listo p a d a 1992 r.
234 Rozdział 17
11. N iekoniecznie. Polityka, p ań stw a
w obec now ych gaięzi w ym aga a n a ­
lizy i rozw agi (zob. znow u p o d ro z ­
dział 17.5 p o d ręc zn ik a ).
12. N ic zaw sze je st to p ra w d a . Jeżeli
zm iany s tru k tu ra ln e są. konieczne,
i.o p rzeciw staw ianie się im nie m ia ­
łoby sensu; rząd pow inien w tym
p rzy p a d k u o g raniczyć się d o k o n ­
troli przebiegu p rocesów d o sto s o ­
w aw czych. Jeżeli je d n a k gałęzie
u p ad a ją ce nic są. za stęp o w an e n o ­
wymi, to p o ż ą d a n e je st ułatw ienie
p rzekształceń za pom ocą przejścio­
wych subsydiów .
Problem y do przem yślenia
i___
G o s p o d a rk a b ry ty jsk a je st g o sp o d a rk ą
o tw a rtą , co u tru d n ia o kreślenie ro z ­
m ia ró w ry n k u , n a k tó ry m d ziała przed ­
siębiorstw o. K o n k u re n c ja zag ran icz­
nych p ro d u ce n tó w w ym usza efektyw ­
ność ró w n ie skutecznie, ja k p o d trz y ­
m y w an a sztucznie k o n k u ren c ja n a
m niejszym ry n k u krajow ym .
2
T o p y tan ie m a zachęcić cię do sa m o ­
dzielnego p rze an alizo w an ia p ro b lem u ,
a zatem nie oczekuj zbyt wiciu w sk a­
zów ek. Z au w aż, że w y d atk i rząd u b ry ­
tyjskiego n a B + R sa sto su n k o w o n i­
skie. N a tym je d n a k sp raw a się nie
kończy.
3 W ażnym
K lu czo w e znaczenie m a stopień p rzy ­
g o to w an ia przedsiębiorstw do p ołączeń
d o k o n a n y c h w pośpiechu przed 1992 r.
W p rzy p a d k u fuzji, k tó ry ch skutkiem
je st k o o p e ra c ja z p artn e ra m i zag ran icz­
nym i, m o g ą pojaw ić się d o d a tk o w e
pro b lem y . J e d n a k rysu n ek 17.3 p o k a ­
zuje, że w wielu p rzy p a d k ach w grę
w chodziły p o łączen ia „czysto b ry ty j­
skie” .
18
Rozdział
Nacjonalizacja i prywatyzacja
p ro b lem em . m a k ro e k o n o ­
m icznym je st w y b ó r m ięd zy p u b lic zn ą
i p ry w a tn ą w łasn o ścią pew nych gałęzi
g o sp o d ark i. Czy istnieją ta k ie gałęzie,
k tó re d ziałały b y lepiej, gd y b y były w ła­
snością p ań stw a? C zy są gałęzie zn acjo -
nalizow ane, k tó re o k az ały b y się b a r­
dziej efektyw ne, gdyby należały d o sek­
to ra pry w atn eg o ?
J a k p am iętam y z p o p rze d n ieg o ro z ­
działu, je d n y m z ro zw ią zań p ro b lem u
m o n o p o lu n a tu ra ln e g o je st n ak a za n ie
danej gałęzi, ab y w y tw arza ła o p ty m a l­
ną ze społecznego p u n k tu w id zen ia
w ielkość p ro d u k cji i p o k ry w a n ie w yni­
kającej z tego stra ty za p o m o c ą d o tacji.
A by w tej sytuacji zap ew n ić efek ty w ­
ność tech n iczn ą, czyli m o żliw ie n a j­
niższe k o szty p ro d u k cji, p o trz e b n a
jest ja k a ś fo rm a k o n tro li p rzed się­
biorstw .
Z n ac jo n alizo w a n e gałęzie g o sp o d a r­
ki to tak ie gałęzie, w k tó ry c h d ziała ją
p rzed sięb io rstw a p ań stw o w e , p ro d u k u ­
jące d o b ra p ry w a tn e sp rze d aw an e n a
rynku 1. P rzew ażnie są to gałęzie o wy-
1 P ojęcie n a tio n a liz e d mdiistries je s t u ż y w an e
w p o d rę c z n ik u w d w o ja k im z n a c z e n iu : a ) gałęzie,
g o s p o d a rk i o b ję te w c ało śc i w ła sn o ś c ią p a ń s tw a
(n p . k oleje, p o c z ta , e n e rg e ty k a , n ie k tó r e gałęzie
p rzem y słu w y d o b y w c z e g o i cię żk ie g o ); b) p rz e d ­
s ię b io rstw a p a ń s tw o w e (z a ró w n o w g ałęziach
z n a c jo n a liz o w a n y c h , ja k i ty c h , w k tó ry c h w y ­
stęp u je w ła sn o ś ć p r y w a t n a n p . b u d o w n ic tw o ,
solcicj k ap itało ch ło n n o śc i. N acjonaliza­
cję p rz e p ro w a d z a się w tedy, gdy w d a ­
nej gałęzi istnieje m o n o p o l n a tu ra ln y ,
w y stęp u ją efekty zew n ętrzn e lub gdy
d ąży się d o w y ró w n a n ia p o d ziału d o ­
c h o d ó w 2.
tr a n s p o r t, g ó rn ic tw o , p rz e m y sł s to cz n io w y , p rz e ­
m ysł o b ro n n y i w iele in n y c h gaięzi p rz e m y słu ).
P o d a n a d e fin ic ja o g ra n ic z a z a k re s p o ję c ia d o
ty c h gałęzi i p rz e d s ię b io rs tw n a le ż ą c y c h d o p a ń ­
s tw a , k tó r e w y tw a rz a ją d o b r a i u sługi „ p ry w a t­
n e ” , to zn aczy p rz e z n a c z o n e d la o d b io rc ó w p r y ­
w a tn y c h i s p rz e d a w a n e n a ry n k u . P rz e d s ię b io r­
s tw a p a ń s tw o w e d o s ta r c z a ją je d n a k ta k ż e wielu
d ó b r „ p u b lic z n y c h ” , ja k b ro ń i w y p o sa ż e n ie
w o js k a , d ro g i i m o s ty , b u d o w a i z a o p a trz e n ie
szk ó l, sz p ita li i in n y c h o b ie k tó w uż y te cz n o ści
p u b lic z n e j. I s to tą p rz e d się b io rstw p a ń stw o w y c h
n ie je s t w ięc ro d z a j w y tw a rz a n y c h d ó b r i u sług,
lecz ty p w łasn o ści.
W o d ró ż n ie n iu od je d n o s te k s lery b u d ż eto w e j
p rz e d s ię b io rs tw a p u b lic z n e p r o w a d z ą s a m o d z ie l­
n ą d z ia ła ln o ś ć g o s p o d a r c z ą i p o z o s ta ją w z a sa ­
d zie n a r o z ra c h u n k u w ła sn y m (c h o ć c zę sto k o ­
rz y s ta ją z d o ta c ji b u d ż e to w y c h ). G łó w n y m ź ró d ­
łem ich d o c h o d ó w są w pływ y ze s p rz e d a ż y d ó b r
i u siu g o d b io rc o m p ry w a tn y m (k o n s u m e n to m
1 p rz e d s ię b io rs tw o m ) lu b o d b io rc o m p u b lic z n y m
(in s ty tu c jo m p a ń stw o w y m , w ła d z o m s a m o r z ą d o ­
w ym , o rg a n iz a c jo m sp o łec z n y m itd .).
W p o lsk ie j te rm in o lo g ii e k o n o m ic z n e j w y stę ­
p u je p o jęcie s e k to r a p a ń stw o w e g o , o b e jm u ją c e g o
p rz e d s ię b io rs tw a p a ń s tw o w e p ro w a d z ą c e d z ia ła l­
n o ś ć g o s p o d a r c z ą o p a r tą n a ro z ra c h u n k u w ła s­
n y m o ra z je d n o s tk i sfe ry b u d ż e to w e j, fin a n s o w a ­
n e z b u d ż e tu p a ń s tw a (p rzy p. Z . M . ) .
2 O d w o łu ją c się d o d o ś w ia d c z e ń k ra jó w z a c h o d ­
nich n a le ż a ło b y stw ierd zić, że je d n y m z głów n y ch
236 R ozdział 18
D ecyzje inw estycyjne w p rze d sięb io r­
stw ach p ań stw o w y c h p o w in n y być p o ­
d ejm o w an e zg odnie z za sad am i r a ­
ch unku ekonom icznego, tzn. z uw zględ­
nieniem ak tu aln e j w arto ści zw iązanych
z nimi społecznych k o sz tó w i korzyści,
p rzy za sto so w a n iu sto p y d y skontow ej
niższej od sto so w an ej przez przedsię­
b io rstw a p ry w atn e. C eny należy u sta­
lać na pozio m ie rów nym społecznem u
k osztow i k rań c o w e m u , ch y b a że wy­
stępują. za k łó c en ia ry n k o w e u z a sa d n ia ­
jące odejście od tej zasady. N iekiedy
dla p o d n ie sie n ia efektyw ności stosuje
się —- o p ró c z cen zw ykłych — ceny
obciążenia szczytowego.
W W ielkiej B ry tan ii sto su n e k p a ń ­
stw a d o zn a cjo n alizo w an y c h gałęzi g o ­
sp o d a rk i zm ienił się w o sta tn ic h latach .
B ezpośrednio po w ojnie k ła d zio n o n a ­
cisk przede w szystkim n a to, aby
p rze d sięb io rstw a publiczn e nie p rz y n o ­
siły stra t i m iały za p ew n io n ą sa m o ­
dzielność. O d 1967 r. zw rac an o co raz
większą, uw agę n a o siąganie efek ty w n o ­
ści w sensie P areta . W tym celu u sta la ­
no ceny na poziom ie ko sztó w k ra ń ­
cow ych, sto so w a n o „sp o łe c z n ą ” sto p ę
d y sk o n to w ą niższą od sto p y pry w atn ej,
a także u zn a n o istnienie różnicy m ię­
dzy k osztam i p ry w a tn y m i a kosztam i
społecznym i. P o 1978 r. n astąp iły d a l­
sze zm iany: o sła b io n o nacisk n a zró w ­
nyw anie cen z k o sztam i k rańcow ym i,
w p ro w a d zo n o n a to m ia st limity finan­
sowe, k tó ry ch celem było zm niejszenie
społecznej nieefektyw ności sp o w o d o ­
w anej p o d a tk a m i. W o sta tn im okresie
k o n ty n u o w a n o tę politykę, p ry w a ty ­
zu jąc wicie p rzed sięb io rstw pań­
stw ow ych.
m o ty w ó w n a c jo n a liz a c ji je s t c h ęć p o d ź w ig n ię c ia
i p o d trz y m a n ia u p a d a ją c y c h (n ie re n to w n y c h ) g a ­
ięzi o w a ż n y m z n a c z e n iu d la g o s p o d a r k i n a r o d o ­
w ej. C zę sty m m o ty w e m n a c jo n a liz a c ji s ą ró w n ie ż
w zg lęd y p o lity c z n e (p rzy p . Z . M . ) .
O cen a w yników o siąganych przez
p rzed sięb io rstw a publiczne n astręcza
tru d n o ści. Z analizy m o n o p o li n a tu ra l­
nych w ynika, że ren to w n o ść nie jest
w tym p rzy p a d k u d o b ry m w sk aźn i­
kiem efektyw ności. W rzeczyw istości
m usim y z góry założyć, że m o n o p o l
n a tu ra ln y , k tó ry zgodnie z za sa d ą efek­
tywnej alokacji w ytw arzałby o p ty m a ln ą
ze społecznego p u n k tu w idzenia w iel­
k o ść p ro d u k cji, będzie p o n o sić straty
finansow e. N iem niej je d n a k chcem y
wiedzieć, ja k k ształtu je się w tym p rzy ­
p a d k u efektywność produkcji, to z n a ­
czy czy d a n e p rzed sięb io rstw o p ro d u ­
kuje po najniższych m ożliw ych k o sz­
ta c h 3.
Czy p rzed sięb io rstw a p ry w atn e o sią­
gają w yższą efektyw ność p ro d u k cji niż
przed sięb io rstw a publiczne? W yniki
b a d a ń G . Y a rro w a w skazują, że ta k
w łaśnie jest — przynajm niej tam , gdzie
k o n k u re n c ja je st n a tyle silna, aby
zm usić je d o w ysiłku. Z a ró w n o wielkie
przed sięb io rstw a p ry w atn e, ja k i p a ń ­
stw ow e, k iero w an e są przez m e n ed ż e­
rów . N ależy więc p o staw ić pytanie: czy
m o ty w a cja m en ed żeró w do db ało ści
o efektyw ność jest. silniejsza w sek to rze
pry w atn y m niż w sek to rze publicznym ?
In n y m i słow y, chcem y dow iedzieć się,
ja k a jest w zględna sk u teczn o ść a k c jo ­
nariuszy i rząd u jak o n ad zo rcó w k o n ­
tro lu ją cy c h d ziała n ia m enedżerów .
P o ró w n an ie w yników osiąg an y ch
przez p rzed sięb io rstw a p ry w atn e i p u b ­
liczne jest d o d a tk o w o u tru d n io n e przez
fa k t, że p ań stw o k ieruje się racjam i
n a tu ry politycznej, k tó re niekiedy b io ­
rą. górę nad sprawą, efektyw ności
przedsięb io rstw p ań stw o w y ch . Na
p rzy k ład , p odw yżki plac d la p ra c o w ­
ników se k to ra publicznego byw ają uza-
3 C h o d z i tu o tzw . techniczną, e fe k ty w n o ść p r o ­
d u k c ji, k tó re j p ro b ie rz e m je s t niski p o z io m k o s z ­
tó w (pr zy p. Z . M . ) .
237 N acjonalizacja i p ryw atyzacja
leżnianc od zasad p o lity k i an ty in flac y j­
nej rządu: P ry w aty za cja sa m a w sobie
stanow i g w aran cję, że rz ą d nie będzie
działać w tak i sp o só b ; być m o że je st to
jeden z głów nych arg u m e n tó w p rz e m a ­
w iających za jej p rzep ro w ad zen iem .
O sta tn ia fala p ry w aty zacji w W iel­
kiej B rytanii d o sta rc z a in teresu jący ch
spostrzeżeń. P ry w aty za cja ro zp o częła
się od sp rzed aży d o m ó w i m ieszk ań
k o m u n aln y ch , n astęp n ie sp ry w aty z o ­
w ano wiele p rze d sięb io rstw n ależących
do sek to ra p u b liczn eg o (p lan o w a n e są
dalsze p ryw atyzacje). W wielu p rzy ­
p ad k a ch za o b se rw o w an o , że w yniki
e k o n o m iczn o -fin an so w e przed się­
biorstw p ań stw o w y ch p o p raw iały się
przed ich sp ry w aty zo w an iem . N iek ied y
p o p raw a była b a rd z o zn aczn a. Z jednej
strony p o tw ie rd z a to , że w sek to rze
publicznym u k ry te są rezerw y efek ty w ­
ności, z drugiej d o w o d zi, iż nie istnieje
ja k aś niep rzezw y ciężaln a p rzeszk o d a,
k tó ra uniem ożliw ia o siąg an ie w sek­
torze p u blicznym w ysokiej efek ty w n o ­
ści. Być m o ż e w ystarczy p o staw ić m e ­
nedżerom w łaściw e cele i stw o rzy ć o d ­
pow iednie w aru n k i, k tó re m o ty w o w a ­
łyby do ich o siąg an ia.
P o lity k a p ry w aty zacji p ro w a d z o n a
przez rząd b rytyjski je st k ry ty k o w an a .
Z arzu c a się jej k ró tk o w z ro c z n o ść i n a ­
staw ienie jedynie n a d o ra ź n e korzyści.
O cena tych za rzu tó w w dużej m ierze
zależy od tego, ja k w y k o rzy sty w an e są.
wptywy ze sp rzed aży p rzed sięb io rstw
państw ow ych. Jeśli słu żą one jed y n ie
o bniżeniu p o d a tk ó w i zw iększeniu
w ten sp o só b k o n su m p c ji lub jeśli w y­
p rzedaż m a ją tk u n a ro d o w e g o n a s tę p u ­
je po zan iżo n y ch cen ach , to k ry ty k a
m oże być u z a sa d n io n a (w przypadku,
sprzedaży po zan iżo n ej cenie rząd m o ­
że je d n a k pow o ły w ać się n a korzyści
zew nętrzne z ro zszerzen ia w łasności
akcyjnej). Jeżeli n a to m ia st w pływy
z pryw atyzacji z o s ta ją p rzezn aczo n e n a
inw estycje w k a p ita ł trw ały lub na
sp łatę d łu g ó w p ań stw o w y ch , to zarzuty
m o g ą być k w estio n o w an e.
Na. za k o ń czen ie d o d ajm y , że o d p o ­
w iedzialność rz ą d u za w ielkie sp ry w a­
tyzow ane p rzed sięb io rstw a nie kończy
się w m o m en cie ich sprzedaży. R ząd
n ad a l o d p o w ia d a za ich n ad z o ro w a n ie
i k o n tro lo w an ie.
Pojęcia i określenia
K aż d em u z pojęć o zn aczo n y ch literam i
p rzy p o rzą d k u j o d p o w ied n ie określenie
o zn aczo n e liczbą:
.... (a) reg u lacja
.... ( b ) ceny o b ciążen ia szczytow ego
(c) pryw atyzacja.
.... (d) w ykup p rzed sięb io rstw a przez
załogę (sp ó łk a p racow nicza —
przyp. tłum.)
.... (e) efektyw na alokacja.
.... (f) k o n tro la efektyw ności
.... (g) efek ty w n o ść p ro d u k cji
.... (h) ceny o p a rte n a k o sztach k r a ń ­
cow ych
...: (i) n acjo n alizacja
.... (j) k o n tro ln a stopa, d y sk o n to w a
.... (k) lim it finansow y
.... (1) ce n a o ferto w a
1. N ab y cie p rzed sięb io rstw p ry w a t­
nych przez se k to r publiczny.
2. S przed aż p rze d sięb io rstw p ań stw o ­
wych sek lo ro w i p ry w atn em u .
3. System cen, w k tó ry m nabyw cy
p łacą cenę równą, k rań co w em u k o ­
sztow i p ro d u k cji; nie d a się go
za sto so w ać w p rzy p a d k u p ry w a t­
nego m onopolu, n a tu ra ln e g o , p o ­
niew aż p rzed sięb io rstw o p o n o siło ­
by straty .
4. C en a, po k tó rej są sp rzed aw an e
akcje p ry w aty zo w an eg o przedsię-
238 R ozdział IS
b iorstw a. C zęsto okazu je się o n a
niższa od ceny w olnorynkow ej,
u stalonej w pierw szym dn iu o b ro tu
tym i akcjam i n a giełdzie.
5. System ró żn ic o w an ia cen, w k tó ­
rym w g o d zin ach szczytu o b o w ią­
zuj:) wyższe ceny, co o d p o w iad a
w yższym k o szto m krań co w y m .
6. Z a k ła d a n y po zio m zysku lu b straty
p rzedsiębiorstw państw ow ych d zia­
łających w określo n ej gałęzi, u sta ­
lony przez rząd n a p o d staw ie a n a ­
lizy w aru n k ó w jej d z ia ła n ia (in a­
czej: p la n o w a n a n ad w y ż k a lub d o ­
tacja).
7. Ś rodki polityki gospodarczej sto s o ­
w ane dla za p ew n ie n ia praw idłow e­
go li 111 ke jo n o w an ia p rzed s ię b i ors t w
p ry w atn y ch (na przykład przeciw ­
działające w y k orzystyw aniu przez
nie pozycji rynkow ej).
K. „S p o łe c z n a ” sto p a p ro ce n to w a
sto so w a n a w W ielkiej B rytanii od
1967 r. przy ocenie decyzji inw es­
tycyjnych w sektorze p ań stw o ­
wym.
9. S tan , gdy p rze d sięb io rstw o p ro d u ­
kuje po najniższych m ożliw ych k o ­
sztach, a zatem nie w ystępuje m a r ­
n o tra w s tw o 4.
10. S tan , kiedy ogólny w ynik d ziałań
w g o sp o d a rc e je st efektyw ny
w sensie P a re ta , czyli ż a d n a zm ian a
alokacji zaso b ó w nie m o że zw ięk­
szyć d o b ro b y tu społecznego.
11.. A nalizy p ro w a d z o n e przez o rgan
a n ty m o n o p o lo w y (w W ielkiej Bry­
tanii jest: to K o m isja ds. M o n o p o li
. i Fuzji P rzedsiębiorstw ) w celu
sp raw d ze n ia efektyw ności przed­
siębiorstw państw ow ych.
12. P ryw atyzacja po leg ająca na sprze­
daży p rac o w n ik o m w szystkich a k ­
cji p rzed s ię bi o rst. w a .
■' Z oli. p rz y p is 3 (pr zy p. Z . M . ) .
Z adania
1___
K tó re z poniższych arg u m en tó w p rze­
m a w iają n a rzecz nacjo n alizacji o k reś­
lonej gałęzi g o sp o d ark i?
a W gałęzi w ystępuje m o n o p o l n a tu ­
raln y z dużym i k orzyściam i skali, co
ozn acza, że k o szt przeciętny p rze­
wyższa k o sz t k rańcow y,
b W y stęp u ją efekty zew nętrzne sp ra ­
w iające, że su m a korzyści społecz­
nych zw iązanych z w y tw arzaniem
d an e g o to w aru przew yższa sum ę
pryw atnych korzyści, za k tó re gotow i
są zapłacić bezpośredni użytkow nicy,
c Istnieje p o trze b a o ch ro n y interesów
n ie k tó ry ch g ru p społecznych, k tó re
p o n iosłyby straty , gdyby p ro d u k cja
i d y stry b u cja d an y ch d ó b r lub usług
b y ła bezw zględnie p o d p o rz ą d k o w a ­
n a ry g o ro m m aksym alizacji zysku,
d P ew ne p o d staw o w e gałęzie g o sp o ­
d a rk i pow inny być b ezp o śred n io
k o n tro lo w a n e przez państw o.
2__
K tó re z n astęp u jący ch zjaw isk m o ż n a
przypisać pryw atyzacji?
a N asilenie k o n k u ren cji i sp o w o d o w a­
n a tym o b n iż k a k osztów i cen.
b Z m niejszenie ingerencji politycznej
w spraw y g ospodarcze. , dow ych, sp raw d ź o b ec n ą w ysokość
e W zro st efektyw ności za rząd zan ia,
i Z m niejszenie deficytu b u d żetu p a ń ­
stw a.
e Z m niejszenie społecznych kosztów
m o n o p o lizacji,
i R ozszerzenie m ożliw ości w yboru
k o n su m e n ta (p rzed sięb io rstw a p ry ­
w atn e lepiej d o sto so w u ją się d o w y­
m ag ań rynku).
3 5 C zy teln ik m o ż e p o m in ą ć p u n k t c. W a r to n a to ­
T a b lic a 18.1 zaw iera in fo rm acje o ce­
nach akcji kilku p rzedsiębiorstw bry-
239 N acjonalizacja i p ryw atyzacja
kiem je d n eg o , cen a o ferto w a zo stała
Tablica 18.1. C eny akcji pryw atyzow anych
przedsiębiorstw w W ielkiej Brytanii u sta lo n a z góry i o g ło szo n a p ublicz­
nie. W je d n y m p rzy p a d k u cenę w yj­
C ena ściow ą u sta lo n o w try b ie p rzetarg u .
C ena
D a ta w p ro ­ n a k o n ie c
Czy m o żesz o d g ad n ą ć, k tó re p rze d ­
P rze d się ­ w a d z e n ia °*e l ‘ p ie rw sz e g o
‘o w a d n ia siębiorstw o je st tym w yjątkiem ?
bio rstw o a k cji d o
o b ro tu (w P e n - o b r o tu (w
sach) p e n sa c h )
P rzypuśćm y, że p racu jesz w m in ister­
A m e rsh a m
In te rn a tio ­ stw ie i za sta n aw ia sz się nad ew e n tu al­
nal 142
2 5 .02.1982 188 nym sp ry w aty zo w an iem pew nej gałęzi
E n te rp ris e g o sp o d a rk i. R o zw ażasz ró żn e racje.
Oil 185
2.07.1984 185
K tó re z p oniższych arg u m e n tó w p rze­
TSB 10.10.1986too 136
B ritish m a w iają za p ry w aty zacją, a k tó re p rze­
G as 135
8 .12 .1 9 8 6 148 ciw? J a k o ceniasz ich rangę?
B ritish a G a łą ź przez wiele la t p rzy n o siła stra ­
A irw ays 125
I t . 02.1987 169
ty o b ciążające b u d że t p aństw a,
R olls
232
b W gałęzi w y stę p u ją znaczne korzyści
R o y ee 20.05.1987170
skali, ale je st o n a ty p o w y m m o n o ­
Źródło: Economic Review Dtiici Supplement, wrzesień polem n a tu ra ln y m , m o ż n a więc są­
1MB. dzić, że w ra c h u n k u społecznym
przynosi straty . S połeczeństw o zys­
tyjskich, sp ry w aty z o w a n y ch w ła tach kuje je d n a k dzięki istnieniu korzyści
osiem dziesiątych (p o d o b n e d a n e m o ż­ skali, k tó re zn ik n ęły b y , gdyby doszło
n a znaleźć w tab licy 18.3 w p o d ręcz­ d o ro zb icia gałęzi n a wiele m n iej­
niku). szych p rzed sięb io rstw ,
a D la każd eg o z p rzed sięb io rstw oblicz c G a łą ź d ziała nieefektyw nie, p o n ie­
p ro ce n to w ą zm ian ę ceny akcji w aż nie m a k o n k u ren cji,
w pierw szym d n iu o b ro tu , d G d y b y gałąź sp ryw atyzow ano, ak cjo ­
b Czy z tych obliczeń w y n ik a, że ceny n ariu sze stan o w ilib y zró żn ico w an ą
o fertow e akcji były celow o zaniżane? i ro z p ro sz o n ą gru p ę, k tó ra nie była­
e P osłu g u jąc się d o n iesien iam i p ra so ­ by zd o ln a d o w ym uszenia efektyw ­
wymi o ak tu aln y ch n o to w an iac h gieł­ ności.
e P ry w aty zacja u w o ln iłab y gałąź od
cen akcji tych p rz e d się b io rstw 5. O ile n acisk ó w rzą d u , sp o w o d o w an y ch
zm ieniły się on e od pierw szego d n ia w zględam i politycznym i,
o b ro tu ? Czy w y stę p u ją pod tym f P ry w aty zacja p o zb aw iłab y d u że g ru ­
w zględem isto tn e różnice m iędzy py społeczne d o stę p u d o niezbędnych
poszczególnym i p rzed sięb io rstw am i? d ó b r i usług,
Jeśli ta k , to z czego one w ynikają? g W pływ y z p ryw atyzacji m o ż n a by
d D la w szystkich p rzed sięb io rstw w y­ przeznaczyć n a sfin an so w an ie n ie­
m ienionych w tab licy 18.1, z w y jąt­ zbęd n y ch inw estycji w innych dzie­
dzin ach se k to ra publicznego.
Jak ie jeszcze arg u m e n ty n ależałoby
m iast p rz e p ro w a d z ić p o d o b n i) a n a liz ę w o d n ie ­
sieniu d o k ilk u p o ls k ic h p rz e d s ię b io rs tw s p ry w a ­
w ziąć pod uw agę przy ro zw ażaniu
ty z o w an y c h w o s ta tn im c za sie (p rzy p . Z . M . ) . ew entualnej pryw atyzacji? Czy w rezul­
240 R ozdział 18 241 N acjonalizacja i pryw atyzacja

tacie zdecydow ałbyś się n a p ry w a ty z a­ w ram ach system u ta ry fy dw uczę­

szaniu sprzedaży niż o w ysokich zys­ R ysunek 18.1. M ie s z k a n ia k o m u n a ln e czy bony
cję czy też n a zach o w a n ie status quoi na opłacenie czynszu ściowej?
kach (d o p ó k i nie o zn acza to p o ja­
c Ile m u siała b y w ynieść o p ła ta zm ien­
w ienia się s tra t finansow ych). K tó ry
5__ na?
w aria n t w ybierzesz w tej k o n k retn ej
W 1985 r. d o c h o d y czy n n ik ó w p r o d u k ­ sytuacji? d Przy jak iej cenie i w ielkości p ro d u k ­
cji w p rze d sięb io rstw a ch publicznych cji gałąź ta o siąg ałab y zysk n o rm a l­
c P rzyjm ijm y teraz, że te sam e p ro je k ­
W ielkiej B rytanii w yniosły ogółem ny?
ty zo stają p rzed ło żo n e m enedżerow i
23,5 m td £, a w całej g o sp o d a rc e bry ­ c iłe w yniosłaby s tr a ta społeczna przy
p rzed sięb io rstw a p aństw ow ego. K tó ­
tyjskiej 305,7 m kl £. W se k to rz e p u b ­ tej w ielkości pro d u k cji?
ry p ro je k t zapew niłby m a k sy m a liza­
licznym p rac o w a ło 1,3 m in o só b , n a cję sum y korzyści d la sp ołeczeństw a
o g ó ln ą liczbę 24,4 m in z a tru d n io n y c h ja k o całości?
w g o sp o d a rc e. W a rto ść m a ją tk u trw a ­
łego w tym se k to rz e o ce n ia n o n a 138 T ak/N ie
m ld £, p odczas gdy całość m a ją tk u 7__
trw ałego w W ielkiej B ry tan ii (z p o m i­ Je d n ą z dziedzin, w k tó rej w przeszłości
nięciem b u d y n k ó w m ieszk aln y ch ) sza­ w ystęp o w ała n a szero k ą skałę in te r­ 1. ____ _D o łat sześćdziesiątych
c o w an o n a 649,9 m ld £ (w szystkie d an e w w iększości k rajó w eu ro p ejsk ich
w encja p ań stw a, było b u d o w n ictw o
p o ch o d z ą z C S O , U nited Kingdom N a ­ m ieszkaniow e. W tym za d an iu p o ró w ­ znaczna, część p ro d u k cji przem y­
tional Aecounts, 1986). słow ej była w y tw arza n a przez duży
n am y altern aty w n e w arian ty polityki
O blicz p ro ce n to w y u d ział przedsię­ p ań stw a w tej dziedzinie: przydział se k to r państw ow y.
b io rstw publiczn y ch w d o ch o d z ie n a r o ­ ta n ich m ieszk ań k o m u n a ln y ch w y d a­ 2. ________ Jeśli se k to r publiczny z a ­
d o w ym , z a tru d n ie n iu i m a ją tk u trw a ­ w anie b o n ó w n a opłacenie czynszu. trudnia. b ez ro b o tn y ch , l.o społeczny
łym. O ceń w zględną p rac o ch ło n n o ść koszt, alte rn a ty w n y ich z a tru d n ie ­
R y su n ek 18.1 ilustruje w aru n k i po
i k a p ita lo c h ło n n o ść tego se k to ra i wy­ stro n ie p o p y tu i p o d aży d la o b u w a­ n ia je st bliski zeru.
jaśn ij przyczyny ta k ieg o w łaśnie k sz tał­ rian tó w . P o czą tk o w ą sytuację n a ry n k u 3. .........._ A by zapew nić efektyw ­
to w a n ia się w skaźników . (1 K tó ry z o b u w a ria n tó w interw encji n o ść alo k acji, decyzje inw estycyjne
m ieszkaniow ym o pisuje k rzyw a p o p y tu
zap ew n ia sp ołeczeństw u większą w sek to rze p ań stw o w y m pow inny
D D o raz k rzyw a p o d aży S S .
6__ liczbę m ieszkań? uw zględniać o b o w iąz u ją cą n a ry n ­
a W skaż w ysokość czynszu o d p o w ia ­
J a k o m e n ed ż er p ry w a tn e g o przedsię­ c P o ró w n aj i oceń zalety i w ady obu ku sto p ę procentow ą..
d ająceg o ró w n o w ad ze o raz liczbę
b io rstw a an alizujesz pew ien p ro je k t in­ w arian tó w . 4. ____ W p ro w ad zen ie cen o b c ią ­
w ynajm o w an y ch m ieszk ań w sy tu a ­
w estycyjny. R ozw ażasz trzy w arian ty żenia. szczytow ego jest ró w n o ­
cji, gdy rząd nie ingeruje w spraw y
(w m in £): znaczne z ró żn ico w an iem cen.
ry n k u m ieszkaniow ego,
8__ 5. ________ K om isja, ds. M o n o p o li
b Z ałóżm y teraz, że w ładze lo k aln e
Z ad a n ie 7 z ro zd ziału 17 d otyczyło i F u zji P rzed sięb io rstw nie rna
w ydają uboższym ro d zin o m bony n a
E fe k ty z e w n ę trz n e opłacan ie czynszu. P o słu g u jąc się ry ­ sytuacji n a tu ra ln e g o m o n o p o lu z m u ­ u p raw n ień d o k o n tro lo w a n ia d z ia ­
P r o ­ K o rz y śc i K o sz ty szonego do w y tw arza n ia efektyw nej łalności p rzed sięb io rstw p a ń stw o ­
k o rz y ­ n ie k o ­ sunkiem , opisz reak cję ry n k u m iesz­
je k t p ry w a tn e p ry w a tn o s tn e rz y stn e k anio w eg o i w skaż now y, o d p o w ia ­ społecznie w ielkości p ro d u k cji. T eraz wych — zajm u je się jed y n ie p rze d ­
dający ró w n o w ad ze poziom czynszu m ożem y rozszerzyć tę analizę, aby sięb io rstw am i pryw atnym i.
A 400 380 20 80 6. ________ B odźce sk łan iające p ry ­
o ra z liczbę w y n ajm o w an y ch m iesz­ sprawcfzić, w ja k i sp o só b zach o w y w a­
II .120 350 120 20
C 350 300 70 80 kań. łaby się ta g ałąź po n acjo n alizacji, w atnych m en ed żeró w do- efektyw ­
c Z ałóżm y , że w ładze lokalne za m ia st a Ile w yniosłaby d o ta c ja n ie zb ę d n a nego działania, są silne, 'ponieważ,
w p rzy p a d k u w y tw arza n ia w ielkości ak cjo n ariu sze d o k ła d n ie k o n tro lu -
w ydaw ać bony n a opłacenie czynszu
a K tó ry w a ria n t w ybierzesz, jeżeli d ą ­ pro d u k cji efektyw nej społecznie (O P ją wyniki ich pracy.
o feru ją chętnym tan ie m ieszk an ia
żysz d o m a k sy m alizacji zysku fin a n ­ k o m u n a ln e. W ja k i sp o só b zareag u je n a ry su n k u 17.2)? 7. _____ P ry w atn e p rzed sięb io r­
sow ego? b Jaka. w ysokość o p ła ty stałej byłaby stw a są. o d p o rn e n a naciski rzą­
ry n ek m ieszkaniow y? Ile w yniesie
b P rzy p u śćm y , że tw oi ak c jo n a riu sze niezbędna, gdyby d o ta c ja z o stała za­ d u w y n ik ające z przesłanek p o li­
now y po zio m czynszu i ile m ieszk ań
w olą słyszeć o suk cesach w zw ięk­ zo stan ie w ynajętych? stą p io n a przez o p ła ty u ży tk o w n ik ó w tycznych.

li. — Eliuraimia. Zbiór zuihiii

242 Rozdział 18
8. _ ______ W y p rz ed aż m a ją tk u p a ń ­
stw ow ego z a g raża przyszłości kraju.
9 . ________ D o 1986 r. w szystkie p ry ­
w atyzow ane p rze d sięb io rstw a w
W ielkiej B ry tan ii były sp rzedaw ane
po za n iżo n y ch cenach.
10. _______ N ajlepsze w yniki p rzy ­
niosła p ry w a ty z acja tych przedsię­
biorstw , k tó re po pryw atyzacji zo­
stały p o d d a n e d ziałan iu silnej k o n ­
kurencji.
Problem y do przem yślenia
l __
Ja k ie bodźce k sz ta łtu ją postaw y i d z ia ­
łan ia k ad ry kierow niczej w przedsię­
243 N acjonalizacja i p ryw atyzacja
b io rstw ach p ań stw o w y ch , a ja k ie
w p rzed sięb io rstw ach pry w atn y ch ? C o
sądzisz o ich w pływ ie n a efektyw ność?
W jaki sp o só b m o ż n a by w zm ocnić
bodźce skłan iające do efektyw nego
działania?
2
N iek tó rz y sąd zą, że p ry w aty zacja nie
tylko zw iększa d o ch o d y b u d żetu
w k ró tk im okresie, lecz. m oże ró w nież
Odpowiedzi i komentarze
być źró d łem społecznych korzyści, jeśli
podniesienie m otyw acji sp o w o d u je Pojęcia i określenia T ablica A 18.1. C eny akcji po prywatyzacji
w zro st efektyw ności. O ceń tę arg u m e n ­
tację. J a k sądzisz, czy te i inne korzyści 1 0) 4 (1) 7 (a) 10 (e) Z m ia n a ceny
b ęd ą m iały trw ały ch arak ter? 2 (c) 5 (b) 8Q ) 11 (f) w ciąg u p ie rw sze g o
P rz e d s ię b io rstw o d n ia o b ro tu
3 (h) 6 (k) 9 (g) 12 (d)
(w % )
Zadania A m e rs h a m I n te rn a tio n a l 32,4
E n te rp ris e Oil 0,0
1___ TSB 36,0
B ritish G a s 9,6
K ażd y z tych a rg u m e n tó w m o że p o ­
B ritis h A irw a y s 35,2
służyć d o u za sa d n ien ia decyzji o n a c jo ­ R o lls -R o y c e 36,5
nalizacji; zob. p o d ro z d z ia ł 18.1 p o d ­
ręcznika.
lt N iek o n ieczn ie. N iełatw o u stalić w ła­
2__ ściw ą cenę o ferto w ą n a k ilk a tygodni
W d y sk u sjach o p ry w aty zacji p rzy p isu ­ przed sp rzed ażą, p o n iew aż ceny a k ­
je się jej wiele s k u tk ó w , w tym rów nież cji w ciągu tego o k resu m o g ą się
w iększość w y m ien io n y ch w p y ta n iu , zm ienić. N iem niej je d n a k we w szyst­
z w yłączeniem m o że e. N ie k tó re m a ją kich p o d a n y c h p rzy k ła d ac h , z w y jąt­
w p rak ty ce niew ielkie zn aczen ie lub kiem E n te rp rise Oil, ju ż pierw szego
w ystępują je d y n ie w k ró tk im okresie. d n ia po w p ro w ad zen iu do o b ro tu
N a p rzy k ład , d d o ty czy k ró tk ie g o ceny akcji sp ry w aty zo w an y ch p rze d ­
o kresu, kiedy to w pływ y ze sprzedaży siębiorstw zn aczn ie w zrosły. N ależy
p rzed sięb io rstw p u b liczn y ch m o ż n a zaznaczyć, że ta b lic a 18.1 nie o b ej­
przeznaczyć n a p o k ry cie w y d atk ó w m u je w szystkich p rzy p a d k ó w p ry w a­
p aństw ow ych. Z n aczen ie p oszczegól­ tyzacji w W ielkiej B rytanii,
nych efektów m o ż n a n a to m ia st ocenić c P o n iew aż nie w iem y, kiedy zajm iecie
d o p ie ro po dłuższym czasie. P o g łęb io ­ się tym p y tan iem , nie p o trafim y
ną analizę lej p ro b le m a ty k i zaw iera udzielić odpow iedzi,
arty k u ł G . Y a rro w a w E conom ic R e ­ d E n te rp rise Oil.
view z listo p a d a 1988 r.
4__
3__ C zynniki a, c, e o ra z g p rzem aw iają za
a Z o b . tablicę A l 8.1. pry w aty zacją, n a to m ia st p o zo stałe —
244 R ozdział 18
przeciw niej. T ru d n o z góry ocenić
w agę poszczególnych arg u m e n tó w
i p o d ją ć je d n o zn a cz n ą decyzję. W e k o ­
nom ii jest wiele ta k ic h p ro b lem ó w , w o­
bec k tó ry ch tru d n o zająć jednoznaczne
stan o w isk o .
5 ___
Z p o d an y c h liczb w y n ik a, że w 1985 r.
p rze d sięb io rstw a pub liczn e w W ielkiej
B rytanii w ytw orzyły 7,7% d o ch o d u
n a ro d o w e g o , z a tru d n ia ją c 5,3% ogółu
pracu jący ch o ra z p o sia d ając 21%
w szystkich za so b ó w k a p ita łu trw ałego
(z w yłączeniem b u d y n k ó w m ieszk al­
nych). Z uw agi n a w y so k ą k a p ita ło -
ch ło n n o ść, c h a ra k te ry sty c z n ą cechą te­
go se k to ra je st w ysoki po zio m k osztów
stałych, co stw a rz a w a ru n k i sprzyjające
p o w sta w a n iu m o n o p o li n a tu ra ln y c h .
W m ia rę realizacji p ro g ra m u p ry w a ty ­
zacji w la tac h osiem dziesiątych udział
p rzed sięb io rstw p ań stw o w y c h w gos­
p o d arc e brytyjskiej zm niejszył się;
w 1988 r. o d p o w ied n ie w skaźniki wy­
nosiły: 5 ,5 % , 3,5% o ra z 16,5% .
6__
Z estaw ia jąc p ry w a tn e i społeczne k o ­
rzyści zw iązane z rea lizacją poszczegól­
nych p ro jek tó w , o trzy m asz n astęp u jący
o b ra z (liczby u jem ne o zn a cz ają stratę):
S u m a k o rz y ści
Z y sk
P ro jc k t n e tto
fin a n s o w y
A 20 -4 0
11 - 30 70
C 5(1 40
K o lu m n a „ s u m a korzyści n e tto ”
u w zględnia za ró w n o p ry w a tn e , ja k
i społeczne k oszty i korzyści,
a M a k sy m alizację zysku finansow ego
zapew ni w y b ó r p ro je k tu C, ale su m a
korzyści n etto będzie m niejsza niż
uzyskiw any przez p rzed sięb io rstw o
zysk p ry w atn y ,
b U ta rg zo stan ie ¡¡m aksym alizow any,
gdy w ybierzesz p ro jek t A; ze społecz­
nego p u n k tu w idzenia jest to je d n a k
w aria n t nieodpow iedni, poniew aż za­
m y k a się d u żą stra tą całkow itą n etto ,
c M ak sy m alizację ogólnej sum y k o rzy ­
ści zap ew n ia p ro je k t B, lecz d la
p rzed sięb io rstw a o zn acza on stratę.
7___
a C zynsz OB, liczba m ieszk ań OF.
b W ydaw an ie b o n ó w n a o p łacan ie
czynszu zw iększy p o p y t n a m ieszk a­
n ia, przesu w ając k rzyw ą D D d o p o ­
łożenia D D '. S taw k a czynszu w zro ś­
nie d o O E, a liczba w y n ajm o w an y ch
m ieszk ań do OG.
c P rzy każdym poziom ie czynszu
zw iększy się p o d a ż m ieszk ań , co ilu ­
stru je przesunięcie krzyw ej S S do
p o ło ż en ia S S ' . S taw k a czynszu o b ­
niży się do O A , a liczba w y n ajm o w a­
nych m ieszk ań w zrośnie d o O I L
d P rzy ta k im przebiegu krzyw ych, ja k
n a ry su n k u , liczba m ieszk ań nie
zm ienia się znacznie, choć poziom
czynszu b ard zo się różni. W p rak ty ce
w szystko zależy od elastyczności p o ­
p y tu i podaży,
e O czywiście, o b a system y b ard z o ró ż ­
nie w pływ ają n a w ysokość czynszu.
T o z kolei p o ciąg a za so b ą różnice
w po d ziale d o ch o d ó w . Z ap ew n e d la
w łaścicieli działek b u d o w lan y ch b a r­
dziej korzy stn y jest system bonow y.
8
a N iezbędnej d o tacji o d p o w ia d a pole
ABRQ.
I) O p la ta sta ła m a zastąp ić zlikw ido­
w an ą d o ta cję (A B R Q ). O zn acza to,
że jed n o stk o w a o p la ta w yniesie A B .
c O p la ta zm ien n a m usi p o k ry ć k o szt
krańco w y . Będzie o n a ró w n a O A .
245 N acjonalizacji! i p ryw atyzacja
d G a łą ź osiąg n ie zysk n o rm aln y
w p unkcie, w k tó ry m u ta rg przecięt­
ny jest rów ny k o szto w i przeciętn em u
( A C = A R ) , to zn aczy p rzy p ro d u k cji
O K i cenie OC.
e P ole N L Q .
T ak /N ie
1. T a k (zob. w p ro w ad zen ie d o ro z ­
d z ia łu 18 p o d ręc zn ik a ).
2. T a k (zob. p o d ro z d z ia ł 18.1 w p o d ­
ręczniku).
3. N ie. P rz ed sięb io rstw a p ań stw o w e
pow inny sto so w a ć n iższą stopę
d y sk o n to w ą i realizo w ać pew ne
p ro jek ty , k tó re se k to r p ry w a tn y
uzn ałb y z a n ieo p łacaln e.
4. T a k . W g o d zin ac h szczytu u ży t­
kow nicy p lą cą w yższe ceny, co o d ­
zw ierciedla wyższy k o sz t k rań co w y
z a sp o k o je n ia ich p o trzeb .
5. Nie. P rz ed się b io rstw a p ań stw o w e
zostały p o d d a n e n ad z o ro w i K o m i­
sji przez u staw ę o o c h ro n ie k o n ­
kurencji z 1980 r. (zob. p o d ro zd z iał
18.2 w p o d ręczn ik u ).
6. Nic. W p rak ty c e d ro b n i ak cjo n ar
riusze m a ją niew ielki w pływ n a
fu n k cjo n o w a n ie p rze d sięb io rstw a
i n a tra fia ją n a „p ro b le m g ap o w i­
c z a” (zob. p o d ro zd z iał 18.3 w p o d ­
ręczniku).
7. N ic zaw sze. N a p rzy k ła d , d o ch o d y
b ry ty jsk ich p rzed sięb io rstw n a fto ­
w ych z w y dobycia ro p y n a M o rzu
P ó łn o cn y m zo stały o p o d a tk o w a n e ,
niekiedy b ard z o w ysoko.
8. O d p o w ied ź nie jest: p ro sta. Zależy
to częściow o od sp o so b u z u ż y tk o ­
w an ia d o ch o d ó w z pryw atyzacji.
9. N ic. W w iększości p rzy p a d k ó w ce­
ny sp rzed aży były zan iżo n e w tym
sensie, że cen a o tw arcia n a wolnym
ry n k u o k azała się w yższa od ceny
ofertow ej. Je d n a k ce n a akcji E n te r­
prise Oil nie przekroczyła ceny ofer­
tow ej, a cena o tw arc ia B riloii była
naw et niższa (zob. p o d ro zd ział
18.4 w p o d ręczn ik u ).
10. T ak .
P roblem y do przem yślenia
1__
K w estię tę analizu jem y w p o d ro z­
dziale 18.3 p o d ręczn ik a.
2
Je st to , oczyw iście, b ard z o szeroki te­
m a t. W a rto je d n ak sp ró b o w ać u p o ­
rzą d k o w a ć m yśli i sk o n c en tro w ać się
n a n ajw ażniejszych asp ek ta ch . T a k a
u m iejętność je st n ieo d zo w n y m elem en­
tem kw alifikacji ek o n o m isty .

Rozdział 1 9
¿¿ówuowaga ogólna: uzupełnienie
'iiilii/oekonoinii i wstęp do makroekonomii
R o/.dzial ten tączy w całość zn aczn ą
część naszych d o ty ch czaso w y ch ro zw a­
żań. G o sp o d a rk ę tra k tu je m y ja k szereg
p ow iązanych ze s o b ą w spółzależnych
rynków . .Z astanow im y się, czy m ożliw e
jest (a jeśli tak , to w ja k i sposób)
osiągnięcie rów now agi ogólnej n a
w szystkich ry n k a c h je d n o cześn ie o raz
czy la k a sy tu a cja je st p o ż ą d a n a dla
społeczeństw a, jako całości.
P rzep ro w ad zim y analizę u p ro sz c z o ­
nego m odelu g o sp o d a rk i z je d n y m n a­
byw cą, d la k tó reg o p ro d u k u je się tylko
dw a d o b ra . N ak ład pracy jest zm ienny,
a ilość k ap itału stała. Jeślibyśm y przy­
jęli ostrzejsze założenia, w yniki w z a sa ­
dzie nie uległyby zm ianie, a analiza
sta ła b y się o wiele bardziej sk o m p lik o ­
w ana.
Z aczniem y od kw estii efektyw ności
produkcji, tzn. od sp raw d ze n ia , ja k ie
ko m b in acje ilościow e ob u d ó b r m o g ą
być w y tw orzone w g o sp o d a rc e przy
założeniu, że w szystkie zaso b y są. efek­
tyw nie w y k o rzy stan e. T e m a k sy m a ln e
ko m b in acje m o żn a p o k az ać na. w ykre­
sie jako granicę (krzyw ą) możliwości
produkcyjnych ! / ’/'/•). z którą, po raz
pierw szy zetknęliśm y się w rozdziale 1.
G ra n ic ę m ożliw ości p ro d u k cy jn y ch
m o żn a w yznaczyć n a p o d sta w ie funkcji
produkcji obu d ó b r, np. analizujac sto p ­
niow e przesu w an ie z a so b ó w pracy
z jednej gałęzi d o drugiej i obliczając
w ielkość p ro d u k cji obu d ó b r. M ożem y
zauw ażyć, że m iędzy zw iększaniem
p ro d u k o w a n ej ilości je d n eg o d o b ra
a zm niejszaniem ilości d ru g ieg o d o b ra
istnieje p ew n a zależność. Z ależn o ść tę
w yrażam y za p o m o cą krańcow ej stopy
transform acji i m ierzym y nachyleniem
krzyw ej m ożliw ości p ro d u k cy jn y ch .
K ra ń c o w a sto p a tran sfo rm ac ji jest
m ia rą k o sztu altern aty w n eg o p ro d u k cji
je d n eg o d o b ra , w y rażonego w k a te g o ­
riach u traco n ej ilości d o b ra drugiego.
K sz ta łt krzyw ej p okazującej granicę
m ożliw ości p ro d u k cy jn y ch je st o k reślo ­
ny w łaściw ościam i o b u funkcji p ro d u k ­
cji. Jeśli założym y, że w o b u gałęziach
w ystępuje zjaw isko m alejącej p ro d u k ­
cyjności k rańcow ej, to k rzyw a m o ż ­
liwości p ro d u k cy jn y ch będzie w ypukła.
O siągnięcie efektyw ności p ro d u k cji
to tylko jeden z celów — m usim y
uw zględnić tak że preferencje k o n s u ­
m e n ta . N a w ykresie p rzedstaw iającym
krzyw ą m ożliw ości p ro d u k cy jn y c h ry ­
sujem y krzyw e o b o jętn o ści, odzw iercie­
dlające oceny użyteczności różnych
ko m b in acji d ó b r d o k o n y w an e przez
ko n su m e n ta . W yznaczym y w ten sp o ­
sób m a k sy m aln y osiągalny poziom
użyteczności. P ojaw i się on w punkcie,
w k tó ry m jedna, z krzyw ych o b o ję tn o ­
ści zetk n ie się z k rzyw ą m ożliw ości
pro d u k cy jn y ch . P u n k t styczności, o d ­
po w iad ający o p ty m aln ej k o m b in acji
247 R ów no w ag a ogólna: uzupełnienie m ik ro ek o n o m ii i w stęp d o m akroekonom ii
obu d ó b r, w skazuje, ja k należy p o ­
dzielić istniejący zasó b siły roboczej
m iędzy o b ie gałęzie.
W ja k i sp o só b m o żem y o sią g n ąć tę
o p ty m a ln ą pozycję? W g o sp o d a rc e n a ­
kazow ej p laniści m o g lib y przy d zielać
zasoby p racy d o o d p o w ied n ich gałęzi
tak , ab y w y tw o rzy ć „w łaściw e” ilości
obu d ó b r. M o g lib y , gdyby d y s p o n o ­
wali w ystarczającą, in fo rm a c ją o tym ,
jak ie ro zm iary p ro d u k cji ty ch d ó b r są
o p ty m aln e. W zło żo n y m św iecie rze­
czywistej g o sp o d a rk i zd o b y cie w szyst­
kich p o trze b n y ch in fo rm ac ji nie je st
je d n a k m ożliw e. C zy istnieje zatem j a ­
kiś inny sp o só b d o k o n a n ia najlepszej
alokacji? T a k . D o p u n k tu , k tó reg o szu ­
kam y, p rzenieść n as m o ż e „n iew id zial­
n a ręk a ry n k u ” . W iem y ju ż, że gdyby
nie było ża d n y ch zak łó ceń , w o ln o k o n -
k u ren cy jn y system ry n k o w y zap ew n ił­
by efek ty w n ą alo k ację w ro zu m ien iu
P areta. Jeśli ta k , to in terw en cja ze
stro n y p a ń stw a je st p o trz e b n a ty lk o po
to, aby u su n ą ć za k łó c en ia w d ziałan iu
tego m ech an izm u .
W system ie w o ln o k o n k u ren c y jn y m
giętkość plac zap ew n iłab y pełne za­
tru d n ien ie, d o p ro w a d z a ją c w ten s p o ­
sób d o o siąg n ięcia p rzez g o sp o d a rk ę
granicy m ożliw ości p ro d u k cy jn y c h .
D o k ła d n a lo k alizacja p o ło żo n eg o n a
tej granicy p u n k tu , w k tó ry m o sta te cz­
nie znajd zie się g o sp o d a rk a , zależy od
w ysokości w zględnych cen obu d ó b r.
Jeśli ró w n o w a g a w y stęp u je za ró w n o n a
ry n k u d ó b r, ja k i n a ry n k u p racy , to
g o sp o d a rk a będzie d ąży ć d o takiego
p u n k tu n a krzyw ej m ożliw ości p ro d u k ­
cyjnych, w k tó ry m k ra ń c o w a sto p a
tran sfo rm ac ji je st ró w n a o d w ro tn o ści
sto su n k u cen.
A n alizu jąc sy tu ację od stro n y k o n ­
sum pcji d o strze g am y , że n asz k o n s u ­
m e n t w y b iera p u n k t, w k tó ry m linia
b u d że to w a jest sty czn a d o najw yższej
osiągalnej krzyw ej o b o ję tn o śc i. P rzy
założeniu, że p ro d u k c ja je st efektyw na,
linia ta m usi być rów nocześnie styczna
d o krzyw ej m ożliw ości p ro d u k cy jn y ch .
S k o ro ta k , to w g o sp o d a rc e w o ln o k o n -
k u rencyjnej d ziała ją siły, k tó re m o g ą
d o p ro w a d zić d o równow agi ogólnej,
k iedy to w szystkie p o d m io ty g o s p o d a r­
cze są b io rcam i cen, a n a ry n k ach
p an u je je d n o cz esn a ró w n o w ag a.
P rzy zało żo n y m kształcie krzyw ych
o b o jętn o ści i krzyw ej m ożliw ości p r o ­
d u k cy jn y ch istnieje ty lk o je d en p u n k t
o p ty m aln y . T y lk o je d n a relacja cen
p o zw ala n a osiągnięcie rów now agi
ogólnej. S y tu acja u leg a zm ianie przy
ja k ich k o lw iek zak łó cen iach w olnej
k o n k u ren c ji. N a p rzy k ład , p o d a te k n a ­
łożony n a je d n o z d ó b r zm ien ia sto su ­
n ek cen, p rzek reślając m ożliw ość osiąg­
nięcia efektyw ności w sensie P a re ta
(w yjaśniliśm y to w ro zd ziale 15). Jeśli
m a m y d o czynienia z więcej niż jed n y m
k o n su m e n te m , to społeczeństw o będzie
m u siało ró w nież rozw ażyć kw estię p o ­
d ziału zaso b ó w m iędzy obyw ateli.
W takiej sytuacji nie istnieje je d n o
w łaściw e ro zw iązan ie p ro b lem u efek­
tyw nej alo k acji zaso b ó w ; m ożliw e są
ró żn e alo k acje, o d p o w iad a ją ce różnym
w a ria n to m p o d ziału .
P ow yższe ro zw aż an ia p ro w a d zą do
w niosku, że system w o ln o ry n k o w y z a ­
pew nia osiągnięcie alokacji o ptym alnej
ze społecznego p u n k tu w idzenia. M u ­
szą być je d n a k spełn io n e pew ne w a­
ru n k i, k tó re uw zględnialiśm y w a n a li­
zie. P rzy p o m n ijm y : p o d staw o w y m w a­
ru n k iem je st b ra k ja k ich k o lw iek z a ­
kłóceń w d ziałan iu ry n k u . T a k ie zjaw i­
ska, ja k k o n k u re n c ja n ie d o sk o n ała,
efekty zew nętrzne, p o d a tk i, d o b ra p u b ­
liczne i b ra k n iek tó ry ch innych ry n ­
ków , m o g ą p rzeszk o d zić w osiągnięciu
ró w n o w ag i ogólnej. R ząd m o że rea g o ­
w ać n a n ie u n ik n io n e zak łó cen ia, sto s u ­
ją c ro zw ią zan ia su b o p ty m aln e — dru­
gie po najlepszych (second best).
248 R ozdział 19
P o d o b n ą analizę m o żem y z a sto so ­
w ać d o z b a d a n ia czy n n ik ó w o k re śla ją ­
cych w ielkość oszczędności i inw estycji.
D ecy d u jąc, ja k a część ro zp o rzą d zal-
nych d ó b r m a zo stać sk o n su m o w a n a
teraz, sp ołeczeństw o p o śred n io p o d ej­
m uje rów nocześnie decyzję o tym , ja k ą
część za so b ó w należy zainw estow ać
w now e d o b r a k a p itało w e , k tó re p o ­
służą d o w y tw arza n ia d ó b r k o n su m p ­
cyjnych w przyszłości. A zatem , k ształt
i nachylenie krzywej m ożliw ości p ro d u k ­
cyjnych, odzw ierciedlającej m ożliw ości
w y tw arza n ia d ó b r k o n sum pcyjnych
i d ó b r k ap itało w y c h , zależy od p ro d u k ­
cyjności n o w ych d ó b r k ap itało w y ch ,
czyli od efektyw ności inw estycji,
a k ształt i nach y len ie krzyw ych o b o ję t­
ności — od sk ło n n o ści k o n su m e n tó w
d o oszczędzania. S to p a p ro c e n to w a
o k az u je się tą. „ c e n ą ” , k tó r a zap ew n ia
ró w n o w ag ę oszczędności i inw estycji.
Pojęcia i określenia
K ażd em u z p ojęć o zn a cz o n y ch literam i
p rz y p o rz ą d k u j o d p o w ied n ie określenie
o zn a cz o n e liczbą:
.... (a) k oszt a ltern aty w n y
.... (b) efek ty w n o ść p ro d u k cji
.... (c) „n iew id z ialn a rę k a ry n k u ”
....'( d )
oszczędności
.... (e) ró w n o w a g a o g ó ln a
.... (f) inw estycje
.... (g) g ran ic a (krzyw a) m ożliw ości
p ro d u k cy jn y c h
.... (h) k ra ń c o w a s to p a substytucji
.... (i) s to p a p ro c e n to w a za p ew n ia ją­
ca ró w n o w a g ę g o sp o d a rc zą
.... (j) a lo k a c ja za so b ó w
.... (k) efek ty w n o ść inw estycji (sto p a
zw ro tu n a k ła d ó w inw estycyj­
nych)
.... (I) k ra ń c o w a s to p a tran sfo rm ac ji
1. D o k try n a , zgo d n ie z k tó rą w sys­
tem ie w o ln o ry n k o w y m je st o sią g a­
n a efektyw na społecznie ró w n o w a ­
ga o g ó ln a, m im o że jed n o stk i g o s­
p o d arcze k ie ru ją się w sw ych d zia­
łan iach w łasnym interesem .
2. W a rto ść p ro d u k cji lub innych k o ­
rzyści tra c o n a n a sk u tek zan ie ch a­
n ia użycia d an y c h zaso b ó w w n aj­
lepszym sp o śró d innych od w y b ra­
nego m ożliw ych zasto so w ań .
3. S po só b w y k o rzy stan ia czynników
p ro d u k cji, s tru k tu ra p ro d u k o w a ­
nych d ó b r o raz ich rozdział m iędzy
odb io rcó w .
4. K rz y w a p o k az u ją ca m ak sy m a ln ą
ilość jed n eg o d o b ra , k tó ra m oże
być w y tw o rzo n a przy danej wiel­
kości p ro d u k cji innego d o b ra ;
sk ła d a się z p u n k tó w , k tó ry m o d ­
p o w iad a ją p ro d u k cy jn ie efektyw ne
k o m b in acje ilości w y tw o rzo n y ch
d ó b r.
5. R elacja p rzy ro stu przyszłej k o n ­
sum pcji do u traco n ej k o n su m p cji
b ie ż ą c e j1.
6. R elacja p o k az u ją ca , o ile m usi się
zm niejszyć p ro d u k c ja jed n eg o d o b ­
ra, aby p ro d u k c ja innego d o b ra
w zro sła o jed n o stk ę; nach y len ie
krzyw ej m ożliw ości p ro d u k c y j­
nych.
7. W y k o rzy stan ie p o siad an y ch z a so ­
bów d o pow iększenia m a ją tk u (lub
o d tw o rze n ia zużytej części m a ­
ją tk u ) 2.
1 Jest lo je d e n 7. m o żliw y ch s p o s o b ó w p o m ia ru
sp o łec z n e j e fe k ty w n o śc i inw estycji. P ry w a tn y in ­
w e sto r k ie ru je się w sw ych d e cy z ja c h in d y w id u a l­
n ą (m ik ro e k o n o m ic z n ą ) o c en ą e fe k ty w n o śc i in ­
w esty cji, o d n o s z ą c su m ę o c ze k iw a n y c h , o d p o ­
w ie d n io z d y sk o n to w a n y c h zy sk ó w d o w ielkości
n a k ła d ó w in w e sty c y jn y c h (p rzy p. Z . M . ) .
2 N a le ż y o d ró ż n ić in w e sty c je w m a ją tk u rz e c z o ­
w y m (m a sz y n y , b u d y n k i, z a p a s y ) od inw estycji
w a k ty w a c h fin a n s o w y c h . W p o d rę c z n ik u o ile
n ie z a z n a c z o n o i n a c z e j - p rz e z inw esty cje r o z u ­
m ie się n a k ła d y n a o d tw o rz e n ie b ą d ź pow iększe-
249 R ów now aga ogólna: uzupełnienie m ik ro ek o n o m ii i w stęp d o m ak ro ek o n o m ii
8. R ó w n o czesn a ró w n o w a g a n a ry n ­ .12. C zęść d o c h o d u nic w y d atk o w a n a
kach czy n n ik ó w p ro d u k cji i p r o ­ n a bieżącą, k o n su m p cję.
d u k tó w .
9. R elacja, w jakiej k o n su m e n t rezyg­
nuje z jed n eg o d o b ra , ab y zw ięk­
Z adania
szyć k o n su m p c ję in n eg o d o b ra , nie
zm ieniając przy tym o siąganej uży ­
teczności całk o w itej; nachylenie 1.
krzyw ej o b o jętn o ści. P ew n a g o sp o d a rk a za tru d n ia sześciu
10. S to p a p ro c e n to w a za p ew n iająca p raco w n ik ó w , k tó rzy w y tw arzają dw a
.rów now agę m ięd zy w ielkością d o b ra: chich i piw o. Z asó b k a p i­
oszczędności i inw estycji w g o s­ ta łu jest stały i nie m oże być przem iesz­
p odarce. czany d o innych gaięzi, a zasó b pracy
11. S ytuacja, w k tó rej przy d an y m w y­ nie p o d leg a ta k iem u o g raniczeniu.
p o sażen iu g o sp o d a rk i w zasoby K ró tk o o k re so w e funkcje produkcji
p ro d u k cy jn e i tech n o lo g ię o raz o b u d ó b r są p o d a n e w tablicy 19.1.
przy d an ej w ielkości p ro d u k cji a W ykreśl k rzy w ą m ożliw ości p ro d u k ­
w szystkich p o z o stały ch d ó b r — cyjnych tej g o sp o d ark i.
w y tw arza n a jest: m a k s y m a ln a m o ż­ I> N a p o d sta w ie k ształtu krzyw ej
liwa ilość o sta tn ie g o d o b r a 3. w yw nioskuj, ja k ą tendencję wy-
T ablica 19.1. Funkcje produkcji chicha i piwa
L iczba T y g o d n io w a L iczba T y g o d n io w a
p ra c o w n ik ó w p ro d u k c ja p ra c o w n ik ó w p ro d u k c ja
p ro d u k u ją c y c h c h le b a (liczba p ro d u k u ją c y c h piw a (liczba
chleb je d n o s te k ) piw o je d n o s te k )
0 0 6 630
i 120 5 600
2 220 4 540
ii 300 3 450
4 360 2 330
5 400 1 180
6 420 0 0
nie k a p ila lu rz e cz o w e g o (g łó w n ie k a p ita łu trw a ­ k az u ją p rzy ch o d y z pracy w obu
łego). in w e sty c je w m a ją tk u rz e c z o w y m s łu ż ą d o gaięzi uch.
o d tw o rz e n ia z u ż y ty c h o ra z tw o rz e n ia n o w y c h c Jak. będzie k sz tałto w ać się k rań co w a
s k ła d n ik ó w m a ją tk u (przy p. Z . M . ) .
sto p a tran sfo rm ac ji przy przem iesz­
■’ E fe k ty w n o ść p ro d u k c ji je s t p o ję c ie m n ie je d n o ­
z n ac z n y m . P o d a n a w yżej d e fin ic ja n a w ią z u je d o czaniu p raco w n ik ó w z pro d u k cji
tzw . o p tim u m P a re ta , k ła d ą c n a c isk n a p e łn e ch leb a do p ro d u k cji piw a?
w y k o rz y sta n ie z a s o b ó w p ro d u k c y jn y c h . W p o ­ d U zasad n ij o d p o w ied ź n a p y tan ie c,
głęb io n ej a n alizie n a le ż a ło b y u w z g lę d n ić trzy w y pełniając liczbam i k o lu m n y ta b li­
w a ru n k i: p e łn e w y k o rz y s ta n ie z a s o b ó w , o p ty ­
m a ln ą ich a lo k a c ję ( s tr u k tu r a p ro d u k c ji) o ra z
cy 19.2. Z acznij od sytuacji, w której
w y b ó r e fe k ty w n ej te c h n ik i p ro d u k c ji ( p r o d u k c y j­ wszyscy p raco w n icy za tru d n ien i są
n ość c z y n n ik ó w ) (pr zy p. Z . M . ) . przy p ro d u k cji chicha.
250 Rozdział 19
T a b lic a 19.2. K ra ń c o w a s to p a tra n s fo rm a c ji ch ich a i piw a
D o d a tk o w i
D o d a tk o w a U tra c o n a K ra ń c o w a
p ra c o w n ic y
p ro d u k c ja p ro d u k c ja sto p a
p ro d u k iijacy
piw a c h ic h a tra n s fo rm a c ji
p iw o '
1 R y su n ek 19.3 p o k az u je m ak sy m aln ą
2
'
4
5 nostce czasu przy d an y c h n ak ła d a c h
6 czy n n ik ó w p ro d u k cji. Z w ykresu wy­
u staliłab y się, gdyby k o n su m en t
Rysunek. 19.1 p o k az u je krzyw ą m o ż ­
m ógł w ybrać najlepszą osiągalną k o m ­
liwości p ro d u k cy jn y c h g o sp o d a rk i,
binację obu d ó b r?
k tó ra w ytw arza m le k o i ser. Preferencje
k o n su m e n ta (za k ład a m y , że je st tylko (1 Z ałó żm y , że g o sp o d a rk a zn ajd u je się
jeden k o n su m e n t) p o k a z u ją krzyw e w pun k cie D. Jak ie siły w o ln o ry n ­
kow e przesunęłyby ją w k ie ru n k u
obojętności U nL \v U 1U i i U 2U.,.
granicy m ożliw ości p ro dukcyjnych?
e Z ałó żm y teraz, że relację cen w yzna­
cza p ro sta Y Z . K tó re p u n k ty wy­
R ysu n ek 19.1. K nn su n tcn l i ró w n o w a g a og ó ln a
bralib y pro d u cen ci i konsum enci?
W ja k i sp o só b d ojdzie d o zró w n an ia
ż ą d an y c h i ofero w an y ch ilości?
i K tó ry p u n k t jest efektyw ny w sensie
P arcia?
R ysunek 19.2 po k azu je zn a jd u ją cą się
w stan ie rów now agi gosp o d ark ę, z je d ­
nym k o n su m en tem , w ybierającym m ię­
dzy k o n su m p cją bieżącą a przyszłą,
si W sk aż p u n k t rów now agi.
1» Ile wynoszą, oszczędności w tym p u n ­
Produkcja
kcie?
c Ja k i byłby m a k sy m aln y poziom k o n ­
K tó ry z p u n k tó w /(, B i C jest sum pcji w przyszłości, gdyby w szyst­
najlepszy dla k o n su m e n ta ? kie p o siad an e zasoby zainw estow ać
K.tóry punkt: w yznacza najw yższy w now e d o b ra k ap itałow e?
osiągalny poziom użyteczności? tl W ja k i sp o só b m o ż n a by zm ierzyć
K tó ra z linii W X i Y Z w yraża spo łeczn ą stopę efektyw ności p o d ej­
w zględną cenę m le k a i sera, ja k a m ow an y ch inw estycji?
25 1 R ów now ag a o g ólna: uzupełnienie m ik ro ek o n o m ii i w stęp d o m ak ro ek o n o m ii
d - M R T = - M RS.
R ysunek 19.2. K o n su m p cja b ie ż ą c a i przy szła
e P x = Py.
p _ p łaca
1 l x ~ M PLX
6__
liczbę ciężaró w ek i sa m o ch o d ó w o so ­
bow ych, k tó rą m o ż n a w ytw orzyć w je d ­
n ik a, że w m ia rę w zro stu p ro d u k cji
ciężarów ek k o sz t altern aty w n y jednej
ciężarów ki — w y rażo n y w k ateg o riach
u traco n ej liczby sa m o ch o d ó w o so b o ­
w ych — k sz tałtu je się n astęp u jąco :
a) najp ierw je s t stały, p o tem rośnie,
b) n ajpierw je s t stały, potem m aleje,
e C o w y raża w tym p rzy k ład zie n a ­ c) n ajp ierw ro śn ie, po tem je st stały,
chylenie linii cen? d) n ajpierw m aleje, p o tem je st stały.
4__ W sk aż w łaściw ą odpow iedź.
W ro zd ziale 6 stw ierdziliśm y, że reak cję
k o n su m e n ta n a zm ian ę ceny m o ż n a
R ysunek 19.3. M ożliw ości p ro d u k c ji sam ochodów
an alizo w ać w k a te g o ria c h efek tu d o ­
osobow ych i ciężarow ych
ch odow ego i su b sty tu cy jn eg o . W y jaś­
nij, w ja k i sp o só b m o ż n a za sto so w a ć tę
m e to d ę przy b a d a n iu w pływ u zm iany
stopy procentow ej n a ro zm iary oszczęd­
ności. C o m o ż n a pow iedzieć n a te m a t
o stateczn ego w pływ u w zro stu stopy
procentow ej n a p o zio m oszczędności?
5___
K tó r a z n astęp u jący c h ró w n o ści nie
jest w łaściw a d la sta n u rów now agi
ogólnej w g o sp o d a rc e z d w o m a d o b ­
ram i (x i _p) i jed n y m k o n su m en tem ?
a Px M P L X = Py M P L y.
7__
1) M P L , _ P y
P rzean alizu j zm ian y p o ło żen ia krzywej
m ożliw ości p ro d u k cy jn y c h , ilustrującej
w ybór m iędzy bieżącą a przyszłą k o n ­
sum pcją. K tó re z poniższych sytuacji
252 R ozdział 19
spraw iłyby, że przy k ażdej w ielkości c Ile w yniosą oszczędności po w p ro ­
k o n su m p cji bieżącej n o w a krzy w a by­ w adzeniu p o d atk u ?
łaby n a c h y lo n a b ardziej stro m o ? d Z k tó rą linią cen m a ją d o czynienia
a W zro st sk ło n n o ści d o oszczędzania, p rzed sięb io rstw a?
b W zro st p ro d u k cy jn o śc i now ych m a ­ e Ile w ynosi s tra ta d o b ro b y tu społecz­
szyn i urząd zeń , nego sp o w o d o w an a w prow adzeniem
c S p ad ek sto p y p rocentow ej, p o d a tk u , w p o ró w n a n iu z sy tu acją
d W zro st sto p y pro cen to w ej, społecznie efektyw ną?
e W zrost inw estycji,
f P ostęp tech n iczn y p o d n o sz ąc y efek­
tyw ność p ro d u k cji.
T a k /N ie
8__
R y sunek 19.4 p o k a z u je krzy w ą m o ż ­ 1. ________ K aż d y p u n k t znajd ujący
liwości p ro d u k c y jn y c h ilu stru ją c ą w y­ się poniżej krzyw ej m ożliw ości p ro ­
b ó r m iędzy bieżącą a p rzyszłą k o n su m ­ duk cy jn y ch ozn acza, że g o sp o d a r­
pcją. G o sp o d a rstw a d o m o w e p ła cą p o ­ k a nie w pełni lub nieefektyw nie
d atek od d o c h o d ó w uzyskiw anych zużyw a d o stęp n e zasoby.
z o p ro c e n to w a n ia oszczędności; R 2 2. ________ N achylenie krzyw ej m o ż ­
i R 2 to „linie c e n ” , liwości p ro d u k cy jn y ch je st m ia rą
a Ile w yniosłyby oszczędności, gdyby krańcow ej stopy tran sfo rm ac ji
nie było p o d atk u ? dw ó ch d ó b r.
b K tó r a linia cen p o k az u je m ożliw ości 3. ________ K ra ń c o w a sto p a tra n sfo r­
w yboru d la k o n su m e n tó w p o w p ro ­ m acji je st n a ogół ujem na.
w adzeniu o p o d a tk o w a n ia oszczęd­ 4. ________ K aż d y p u n k t po ło żo n y
ności? n a krzyw ej m ożliw ości p ro d u k c y j­
nych je st społecznie efektyw ny.
5. ________ M ech an izm ry nkow y p o ­
zw ala zm niejszyć ilość inform acji
R ysunek 19.4. W pływ o p o d a tk o w a n ia o d setek
n;i pn/.iom kon su m p cji i oszczędności
o g u stach k o n su m e n tó w i technice
pro d u k cji, k tó re rząd m usi zebrać,
aby zapew nić osiągnięcie społecz­
nie efektyw nej alo k acji zasobów
(w ro zu m ien iu P areta).
6. ________ G iętk o ść plac i cen p ro ­
w adzi d o rów now agi ogólnej, czyli
do rów now agi n a ry n k ach to w a ­
rów i czynników pro d u k cji.
7 . ________ Jeżeli n a w szystkich ry n ­
k ach p an u je k o n k u re n c ja d o sk o n a ­
ła, to zap ew n io n a je st efektyw ność
p ro d u k cji, gdyż w szystkie ceny
zró w n u ją się z k rań co w y m i k o sz ­
tam i p ro d u k c ji4.
■' P o r. o b ja śn ie n ie rys. 19.4 p o d a n e w p o d ro z ­
d z ia le 19.5 p o d rę c z n ik a {p r zy p . Z . M . ) .
253 R ów now aga ogólna: uzupełnienie m ik ro ek o n o m ii i w stęp d o m ak ro ek o n o m ii
8. ________ K ra ń c o w ą sto p ę su b sty ­
tucji d w ó ch d ó b r m ierzy m y n ach y ­
leniem linii cen.
9. ________ K ry te riu m P a re ta nie w y­
sta rc za d o w y zn aczen ia jed n eg o
o p tim u m społeczn eg o w sytuacji,
gdy m u sim y ro zw aży ć a lte rn a ty w ­
ne sp o so b y p o d ziału z a so b ó w m ię­
dzy ró żn e je d n o stk i.
10. ________ D la za p ew n ie n ia p ra w id ­
ło w eg o d z ia ła n ia m e ch a n izm u w o l­
nego ry n k u nie je st k o n ieczn e w y­
elim in o w an ie w szystkich zakłóceń.
11. ________ A lo k a c ja za so b ó w m oże
być efe k ty w n a w ro zu m ien iu P are­
ta nawet, w ów czas, gdy k ra ń c o w a
sto p a su b sty tu cji ró żn i się od k ra ń ­
cowej sto p y tra n sfo rm a c ji.
12. ________ A n aliza w y b o ru m iędzy
bieżącą, a przyszłą k o n su m p c ją
p ro w ad zi d o w n io sk u , że ro zm iary
inw estycji zależą od w ysokości s to ­
py p ro cen to w ej.
Problem y do przem yślenia
1___
P rzypom nij sobie bilans sw oich d o c h o ­
dów i w y d atk ó w w o sta tn im m iesiącu.
Jak ie czynniki najsilniej w płynęły n a
tw oje decyzje o tym , ile w ydać, a ile
zao szczęd zić?. C zy p o tra fisz um iejsco­
wić je w ram a ch analizy w y b o ru m ię­
dzy k o n su m p c ją b ieżącą a przyszłą?
2__
R ysunek 19.2 w p o d ręc zn ik u p o k az ał
sp o só b w ykreślania krzyw ej m o ż liw o ­
ści p ro d u k cy jn y ch na p o d sta w ie fu n k ­
cji p ro d u k cji w y tw arzan y ch d ó b r, k tó ­
rymi były posiłki i filmy. O b o w iązy w a­
ły zało żen ia o stało ści n ak ła d ó w k a p i­
tału i zm ienności n ak ła d ó w pracy.
W tym za d a n iu zrezygnujem y z zało że­
nia o niezm ienności n a k ła d u k ap itału
R ysunek 19.5. W p ro w a d ze n ie krzyw ej m ożliw ości
p ro d ukcyjnych
i przean alizu jem y inny sp o só b p o d ej­
ścia do tego sam ego p ro b lem u , p o ­
sługując się p rzy tym d o ść złożonym
w ykresem zn an y m pod n azw ą „sk rz y n ­
ki E d g e w o rth a ” . R y sunek 19.5 p o k a ­
zuje ten w ykres.
O to k o n stru k c ja w ykresu. Z acznijm y
od analizy izokwant: p o k azu jący ch al­
te rn a ty w n e k o m b in acje n a k ła d ó w k a ­
pitału i pracy n iezb ęd n e d o w ytw orze­
n ia p osiłków i film ów . Izo k w an ly te
w idzim y na. ry su n k u 19.5, przy czym
izo k w an ly d o ty czące posiłków za zn a­
czo n o w trad y cy jn y m układzie w spół­
rzęd n y ch , k tó reg o początk iem jest: 6>iU,
a ¡zolf.wan.ty d o ty czące film ów n ary so ­
w ano „cło góry n o g a m i” w układzie
w spółrzędnych, k tó reg o p o czątkiem
jest: Of . D łu g o ść osi w y znacza całk o w i­
tą d o stę p n ą ilość p racy (O v/L ) i k a p i­
tału ( 0 MI\). A zatem , np. w punkcie
J przy p ro d u k cji posiłków zużyw a sic
0 MX k a p ita łu i Ou Y p r a c y ,'a reszta
( K X k ap itału i. L Y p racy ) je st zużyw ana
przy p ro d u k cji film ów . Z n ajd u jem y się
w ów czas n a izo k w an cic o d p o w ia d a ją ­
cej p ro d u k cji 2 p osiłków (2 M ) i na
izokw ancic o d p o w iad ającej produkcji
1 film u ( l i 7). P ro d u k c ja w ynosi: 2 p o ­
siłki i i film.
254 R o z d z ia ł 19 255 R ó w n o w a g a o g ó ln a : u z u p e łn ie n ie m ik r o e k o n o m ii i w stę p d o m a k ro e k o n o m ii

a W juki sp o só b w p u n k cie I n ak ład y e C o m o ż n a pow iedzieć o alo k acji za­

pracy i k ap itału zo stały rozdzielone
m iędzy p ro d u k cję posiłków i film ów ?
I) lic w ynosi p ro d u k c ja posiłków i fil­
m ów w tym punkcie?
c P o ró w n aj n a k ła d y pracy i k ap itału
o raz w ielkość p ro d u k cji w p u n k ta ch
7 i /•;.
d P o ró w n aj n a k ła d y pracy i k a p ita łu
o raz w ielkość p ro d u k c ji w p u n k ta c h
/ i 6’.
so b ó w w p u n k ta c h E i G w p o ró w ­
n an iu z p u n k te m I I
i C o w spólnego m a to w szystko
z k rzy w ą m ożliw ości prod u k cy jn y ch ?
3__
O m ów , w ja k i sp o só b zaw o d n o ść ry n ­
ku w pływ a n a o siąganie efektyw ności
w sensie P areta.
Odpowiedzi i komentarze

Pojęcia i określenia w ą m ożliw ości p ro d u k cy jn y ch p o k a ­

z a n ą n a ry su n k u A l 9.1.
1 (c) 4 (g ) 7 (0 10 (i)
2 (a) 5 (k) 8 (e) 11 (b) Rysunek A 19.1. M ożliw ości produkcji chleba
3 (j) 6 (1) 9 (h ) 12 (d) i piwa
.1

Zadania

1___
a D an e z tab licy 19.1 in fo rm u ją n as, że
gdy w szyscy p rac o w n icy są z a tru d ­
nieni w p rzem yśle p iek arn iczy m ,
w ów czas g o sp o d a rk a w y tw arza 420
je d n o ste k ch leb a, lecz nie p ro d u k u je
w ogóle piw a. K ied y w k ażdej gałęzi
je st z a tru d n io n a p o ło w a p ra c o w n i­
ków , to p ro d u k o w a n y c h je st 300
je d n o ste k ch leb a o ra z 450 je d n o ste k L_______ 1_______ l........ ..I..;
100 200 300 400
piw a. Z a z n ac za jąc n a w ykresie w szy­ Produkcja chluba
stkie k o m b in acje, o trzy m u jem y k rzy ­

T ablica A 19.1. Krańcow a stopa transform acji chleba i piwa

(i) (4)
(3) K ra ń c o w a
D o d a tk o w i (2) U tr a c o n a
p ra c o w n ic y D o d a tk o w a s to p a
p ro d u k c ja tra n s fo rm a c ji
p ro d u k u ją c y p ro d u k c ja p iw a
c h le b a
piw o (2 ) :( 3 )

1 180 20 —9,0
r) 150 40 -3 ,7 5
3 120 60 -2 ,0
4 90 80 -1 ,1 2 5
5 60 100 -0 ,6
6 30 120 -0 ,2 5
256 R o z d z ia ł 19
I) K sz ta łt krzyw ej w skazuje n a w ystę­
p ow anie w tych gałęziach m alejących
p rzy ch o d ó w z p ra c y (zob, p o d ro z ­
dział 19.2 p o d ręc zn ik a ),
c M o ż n a się spodziew ać, że bezw zględ­
n a w arto ść liczbow a k rańcow ej stopy
tra n sfo rm a c ji m aleje w m ia rę tego,
jak rośnie liczba p rac o w n ik ó w za­
tru d n io n y c h przy p ro d u k cji piw a.
D zieje się ta k d la teg o , że ich k r a ń ­
co w a p ro d u k c y jn o ść pracy m aleje;
jed n o cz eśn ie u b ytki w ytw arzanej ilo ­
ści ch ieb a są c o ra z w iększe,
cl Z o b . tablicę A 19.1.
2__
a P u n k t C je st p o ło żo n y n a najw yższej
krzyw ej o b o jętn o ści; nie sp o só b go
je d n a k o siąg n ąć, po n iew aż leży poza
g ran ic ą m ożliw ości pro d u k cy jn y ch ,
b Przy d a n y c h m ożliw ościach p r o d u k ­
cyjnych najw yższy osiągalny poziom
użyteczności w y znacza p u n k t B n a
krzyw ej ( / ,( / , .
c P ro sta W X je st sty czn a d o krzyw ej
m ożliw ości p ro d u k cy jn y c h i d o krzy ­
wej o b o ję tn o śc i U l U l w p u nkcie B,
a zatem nach y len ie prostej W X w y­
zn acza relację cen.
d W p u n k cie I) g o sp o d a rk a znajduje
się poniżej p o zio m u pełnego w y k o ­
rzy sta n ia zdo ln o ści p ro d u k cy jn y ch .
G iętk o ść płac um ożliw iłaby p rzesu­
n ię c ie w k ie ru n k u granicy m o ż liw o ­
ści p ro d u k c y jn y c h 5,
c P ro ducenci w y b io rą p u n k t A , a k o n ­
sum enci — p u n k t C. W y stąp i n a d ­
w yżka p o p y tu n a ser o ra z n adw yżka
p odaży m leka. C en a sera będzie
p rzejaw iała ten d en cję d o w zrostu,
a cena m le k a — d o sp a d k u . G os-
5 S p a d e k p lac, ja k i n a s tą p iłb y p o d w pływ em
n ie p e łn e g o z a tru d n ie n ia , z ac h ę c iłb y p r a c o d a w ­
ców d o z w ięk sz en ia z a tr u d n ie n ia i p ro d u k c ji
{przyp. Z .M d).
p o d a rk a pow róci zatem d o ró w n o ­
w agi ogólnej w pun k cie B.
f P u n k t B.
3__
a P u n k t D je st p u n k te m rów now agi,
w k tó ry m sty k ają się: linia cen, k rzy ­
w a m ożliw ości p ro d u k cy jn y c h o raz
krzy w a ob o jętn o ści,
b O E odpow iada m aksym alnej k o n ­
sum pcji bieżącej, O C je st rzeczyw istą
w ielkością k o n su m p cji, a zatem ró ż ­
nica C E to oszczędności,
c O A. G d y b y je d n a k bieżąca k o n su m ­
p cja w yniosła zero, to m o g ło b y się
zdarzyć, że n ik t nie d o czek ałb y p rzy ­
szłości.
d Z a p o m o cą n ach y len ia krzyw ej m o ż­
liwości pro d u k cy jn y ch ,
e S top ę p ro cen to w ą.
4 a AC/'.
P rzypuśćm y, że sto p a p ro ce n to w a
w zrasta. R elacja m iędzy k o n su m p c ją
bieżącą i przyszłą zm ienia się, p o n ie ­
w aż za o d ro c z o n ą k o n su m p cję bieżącą
k o n su m e n t m oże o trzy m ać więcej k o n ­
sum pcji przyszłej. A zatem efekt su b ­
stytucyjny sp ow oduje, że oszczędności
zw iększą się w raz ze w zrostem sto p y
procen to w ej. R ealn y efekt d o ch o d o w y
będzie p ra w d o p o d o b n ie d ziałał w o d ­
w ro tn y m k ie ru n k u . Przy wyższej sto p ie
procentow ej do osiągnięcia d an e g o p o ­
ziom u d o ch o d u w przyszłości w y star­
czy m niejsza ilość oszczędności. N ie
m a m y pew ności co d o efek tu n etto ;
p ra w d o p o d o b n ie przew aży efekt su b ­
stytucyjny, czyli w yższa sto p a p ro ce n ­
to w a zachęci d o oszczędzania.
5__
R ó w n o w ag a o g ó ln a nie w ym aga, aby
w szystkie ceny były sobie rów ne (ró w ­
nanie e). W ażne są relacje cen. W szyst­
kie pozo stałe ró w n a n ia są w łaściw e d la
257 R ó w n o w a g a o g ó ln a : uzupełnienie mikroekonomii i wstęp do makroekonomii
ró w n o w ag i ogólnej (zob. ram k ę
s ta n u efektyw nej p ro d u k cji (zob. p o d ro z ­
19.1 w p o d ręczn ik u ). dział .19.1 p o d ręczn ik a).
2. T a k (zob. p o d ro zd z iał i 9.2 p o d ­
6__ ręcznika).
W a rian t c). M a m y tu d o czynienia 3. N ie. K ra ń c o w a s to p a tra n sfo rm a ­
z innym za sto so w an iem krzyw ej m o ż ­ cji je st zaw sze ujem na.
liwości p ro d u k cy jn y c h ; ch o d zi o a n a li­ 4. N ie. .Punkty n a tej krzyw ej są efek­
zę m ożliw ości p ro d u k cy jn y c h p rzed się­ tyw ne z p u n k tu w idzenia w yk o rzy ­
biorstw a, a nie eaicj g o sp o d a rk i. stan ia zdolności p ro d ukoyjnych;
m usim y je d n a k w ziąć pod uw agę
7 , preferencje k o n su m e n tó w (zob.
Sytuacje b o ra z f sp raw iły b y , że k rzyw a p o d ro zd z iał 1.9.3 p o d ręczn ik a).
m ożliw ości p ro d u k cy jn y c h sta ła b y się 5. T ak.
bardziej s tro m a . S y tu acja a w pływ a n a 6. T a k (zob. p o d ro zd ział 19.4 p o d ­
k ształt krzyw ych preferen cji sp o łeczeń ­ ręcznika.).
stw a. S ytuacje c i t! zm ieniaj;) n ac h y le­ 7. T ak .
nie linii cen. S y tu acja e o d n o si się do 8. N ie. K ra ń c o w ą sto p ę substytucji
ruchu w zdłuż krzyw ej m ożliw ości p ro ­ m ierzym y nachyleniem krzywej
dukcyjnych. o b o jętn o ści k o n su m e n ta .
9. T a k . K aż d em u p o d ziało w i d o b ro -
8__ yytu o d p o w ia d a inna. alo k ac ja efe­
k ty w n a w sensie P a re ta (zob. p o d ­
b R fi ro zd ział 19.5 podręcznika.).
c B O '. 10. N ic. W szelkie zakłócenia, m e ch an i­
d R .fi zm u ry n k o w eg o pow odują, p o w sta ­
e S tra tę d o b ro b y tu w y raża ró żn ica nie nieefektyw ności • społecznej
m iędzy (/„(/„ i (7,(7,. (zob. p o d ro zd z iał 19.6 p o d ręc zn i­
ka).
11. N ie (zob. p o d ro zd ział 19.7 p o d ­
T ak /N ie ręcznika).
12. T a k (zob. p o d ro zd ział 19.7 p o d ­
1. T a k , G ra n ic a m ożliw ości p ro d u k ­ ręcznika). Z w iązek m iędzy inw es­
cyjnych p o k az u je w szystkie p u n k ty tycjam i a s to p ą p ro ce n to w ą w skali
m ak ro e k o n o m ic zn e j zo stan ie o m ó ­
w iony w rozdziale 25.
fl P rzed w p ro w a d z e n ie m p o d a tk u g o s p o d a rk a ,
z n a jd u je się w p u n k c ie D. O C o d p o w ia d a m a k ­
sy m a ln e j k o n s u m p c ji b ieżącej, O A o z n ac z a rz e ­
c zyw istą w ie lk o ść k o n s u m p c ji, z a te m o s z c z ę d n o ­ P roblem y «Ib pimimyślenia
ści w y n o szą A C {przyp. Z . M . ) .
1 Po w p ro w a d z e n iu o p o d a tk o w a n ia o s z c z ę d n o ­ 1
ści re la ty w n ie „ z d r o ż e ją ” d la k o n s u m e n tó w , co
o d z w ie rc ie d la linia /«, sty c z n a d o n o w e j krzyw ej
P raw d o pod o bnie na j ważni ej szym i czyn -
o b o ję tn o ś c i {przyp. Z.M d) . tu k am i k sz tałtu jący m i decyzje d o ty c z ą ­
“ P rzy p o te n c jaln e j k o n s u m p c ji bieżącej O C i fa k ­ ce w y d atk ó w i oszczędności były: d o ­
tycznej k o n s u m p c ji O l i o s zc z ęd n o śc i w y n o szą ch ó d , preferencje o raz o p ro ce n to w an ie
l!C {przyp. Z . A l . )
oszczędności. K aż d y z nich zasługuje
’’ W p u n k c ie E p ro d u c e n c i m a ją d o c zy n ien ia
z linią c en R 2 sty c z n ą d o k rzy w ej m ożliw ości n a uw agę w analizie w yborów m iędzy
p ro d u k c y jn y c h {przy p. Z . M d ) . konsum pcją, bieżącą a przyszłą.
17 — l ik u m im iu . Z liin i y .ad u n
25S Rozdział 19
2.....
a N ak ład y k a p ita łu zostały rozliczone
n astęp u jąco : i 11 n a p ro d u k cję p o ­
siłków , a K H n a p ro d u k cję film ów;
n ak ład y pracy w yniosły n ato m iast:
Ox,A- w pro d u k cji posiłków i L A
w p ro d u k cji film ów ,
b P ro d u k o w a n e są: 1 posiłek i 2 filmy,
c W y o b ra ź sobie, że p rzesuw asz się
w zdłuż izo k w an ty 171/, z p u n k tu / d o
p u n k tu E. K a p ita ł jest przenoszony
z p ro d u k cji posiłków d o produkcji
film ów , a p ra c a — z p ro d u k cji fil­
m ów d o pro d u k cji posiłków . P ro d u k ­
cja posiłków nie zm ienia się i w ynosi
1, a p ro d u k c ja film ów w zrasta z 2
d o 3.
d P rzesuw ając się w zdłuż izokw anty
2.F z p u n k tu I do G, w idzim y, że
kap itał przep ły w a z p ro d u k cji posił­
ków d o p ro d u k cji film ów , a p 'aca.
z produkcji film ów d o pro d u k cji p o ­
siłków , je d n a k tym razem p ro d u k c ja
film ów nic zm ien ia się i w ynosi 2,
a p ro d u k c ja posiłk ó w w zrasta z. ł
do 2. • w sp o só b o p ty m aln y , jeśli p ro d u cen ci
e W każdym z tych p rzy p a d k ó w zm ia­
na ro z d y sp o n o w a n ia za so b ó w u m o ż ­
liwia w zro st p ro d u k cji jed n eg o
z d ó b r bez zm niejszenia pro d u k cji
drug ieg o d o b ra . Innym i słow y, m o ż ­
liwe jest osiągnięcie korzyści w sensie
P arcia. Rzeczyw iście, p u n k ty stycz­
ności iz o k w a n t „ M " i „ F " są lepsze
w sensie P a rc ta od p u n k tó w , w k tó ­
rych d o styczności nie do ch o d zi. Li­
nia łącząca w szystkie takie p u n k ty
styczności jest n az y w an a krzywą,
k o n tra k to w ą . Leżące n a niej p u n k ty
są lepsze w sensie P a re ta od p u n k tó w
leżących poza nią.
i Przyjrzyjm y się p u n k to w i E. O czym
inform uję ten p u n k t? Jeśli p ro d u k c ja
posiłków w ynosi 1, to E w skazuje
najw iększą m o żliw ą do w y tw o rzen ia
liczbę film ów , k tó ra w ynosi 3. T a k a
w łaśnie je st in te rp re tac ja p u n k tu le­
żącego n a krzywej możliwości p ro d u k ­
cyjnych. P o d o b n ie, każdy p u n k t
krzyw ej k o n trak to w e j p o k az u je k o m ­
binację liczby w y tw arzan y ch p osił­
ków i film ów , k tó rej o d p o w iad a
p u n k t n a krzyw ej m ożliw ości p ro ­
dukcy jn y ch . Z analizy p rze p ro w a­
dzonej w e w ynika, że w szystkie
p u n k ty n a granicy m ożliw ości p ro ­
du k cy jn y ch są — w sensie P a re ta —
lepsze w p o ró w n a n iu z p u n k ta m i
p o ło żo n y m i pod nią.
Z ro zw ażań tych w ynika k ilk a d o d a t­
kow ych w niosków . Z au w ażm y , że jeśli
w zględne ceny k ap itału i p racy zo sta n ą
zniek ształco n e przez ja k iś czy n n ik z a ­
kłócający d ziałan ie m ech an izm u ry n ­
kow ego, to p ro d u cen ci o b u d ó b r nie
zn a jd ą się w pun k cie styczności. P o ­
dob n ie, zasoby nie z o sta n ą rozd zielo n e
o b u d ó b r nie b ęd ą płacili tych sam ych
w zględnych cen za czynniki p ro d u k cji.
W a ru n ek ten o d p o w ia d a ró w n a n iu
(19.5) z p o d ro zd z iału 19.4 p o d ręczn ik a.
D alej, p o d o b n ą skrzynkę E d g ew o rth a
m oglibyśm y zb u d o w ać, zaczynając od
krzyw ych o b o jętn o ści i analizy alokacji
zaso b ó w po stro n ie k o nsum pcji w sp o ­
łeczeństw ie z d w o m a k o n su m e n ta m i.
3__
W skazów ki znajdziesz w p o d ro zd ziale
19.6 o raz w ro zd ziale 15 p o d ręczn ik a,
gdzie analizow aliśm y ró żn e zak łó cen ia
rynk u , ta k ie jak k o n k u ren c ja n ie d o ­
sk o n a ła i efekty zew nętrzne.
Rozdział 2 0
Wprowadzenie do makroekonomii
i rachunku dochodu narodowego
O glądając pod m ik ro sk o p e m poszcze­
gólne frag m en ty ciała ja k ie g o ś stw o rze­
nia, na przy k ład nó żk i lu b oczy k o n ik a
polnego, lepiej p o zn a m y szczegóły jeg o
budow y an a to m icz n ej, ale nie w y ro b i­
my sobie p o g lą d u n a to , ja k w y g ląd a
on w całości. P o d o b n ie rzecz się m a
z g o sp o d a rk ą : b a d a ją c zach o w a n ie p o ­
szczególnych ry n k ó w i p o d m io tó w gos­
po d arczy ch , m o żem y się wiele o nich
dow iedzieć. Jeśli je d n a k chcem y p o ­
znać d ziałan ie g o sp o d a rk i ja k o całości,
to konieczne staje się sp o jrzen ie n a nią
z pew nego d y sta n su . T o szero k ie sp o j­
rzenie n a g o sp o d a rk ę je st d o m e n ą ma­
kroekonomii.
A by zro zu m ieć, czym zajm u je się
m a k ro e k o n o m ia , w a rto p rzy to czy ć kil­
k a p y tań , na k tó re szu k a o n a o d p o w ie­
dzi. N a p rzy k ład , co o k re śla w ielkość
p ro d u k cji społecznej, tj. łączn ą ilość
d ó b r i usług w y tw o rzo n y ch w g o sp o ­
darce? Ja k ie czynniki d e te rm in u ją te m ­
po w zrostu p ro d u k cji? C o to je st bez­
ro b o cie i jakie są je g o przyczyny? C o
wpływa n a zm ian y og ó ln eg o poziom u
cen i jakie m a to znaczenie? C zy rząd
pow inien o d d ziały w ać n a te p o d sta w o ­
we zm ienne m a k ro e k o n o m ic zn e ?
N ajn o w sza h isto ria d o w o d zi wagi
tych p ro b lem ó w : w wielu k raja ch E u ­
ro p y Z ach o d n iej ceny ro sn ą w szybkim
tem pie, d y n a m ik a w zro stu p ro d u k cji
zm niejszyła się, a b ezro b o cie znacznie
w zrosło. In n e k raje o d cz u w ają p o d o b ­
ne problem y. Z jaw isk o m tym to w arzy ­
szy te n d en cja d o o g ran ic za n ia skali
in terw en cjo n izm u p ań stw o w eg p jy . gos­
po d arce.
Z an im w yjaśnim y, w ja k i sp o só b
fu n k cjo n u je g o sp o d a rk a , m usim y n a ­
uczyć się, ja k sp o rząd zić jej opis. Służy
tem u przecie w szystkim system rachun­
ków dochodu narodowego, k tó ry p o ­
zw ala zm ierzyć w ielkość p ro d ukcji sp o ­
łecznej i jej części skład o w y ch o raz
b ad a ć istniejące m iędzy nim i w sp ó ł­
zależności.
K lu czem d o zro zu m ien ia ra c h u n k u
d o ch o d u n aro d o w eg o je st pojęcie ruchu
okrężnego p ro d u k cji, d o ch o d ó w i wy­
d atk ó w . Istn ie ją trzy sp o so b y p o m iaru
p ro d u k cji społecznej. M o ż n a je p rze d ­
staw ić n a p rzykładzie p ro steg o m o d elu
gospodarki zamkniętej (tj. nic p ro w a ­
dzącej w ym iany z zag ran icą), bez
udziału p ań stw a. E fek tem połączenia
nakładów czynników wytwórczych jest —
w n ajp ro stszej p o staci — o k reślo n a
wartość produkcji. C zy n n ik i w ytw órcze
o trzy m u ją d o ch o d y (w y nagrodzenia),
k tó re z o sta ją p rzezn aczo n e n a w ydatki.
T e trzy k ateg o rie — w arto ść p ro d u k cji,
d o ch o d y czynników p ro d u k cji i wy­
d a tk i — sta n o w ią altern aty w n e m ie r­
niki p ro d u k cji krajow ej.
Produkt krajowy brutto (PICli) w gos­
p o d arc e zam k n iętej bez udziału p a ń ­
stw a m o ż n a obliczyć, su m u jąc wartość
dodaną w y tw o rz o n ą w poszczególnych
 260 R o z d z ia ł 20
gałęziach g o sp o d a rk i. T e n sam w ynik
o trzy m am y , d o d a ją c w szystkie w ydatki
n a dobra finalne i usługi lub sum ując
d o ch o d y w y p łaco n e czy n n ik o m p r o d u ­
kcji. Z ap a sy m o ż n a tra k to w a ć ja k o
m a jątek o b ro to w y , w zw iązku z czym
zm iany po zio m u z a p asó w należy uj­
m o w ać ja k o część inw estycji. Część
d o c h o d u nic w y d an a p rzez g o sp o d a r­
stw a d o m o w e stan o w i oszczędności *.
W tym p ro sty m m o d e lu g o sp o d a rk i
w ydatki g o sp o d a rstw d o m o w y ch są.
p rzezn aczan e na. z a k u p d ó b r k o n su m p ­
cyjnych, a w y d atk i przed sięb io rstw —
n a inw estycje. D o c h o d y g o sp o d a rstw
d o m o w y ch są p rze zn aczan e n a k o n ­
su m pcję albo n a oszczędności. W efek­
cie zaw sze zachodzi ró w n o ść m iędzy
fak tycznym i o szczędnościam i i fak ty cz­
nym i inw estycjam i. P rzed sięb io rstw a
zaciągają pożyczki n a sfinansow anie
inw estycji d o k ła d n ie w takiej w ysoko­
ści, ja k a o d p o w ia d a nie w ydanej przez
g o sp o d a rstw a d o m o w e (i u d o stę p n io ­
nej przed sięb io rstw o m w postaci po ży ­
czek) części d o c h o d u . P ow yższa ró w ­
ność o d n o si się ty lk o d o sytuacji ex
post, p o n iew aż nie zaw sze zam ierzone
(p lan o w an e) inw estycje i oszczędności
są sobie rów ne. M o że się np. zdarzyć,
że przed sięb io rstw o nie osiągnie p la n o ­
w anej w ielkości sprzed aży i w rezul­
tacie będzie zm u szo n e poczynić przy ­
m u sow e inw estycje w postaci nie p la­
n o w an eg o p rz y ro stu zapasów .
W p ro w ad z en ie d o m o d e lu budżetu
państwa o zn a cz a zm ian ę n iek tó ry ch za­
łożeń. P ań stw o ingeruje w d ziałalność
g o sp o d a rc zą , o siąg ając d o ch o d y przez
n a k ła d a n ie p o d a tk ó w bezpośrednich
i p o śred n ich , d o k o n u ją c w y d atk ó w n a
d o b ra i usługi o ra z p łatn o ści tr a n s ­
1 C h o d z i tu o s tru m ie ń b ie ż ąc y c h o szc z ęd n o śc i,
a nie o s k u m u lo w a n y z a s ó b o s zc z ęd n o śc i n a ­
g ro m a d z o n y c h w o k re s a c h w cześn iejszy ch
(pr zy p. Z . M . ) .
ferow ych. W y d atk i p ań stw a n a d o b ra
i usługi w łącza się d o ra c h u n k u cał­
kow ity ch w yd atk ó w . W ydatki tra n sfe ­
row e b u d żetu p ań stw a o ra z o b ciąż ają­
ce d o ch o d y ludności p o d a tk i b ezp o ­
średnie w pływ ają n a poziom d o ch o d ó w
ro zp o rząd zaln y cli ludności, czyli tych
d o ch o d ó w , k tó re g o sp o d a rstw a d o ­
m ow e p rzezn aczają na k o n su m p cję
i oszczędności. Istn ien ie p o d a tk ó w p o ­
średnich sp raw ia, że P K B m o ż n a uj­
m o w ać d w o jak o : w cenach rynkow ych
(zaw ierających p o d a tk i p o śred n ie) alb o
w cenach czynników produkcji (po o d ­
jęciu p o d a tk ó w p o śred n ich n etto , czyli
sum y p o d a tk ó w p o śred n ich p o m n iej­
szonej o su b sy d ia p ań stw a w y płacane
przedsięb io rstw o m ).
Jeżeli ro zp a tru jem y gospodarkę ot­
wartą i d o m o d elu w p ro w ad zim y h a n ­
del zagran iczn y , to m usim y w ziąć pod
uw agę tran sa k cje zaw ieran e m iędzy d a ­
nym k rajem a zag ran icą. W y stęp u ją
o n e w p o staci e k sp o rtu i im p o rtu d ó b r
o ra z usług, a ta k że tran sferó w d o c h o ­
d ó w z w łasności za granicą. N ad w y żk a
e k sp o rtu nad im p o rtem (ek sp o rt n etto )
je st elem entem składow ym p ro d u k tu
krajow eg o b ru tto . Jeżeli d o d a m y d o
tego w arto ść d o ch o d ó w n etto z w łas­
ności i p racy za granicą, o trzy m am y
produkt narodowy brutto (PN B ), tj. cał­
kow ity d o ch ó d obyw ateli d an eg o k r a ­
ju , niezależnie od m iejsca u zy sk an ia
d o ch o d u .
K o ńco w y m uzupełnieniem m o d elu
je st uw zględnienie fak tu zu ży w an ia się
w czasie d ó b r k ap itało w y ch (śro d k ó w
trw ałych). P o m n iejszając P N B o w iel­
kość ich am o rty zacji, o trzy m u jem y do­
chód narodowy (lub inaczej — produkt
narodowy netto)2, tzn, ilość pieniędzy,
ja k ą społeczeństw o p rzeznacza n a z a ­
2 T o ż s a m o ś ć la je s t p ra w d z iw a ty lk o w p rz y p a d ­
ku p r o d u k tu n a ro d o w e g o n e tto lic z o n eg o w c e ­
n a c h c z y n n ik ó w p ro d u k c ji (p rzy p. tluni).
261 W p ro w a d z e n ie d o m a k ro e k o n o m ii i r a c h u n k u d o c h o d u n a ro d o w e g o
kup d ó b r i usług po o d ło żen iu o d ­
pow iednich śro d k ó w fin an so w y ch n ie­
zbędnych d o u trz y m a n ia stałej w artości
m a jątk u (zaso b u k a p ita łu )2.
Po co w łaściw ie liczym y d o ch ó d n a ­
rodow y? P rzed e w szystkim je st to m ie r­
nik całkow itej p ro d u k c ji d ó b r i usług
w g o sp o d arce. D o c h ó d n aro d o w y
p rzy p ad ający na 1 m ie sz k ań ca daje
jednocześnie p o g ląd o p o zio m ie życiu,
m ieszkańców k ra ju i p o zw a la d o k o n y ­
wać p o ró w n a ń m ię d zy n a ro d o w y c h .
A m o rty zację liczy się w ró żn y c h k r a ­
jach w różny sp o só b , d la teg o lepszą niż
d ochód n aro d o w y p o d sta w ą d o p o ­
rów n ań m ię d zy n a ro d o w y c h je st p r o ­
d u k t n aro d o w y b ru tto (nie zachodzi tu
bow iem p o trz e b a o d lic za n ia a m o rty ­
zacji)'1.
K o n ieczn e je st ro zró żn ie n ie nom inal­
nego i realnego p ro d u k tu n aro d o w eg o
b ru tto . P N B w ujęciu n o m in aln y m
m ierzy się w cen ach bieżących, co p o ­
w oduje, że za w iera o n w sobie efekty
zm ian p o zio m u cen w yw ołane inflacją.
PN B w ujęciu realn y m m ierzy się w ce­
nach stałych w y b ran eg o o k resu , nazy ­
w anego okresem b azow ym . R ealn y
PN B w y raża fizyczne ro zm iary p r o ­
dukcji społecznej, elim in u jąc w pływ in ­
flacji. W k ra ja c h o w ysokim p rzy ro ście
n atu ra ln y m celow e jest ta k ż e p o słu g i­
w anie się m iern ik iem P N B p er capita,
czyli PN B n a 1 m ieszk ań ca.
•' Jest to c k im ic ja n ie śc isła . P o p ie rw sze , d o c h ó d
n a ro d o w y w y ra ż a p rz e d e w sz y stk im w a rto ś ć p r o ­
d u k c ji d ó b r i u słu g w y tw o rz o n y c h p rz e z sp o łe ­
c ze ń stw o w je d n o s tc e c zasu (n p . w o k re ś lo n y m
ro k u ), a nie ilość p o s ia d a n y c h p rz e z s p o łe c z e ń ­
stw o p ien ięd zy . P o d ru g ie , u jm o w a n y od s tro n y
w y d a lk ó w na w y k u p ie n ie tej p ro d u k c ji m usi
uw z g lęd n ić e k s p o r t n e tto , tzn. część k ra jo w e j
p ro d u k c ji n a b y w a n ą p rz e z o d b io rc ó w z a g ra n ic z ­
nych {przyp. Z . M . ) .
P ó ź n e są ta k ż e p o z io m i z a k re s p o d a tk ó w
p o ś re d n ic h , o d lic z a n y c h od P N B p rz y sza c u n k u
d o c h o d u n a ro d o w e g o n e tto w c e n a c h c z y n n ik ó w
p ro d u k c ji (przy p. Z . M . ) .
Przy ocenie ro zm iaró w realnej p ro ­
d u k cji społecznej p o żą d an y byłby m ier­
nik o m ożliw ie najszerszym zakresie.
N ależało b y p rzy tym odliczyć w artość
p ro d u k tó w u zn an y ch za społecznic nie­
p o żą d an e o ra z o d jąć szkodliw e efekty
uboczne d ziałaln o ści g o sp o d arczej, np.
zanieczyszczenie śro d o w isk a, a jedno­
cześnie d o d a ć efekty po m in ięty ch ,
tru d n y c h d o zm ierzen ia ro d za jó w d z ia ­
łalności, np. p racę g o sp o d y ń d o m o ­
wych. M ie rn ik ten pow inien też
uw zględnić szacunkow ą, w arto ść d ó b r
i usług nie rejestro w an y ch , a w y tw arza­
nych i sp rzed aw an y ch w tzw. szarej
strefie. S k ala tego zjaw isk a jest z ró ż­
n ic o w an a w poszczególnych k rajach ,
co w iąże się z wysokością, p o d atk ó w
i d y scypliną p o d a tk o w ą . P rzykładem
k o m p lek so w eg o m ie rn ik a produkcji
społecznej je s t w skaźnik dobrobytu eko­
nom icznego n etto sk o n stru o w a n y przez
W . N o rd h au sa. i .1. T o b in a . Je d n a k
wysokie, k o szty liczenia tą m etodą, i jej
z a w o d n o ść sp raw iają, iż P N B p o z o s ta ­
nie p ra w d o p o d o b n ie najszerzej sto s o ­
w aną, s ta n d a rd o w ą m ia rą aktyw ności
gosp o d arczej.
Pojęcia i określenia
K ażdem u, z pojęć oznaczo n y ch literam i
p rzy p o rzą d k u j o d p o w ied n ie określenie
ozn aczon e 1iczb ą:
i•
.... (a) zapasy
(b) eksport.
.... (c) d o b ra finalne
.... (d) P N B per capita
(e) m a k ro e k o n o m ia
.... (f) oszczędności
.... (g) am ortyzacja.
.... (h) P K B w cen ach czy n n ik ó w p ro ­
dukcji.
.... (i) ceny bieżące
262 Rozdział 20 263 W p ro w a d z e n ie d o m a k ro e k o n o m ii i r a c h u n k u d o c h o d u n a ro d o w e g o

.... (j) d o b ra pośred n ie I ł . M ie rn ik p ro d u k cji społecznej k o ry ­ 23. G o s p o d a rk a p ro w a d z ą c a w ym ianę c O ile p ro ce n t w zrosły ceny w p o ­
.... (k) ceny stale gujący P N B o w arto ść p ro d u k cji z innym i k rajam i. szczególnych k raja ch w całym o k re ­
...: (1) g o sp o d a rk a o tw a rta p o zary n k o w ej i czasu w olnego, 24. S to su n ek n o m in a ln e g o P N B d o re­ sie, tj. w la tac h 1 9 7 9 -1 9 9 2 ?
.... (m) g o sp o d a rk a za m k n ię ta o p rac o w a n y przez W . N o rd h a u s a alnego P N B w y ra żo n y w p o staci d K tó ry k raj cech o w ała n ajniższa i n aj­
(n) p ro d u k t n a ro d o w y b ru tto i .1. T o b in a . w skaźnika. bardziej sta b iln a s to p a inflacji?
.... (o) d o ch o d y ro z p o rz ą d z a ln e 12. D o b ra częściow o p rzetw o rzo n e, e W k tó ry m k ra ju w ystąpił najw iększy
.... (p) d o b ro b y t ek o n o m iczn y n etto w ykorzystyw ane ja k o n ak ład y sp a d ek sto p y inflacji w latach
.... (q) w arto ść d o d a n a v/ procesie p ro d u k cji i całkow icie 1 9 8 0 -1 9 8 7 ?
.... (r) d e ila to r P N B zużyw ane. Zadania
.... (s) inw estycje 13. D o b ra w y tw arzan e w k raju i sp rze­ W tablicy 20.2 p rze d staw io n o w ybrane
(t) im p o rt d aw a n e za granicę. Uwagw. n ie k tó re m e to d y i n arz ęd zia d an e o d y n am ice p ro d u k cji w tych
.... (u) p ro d u k t krajo w y b ru tto (P.1CB) 14. T a część d o ch o d u , k tó ra nie jest analizy, p rz y d a tn e d o rozw iązy w an ia k raja ch w tym sam ym okresie; d an e są.
(v) d o ch ó d n a ro d o w y w y d aw an a n a za k u p d ó b r i usług. zad ań w niniejszym ro zd ziale, zo stały w yrażone w postaci w skaźników .
.... (w) ceny rynkow e 15. P rz y ro st w artości d ó b r w trak cie w p ro w ad zo n e w ro zd ziale 2.
(x) d ocli o dy n etto z w łasności za p rocesu pro d u k cji. f O blicz ro czn e stopy w zrostu PK B
g ran icą 16. P N B pod zielo n y przez liczbę lu d ­ I___ (lub P N B ) d la k ażd eg o k raju ,
ności. T ab lica 20.1 za w iera w sk aźn ik i cen g P rzed staw n a w ykresie w yniki o b ­
1. O b jaśn ia d ziałan ie g o sp o d a rk i ja k o 17. P rzy b liżo n a m ia ra u b y tk u w artości k o n su m p cy jn y ch (W C K ) d la W ielkiej liczeń w p o staci szeregów czaso ­
całości. istniejącego zaso b u k ap itału w d a ­ B rytanii, J a p o n ii i W ło ch (w sk aźn ik wych.
2. D o b ra w y tw arzan e za gran icą i na- nym okresie w skutek fizycznego cen k o n su m p c y jn y c h to inaczej d efla­ h O ile p ro c e n t w zro sła p ro d u k c ja
byw ano do w y k o rz y sta n ia w kraju. lub ek o n o m iczn eg o zużycia. to r w y d atk ó w k o n su m e n tó w , o b licza­ w poszczególnych k raja ch w całym
■3. C ałkow ity d o ch ó d osiąg an y przez 18. M ia ra w artości p ro d u k cji krajow ej ny p o d o b n ie jak d e ila to r P N B w p o d ­ okresie?
m ieszkańców k raju niezależnie od z pom inięciem p o d atk ó w p o śre d ­ rozdziale 20.5 p o d ręc zn ik a ),
m iejsca (k ra ju ) św iadczenia usług nich od p ro d u k tó w i usług. a O blicz ro czn e sto p y inflacji d la k a ż ­
czynników w ytw órczych. 19. D o ch o d y g o sp o d arstw d o m o w y ch dego k raju , 2__
4. P ro d u k t n a ro d o w y n etto liczony po uw zględnieniu p łatności tra n s ­ b P rzed staw n a w ykresie trzy szeregi W hip o tety czn ej g o sp o d a rc e zam k n ię­
w cenach czynników p rodukcji. ferow ych z b u d żetu p ań stw a, p o ­ czasow e stó p inflacji. tej (bez u działu p ań stw a) p la n o w a n a
5. P rodukcja w y tw o rz o n a przez czyn­ m niejszone o p o d a tk i b ezp o śred ­
niki w ytw órcze zlokalizow ane nie; su m a p o zo stająca g o sp o d a r­ T ablica 20.1. Inflacja w W ielkiej B rytam i, Japonii i we W łoszech w latach 1 9 7 9 - 1 9 9 2 (1 9 8 5 = 1 0 0 )
w d anym k raju , niezależnie od te­ stw om n a w ydatki i oszczędności.
go, k to jest ich właścicielem . 20. G o s p o d a rk a nie p ro w a d zą ca w y­ W ie lk a B ry ta n ia J a p o n ia W io c h y
6. M ierzą w arto ść p ro d u k cji krajow ej m ian y z zag ran icą. S to p a Sl o p a S to p a
W CK. W CK W CK
z uw zględnieniem p o d a tk ó w p o ­ 21. D o b ra n ab y w an e przez o sta te cz­ in fla c ji (% ) inflacji (% ) inflacji (% )
średnich od p ro d u k tó w i usiug. nego u ży tk o w n ik a: dobra, k o n ­
1979 59,9 ■ 80,9 43,4
7. N adw yżka w pływ u d o ch o d ó w sum pcyjne zak u p y w an e przez gos­ 87,4 52,5
1980 70,7
z w łasności czynników pro d u k cji p o d a rstw a d o m o w e alb o d o b ra k a ­ 1981 79,1 91,7 61,9
za tru d n io n y c h za g ran ic ą nad o d ­ p itałow e (np. m aszyny), n ab y w an e 1982 85,9 94,1 72,1
pływem d o c h o d ó w m ajątk o w y ch przez p rzed sięb io rstw a 5. 1983 89,8 95,9 82,7
1984 94,3 98,0 91,6
u zyskanych przez cudzoziem ców 22. D o b ra trzy m an e przez przedsię­ 100,0
1985 100,0 100,0
w d anym k raju . bio rstw a n a p o trzeb y przyszłej p ro ­ 198ft 103,4 100,6 105,8
ii. Z a k u p y d ó b r k ap itało w y ch . dukcji lub sprzedaży. 1987 107,7 100,7 110,9
9. W ycena w y d atk ó w lub w artości 1988 113,0 101,4 116,5
1989 121,8 103,7 123,8
p ro d u k cji za p o m o c ą cen z w y b ra ­ s W szerszy m ujęciu k a te g o ria la o b e jm u je : d o b ­
ra k o n s u m p c y jn e n a b y w a n e p rz e z lu d n o ś ć , d o b r a 1990 133,3 106,9 131,8
nego ro k u bazow ego. 1991 141,1 110,4 140,2
k a p ita ło w e (in w e sty cy jn e) nabyw ane p rz e z
10. W yrażenie w y d atk ó w lub w artości p rz e d się b io rstw a , d o b r a n a b y w a n e p rz e z p a ń ­ 1992 14ft,4 112,3 147,4
p ro d u k cji za. p o m o c ą cen istnieją­ stw o , p rz y ro s t z a p a s ó w i e k s p o r t n e tto (pr zyp. Ź r ó d ło : D e p a r tm e n t o f E m p lo y m e n t, E m p lo y m e n t G a z e tte .
cych w m o m en cie p o m ia ru . Z.M .).

7 V Ó ', 7 ', . 7, .7 .-. 7. ,.V >7'.

 264 R o z d z ia ł 20 265 W prow adzenie d o m a k ro e k o n o m ii i r a c h u n k u d o c h o d u n aro d o w eg o

T a b lic a 2 0 .2 . D y n a m ik a p ro d u k tu k ra jo w e g o b ru tto w W ielk iej B ry ta n ii, J a p o n ii i we e) oblicz p ro d u k t k rajo w y b ru tto w ce­ 6 _ ..

w la la c h 1 9 7 9 -1 9 9 1 (1 9 8 5 = 1 0 0 ) nach czy n n ik ó w p ro d u k cji, P ro d u k t k rajo w y b ru tto W ielkiej B ry­
|) w yjaśnij, d laczego tw oje odpow iedzi tanii, liczony w cen ach ry n k o w y ch
W ie lk a B ry ta n ia J a p o n ia W iochy na p y ta n ia c) i e) nie są identyczne? z 1985 r., w yniósł 384 996 m in £ w
PK B
S to p a
PICI)
S to p a
PK B
S to p a 1987 r. i 400 999 m in £ w 1988 r.
w z ro stu (% ) w z ro stu (% ) w z ro stu (% ) Liczony w bieżących, cenach ry n k o ­
1979 92,7 78,8
4__ wych, w yniósł 355 329 m in £ w 1985 r.,
89,0
1980 90,6 82,2 92,5 W g o sp o d a rc e zam k n iętej d ziała pięć 380 623 m in £ w J 986 r. i 463 933 m in £
1981 89,5 85,2 93,5 p rzedsiębiorstw w y tw arzający ch : stal, w 1988 r. J3c.fla.tor P K B w yniósł 103,5
1982 91,1 87,9 93,7 gumę, o b ra b ia rk i, o p o n y i ro w ery . P ro ­ w 1986 r. i 108,5 w 1987 r. O blicz
198.1 94,5 90,7 94,7
1984 96,6 95,3
d u cen t ro w eró w sp rzed aje ro w ery k o ń ­ roczne sto p y w zro stu realn eg o i n o m i­
97,5
1985 100,0 1()(),() 100,0 cowym n ab y w co m za 8000 £. W p ro ce­ n aln eg o P K B o raz w skaźniki cen dla
1986 103,4 102,5 102,5 sie w y tw arzan ia ro w e ró w w ykorzystuje la t 1 9 8 5 -1 9 8 8 .
1987 108,4 107,0 105,6 opony, k tó re k u p u je za 1000 .£, stal
1988 112,8 113,2 109,7
1989
(2500£) i o b ra b ia rk i (1 8 0 0 £ ). P ro d u ­
115,2 118,7 112,9
1990 i 15,8 124,8 cent o p o n n ab y w a g u m ę (600 £), a p r o ­ 7__
115,4
1991 113,2 130,4 117,1 d u cen t o b ra b ia re k zużyw a stal za P o n iższa tab lica zawiera, d a n e n a temat,
Ź ró d ło ; O EC.i), M atn ICcanomic lndiciitor.s.
1000 £. w y d atk ó w k rajo w y ch i d o ch o d u n a ro ­
a Jtiki jest w kład przem ysłu ro w ero w e­ dow ego pew nego k raju w okresie
go w tw o rzen ie P K B ? trzech k olejnych lat (w m in £). Jak i byi
I) O blicz c a łk o w itą w ielkość w y d atk ó w stan bilansu h an d lo w eg o w tym kraju
k o n su m p c ja jest, ró w n a J 50, p la n o w a n e finalnych. w każdym ro k u ?
T a b lic a 20.3. S k ła d n ik i p ro d u k tu narodow ego
inw estycje 50, a p ro d u k c ja 210. b ru tto W ielkiej B ry ta n ii w 1991 r. (w m i n i )
a Ja k a jest. o g ó ln a w ielkość p la n o w a ­
nych w ydatków ? W y d a tk i k o n s u m e n tó w L 367853 5__
S u b s y d ia p a ń stw o w e ' 5 878 R ok 1 R ok 2 Rok 3
I) Ile w yniesie nie p la n o w a n a zm ian a C zy n sze T ablica 2.0.4 zaw iera w y b ra n e sk ład n ik i
44 092
pozi om 11 za pa só w? D o c h o d y n e tto z w ła sn o śc i za d o ch o d ó w o so b isty ch i p o d a tk ó w D o c h ó d n a ro d o w y 500 600 700
c J a k a będzie w tej sytuacji w ielkość W y d a tk i p a ń s tw a 200 250 20(1
g ra n ic ą 328 w W ielkiej B ry tan ii w 1991 r. o raz
W y d a tk i k on su m e n -
oszczędności? W y d a tk i k o n s u m p c y jn e p a ń stw a 121 899 pewne d an e nie m a jąc e zw iązk u z tre­
P o d a tk i od to w a ró w i usłu g ló w 250 300 250
tl Nit jakim pozio m ie u k sz ta łtu ją się 83 023
Z y sk i
ścią p y ta ń , w p ro w a d z o n e je d y n ie d la In w e sty cje 50 200 200
63 912
faktyczne inw estycje? A m o rty z a c ja u tru d n ien i a zad a n i a .
63 968
e Ja k na tę sy tu ację z a reag u ją w n a ­ Z m ia n y s ta n u z a p a s ó w - 5 303
stępnym o kresie producenci? In w e sty cje w k a p ita le trw a ły m 95 442
E k s p o rt 135 115 T a b lic a 20.4. D o chody o so b iste w W ielk iej B ry ta n ii w 1991 r . (w m in ii)
P lace 387 315
W y n a g ro d z e n ia p o z o sta ły c h c z y n ­
3 D o c h o d y z p ra c y n a je m n e j lu b p ro w a d z e n ia w łasn ej firm y 387 3 15
n ik ó w p ro d u k c ji 1 665
T ab lica 20.3 zaw iera sk ład n ik i p ro d u k ­ D o c h o d y z k a p ita łu 57 474
Im p o r t 140415
P o d a tk i d o c h o d o w e , s k ła d k i n a fu n d u s z u b e zp iec z eń s p o łec z n y c h itp . 108 554
tu n aro d o w e g o b ru tto W ielkiej B ry ta­ Ź ró d ło : C SO , U nited Kinydorn N ational Acconnt,\\ 1992 P o d a tk i od w y d a tk ó w k o n s u m e n tó w 51 569
nii w 1991 r., ujętego od stro n y d o ­ M M SO. O szczęd ności 39 793
ch o d ó w i w y d atk ó w . W szystkie w ielko­ D o c h o d y tra n s fe ro w e 71 41 i
ści są w yrażo n e w m ilio n ac h fu n tó w o , :](| z (■)( Ź.ródlo: jak w lablicy 20,3.
w cenach bieżących. P o d c h o d z ą c do c) p ro d u k t krajow y b ru tto w cenach
ra c h u n k u od stro n y w y d atk ó w , oblicz: czynników p r od u kej i,
a) p ro d u k t krajo w y b ru tto w cenach tl) do ch ó d n aro d o w y . a O blicz całk o w ite dochody lu d ­ ...
rynkow ych, lf ności. Z estaw ienie n a s. 266 zaw iera d an e ilu­
V /! ■
Ii) p ro d u k t n a ro d o w y b ru tto w cenach P o d ch o d zą c d o ra c h u n k u od stro n y b O blicz w ielkość ro zp o rzą d zaln y ch stru jące sytuację g o sp o d a rc zą pew nego
ry nkow ych, i ii ¿ ¡ f i 1 dochodow ej: d och od ó w oso b is ty c h . kraju w dw óch kolejnych latach:
266 Rozdział 20 267 W prow adzenie d o m ak ro ek o n o m ii i rach u n k u doch o d u naro d o w eg o

niej, ta k ich ja k W ielk a B ry tan ia, m ia rą realnej ak ty w n o ści g o sp o ­

T a b lic a do z a d a n ia H
S zw ajcaria czy R F N . darczej.
P rze c ię tn a 3. ________ W la ta c h siedem dziesią­ 12. P ro d u k t n aro d o w y b ru t­
W sk a ź n ik
W sk a ź n ik W sk a ź n ik to w cen ach stały ch je st bezuży­
p ro d u k tu d łu g o ść tych i o siem d ziesiąty ch in flacja
cen liczby
n a ro d o w e g o ty g o d n ia w W ielkiej B ry tan ii b y ła silniejsza teczny ja k o m ie rn ik d o b ro b y tu
d e la liczn y ch lu d n o ści
b ru llo ro b o c z eg o ek o n o m iczn eg o , gdyż nie uw zględ­
niż w ja k im k o lw ie k innym k raju .
4. _W ok resie .1975-1985 n ia wielu isto tn y ch sk ład n ik ó w d o ­
R ot 1 103 102 102 44
Rok 2 110 106 103 44 bezrobocie w W ielkiej B ry tan ii b ro b y tu .
zw iększyło się d ziesięcio k ro tn ie.
5. ________ D y sp o n u ją c d o k ła d n ą
i k o m p le tn ą m e to d ą p o m ia ru , p o ­ Problemy do przemyślenia
D a n e w sk azu ją, iż w tym okresie: d) p ro d u k t k rajo w y b ru tto w cenach
w inniśm y o trzy m ać te sam e w yniki
ss) realny d o ch ó d n a ro d o w y zwiększy! czynników p ro d u k cji,
d o ty czące ro z m ia ró w działaln o ści
się, e) d o ch ó d n aro d o w y . 1___
g o sp o d arczej, niezależnie od tego,
b) realny d o ch ó d n a ro d o w y n a I m ie­ Przyjrzyj się p o n o w n ie pozycjom wy­
10 czy m ierzy m y w a rto ść w y tw o rz o ­
szkańca w zrósł, : m ien io n y m w za d an iu 10. K tó re z nich
nej p ro d u k cji, su m ę w y n ag ro d zeń
e) sto p a życiow a w szystkich m ie sz k a ń ­ K tó re z n astęp u jący ch pozycji są p o w in n o się uw zględnić przy k o n s tru o ­
(d o ch o d ó w ) czy n n ik ó w w y tw ó r­
ców k raju w zrosła, uw zględniane w obliczeniach P N B , w aniu m ie rn ik a d o b ro b y tu ek o n o m icz­
czych czy też w ielkość w y d atk ó w
d) liczba ludności zaw o d o w o czynnej a k tó re nie są b ran e pod uw agę? nego k raju ? Ja k ie inne elem enty (ze
n a za k u p d ó b r i usług.
zw iększyła się. ' a W y n a g ro d zen ia nauczycieli. 7 ' znakiem plus lub minus) p o w in n o się
6.___ ______ G o s p o d a r k a z a m k n ię ta
O ceń p raw dziw ość k aż d eg o z tych li» N ap iw k i o trzy m y w an e przez ta k ­ d o d a tk o w o w ziąć pod uwagę?
to ta k a , w k tó rej istnieje n a d m ie r­
stw ierdzeń. sów karzy.
ne bezrobocie.
c Z asiłki z opieki społecznej. l\
7.___ ______ O b liczan ie w arto ści d o ­
«1 D o ch ó d o siągany przez h a n d l u / i 2__
danej je st m e to d ą p o m ia ru w ielko­
W tablicy 20.5 p rze d staw io n o w ybrane używ anych sam o ch o d ó w . /
ści p ro d u k cji p o zw a lając ą u n ik n ą ć W wielu k raja ch słabo rozw iniętych
d a n e z rac h u n k ó w d o ch o d u n a ro d o ­ e P ra c a w y k o n y w an a w d o m u przez d u ża część d ziałaln o ści gospodarczej
p o d w ó jn eg o liczenia.
w ego W ielkiej B ry tan ii w 199! r. g o sp o d y n ie dom ow e, je st sk u p io n a w m ały ch g o sp o d a r­
8._________ W g o sp o d a rc e za m k n ię­
(w mld £). f P ra c a w y k o n y w an a w d o m u przez stw ach ro ln y ch , p ro d u k u jąc y ch głów ­
tej, bez u d ziału p a ń stw a , oszczęd­
O blicz: p ła tn ą p o m o c d o m o w ą, nie n a p o trze b y w łasne ro ln ik a i jego
ności są zaw sze ró w n e inw esty­
a) p ro d u k t krajow y b ru tto w cenach g W a rto ść przyjem ności czerpanej
cjom . ro d zin y . W ja k i sp o só b w pływ a to n a
rynkow ych, z czasu w olnego.
9._________ P ro d u k t k rajo w y b ru tto p o ró w n a n ia p o zio m u życia o p a rte na
»} p ro d u k t n a ro d o w y n etto w cenach Ih D o ch ó d ze sprzedaży ja j na r y n k u :/
wcenach czy n n ik ó w p ro d u k cji jest m ie rn ik u P N B ? Ja k ie jeszcze inne tr u d ­
rynkow ych, i M alin y z naszego o g ró d k a. ności w y stęp u ją w m ięd zy n aro d o w y ch
rów ny p ro d u k to w i k rajo w em u
v.) pro d u k l n a ro d o w y n etto w cenach p o ró w n a n ia ch sto p y życiow ej w ró ż­
b ru tto w cen ach ry n k o w y ch plus
czy n i ii k ów prqd u kej i, nych k rajach ?
p o d atk i p o śred n ie n etto .
] (). ______ A m o rty z a c ja je st kosztem
T aW ica 2(1.ó. W y b ra n e d ane /. ra c h u n k ó w d o chodu
T a Sc/Nie ek o n o m iczn y m , p o n ie w a ż o d zw ier­
narm hnY rgo W ie lk iej Bpy!:smi ;; 1991 ir, ciedla zużycie śro d k ó w trw ałych 3__
(w utld f.) D laczego ta k isto tn e je st ro zró żn ien ie
w procesie p ro d u k cji.
P ro d u k l n a ro d o w y b r u ll o w c e n a c h 1. ________ W zrostem gosp o d arczy m II. ______ P ro d u k t n a ro d o w y b r u t­ m iędzy n o m in aln y m i realnym ujęciem
ry n k o w y c h 574,5 nazyw am y zw iększenie ilości d ó b r to liczony w cen ach bieżących je st d o ch o d u n aro d o w eg o ?
P o d a tk i od w y d a tk ó w 83,0 i usług, n a k tó ry ch za k u p m oże
A m o rty z a c ja 64,0
pozw olić sobie społeczeństw o.
D o c h o d y n e tto z w ła sn o śc i za g r a ­
nica 0,3
2. ____ W latach 1965 - 1990
S u b sy d ia p a ń słw o w e 5,9 w zrost g o sp o d arczy w Brazylii,
K orei i Ja p o n ii był znacznie szy b ­
ŻlóOło: jat; w tablicy 20.3.
szy niż w k rajach E u ro p y Z a c h ó d -
268 R o z d z ia ł 20 269 W prow adzenie do m ak ro ek o n o m ii i rach u n k u doch o d u narodow ego

Iłysunek A 20.1. In ila e ja w W ielk iej B ry ta n ii, tty stm ek ATS).}.. W zro st jpw podnrcj.y
Jap o n ii i we W łoszech ',■? W ielkiej Brytanii, Japonii i y/e W łoszech

Odpowiedzi i kom entarze 1000 1905 1990

W ielka B iyta nia ••— Japonia W o ch y W ielka Brytania - Japonia Wccby

P ojęcia i określenia a R o c z n ą sto p ę inflacji obliczam y n a
p o d sta w ie w sk aźn ik a cen k o n su m p -
1 (c) 7 (x) 13 (b) 19 (o) cyjnych, k o rzy sta ją c z m e to d y o p isa ­ w iększe we W łoszech, ale in n e było Fti W W ielkiej Brytanii o 22,1% , w J a ­
2 (t) 8 (s) 14(1) 20 (m) nej w p o d ro zd z iale 20.5 p o d ręczn ik a. jego ro zło żen ie w czasie. W W ielkiej ponii o 6 5 ,5 % , we Włoszech
3 (n) 9 (k) 15 (q) 21 (c) N a p rzy k ład , sto p ę inflacji w W iel- B rytanii najw iększy sp a d ek inflacji o 31,6% .
4 (v) 10 (i) 1 6 (d ) 22 (a) ltiej B ry tan ii w 1980 ły (w sto su n k u n astąp ił w la tac h 1980-1983, ale od
5 (u) 11 (P) 1 7 (g ) 23 O) d o 1979 r.) o b liczo n o n astęp u jąco : ro k u 1987 ceny zn o w u zaczęły ro s­
6 (w) 12© 18 (h) 24 (r) 100% • (70,7 - 59,9): 59,9 = 18,0% . n ąć szybciej. W la tac h 1989 i .1990 2_m..
!> Z ob. ry su n ek A 2 0 .1.
inflacja w W ielkiej B ry tan ii była .w P lan o w an e w ydatki w ynoszą:
e W W ielkiej B ry tan ii o 144,4% , w J a ­
wyższa niż we W łoszech, 1 5 0 -I- 50 ==.200.
p o n ii o 3 8 ,8 % , wę W łoszech f Stopy w zro stu p ro d u k cji ob licza się !i> Produkcja, .minus w ydatki jest równa
Z ad an ia o 239,6% . w ten sam sp o só b jak. sto p y inflacji 210 — 200 = 10. 'Wielkość ta. o d p o ­
d Ja p o n ię. (zob. tablicę A 20.2). w iada nie p la n o w a n e m u zw iększeniu
1___ e W W ielkiej B ry tan ii i we W łoszech.
g Z o b . ry su n ek A 20.2. zapasów .
Z o b . tab licę A 20.1 T e m p o sp a d k u inflacji było nieco

T a b lic a A 2 0 .1 . in fla c ja w W ie lk iej B ry ta n ii, J a p o n ii i we W łoszech w la ta c h 1 9 8 0 - 1 9 9 2 T a b lic a A 20.2. D y n a m ik a p ro d u k tu społecznego v: W ielkiej B ry ta n ii, Ja p o n ii i we W łoszech
w la la c h 1 9 7 9 - 1991
W ie lk a B ry ta n ia J a p o n ia W io c h y
W ie lk a B ry ta n ia J a p o n ia W iochy
S to p a S to p a W CK S to p a
W CK W CK
in flac ji (% ) in flacji (% ) in flacji (% ) S lo p a S lo p a
ITCB S to p a PK B
w z ro stu (% ) w zro stu (% ) PK J! w z ro stu (% )
1979 59,9 80,9 43,4
I9KÜ 70,7 18,0 87,4 8,0 52,5 21,0 1979 92,7 78,8 189,0
1981 79,1 11,9 91,7 4 ,9 61,9 17,9 1980 90,6 - 2 ,3 82,2 ,4,3 92,5 3,9
1982 85,9 8,6 94,1 2,6 72,1 16,5 1981 89,5 -1 ,2 8.5,2 3,6 93,5 1,1
1983 89,8 4,5 95,9 1,9 82,7 14,7 1982 91,1 1,8 87,9 3,2 93,7 0 2
1984 94,3 5,0 9 8 ,0 2,2 91,6 10,8 1983 94,5 3,7 90,7 3,2 94,7 U ’
1985 100,0 6,0 100,0 2,0 100,0 9,2 1984 96,6 2,2 95,3 5,1 97,5 3,0
1986 103,4 3,4 100,6 0,6 105,8 5,8 1985 100,0 3,5 100,0 4,9 100,0 2,6
1987 107,7 4 ,2 100,7 0,1 110,9 4,8 1986 103,4 3,4 102,5 2,5 102,5 2,5
1988 113,0 4,9 101,4 0,7 116,5 5,0 1987 108,4 4,8 107,0 4,4 105,6 3,0
1989 121,8 7,8 103,7 2,3 123,8 6,3 1988 112,8 4,1 113,2 5,8 109,7 3,9
1990 133,3 9,4 106,9 3,1 131,8 6,5 1989 115,2 2,1 1 18,7 4,8 i 12,9 2,9
1991 141,1 5,9 110,4 3,3 140,2 6,4 1990 115,8 0,5 124,8 5,2 I 15,4 2,2
1992 146,4 3,8 112,3 1,7 147,4 5,1 1991 113,2 -2 ,2 130,4 4,4 117,1 1,4
Tli) Rozdział 20
c O szczędności w yniosą: 2 1 0 —150-=
= 00.
d F ak ty c zn e inw estycje u k sz ta łtu ją się
nu poziom ie: 50 -I- 10 = 60. Tak. więc
faktyczne inw estycje = faklyczne
oszczędności,
e P roducenci sprzedali m niej p ro d u k ­
tów niż się spodziew ali i d latego
w zrósł p oziom zap asó w . W tej sy tu a ­
cji m o ż n a oczekiw ać jed n ej z dw óch
reakcji do sto so w aw czy ch : o g ran icze­
nia ro zm iaró w p ro d u k cji lub obniżki
cen. Jeżeli założym y, iż ceny są stale,
to rez u ltatem nie p la n o w a n eg o w zro­
stu zapasów będzie ograniczenie wiel­
kości p ro d u k cji.
3__
D o ro zw iązan ia z a d a n ia p o m o cn e bę­
dzie za stą p ien ie w ystępujących w ta b li­
cy pojęć o zn aczen iam i przyjętym i
w p o d ręczn ik u :
P o zy cja
W vd a 1k i k o nsti m e n ló w
i riw estycje w k a p ita le trw a ły m plus
z m ia n y z a p a s ó w
W e d a lk i k o n s u m p c y jn e p a ń s tw a
U k sp o rl
Im p o r t
T o d a lk i od w y d a tk ó w m im m s u b ­
sydia
P ozostałe pojęcia pow inny ju ż być
znane.
a PK B w cenach ry nkow ych je st ró w ­
ny C -I- / -|- G -I- X — Z = 574 591
m in £.
1» i'N B w cen ach ry n k o w y ch to inaczej
PK B w cenach ry n k o w y ch plus d o ­
ch ody n e tto z w łasności za g ra n i­
cą 574 919 m in £.
e P K B w cenach czynników p ro d u k cji
to P K B w cenach ry nkow ych m inus
7 ’, =■ 497 446 m in £.
271 W prow adzenie d o m ak ro ek o n o m ii i rach u n k u dochodu n arodow ego
d D o ch ó d n a ro d o w y , czyli P N N w ce­ Tablica A 20.3. O b lic z an ie w a rto ści d odanej
n ac h czynników p ro d u k cji, ró w n a
się PN B w cen ach czynników p ro ­ (4) (5)
d u k cji m inus am o rty zac ja = ( i) (2) 0) W a rto ś ć W a rto ść
= 433 806 m in £. D o b ro S p rz e d a w c a N abyw ca tra n s a k c ji dodana
e U jm o w an y od stro n y d o ch o d ó w (U (U
P K B w cenach czynników p ro d u k ­ 1 000 1 000
Stal P ro d u cen t stali P r o d u c e n t o b ra b ia re k
cji = place plus zyski plus czynsze Stal P ro d u cen t stali P r o d u c e n t ro w e ró w 2 500 2 500
plus w ynagrodzenia pozostałych czyn­ G um a P ro d u cen t gum y P ro d u c e n t o p o n 600 600
ników produkcji = 496984 m ln £ . M asz y n a P ro d u cen t o b ra b ia re k P r o d u c e n t ro w e ró w 1 800 800
O pony P ro d u c e n t opon P r o d u c e n t ro w e ró w 1 000 400
i P rzy idealnie d o k ła d n y c h d an y c h te
R ow ery P ro d u cen t ro w e ró w U ż y tk o w n ic y fin a ln i 8 000 4 500
dw ie m e to d y pow in n y d ać identyczny
w ynik. W p rak ty ce jed n ak w ystępują
pew ne rozbieżności w y nikające z nie­
d o k ła d n o ści d an y ch . W a rto ść P K B I) N a całkow ite w y d atk i fin aln e sk ła­ realnego P K B , w yrażony w postaci
p o d a w a n a w ro czn ik ach sta ty sty c z­ d ają się d w a elem enty: w y d atk i k o n ­ w skaźnika:
nych pow staje jako śred n ia z wy­ sum entów n a zak u p row erów (8000 £)
, , nominalny P K B .....
nik ó w za sto so w a n ia trzech m e to d i w ydatki p ro d u c e n ta ro w eró w n a wskaźnik cen = r— -t——— x 100.
realny P K B
p o m iaru : od stro n y d o ch o d ó w , w y­ zak u p o b ra b ia re k (1800 £), k tó re
d a tk ó w i p ro d u k cji. A by zapew nić d ają łącznie su m ę 9800 £. Jeżeli zn am y dw ie z tych wielkości
p o ró w n y w aln o ść w yników z a sto so ­ w ja k im ś ro k u , to m ożem y obliczyć
w an ia tych trzech m e to d , w sta ty sty ­ 5__ trzecią. N a p rzy k ład , w zad an iu są
k ach d o c h o d u n aro d o w eg o po jaw ia a C ałk o w ite d o ch o d y o so b iste to su m a p o d an e dw ie m ia ry P K B d la 1988 r.
się p ozycja „ p o p ra w k a n a n ie d o k ła d ­ d o ch o d ó w z p racy najem n ej i p ro w a ­ i n a tej p o d staw ie m ożem y obliczyć
S y m b o le ności p o m ia ru ” . dzenia w łasnej firm y, czynszów , d y ­ w skaźnik cen. M a ją c ju ż k o m p letn e
lite ro w e w idend i o trz y m a n y c h św iadczeń szeregi czasow e, m ożem y obliczyć sto ­
4 (tran sferó w ). W y n o szą o n e 516 200 py w zrostu. Z au w ażm y , że 1985 r. jest
C
N ajlepiej będzie zestaw ić w szystkie m in £. rokiem bazow ym , co o znacza, iż n o m i­
/ tran sak cje w form ie tabeli (tab lica 1) R o z p o rz ąd z aln e d o ch o d y o so b iste naln y P K B je st ró w n y realn em u P K B ,
G A 20.3), a n astęp n ie obliczyć w arto ść (su m a d o c h o d ó w , ja k im i d y sp o n u ją w skaźnik cen w ynosi 100. W yniki o b ­
X d o d a n ą w ystępującą w każdej tra n s a k ­ g o sp o d a rstw a d o m o w e, p rzezn aczo ­ liczeń zo stały zestaw ione w tablicy
Z
cji. S p o só b ten zo stał p o k az an y w p o d ­ na na w ydatki lub oszczędności) są A 20.4.
A
rozdziale 20.4 p o d ręczn ik a. S p raw d ź, rów ne całk o w ity m d o c h o d o m lu d n o ­
czy rozum iesz, w ja k i sp o só b p p w staje ści po m n iejszo n y m o płatn o ści z ty ­ 7__
k o lu m n a (5). N a p rzy k ład , w arto ść tułu p o d a tk u d o c h o d o w e g o , sk ład ek K luczem do praw idłow ej odpow iedzi
d o d a n a przez p ro d u c e n ta ro w eró w je st n a ubezpieczenia społeczne itp. je st n astęp u jąca to żsam o ść w ystępująca
ró w n a w artości sp rzed an y ch ro w eró w W p o d an y m p rzy k ład zie w ielkość w ra c h u n k u d o c h o d u n aro d o w eg o uj­
(8000 £) minus w arto ść d ó b r zużytych la wyniosła. 516 200 — 108 554 = m o w an eg o od stro n y w ydatków :
w procesie pro d u k cji: o p o n (1000 £) = 407 646 m in £. K a te g o ria ro zp o -
Y s C -I- I -I- G -I- N X .
i stali (2500 £); w arto ść d o d a n a w ynosi rządzalnych d o ch o d ó w osobistych
więc: 8000 - 1000 - 2500 = 4500 £. jest o m a w ian a w p o d ro zd z iale 20.4 W za d an iu m am y info rm acje n a te­
D la u p ro szczen ia p o m ijam y zużycie p o d ręczn ik a. m a t w ielkości d o ch o d u n aro d o w eg o
m aszyny (o b ra b iark i), k tó ra nie „zu ży ­ (7 ), w y d atk ó w p ry w atn y ch na k o n ­
w a się” całkow icie, lecz będzie dalej 6__ sum pcję (C) i inw estycje (/), a także
w y k o rzy sty w an a w procesie p ro d u k cji, Podstaw ow a, zależność, k tó r ą należy w y d atk ó w p ań stw a na d o b ra i usługi
a W k ład ten , ró w n y sum ie w artości zap am iętać, je st n astęp u jąca : d e fla lo r (G). M o żem y zatem obliczyć wielkość
dodanej z kolum ny (5), wynosi 9800 £. PK B to sto su n ek n o m in a ln e g o P K B do ek sp o rtu n e tto (NX):
272 R ozdział 20 273 W prow adzenie d o m ak ro ek o n o m ii i rach u n k u doch o d u naro d o w eg o

c P N N /;, je st ró w n y PNN,„;, minus 2. T a k (zob. p o d ro zd z iał 20.2 p o d ­

Tablica A 2 0 .4 . W ynik i obliczeń nom inalnego i realnego P K li
p o d atk i n e tto od w ydatków : ręcznika).
3. N ic. 'Wiele innych k rajó w , zw łasz­
(2) (4) (N
510,5 - (83,0 - 5,9) = 433,4 m kl £.
S to p a cza w A m ery ce Ł aciń sk iej, m iało
(1) (3) S to p a S lo p a
w z ro stu
w z ro stu (5) d PKB/,. to P K B m;, m inus p o d a tk i znacznie wyższą, inflację niż W ielka
PK B PK B zm ia n
l ’K 13 D e fla to r netto od w y d atk ó w : 574,2 — B rytania. N a p rzykład w A rg e n ty ­
w cen a c h w c en a c h PK B d o n a to r a
w c en a c h
z 19X5 r. b ieżący ch w cen a c h PKB PK B - (83,0 - 5,9) = 497,1 m kl £. nie w la tac h 1 9 8 0 -1 9 9 ] stopa in ­
sta ły c h
(m in £) (m in £) bieżących (w % e D ochód n a ro d o w y jest. ró w n y (z d e­ flacji wynosiła, śred n io rocznie
(w %
(w % ro c z n ie ) ro c z n ie )
ro c z n ie ) finicji) P N N /(,. 416,9% (zob. W o rki Developrne.nl
R eport .1993).
19X5 555 529 355329 100,0 4. N ie. C h o ciaż b ezro b o cie rzeczyw i­
19X6 567 752 5,5 580623 7,1 103,5 3,5
19X7 584 996 4,7 417721 9,7 108,5
10 1 ście znaczn ie w zrosło w tym o k re ­
4,8
19X8 400 999 4 ,2 4 6 3 933 11,1 115,7 6,6 G en e ra ln ą z a s a d ą je st u w zględnianie sie, to w zrost ten w żad n y m razie
w ra c h u n k u P N B w szystkich pozycji nie był aż tak duży.
(rodzajów działaln o ści), k tó re m ogą 5. T a k (zob. p o d ro zd z iał 20.3 p o d ­
N X = Y - (C -I- / + G). P N B . S tw ierdzenie b je st zatem nie­ być w ycenione i są n o to w a n e w s ta ty s­ ręczn ik a)7.
praw dziw e: realn y P N B n a 1 m iesz­ tyce g o sp o d arczej. Z a sk ład n ik i P N B 6. N ic. G o s p o d a rk ą zam k n iętą n azy ­
S tąd, w ro k u 1: k a ń c a obniżył się. m o żn a zatem u zn ać a, b , d , i i h, choć w am y g o sp o d a rk ę , k tó ra nie p ro ­
c S p ad ek realnego d o ch o d u n a ro d o ­ nie zaw sze d y sp o n u je m y p ełn ą in fo r­ w adzi w ym iany z zag ran icą. N ic
N X = 500 - (200 -|- 250 -|- 50) = 0. m a to nic w spólnego z likw idacją
w ego per capita nie o zn acza w cale, że m acją o tych p o zy cjach . P o zy cja c d o ­
Nu tej p o d staw ie m o żem y w yw nio­ sto p a życiow a w szystkich m ie sz k ań ­ tyczy płatn o ści tra n sfe ro w y c h i z d efi­ p rzed sięb io rstw i ro zm iaram i bez­
skow ać, że w pierw szym ro k u eksport: ców k ra ju w ro k u 2 o bniżyła się. A by nicji nic je st częścią P N B . P ozycja c jest ro b o cia (zob. p o d ro zd z iał 20.4
i im p o rt były sobie rów ne, a saldo to stw ierdzić, m usielibyśm y d y sp o ­ niem ierzalna. Pozycję g tru d n o d o k ła d ­ po d ręczn ik a).
b ilansu h an d lo w e g o było zerow e. now ać d an y m i n a tem at podziału nie zm ierzyć, ch o ć d o P N B w łącza się 7. T a k .
W ro k u d ru g im poszczególne sk ła d ­ d o c h o d u w tym k raju , opłaty z a usługi zw iązan e z w y k o rzy s­ 8. T ak . F ak ty c zn e oszczędności są z a ­
niki p o p y tu krajow ego (zw łaszcza in­ d O g ó ln a liczba ludności co p raw d a taniem czasu w olnego. O w o có w z w łas­ wsze ró w n e faktycznym inw esty­
w estycje) w zrosły szybciej niż d o ch ó d ; w zrosła, ale nie m o ż n a jeszcze n a tej nego o g ró d k a nie d a się w ycenić, a ich cjom ; ró w n o ść ta jest: p o c h o d n ą
w rezultacie e k s p o rt n e tto był rów ny po d staw ie w yciągać w niosków n a te­ zbiór nie p o d le g a rejestracji sta ty sty c z­ p rzyjętych przez n as definicji tych
— 150, co o zn acza, że bilans han d lo w y m a t zm ian liczby osó b zaw odow o nej, ch y b a że ch o d z iło b y o g o sp o d a r­ zm iennych. N ie o zn a cz a to je d n ak ,
za m k n ą ł się deficytem . czynnych. Z m ian y te zależą ta k że od stw o o g ro d n icze p ro w a d zą ce p la n tac ję że p lan o w an e oszczędności i inw es­
W ro k u trzecim w y d atk i p ań stw a s tru k tu ry w ieku ludności o ra z od m alin n a za sa d a c h ko m ercy jn y ch . tycje są zaw sze sobie równie.
o raz p ry w a tn e w y d atk i ko n su m p cy jn e in d y w id u aln y ch decyzji d otyczących 9. N ie. A b y o trzy m ać P K B w cenach
spadły, a d o ch ó d n a ro d o w y w zrósł. aktyw ności zaw odow ej. czynników w ytw órczych, od P K B
W elekcie bilans han d lo w y w ykazał T ak /N ie w cenach ry n k o w y ch trzeba odjąć
n adw yżkę w w ysokości 50. 9__ p o d a tk i pośrednie.
O znaczm y su b sk ry p ta m i m p i f c o d ­ 1. T a k (zob. p o d ro z d z ia ł 20.1 pod- 10. T a k " .
8___ p ow iednio m iern ik i p ro d u k tu społecz­ ręczn ik a)fl.
a A by ustalić zm ianę realn eg o p ro d u k ­ nego w yrażone w cenach ry nkow ych
tu n a ro d o w eg o b ru tto , m usim y a nie p o d z ie lo n e g o . P ra w id Io w a d e fin ic ja jest
{market prices) o raz w cenach czy n ­
6 T a d e fin ic ja n ie je s t w ła śc iw a d la g o s p o d a rk i n a s tę p u ją c a : w z ro ste m g o sp o d a rc z y m , n a zy w a m y
w skaźnik PNB podzielić przez ników p ro d u k cji (Jactar cost). M ożem y o tw a rte j. D o ty c z y b o w ie m tzw . d o c h o d u n a r o d o ­ zw iększenie ilości d ó b r i u słu g w y tw a rz a n y c h
w skaźnik cen. W ynik p okazuje, że w ów czas zapisać. w ego p o d z ie lo n e g o , a nie. w y tw o rz o n e g o ( s k ła d ­ w d a n e j g o s p o d a rc e (pr zyp. Z . M . ) .
w skaźnik realnego P K B zw iększył a PK B „V, to P N B m/, minus d o ch o d y nikiem d o c h o d u p o d z ie lo n e g o je s t im p o r t n e tto , 1 P od w a ru n k ie m , że su m ę k ra jo w y c h w y d a tk ó w
się ze 102,9 d o 103,8, co o zn acza n etto z w łasności za granicą, a sk ła d n ik ie m d o c h o d u w y tw o rz o n e g o eks­ n a z a k u p d ó b r i u słu g s k o ry g u je m y o w a rto ść
p o rt n e tto ). P o w sz e c h n ie p rz y ję ty m k ry te riu m e k sp o rtu n e tto (d o d a ją c lę w a rto ś ć ); p o r. p rz y ­
w zrost o 0 ,8 % . czyli: 574,5 - 0,3 = 574,2 m kl £,
w z ro stu g o s p o d a rc z e g o je s t w ie lk o ść p ro d u k c ji pis 3 {przyp. Z . M . ) .
1) Z d an y ch w yn ika, że liczba ludności b P N N m/, je st rów ny PNB,,,,, pom niej­ sp o łeczn ej, a p o d s ta w o w y m m ie rn ik ie m s to p a if A m o rty z a c ja n ie je s t je d n a k d o k ła d n a miar;}
kraju zw iększyła się w ro k u 2 o o k o ­ szanem u o am ortyzację: 574,5 — w zro stu P N B łu b P K B . O b y d w a te m ie rn ik i ta k ty c z n e g o z u ży c ia śro d k ó w trw a.lyeh {przyp.
ło 1% , tj. nieco więcej niż realny - 64,0 = 510,5 m kl £. ' d o ty c z ą d o c h o d u n a r o d o w e g o w y tw o rz o n e g o , Z.M .).
274 Rozdział 20
11. Nie. M ia rą realnej p ro d u k cji s p o ­
łecznej je st P N B w cenach stałych.
12. Nie. R ealny P N B nie je st idealnym
m iernikiem d o b ro b y tu , ale je st to
najlepszy m ie rn ik , ja k im d y sp o n u ­
jem y.
P roblem y (In przem yślenia
i __
K ró tk ie o m ów ienie m ie rn ik ó w d o b ro ­
bytu zaw iera p o d ro zd z iał 20.5 p o d ręc z­
nika.
2__
Istnienie nie ew idencjonow anej d ziała l­
ności g ospodarczej p o w o d u je n ie d o sza­
cow anie rzeczyw istej w ielkości PN B.
P rzy p o ró w n a n ia ch m ię d z y n a ro d o ­
wych problem y stw arzają tak że różnice
w podziale d o c h o d u n aro d o w eg o o raz
tru d n o ści z przeliczaniem w alut.
3 __
Przy ro zw iązyw aniu ■ tego p ro b lem u
m o ż n a w y k o rzy stać przykład liczbow y
z z a d a n ia 6.
21
Rozdział
Determinanty dochodu narodowego
W rozdziale 20 dow iedzieliśm y się, jak
m ierzy się d o ch ó d n aro d o w y . D la e k o ­
nom istów ta u m iejętn o ść o p isu św iata
gospodarki jest zaledw ie pierw szym
krokiem . C hcem y p ójść dalej i w yjaś­
nić, od czego zależy p o zio m d o ch o d u
n aro d o w eg o o siąg an y w d an y m k raju
w o k reślo n y m ro k u . W tym celu zb u ­
dujem y m o d el, k tó ry ułatw i zb a d an ie
w zajem nych zw iązków m iędzy ry n k am i
poszczególnych d ó b r w sk ali całej gos­
p o d ark i.
M a k sy m a ln ą w ielkość p ro d u k cji, j a ­
k ą g o sp o d a rk a m o że w ytw o rzy ć w d a ­
nym okresie, n azy w am y produkcją po­
tencjalną. Z au w ażm y , że n aw e t w p rzy ­
p ad k u osiągnięcia m a k sy m a ln eg o p o ­
ziom u p ro d u k cji w g o sp o d a rc e m o że
w ystępow ać pew ne b ezro b o cie. R o z ­
m iary p o te n cja łu w y tw órczego g o sp o ­
d ark i zw iększają się w raz ze w zro stem
zasobów siły ro b o czej, ak u m u lac ji k a ­
pitału o raz p o stę p u tech n iczn eg o . D o
tego w ątk u w rócim y w d alszy ch ro z ­
działach. O becn ie za sta n o w im y się n a ­
to m iast, dlaczego w o k reślo n y m m o ­
m encie g o sp o d a rk a m o że o sią g n ąć po­
ziom p ro d u k cji niższy od p o te n c ja l­
nego, czyli zn aleźć się w sy tu acji n iepeł­
nego z a tru d n ien ia.
W p rzy jm o w an y m tu ta j m o d e lu za­
kładam y, żc ceny i płace są stałe,
a w g o sp o d a rc e w y stęp u ją nie w y k o ­
rzy stan e zaso b y . P o zw ala to p o m in ąć
n a razie podażow ą. stro n ę g o sp o d ark i
i sk o n c en tro w ać się n a krótkookreso­
wym popytowym modelu keynesowskim.
Z a k ła d a m y p o n a d to b rak in terw en ­
cji p ań stw a o ra z b ra k h an d lu z a g ra ­
nicznego. W g o sp o d arce w y stęp u ją z a ­
tem jed y n ie dw ie gru p y p o d m io tó w :
g o sp o d a rstw a d o m o w e, k tó re d o s ta r­
czają siły ro b o czej i n ab y w ają d o b ra
k o n su m p cy jn e, o raz p rzed sięb io rstw a,
k tó re w y tw arzają ró żn e p ro d u k ty , w y­
p ła ca ją d o ch o d y g o sp o d arstw o m d o ­
m o w y m o raz zg łaszają p o p y t n a d o b ra
inw estycyjne. Z n aczen ie p o p y tu jest
w yraźnie w idoczne n a schem acie ruchu
okrężnego. G d y b y g o sp o d a rstw a d o ­
m o w e w ydaw ały m n iejszą część sw oje­
go d o c h o d u n a za k u p d ó b r, to zm niej­
szyłby się p o p y t g lo b aln y , a w k o n sek ­
w encji i p ro d u k cja .
O gólnie u jm ując, w ielkość in d y w id u ­
alnego spo ży cia zależy przede w szyst­
kim od ro zm iaró w d o c h o d u n a ro d o w e ­
go, ale częściow o m a c h a ra k te r a u to ­
no m iczn y (później o każe się, że w ażne
są ró w n ież inne czynniki). Funkcja kon­
sumpcji opisuje, ja k zm ienia się ogólny
poziom spo ży cia pod w pływ em zm ian
d o ch o d u n aro d o w eg o . W z ro st d o c h o ­
du p o w o d u je, że k o n su m p cja tak że
w zrasta, ale nie w tak im sam ym sto p ­
niu; część p rz y ro stu d o ch o d u zo-
276 R ozdział 21
staje zao szczęd zo n a. Krańcowa skłon­
ność do konsumpcji p o k azu je, ja k d u ża
część p rz y ro stu d o c h o d u zo staje prze­
zn a cz o n a n a k o n s u m p c ję 1. W u p ro sz­
czonym m o d e lu g o sp o d a rk i określenie
funkcji k o n su m p cji w yznacza zarazem
funkcję oszczędności, p o n iew aż nie wy­
d a n y d o c h ó d będzie zaoszczędzony.
K olejnym sk ła d n ik ie m p o p y tu glo­
b alnego są inwestycje. Z a k ła d a m y , że
są one niezależne od bieżącego d o ­
ch o d u . W rzeczyw istości ro zm iary in­
westycji zależą od przew idyw anych
przez p rze d sięb io rstw a przyszłych
zm ian p o p y tu o ra z od sto p y p ro c e n ­
tow ej. D o o b u tych czynników jeszcze
p o w rócim y, n a razie je d n a k z a k ła d a ­
m y, że inw estycje m a ją c h a ra k te r a u to ­
nom iczny.
Funkcja popytu globalnego, p o w sta­
ją c a z połączenia funkcji k onsum pcji
z fu n k cją a u to n o m ic z n e g o p o p y tu in­
w estycyjnego, p o k az u je w ielkość p o p y ­
tu glob aln eg o przy ró żn y c h p o ziom ach
d o c h o d u n a ro d o w eg o .
Równowaga krótkookresowa w ystę­
puje w tedy, kiedy p la n o w a n y popyt,
g lobalny jest: rów ny faktycznej podaży.
N a rysu n k u p rzed staw iający m zależ­
n ość m iędzy d o ch o d e m a w ydatkam i
linia p ro sta p o p ro w a d z o n a pod kątem
45° p o zw ala nam o kreślić poziom p ro ­
dukcji i d o c h o d u zapew n iający ró w n o ­
w agę przy d an ej krzyw ej p o p y tu glo­
balnego. Jeżeli p la n o w a n y popyt: glo­
b alny o k aże się m niejszy od bieżącej
p o daży, to w p rzed sięb io rstw ach w y­
stąp i nie p la n o w a n y w zrost zapasów .
N ależy p rzypuszczać, żę za reag u ją one
o g raniczeniem p ro d u k cji w następ n y m
okresie, p rzy w ra ca jąc w ten sp o só b
ró w now agę w g o sp o d a rc e. P o d o b n e
d o sto s o w a n ia n a s tę p u ją w ów czas, gdy
1 D o k ła d n ie j, k ra ń c o w a s to p a k o n s u m p c ji to
re la c ja m ię d z y p rz y ro s te m k o n s u m p c ji a p rz y ro s ­
tem d o c h o d u (p rzy p. Z . M . ) .
p ro d u k c ja je st m niejsza od p o p y tu glo­
b alnego. M o ż n a więc pow iedzieć, iż
g o sp o d a rk a zm ierza d o rów now agi
dzięki nie p lan o w an y m zm ian o m stanu
zap asó w , k tó re d ziała ją ja k sygnały dla
p ro d u ce n tó w , ab y zm ienili pozio m p r o ­
d ukcji. C h o ć proces ten d o p ro w a d za
do rów n o w ag i w g o sp o d arce, nie o z n a ­
cza to, iż będzie to ró w n o w a g a n a
poziom ie p ro d u k cji potencjalnej.
R ów n o w ag ę k ró tk o o k re so w ą m o ż e­
m y rów nież tra k to w a ć ja k o stan,
w k tó ry m p lan o w an e oszczędności są
rów ne p lan o w an y m inw estycjom .
W stan ie rów now agi p rzed sięb io rstw a
będą zaciąg ać pożyczki n a inw estycje
o d p o w iad a ją ce d o k ła d n ie zam ierzo ­
nym oszczędnościom g o sp o d arstw d o ­
m ow ych. R ó w n o ści planowanych, czyli
zamierzonych, oszczędności i inw estycji
nie należy m ylić z ró w n o ścią faktycz­
nych oszczędności i inw estycji, p rzed ­
sta w io n ą w ro zd ziale 20. T a m ta ró w ­
n ość m ia ła c h a ra k te r tożsam ościow y
i w ynik ała ze sp o so b u zd efin io w an ia
zm iennych (zw łaszcza inw estycji).
P oło żen ie krzyw ej p o p y tu g lo b a ln e­
go zależy od ro zm iaró w w y d atk ó w a u ­
to n om iczn y ch — inw estycji i k o n su m p ­
cji au to n o m iczn ej. K eynes p rzew idy­
w ał, że inw estycje au to n o m ic zn e będą,
podlegać szczególnie silnym w ah a­
niom , p o n iew aż zależą od n astro jó w
inw estorów , odzw ierciedlających ich
o p ty m isty czn ą lub p esym istyczną o ce­
nę przyszłego p o p y tu . Z m ia n a p o zio ­
m u w y d atk ó w au to n o m iczn y ch , p rze­
suw ająca krzyw ą p o p y tu glo b aln eg o ,
p o p y ch a g o sp o d a rk ę d o now ego p u n k ­
tu rów n o w ag i. Z m ian a w ielkości p ro ­
dukcji zapew niającej ró w n o w ag ę jest
w iększa od wyjściowej zm iany w y d at­
ków au to n o m iczn y ch , k tó re były silą
spraw czą zm iany p ro d u k cji. D zieje się
ta k d la teg o , że zm ian a ro zm iaró w d o ­
ch odu n aro d o w eg o p o ciąg a za so b ą
dalsze zm iany w y d atk ó w w sk u tek dzią-
277 D eterm in an ty d o ch o d u naro d o w eg o
lania mechanizmu mnożnikowego. T rz e ­ Pojęcia i określenia
ba zauw ażyć, że w ielkość efek tu m n o ż ­
nikow ego w n aszym u p roszczonym
m odelu jest m o c n o z a w y ż o n a 2. K aż d em u z p o jęć o zn aczo n y ch literam i
Proces ten p ro w a d zi d o w y stąp ien ia p rzy p o rzą d k u j o d p o w ied n ie określenie
tzw. paradoksu zapobiegliwości ’. Czy o zn aczo n e liczbą.:
decyzja g o sp o d a rstw d o m o w y ch
o zm niejszeniu o szczędności o zn a cz a (a) p o p y t inw estycyjny
ograniczenie inw estycji i sp a d ek p ro ­ .'... (b) n a s tro je in w esto ró w
dukcji? N ie. Jeśli g o sp o d a rstw a d o m o ­ .... (c) k o n su m p c ja au to n o m ic z n a
we m niej oszczęd zają p rzy k ażd y m p o ­ (d) produkcja, p o te n cja ln a (p o te n ­
ziom ie d o c h o d u , to więcej w y d ają. ( cjał w ytw órczy)
R ośnie zatem p ro d u k c ja , zw iększają się'i !... (e) poziom p ro d u k cji zap ew n iają-
d o ch o d y g o sp o d a rstw d o m o w y ch , ' cy ró w n o w ag ę k ró tk o o k re s o ­
a także jc h o szczędności. P ro ces ten w y;. wą
trw a aż d o p o n o w n eg o z ró w n a n ia pla- ’ 1.... (1) k ra ń c o w a sk ło n n o ść do
now an y ch o szczędności z p la n o w a n y m i . oszczęd zan ia
inw estycjam i (p am ięta jm y , że zało ży ­ .7. '(g) prostu, o nach y len iu 45°
liśmy au to n o m ic zn y c h a ra k te r in w e s -, .... (h) fu n k cja k o n su m p cji
tycji). _ '< 2:: (i) fu n k cja oszczędności
O czyw iście, żad en m o d el ek o n o m icz­ .... (j) fu n k cja (krzyw a) p o p y tu glo­
ny nie jest lepszy od zało żeń , n a k tó ­ balnego
rych jest o p a rty . N asz m o d e l je st n a 7... (k) p ro d u k cja fak ty czn a
razie b ard zo p ro sty — d o ty czy k ró tk o - ' .... (1) k rań c o w a sk ło n n o ść do k o n ­
okresow ej analizy g o sp o d a rk i za m k n ię­ sum pcji
tej, bez se k to ra p ań stw o w eg o , ze stały ­ .... (m ) p a ra d o k s zapobiegliw ości
mi placam i i cenam i o ra z z rezerw am i .... (n) nic p lan o w an e zm iany z a p a ­
zasobów . D lateg o nie w szystkie wy­ sów
p ro w ad zo n e tu w n io sk i o k a ż ą się słusz­ .... (o) d o ch o d y ro zp o rzą d zaln e
ne, gdy przejdziem y później d o analizy 7 .... (p) m n o ż n ik
bardziej zło żo n y ch m o d eli g o sp o d a rk i.
N iem niej je d n a k m a m y o becnie p u n k t 1. C zęść w y d atk ó w ko n su m p cy jn y ch ,
wyjścia. k tó ra nie je st zależna od poziom u
dochodów '.
2. N a k ła d y n a zw iększenie m ajątk u
W ie lk o ść m n o ż n ik a o b n iż y się p o w p ro w a d z e ­ trw ałego p rzed sięb io rstw (budynki
niu d o m o d e lu b u d ż e tu p a ń s tw a (p o d a tk i) i w y­ i m aszy n y ) o raz zapasów .
m ian y z a g ra n ic z n e j (im p o rt) (przy p. Z . M . ) .
3. N iep rzew id zian y wzrost, lub s p a ­
' T zw . p a ra d o k s z a p o b ie g liw o śc i p o le g a n a tym ,
d ek p o zio m u zap asó w u trzy m y w a­
że w zro st lu b s p a d e k s k ło n n o śc i d o o s z c z ę d z a n ia
p o w o d u je o d p o w ie d n ią z m ia n ę (z m n ie jsze n ie lu b nych p rzez p rzedsiębiorstw a.
zw iększenie) g lo b a ln e g o p o p y tu i p ro d u k c ji, ale 4. F u n k c ja p o k azu jąca poziom z a ­
nie p o c ią g a z a s o b ą z m ia n y p o z io m u o s z c z ę d n o ­ m ie rzo n y ch oszczędności przy k aż­
ści, k ló re w s ta n ic ró w n o w a g i m u s z ą być ró w n e
dym poziom ie d o c h o d ó w ro zp o -
p la n o w a n y m in w e sty c jo m (w ie lk o ść inw estycji
przy jęliśm y za s ta lą ). Ż o b . leż o b ja śn ie n ie p o d a ­ rząd za lnych ludności.
ne w d z ia le Poj ęciu i ok re ślenia (pr zy p. Z . M . ) . 5. D o ch o d y , k tó ry m i d y sp o n u ją gos­
p o d a rstw a d o m o w e n a w ydatki
i oszczędności.
278 R ozdział 21 279 D e te r m in a n ty d o c h o d u n aro d o w eg o

6. F u n k c ja p o k a z u ją c a o g ó ln ą w iel­ f N arysuj p ro s tą ilu stru ją c ą ro zk ład e Ja k i po zio m d o c h o d u n aro d o w eg o

kość p lan o w an y ch w y d atk ó w
przed sięb io rstw i g o sp o d a rstw d o ­
m ow ych n a d o b ra i usługi przy
każdym poziom ie d o c h o d u .
7. W ielkość p ro d u k cji, którą, w ytw o­
rzyłaby g o sp o d a rk a , gdyby w szyst­
kie czynniki p ro d u k cji były w pełni
w ykorzystane.
8. R elacja zm iany w ielkości p ro d u k ­
cji zapew niającej ró w n o w ag ę do
zm iany w y d atk ó w au to n o m ic z ­
nych, p ow odującej tę zm ianę.
9. S ytuacja, w k tórej zm ia n a k ra ń ­
cow ej sto p y oszczędności prow adzi
do zm ian y p o zio m u d o c h o d u n a ro ­
dow ego zap ew n iająceg o ró w n o w a­
gę, lecz nic zm ien ia poziom u
oszczędności, k tó re n ad a l m uszą
Zadania
p u n k tó w n a ty m w ykresie i zm ierz zap ew n ia rów now agę?
w przybliżeniu jej n achylenie. Ja k i f Ile w ynosi k ra ń c o w a sk ło n n o ść d o
1___ zw iązek zach o d zi m iędzy linią, k tó r ą konsum pcji?
T a b lic a 21.1 p rzed staw ia d an e d o ty c z ą ­ narysow ałeś w p u n k cie c, a tą p ro stą? g G d y b y p la n o w a n e inw estycje w zros­
ce realnych w y d atk ó w k o n su m p c y j­ g Przyjm ując, że n ach y len ie tej pro stej ły o 15 m ld d o la ró w , o' ile m u siałb y
nych o raz d o ch o d ó w ro zp o rząd zaln y ch jest p raw id ło w ą m ia rą krańcow ej w zro sn ąć d o ch ó d n a ro d o w y , aby zo ­
ludności w W ielkiej B rytanii. skłonności d o o szczęd zan ia, oblicz sta ła u trz y m a n a ró w n o w ag a?
w arto ść m n o ż n ik a.
3__
T ablica 21.1. Konsum pcja i dochody 2__ a K o rz y sta ją c z d an y ch z z a d a n ia 2,
rnzporządzalne ludności w W ielkiej B rytanii w ykreśl funkcję k o n su m p cji i funkcję
T ab lica 21.2 p rze d staw ia d a n e n a te ­
w latach 1 9 7 7 -1 9 8 6
m at k o n su m p cji i d o c h o d u (p ro d u k tu ) p o p y tu g lobalnego,
R ealne w y d a tk i R ealny d o c h ó d naro d o w eg o w H ip o te cji. P lan o w an e b W p ro w ad ź p ro stą 45° i sp raw d ź, czy
Rok k o n s u m p c y jn e d o d y sp o zy c ji inw estycje są au to n o m ic z n e i w y n o szą ró w n o w a g a w ystępuje w punkcie
(w m in £) (w m in £) w sk azan y m w za d a n iu 2e.
60 m kl d o laró w .
1977 124 868 140930
1978 131742 150 624
1979 137 612 158 743 Tablica 21.2. D ochód narodow y i jego składniki w H ipotecji (w mld dolarów hipotetycznych)

być rów ne p lan o w a n y m inw esty­ 1980 137 234 161581

1981 137 211 158 507 N ie p la n o w a n e F a k ty ra n o
cjom . D ochód P la n o w a n a P la n o w a n e O sz c z ęd n o śc i z m ia n y P a k ty c z n e
1982 138 277 158 736 (p r o d u k c ja ) k o n s u m p c ja in w e sty c je g lo b a ln y z a p asi')W inw estycje
10. Prosta, na w ykresie p rze d staw ia ją­ 1983 143 603 162 507
cym zw iązek m iędzy doch o d em 1984 146 657 166 95!
a w y d atk a m i, lącząCa w szystkie 1985 151986 171 540 50 35
1986 159 715 , 178 849 100 70
p u n k ty , w k tó ry ch d o ch ó d jest
150 105
rów ny w y d atk o m . Ź ró d ło : C S O , M o n th ly D iyasi o f S ta tisiw s. 200 140
11. C zęść p rzy ro stu ro zp o rzą d zaln y ch 250 175
d o c h o d ó w , k tó rą g o sp o d a rstw a 300 210
d o m o w e p ra g n ą przeznaczyć na a O blicz w ielkość realnych o szczęd n o ­ 350 245
400 280
oszczędności. ści w każdym ro k u i o d setek za-
12. W ielkość produkcji w ytw orzonej oszczędzonych doch o d ó w .
w g o sp o d a rc e w d an y m okresie. b S p o rz ąd ź w ykres p u n k to w y ilu stru ­
13. Część p rzy ro stu ro zp o rzą d zaln y ch jący zależność m iędzy realn ą wiel­ a O blicz w ielkość oszczędności i p o p y ­ c P o k aż, ja k i w pływ n a rów now agę
d o c h o d ó w , k tó rą g o sp o d a rstw a kością k o n su m p cji (na osi pionow ej) tu g lo b aln eg o przy k ażd y m poziom ie w yw iera w zro st inw estycji o ! 5 m jd
dom ow e chcą przeznaczyć na zwięk­ i realnym i d o ch o d a m i ro zp o rzą d zal- d o ch o d u n aro d o w eg o , d o laró w .
szenie k onsum pcji. nymi (na osi poziom ej), b D la każd eg o p o zio m u p ro d u k cji o b ­
14. Poziom p ro d u k cji w g o spodarce e N ary su j linię p ro stą p rzech o d zącą licz nie p la n o w a n ą zm ian ę zap asó w
o d p o w iad a ją cy w ielkości po p y tu m ożliw ie najbliżej p u n k tó w z a zn a­ o raz w ielkość fak ty czn y ch inw esty­ 4__
g lo b aln eg o , czyli sum ie za m ie rz o ­ czonych n a w ykresie i zm ierz w p rzy ­ cji, uw zględniając zm ian y zapasów , a N a p o d staw ie d an y ch z z a d a n ia 2
nych w ydatk ó w . bliżeniu jej nachylenie, e G d y b y w ja k im ś o k resie d o ch ó d n a ­ sp o rzą d ź w ykres p o k azu jący , jak
15. P esym istyczne lub o p tym istyczne jt Pod jak im i w aru n k am i m o ż n a uznać rodow y w yniósł 100 m k l d o la ró w , zm ien iają się oszczędności w raz ze
n astro je p rzedsiębiorców zw iązanc nachylenie tej linii za zad o w alającą jak w ów czas za reag o w alib y n a to w zrostem d o ch o d u n aro d o w eg o ,
z oceną przyszłości. m iarę krańcow ej skłonności do k o n ­ producenci? b W p ro w ad ź linię p ro stą p rze d staw ia­
16. F u n k cja pokazująca, w ielkość z a ­ sum pcji? tl G d y b y w ja k im ś o k resie d o ch ó d n a ­ ją c ą p la n o w a n e inw estycje i spraw dź,
m ierzonej k onsum pcji przy ró ż­ e S p o rząd ź w ykres p u n k to w y ilu stru ­ rodow y w yniósł 350 m ld d o la ró w , czy ró w n o w a g a w ystępuje przy tym
nych pozio m ach d o ch o d ó w ro z p o ­ ją cy zależność realnych oszczędności jak w ów czas p o w in n i zareag o w ać sam ym p o zio m ie d o c h o d u ja k p o ­
rządzał nych. od d o ch o d ó w . producenci? przednio.
280 R ozdział 21
c P o każ, ja k zm ieni się poziom d o ­
chodu narodow ego zapew niający rów ­
now agę, jeśli inw estycje w zro sn ą o 15
m ld d o la ró w .
(1 W yjaśnij, ja k d o ch o d z i d o osiągnię­
cia now ego po zio m u rów now agi.
5 ___
R y su n ek 21.1 p rze d staw ia krzyw ą p o ­
p ytu g lo b aln eg o w g o sp o d a rc e o raz
prostą. 45°.
a Przyjm ijm y, że p ro d u k c ja w ynosi
OG. O dczytaj p o zio m p o p y tu g lo b a l­
nego i stw ierdź, czy w ystępuje n a d ­
w yżka p o p y tu czy podaży,
b O kreśl w ielkość nie p lan o w an ej
zm iany zap asó w przy p ro d u k cji OG.
c J a k za reag u ją p rze d sięb io rstw a n a tę
sytuację?
(I O kreśl poziom ró w n o w ag i d o ch o d u
i w ydatków ,
e P rzyjm ijm y, że p ro d u k c ja w ynosi
OJ. O kreśl p oziom łącznych p la n o ­
w anych w y d atk ó w i stw ierdź, czy
w ystępuje n ad w y ż k a p o p y tu czy p o ­
daży.
f O kreśl w ielkość nie p lan o w an ej z m ia ­
ny zap asó w przy p ro d u k cji OJ. Jak
R ysu n ek 2 1 .1 . Z a le ż n o ść m iędzy d ochodem
a w y d atk am i
p rzed sięb io rstw a za reag u ją na tę sy­
tuację?
6__
R y su n ek 21.2 p rzed staw ia inw estycje
au to n o m ic zn e w g o sp o d arce o ra z fu n k ­
cję oszczędności p o k az u ją cą , ja k zm ie­
niają się oszczędności w raz ze zm ian a­
m i d o c h o d u n aro d o w eg o . I je st wyj­
ściow ym p o ziom em inw estycji,
a W sk aż wyjściow y poziom d o ch o d u
i oszczędności w stan ie rów now agi,
b Ja k i po zio m inw estycji odzw ierciedla
w zrost o p tym izm l i w śród przedsię­
biorców ?
c Ja k i now y poziom d o ch o d u zapew ni
rów now agę?
(1 J a k a je st w ielkość m n o żn ik a?
e Ja k i poziom inw estycji w skazuje na
w zrost pesym izm u w śród przedsię­
biorców ?
f Ja k i poziom d o ch o d u zapew niłby te­
raz rów now agę?
R ysunek 21.2. O szczędności i inw estycje
W g o sp o d arce zam k n iętej, bez se k to ra
paiistw ow ego, zw iązek m iędzy k o n ­
sum pcją (C) i d o ch o d em n aro d o w y m
( 7 ) p rzed staw ia funkcja:
C = A + cY.
a Ile w ynosi k rań c o w a sk ło n n o ść do
konsum pcji?
281 D e te r m in a n ty d o c h o d u n a ro d o w e g o
li Ja k w g o sp o d a rc e tej p rze d staw ia się
relacja o szczędności d o d o ch o d u ?
Przypuśćm y, że A = 400, c = 0,75,
a inw estycje w yn o szą 500.
c Przy jakim p o zio m ie d o c h o d u n a r o ­
dow ego o szczędności b ęd ą rów ne
zeru?
cl Jaki poziom d o c h o d u zapew ni ró w ­
now agę?
8__
R ysunek 21.3 p rze d staw ia g o sp o d a rk ę
zam k n iętą, bez s e k to ra p ań stw o w eg o .
Przy p o ziom ie d o c h o d u n aro d o w eg o
zapew niającym ró w n o w ag ę ja k z in te r­
pretow ałbyś:
a X Y : UX.
b I V Y : O IV !
R ysunek 21.3. Z a le ż n o ść m iędzy dochodem
a wydal kam i
9__
R ysunek 21.4 p o k az u je g o sp o d a rk ę ,
która p o cz ątk o w o c h a ra k te ry z u je się
krzywą, p o p y tu g lo b aln eg o w poło żen iu
AK.
a Jak i wyjściow y p o zio m d o c h o d u n a ­
rodow ego o d p o w iad a rów n o w ad ze?
b Z ałóżm y, żc n a stą p ił w zrost k r a ń ­
cowej sk ło n n o ści d o oszczędzania;
R ysunek 2 L 4 . R ów now aga a kraw cow a sk k m n o ść
do konsum pcji
k tó ra linia p o k azu je now e położenie
funkcji p o p y tu g lobalnego?
c Ja k i poziom d o ch o d u n aro d o w eg o
zapew ni te ra z rów now a gę?
c! Z ałó żm y , że w zrosła . krańcow a,
sk ło n n o ść d o kon su m p cji; jakie p o ­
łożenie p rzyjm ie funkcja p o p y tu glo­
balnego?
e Ja k i je st n ow y pozio m d o ch o d u n a ­
ro d o w eg o w sta n ie rów now agi?
.ML....
Jeszcze raz zajm iem y się g o sp o d a rk ą
H ipotecji. P o czą tk o w o k o n su m pcja
w ynosi (tak ja k p o p rze d n io ) 70% d o ­
ch o d u n aro d o w eg o . Inw estycje są a u ­
to n o m iczn e i wynoszą. 90 m ld d o laró w ,
a Ja k i poziom d o ch o d u n aro d o w eg o
zapewnia, rów now agę? (D la' ułatw ie­
nia m o ż n a sp o rzą d zić tablicę, p o ­
d o b n ą ja k w za d an iu 2, dla w artości
p ro d u k cji od ,250 d o 600.)
Ii Ja k i poziom d o c h o d u n aro d o w eg o
zapew niłby ró w n o w ag ę, gdyby inw e­
stycje w zrosły o 15 m ld dolarów ?
c O blicz w arto ść m n o żn ik a.
282 R o z d z ia ł 21 283 D e te r m in a n ty d o c h o d u n a ro d o w e g o

P rzypuśćm y, że k o n su m en ci z Ilip o - 9 . ________ P lan o w an e oszczędności

lecji stają się bardziej ro zrzu tn i i w yda­ są zaw sze -równe p lan o w an y m in­
ją obecnie 80 centów , zamiast: 70, z k a ż ­ w estycjom .
d ego d o la ra , inw estycje w ynoszą n adal 1 0 . ________ N achylenie krzyw ej p o ­
90 m ld d o la ró w . p ytu glob aln eg o zależy w yłącznie
od pozio m u k o n su m p cji a u to n o ­
d O blicz w ielkość d o c h o d u n a ro d o w e ­ m icznej.
go za p ew n ia ją cą rów now agę, 1J . ________ W p ro sty m m o d elu rów ­
e O blicz w ielkość d o c h o d u n a ro d o w e ­ now agi m n o ż n ik in fo rm u je, o ile
go za p ew n iającą ró w n o w ag ę przy zm ieni się w ielkość p ro d u k cji, gdy
w zroście inw estycji o 10 m ld d o ­ zm ieni się poziom p o p y tu global­
Odpowiedzi i kom entarze
larów . nego.
1' O blicz w arto ść m n o ż n ik a. 1 2 . ________ G d y b y ludzie byli skłonni Pojęcia i określenia R ysunek A 2 I .I . K onsum pcja a dochód narodow y
więcej oszczędzać, w zrosłyby w ów ­
czas inw estycje i w g o sp o d arce n a ­ 1 (C) 5 (o) 9 (m) 13 (1) f 160
stąp iło b y ożywienie. 2 (a) ń ( i) 10 (g) 14 (e) ę
15 (b) -o
3 (n) 7 (d) 11 (0 *1 160
4 (0 8 (p) 12 (k) 16 (h) 6
In
1. ________ P ojęcie p ro d u k cji p o te n ­
Problemy do przemyślenia
cjalnej d op u szcza m o żliw o ść istnie­
nia b ez ro b o cia n atu ra ln eg o . Zadania
2 . ________ M odel keynesow ski za­ 1___
k ład a, że o w ielkości pro d u k cji W iem y, że w g o sp o d arce zam kniętej, U Kto 160 160 170 100
decyduje przede w szystkim w iel­ przy b rak u g ospodarczej działalności Z ob. tablicę A 21.1. Honlno dochody rozporządzulno (mld V.)

kość p o p y tu . p ań stw a, oszczędności i inw estycje są Z ob. ry su n ek A21.1

2 . ________ K o n su m p c ja jest: liniow ą zaw sze sobie rów ne. D laczego zatem Taka. p ro sta n az y w a się lin ią regresji.
lun keją d o c h o d u . ekonom iści m ó w ią o sy tu acjach , w k tó ­ Jej nachylenie w ynosi 0,933. wiele u p raszczający ch zało żeń , d o ty ­
4. __ __ S um a k rańcow ej sk ło n ­ rych w ielkości oszczędności i inwestycji R ozpatrując zw iązek m iędzy k o n ­ czących zw łaszcza k onsum pcji a u to ­
ności d o konsum pcji i krańcow ej ró żn ią się? su m p cją i d o c h o d e m , przyjęliśm y nom icznej. Z ałożyliśm y tak że, że za-
skłonności d o o szczędzania jest
rów na 1. 2__
5. ________ Inw estycje m a ją rzeczyw i­ P om yśl o w y d atk ach k o n sum pcyjnych Tablica A 21.1. K onsum pcja, dochody rozporządzalnc oraz oszczędności gospodarstw dom owych
ście c h a ra k te r au to n o m iczn y . d o k o n y w an y ch przez tw oje g o sp o d a r­ w W ielkiej B rytanii w lalach 1977 —1986
6. ________ F u n k c ja p o p y tu g lo b a l­ stw o dom ow e. Czy bieżący d o ch ó d jest
R e a ln e w y d a tk i R e a ln y d o c h ó d R ea ln e S to p a
nego p o k az u je zm iany p o p y tu wy­ jedynym czynnikiem określającym wiel­
Rok k o n s u m p c y jn e ro z p o rz ą d żaln y oszczęd n o ści oszczęd n o ści
w ołane b ezp o śred n io przez zm ianę kość w yd atk ó w ? Jak ie inne czynniki (w m in £) (w m in £) (w % )
(w m in £)
poziom u d o ch o d u n aro d o w eg o . o k reślają poziom w ydatków k o n su m p ­
7. ______ _ R ó w n o w ag a k ró tk o o k re ­ cyjnych? 1977 124 868 140930 16 062 11,4
sow a m a m iejsce w tedy, kiedy p la­ 1978 131742 150 624 18 882 12,5

ny z a k u p ó w nie są za g ro żo n e przez 3 1979 137 612 158 743 21 131 13,3

1980 137 234 161 581 24 347 15,1
n ie d o b ó r to w aró w , a p rze d sięb io r­ P rzypuśćm y, że p ro d u k cji za p ew n ia ją­ 1981 137 211 158 507 21 296 13,4
stw a nic produkują, więcej niż m o ­ cej ró w n o w ag ę g o sp o d ark i tow arzyszy 1982 138 277 158 736 20 459 12,9
gił sprzedać. w ysoki poziom b ezro b o cia. Czy z treści 1983 143 603 162507 18 904 1 1,6
1984 146 657 166 951 20 294 12 2
8. ________ N ie p la n o w a n e zm iany tego ro zd ziału m o ż n a w yw nioskow ać,
1985 151 986 171 540 19 554 1 1,4
zapasów są d la p rzed sięb io rstw sy­ ja k ie d ziała n ia m o że p o d ją ć rząd , aby 178 849 19 134 10,7
1986 159 715
gnałem b rak u rów now agi. zm niejszyć ro zm iary b ezrobocia?
284 R o z d z ia ł 21 285 D e te r m in a n ty d o c h o d u n a ro d o w e g o

icżność m o że być p rze d staw io n a za halnej p o d aży (p la n o w a n e inw estycje R ysunek A 21.3. ZiAkrżmiść mśęd/.y dockodesw
Rysunek A 21.2. O szczędności a dochód narodowy
p o m o cą linii prostej. Je d y n ie w przy ­ są w ów czas ró w n e p lan o w an y m su wydftthsuni
p ad k u p o p raw n o ści w szystkich z a ło ­ oszczędnościom ). Je st to zatem p o ­
żeń m ożem y przyjąć, że n asza ocena ziom d o c h o d u zap ew n iający ró w n o ­
k rańcow ej sk ło n n o ści d o konsum pcji wagę.
jest m ia ro d a jn a . M u sim y to zin ter­ f W zrost d o c h o d u o 50 p o w o d u je
p reto w a ć w św ietle teorii ekonom ii w zrost k o n su m p c ji o 35, a zatem
(co chcem y zm ierzyć?) o raz sta ty s­ k rań c o w a sk ło n n o ść d o k o n su m p cji
tyki (jak chcem y m ierzyć?). O cena w ynosi 0,7 (3 5 :5 0 ).
k rań co w ej sk ło n n o ści d o konsum pcji g Wzrost, inw estycji o 15 m ld d o la ró w
w ydaje się z a w y so k a, lecz stosując (di) p o zio m u 75 m ld d o la ró w ) sp o ­
d a n e d la lat po 1986 ro k u weszli- w o dow ałby w zro st dochodu o
Rtmlnu d o c h o d y ro zpor/i]dzalno (m !d f)
byśm y w o k res tzw . b o o m u k o n su m ­ 50 (1 5 :0 ,3 ); d o ch ó d zap ew n iający
pcyjnego. Stopa, oszczędności o b n i­ ró w n o w ag ę w ynosi 250.
żyła się w ów czas d rasty czn ie (do 2__
4 ,4% w 1988 r .), a w arto ść w sp ó ł­ a i I> Z o b . tablicę A 21.2. 3__
czynnika opisu jącego zależność k o n ­ c P rzy d o ch o d zie n aro d o w y m w yno­ a Z ob. ry su n ek A 21.3
sum pcji od d o c h o d u byłaby jeszcze szącym 100 p o p y t globalny wyniesie 1) W ykres p o tw ierd za, że ró w n o w a g a
wyższa. Św iadczy to o tym , że w y­ 130, zatem zapasy gw ałtow nie sp a d ­ w ystępuje p rzy d o ch o d z ie n a r o d o ­
niki ta k ich obliczeń należy tr a k to ­ ną. P ro d u cen ci za reag u ją p ra w d o p o ­ wym ró w n y m 200 — w m iejscu, R ysunek A 21.4. O s/.ey.ęilnośd i inw estycje
w ać z w y jątk o w ą o stro żn o ścią, d o b n ie zw iększeniem p ro d u k cji w k tó ry m w ykres funkcji p o p y tu
e Z ob. ry su n ek A 21.2. w n astęp n y m okresie, globalnego przecina, p ro stą 45°.
f S k o ro Y = C -1- S, w ięc m usi w ystę­ d Przy d o ch o d zie n aro d o w y m w yno­ c W zrost inw estycji p rze su w a krzyw ą
pow ać ścisły zw iązek m iędzy fu n k cją szącym 350 p o p y t globalny w ynosi p o p y tu g lo b aln eg o , p ro w a d zą c do
oszczędności a fu n k c ją k o n su m p cji. zaledw ie 305, a więc zapasy nie nowej ró w n o w ag i przy d o ch o d zie
Z ap isu jąc C = a + b Y , otrzy m am y sprzed an ej pro d u k cji w zrosną. n aro d o w y m ró w n y m 250.
S = — a + (1 — b)Y. N achylenie funk­ W n astęp n y m okresie prod u cen ci
cji oszczędności w ynosi zatem n ajp ra w d o p o d o b n iej o g ran iczą p ro ­ 4__
i - 0,938 = 0,067. dukcję. a Z ob. ry su n ek A 21.4.
g 1 :0,067 = 14,9. W ynik ten należy c Jedy n ie przy d o ch o d zie w ynoszącym b R ó w n o w ag a w y stęp u je przy d o c h o ­
in te rp re to w a ć z o stro żn o ścią. 200 g lo b aln y p o p y t je st rów ny glo- dzie n aro d o w y m ró w n y m 200.
e W ielkość d o c h o d u n a ro d o w e g o za­
pewniająca. ró w n o w a g ę przy w zro ­ e M o ż n a się spodziew ać, że w nasLęp-
T ablica A 2 1 .2 . D ochód narodow y i jego składniki w H ipotccji (w mld dolarów) ście inw estycji to 250. n ym okresie p rzed sięb io rstw a zw ięk­
d Z w iększenie inw estycji —>■ w zro st szą p ro d u k cję.
N ie p la n o w a n e p ro d u k cji —> w zro st d o c h o d u —> <1 D o ch ó d O H , p lan o w an e w ydatki
D ochód P la n o w a n a P la n o w a n e O szczęd n o ści Popyt z m ian y F a k ty c z n e zw iększenie oszczędności; p roces ten OD.
( p r o d u k c ja ) k o n s u m p c ja in w e sty c je g lo b a ln y z a p a só w Inw estycje
(4) trw a aż d o z ró w n an ia p lan o w an y ch e Ł ączn e p la n o w a n e w y d atk i wynoszą
(1) (2) (3) (5) (6) (7)
oszczędności z p la n o w a n y m i inw es­ OE; w ystępuje n ad w y ż k a podaży.
50 35 60 15 95 —45 15 tycjam i. i Z a p a sy w zrosną, o w ielkość równią
100 70 60 30 130 -3 0 .30 nadw yżce p o d aży , czyli o EF. P rzed­
150 105 60 45 165 -1 5 45 5___ się b io rstw a p ra w d o p o d o b n ic o g ran i­
200 140 60 60 200 0 60 czą. p ro d u k cję.
a P o p y t g lo b aln y w ynosi OB\ stw ier­
250 175 6(1 75 235 15 75
300 210 60 90 270 30 90
d zam y, że w p u n k cie tym w ystępuje
305 n ad w y żk a p o p y tu . 6 ___
350 245 60 105 45 105
400 280 60 120 340 60 120 I) N astąp i sp a d e k z a p asó w ró w n y n a d ­ a D o ch ó d OF. oszczędności O I n.
wyżce p o p y tu , k tó r a w ynosi A B . S? OIc.
286 R o / d / i u l 21 287 D e te r m in a n ty d o c h o d y n a ro d o w e g o

e O G '. 9 inwestycji (50: 15 = 3,33) lub za p o ­ 7. T a k (zob. p o d ro zd z iał 21.4 p o d ­

d J A I-.N M . a OG. m ocą form uły: ręcznika).
i; OJ.,. ils A J. i i 8. T a k .
f on. c OF. =3,33. 9. N ie. S tw ierdzenie to je st p raw d zi­
KSK 0,3 we ty lk o w w a ru n k a c h rów now agi.
d AL.
c OH. (| Poniew aż w zrasta sk ło n n o ść d o k o n ­ P lany oszczędności i inw estycji są.
sum pcji, p rzech o d zim y d o k o lu m n y sp o rzą d za n e niezależnie przez ró ż ­
a c. 10 popytu g lo b aln eg o (3) i rów now agi ne p o d m io ty i ich sum y nie zaw sze
t> P oniew aż S = 7 — C, Z o b . tablicę A 21.3. na poziom ie 450: są sobie ró w n e (zob. p o d ro zd ział
S = 7 - G - cF , 21.5 p o d ręczn ik a).
I 90
więc G = — A. 4- (1 — c)Y. a K o lu m n a p o p y tu glob aln eg o (1) p o ­ =450. 10. N ie. N ach y len ie krzyw ej p o p y tu
KSK 0,2 glob aln eg o zależy od krańcow ej
c M a m y S — —400 4- 0 ,2 5 7 . Jeśli S == kazuje, że d o ch ó d w stan ie ró w n o ­
■=== 0, to )' = .1600. wagi w ynosi 300 (k o n su m p cja wy­ e P rzechodzim y d o k o lu m n y p o p y tu sk ło n n o ści d o k o n su m p cji, a jej
d M arny obecnie C = 4 0 0 -~l- 0 ,7 5 7 , nosi 0 ,7 -3 0 0 = 210, zatem C + globalnego (4); ró w n o w a g a n a s tę p u ­ położenie zależy częściow o od p o ­
a ró w n o w a g a zachodzi w ów czas, I- 7 = 210 -1- 90 = 300). Poziom ró ­ je przy d o ch o d z ie w ynoszącym 500. ziom u k o n su m p cji au to n o m iczn ej
gdy c a łk o w ita p o d aż je st ró w n a cał­ w now agi m ożem y rów nież w yzna­ (zob. p o d ro zd z iał 21.6 p o d ręc zn i­
k ow item u p o pytow i. Jest ta k w tedy, czyć, k o rzy stając z form uły m n o ż ­ f 50 : 10 = 5 alb o ~ = 5. ka).
gdy 7 -- C 4- /, to znaczy gdy nika: 11. T a k (zob. p o d ro zd z iał 21.7 p o d ­
7 — 400 -I- 0,25 7 -I- 500. R o zw iązu ­ T ak/N ie ręcznika).
90 12. N ic. D ziała tu tzw . p a ra d o k s z a p o ­
ją c ró w n an ie dla 7, od n ajd u jem y 7 = =300.
1 - KSK “0,3 ‘ 1. T a k (zob. w p ro w ad zen ie d o ro z ­ biegliw ości (zob. p o d ro zd z iał 21.8
poziom d o ch o d u zapew niający rów ­
now agę: 7 = 3600. b Z k o lu m n y p o p y tu g lobalnego (2) działu 21 p o d ręc zn ik a ). p o d ręczn ik a).
odczytujem y, że p ro d u k cja w stanie 2. T ak .
rów now agi w ynosi 350. T en sam 3. Nie. Je st to u p raszczające założe­
w ynik o trzy m am y , sto su jąc form ułę nie, k tó re nie zaw sze m u si być P roblem y do przem yślenia
R elacja A T ; U.Y m ierzy nachylenie m n o żn ik a: praw dziw e (zob. p o d ro z d z ia ł 21.2
fu n kej i k o n su m p cji, czyli k rań c o w ą p o d ręczn ik a). I___
I 105
sk ło n n o ść d o k onsum pcji. 7 = =350. 4. T a k . W ro zw ażan y m w tym ro z ­ P am iętaj o różnicy m iędzy w ielkościa­
1 - KSK 0,3 dziale m o d e lu d o ch ó d je st albo m i p lan o w an y m i i fak tycznym i (zob.
W p u nkcie rów now agi W relacja
li ')': O IV p o kazuje sto su n ek k o n ­ c M n o ż n ik m o ż n a obliczyć ja k o sto s u ­ w ydaw any n a k o n su m p cję, albo p o d ro zd ział 21.5 p o d ręczn ik a).
sum pcji d o d o c h o d u , czyli p rzeciętną nek zm iany d o ch o d u w stan ie rów ­ oszczędzany.
sk ło n n o ść d o k onsum pcji. now agi d o w yw ołującej ją zm iany 5. Nie. Przyjęliśm y zało żen ie o a u to ­
nom icznym c h a ra k te rz e p o p y tu in ­
w estycyjnego, ab y za ch o w a ć p ro s­ D o czynników ok reślający ch poziom
T a b lic a A 2 1.3. P onow nie U ijm lccja
tą p o stać m o d e lu ; w ko lejn y ch ro z ­ k o n su m p cji pow rócim y w rozdziale 25.
P la n o w a n a Popyt Popyt P la n o w a n a Popyt Popyt działach p o tra k tu je m y inw estycje
D ochód g lo b a ln y g lo b a ln y k o n su m p c ja g lo b a ln y glo b a ln y bardziej realistycznie i rozw ażym y
k o n s u m p c ja
(p ro d u k e ja ) ( K S K = 0,8) 3__
( K S K = 0,7) (t) (2) (3) (4) ich d e te rm in a n ty .
6. T a k (zob. ra m k ę 21.1 w p o d ręc z­ P y tan ie to w ybiega n a p rz ó d , d o ro z­
250 175 265 280 200 290 300
300 210 200 315 240 330 340 niku). d ziału 22.
.1.50 245 235 350 280 370 380
400 2K0 370 385 320 410 42 0
4.50 :h .5 405 420 360 450 460
500 (i 50 440 455 400 490 500
550 3X5 '175 490 440 530 540
600 420 510 52.5 480 570 580

Rozdział 2 2
Popyt globalny, polityka fiskalna
I handel zagraniczny
R o zb u d u je m y obecnie m o d e l o k re śla ­
ją cy w ielkość d o c h o d u n aro d o w eg o ,
p rzedstaw iony w rozdziale 21, uw zględ­
niając d ziała ln o ść g o sp o d a rc zą p a ń ­
stw a i w ym ianę z za g ran ic ą. O b a te
elem enty są b ard z o w ażne d la każdej
otw artej g o sp o d a rk i, takiej ja k g o sp o ­
d a rk a W ielkiej B ry tan ii. D ziałaln o ść
p ań stw a m a isto tn y w pływ n a ro zm iary
p o p y tu glob aln eg o i w ielkość d o ch o d u
n aro d o w eg o . W y d a tk i p ań stw a n a za­
k u p d ó b r i usług sta n o w ią d o d a tk o w y
sk ład n ik p o p y tu glo b aln eg o . J e d n o ­
cześnie siła n abyw cza g o sp o d a rstw d o ­
m ow ych jest b ez p o śred n io zależn a od
p o b ie ra n y ch przez p ań stw o p o d a tk ó w
i w ypłacanych tran sfe ró w . W ym ian a
z z a g ra n ic ą rów nież w pływ a na p o p y t
globalny i pod aż, choć na razie o g ra n i­
czym y naszą analizę d o bezpośrednich
sk u tk ó w im p o rtu i e k sp o rtu .
, W W ielkiej B ry tan ii pań stw o m a
duży w pływ n a g o sp o d a rk ę . Z b udżetu
państw a fin an so w an e są w ydatki na
p ubliczną służbę zd ro w ia, ośw iatę,
o b ro n ę n a ro d o w ą i inne cele; w ypłaca­
ne są (eż e m ery tu ry i inne tran sfery
z. tytułu opieki społecznej. W pływy b u d ­
żetow e p o ch o d z ą z p o d a tk ó w b ezpo­
średnich i p o śred n ic h . U dział p ań stw a
w g o sp o d a rc e w yw iera isto tn y wpływ
na o g ólne ro zm iary p o p y tu g lobalnego,
a tym sam ym n a w ielkość d o ch o d u
n a ro d o w eg o odpow iadającą, w a ru n ­
kom ró w n o w ag i. D ecyzje d o ty czące ca­
ło k sz ta łtu p o d atk ó w i w y d atk ó w p a ń ­
stw a są nazyw ane polityką fiskalną al­
bo polityką budżetową1. D ziałan ia
zm ierzające do u trzy m an ia pro d u k cji
n a poziom ie zbliżonym d o pełnego za­
tru d n ie n ia nazyw a się polityką stabili­
zacyjną.
A nalizę w pływ u p ań stw a n a popyt
globaln y zaczniem y od g o sp o d ark i
zam kniętej i pom iniem y na razie kw es­
tię p o d a tk ó w p o średnich. Z ak ład am y ,
iż w ydatki p ań stw a m a ją c h a ra k te r
au to n o m iczn y , tzn. nie zależą od p o ­
ziom u d o c h o d u n aro d o w eg o . Jed n ak że
podatki netto (p o d atk i bezpośrednie
pom n iejszo n e o płatn o ści transferow e)
z założenia zm ieniają się w raz ze zm ia­
n ą d o c h o d u . G d y d o ch o d y ro sn ą, gos­
p o d a rstw a d o m o w e płacą wyższe p o ­
d atk i, a p ań stw o w ypłaca m niej zasił­
ków d la b ezro b o tn y ch . In sty tu c ja p o ­
d a tk ó w p o w o d u je, że pow staje różnica
m iędzy d o ch o d a m i bruLto a d o c h o d a ­
mi ro zp o rząd zaln y m i - su m ą p o zo ­
stającą d o dyspozycji g o sp o d a rstw do-
1 U ż y w a n e w ję z y k u a n g ie lsk im o k re śle n ie „ p o li­
ty k a fiskalna” (Jhc.nlpo li cy) k o ja rz y się w ję z y k u
p o lsk im głó w n ie z p o lity k ą p o d a tk o w ą rz ą d u .
T u ła j c h o d zi n a to m ia s t o p o lity k ę k s z ta łtu ją c ą
z a ró w n o d o c h o d y , ja k i w y d a tk i p a ń stw a . D la te ­
go w łaściw sze będzie o k re śle n ie „ p o lity k a b u d ż e ­
to w a ” . O b y d w u te rm in ó w u ż y w am y z a m ien n ie
(przyp.
289 P o p y t g lo b a ln y , p o lity k a fis k a ln a i h a n d e l z a g ra n ic z n y
litowych. W W ielkiej B ry tan ii p o d atk i
bezpośrednie n etto p o c h ła n ia ją o k o ło
20% d o c h o d u g o sp o d a rstw d o m o ­
wych.
W ydatki p ań stw a w pływ ają na ro z ­
m iary p ro d u k cji zap ew n iającej ró w n o ­
wagę p o p rzez p rzesunięcie krzyw ej p o ­
pytu glo b aln eg o . S to p a podatkow a,
wpływa natom iast: p o p rzez zm ian ę n a ­
chylenia tej krzyw ej. M nożnik zrów­
noważonego budżetu p o k az u je , żc
w zrost w y d atk ó w p a ń s tw a fin an so w a­
ny w całości tak im sam ym w zrostem
p o d atk ó w n etto p o w o d u je zw iększenie
poziom u d o c h o d u n a ro d o w e g o zap ew ­
niającego ró w n o w ag ę. W p ro w ad zen ie
p o d atk ó w o b n iż a je d n a k w arto ść
m n o żn ik a.
D eficyt budżetow y o zn acza, że w y­
datki p ań s tw a są w iększe od d o c h o ­
dów. R o z m ia ry d eficy tu b u dżetow ego
(lub n adw yżki) są o k reślo n e przez w iel­
kość w y d atk ó w p ań stw o w y ch , sto p ę
p o d atk ó w n etto o ra z p o zio m d o ch o d u
naro d o w eg o . W sta n ie ró w n o w ag i p la ­
now ane oszczędności i p la n o w a n e p o ­
datki n etto m u szą być ró w n e sum ie
plan o w an y ch inw estycji p ry w atn y ch
oraz p la n o w a n y ch w y d atk ó w p ań stw a.
Przy d an ej sto p ie o p o d a tk o w a n ia
w zrost w y d atk ó w p ań stw o w y ch o z n a ­
cza zw iększenie p o zio m u d o c h o d u n a ­
rodow ego za p ew n iająceg o ró w n o w ag ę
oraz zw iększenie d eficy tu b u d żeto w e­
go. Z w iększenie sto p y p o d atk o w e j o b ­
niża poziom d o c h o d u n a ro d o w eg o o d ­
p o w iadającego ró w n o w a d ze i zm n iej­
sza ro zm iary d eficy tu b u d żeto w eg o .
R ządy n ie je d n o k ro tn ie w y k o rzy stu ją
politykę b u d żeto w ą d o reg u lo w an ia
ogólnego pozio m u ak ty w n o ści g o sp o ­
darczej, czego p rzy k ła d em w W ielkiej
Brytanii były poczynania, rzą d u lie alh a.
na p o cz ątk u lat siedem dziesiątych. J e d ­
nakże polityki bud żeto w ej rzą d u nie
m o żn a ocen iać w yłącznie n a p o d staw ie
wielkości d eficytu b u d żeto w eg o , gdyż
19 iiknnomiii. Zbiór -.’.ufiuń
wzrost: deficytu m oże być sp o w o d o w a­
ny recesją g o sp o d arczą. Lepszym
w skaźnikiem intencji rzą d u jest budżet
pdnego zatrudnienia. Je st to w sk aźn ik '
p o k azu jący , ja k i byłby deficyt lub n a d ­
w yżka budżetu ■— przy d an ej stopie
p o d atk o w ej i d an y m poziom ie w y d a t­
ków p ań stw o w y ch gdyby g o sp o d a r­
k a fu n k c jo n o w a ła w sta n ie pełnego
za tru d n ie n ia . W sk aźn ik le n je st czasem
n azyw any b u d żetem stru k tu ra ln y m lub
b u dżetem sk o ry g o w an y m o w pływ w a­
h a ń k o n iu n k tu ra ln y c h . N ależy z a u w a­
żyć, że oficjalne d an e b u d żeto w e mogą.
być m ylące ró w nież w tym sensie, że
w ydatki p ań stw a m ieszczą w sobie n o ­
m in aln e, a nie realne p łatn o ści odsetek,
od długu p u blicznego. Po w yelim ino­
w aniu w pływ u inflacji o b ra z budżetu
p ań stw a w ygląda zupełnie, inaczej.
'A iclkość deficytu bu d żeto w eg o zale­
ży w pew nej m ierze od og ó ln eg o p o zio­
m u ak tyw ności gosp o d arczej: deficyt,
rośnie podczas recesji, a m aleje w o k re ­
sie ożyw ienia. D zieje się ta k n a sk u tek
d ziałan ia automatycznych ' stabilizato­
rów koniunktury.
W pływ aktyw nej polityki fiskalnej
n a stabilizację sytuacji gospodarczej
m oże być o g ran iczan y przez wiele
czynników . W szczególności, do an a li­
zy sytuacji g o sp o d arczej i podjęcia d e­
cyzji co d o p o żą d an y c h d ziałali nie­
zbędny je st czas. Po podjęciu decyzji
o za sto so w an iu o k reślo n y ch śro d k ó w
sta bili zacyjnyeh t.r ud no d oltlael n ic
przew idzieć, kiedy k o n k retn ie pojaw ią
się oczekiw ane efekty. W tym czasie
m o g ą w ystąpić in d u k o w a n e zm iany
w p o zo stały ch sk ła d n ik a ch p o p y tu glo­
balnego, k tó re zniw elują efekty p o li­
tyki stabilizacyjnej. D o zag ad n ień tych
pow rócim y w ro zd ziale 25.
Jeżeli .rząd d o p u sz cz a istnienie defi­
cytu. b u d żeto w eg o , to m usi pożyczyć
p ieniądze od społeczeństw a na jego
finansow anie. Zazw yczaj m usi rów nież
290 Rozdział 27.
pokryć deficyt przedsiębiorstw państw o­
wych. W szystko to o k reśla rozm iary
potrzeb pożyczkow ych se k to ra publicz­
nego. S k u m u lo w an a su m a p o z o sta ją ­
cych do sp łacen ia pożyczek zaciągnię­
tych przez p ań stw o je st n az y w an a dłu­
giem publicznym .
W ielkość za d łu ż en ia p ań stw a należy
ro zp a try w a ć w relacji do d o ch o d u n a ­
rodow ego, z uw zględnieniem inflacji
oraz elek tó w w zrostu g o spodarczego.
N ie należy w y o lbrzym iać znaczenia
u m ia rk o w a n eg o d ługu publicznego.
G d y jednak, zadłużenie p ań stw a staje
się sto su n k o w o d u że w relacji do d o ­
chodu n a ro d o w eg o , w ów czas problem
spłaty długu m o ż n a rozw iązać tylko
poprzez em isję d o d a tk o w e g o pien iąd za
albo przez zw iększenie p o d a tk ó w , albo
przez podniesienie sto p y procentow ej
w celu zach ęcen ia społeczeństw a do
udzielenia dalszych pożyczek p a ń ­
stw u-. Jak d o ty c h cz as, d łu g publiczny
w W ielkiej B rytanii nie osiąga ro zm ia­
rów . k tó re nie d ały b y się k o n tro lo w ać .
W latach 1987 -1 9 9 0 b u d że t p ań stw a
zam y k ał się n ad w y ż k ą, k tó ra posłużyła
do spłaty części długu publicznego.
W rezultacie dłu g publiczny w W ielkiej
Brytanii stan o w ił w 1990 r. m niej w ię­
cej tark.i sam p ro c e n t P N R , jak dziesięć
lal wcześniej.
A nalizą sk u tk ó w zm ian k u rsu w alu ­
tow ego i m ię d zy n a ro d o w y c h transakcji
kap itało w y ch zajm iem y się w ro zd z ia­
le .14. N iem niej je d n a k ro zp a try w a n y
przez nas m o d e l g o sp o d a rk i nie byłby
k o m p letn y , gdybyśm y nie uw zględnili
m ięd zy n aro d o w ej w ym iany dóbr
i usług, to znaczy im portu i eksportu,
k tó re m a ją w pływ na g lobalny p o p y t
inaczi:) m a się s p ru w a ?. z a d łu ż e n ie m z a g ra n ic z ­
n y m p a ń s tw a , k tó r e trz e b a sp łac ić w w a lu ta c h
o b c y ch lu b d o s ta w a m i to w a ró w . W ty m p rz y ­
p a d k u w a ż n a je s t re la c ja d łu g u d o w a rto ści
e k s p o rtu k ra ju {przyj). Z . k i . ) .
i g lo b a ln ą p o d aż. W p rzy p a d k u W iel­
kiej B rytanii e k sp o rt n etto je st n a ogól
niewielki, ale u d ział ek sp o rtu i im p o rtu
w d o ch o d zie n aro d o w y m jest znaczny
i w ykazuje tendencję d o w zro stu . E ks­
p o rt m o ż n a tra k to w a ć ja k w ielkość
a u to n o m ic zn ą , zależną raczej od w a­
ru n k ó w p an u jący ch za g ran icą niż od
czynników k rajow ych. R o z m ia ry im ­
p o rtu są n ato m ia st zależne od w ielko­
ści d o ch o d u n aro d o w eg o d an eg o kraju.
W p ro w ad zen ie d o naszego m o d e lu eks­
p o rtu n etto zm niejsza w arto ść m n o ż ­
n ik a 3. W zro st d o ch o d ó w przedsię­
biorstw i g o sp o d arstw d o m o w y ch sp ra ­
w ia, że zgłaszają o ne co raz większy
p o p y t n a im p o rto w a n e d o b ra i usługi.
P rzy au to n o m iczn ej w ielkości ek sp o rtu
o zn acza to, że w raz ze w zrostem d o ­
ch o d u n aro d o w eg o rośnie deficyt han­
dlowy, co m o że ogran iczać w zrost gos­
po d arczy . Poszczególne k raje p ró b u ją
przeciw działać tem u , sto su jąc różnego
typu ograniczenia im portu, co zw iększa
je d n a k p raw d o p o d o b ie ń stw o z a sto so ­
w ania p o d o b n y ch restrykcji w skali
nrięd zy n aró d o w ej.
Pojęcia i określenia
K ażd em u z pojęć o zn aczonych literam i
p rzy p o rząd k u j od p o w ied n ie określenie
ozn aczo n e liczbą:
.... (a) au to m aty cz n e sta b ilizato ry
.... (b) n ad w y żk a w h an d lu za g ran icz­
nym
.... (c) d ług publiczny
.... (d) k rań co w a sk ło n n o ść d o im p o r­
tu
.... (e) p o lity k a stab ilizacy jn a
■' Ściślej, w a rto ś ć m n o ż n ik a z m n ie jsz a się, p o n ie ­
w aż część w y d a tk ó w k ra jo w y c h k ie ru je się n a
to w a ry im p o rto w a n e (pr zyp. Z . M . ) .
291 P o p y t g lo b a ln y , p o lity k a fis k a ln a i h a n d e l z ag ran ic/m y
(1) o g ran ic ze n ia im p o rtu 12. C zęść p rzy ro stu d o c h o d u n a ro d o ­
(g) ak ty w n a (d y sk re cjo n aln a ) p o ­ w ego, k tó r ą społeczeństw o p rze­
lity k a fisk aln a zn acza n a d o d a tk o w y im p o rt.
(h) p o trze b y p o ży czk o w e se k to ra 13. O g ó ln a su m a pożyczek zaciągnię­
pub liczn eg o tych i nie sp łaco n y ch przez p a ń ­
(i) m n o ż n ik zró w n o w aż o n eg o b u ­ stw o.
dżetu 14. Bieżące d o sto so w y w an ie narzędzi
(j) e k s p o rt n etto polityki g o sp o d arczej d o zm ien ia­
.... (k) deficyt b u d żeto w y jący ch się w aru n k ó w .
(1) „ d o s tra ja n ie ” p o lity k i gospo- 15. W ielkość d eficytu budżetow ego
d arezej o b liczo n a p rzy zało żen iu pełnego
(m) bu d żet pełnego za tru d n ie n ia z a tru d n ien ia; w sk aźn ik oceniający
.... (n) bilans h an d lo w y (saldo) sta n fin an só w p ań stw a.
.... (o) p o lity k a fisk aln a 16. S to so w an ie aktyw nej polityki b u d ­
(p) deficyt b u d że tu p a ń stw a po żetow ej d o reg u lo w a n ia stan u gos­
uw zg lęd n ien iu inflacji p o d ark i.
1. Decyzje p ań stw a o w y d atk a ch b u d ­
żetow ych i p o d a tk a c h .
Zadania
2. B ezp o śred n ia k o n tro la w ielkości
im p o rtu p rzez rząd .
3. M ech an izm y ek o n o m icz n e zm niej­ I___
szające p o d a tn o ść g o sp o d a rk i n a T a b lic a 22.1 p rz y p o m in a n am o k ró le­
w strząsy. stw ie H ip o tecji, k tó re zw iedzaliśm y
4. W a rto ść e k s p o rtu n etto . w ro zd ziale 21. P o d o b n ie ja k w ów czas,
5. R ó żn ica m iędzy e k sp o rte m a im ­ p la n o w a n a k o n su m p c ja stan o w i 70'M)
portem . ro zp o rzą d zaln eg o d o c h o d u , ale te ra z
,6. N ad w y żk a w arto ści e k s p o rtu nad rząd w p ro w a d za p o d a tk i n etto sięgają­
w arto ścią im p o rtu . ce 20% d o c h o d u n aro d o w eg o b ru tto .
7. D z ia ła n ia rzą d u zm ierzające do P lan o w an e inw estycje są w ciąż rów ne
u trzy m an ia p ro d u k cji n a p o zio ­ 60 m ld d o la ró w , a p la n o w a n e w ydatki
m ie zbliżonym d o pełnego z a tru d ­ p ań stw o w e — 50 m ld d o laró w ,
nienia. a D la każd eg o p o zio m u d o ch o d u n a ­
8. D eficyt b u d żetu p ań stw a po ro d o w eg o oblicz: d o ch ó d ro zp o rzą-
uw zględnieniu ró żn ic m iędzy n o ­ d zaln y lu d n o ści, w ielkość zam ierzo ­
m in a ln ą i rea ln ą s to p ą p ro c e n to ­ nych w y d atk ó w k o n su m p cy jn y ch ,
wą. oszczędności i p o d a tk i n etto ,
9. N ad w y żk a w y d atk ó w n ad p rzy ­ b D la każdej w ielkości p o d aży g lo b al­
ch o d am i b u d że tu p ań stw a. nej oblicz w ielkość p o p y tu g lo b al­
10. M ech an izm sp raw ia jąc y , że w zro st nego.
w y d atk ó w p ań s tw a zró w n o w aż o n y e Jeżeli w pew nym okresie d ochód
tak im sam ym w zro stem p o d a tk ó w n a ro d o w y w yniesie 350 m ld d o laró w ,
prow adzi d o w zro stu o g ó ln eg o p o ­ to ja k za reag u ją n a to producenci?
ziom u p ro d u k cji. d Ja k i poziom d o c h o d u n aro d o w eg o
11. D eficyt b u d że tu p a ń stw a p o w ięk ­ zap ew n ia rów now agę?
szony o s tra ty n e tto p rzed się­ e O blicz w ielkość deficytu b u d ż e to ­
b io rstw p ań stw o w y ch . wego p rzy d o ch o d zie n aro d o w y m
292 R o z d z ia ł 22
293 Popyt globalny, polityka, fiskalna i handel zagraniczny

T ablica 2 2 .1 . D ochód narodow y i jego składniki w H ipotecji /. uwzględnieniem budżetu państwa lo n om iczne i w y n o szą 450, ta k ja k c W ja k im p rzed ziale w artości d o c h o ­
(w m ld dolarów hipotetycznych)
w ykazano w tab licy 22.2. d u n a ro d o w e g o w ystępuje deficyt
a O blicz w ielkość k o n su m p c ji i p o p y tu budżetow y?
I in d u k c ja |y o e |u-K| P la n o w a n a P la n o w a n e W y d a tk i _ , . P o d a tk i Ponvt
i d o ch od i i i • j ' j O sz c z cd n o sc globalnego w w arian cie 1, z a k ła d a ­ «! W ja k im p rzed ziale w arto ści d o c h o ­
n a ro d o w y ro z P Hrz;ld 7 illn >' k o n s u m p c |a in w e sty c je p a ń s tw a v n e tto g lo b a ln y
jąc, iż nie istnieje b u d że t p ań stw a. d u n a ro d o w e g o w ystępuje nadwyżka,
1) Jak i poziom d o c h o d u n aro d o w eg o b u dżetow a?
50
100 zap ew n ia rów n o w ag ę? e Ja k i byłby deficyt lub n ad w y ż­
150 c Jaki po zio m d o c h o d u n aro d o w eg o k a b u d żeto w a, gdyby d o ch ó d n a ro ­
200 zapew niłby ró w n o w ag ę, gdyby inw e­ dow y w sta n ie ró w n o w ag i wynosi!
250
stycje w zrosły o 50? 400 m in £?
500
550
(I 0*blicz w arto ść m n o ż n ik a . i Jeżeli d la zap ew n ien ia pełnego z a ­
<100 trudnienia. d o ch ó d n a ro d o w y m iałby
Z ałóżm y teraz, że rząd w p ro w a d za p o ­ w ynieść 750 m in £, to ja k im saldem
datk i b ezp o śred n ie ró w n e 10% d o c h o ­ m u siałb y z a m k n ą ć się b u d żet p a ń ­
du n aro d o w eg o o ra z w y d atk i b u d ż e to ­ stw a?
we n a k w o tę 250, p rzy inw estycjach
n a poziom ie zapew niającym ró w n o ­ b N anieś p ro stą o n achyleniu 45° 5___
w ynoszących n a d a l 450.
wagę. i sp raw d ź, czy ró w n o w ag a zachodzi
R ząd m a do sp łacen ia d łu g państw ow y
w tym sam ym p unkcie, k tó ry został
c O blicz sum ę d o c h o d ó w ro z p o rz ą ­ w w ysokości 100 m ld £, od k tó reg o
Z ałó żm y , że w ydatki p ań stw a w zrosty w yznaczony w o dpow iedzi Id.
d z a n y c h o raz w ielkość k o n su m p cji płaci o d setk i w edług n o m in aln ej stopy
o 22 mld d o laró w . c P o k a ż wpływ zw iększenia w ydatków
i p o p y tu g lo b aln eg o w w arian cie 2. procentow ej w ynoszącej 8 % . S to p a in ­
p ań stw a o 22 m ld d o la ró w n a p o ­
f Jaki je st o b ecn ie p o zio m d o c h o d u flacji w ynosi 6% rocznie,
f .laki je st now y poziom d o ch o d u n a ­ ziom d o c h o d u zapew niający ró w n o ­
n aro d o w eg o zap ew n iający ró w n o w a ­ a N o m in a ln a w arto ść płaco n y ch o d ­
rod o w eg o zapew niający rów now agę? wagę.
g i setek je s t uw zględniona, w sum ie w y­
g O blicz obecną w ielkość deficytu b u d ­
3__ g Ja k ie są ro zm iary d eficy tu b u d ż e to ­ d a tk ó w państw a, i p rzy czy n ia się do
żetow ego w w a ru n k a c h rów now agi,
wego? pow iększenia, deficytu budżetow ego.
f Ja k a jest. w arto ść m n o ż n ik a? Z ad a n ie dotyczy d ziała n ia m n o ż n ik a
h W y k o rzy stu jąc o d p o w ied zi n a p y ta ­ Ile w ynosi n o m in aln y ciężar odsetek
w różnych w arunkach gospodarki zam k ­
2__ nia b, c i f, w yjaśnij d ziała n ie m n o ż ­ od długu?
niętej — z udziałem p ań stw a i bez jego
n ik a zró w n o w aż o n eg o b udżetu, b J a k a jest w ysokość realnej stopy p ro ­
a K o rz y sta jąc z d an y c h z a d a n ia 1, w y­ udziału. K o n su m p c ja stan o w i 80% d o ­
i Ja k a byłaby w ielkość d o c h o d u n a r o ­ centow ej? (Uwaga: pojęcie to było
kreśl funkcję ko n su m p cji i funkcję ch odó w ro zp o rząd żalnych g o sp o ­
dow ego w sta n ic ró w n o w ag i, gdyby w yjaśnione w ro zd ziale 13.)
p o p y tu globalnego. d arstw do m o w y ch . Inw estycje są au-
inw estycje w zrosły o 70? c Ja k i je st realny ciężar odsetek od
j O blicz w arto ść m n o ż n ik a. długu?
<1 P o siad aczo m obligacji p aństw ow ych
4__ trzeba w ypłacić 8% odsetek (n o m i­
T ablica 2 2 .2 . D ziałanie m nożnika w gospodarce zam kniętej
P aństw o w y d atk u je na d o b ra i usługi nalnie). J a k w pra.kt.ycc rząd m oże
P ro d u k c ja
K o n s u m p c ja
Popyt
D ochód K o n su m p c ja W y d atk i
P opyt 100 m in £ i w ypłaca tran sfe ry ró w n e sp ro sta ć tem u w ym aganiu?
i dochód In w e sty cje g lo b a ln y (2 )« g lo b a ln y 10% d o ch o d u n a ro d o w e g o . S to p a p o ­
(!)* ro z p o rz ą d żalny p a ń stw a
n a ro d o w y (O (2) d atk ó w b ezp o śred n ich w ynosi 30% .
2 000 450 a N arysuj w ykres p rzed staw iający a u ­ ś
2 250 450 to n o m iczn e w ydatki p a ń s tw a i zm ia­ P ew n a g o s p o d a rk a ek sp o rtu je rocznic
2 500 450 ny sum y p o d a tk ó w n etto zach o d zące d o b ra i usługi o w artości 1 5 0 .m in .£,
2 750 450
pod w pływ em zm ian w ielkości d o ­ czyli w ielkość ta je st a u to n o m ic z ­
5 000 450
chód u n aró d o w eg o . na. Im port, natom iast, zm ienia się
* B e /, b u d ż e t u p a ń s tw a . 1> Przy ja k im p ozio m ie d o c h o d u n a r o ­ w raz z po zio m em d o ch o d u n a ro d o ­
**7. u w z g lę d n ie n ie m b u d ż e tu p a ń s tw a .
dow ego b u d żet p a ń stw a zn a jd u je się w ego, ale zaw sze stan o w i 20% d o ­
w rów now adze? cho d u .
2 94 Rozdział 22
a N ary su j w ykres p rzed staw iający za­
leżność im p o rtu i ek sp o rtu od do-
eliodu n a ro d o w eg o ,
b Ja k i je st sta n bilansu han d lo w eg o ,
gdy d o ch ó d n a ro d o w y w ynosi 1000
m in £?
c Jak i je st stan bilansu han d lo w eg o ,
gdy d o c h ó d n a ro d o w y w ynosi 500
m in £?
d Przy ja k im poziom ie d o ch o d u n a ro ­
dow ego n astęp u je z ró w n an ie im p o r­
tu z eksp o rtem ?
e W yjaśnij, ja k stan b ilansu h a n d lo w e­
go m oże u tru d n ia ć rządow i p ro w a ­
dzenie aktyw nej p o lity k i budżetow ej
w sytuacji, gdy d o ch ó d n a ro d o w y
zapew niający pełne za tru d n ie n ie w y­
nosi 100Ó m in £.
7___ '
R ysunek 22.1 p rze d staw ia funkcję p o ­
pytu glob aln eg o w w a ru n k a c h istnienia
w ym iany z z a g ra n ic ą i bez w ym iany
o raz p ro stą 45°.
a P ro ste A B i C D p rze d staw ia ją p o p y t
globalny w g o sp o d a rc e z handlem
zagranicznym i bez h an d lu . Z a łó ż ­
m y. ż e im p o rt jest p ro p o rc jo n a ln y do
d o c h o d u n a ro d o w eg o , a e k sp o rt jest
¡Rysunek 2 Ró wn o wa g a w g o sp o d arce o tw a rte j
au to n o m iczn y . K tó ra p ro sta ilu stru ­
je sytuację g o sp o d a rk i otw artej,
a k tó r a zam kniętej?
b W sk aż poziom d o c h o d u n aro d o w e­
go zapew niający ró w n o w ag ę w gos­
p o d arce zam kniętej,
e W sk aż poziom d o ch o d u n aro d o w eg o
zapew niający rów now agę w gosp o ­
d arc e o tw artej,
d Przy jak im poziom ie d o c h o d u n a ro ­
dow ego bilans h an d lo w y jest zró w ­
n ow ażony?
e W yjaśnij, czy handel zag ran iczn y ob­
n iża czy podw yższa w arto ść m n o ż ­
nika?
8
W ykres n a ry su n k u 22.2 przed staw ia
sto su n ek d łu g u publicznego d o p ro d u ­
k tu k rajo w eg o b ru tto w W ielkiej Bry­
tanii w la tac h 1 9 6 0 -1 9 9 2 .
R ysunek 22.2. R elac ja długu publicznego do PK B
w W ielk iej B rylam i
a C o to jest: d łu g publiczny?
b W yjaśnij, ja k zm ieniał się w tym
okresie d łu g publiczny, zw racając
szczególną uw agę n a zm ian y z a c h o ­
d zące w latach osiem dziesiątych,
c Czy rząd brytyjski p ow inien być
zan ie p o k o jo n y ro zm iaram i d ługu
p u blicznego w latach dziew ięć­
dziesiątych?
295 1’o p y l g lo b a ln y , p o lity k a fis k a ln a i h a n d e l z a g ra n ic z n y
9 ___
Z adanie to p rz e d sta w ia d ziałan ie
m nożnika zró w n o w aż o n eg o b u d żetu
w g o sp o d arce za m k n iętej. W y d a tk i in ­
w estycyjne są u sta lo n e n a p o zio m ie
450, k o n su m p c ja sta n o w i 80% d o c h o ­
du ro zp o rzą d zaln eg o . P o czą tk o w o
w ydatki p a ń stw a w y n o szą 250, a p o ­
datki b ezp o śred n ie są ró w n e 10%
d o ch o d u .
a O blicz p o cz ątk o w y p o zio m d o ch o d u
n aro d o w eg o zap ew n iający ró w n o w a ­
gę g o sp o d a rk i,
b O blicz sum ę w y d a tk ó w k o n su m p c y j­
nych, w ielkość w pływ ów p o d a tk o ­
wych o ra z sa ld o b u d ż e tu p ań stw a.
P rzypuśćm y te ra z, że w y d atk i p ań s tw a
ro sn ą o 500, a s to p a p o d a tk o w a w zra­
sta z 10% d o 2 5 % .
c O ile o bniży się d o c h ó d ro zp o rzą -
d zalny, zan im p ro d u k c ja d o sto su je
się d o now ej sytuacji?
d O blicz zw ią za n ą z ty m zm ian ę p o zio ­
mu w y d atk ó w k o n su m p cy jn y ch
i zm ianę n e tto p o p y tu g lo b aln eg o ,
p am iętają c o w zroście w y d atk ó w
p aństw a.
e Ja k i je st no w y p o zio m d o ch o d u
zap ew n iający ró w n o w ag ę w g ospo-
d arce?
f Jak i je st sta n bu d żetu ?
g Oblicz, m n o ż n ik zró w n o w ażo n eg o
budżetu.
10
W yjaśnij, d laczego w ym ienione niżej
czynniki m o g ą u tru d n ia ć p ro w ad zen ie
aktyw nej polityki bu d żeto w ej,
a O cena sta n u g o sp o d a rk i,
b W p ro w ad zen ie zm ian w p ro g ra m ie
wyd a tk ó w bud że lo w y ch .
c C zas d ziałan ia p ro cesó w m n o ż n ik o ­
wych.
d N iepew ność zw ią za n a z d ziałan iem
m n o żn ik a.
e N iep ew n o ść zw iązan a z k sz tałto w a­
niem się przyszłego p o zio m u p o p y tu
globalnego,
f M o żliw o ść w y stąp ien ia n iezam ierzo ­
nych (p o śred n ich ) efektów polityki
g o spodarczej,
g K o n ieczn o ść g o d zen ia p o lity k i s ta b i­
lizacyjnej z realizacją innych celów
polityki g ospodarczej;
h N iezn an y poziom pełnego z a tru d ­
nienia.
T a k /N ie
1. ________ O becnie b ezpośrednie
w y d atk i p a ń s tw a w większości
k rajó w eu ro p ejsk ich sta n o w ią p r a ­
wie p ołow ę p r o d u k tu krajow ego.
2. _ _ _ _ _ In sty tu c ja p o d a tk ó w n et­
to zw iększa u d ział k onsum pcji
w d o ch o d zie n aro d o w y m .
3. ________ W zro st w y d atk ó w p a ń ­
stw a zró w n o w ażo n y tak im sam ym
w zrostem p o d a tk ó w p row adzi do
w zro stu p ro d ukcj i.
4. ________ D o d a tn ie p o d a tk i n etto
zm niejszają w arto ść m n o ż n ik a.
5. ________ U jem n e p o trze b y pożycz­
kow e se k to ra p u blicznego o zn a cz a­
ją sp łatę d łu g u publicznego.
6. ________ Przy danej w ielkości wy­
d a tk ó w p ań stw o w y ch w zro st stopy
p o d atk o w ej p o ciąg a za so b ą sp a ­
d ek p o zio m u d o c h o d u n a ro d o w e ­
go zapew n iająceg o rów now agę
o raz zm niejszenie deficytu bu d że­
tow ego.
7. ________ W ielkość deficytu b u d że­
tow ego je st d o b ry m m iern ik iem
stan u fin an só w publicznych.
8 . ________ B udżet o d p o w iad ający
pełnem u za tru d n ien iu to tak i stan
b u d żetu p ań s tw a, przy k tó ry m glo­
b alny p o p y t zapew nia pełne w yko-
296 R ozdział 22 297 P opyt globalny, polityka fiskalna i handel zagraniczny

rzystanie zdo ln o ści p ro d u k cy jn y ch wpływ n a poziom p ro d u k cji i za­

g o sp o d a rk i. tru d n ie n ia w d an y m k raju , u m o ż­
9. W w aru n k a c h znacznej liw iają bow iem osiągnięcie pełnego
inflacji przy o b liczan iu w y d atk ó w z a tru d n ie n ia bez p o g o rszen ia bi­
zw iązanych z o b słu g ą d łu g u p u b ­ lansu h andlow ego.
licznego, p rzyczyniających się do
zw iększenia deficytu budżetow ego,
należy przy jm o w ać re a ln ą stopę
p ro c e n to w ą m nożoną, przez sum ę
Problemy do przemyślenia
nie sp ła co n eg o długu.
10. P o d a te k d o ch o d o w y , p o ­ 1___ *
d a te k od w artości d o d an e j i zasiłki P rzeanalizuj wpływ p o lity k i fiskalnej
Odpowiedzi' i komentarze
dla b e z ro b o tn y ch to przy k ład y a u ­ p ań stw a o raz h an d lu zag ran iczn eg o n a
to m a ty c zn y c h sta b ilizato ró w k o ­ d ziałan ie m n o ż n ik a. R o zw aż kw estię Pojęcia i «kreślenia tl R ó w n o w ag a m a m iejsce wówczas,
n iu n k tu ry . przebiegu w czasie procesu m n o ż n ik o ­ gdy p o p y t glo b aln y zró w n u je się
1 I . ________ Od połow y lat siedem ­ w ego i w skaż przyczyny, k tó re p o w o ­ 1 (O) 5 G) 9 (k) 13 (c) z podażą, globalną, p rzy d o ch o d zie
dziesiątych ek ip y rząd zące w W iel­ d u ją, że m o d el m n o ż n ik a nic zaw sze 2 (I) 6 (b) 10 (i) 14 (i) n aro d o w y m rów nym 250 mld d o la ­
kiej B rytanii niech ętn ie an g ażu ją p raw id ło w o w yjaśnia fu n k cjo n o w an ie 3 (a) 7 (e) 11 (h) 15 (m) rów . In aczej, rów now aga, w ystępuje,
się w ek sp an sy w n ą polity k ę fiskal­ g o sp o d a rk i. 4 (n) 12 (d) 16 Cg) gdy / + G — iR-l- N T , a. więc przy
8 (P)
n ą zm ierza ją cą d o o graniczenia d ocli odzie na ro d o wym ró wnyni
bezrobocia. 250 m ld d o laró w .
12. ________ W la tac h osiem dziesią­ 2__ Z adania <: W ydatki państw a wynoszą. 50 mld d o ­
tych w w iększości k rajó w w ysoko Z a sta n ó w się nad znaczeniem a u to m a ­ larów , a. po d atk i netto 0,2 • 250 mld --
rozw iniętych n a stą p iło relatyw ne tycznych sta b ilizato ró w k o n iu n k tu ry . 1__ -- 50 m ld d o laró w ; b u d żet jest: więc
zm niejszenie za d łu żen ia p ań stw a W ja k im sensie m o ż n a uznać im p o rt za a i b Z o b . tab licę A 22.1. zró w n o w ażo n y ,
w sto s u n k u d o d o c h o d u n a ro d o ­ je d en z nich? c Przy d o ch o d z ie n aro d o w y m rów nym f Przy w y d atk ach p a ń stw a rów nych
w ego. 350 m ld d o la ró w p o p y t g lo b aln y 72 m ld d o la ró w poziom d o ch o d u
13. ________ B rytyjski e k s p o rt n etto wynosi ty lk o 306 m ld d o la ró w . P ro ­ n aro d o w eg o zap ew n iający ró w n o w a­
sta n o w ił, n a p o cz ątk u la t osiem ­ 3__ ducenci z a o b se rw u ją w zro st zap asó w gę w zrasta do 300 m ld d o laró w ,
dziesiątych blisko 30% PK B . Ja k ie są najw ażniejsze słabości o m a ­ i w n astęp n y m o k resie zm n iejszą p ro - g W y d atk i państw a, w yn o szą teraz
14. ________ B ezpośrednie ogran icze­ w ianego d o ty ch czas m o d elu g o sp o ­ d ukoję. 72 m ld d o la ró w , a p o d atk i n eiio
nia im p o rtu m a ją zaw sze ko rzy stn y darki?

T ab lica A 22.1. D ochód n a ro d o w y i jego .składniki w H ip o tccji z uw zględnieniem in td ie h : p aństw a

(w mld d olarów h ip o te ty c zn y c h )

P ro d u k c ja
D ochód P la n o w a n a P la n o w a n e W y d atk i P o d a tk i Popyt
i dochód
ro z p o rz ą d z a ln y k o n s u m p c ja inw estycjo p a ń stw a O szczędności n e tto globalny
n a ro d o w y

50 40 28 60 50 12 10 ■118
100 80 56 60 50 24 20 166
150 120 84 60 50 36 10 194
200 160 112 60 50 48 40 222
250 200 140 60 50 60 50 250
.100 240 168 60 50 72 60 278
150 280 196 60 50 84 70 106
400 320 224 60 50 96 80 314
2.98 Rozdział 22 299 P o p y t g lo b a ln y , p o lity k a fis k a ln a i h a n d e l z a g ra n ic z n y

0,2 ■300 m kl = 60 m ld d o laró w . sunlcu A 21.3); dzieje się ta k za sp ra­ Rysunek A 22.2. B udżet państwa Rysunek A 22.3. Eksport i import
D eficyt b u dżetow y w ynosi więc w ą p o d atk ó w , a dochód narodowy a dochód narodowy
12 m ld d o la ró w , b W ykres p o tw ierd za, że rów now aga
i M n o ż n ik rów na się .50 : 22 = 2,27. n astęp u je przy d o ch o d zie rów nym
Inny sp o só b obliczenia tej w artości 250 m ld d o la ró w (fu n k cja popytu
to: glo b aln eg o przecina linię 45°).
c W zrost w y d atk ó w p a ń stw a przesuw a
-- - -= - —? 27 linię p o p y tu g lobalnego do położenia
!-<•(!-/) 1-0,56 A D ', co p o w o d u je, że n o w a ró w n o ­
w aga u sta la się przy d o ch o d zie rów ­
nym 300 m ld d o laró w .
Produkcja I dochód narodowy (min C)

a Z ob. ry su n ek A 22.1. Z au w a ż, że n a ­ 3
chylenie funkcji p o p y tu globalnego a Z o b . tablicę A 22.2.
je st niniejsze niż u p rze d n io (n a ry- li 2250. c D o 500 m in £. bilansu h an d lo w eg o ró w n a się 50
c 2.500. (1 Pow yżej 500 m in £. m in £.
<1 250 : 50 = 5. e P o d atk i n e tto w yniosłyby 80 m in £, c Im p o rt ró w n a się 100 m in £, a eks­
Rysunek A27..1. Z ależn ość: w ydatki -— • dochód
narodowy w gospodarce z odziałem państwa
e Z o b . tablicę A 22.2. a więc przy w y d a tk a c h p a ń stw a n a p o rt w ynosi 150 m in £; bilans h a n d ­
i 2500. poziom ie 100 m in £ d eficyt b u d ż e to ­ low y z a m y k a się w ięc n adw yżką
g B udżet je st zrów now ażony, wy w yniósłby 20 m in £. 50 m in £.
h P o w p ro w ad zen iu bud żetu państw a f N ad w y żk a 50 m in £. (1 P rzy d o ch o d zie n aro d o w y m rów nym
d o ch ó d n aro d o w y n a poziom ie ró w ­ 750 m in £.
now agi w zrasta z 2250 do 2500, 5__ e W p u n k cie b stw ierdziliśm y, że ten
m im o że p ań stw o nie w ydaje więcej a 0,08 • 100 m ld = 8 m ld £. poziom d o c h o d u n a ro d o w eg o po cią­
niż zb iera z p o d atk ó w (por. p o d ro z­ I) R ealn ą sto p ę p ro c e n to w ą m o żem y ga za so b ą deficyt b ilan su h an d lo w e­
dział 22.2 po d ręczn ik a), w przybliżeniu obliczyć ja k o różnicę go w w ysokości 50 m in £. N a dłuższą
i 2750. m iędzy n o m in a ln ą s to p ą p ro ce n to w ą m e tę nie m o ż n a u trzy m y w ać takiego
j 2 5 0 :7 0 = 3,57. a sto p ą inflacji (p o r. p o d ro zd z iał d eficy tu , a w ięc p o lity k a budżetow a
13.2 p o d ręc zn ik a ). W ty m p rz y p a d ­ zm ierzająca d o pełnego za tru d n ie n ia
4__ ku rea ln a sto p a p ro c e n to w a w ynosi nie m o że się pow ieść. N iek tó rzy e k o ­
n Z ob. rysu n ek A 22.2. 8% - 6 % = 2 % . nom iści u zn aw ali to o graniczenie za
Dochód narodowy (m id i )
Ił 500 m in £. c 0,02 ■100 m ld = 2 m ld £. przyczynę zw o ln ien ia w zro stu g o sp o ­
d W p raw d zie rząd m usi zapłacić o d ­ d arczeg o W ielkiej B ry tan ii tu ż po
setki w n o m in aln ej kw ocie 8 m ld £, II w ojnie św iatow ej.
ale pod w pływ em inflacji ro sn ą w pły­
T ablica A 2 2 .2 . D ziałanie m nożnika w gospodarce zam kniętej wy p o d atk o w e , co z w rac a część tej 7__
sum y. Jeżeli jed n o cześn ie w zrośnie a P ro sta A B p rze d staw ia p o p y t glo­
l’ro d u kcja Popyt Popyt
i dochód
K o n s u m p c ja
In w e sty cje g lo b a ln y
D ochód K o n su m p c ja W y d atk i realn a w ielkość d o c h o d u n a ro d o w e ­ balny w g o sp o d arce zam kniętej.
(i)'" ro z p o rz ą d żaln y (1)** g lo b a ln y
n a ro d o w y p a ń stw a go, to wpływ y z p o d a tk ó w b ęd ą U w zględnienie au to n o m iczn eg o ek s­
(O (2)
jeszcze w iększe. O b a te efekty należy p o rtu o ra z im p o rtu , k tó ry je st p ro ­
2 »0(1 i 600 450 2050 1 800 1 440 250 p o rcjo n a ln y d o d o c h o d u n aró d o w e-
2 140 wziąć tu pod uw agę.
2 250 1 K00 450 2 250 2 025 I 620 250 2320
2 500
.go, p rzesu w a k rzy w ą p o p y tu g lo b al­
2 000 450 2450 2 250 1 800 250 2 500
2 750 2 200 450 2650 2475 1 080
6__ n e g o 4 d o p o ło żen ia CD.
250 2 680
3 000 2400 450 2 850 2 700 2 160 250 2 860 a Z ob. rysu n ek A 22.3.
1) Przy tym p o zio m ie d o c h o d u n a r o d o ­ 4 W p ro w a d z e n ie e k s p o r tu (z z a ło ż e n ia n ie z a le ż ­
4 B e z łn u lż e tu p n u s tw a .
Z u w z g lę d n ie n ie m b u d ż e tu p a ń s tw a .
w ego im p o rt w ynosi 200 m in £, ek s­ n e g o od p o z io m u d o c h o d u n a ro d o w e g o d a n e g o
p o rt w ynosi 150 m in £, a więc deficyt k ra ju ) p rz e su w a k rz y w ą p o p y tu g lo b a ln e g o w g o ­

300 R ozdział 22
1) OG.
c OF.
(I E ksport, równa, się im p o rto w i przy
d o ch o d z ie n aro d o w y m n a pozio m ie
OE. W tej sytuacji p o p y t globalny
je st tak i sam na p ro sty ch A B i CD,
a e k s p o rt n etto w ynosi 0.
e W a rto ść m n o ż n ik a m aleje pod w pły­
wem h a n d lu zagran iczn eg o wskutek,
działania, krań co w ej skłonności do
im p o rtu (p o r. p o d ro zd z iał 22.7 p o d ­
ręcznika) 5.
8__
a D ług p ubliczny je st su m ą n etto d efi­
cytów budżeto w y ch w poszczegól­
nych latach.
1) R y su n ek 22.2 p o k a z u je znaczny sp a ­
d ek d łu g u publicznego (w sto su n k u
d o P K B ) w la lac h 1 9 6 0 -1 9 7 3 , co
w skazuje, żc w tym okresie deficyt
b udżetow y nie był duży, a stopy
p ro ce n to w e były relaty w n ie niskie;
p o w o d o w ało to zatem sto p n io w e
zm niejszanie się sum y d łu g u p u b lic z­
nego p o zo stająceg o d o spłaty. N a ­
stępnie sto su n e k d łu g u publicznego
d o P K B ustab ilizo w ał się, a pod
koniec lat osiem dziesiątych, dzięki
osiągnięciu n adw yżki budżetow ej,
zaczął p o n o w n ie m aleć,
c C zęsto słyszy się, żc deficyt b u d że­
tow y nie m oże być duży, gdyż przy ­
czynia się d o w zrostu zadłużenia p ań-
' stw a. J e d n a k w p rz y p a d k u W ielkiej
B rytanii sto su n ek d ługu publicznego
d o P K B na p o c z ą tk u lat dziew ięć­
rę, a w p ro w a d z e n ie iin p o r lu (p r o p o rc jo n a ln e g o
d o d o c h o d u n a ro d o w e g o ) z m n ie jsz a w a rto ś ć
m n o ż n ik a , u z a te m z m n ie jsz a ró w n ie ż n a c h y le n ie
linii p o p y tu (p r z y p . Z . M . ) .
5 N ie o z n a c z a to , że e fe k ty m n o ż n ik o w e h a n d lu
z a g ra n ic z n e g o si| z aw sz e u je m n e . E k s p o r t w y ­
zw ala p o d o b n e e fe k ty m n o ż n ik o w e ja k in w e sty ­
cje, w y d a tk i p a ń s tw a lu b in n e a u to n o m ic z n e
sk ła d n ik i p o p y tu (p rzy p. Z . M . ) .
301 1’o p y t g lo b a ln y , p o lity k a fis k a ln a ¡.h a n d e l z a g ra n ic z n y
pełne d o sto so w a n ie się p o p y tu i p ro ­ 4.T ak.
dziesiątych był relatyw nie niski nie
dukcji. -Pam iętajm y, że p o d ejm o w an e 5.T ak.
tylk o w odniesieniu d o sytuacji w po­
przez rząd działania, staw iają sobie za 6.T ak.
p rzed n ich trzydziestu la tac h , ale
cel zm ianę p o stę p o w a n ia p o d m io tó w 7. N ie — m o że to być m ylący w sk aź­
i w p o ró w n a n iu z innym i krajam i
g osp o d arczy ch , n ik (zob. p o d ro zd z iał 2.2.4 p o d ­
uprzem ysłow ionym i (por. tablicę
d Istnieje n iepew ność co d o tego, w j a ­ ręcznika).
22.4 w p o dręczniku).
kim sto p n iu i w ja k im zak resie o raz 8. T ak .
ja k szy b k o n a s tą p ią zam ierzo n e efe­ 9. T ak .
kty d ziałań rząd u . 10. T a k (zob. p o d ro zd z iał 22.5 pod- '
I+ G 700 c Z anim w y stąp ią sk u tk i g o sp o d a r­ ręcznika).
Y = =2500.
1 —c (l — l ) ~ 0,28 czych decyzji rz ą d u , zm ian ie m o g ą 11 T a k (zoii. ra m k ę 22.2 w p o d ręcz­
ulec inne elem en ty p o p y tu g lo b a l­ niku).
b C = 0,8 • 2500 ■0,9 = 1800; wpływy
nego, co w płynie n a zm ian ę p o ziom u 12. Nie. S to su n ek ten zm niejszył się
p o d a tk o w e = 0,1 • 2500 = 2 5 0 ; n a d ­
d o ch o d u n a ro d o w e g o w ym aganego w Ja p o n ii, ale w zrósł w wielu in ­
w yżka b u d żeto w a = l Y — G = 0.
do zap ew n ien ia ró w n o w ag i, nych k raja ch , tak że w W ielkiej
c D ochód ro zp o rzą d zaln y wynosił:
f N asz m o d el je st n a d a l up ro szczo n y ; B ry tan ii (por. tablicę 22.5 w p o d ­
2 5 0 0 -0 ,9 = 2250, a o becnie wynosi:
w rzeczyw istości istnieje wiele d ró g ręczniku).
2 5 0 0 -0 ,7 5 = 1875, czyii zm alał
pośred n ieg o oddziaływ ania, p o lity k i 13. N ic. Sam e k s p o rt stan o w ił o k o ło
o 375.
fiskalnej na. p oszczególne sk ład n ik i 30% PK B , ale eksport, n etto (ró ż­
d K o n su m p c ja zm aleje o: 0,8 ■375 =
popytu g lo b aln eg o , a zw łaszcza n a nica m iędzy ek sp o rtem a im p o r­
= 300, a glo b aln y p o p y t w zrośnie o:
inw estycje, tem ) byi znacznie niższy (por. p o d ­
500 - 300 = 200.
g P o lity k a g o sp o d a rc z a m usi uw zględ­ ro zd ział 2.2.7 p o d ręczn ik a).
e Y = 1 2 0 0 :0 ,4 = 3000.
niać tak że in n e p rzesłan k i, ta k ie ja k 14. N ie, istnieje bow iem m ożliw ość
f N ad w y żk a b u d żeto w a w ynosi t Y —
k o n tro la p o d aży p ie n iąd z a w celu podjęcia k ro k ó w odw etow ych
- G = 750 - 750 = 0.
z a h am o w a n ia inflacji, k tó re m o g ą przez inne kraje.
AY 500 być sprzeczne z zało żen iam i polityki
g M n o ż n ik = 1. W tym
AG 500 budżetow ej,
h Z anim p rzy stą p im y d o zw alczan ia
p rz y p a d k u m n o ż n ik zró w n o w aż o n e­
b ezrobocia, m u sim y się upew nić, że Problem y do przensyśksaia
go b u d żetu je st rów ny jed n o ści.
taki pro b lem fak ty czn ie istnieje (tzn.
gospodarka, nie zn a jd u je się ju ż n a 1......
10 poziom ie pełnego za tru d n ien ia). W prow adzenie d o naszego m odelu b u d ­
a Z eb ran ie inform acji o stan ie g o sp o ­ żetu p ań stw a i h an d lu zag ran iczn eg o
Z ag ad n ien ia te są o m a w ian e w ram ce o b n iż a w arto ść m n o ż n ik a. P rzy p o ró w ­
d a rk i i podjęcie o d p o w ied n ich decy­
22.2 w p o d ręczn ik u . n y w an iu d w ó ch p o zio m ó w rów now agi
zji w polityce g ospodarczej w ym aga
czasu. po m ijam y p ro b lem czasu niezbędnego
b P o p odjęciu decyzji o zm ianie w yso­ do osiągnięcia now ego sta n u ró w n o ­
T ak / Nie wagi. T ak i proces m oże trw ać dość
kości w y d atk ó w bu d żeto w y ch p o ­
trzeb a czasu n a urzeczyw istnienie d łu g o (zob. p o d ro zd ział 21.6 p o d ręcz­
1. Nie — raczej jedną, piątą. PMB nika.). U w agi doty czące ograniczeń te­
tych zm ian. W y d atk i w p ań stw o ­
(zob. w prow adzenie d o rozdziału 22 go m o d elu są za w arte we w sk azó w k ach
wych p ro g ra m ac h inw estycyjnych są
p o d ręczn ik a). d o p ro b lem u 3.
usztyw nione, a poszczególne m in i­
2. Nie, w p ro st przeciw nie (zob. p o d ­
sterstw a sprzeciw iają się cięciom ich
budżetów . rozdział 22.2 p o d ręczn ik a).
3. T a k (jeśli g o sp o d a rk a nie zbliża się 2 .....
c M ech an izm m n o żn ik o w y nie d ziała
do sta n u pełnego za tru d n ien ia). P o r. p o d ro zd z iał 22.5 p o d ręczn ik a.
n aty ch m iast, p o trze b n y je st czas n a
302 Rozdział 2.2
3__
N a tym etap ie ro zw ażań nasz m odel
jest. n ad al b ard z o ab strak cy jn y . N ic
uw zględnia pieniężnej stro n y procesów
g o sp o d arczy ch , m ożliw ości zm ian cen
ani czynników o kreślających w ysokość
stopy procen to w ej. N ie w yjaśniliśm y
Rozdział
także, co d ecyduje o poziom ie inwes­
tycji. P o z a tym naw et po b ieżn e spojrze­
nie n a rzeczyw istość p o zw ala zauw a­
pieniądz i współczesny system bankowy
żyć, że zm ian y w ielkości ek o n o m icz­
nych w y m ag ają czasu. W szystkie te
spraw y są. p o ru szan e w następnych
rozdziałach.
W d o ty ch czaso w y ch ro zw a ż a n ia c h nad
problem am i m a k ro e k o n o m ii in te reso ­
wały nas zm ienne o ch a ra k te rz e re a l­
nym, tak ie ja k p ro d u k c ja czy w y d atk i
na d o b ra i usługi (w cen ac h stałych
— przyp. tłum.). O becnie zajm iem y się
rynkami finansowymi i p o d d a m y a n a li­
zie rolę p ien iąd za i sy stem u b an k o w eg o
we w spółczesnej g o sp o d a rc e. W ro z ­
działach tym i n astęp n y m p o zn a m y
różne z a sto so w a n ia p ie n iąd z a o ra z m e ­
tody sto so w a n e p rzez p ań stw o w celu
kontroli jeg o ilości.
Pieniądz sp ełn ia w g o sp o d a rc e p rze­
de w szystkim fu n k cję środka wymia­
ny — m usi więc być p o w szech n ie a k ­
ceptow anym śro d k iem za p ła ty za n a ­
bywane d o b ra i usługi o ra z śro d k iem
regulow ania zo b o w ią za ń . N ie tru d n o
sobie w y o b razić p ro b lem y , ja k ie p o ­
wstałyby przy w ym ianie w gospodarce
bezpieniężnej (barterowej). A b y d o k o ­
nać o kreślonej tra n sa k c ji, trz e b a b yło­
by znaleźć in n ą o so b ę, k tó r a m o g ła b y
dostarczyć d o b ro , ja k ie g o p o szu k u je­
my, a jed n o cześn ie p o trz e b o w a ła b y ta ­
kich d ó b r, ja k im i, w łaśnie d y sp o n u je­
my. J a k to się n iekiedy o k reśla, m u sia ­
łaby tu w ystąpić p o d w ó jn a zbieżność
zap o trzeb o w an ia. Istn ie n ie p ie n iąd za
znacznie u p raszcza tra n sa k c je w ym ien­
ne i p o d n o si ich efektyw ność.
Pieniądz sp ełn ia ta k że fu n k cję jedno­
stki rozrachunkowej, tj. sta n d ard o w ej
jednostki m ia ry , w ja k iej w y raża się
ceny d ó b r i usług. T rz ec ia fu n k cja
p ie n iąd za polega n a przechowywaniu
wartości (śro d ek tezauryzacji). A b y pie­
n iąd z d o b rz e p ełnił funkcję ś ro d k a wy­
m ian y , m u si zach o w ać sw ą w artość
tak że w tra n sa k c ja c h d o k o n y w an y ch
w przyszłości. O czyw iście, «ą rów nież
in n e to w ary , k tó re m a ją zd o ln o ść p rze­
cho w y w an ia w arto ści w czasie i k tó re
c h ro n ią p rzed in flacją lub d a ją m o ż ­
liw ość osiągnięcia zysku. N iem niej je d ­
n ak p ie n iąd z p o w in ien także, p rzy n aj­
m niej d o pew nego sto p n ia, w ykazyw ać
tę w łaściw ość, jeżeli m a sp raw n ie speł­
niać swe funkcje. W reszcie p ieniądz
pełni funkcję miernika odroczonych płat­
ności, czyli p o zw a la u stalić w arto ść
przyszłych sp ła t długu.
W przeszłości ró żn e to w ary pełniły
funkcje p ien iąd za, n p . psie zęby, m u sz­
le, złoto, niew olnicy i p ap ierosy. Byl to
tzw. pieniądz towarowy. W e w spółczes­
nym świecie ta p o sta ć p ie n iąd za w y­
stępuje co ra z rzadziej, a pow szechnie
ak cep to w an y m śro d k iem płatniczym
je st pieniądz gotówkowy (symboliczny).
P rzy k ład am i p ie n iąd z a gotó w k o w eg o
są b a n k n o ty i bilon (p ra w n e środki
płatnicze), k tó re w c o ra z w iększym
sto p n iu u zu p ełn ia pieniądz bezgotów­
kowy, n p. w p o sta ci d ep o zy tó w b a n ­
kow ych.
P o czą tk ó w n o w oczesnego system u
b an k o w eg o m o ż n a u p a try w a ć w o p e ra ­
cjach p rze p ro w ad z an y c h przez śred n io -
304 Rozdział 23 305 Pieniądz i współczesny system b ankow y

w iecznych zło tn ik ó w , k tó rzy zaczęli
w ystępow ać w roli „ s k a rb n ik ó w ” ,
przech o w u jąc w sw ych sk a rb c ac h złoto
n ależące d o klientów . O d m o m e n tu ,
kiedy klienci zaczęli p rzekazyw ać p r a ­
wo w łasności d o sw ego z ło ta w form ie
zapisów n a papierze, a nie fizycznego
tran sfe ru , p o jaw iła się in sty tu cja czeku.
G d y złotnicy p rze k o n ali się, że ich
klienci nie b ęd ą jed n o cz eśn ie d o m a g ać
się zw ro tu p o w ierzonego zło ta, ju ż ty l­
ko k ro k dzielił ich od w p ro w ad zen ia
k red y tó w b an k o w y c h i instytucji k re ­
d y tu w ra c h u n k u bieżącym (overdraft).
Z łotnicy m usieli oczyw iście u trzy m y ­
w ać rezerw y zło ta, ab y u n ik n ą ć niebez­
pieczeństw a paniki finansowej, ale s ta ­
now iły one ty lk o p ew n ą część całk o w i­
tej sum y w kładów .
Podstaw ą, n ow oczesnego system u
b an kow ego je st d ziała ln o ść pośredni­
ków finansowych, przed e w szystkim
banków komercyjnych. N ajw ażniejszą
cechą tych b an k ó w je st to , iż część ich
pasyw ów je st w y k o rz y sty w an a ja k o
śro d ek płatniczy, co sp raw ia, że m o ż n a
je trak to w ać ja k o sk ła d n ik p o d aży p ie­
n iądza w g o sp o d arce. B anki k o m ercy j­
ne d ziała ją w system ie clearingowym
(rozrachunkowym), w ra m a c h k tó re ­
go cod zien n ie d o k o n u je się rozliczeń
sald — w ynikających z obsługiw anych
tran sa k cji — m iędzy uczestnikam i sy­
stem u. W W ielkiej B ry tan ii bank cen­
tralny (B an k A nglii) w ystępuje w roli
bankiera, b an k ó w k o m ercyjnych; u trz y ­
m uje u siebie p ew ną część ich rezerw
i w yłącza w ten sp o só b z obiegu część
g otów ki.
Banki k om ercyjne, p o d o b n ie ja k in­
ne p rzed sięb io rstw a pry w atn e, są. n a ­
bilansie. Po stro n ie ak ty w ó w banki
u trzy m u ją ro zm a ite ak ty w a o zró żn ico ­
w anym sto p n iu płynności. O gólnie bio­
rąc, im niższa je st p ły n n o ść d an ej p ozy­
cji ak ty w ó w , tym wyzszy osiągany
z niej zysk. S ztu k a z a rząd z an ia w łas­
nym p ortfelem akty w ó w przez dążący
d o m ak sy m alizacji zysku b a n k polega
n a tak im u k sz tałto w an iu stru k tu ry ak ­
tyw ów , ab y osiąg n ąć wysoką, stopę
zw ro tu przy niskim ry zyku, a je d n o ­
cześnie u trzy m ać w ystarczającą, płyn­
n ość ak ty w ó w d o nic zak łó co n ej ob­
sługi k lientów . U dzielając kredytów
i um ożliw iając zaciąganie pożyczek
w ra c h u n k u bieżącym , b an k i kom ercyj­
ne pow iększają zasób p ien iąd za bez­
gotów k o w eg o w g o sp o d arce i tym sa­
m ym w pływ ają n a ogó ln ą w ielkość po­
d a ż y p ie n ią d z a .
S u m ę5 b an k n o ló w i bilonu z n a jd u ją­
cych się w obiegli) pow ięk szo n ą cg re­
zerw y g o tó w k o w e b a n k ó w -k o m e rc y j­
nych, o k reśla się m ianem bazy m one­
tarnej. G o sp o d a rstw a d o m o w e i p rzed­
siębio rstw a zaw sze utrzym ują, pew ną
ilość g otów ki, co je st p o d y k to w an e
m otyw em tran sak cy jn y m (w 1990 r.
tylko 2/., brytyjskich g o sp o d a rstw d o ­
m ow ych d y sp o n o w ało rac h u n k am i cze­
kow ym i). O g ó ln a p o d aż p ien iąd za jest
ró w n a bazie m o n e tarn ej pom nożonej
przez m nożnik kreacji pieniądza. Z a ­
leżność ta odzw ierciedla zd o ln o ść b a n ­
ków d o kreacji k red y tu . W ysokość
m n o ż n ik a kreacji p ien iąd za zależy
od skło n n o ści b an k ó w kom ercyjnych
i g o sp o d a rstw d o m o w y ch do posługi­
w ania się g o tó w k ą. Im niższa je st p la­
n o w an a przez banki relacja gotów ki
d o w kładów (stopa rezerw), tym w yż­
Ilość g o tó w k i utrzy m y w an ej przez nego w W ielkiej B rytanii zaw ierały d a ­
banki w -fo rm ie rezerw zależy od jej ne n a tem at MO, M 2 i M 4 , gdzie
kosztu a ltern aty w n e g o , tj. zysku, ja k i ag re g at M 4 je st m ia rą p ie n iąd za w sze­
niożna o siąg n ąć p rzezn aczając p ien ią­ ro k im ujęciu. W szystkie definicje pie­
dze na. kred y ty , o ra z od p ra w d o p o d o ­ n ią d za za w arte m iędzy ag reg atam i MO
bieństw a przed term in o w eg o w ycofyw a­ i M 4 m a ją obecnie zn aczn ie m niejsze
nia w kładów z b a n k u . N a sk ło n n o ść znaczenie niż p o p rze d n io . W w aru n ­
ludzi d o u trzy m y w an ia g o tó w k i rzu tu ją kach p o stęp u jącej deregulacji rynków
czynni ki in sty tu c jo n a ln e o k reślające finansow ych i szybkiego p o stęp u te ch ­
sposób d o k o n y w a n ia w y p łat d o c h o ­ nicznego co ra z łatw iejsze staje się bo­
dów, przepisy p o d a tk o w e , w a ru n k i k o ­ wiem p rzerzu can ie śro d k ó w m iędzy
rzystania. z k a rt k red y to w y ch , a. tui wet r ó ż ny m i r o d z aj ara i a.k t.y w ó w fi n a n s o -
pora ro k u (np. zw ięk szo n e -zap o trzeb o ­ wych i elastyczne d o sto so w y w an ie
wanie na g o tó w k ę przed św iętam i B o­ p o rtfe la aktyw 'ów d o zm ieniających się
żego N aro d zen iu ). w a ru n k ó w 1.
W św ietle pow yższych ustaleń zdefi­ T a ró ż n o ro d n o ść ak ty w ó w i w ielość
niow anie po jęcia p o d aży pieniądza, nie definicji p ien iąd za o każe sic b ard zo
pow inno n a p o z ó r n astrę cz ać tru d n o ­ isto tn a w m o m en cie, gdy zaczniem y
ści: obejm uje o n a g o tó w k ę w obiegu stu d io w ać ro zd ział 24 i zajm iem y się
oraz w kłady w b a n k u . R zeczyw istość m eto d am i k o n tro li przez p aństw o
bywa je d n a k bardziej zło żo n a. W k ład y w zrostu p o d aży pieniądza.
bankow e p rzy jm u ją w p rak ty c e b ard zo
różne form y, o d zw iercied lając fak t ist­
nienia szerokiego sp e k tru m akty w ó w
P itje d ft 5 diefiiuleje
finansow ych o ró żnym sto p n iu p ły n n o ­
ści. C o więcej, fu n k cje b an k ó w zaczy­
nają w c o ra z w iększym zak resie speł­ K aż d em u z pojęć o zn aczo n y ch literam i
niać tak że in n e in sty tu cje finansow e, przy p o rzą d k u j od powiędnie określenie
np. to w arz y stw a b u d o w lan e . W 1989 r. oznaczone liczbą: :
najw iększe to w arzy stw o b u d o w lan e
w W ielkiej B r y ta n ii - A b b ey N atio n al .... (a) śro d ek w ymiany
- zo stało n aw e t fo rm a ln ie u zn a n e za .'... (b) p o śred n ik finansow y
bank. .... (c) pieniądz symboliczny
Przyczyny te sp raw ia ją, że precyzyj­ .... (d) pieniądz
ne zd efin io w an ie p o d aż y p ie n iąd z a s ta ­ !.,. (e) n ib y -p ien iąd z (ąw&v/-pieniądz)
je się c o ra z tru d n iejsze. S zero k a baza .... (f) p a n i k a finansow a
m o n e ta rn a o b ejm u je g o tó w k ę w obiegu .... (g ) MO
i p ogotow ie k aso w e b an k ó w k o m ercy j­
nych o ra z ich w kłady go tó w k o w e
1 jiryiyjskie definicje a g r e g a ló i | ¡l ię ż n y d i są
w b an k u ce n traln y m ; ten ag reg at pie­ podobne do d e im ic ji s lo s i m t i w in n y c h
niężny określa się ja k o M 0. Szersze, k r a ja c h , c h o ć r ó ż n ię s ig w «: . W m ia n ;

staw io n e n a m ak sy m alizację zysku. szy jest m n o ż n ik kreacji pieniądza sto so w an e w ró żn y ch o k resa ch , d efin i­ /.m ia n z a c h o d z ą c y c h w s tru k tu rz e iw n k o w im a n -

P rzyjm ują dep o zy ty k lientów w postaci i tym w iększa p o d aż p ieniądza. P o ­ cje p ien iąd za o d w oływ ały się d o takich .s o w y c h d e fin ic je l.e u le g a ją pew nym z m ia n o m .
W P o ls c e p o d s ta w o w ą t n ia . n | . podaży p ie n ią d z a
w kładów na żądanie i w ldadów term ino­ d obn ie, im m niej g otów ki u trzy m u ją ag reg ató w , ja k A /l, M 2 , M 3, M 4 , M 4 c
je s t a g re g a t M 'l o b e jm u ją c y : p ic n i;jd /. g o tó w ­
wych, k tó re — łącznie z certy fik atam i g o sp o d a rstw a d o m o w e i 'p rz ed sięb io r­ o raz MS. W pierw szej p ołow ie la t dzie­ kow y w o b ie g u (p o z a kasam i banków ) o ra z
depozytow ym i — sta n o w ią pod staw o w e stw a, tym w iększa będzie p o d aż pie­ w ięćdziesiątych reg u larn ie p u b lik o w a­ d e p o z y ty bankow e g o s p o d a rs tw dom ow ych

pozycje p o stro n ie pasyw ów w ich niądza. ne. sta ty sty k i d o ty czące obiegu pienięż­ i p o d m io tó w g o s p o d a rc z y c h ( n r z ;•/>. Z .tM .) .
3lió Rozdział 23
(h) pien iąd z bezgotów kow y
(i) system ro z ra c h u n k o w y (clea­
ringow y)
(i) w kład (depozyt)
(10 p o d a ż pien iąd za
co śro d ek p rzech o w y w an ia w ar-
tości (tezau ry zacji)
(m) płynn ość
(n) ban k i k o m ercyjne
(°) sto p a rezerw
(P) m n o ż n ik kreacji p ieniądza
(q) je d n o stk a ro z ra c h u n k o w a
(0 baza m onetarna.
(0 rezerw y
(0 g o sp o d a rk a bczpicniężna (b a r­
tero w a)
1. P ow szechnie ak c ep to w a n y śro d ek
piał niczy.
2. F u n k c ja p ie n iąd za u ła tw iając a w y­
m ianę d ó b r i usług.
3. F u n k cja p ie n iąd za poleg ająca na
tym , iż stan o w i on je d n o stk ę ,
w której w y rażan e są ceny i prow a-
(Iz o n e rozruch u n k i.
4. F u n k cja p ieniądza um ożliw iająca
jego w y k o rzy stan ie d o d o k o n y w a ­
nia z a k u p ó w w przyszłości.
5. S um a b a n k n o tó w i bilonu w o b ie­
gu poza b an k o w y m o ra z ilość go­
tów ki znajdująca, się w o b ręb ie sy­
stem u b an k o w e g o , zw an a też nie­
kiedy zasobem p ie n iąd za wielkiej
m ocy.
6. W czasach zło tn ik ó w ilość zło ta
stojąca d o natych m iasto w ej d y sp o ­
zycji. p rze zn aczo n a d o z a sp o k o je ­
nia żą d ań klien tó w (w spółcześnie:
rezerw y go tó w k o w e b an k ó w —
przyp. tłum.).
7. G o s p o d a rk a , w k tó rej nie w ystępu­
je środek w ym iany, a je d n e to w ary
są w ym ieniam ; b ezp o śred n io n a
inne.
ił. Z m ia n a w ielkości p o d aż y pienią­
dza w ynikająca ze zm iany liazy
m o n e tarn ej o I jednostkę.
9. Pieniądz m ający fo rm ę zapisu na
ra c h u n k u b an k o w y m , k tó reg o
p o d sta w ą m oże być d ep o zy t go­
tó w k o w y k lie n ta lub k red y t udzie­
lony przez b an k . P łatn o ści d o k o ­
n yw ane są za p o m o cą polecenia
przelew u, czeku, k a rty kredytow ej
itpZ
,10. P ośrednicy finansow i u pow ażnieni
przez p ań stw o d o u d zielan ia k re ­
d y tó w i p rzy jm o w an ia w kładów ,
w tym w kład ó w um ożliw iających
w ystaw ianie czeków .
11. In sty tu c ja specjalizująca się w p ro ­
w adzeniu interesów m iędzy p o ­
ży czk o b io rcam i i p o ży czk o d aw ­
cam i.
12. A k ty w a, k tó re są praw ie ta k sam o
d o b re ja k pieniądz; śro d ek p rze­
ch o w y w an ia w arto ści, k tó ry m o ż ­
na łatw o zam ienić n a pieniądz, ale
który sam pieniądzem nie jest.
13. Ś ro d ek p łatności, k tó reg o w artość
(siła nabyw cza) w ielo k ro tn ie p rze­
k rac za k o szt jego w y tw o rzen ia lub
w arto ść ja k o to w aru w innych niż
pieniąc!z zasto so w an iach .
14. S am o sp eln iająca się przep o w ied n ia
p o leg ająca n a tym , iż ludzie w pew ­
nym m om encie d o ch o d z ą do w n io ­
sku, ż.e b an k stanie się niew ypłacal­
ny i — usiłując m asow o w ydostać
swoje pieniądze — rzeczyw iście d o ­
p ro w a d za ją do jego n iew ypłacal­
ności.
15. B an k n o ty i bilon w obiegu o raz
w kłady o p eracy jn e b an k ó w trz y ­
m an e w b an k u cen traln y m .
16. W arto ść całego zaso b u p ieniądza,
ja k o ś ro d k a w ym iany, zn a jd u ją ce­
go się w obiegu.
17. M echanizm um ożliw iający w za­
jem n e rozliczenia m iędzy b an k am i,
polegający n a tym , iż w d an y m
2 D e fin ic ja p o c h o d z i od re d a k cji w y d a n ia p o l­
sk ieg o (pr zyp. Z . M . ) .
307 P ie n ią d z i w sp ó łcz e sn y sy ste m b a n k o w y
okresie sum uje się w a rto ść w szy­ u łatw iający m fu n k cjo n o w an ie gos­
stkich dokonyw anych m iędzy p o d ark i?
nim i o p eracji, ale ro zlicza ty lk o
w ielkości n e tto , czyli sa ld a tych 2__
operacji. O kreśl, cło jak iej k ateg o rii — p raw n eg o
1.87 S zybkość i pew n o ść, z ja k ą d an y ś ro d k a płatn iczeg o , p ie n iąd z a syrnbo-
rodzaj ak ty w u m o ż n a zam ien ić n a - licznego, p ie n iąd za to w aro w eg o , pie­
pieniądz. n iąd za bezg o tó w k o w eg o , czy też m oże
1^. W czasach zło tn ik ó w ilość z ło ta k ateg o rii nie będącej p ien iąd zem — n a ­
' o d d a n a zło tn ik o w i n a p rze ch o w a­ leży zaliczyć pon iższe pozycje,
nie (w spółcześnie: w kład g o tó w k o ­ a Z ło to . •- ów y ,u '
wy w b a n k u — przyp. tłum.). b M o n e tę o n o m in ale 1 £.
20. S to su n ek rezerw b an k o w y c h do c P ap iero sy . '>“• i es ł O
' w kładów . d C zek n a su m ę 100 £. - ' ’7 w , v , y p A / 6 .
e Benzynę.
f U ży w an y a p a ra t fo to g raficzn y p rzy ­
ję ty w rozliczeniu p rzy k u p n ie now e­
Zadania
go. ' / ■. tre • '
g W k ład w to w arzy stw ie b u d o w la- ,
1__ n y m 3. G M ą y t / 0_ÓG. " 7
Osiem osó b w g o sp o d a rc e bezpienięż- h Świnie, in d y k i, orzechy k o kosow e.
nej d y sp o n u je pew nym i d o b ra m i i zg ła­
sza za p o trz e b o w a n ie n a n astęp u jące 3__
d obra: N iniejsze za d an ie p o k azu je, w ja k i sp o ­
• A licja m a k ilk a ryb, ale ch ciałab y sób b an k i — u dzielając k red y tó w —
tro ch ę jab łek ; tw o rzą d o d a tk o w y pieniądz. D la u p ro ­
® Błażej m u tro c h ę ginu, ale w olałby szczenia przyjm iem y, że istnieje tylko
dżem z czarn y ch porzeczek; jed en b an k kom ercy jn y , k tó ry sta ra się
® C elin a m a p ączki, a ch ciałab y o rze­ u trzy m y w ać 10% zło żo n y ch w nim
chy k o k o so w e; w kład ó w w form ie g o tów ki. Z ałóżm y
® D aniel m a p o rcję w ęg o rza w g a la re ­ też, że p o p y t k lien tó w b an k u na g o tó w ­
cie, ale m a rz ą m u się pączki; kę jest stały i w ynosi 10 m in £. W p u n ­
o Ewa m a p ew ną liczbę fig i ch ętn ie kcie w yjścia (stan ró w n o w ag i) m am y
w ym ieniłaby je n a w ęg o rza w g ala­ d o czynienia z sy tu acją p o k a z a n ą
recie; w tab l. 23.1.
® F ra n ek m arzy o figach, ale m a tylko P rzed staw sekw encję zd arzeń , ja k ie n a ­
dżem z czarn y ch porzeczek; stą p ią w sy tu acji, gdy b a n k c e n tra l­
• G ra ż y n a m a orzechy k o k o so w e, ale ny w p ro w ad zi d o d a tk o w o d o obiegu
w zdycha d o o d ro b in y ginu; 10 m in £ g o tó w k i, k tó ra trafi d o kie­
• H en ry k m a ja b łk a , ale ch ętn ie za­ szeni k lientów .
m ieniłby je n a ryby.
a Czy p o trafisz sp o rzą d zić listę w szyst­ •' T o w a r z y s tw o ’b u d o w la n e a lb o oszczędnościo-
kich tran sa k cji, k tó re pozw oliłyby w a k a s a b u d o w la n a (btiilding s oc ie ty ) w W iel­
za sp o k o ić p o trz e b y za in te re so w a­ kiej B ry ta n ii in s ty tu c ja fin a n s o w a g ro m a d z ą c a
o p ro c e n to w a n e w k ła d y p ie n ię ż n e lu d n o ści,
nych osób? u d z ie la ją c a p o ż y cz e k h ip o te c z n y c h o ra z ś w ia d ­
1» Czy p o tra fisz u za sa d n ić, dlaczego c zą c a in n e u sługi fin a n so w e n a rzecz ludn o ści
pien iąd z je st ta k w ażnym czynnikiem (przyp. Z . M . ) .
 308 R ozdział 23
T a b lic a 2 3 .1 . B ila n s b a n k u k o m e rc y jn e g o (m in £)
P asy w a A k ty w a
W k ła d y 100 G o tó w k a 10
K re d y ty 90
100 100
....... ---
a J a k zachow ają, się klienci? (P am iętaj
o przyjętym założeniu stałego p o p y ­
tu na g otów kę.)
I) J a k w płynie to n a sto p ę rezerw go­
tó w k o w y ch b a n k u kom ercyjnego?
c J a k za reag u je n a to b a n k k o m ercy j­
ny?
{" J a k ą ilością gotó w k i d y sp o n u ją
obecnie klienci?
e C o z ro b ią klienci z n ad m iarem g o ­
tów ki?
; i W ja k i sp o só b w płynie to na za­
ch o w an ie b an k u kom ercyjnego?
g W ja k im p u nkcie cały system pie­
niężny p o n o w n ie ustabilizuje się,
a bank i klienci z n a jd ą się z p o ­
w rotem w rów now adze?
h Ja k będzie się zm ien iała p o d aż pie­
n iądza w trak c ie procesu d o s to s o ­
wań?
U waga: Jeżeli p rz e d sta w io n a sekw encja
p y ta ń w ydaje ci się n iezro zu m iała, to
Spróbuj o dpow iedzieć n a nie pon o w n ie,
ale k o rz y sta ją c tym razem z Odpowie­
dzi i ko m e n ta rzy zam ieszczonych n a
k o ń cu rozdziału.
K tó re z n astęp u jący ch w aru n k ó w są
n ieodzow nym w ym ogiem istn ien ia pie­
n iądza?
a O p arcie p ie n iąd za na m e talu szla-
chętnym .
1) U z n a n ie przez p ań stw o za p raw nie
obo w iązu jący śro d e k płatniczy.
S to p a Z a s o b y g o tó w k i Podaż
g o tó w k a /w k ła d y u k lie n tó w p ie n ią d z a
10% 10 110
c p o w szech n a ak c ep tac ja p ien iąd za ja­
ko ś ro d k a w ym iany,
d Z ac h o w an ie w artości n a przyszłe
tran sak cje.
B anki ko m ercy jn e u trzy m u ją rezerwy
g otów k o w e w w ysokości 5% stan u
zg ro m ad zo n y ch w kładów . K lien ci b a n ­
ków trzy m ają w gotów ce zaso b y pie­
niężne rów no 1/ 4 ich w kładów w b a n ­
kach. Z asó b p ie n iąd za wielkiej m ocy
w go sp o d arce w ynosi 12 m in £.
a O blicz m n o ż n ik kreacji p ieniądza,
b Ile w ynosi p o d aż pien iąd za, jeżeli
z aró w n o klienci, ja k i ban k i u trzy ­
m u ją zasoby gotów ki n a zam ierzo ­
nym poziom ie?
e P rzypuśćm y, że ban k i d o c h o d z ą do
w niosku, iż m o g ą u trzy m y w ać rezer­
wy go tó w k o w e n a poziom ie 4%
w kładów . O blicz nową. w arto ść
m n o ż n ik a kreacji p ieniądza,
d ile w ynosi obecnie w ielkość podaży
p ien iąd za o d p o w iad ająca: w aru n k o m
; rów now agi?
;e P rzypuśćm y, żc b an k i nadal u trzy ­
m u ją sto p ę rezerw g o tó w k o w y ch na
poziom ie 5% w kładów , ale klienci
: zw iększają swe zasoby g o tó w k o w e
d o p o zio m u 30% w kład ó w w b a n ­
kach . O blicz now ą w arto ść m n o ż­
n ika kreacji pieniądza,
f J a k a ilość pieniądza zapew ni teraz
rów now agę?
309 P ie n ią d z i w sp ó łcz e sn y system bankow y
g Czy p rz e p ro w a d z o n a a n a liz a p o m a ­ c K ied y b a n k m ó g łb y zd ecy d o w ać się
ga w zro zu m ien iu p ro b lem u w yboru n a u trzy m y w a n ie wyższej "od m in i­
m aln ej (w ym aganej przez bank ce n t­
m etod i narzędzi, za p o m o c ą k tó ry ch
w ładze m o n e ta rn e m o g ą w pływ ać n a raln y ) sto p y rezerw' gotów kow ych?
ro zm iary p o d aży p ien iąd za?
6__ 8
W tablicy 23.2 p rze d staw io n o pozycje K tó ra z n astęp u jący ch pozycji będzie
w chodzące w skład ak ty w ó w i p asy - tra k to w a n a ja k o sk ła d n ik aktyw ów
(w ierzytelność) k lie n ta w obec b an k u
kom ercyjnego?
T abtica 23.2. P o z y c je b ila n s« banków a W k ład b an k o w y w Formie ra c h u n k u
kom ercyjnych w W ie lk iej B ry ta n ii
bieżącego.
(w m a r c u '1993 r.)
!? D e p o z y t specjalny w b a n k u c e n tra l­
in ld Si nym .
c W eksle h an d lo w e trzy m an e przez
W k ła d y a vistn w tu n la c h 190,9
Z a so b y g o tó w k i w ru n ia c h 4,4 b a n k jako sk ład n ik rezerw.
C e rty fik a ty d e p o z y to w e 53,0 «1 W k ład y b a n k u k o m ercy jn eg o w b a n ­
K re d y ty k ró tk o te r m in o w e 150,5
P a p ie ry w a rto ś c io w e 41,7
k u cen traln y m ,
c K re d y t w ra c h u n k u bieżącym ,
W k ła d y w in n y c h w a lu ta c h 746,7
P ożyczki ś re d n io - i d łu g o te rm in o w e 380,7 i K re d y ty u d zielone przez b a n k w d o ­
P o z o sta łe a k ty w a 29,9 larach am ery k ań sk ich .
W eksle 10,5
W k ła d y te rm in o w e w lu n ta eh 2.85,0
9 .
P o z o stałe z o b o w ią z a n ia 134,7
792,6 T a b lic a 23.3 zaw iera w y b ran e d an e na
P ożyczki w in n y c h w a lu ta c h
te m at n ie k tó ry ch sk ła d n ik ó w ag reg a­
Źródło: ..Bank oí' England Q uarterly Biulr.lin", sierpień
tów pieniężnych w W ielkiej B rytanii,
1993.
wów b rytyjskich b a n k ó w w czerw cu T a b lic a 23.3. W y b ra n e sk ła d n ik i podaży p ieniądza
1993 r. K o rz y sta ją c z d an y c h , sp o rzą d ź w W ielkiej B ry ta n ii w czerw cu 1993 r.
bilans tych b an k ó w . m Id Si
W k ła d y h u rto w e i4!!,ł
B a n k n o ty i b ilo n w o b iegu
7__ 19,7
p o z a B an k ie m A nglii
Z ałóżm y, że b a n k i ro z ra c h u n k o w e G o tó w k a , w o b iegu 16,5
(clearingow e) u trzy m u ją m in im a ln ą W k ła d y d e ta lic z n e w b a n k a c h 173,1
U d z iały i w k ła d y d e ta lic z n e
stopę rezerw g o tó w k o w y ch n a p o zio ­ w to w a rz y stw a c h b u d o w la n y c h 194,7
mie 12,5% . D e p o z y ty b a n k ó w k o m e rc y jn y c h
n Jeżeli w jednym z b an k ó w zostaje w B a n k u A nglii 'h ł
złożony w kład g o tó w k o w y w w yso­
Źródło: ,,1’unk o t iuądaud Q uarterly Bułłclii ", sierpień
kości 1()()()£, to n a ja k ą sum ę b an k 1993.
ten będzie n ió g t o tw o rzy ć d o d a tk o ­
we w kłady dla klientów ?
w edług sta n u n a k o n iec czerw ca 1993 r.
1) J a k zm ieniłaby się sy tu acja, gdyby
N a p o d staw ie tych d an y c h oblicz w iel­
stopa, rezerw g o tó w k o w y ch w ynosiła
k ość ag reg ató w MO, M 2 i 374.
tylko 10% ?
310 Rozdział 23
ilL
O ceń stopień płynności i p ra w d o p o ­
d o b n ą zysk o w n o ść k ażd eg o z p o n iż­
szych ak ty w ó w finansow ych,
a G o tó w k a ,
b A kcje,
e O bligacje.
<1 W eksle.
e O bligacje w ieczyste.
Tak/Nic
1. ________ Psie zęby pełniły niegdyś
funkcję p ie n iąd za n a W yspach A d ­
m iralicji.
2 . ________ W y m ian a w gosp o d arce
bezpieniężnej jest: k o szto w n a.
3. __ ; P ien iąd ze trzy m an e na
ra c h u n k a c h bieżących są praw nym
śro d k iem płatniczym .
4. ...___ ___ P a n ik a finansow a jest
w dzisiejszych czasach zjaw iskiem
rzadkim w W ielkiej B rytanii ze
w zględu na d ziała ln o ść b a n k u cen­
traln eg o (B an k u A nglii).
5 . ________ G d y b y złotnicy trzym ali
się zasady, żc w szystkie tran sa k cje
muszą, m ieć pełne p okrycie w złocie
trzy m an y m w sk a rb c a c h , to ich
d ziała ln o ść nie m o g łab y sp o w o d o ­
wać w zro stu p o d aży pieniądza.
6 . ________ B anki są jedynym i p o ­
st ec 1n i kam i fi n an so wy m i.
7. _______... System ro z ra c h u n k o w y
(clearingow y) je st jednym ze s p o ­
so b ó w o b n iżen ia k osztów tran sa k ­
cyjnych.
8 - ________ Im w yższa je st płynność
jak ieg o ś aktyw u, tym w yższa jego
zyskow ność.
9. _ W spółczesny system ban ­
kow y o p a rty n a u trzy m y w an iu czę­
ściow ych rezerw gotó w k o w y ch jest
in teg raln y m elem entem procesu
kreacji pieniądza.
10 . ________ B aza m o n e ta rn a to sum a
b a n k n o tó w i b ilonu w obiegu w se­
k t o rze pozab an ko w y m .
1 1. ________ łm więcej gotów ki p rag ­
nie u trzy m y w ać se k to r p o zab an k o -
wy, tym w iększa jest p o d a ż pienią­
dza.
12 . ________ W k ład y g ro m ad zo n e
w brytyjskich to w arzy stw ach bu­
d o w lan y ch m a ją ta k w y so k ą płyn­
ność, żc należałoby je w łączyć do
definicji pieniądza.
Problemy do przemyślenia
J___
O m ów przyczyny, d la k tó ry ch ludzie
w olą niekiedy trzy m ać g o tó w k ę i nie
in w estu ją sw oich zaso b ó w finansow ych
tak , ab y przynosiły zyski.
2__
Ja k n a w ielkość p odaży pieniądza
w płynie rozszerzenie zakresu w ykorzy­
sta n ia k a rt kredytow ych?
ą]1 P ie n ią d z i w sp ó łc z e sn y sy ste m b a n k o w y
Odpowiedzi i kom entarze
Pojęcia i definicje
6 11 (b)
(s)
7 12 (e)
(0
8 13 (c)
(P)
9 14
(h) (0
10 (n) 15 (E)
Zadania
1__
a Celem z a d a n ia je st w y k azan ie n ie­
efektyw ności g o sp o d a rk i bezpienięż-
nej. C o p raw d a, w n aszym p rz y k ła ­
dzie m ożliw e je st d o k o n a n ie całego
ciągu tran sa k cji: n p . A licja d o k o n u je
w ym iany z H en ry k ie m ; D an ie l w y­
m ien ia się z E w ą, a n astęp n ie z C eli­
ną; Błażej w ym ienia się z G ra ży n ą ;
C elina — z F ra n cisz k ie m , a później
z B łażejem . P o w o d zen ie całego ciągu
tych operacji zależy je d n a k od tego,
czy uczestnicy w y m ian y są w stanie
uzgodnić o d p o w ied n ie p ro p o rc je w y­
m ienne (ilości), a ta k że od ich zd o l­
ności d o u sta le n ia w łaściw ej sek w en ­
cji tran sa k cji. Z au w ażcie, że b ie d n a
C elina, zanim o stateczn ie zd obędzie
u p rag n io n e orzech y k o k o so w e, staje
się przejściow o p o sia d a c z k ą p ącz­
ków , fig i dżem u z czarnej porzeczki!
b N aw et w tym p ro sty m świecie,
w k tó ry m w ystępuje ty lk o osiem
osó b o n ie sk o m p lik o w an y ch p o trz e ­
bach, korzyści z w prow adzenia, pie­
n ią d z a ja k o śro d k a w ym iany są w i­
do czn e ja k n a d ło n i; zauw ażm y też,
16 (k) że w p ro w ad zen ie p ien iąd za ro zw ią­
17 (i) zuje rów nocześnie — p o p rzez ceny —
18 (m) p ro b lem ilości to w aró w , to je st p ro b ­
19 0) lem z ró w n an ia p o p y tu i podaży.
20 (o)
2__
a Z ło to , k ru szec m ający zasto so w an ie
w p ro d u k cji, je st p rzy k ład em p ien ią­
d z a to w aro w eg o , k tó ry w przeszłości
był pow szechnie akceptow anym śro d ­
kiem w ym iany,
b M o n e ta o n o m in ale 1 £ jest p ra ­
w nym śro d k iem płatn iczy m i p ien ią­
dzem sym bolicznym ; w arto ść sam e­
go m e talu , z k tó reg o z o stała w y­
tw o rzo n a , i k o szt jej p ro d u k cji są
niższe niż 1 £.
c P ap iero sy w y k o rzy sty w an o niekiedy
ja k o p ien iąd z to w aro w y , np. w o b o ­
zach jenieckich w czasie II w ojny
św iatow ej (zob. p o d ro zd z iał 23.1
p o d ręczn ik a). W n o rm aln y ch w a ru n ­
k ach nie m a ją o ne je d n a k sta tu su
p ien iąd za,
d C zek je st p rzy k ład em p ien iąd za bez­
g o tó w k o w eg o , a tak że pieniądza
sym bolicznego,
e W n o rm aln y ch w a ru n k a c h benzyny
nie m o ż n a u zn a ć za pieniądz, ch o ć
w w y jątk o w y ch sy tu acjach (np. defi­
cy t paliw lu b h ip e rin llac ja ) m oże o n a
przejściow o pełnić jeg o funkcje.
„T h e T im e s” z 11 g ru d n ia 1981 r.
312 R o z d z ia ł 23
d o n ió sł, iż w n ie k tó ry ch m ia sta ch
w A rg en ty n ie — w zw iązku z b ard zo
w ysoką inflacją o b n iż a ją c ą siłę n a ­
byw czą p ie n iąd z a — m a n d a ty za
niep raw id ło w e p a rk o w a n ie m o ż n a
było płacić w yłącznie za p o m o c ą
benzyny.
f A p a ra t fo to g ra ficz n y p rzyjm ow any
na w ym ianę przy z a k u p ie now ego nie
jest pieniądzem . N ic spełn ia on w a ­
ru n k u pow szechnej akceptacji
i przedstaw ia w a rto ść tylko w tej
k o n k re tn e j tran sa k cji.
g W kład w to w arzy stw ie b u d o w lan y m
to <7 «a.v/-picniądz: m o ż n a go sto su n ­
kow o łatw o w ycofać i zam ienić n a
g otów kę, lecz nie m o że służyć bezpo­
śred n io ja k o ś ro d e k zapłaty.
h W ym ienione to w ary nie są p ie n ią ­
d zem , je d n a k w n ie k tó ry ch szczegól­
T ablica A 2 3 .1 . B ilans banku kom ercyjnego (m in £)
S to p a
P asy w a A k ty w a
g o tó w k a /w k ła d y
W k ła d y 200 G o tó w k a 20
K re d y ty 180
200 10%
---
nych sy tu acjach m o g ą pełnić jego
, funkcję - zob . np. h isto rię p io se n ­
k ark i, p an n y Z elie, p rze d staw io n ą
w ram ce 23.1 w podręczn ik u .
3___
a K lienci d y sp o n u ją te ra z g o tó w k ą na
sum ę 20 m in £, a więc w iększą niż
zam ierzo n e 10 m in £. W tej sytuacji
złożą oni d o d a tk o w e 10 m in £
w b an k u kom ercyjnym .
h W ak ty w a ch b an k u je st obecnie
2.0 m in £ gotó w k i i 90 m in £ udzielo­
nych k red y tó w . R elacja gotów ki do
w kład ó w w zrosła więc d o poziom u
2 0 : 110 = 18,2% .
c B ank rozszerzy swą. d ziałaln o ść kre­
d y to w ą 4 tak , aby obniżyć sto p ę re­
zerw g otów kow ych d o zam ierzonej
w ysokości 10% .
(1 K lienci b an k u otrzym ali te ra z d o d a t­
ków,ą pożyczkę na sum ę 9 m in £,
w zw iązku z czym ich zasoby go­
tów ki zw iększyły się d o 19 m in £.
e D o d a tk o w e 9 m in £ ostatecznie
w płynie z p o w ro tem d o b an k u ,
f S to p a rezerw g o tó w k o w y ch b an ­
k u w zrośnie, tym razem do poziom u
2 0 :1 1 9 = 16,8% , co skłoni b an k do
udzielenia dalszych k redytów ,
g R ów n o w ag a zo stan ie p rzy w ró co n a
w sytuacji ukazanej w tablicy
A 23 .1 5.
Z a s o b y g o tó w k i Podaż
u k lie n tó w p ie n ią d z a
10 210
■' D o o b słu g i w k ła d ó w k lie n tó w , w y n o sz ą c y ch
110 m in I , w y starcz y re z erw a g o tó w k o w a w w y­
s o k o śc i 11 m in £ (1 0 % ). R esz tę g o tó w k i, czyli
9 m in £, b a n k p rz e z n a c z y na d o d a tk o w e k re d y ty
(pr zyp. Z . M . ) .
5 Z a s o b y g o tó w k i u k lie n tó w u k s z ta łtu ją się
o s ta te c z n ie z g o d n ie z zało że n ie m n a p o z io ­
m ie 10 m in £, a c ały n a d m ia r g o tó w k i w kw ocie
10 m in £ p o w ró c i d o b a n k u . B an k d o s to s u je
w ie lk o ść u d z ie lo n y ch k re d y tó w d o p o s ia d a n y c h
re z erw g o tó w k o w y c h zg o d n ie z p o ż ą d a n ą s to p ą
1 0 % . P rzy re z e rw a c h w y n o sz ą c y ch 20 m in £ s u ­
m a k re d y tó w z o sta n ie z w ię k sz o n a d o 180 m in £,
a s u m a w k ła d ó w z a p isa n y c h n a ra c h u n k a c h
k lie n tó w w z ro śn ie d o 200 m in £. W p o ró w n a n iu
z sy tu ac ją w yjściow ą w lclady w zrosły o 100 m in £:
3 (3 P ie n ią d z i w sp ó łcz e sn y sy ste m b a n k o w y
li Ogólna, p o d a ż p ie n iąd z a to zasoby
pieniądza g o tó w k o w eg o i b ezg o tó w ­
kow ego (g o tó w k a w o biegu o raz
w kłady na. ra c h u n k a c h b an k o w y ch ).
Za. każd y m razem , gdy b a n k udziela
kolejnych poży czek sw ym k lien to m ,
p o d aż p ie n iąd za zw iększa się o sum ę
udzielonych k red y tó w . W p ro w ad ze­
nie d o obiegu d o d atk o w y c h 10 m in £
pow oduje o stateczn ie w zro st p o d aży
pieniądza o 100 m in £ w now ym
punkcie ró w n o w a g i.
4 m ocy.
Cecha a nie je st n ieo d zo w n y m w a ru n ­
kiem. O d chw ili, k iedy złotnicy zaczęli
udzielać pożyczek sw ym k lie n to m , w a­
runek pełnego (1 0 0 -p ro ccn to w eg o ) p o ­
krycia p ien iąd za zło tem p rzech o w y w a­
nym w sk a rb c u zo stał ro zlu źn io n y .
K iedy W ielk a B ry ta n ia zn io sła system
w aluty złotej, n aw et b ęd ą c a praw n y m
środkiem płatniczym w a lu ta k rajo w a
nie miała, ju ż pełnego p o k ry cia w rezer­
wach złota.
C echa I) nie je st ró w n ież w aru n k iem
koniecznym ; czeki są. p o w szechnie a k ­
ceptow ane ja k o ś ro d e k za p ła ty , choć
nic m a ją sta tu su p raw n eg o środka, p ła t­
niczego.
Isto tn e są natom iast, w aru n k i c i d.
N ajw ażniejsza w definicji p ien iąd za jest
funkcja ś ro d k a w ym iany. Jeżeli ja k iś
rodzaj ak ty w ó w fin an so w y ch nie bę­
dzie m iał w artości w przyszłych tr a n s ­
akcjach, to nie będzie ak cep to w an y
jak o śro d ek w ym iany.
o 10 m in £ z ty tu łu d o d a tk o w y c h w p ła t w n ie sio ­
nych p rz e z sam y c h k lien tó w ' i o 90 m in £ z ty ­
tułu u d z ie lo n y c h p rz e z b a n k n o w y c h k re d y tó w .
O gólna p o d a ż p ie n ią d z a w o b ie g u w z ra sta d o
210 m in £, z c ze g o 10 m in £ to p ie n ią d z
g o tó w k o w y u klientów ', a 200 m in £ - p ie n ią d z
be zg o tó w k o w y w p o s ta c i w k ła d ó w b a n k o w y c h
{przyp. Z . M . ) .
5
a M n o ż n ik k reacji p ie n iąd za jest. ró w ­
ny (cv -[- l ) : ( t ';, + <:>,), gdzie: r.y sto ­
su n ek g o tó w k i do w kład ó w w sek­
to rze p o za b an k o w y m , a. c.h -— sto su ­
nek gotów ki do w kład ó w w b a n ­
kach. W naszym przy k ład zie m arny:
0 ,2 5 + 1 _ 1,25 ^
0,25 + 0,05 ~~ 0,3
c -|- .1
» Mi = - ~ p - - / - / = 4,17 • 1.2 - 50,04.
c(, -|- ch
gdzie H — zasó b p ie n iąd z a wielkiej
e 1 ,2 5 :0 ,2 9 = 4,31.
d 4,31 • 12 = 51,72.
e 1 ,3 0 :0 ,3 5 = 3,71.
f 3,71 ■12 = 44,52.
g Z a ró w n o c , ja k i r.h o d d ziału ją na
w ielkość p odaży p ien iąd za. Probierń
sp ro w a d z a się d o tego, czy za p o m o ­
cą narzędzi p o lity k i pieniężnej m o ż ­
n a w pływ ać n a k sz tałto w an ie się
tych w spółczynników . A ltern aty w ą
jest o d d ziały w an ie n a sarn zasób pie­
niądza wielkiej m ocy. P ro b lem m e­
tod k o n tro li p o d aży p ie n iąd za jest
przedm iotem , ro zw aż ań w ro zd zia­
le 24,
.
Z o b . tablicę A 23.2.
7 ..
a 7000 £.
it 9000 £,
c W ro zd ziale 24 d ow iem y się, że sto p a
rezerw g o tó w k o w y ch je st jednym
7. możliw ych' n arzędzi oddziaływ ania
w ładzy m o n e ta rn e j na decyzje b a n ­
ków , ch o ć w W ielkiej B rytanii n a
p o cz ątk u la t dziew ięćdziesiątych nic
było o n o sto so w an e. W o k resach
silnej regulacji działaln o ści bankow ej
ban k i utrzym yw ały zw ykle n a d m ie r­
314 R o z d z ia ł 23
T a b ü c a A 2 3 .2 . B ilan s banków kom ercyjnych w W ielkiej B ry la m i (w czerwcu 1993 r.)
A k ly w a m ld £
W a lu ta k ra jo w a :
G o tó w k a 4,4
W ek sle 10,5
150,5
K re d y ty k ró tk o te r m in o w e
P o ży czk i d łu g o te rm in o w e 380,7
P a p ie ry w a rto ś c io w e 41,7
K re d y ty w in n y c h w a lu ta c h 792,6
P o z o s ta łe a k ty w a 29,9
A k ly w a o g ó łe m 1 410,3
ne rezerw y. P rz y cz y n ą ta k ich za ch o ­
w ań m ogła być o b a w a przed k o n ie­
cznością za ciąg a n ia zb y t d ro g ich k re ­
d y tó w w b an k u cen traln y m (o p ro ­
c e n to w an y c h n a „ k a rn y m ” po zio ­
m ie) w p rzy p a d k u z a g ro żen ia pły n ­
ności. M o g ła też. o n a w ynikać z n i­
skiego k osztu altern aty w n e g o u trz y ­
m yw ania d o d a tk o w y c h rezerw — np.
w sytuacji, kiedy część o b o w ią z k o ­
wych rezerw banki m ogły u trzy m y ­
w ać w p ostaci ak ty w ó w p rzy n o sz ą­
cych d o ch ó d .
8__
51.
I)
Szeroki) bazę m o n e ta rn ą (A/O) d efin iu ­
je się jako sum ę gotów ki (b a n k n o tó w
i bilonu) w obiegu p o za bankiem cen­
tralnym (19,7 m ld) o ra z w kładów o p e­
racyjnych b an k ó w w b an k u centralnym
(0,1 m ld); stąd MO = 19,7 m ld +
-I- 0,1 mld — 19,8 m ld £.
P ocząw szy od 1992 r. ag re g at M 2
obejm uje g o tów kę w obiegu o raz w k ła­
dy d etaliczn e w chodzące w skład A/4;
tw órz;) go więc: g o tó w k a w obiegu
p o za b an k o w y m (16,5 m ld), w kłady
d etaliczn e w bankach ko m ercy j­
nych (173,1 m ld) o ra z w kłady i u d zia­
ły w to w arz y stw ac h bud o w lan y ch
P asyw a
W a lu ta k ra jo w a ;
W k ła d y a vista
W k ła d y te rm in o w e
C e rty fik a ty d e p o z y to w e
W k ła d y w in n y c h w a lu ta c h
P o z o s ta łe p a sy w a
P a sy w a ogółem
(194,7 m ld); zatem M 2 = 16,5 m ld +
-I-173,1 m ld - |- 194,7 m ld = 3 8 4 ,3 mld £.
M 4 to M 2 pow iększony o w kłady
hurtow e: M 4 = 384,3 mld + 148,1 mld =
= 532,4 m ld £.
li...
si G o tó w k a je st zdecydow anie n ajb ar­
dziej płynnym rodzajem aktyw ów ,
iecz nie przynosi d o ch o d u (zysku),
b A kcje (udziały) zap ew n iają dochód
w p o staci d y w idend, ale nic są zbyt
płynne, a p o n a d to o b ciążo n e wyso­
kim ryzykiem — jeżeli przedsiębior­
stw o zb a n k ru tu je, to jego akcje stają
się bezw artościow e,
c O bligacje są długoterm inow ym
sk ład n ik iem akty w ó w finansow ych
p rzynoszącym d o ch ó d (o p ro c en to ­
w anie lub prem ia) i stw ąrzającym
m ożliw ość osiągnięcia zysku k ap ita­
łow ego (b ąd ź straty ) w przypadku
zm ian cen obligacji. Są on e p o te n ­
cjalnie płynne, ale jed n o cześn ie o b a r­
czone n iepew nością co d o przyszłej
w artości. O bligacje są w ykupyw ane
przez em ite n ta w ok reślo n y m m o ­
m encie w przyszłości,
d W eksle są rodzajem k ró tk o te rm in o ­
w ych akty w ó w finansow ych o k ró t­
szym niż. ro k okresie w y k u p u (wy­
m ag aln o ści). M a ją w ysoką płynność
i zap ew n iają przyzw oity d o ch ó d .
3X 5 P ieniądz i w sp ó łc z e sn y sy ste m b a n k o w y
e Obligacje bez o k reślo n e g o term in u
wymagalności (w ieczyste) n ie p o d le ­
m ld £ gają nigdy w y k u p o w i p rzez p ie rw o t­
nego em itenta. N a le ż ą d o tru d n ie j
190,9 zbyw alnych ak ty w ó w .
285,0
53,0
Więcej in fo rm acji n a te m a t tych a k ­
tywów fin an so w y ch m o ż n a znaleźć
746,7 w ram ce 23.2 w p o d ręc zn ik u .
134,7
1 4103
Tak / Nie
1. T a k (zob. w p ro w ad zen ie d o ro z ­
działu 23 p o d ręc zn ik a ).
2. T ak (zob. p o d ro z d z ia ł 23.1 p o d ­
ręcznika).
3. Nie. P raw n y m śro d k iem p ła tn i­
czym są ty lk o b a n k n o ty i bilon;
śro d k i zg ro m a d zo n e n a ra c h u n ­
kach bieżących (rozliczeniow ych)
w b an k u to p ien iąd z b ez g o tó w k o ­
wy (w kładow y). S klepy nie są p r a ­
wnie zo b o w ią za n e d o p rzy jm o ­
w ania za p ła ty w fo rm ie czeków
w ystaw ianych w ciężar tych r a ­
chunków .
4. T uk (zob. p o d ro z d z ia ł 23.2 p o d ­
ręcznika).
5. T ak . Z ło tn icy m o g li d o k o n y w ać
kreacji d o d a tk o w e g o p ie n iąd za tyl­
ko w tedy, kied y u trzym yw ali sto p ę
rezerw n a p o zio m ie niższym od
100% .
6. Nie. Jest: wiele in n y c h instytucji
finansow ych, ta k ich ja k firm y
ubezpieczeniow e, fu n d u sze em ery ­
talne i to w arz y stw a b u d o w lan e,
któ re przyjm uj;) w k ład y (p ien ią­
dze) w celu p o n o w n eg o w p ro w a ­
dzenia ich d o o biegu w form ie
pożyczek (zob. p o d ro z d z ia ł 23.3
p o d ręczn ik a).
7. T ak .
8. N ie. Z a sa d ą jest, że w yższy zysk
m usi zre k o m p en so w a ć niższą p ły n ­
ność.
9. T a k (zob. p o d ro zd ział 23.4 p o d ­
ręcznika).
10. N ie. B aza m o n e ta rn a obejm uje
także g o tó w k ę p o sia d a n ą przez
b an k i (zob. p o d ro zd z iał 23.5 p o d ­
ręcznika).
11. N ie. A n aliza czy n n ik ó w o k reśla ją­
cych w ysokość m n o ż n ik a kreacji
p ien iąd za w skazuje, że p raw d ziw a
je st zależność o d w ro tn a.
12. W zasadzie ta k , ale zależy to częś­
ciow o od tego, czy przyjm iem y
węższą czy szerszą definicję p ien ią­
dza. D efin icja p ie n iąd za w w ąskim
zn aczeniu nie obejm ie w kładów
w to w arzy stw ach b u dow lanych,
g dyż nie są on e bardziej płynne niż
w kłady term in o w e w b an k ach .
W k ład y w to w arzy stw ach b u d o w ­
lanych m ieszczą się n a to m ia st
w szerszych defin icjach pieniądza;
są n p. sk ład n ik iem ag reg ató w M 2
i A/4 (zob. p o d ro zd z iał 23.6 p o d ­
ręcznika).
Problemy do przemyślenia
1__
D o ty ch czas o m aw ialiśm y głów nie p r o ­
blem p o d aży p ie n iąd za. P y tan ie d o ty ­
czy n a to m ia st p o p y tu n a pieniądz. Jest
to b ard z o isto tn e zag ad n ien ie, k tórym
zajm iem y się w n astęp n y m rozdziale.
2__
W ja k i sp o só b upow szechnienie k a rt
k red y to w y ch w płynie n a p o p y t lu d n o ­
ści n a gotów kę? P rzy p u śćm y , że d u ża
liczba kierow ców zaczyna płacić za
benzynę za p o m o c ą k a r t kredytow ych;
ja k w płynie to n a ich zap o trze b o w a n ie
n a g o tów kę, n a w ysokość m n o ż n ik a
kreacji p ie n iąd za o raz n a p o d a ż p ienią­
dza? N ie k tó re asp ek ty tego p ro b lem u
zostały k ró tk o o m ó w io n e w p o d ro z­
dziale 23.5 p o d ręczn ik a.

Rozdział 2 4
Bank centralny I system pieniężny
W ro zd z iale tym rozw ażym y jeden
z najw ażniejszych p ro b lem ó w polityki
g ospodarczej la t dziew ięćdziesiątych:
w ybór m e to d i n arzędzi k o n tro li p o d a ­
ży pieniądza.. O m ów im y rolę b an k u
ce n traln eg o , czynniki k sz tałtu jąc e p o ­
pyt na pien iąd z o ra z m ech an izm o sią­
g an ia ró w n o w ag i n a ry n k u pieniężnym .
P o d d am y tak że ocenie polity k ę pie­
niężną w W ielkiej B ry tan ii w o sta tn ic h
latach , zw rac ają c uw agę n a n ie k tó re jej
d ylem aty.
Bank A nglii sp ełn ia dw ie p o d sta w o ­
we funkcje, k tó ry c h isto tę odzw iercie­
d lają nazw y dw ó ch jeg o d e p a rta m e n ­
tów : em isyjnego i bank o w eg o . P ierw ­
szy zajm uje się em isją b a n k n o tó w i bi­
lonu, k tó re z o sta ją n astę p n ie w p ro w a­
d zo n e d o obiegu z a pośrednictw em
operacji otwartego rynku, czyli z a k u ­
pów p ap ieró w sk a rb o w y ch . D rugi w y­
s tę p u je w roli b a n k ie ra b an k ó w k o m e r­
cyjnych i p ań stw a. S zczególną w łaś­
ciw ością b an k u c e n traln e g o je st m o ż ­
liw ość zaciąg an ia przezeń zo b o w iązań
w n ie o g ran iczo n y ch ro zm iarac h , bez
obaw y b a n k ru c tw a — jeśli tylko wy­
m agają tego okoliczności. Inaczej było
w czasach, gdy obow iązy w ał .standard
złota: w szystkie z o b o w ią z a n ia (pasyw a)
tw o rzo n e p rzez b a n k m u siały m ieć peł­
ne p okrycie w zlocie.
Bank ce n traln y jest. ró w n ież o d p o ­
w iedzialny za p ro w a d ze n ie bieżącej p o ­
lityki pieniężnej. Istn ieją trzy główne
sposo b y , za p o m o c ą k tó ry ch bank
ce n traln y o d d ziału je n a w ielkość p o d a­
ży p ien iąd za. Po pierw sze, m o że n ało ­
żyć w ym óg u trzy m y w an ia rezerw obo­
wiązkowych. O zn acza to , że b an k i k o ­
m ercy jn e (a. także inne instytucje fin an ­
sow e) muszą, utrzy m y w ać o k reślo n ą
m in im a ln ą sto p ę rezerw w p o staci go­
tów k i lub innych p łynnych aktyw ów .
W ym óg ten zm usza banki d o u trzym y­
wania. większej ilości g o tó w k i, o g ran i­
czając skalę kreacji p ien iąd za k red y to ­
w ego, o b n iż a w ysokość m n o ż n ik a kre­
acji pieniądza, a tym sam ym — rozm ia­
ry p o d aży p ien iąd za, przy d an y m zaso ­
bie p ien iąd za wielkiej m ocy. W W iel­
kiej B rytanii w ym óg u trzym yw ania
przez banici k o m ercyjne m in im aln ej re­
zerw y p ły n n y ch akty w ó w p ró b o w an o
w przeszłości w zm ocnić obow iązkiem
utrzy m y w an ia określonej części za so ­
bów gotó w k o w y ch w p o staci tzw. de­
pozytów specjalnych. N arzędzie to o k a ­
zało się jed n ak m a ło skuteczne w h a ­
m o w an iu ekspansji kredytow ej, p o n ie­
w aż ban k i ko m ercy jn e — ch cąc udzie­
lić więcej k red y tó w — po p ro stu s ta ra ­
ły się przyciągnąć więcej w kładów .
D rugim narzędziem o d d ziały w an ia
n a sk alę operacji k red y to w y ch ban k ó w
je st stopa dyskontowa, tj. sto p a p ro ce n ­
to w a sto s o w a n a przez b an k cen traln y
przy u dzielaniu pożyczek b an k o m ko-
3 )7 B an k c e n tra ln y i sy ste m p ie n ię żn y
inercyjnym (w W ielkiej B ry tan ii sto p a
tu jest n az y w an a m inim alną, sto p ą p o ­
życzkową). W ielkość rezerw u trzy m y ­
wanych p rzez b an k i k sz tałtu je się za­
zwyczaj pow yżej p o zio m u o k reślo n eg o
przez o b o w iązu jące przepisy. R o z m ia ­
ry nadw yżki rezerw p o n a d poziom m i­
nimalny zależą od ró żn icy m iędzy ry n ­
kową. stopą, p ro c e n to w ą o d k red y tó w
a stopą, dyskontow ą,. P o d n o sz ą c sto p ę
d y sk o n to w ą d o w ysokiego, k arn eg o
poziom u, bank. ce n traln y m o że skłonić
banki k o m ercy jn e d o utrzym yw ania,
większej n adw yżki rezerw i tym sam ym
obniżyć tem p o k reacji pien iąd za.
O ba m ech an izm y d z ia ła ją za p o śre d ­
nictwem m n o ż n ik a kreacji p ien iąd za.
Trzecią m e to d ą k o n tro li p o d aż y pie­
niądza jest o d d ziały w a n ie b a n k u cen ­
tralnego n a zasó b p ie n iąd za g o tó w k o ­
wego (p ien iąd za w ielkiej m ocy) przez
operacje o tw arte g o ry n k u .
Bank ce n traln y — w swej funkcji
bankiera, całego sy stem u b an k o w eg o
działa ja k o o sta tn ia in stan cja k red y to ­
wa. Jak. wiem y z, p o p rze d n ieg o r o z ­
działu, z a u fan ie d o system u b an k o w e­
go jest b ard z o isto tn y m czynnikiem
pozw alającym u n ik n ą ć g ro źb y p an ik i
finansow ej. Instytucja, o statn iej in s ta n ­
cji kredytow ej g w a ra n tu je m ożliw ość
finansow ego w sparcia, b an k ó w z n a jd u ­
jących się w rzeczyw istej p o trzeb ie, a to
w zm acnia za u fan ie d o całego systemu..
Bank A nglii od czasu kryzysu, b a n ­
kow ego w latach 1 9 7 3 -1 9 7 4 , kiedy to
k o nieczna stała się jego in terw en cja na
znaczną skalę, s ta ra się nie d o p u sz cz ać
do ro zszerzan ia d ziałaln o ści k re d y to ­
wej w celach sp ek u lacy jn y cli. Z kolei
w ro k u 1991 B ank A nglii o dm ów ił
udzielenia g w aran cji po zw alający ch
u rato w ać przed u p ad ło ścią b an k
BCC1; w k ró tce m u siał jednak, p o d ją ć
„o p erację ratu n k ó w ;)” , aby zap o b iec
kryzysow i grożącem u, całem u sy stem o ­
wi ban k o w em u .
T eg o ro d z a ju interw encja państw a,
n a ry n k a c h finansow ych m o że być
u sp raw ied liw io n a w ystępow aniem d u ­
żych ujem nych efektów zew nętrznych;
w raz z n ią je d n a k p o jaw ia się także
p ro b lem ryzyka, m o raln eg o .
B ank ce n traln y , sp ełn iając funkcję
b an k u p ań stw a, m usi zap ew n ić m o ż­
liw ość fin an so w a n ia w y d atk ó w bu d że­
tu p ań stw a w ów czas, gdy w ystępuje
deficyt bu d żeto w y . P o te c b y pożyczko­
we se k to ra pAPc* nem; (inaczej: deficyt
sek to ra pubUm n ąm , su m a deficytu b u ­
dżetu ce n traln eg o i b u d żetó w teren o ­
wych o ra z d eficytu w gałęziach zna-
cjo n alizo w an y ch — przyp. ilum.) m o ż ­
na. sfin an so w ać albo przez operacje
o tw arteg o ry n k u , czyli zaciąg an ie p o ­
życzek u ludności i p rzed sięb io rstw za
pośrednictw em sp rzed aży b o n ó w sk a r­
bow ych i obligacji, a lb o przez d ru k
pieniędzy, tj. sp rzed aż b an k o w i c e n tra l­
nem u w yem ito w an y ch przez rząd p a ­
pierów w arto ścio w y ch w zam ian za.
gotów kę. O p eracje te w pływ ają na
w ielkość zaso b u pien iąd za wielkiej m o ­
cy, a. tym sranym — przy d an y m m n o ż ­
n ik u pieniężnym — na p o d aż p ien ią­
dza. Bank. ce n traln y je st p o n a d to o d ­
pow iedzialny za zarządzanie długiem
piisbHcziayni, tzn.. za. em isję now ych p a ­
pierów skarbow ych, w celu w ykupu
wcześniej w yem itow anych. Z a rz ą d z a ­
nie długiem w ym aga też pod jęcia decy­
zji co d o długości o k resu wykupu,
i o p ro ce n to w an ia nnw w fi <misji.
D o ty ch czas .nasz; m i/w , i a d o ty ­
czyły w yłącznie p o d a /y p a i *''za. .Za­
gadnieniem ró w n ie isto tn y m je st ¡popyt
aa piieaihyik. N ajw ażniejsze m otyw y
utrzym yw ania, przez p o d m io ty g o sp o ­
d arcze pieniądza, w iążą się z jego d w ie­
m a głów nym i funkcjam i: środka, wy­
m ia n y i śro d k a p rzech o w y w an ia w a rto ­
ści. Z ałó żm y dla u p roszczenia, że ist­
nieją tylko d w a ro d za je aktyw ów (pie­
niądz i obligacje), a decyzje jednoslck
318 R o z d z ia ł 24
g osp o d arczy ch sp ro w a d z a ją się d o ro z ­
d zielenia sw ego m a ją tk u m iędzy te d w a
ak ty w a. P rz y jm u ją c, iż, obligacje p rzy ­
n oszą d o c h ó d , a pien iąd z — nie, k lu ­
czow ym czynnikiem w pływ ającym n a
tę decyzję będzie k oszt alternatyw ny
trzym ania pieniądza.
M otyw tran sak cy jn y utrzy m y w an ia
pien iąd za w y n ik a z n ie d o sk o n ałej syn­
chronizacji d o ch o d ó w i w y d atk ó w
w czasie. L u d zie o trzy m u ją d o ch o d y n a
ogól w reg u la rn y c h o d stę p ac h czasu,
tran sa k cji n a to m ia st d o k o n u ją zazw y­
czaj n ieregularnie. W ielkość p o sia d a ­
nego zaso b u p ie n iąd z a w ujęciu n o m i­
nalnym je s t Funkcją po zio m u cen.
O znacza to, iż p o p y t n a pien iąd z je st
zw iązany z jego silą nabyw czą (tj. ilo­
ścią d ó b r i usług, jakie m o ż n a za niego
nabyć). W zw iązku z tym bardziej
celow e jest posłu g iw an ie się pojęciem
po p y tu n a p ie n iąd z w ujęciu realnym
(realne zaso b y pien iąd za). Z a k ła d a m y
też, że rea ln a w a rto ść zam ierzonych
tran sak cji jest: u za le żn io n a od w ielkości
realnego d o ch o d u n aro d o w eg o .
M otyw przezorności odzw ierciedla
istnienie czy n n ik a niepew ności. L udzie
trzym ają pew ną ilość gotów ki n a w y­
pad ek p o ja w ien ia się w przyszłości nie­
przew idzianych w y d atk ó w (np. okazy j­
ne zak u p y ). O ty m , ja k a je st to ilość,
decyduje przede w szystkim w ysokość
d o ch o d ó w realnych. Z a ró w n o m otyw
tran sa k cy jn y , jak i m o ty w przezorności
w iążą się z f u n k c ją , p ie n iąd za ja k o
śro d k a w ym iany.
M otyw portfelow y w y n ik a z chęci
p o sia d a n ia zró ż n ico w an e g o — pod
w zględem s to p n ia ryzylca — portfela
akływ ów . P ien iąd z je st uzn aw an y na
ogól za łatw o zbyw alny i bezpieczny
rodzaj ak ty w u . M o ty w po rtfelo w y m a
najw iększe znaczenie w p rzy p a d k u sze­
rokich definicji pien iąd za. Przy w yjaś­
ni tui iu jego istoty o dw ołujem y się do
pojęcia k osztu a ltern aty w n e g o u trz y ­
m y w an ia p ieniądza. Je d n o stk i będą
gro m ad ziły pieniądze aż do m o m en tu
(p u n k tu ), w k tó ry m k o rzy ść k rań co w a
zró w n a się z kosztem krańcow ym .
K o sz t k rań c o w y p ie n iąd za zależy od
n om inalnej sto p y p rocentow ej (a d o ­
kładniej — od różnicy w o p ro ce n to w a­
niu p ien iąd za i obligacji). K orzyść
k rań c o w a z d o d atk o w ej je d n o stk i pie­
niądza. je st sto su n k o w o w ysoka, gdy
p o sia d an y zasó b p ien iąd za je st m ały,
lecz zm niejsza się w raz zc w zrostem
tego zaso b u .
Z m ian y cen nie w pływ ają n a popyt
n a realne zasoby pien iąd za. W zrost
stopy procentow ej zw iększa k o sz t al­
tern aty w n y u trzy m y w an ia pieniądza
i o g ran icza p o p y t n a pieniądz. W zrost
d o ch o d u realn eg o p row adzi d o zw ięk­
szenia p o p y tu n a pien iąd z w ujęciu
realnym , gdyż p o w o d u je w zro st liczby
zaw ieranych tra n sa k c ji.
R ów now aga na rynku pieniężnym wy­
stępuje w ów czas, gdy p o d a ż pieniądza
i p o p y t n a p ien iąd z zró w n u ją się. Bank
cen traln y k o n tro lu je p o d a ż pieniądza
za p o m o c ą operacji o tw arte g o rynku
i p o p rzez ok reślan ie m in im aln ej stopy
rezerw b an k o w y ch , ale n arzęd zia te
o d d ziału ją jed y n ie n a n o m in a ln ą podaż
p ieniądza, a nie n a p o d aż rea ln ą (k tó ra
zależy p o n a d to od p o ziom u cen). P ro b ­
lem ten m ożem y chw ilow o pom inąć,
zak ład ając, że ceny są stałe. (R ó w n o ­
w ag a n a ry n k u pieniężnym je st o siąg a­
na w ów czas, gdy w ielkość za p o trz e b o ­
w an ia n a realne zasoby p ie n iąd za jest
ró w n a w ielkości p odaży tych zasobów .
Przy d an y m poziom ie realnego d o c h o ­
du sto p a p ro ce n to w a tale do sto so w u je
się d o zm ian innych w ielkości, aby
zo stała o siąg n ięta ró w n o w ag a. M e ch a­
nizm k sz tałto w an ia się rów now agi
obejm uje rynek obligacji; np. nadw yż­
k a p o p y tu n a p ien iąd z o zn acza n a d ­
wyżkę p odaży obligacji, a to z kolei
prow adzi do sp a d k u ich cen i w zrostu
3 JI> B an k c e n tra ln y i sy ste m p ie n ię żn y
stopy p ro cen to w ej, k tó ry zró w n u je p o ­
pyt n a p ien iąd z z jeg o p o d a ż ą . W zro st
realnego d o c h o d u p rzesu w a k rzyw ą
popytu n a p ie n iąd z w p raw o , co przy
stałej p o d aży p ie n iąd z a p o w o d u je
wzrost sto p y p ro cen to w ej.
G łów nym i n arzęd ziam i p o lity k i pie­
niężnej w W ielkiej B ry tan ii przed
1971 r. były: s to p a d y sk o n to w a , o b o ­
wiązek u trzy m y w a n ia p rzez b a n k i k o ­
m ercyjne rezerw m in im aln y ch , u zu p e ł­
nianych niekiedy o d o d a tk o w e d ep o z y ­
ty specjalne, p u ła p y n a k ła d a n e n a sto ­
py p ro cen to w e i w ielkość ud zielan y ch
kredytów o ra z o p era cje o tw a rte g o ry n ­
ku, m ające o d d ziały w a ć n a ro zm iary
bazy m o n e ta rn e j. P o d staw o w y m p r o b ­
lemem była w ów czas n ie sta b iln o ść sto ­
py pro cen to w ej. P ro b le m ten w ynikał
z tego, że d ziała ln o ść b an k ó w inw es­
tycyjnych i in n y ch in sty tu cji fin a n so ­
wych nie była re g u lo w a n a p rzez p a ń ­
stwo, ta k ja k to było w p rzy p a d k u
banków k o m ercy jn y ch . B ra k regulacji
spraw iał, że p o lity k a p ien iężn a sta w ała
się c o ra z m niej sk u te cz n a. R ó w n o c ze ś­
nie k o n tro w ersje p o lity czn e b u d ziła
kw estia b ezp o śred n iej k o n tro li p o d aży
pieniądza przez p ań stw o i zw iązanych
z tym zak łó ceń d z ia ła n ia ry n k u pienięż­
nego.
R eform y p rz e p ro w a d z o n e w 1971 r.,
dotyczące k o n k u ren c ji w sek to rze b a n ­
kowym i k o n tro li d ziałaln o ści k re d y to ­
wej instytucji fin an so w y ch , zbiegły się
w czasie z w p ro w ad zen iem p łynnych
kursów w alu to w y ch (k tó re , ja k p rz e k o ­
nam y się później, zn acząco w p ły w ają
na sk u teczn o ść p o lity k i pieniężnej). R e ­
form y te rozszerzyły za k res k o n tro li
m onetarnej n a w iększą liczbę instytucji
finansow ych, a jed n o cz eśn ie u m o żliw i­
ły b an k o m k o m ercy jn y m sw o b o d n e
k o n k u ro w an ie o w k ład y k lientów
i o k red y to b io rc ó w . Z re zy g n o w a n o też
z pułapów sto p y p ro cen to w ej od w k ła­
dów term in o w y ch i p o życzek d łu g o te r­
m in o w y ch b an k ó w clearingow ych.
Z m o d y fik o w an o przepisy doty czące re­
zerw m in im aln y ch , u sta la ją c je n a p o ­
ziom ie 12,5% d la p ły n n y ch aktyw ów
i 1,5% d la g o tó w k i. W y m ó g rezerw
m in im aln y ch o b o w iązy w ał o d tą d nie
ty lk o b a n k i k o m ercy jn e, ale szerszy
k rą g in sty tu cji finansow ych.
W pierw szym okresie p o w p ro w a­
dzen iu refo rm (la ta 1 9 7 1 -1 9 7 3 ) n a ­
stąp ił gw ałto w n y w zro st p o d aży p ienią­
d za (ag reg at M 3 w w alucie krajow ej
zw iększył się w ciągu d w ó ch la t o p o ­
n ad 6 0 % ). B an k i w p ro w ad ziły w ysokie
o p ro ce n to w an ie w k ład ó w te rm in o ­
w ych, co zach ęcało d o lo k o w an ia
oszczędności i um ożliw iło b an k o m ro z ­
szerzenie d ziałaln o ści k red y to w ej. P o ­
niew aż d ep o zy ty specjalne o k azały się
n ieskuteczne ja k o narzęd zie h am o w a­
nia ek sp an sji k red y to w ej b anków ,
w p ro w ad zo n o in sty tu cję u zu p ełn iają­
cych d ep o z y tó w specjalnych (tzw. gor­
set kredytow y). B anki k o m ercy jn e zn a­
lazły je d n a k sp o so b y o b ch o d zen ia
o g ran iczeń , p ro w a d zą c d ziałaln o ść k re­
d y to w ą za p o śred n ictw em k anałów
i instytucji nie po d leg ający ch regulacji.
Z jaw isko to o k reślo n o m ian em k red y ­
to w an ia bez p o śred n ic tw a ban k o w eg o .
K o le jn a re fo rm a z sierp n ia 1981 r.
zniosła o b o w iązek u trzy m y w an ia re­
zerw m in im aln y ch ; zrezy g n o w an o ta k ­
że z o g łaszan ia w ysokości m inim alnej
sto p y pożyczkow ej. W p ro w ad z o n o sto ­
pę rezerw g o tó w k o w y ch w w ysokości
0 ,5 % . P a ra m e tr ten służył je d n a k głów ­
nie p ro w a d ze n iu działaln o ści sam ego
b an k u cen traln eg o , a nie k o n tro li p o ­
d aży p ien iąd za. P o lity k a pieniężna
m ia ła być o p a r ta p rzed e w szystkim n a
o p eracjach o tw arte g o ry n k u i og łasza­
niu celów m o n e ta rn y c h . W k o ń cu lat
osiem dziesiątych cele o p eracy jn e p o li­
tyki pieniężnej w W ielkiej B rytanii
zm ieniły się — jej głów nym narzędziem
sta ła się w yso k a s to p a p ro cen to w a,
 320 R ozdział 24
k tó ra m iała służyć zw alczaniu inflacji.
Będzie o tym m o w a w rozdziale 28.
J a k ie p ra k ty c z n e p ro b lem y n a p o ty k a
k o n tro la obiegu pieniężnego? O d d zia­
ływ anie n a bazę m o n e ta rn ą staje się
c o ra z tru d n iejsze ze w zględu n a p o ­
stęp u jące rozm ycie gran ic p o śred n i­
c tw a finansow ego, a ta k że — p o te n ­
cjalnie destab ilizu jący w pływ n a sto ­
pę p ro ce n to w ą. A lte rn a ty w ą je st d an ie
b an k o m kom ercyjnym sw obody
w u sta la n iu rezerw g o tó w k o w y ch i o d ­
d ziaływ anie n a w ielkość zaso b u p ien ią­
dza wielkiej m ocy p o p rze z operacje
o tw arte g o ry n k u (tak ie podejście z a ­
sto so w a n o w W ielkiej B ry tan ii od
1981 r.), ale nie rozw iązuje to kw estii
roli b an k u ce n traln e g o ja k o o statniej
instancji k redytow ej. I n n a m ożliw ość
to za stąp ien ie sto p y rezerw g o tó w k o ­
wych m inim alną, s to p ą płynnych a k ­
tyw ów (co ro b io n o w la ta c h siedem ­
dziesiątych). N a bazę płynnych a k ty ­
wów m ożna, w pływ ać przez k u p n o
i sp rze d aż ak ty w ó w d łu g o te rm in o ­
w ych. T en ro d za j polityki pieniężnej
rodziłby je d n a k k olejne problem y: b a n ­
ki m ogłyby w ów czas sk u p o w ać p łynne
ak ty w a od ludności i p rzedsiębiorstw ,
o feru jąc w ysokie sto p y p ro cen to w e od
w kładów te rm in o w y ch , ale p o d n o sz ąc
także o d p o w ied n io w ysoko o p ro c e n ­
tow anie udzielanych pożyczek d łu g o ­
te rm inow ych. Z a p rz e sta n ie o g łaszan ia
, w ysokości m in im aln ej sto p y poży czk o ­
wej sp o w o d o w ało w zro st niepew ności
zw iązanej z p o ziom em sto p y p ro ce n ­
tow ej od pożyczek udzielanych przez
b an k ce n traln y . Jeszcze innym ro zw ią­
zaniem , sto so w an y m w k o ń cu la t sie­
d em d ziesiąty ch , była k o n tro la obiegu
pieniężnego za pom ocą, sto p y p ro c e n ­
tow ej. Isto tą tego ro zw ią zan ia jest
u stalan ie sto p y pro cen to w ej n a takim
poziom ie, k tó ry u m ożliw ia d o sto s o w a ­
nie się p o p y tu n a pien iąd z d o założonej
w ielkości. M e to d a ta m oże być s k u ­
teczna jed y n ie w tedy, kiedy funkcja
p o p y tu n a pieniądz je st nic tylko znana
ale i s ta b iln a w czasie, a proces do­
ch o d zen ia do ró w n o w ag i trw a krótko.
W k o ń cu la t osiem dziesiątych na
św iatow ych ry n k ac h fin an so w y ch na­
stąpiły d alek o idące zm iany, których
źródłem był m .in. p o stęp techniczny.
Z m ian y te polegały z jed n ej stro n y na
d crcgulacji, a z drugiej stro n y — na
pojaw ieniu się now ych form regulacji
finansow ej. P ak iet p osunięć regulacyj­
nych pod nazw ą B ig Bang, w prow a­
d zon y w 1986 r., um ożliw i! bankom
w W ielkiej B rytanii rozszerzenie zakre­
su ich d ziałaln o ści, a jednocześnie po­
zw olił innym in sty tu cjo m finansow ym
(np. to w arzy stw o m b u d o w lan y m ) na
podjęcie bezpośredniej konkurencji
z b an k a m i. P o ro zu m ien ie z Bazylei
w 1988 r. u san k cjo n o w ało postępującą
globalizację św iatow ych ry n k ó w finan­
sow ych i spraw iło, że m iędzynarodow e
operacje b an k o w e stały się pierw szą
d ziedziną, k tó ra zo stała p o d d a n a fak­
tycznej regulacji n a szczeblu p o n ad ­
naro d o w y m . Z jaw isk a te, w połączeniu
z p o stęp u jący m procesem integracji
w E uro p ie, p o w o d u ją, że za ró w n o rola,
ja k i p o stęp o w an ie b an k ó w ce n tral­
nych ulegają ewolucji.
Pojęcia i określenia
K aż d em u z pojęć oznaczo n y ch literam i
p rzy p o rząd k u j od p o w ied n ie określenie
o znaczo n e liczbą:
.... (a) d ep o zy ty specjalne
.... (b) b an k centralny
.... (c) zarząd zan ie długiem
.... (d) n o m in aln e zaso b y pieniądza
.... (e) sto p a d y sk o n to w a
.... (ij sto p a płynnych aktyw ów
.... (g) m otyw portfelow y
^21 B an k c e n tra ln y i sy ste m p ie n ię żn y
(h)
o p eracje o tw a rte g o ry n k u
(i)
realn e zaso b y p ie n iąd z a
.. (j)
B ig Bang
(k)
o s ta tn ia in sta n c ja k red y to w a
(I) m o ty w p rzezo rn o ści
.. (m)
gorset k red y to w y
.. (n)
s to p a rezerw o b o w iązk o w y ch
.. (o)
ró w n o w a g a n a ry n k u p ien ią­
d za
.. (p) m o ty w tran sa k cy jn y
.. (q) p raw o G o o d h a r ta
.. (r) k o szt alte rn a ty w n y trzy m an ia
p ien iąd za
1. N ajw ażniejszy b a n k w k ra ju , zw y­
kle m ający s ta tu s ag en d y p ań stw a,
o d p o w ied zialn y za em isję p ien ią­
d za i w ystępujący w roli b an k u
b an k ó w i b a n k u p ań stw a.
2. W ielkość za so b ó w p ie n iąd z a w y ra­
żona w cen ach stałych.
3. U zupełniający d ep o z y t specjalny
w p ro w ad zo n y w W ielkiej B rytanii
w g ru d n iu .1973 r. w celu z a h a m o ­
w ania n ad m iern ej d ziałaln o ści k re ­
dytow ej b an k ó w .
4. S ytuacja, w k tó re j w ielkość z a p o ­
trze b o w an ia na realn e zaso b y pie­
n iąd za je st ró w n a w ielkości (ilości)
zao fero w an ej.
5. M o ty w u trzy m y w a n ia p ie n iąd za
(g otów ki) m ający swe źró d ło
w niepew ności. N iep ew n o ść ta
sp raw ia, iż ludzie trz y m a ją pie­
niądz, by p o k ry ć w y d atk i, k tó ry ch
ro d zaju i c h a ra k te ru nie d a się
przew idzieć.
6. D z ia ła n ia b an k u c e n traln e g o , k tó ­
rego celem je st zm ia n a w ielkości
bazy m o n e ta rn e j przez k u p n o lub
sp rzed aż p a p ieró w w arto ścio w y ch
na o tw arty m ry n k u .
7. F u n k cja b a n k u ce n traln e g o p o le­
gająca n a tym , iż je st on gotów
w spom óc p o ży czk am i b an k i i inne
in stytucje fin an so w e w sytuacji,
gdy p a n ik a fin an so w a za g ra ż a s ta ­
iskdtHimia. Zbiór, -/¡ułan
bilności całego system u fin an so ­
wego.
8. Stopa, p ro ce n to w a p o b ie ra n a przez
b a n k ce n traln y od pożyczek, udzie­
lan y ch b a n k o m k om ercyjnym .
9. M in im a ln a relacja rezerw g o tó w ­
k o w y ch d o w kład ó w w b an k ach
k om ercyjnych,' ustalana, przez bank
cen traln y .
10. M o ty w utrzym yw ania, pieniądza
w ynikający z niechęci do p o n o sze­
nia. ry zy k a i gotow ości d o pośw ię­
cenia w ysokiej sto p y zysku n a
rzecz tak ieg o p o rtfela aktyw ów ,
k tó ry zapew nia niższą, ale pew niej­
szą sto p ę zysku.
11. W a rto ść zaso b ó w p ie n iąd za nic
sk o ry g o w an a o zm ian y p o ziom u
cen.
12. M o ty w trz y m a n ia pieniędzy w yni­
kający z n ied o sk o n ałej sy n c h ro n i­
zacji d o ch o d ó w i w y d atk ó w w cza­
sie.
13. Z estaw p o su n ięć ozn aczający ch de-
regulację ry n k ó w finansow ych.
14. D ecyzje b a n k u cen traln eg o d o ty ­
czące w arunków ' em isji now ych pa-
picrów sk a rb o w y ch (np. term inów'
w y k u p u i w ysokości ich o p ro c e n ­
to w an ia).
15. N arzęd zie polityki pieniężnej p o le ­
gające na. tym , że b an k i kom ercyj­
ne m u szą z d e p o n o w ać w b an k u
ce n traln y m p ew n ą część sw ych re­
zerw g o tó w k o w y ch , k tó re nic są
w liczane do ich rezerw o b o w iąz­
kow ych .
16. O dsetki, z k tó ry ch rezygnujem y
trzy m ając g o tó w k ę, a nie o b li­
gacje 1.
1 P u n k ie m o d n ie sie n ia w o cen ie k o s/iw a lte r ­
n a ty w n e g o p ie n ią d z a m o g ą być ta k ż e d o c h o d y
z in n y c h a k ty w ó w fin a n s o w y c h n ie b ę d ąc y c h
b e z p o ś re d n io ś ro d k ie m p ła tn ic z y m , np . o d setk i
od w k ła d ó w te rm in o w y c h . W a n a liz ie te o re ty c z ­
nej p rz y jm u je się, że m ia rą k o sz tu a lte rn a ty w ­
n eg o u trz y m y w a n ia p ie n ią d z a (w g o tó w c e lu b na
322 R o z d z ia ł 24 323 B an k c e n tra ln y i sy ste m p ie n ię ż n y

17. O bo w iązek u trzy m y w a n ia przez O kreśl, k tó re pozycje są składnikiem 3_— p o d aży p ie n iąd z a była m o c n o ak cen ­
banki kom ercy jn e pew nej części ak ty w ó w , a k tó re pasyw ów i sporządź \Yjaki sposób poniższe zmiany wpłyną to w an y m celem p o lity k i gospodarczej,
złożonych w nich w kładów w p o ­ bilanse o bydw u d e p a rta m e n tó w Banku na popyt na realne zasoby pieniądza? a O blicz w sk aźn ik realn eg o P K B d la
staci gotów ki i k ró tk o te rm in o w y c h A nglii. ,, Wzrost dochodów realnych. 1983 r., p rzy jm u jąc 1979 = 100.
weksli. 1) Wzrost optym izm u co do przyszło­ b N a p o d sta w ie d an y ch n a te m a t
18. P raw id ło w o ść p o le g ają ca n a tym , ści. P K B , cen i sto p y p ro cen to w ej w yjaś­
iż ja k a k o lw ie k p ró b a regulacji lub 2 c Wzrost kosztu alternatyw nego utrzy­ nij, ja k zm ieniła się w ielkość real­
o p o d a tk o w a n ia przez b a n k cen­ W pew nej g o sp o d arce se k to r pozaban- mywania pieniądza. nych zaso b ó w p ie n iąd za w la tac h
traln y je d n eg o k an a łu działalności kow y u trzy m u je zasoby gotów ki na (] Spadek nom inalnej stopy procento­ 1 9 7 9 -1 9 8 3 .
bankow ej p o w o d u je szybkie prze­ poziom ie 4 0 % sw ych w kład ó w ban­ wej. c O blicz w sk aź n ik realn y ch zasobów
rzucenie tych sam ych operacji do kow ych. S topa: rezerw y gotów kow e/ e W zrost poziom u cen. p ien iąd za M l i M 3 w 1983 r. Z a ­
innego k a n a łu , nie p o d d an e g o re ­ /w k ład y w b a n k a c h k o m ercyjnych wy­ f Zwiększenie różnicy oprocentow ania sta n ó w się, czy tw o ja o d p o w ied ź jest
gulacji lub nie o p o d a tk o w a n e g o . nosi 5 % , a zasó b p ien iąd za wielkiej między aktyw am i o wysokim stopniu sp ó jn a z ro zu m o w a n iem p rze p ro w a­
m ocy 12 m ld £. ryzyka i w kładam i term inow ym i, d zo n y m w p u n k cie 1).
a J a k a je st w ielkość p o d aży pieniądza? g W zrost niepewności co do przy­ d D laczeg o b an k o w i cen traln em u
szłych transakcji, tru d n iej k o n tro lo w a ć realn e zasoby
Z a d a n ia p ie n iąd za niż zaso b y n o m in aln e i j a ­
K a ż d a z czterech poniższych sytuacji h Zmniejszenie częstotliwości wypłat
odzw ierciedla p ró b ę o g ran iczen ia przez wynagrodzeń, np. przejście z w ypłat kie to m a znaczenie?
b an k ce n traln y p o d aży pieniądza. tygodniowych na miesięczne,
N a ak ty w a i p asy w a B anku A nglii P rzyjm ij, iż w każdej z nich w punkcie i Zwiększenie zasobu pieniądza wiel­ 5__
w czerw cu 1993 r. sk ład ały się n a ­ wyjścia system b an k o w y w yg ląd a tak, kiej m ocy wywołane podjęciem przez R y su n ek 24.1 p rze d staw ia sy tu ację n a
stępujące pozycje: ja k to o p isa n o wyżej. bank centralny operacji otw artego ry n k u pieniężnym . P ro ste L L 0 i L L X
rynku. o b ra z u ją dw ie fu n k cje realn eg o p o p y tu
b Ile w yniesie p o d aż p ien iąd za, jeśli n a p ien iąd z, a M S 0 i M S i — dw ie
m ld £ b an k cen traln y nałoży n a b an k i ko­ 4__ ró żn e funkcje realnej p o d aży pien iąd za.
P a ń s tw o w e p a p ie ry w a rto ś c io w e
m ercyjne w ym óg u trzy m y w an ia re­ T ab lica 24.1 za w iera in fo rm acje n a W p u n k cie w yjścia n a ry n k u pienięż­
( D e p a r ta m e n t E m isy jn y ) 7,4 zerw gotó w k o w y ch w wysokości lem at n o m in aln ej w arto ści P K B , ag re­ nym istnieje ró w n o w a g a, gdy fu n k cja
W k ła d y s e k to r a p o za b a n k o w e g o 0,1 10% ? gatów M l i M3 o ra z sto p y p ro cen to w ej p o p y tu n a p ien iąd z zn ajd u je się w po-
P o ży czk i 3,7
(),()
w W ielkiej B ry tan ii w la ta c h 1979
D e p o z y ty s p ec ja ln e e Ile w yniesie p o d aż p ien iąd za, jeśli
P a ń s tw o w e p a p ie ry w a rto ś c io w e i 1983, tj. w okresie, k ied y k o n tro la
b an k cen traln y podniesie sto p ę dys­ Rysunek 24.1. Równowaga na rynku pieniężnym
( D e p a rta m e n t B a n k o w y ) 1,2
B a n k n o ty w o b ieg u 16,9 k o n to w ą d o tak ieg o (k arn eg o ) pozio­
M S, M Sq
W k ła d y b a n k ó w 1,5 m u, iż b an k i sam e zd ecy d u ją się Tablica 24.1. W y b ra n e w sk aźn iki obiegu
R ez e rw y i in n e ra c h u n k i 3,8 zw iększyć stan sw ych rezerw gotów ­ pieniężnego w W ielkiej B rytanii w latach 1979
P o z o s ta łe p a p ie ry w a rto ś c io w e kow ych o d o d a tk o w e 5% W sto su n ­ i 1983 (1979 = KM))
( D e p a r ta m e n t E m isy jn y ) 9,5
ku d o w kładów ? W yszczeg ó ln ien ie 1979 1983
P o z o sta łe a k ty w a (D e p a rta m e n t
B an k o w y ) 0,5 N o m in a ln e z a s o b y p ie n ią d z a ,
d J a k zm ieni się p o d a ż pien iąd za, jeśli
M I 100 151,5
Ź r ó d ł u : „ B a n k o f k m g m d Q u a r t e r l y B u l l e t i n ” , .s ie rp ie ń b an k cen traln y w p ro w ad zi depozyty
N o m in a ln e z a s o b y p ie n ią d z a ,
iwa. specjalne w w ysokości o d p o w ia d a ją ­ M'3 100 178,0
cej 5% w kładów w b an k a ch k o m er­ N o m in a ln y P K B 100 137,5
cyjnych? D e lla to r P K B 100 139,7
n ic o p ro c e n to w a n y m ra c h u n k u ) je s t b ie ż ą c a s to ­ N o m in a ln e o p ro c e n to w a n ie
p a p ro c e n to w a , bez p re c y z o w a n ia , o jak ą sto p ę e O ile zm niejszy się p o d aż pieniądza, 3-m iesięczn yeh w eksli s k a r ­
p ro c e n to w ą k o n k re tn ie c h o d z i. K o n k re ty z a c ja bow ych 16,65 9,28
jeśli b a n k cen traln y p o d ejm ie o p e ra ­
m ia ry a lte rn a ty w n e g o k o s z tu p ie n ią d z a z ależy od
cje o tw arteg o ry n k u w celu zm niej­ Ź r ó d ło : CSO, E c o n o m ic T ren d s Annual S u p p le m e .n l,
teg o , w ja k ic h k a te g o ria c h ro z w a ż a m y p o p y t n a
p ie n ią d z (p ie n ią d z g o tó w k o w y czy szersze agre­ szenia zaso b u p ien iąd za wielkiej m o ­ 1984, H M S O ; „ lla iik o f E n g la n d Q u a r te r ly Bulletin",
c z e r w ic e
Konino z a so b y pioniqdza
gaty) (pr:;yp. 7 ..M Ą . cy o 1 m ld £?
324 R o z d z ia ł 24
łożeniu L .L0, a fu n k cja p o d aż y pienią­
dza w p o ło ż en iu M S 0.
a W skaż w ielkość za so b ó w p ie n iąd za
o ra z w ysokość sto p y procentow ej
w w yjściow ym stan ic rów now agi.
1) C o m o g ło spraw ić, że linia p o p y tu
n a p ie n iąd z p rzesu n ęła się z po ło że­
n ia L L 0 d o L L p .
c P rzypuśćm y, żc po tej zm ianie n a
ry n k u pieniężnym nie d o k o n a ły się
jeszcze procesy d o stosow aw cze; czy
n a ry n k u p ie n iąd z a w ystąpi n ad w y ż­
k a p o p y tu czy podaży?
d W ja k i sp o só b n ie ró w n o w ag a n a
ry n k u obligacji w płynie n a procesy
d o sto so w aw cze n a ry n k u pienięż­
nym ?
e W skaż now y p u n k t rów now agi n a
ry n k u pieniężnym ,
f Z ałó żm y , że fu n k cja p o p y tu n a pie­
niądz. p o zo staje w p o ło żen iu L L ,;
ja k ie p o su n ięcia m o g ą zasto so w ać
w ładze m o n e ta rn e , aby sp o w o d o w ać
przesunięcie linii p o daży p ie n iąd za
z pozycji M S n d o M S ^ l
6__
W ypełnij tablicę 24.2 ta k , aby pozw oli­
ło to sc h a ra k te ry z o w a ć ró żn e zestaw y
T ablica 2 4 .2 . K ontrola podaży pieniądza w W ielkiej Brytanii
O k re s k o n tro li
N a rz ę d z ia k o n tro li P rzed 19 7 1 r.
k re d y tu
S to p a re z erw g o tó w k o w y c h
S to p a p ły n n y c h a k ty w ó w
K o n tro la k re d y tó w
D e p o z y ty sp e c ja ln e
U z u p e łn ia ją c e d e p o z y ty s p e ­
cja ln e
S to p a d y s k o n to w a
narzędzi polityki pieniężnej sto so w a n e
w W ielkiej B rytanii w trzech ró żn y c h
o k resa ch po II w ojnie św iatow ej.
K tó re z poniższych zm ian spow odują
w zro st p o p y tu n a p ien iąd z wyw ołany
m oty w em tran sak cy jn y m ?
a O gólny w zro st cen d ó b r k o n su m p ­
cyjnych.
b O czekiw any w zrost cen d ó b r k o n ­
sum pcyjnych,
c O bjęcie p o d atk iem od w artości d o ­
d an ej to w aró w wcześniej nie o p o d a t­
kow an y ch ,
ił W zro st realnych d o ch o d ó w ,
e P o d w y żk a sto p y p o d a tk u d o c h o d o ­
wego.
f S p ad ek sto p y p rocentow ej.
8__
K tó re z poniższych zd arzeń m o że spo­
w odo w ać w zrost stopy procentow ej?
a S p ad ek p o d aży p ieniądza,
b W z ro st p o p y tu n a pieniądz,
c Zw iększenie preferencji płynności,
d S p ad ek cen obligacji,
e W zrost cen d ó b r i usług k o n su m p cy j­
nych.
9___
P o słu g u jąc się w ykresem w yjaśnij, w ja ­
ki sp o só b w ład za m o n e ta rn a m oże
k o n tro lo w a ć p o d aż p ien iąd za za po-
° d 1981 r -
średnictw em stopy pro cen to w ej. O m ów
problem y w ystępujące przy sto so w an iu
lego n arzęd zia polityki pieniężnej.
325 B an k c e n tra ln y i sy ste m p ie n ię żn y
10_
Wyjaśnij, jak bank centralny może
wpływać na wysokość stopy procen­
towej poprzez kontrolę podaży pienią­
dza. Omów problem y związane ze sto­
sowaniem lego narzędzia.
Tak / Nie
1. ________ N ie je st m ożliw e, aby
B ank A nglii z b a n k ru to w a ł, p o n ie­
w aż n a w y cofyw anie w kład ó w
przez k lien tó w m o ż e on zaw sze
za reag o w ać p rzy sp ieszo n y m d r u ­
kow aniem now ych b a n k n o tó w .
2. ________ B a n k ce n traln y m oże
zm niejszyć p o d a ż p ien iąd za, o g ra ­
niczając ilość g o tó w k i, ja k ą b an k i
ko m ercy jn e m u śz ą trzy m ać w p o ­
staci rezerw o b o w iązk o w y ch .
3 . ________ B an k c e n tra ln y m oże
skłonić banki k o m ercy jn e do
u trzy m y w a n ia d o d a tk o w y c h re ­
zerw g o tó w k o w y ch , u sta la ją c sto ­
pę d y sk o n to w ą n a w ysokim , k a r ­
nym poziom ie.
4 . ________ O p eracje o tw arte g o ry n ­
ku to sto so w a n a przez b a n k cen ­
traln y m e to d a p o zw alająca reg u lo ­
w ać w ielkość liazy m o n e ta rn e j,
poziom rezerw g o tó w k o w y ch b a n ­
ków , skalę ud zielan y ch k red y ­
tów i ogólną, w ielkość p o d aży
pieniądza.
5 . ________ K ied y ju ż w yczerpałeś
w szystkie inne m ożliw ości p o ży ­
czenia. pieniędzy n a w akacje, w ów ­
czas zw racasz się do o statn iej in-
stancji k re d y to w e j.
ń. ________ P o trzeb y pożyczkow e se­
k to ra pub liczn eg o z a sp o k a ja się
przez d ru k pieniędzy; istnieje za­
tem b ezp o śred n i zw iązek m iędzy
w ielkością deficytu budżetow ego
i p o d ażą p ien iąd za.
7. ____ Ścisła k o n tro la brytyj- '
skich in sty tu cji finansow ych
i sztyw ny p odział funkcji m ak le­
rów giełdow ych, pro w ad zący ch
o p eracje n a giełdzie p ap ieró w w ar­
tościow ych {johbers i brokera), h a ­
m u je proces integracji brytyjskich
firm ze św iatow ym rynkiem fin a n ­
sow ym .
8. P ien ią d z je st zmienną.
o ch a rak te rz e n o m in a ln y m , a nie
realnym .
9. Istnienie niepew ności
zw iększa p o p y t n a obligacje.
10. N ajlep sz ą m ia rą kosztu
altern aty w n e g o trzym ania, pienię­
dzy w g o tów ce je st re a ln a sto p a
p ro cen to w a.
1.1. _______ B an k o w i ce n traln e m u ła­
twiej k o n tro lo w a ć re a ln ą niż n o m i­
n a ln ą p o d a ż p ien iąd za.
12. _______ N ad w yżka p o p y tu n a pie­
n iąd z m usi zo stać zrów now ażona,
przez nad w y żk ę p o d aży obligacji;
w przeciw nym razie ludzie p la n o ­
w aliby u trzy m y w an ie w iększego
m a ją tk u niż rzeczyw iście p o sia d a­
ją
13. „ _______Przed 1971 r. sto p a d y s­
k o n to w a b a n k u ce n traln eg o była
o g ła sza n a przez Bank. A nglii
w k ażd y czw artek.
14. ________ T a k zw any gorset k red y ­
tow y, k ręp u jący d ziałaln o ść b a n ­
ków b ry ty jsk ich , zo stał zacieśniony
w 1981 r.'
15. ___ ___ _ je d n y m z głów nych czy n ­
ników u tru d n ia jąc y ch k o n tro lę b a ­
zy m o n e ta rn e j je st d ziałan ie praw a
G o o d h a rta .
16. ................ B ank ce n traln y m oże
ustalić o k reślo n ą w ielkość podaży
p ien iąd za i za ak c ep to w a ć w yso­
k ość stopy p rocentow ej ró w n o w a­
żącej ry n ek pieniężny, w ynikającą
z ró w n a n ia p o p y tu na pieniądz,
alb o m oże w yznaczyć w ysokość
32ÎV R ozdział 7.4 327 B a n k c e n tra ln y i sy ste m p ie n ię ż n y

siopy p rocentow ej i pozw olić na gdy ró żn i ludzie m a ją ró żn e oczeki­

d o sto so w a n ie się p o d aży pien iąd za
do w ielkości p o p y tu ; nie m oże je d ­
nak u sta la ć poziom u stopy p ro ­
centow ej i p o d aż y p ieniądza je d ­
nocześnie.
Problem y do przemyślenia
W y o b raź sobie, że dy sp o n u jesz pew ­
nym i oszczędnościam i, k tó re chcesz
podzielić m iędzy g o tó w k ę i obligacje.
T w oim głów nym pro b lem em je st u n ik ­
nięcie s tra t k ap itało w y c h , k tó re m ożesz
ponieść, jeśli sp a d n ie ce n a obligacji.
Przypuśćm y, że oczekujesz, iż s to p a
p ro cen to w a będzie k sz tałto w ała się na
poziom ie r r.
a .lak rozdzielisz sw oje oszczędności
m iędzy g o tó w k ę i obligacje, gdy bie­
żąca sto p a p ro c e n to w a będzie niższa
od r,.?
S> J a k postąp isz, gdy bieżąca sto p a
p ro ce n to w a będzie w yższa od r,?
e J a k w ygląda o g ó ln a zależność m ię ­
dzy z a so b a m i p ie n iąd z a w g o sp o d a r­
ce a sto p ą procentow ą, w sytuacji,
w an ia co d o w ysokości sto p y p rocen­
tow ej w przyszłości?
2
O m ów przyczyny w p ro w ad zen ia tzw.
g o rsetu k red y to w eg o w W ielkiej B ryta­
nii oraz. p o w o d y niepełnej skuteczności
tego przedsięw zięcia.
3___
Odpowiedzi i kom entarze
P rzypuśćm y, że w pew nej gospodarce
w ystępuje obow iązek u trzym yw ania
m inim alnej stopy rezerw p łynnych ak ­ Pojęcia i określenia gdzie: M — p o d a ż p ie n iąd za (g o tó w ­
tyw ów , a b a n k cen traln y p ro w ad zi re­ k a w o biegu i w k ład y n a ra c h u n k a c h
stry k cy jn ą politykę pieniężną. W yjaś­ 1 (b) 5 O) 9 (n ) 13© 17(f) w b an k a ch ), I I — zaso b y gotów ki
nij, n a czym polega sprzeczność inte­ 2 (i) 6 (h) 10(g) 14(c) 18(q) w obiegu i rezerw y g o tó w k o w e b a n ­
resów , k tó ra m o że p o w stać, jeżeli defi­ 3 (m) 7 (10 11 (d ) 1 5 (a) ków , c — za m ie rz o n a sto p a: g o tó w ­
cyt bu d żeto w y jest du ży , a źródłem 4 (o) 8 (e) 12 (p) 16(r) k a/w k ład y b an k o w e se k to ra p ry w a t­
jeg o fin an so w a n ia m a być em isja wek­ nego, ch — za m ie rz o n a sto p a rezerw
sli sk arb o w y ch . g o tó w k o w y ch b an k ó w .
Zadania W an alizo w an y m p rzy p ad k u :
4 c„ = 0,40, ch = 0,50, I I = 12 m ld £.
D ercg u lacja londyńskiej giełdy papie­ 1 S tąd:
rów w artościow ych była p o czątkow o Zob. tab licę A 24.1.
kon sek w en cją w p ro w ad zen ia przepi­ 1,40
M 12 = 37,32 m ld £.
sów , k tó re rozszerzyły zakres definicji 0,45 '
restrykcyjnych p ra k ty k h an d lo w y ch na a P rzy p o m n ijm y w zór m n o ż n ik a k re a ­ b S p o w o d u je to zm niejszenie m n o ż n i­
d ziałaln o ść usługow ą. Ja k ie sk u tk i wy­ cji p ieniądza: k a kreacji p ie n iąd za z 3,11 d o 2,8,
w ołały te zm iany? w zw iązku z czym p o d a ż pien iąd za
M x II, zm niejszy się d o 33,6 m ld £.

Tablica A 24.1. B ilans B a n k u A nglii w czerw cu 1993 r.

A k ty w a m ld £ P a sy w a m ld £

D e p a r ta m e n t P a ń s tw o w e p a p ie ry w a rto śc io w e 7.4 B a n k n o ty w o b ie g u 16,9

E m isy jn y P o z o s ta łe p a p ie ry w a rto ś c io w e y,5
A k ty w a D e p a r ta m e n tu E m isy j­ P a sy w a D e p a r ta m e n tu E m isy j­
nego 16,9 nego 16,9

D e p a r ta m e n t P a ń s tw o w e p a p ie ry w a rto śc io w e 1,2 W k ła d y s e k to ra p o z a b a n k o w e g o 0,1

B an k o w y P o ż y c zk i 3,7 D e p o z y ty b a n k ó w 1,5
P o z o s ta łe a k ty w a 0,5 R ez e rw y i in n e ra c h u n k i 3,8
D e p o z y ty sp ec ja ln e 0,0

A k ty w a D e p a r ta m e n tu B a n k o ­ P a s y w a D e p a r ta m e n tu B a n k o ­
w eg o 5,4 w ego 5,4
328 R iw .dzial 24
c S k u tek będzie p o d o b n y ja k w p u n k ­
cie I) — p o d a ż p ie n iąd za zm niejszy
się d o 33,6 m ld £.
d R ó w n ież w tym p rz y p a d k u sk u tek
będzie identyczny — p o d a ż p ien ią­
d z a zm aleje d o 33,6 m ld £.
c Z m niejszenie I I o 1 m ld £ pro w ad zi
d o ogran iczen ia M o w ielkość w yni­
k a ją c ą z m n o ż n ik a kreacji pien iąd za
(o 3,11 m ld £), tj. d o 34,21 m ld £.
3 ___
a W zro st realn y ch d o ch o d ó w p ro w a ­
dzi d o zw iększenia p o p y tu n a realne
zaso b y p ie n iąd z a pod w pływ em o d ­
działy w an ia m o ty w u tran sa k cy jn eg o
i m o ty w u przezorności.
I) .leżeli o zn a cz a to zm niejszenie n iepe­
w ności, to p o p y t n a p ie n iąd z zm niej­
szy się, co m a zw iązek z działaniem
m otyw u p rzezorności,
c Z m niejsza to p o p y t n a pieniądz
w ujęciu realn y m , głów nie za p o śre d ­
nictw em m o ty w u portfelow ego,
d Jest to sy tu acja o d w ro tn a d o o p i­
sanej w p u nkcie c; kosztem a lte r­
n atyw nym u trzy m y w a n ia p ie n iąd z a
je st n o m in a ln a s to p a p ro cen to w a,
e W płynie to n a n o m in a ln y p o p y t n a
pieniądz, ale p o p y t n a realne zasoby
pien iąd za nic zm ieni się.
f Jeżeli bierzem y pod uw agę szerokie
definicje pien iąd za, ró żn ic a ta s ta n o ­
wi koszt a ltern aty w n y trzy m an ia pie-
, niądza — m ożem y zatem spodziew ać
się sp a d k u realn eg o p o p y tu n a pie­
niądz.
g Z w iększa to p o p y t n a pien iąd z w uję­
ciu realnym (d ziałan ie m o ty w u prze­
zorności).
Ii W pływ ten zależy od reakcji ludzi;
jeżeli nic zm ienią oni zw yczajów d o ­
tyczących w y d atk ó w , to p o p y t n a
p ieniądz w ujęciu realnym p ra w d o ­
podobnie w zrośnie. Ludzie m o g ą jed­
nak zd ecydow ać się n a zm ianę s tru k ­
tu ry sw ych ak ty w ó w i u lo k o w ać w ię­
cej pieniędzy w o b ligacjach, tak aby
o siąg n ąć pew ien d o ch ó d z gotów ki,
k tó ra w przeciw nym p rzy p ad k u po­
zo staw ałab y b ez p ro d u k ty w n a przez
część o k resu (m iędzy w ypłatam i).
M o g ą też zm ienić częstotliw ość
sw ych w y d atk ó w i przestaw ić się np.
n a zak u p y m ro żo n ej żyw ności raz
w m iesiącu.
i C zy n n ik ten w pływ a n a p o d aż pie­
n iąd za; m oże w ów czas n astą p ić p o ­
bu d zo n y przez zm ianę sto p y procen­
tow ej ru ch w zdłuż krzyw ej popytu,
ale nie przesunięcie sam ej krzywej
(ró żn ica m iędzy przesunięciem a ru ­
chem w zdłuż krzyw ej p o p y tu została
o m ó w io n a już w rozdziale 3).
4 ___
137 5
a ;1Ś 4 -1 0 0 = 98,4.
139,7
b W idzim y, iż realny d o ch ó d n aro d o ­
wy w tym okresie nieco się obniżył.
P o w in n o to d o p ro w a d zić d o zm niej­
szenia p o p y tu n a realne zaso b y pie­
n ią d za (zw łaszcza n a M l). R ó w n o ­
cześnie je d n a k o b n iży ła się n o m in al­
n a sto p a p ro cen to w a, p o w o d u jąc
sp a d ek k o sztu altern aty w n eg o trzy­
m a n ia pieniędzy; ten czynnik dla
o d m ian y będzie oddziaływ a! na
w zro st p o p y tu n a realne zasoby pie­
n ią d za (zw łaszcza M 3). Z m ian y cen
nie p o w inny w płynąć n a realny p o ­
pyt. n a pieniądz, ale p rzy czy n ią się
niew ątpliw ie d o znacznego w zrostu
p o p y tu n a n o m in aln e zaso b y p ienią­
dza.
c D la realnego A /l:
D la realnego M 3:
I+OjU
I 7R () =
139,7
W yniki te p o tw ierd zają nasze
sp o strzeżen ia, doty czące zw łaszcza
329 Bank centraln y i system pieniężny
zm ian n o m in aln ej sto p y p ro c e n to ­
wej. Z g o d n ie z p rzew id y w an iam i, re ­
alny zasó b M 3 w z r ó s ł. w w iększym
stopniu niż realn y zasó b M l.
¡I N ajp ro stsza o d p o w ied ź brzm i, iż
w ładze nie w pełni kontrolują, ceny.
W szystkie sto so w a n e n arz ęd zia p o li­
tyki pieniężnej o d d z ia łu ją je d y n ie n a
n o m in a ln ą p o d a ż pien iąd za. Is to tn a
dla k s z ta łto w a n ia lu d zk ich z a c h o ­
wań je st je d n a k ż e nie n o m in a ln a ,
lecz re a ln a p o d a ż p ien iąd za.
5__
a Jeżeli fu n k cja p o p y tu n a pieniądz
zn ajduje się w p o ło ż en iu L L a, a fu n k ­
cja p o d aży p ie n iąd za — w po ło żen iu
M S U, to ró w n o w a g a je st o sią g an a
przy realn y ch z a so b a c h p ie n iąd za
rów nych O F i sto p ie p ro cen to w ej
(JA.
Ii Położenie p ro stej L L zależy przede
w szystkim od d o c h o d u realnego; je ­
go w zrost m ó g ł sp o w o d o w a ć p rze su ­
nięcie pro stej z pozycji L L () do L L S.
c Jeżeli fu n k cja p o p y tu n a p ien iąd z
znajduje się w p o ło ż en iu L L ,, a fu n k ­
cja p o d aży p ie n iąd z a w M S 0, przy
stopie p ro cen to w ej O A , to w ystąpi
oczywiście n ad w y żk a p o p y tu n a p ie­
niądz ró w n a FG.
(1 L u strzan y m odbiciem n ad w y żk i p o ­
pytu n a p ien iąd z je st ró w n a co do
wielkości n ad w y żk a p o d aży o b lig a ­
cji. Jej k o n sek w en cją będzie spadek,
cen obligacji, co z kolei sp o w o d u je
w zrost sto p y p ro cen to w ej. P ro ces ten
trw a d o m o m e n tu osiągnięcia ró w ­
now agi.
e N ow y stan ró w n o w ag i w ystąpi przy
sto p ie p ro cen to w ej OC; przy tej s to ­
pie realny popyt, n a p ien iąd z będzie
rów ny p o d aży p ie n iąd za OF.
f W ładze mogą. o d d ziały w ać alb o n a
zasób p ien iąd za wielkiej m o cy , albo
na m n o ż n ik kreacji p ien iąd za.
W pierw szym przypadku, głów nym
n arzęd ziem o d d ziały w an ia są o p e ra ­
cje o tw arte g o ry n k u , tj. k u p n o lub
sp rze d aż p ap ieró w w arto ścio w y ch se­
k to ro w i p o za b an k o w e m u . O d d ziały ­
w anie n a w ielkość m n o ż n ik a kreacji
pieniądza, m o że się d o k o n y w a ć przez
u stalan ie w ysokości rezerw o b o w iąz­
kow ych ban k ó w ,
g R ó w n o w ag a u k sz tałtu je się przy s to ­
pie p rocentow ej OD i realnych z a so ­
b ach p ien iąd za OE.
6
Z o b . tab licę A 24.2.
7___
P rzy jm u je się, że m o ty w tran sak cy jn y
p o p y tu n a p ien iąd z (w ujęciu n o m in a l­
nym ) zależy od w ielkości nom in aln eg o
d o ch o d u , tj. od p o zio m u cen i d o ch o d u
realnego. Z m ian y o p isan e w p u n k ta ch
a-d p o w inny zatem sp o w o d o w ać
w zrost p o p y tu tran sak cy jn eg o n a pie­
niądz. W a rto je d n a k zw rócić uw agę, że
w punkcie b o czekiw any w zro st cen
m oże skłonić p o d m io ty g o sp o d arcze
do zm iany za ch o w ań (Hnt.ycypa.cja).
Podwyżka, sto p y p o d a tk u d o ch o d o w e­
go e sp o w o d u je ogran iczen ie tra n s a k ­
cyjnego p o p y tu n a pieniądz. Spadek
stó p p ro cen to w y ch f w płynie p raw d o ­
p o d o b n ie silniej n a m o ty w portfelow y
(a ta k że ch y b a i n a m o ty w p rz e z o rn o ­
ści) niż n a m o ty w tran sak cy jn y u trzy ­
m yw ania p ie n iąd z a.
8
W szystkie.
9__...
Z ałóżm y, że k rzyw a p o p y tu n a pie­
n iąd z zn ajd u je się w po ło żen iu LL, jak
n a ry su n k u A 24.1, a .celem w ładzy
m o n e tarn ej je st d o p ro w a d ze n ie podaży
p ien iąd za d o pozio m u U stalając
stopę procentow ą, n a p o zio m ie r(l, wla-
330 R o z d z ie l 24
T a b lic « A 24.2. K o n tro la p o d a ży p ien iąd za w W ie lk iej B ry ta n ii
N a rz ę d z ia k o n i ro i i
S to p a re z erw g o tó w k o w y c h
S to p a p ły n n y c h a k ty w ó w
K o n tro la k re d y tó w
D e p o z y ty s p ec ja ln e
U z u p e łn ia ją c e d e p o z y ty s p e ­
c ja ln e
S lo p a d y s k o n to w a
T a b l i c y t y o p a r t o pta p o d o b n e j , z a w a r t e j
v o l. 2 (2 ), I9 K 4 .
dzc m o g ą spraw ić, że p o p y t d o sto su je
się do p o żą d an e j w ielkości L n.
T a m e to d a re g u lo w a n ia ilości p ien ią­
dza o piera się na. założeniu stabilności
krzyw ej L L , a ta k że na założeniu, iż
w ładze znają poło żen ie tej krzyw ej.
Jeżeli krzyw a L L nie je st ani zrurna, ani
R ysunek A.24.1. K o n tro la o b ieg u
/.« pninneą sto p y p ro cen to w ej
Roiilm j zasoby pieniqdzo
331 B an k c e n tra ln y i sy ste m p ie n ię żn y
T a k /N ie 14. N ie. D ep o zy ty specjalne; n azyw ane
gorsetem k red y to w y m , zostały
O k re s k o n tro li j. T a k (zob. p o d ro z d z ia ł 24.1 p o d ­ zniesione w 1980 r.
P rzed 1971 r. O d 1981 r.
k re d y tu ręcznika). 15. T a k (zob. p o d ro zd z iał 24.7 p o d ­
8% 1,5% 0,5 2. Nie. A by zm niejszyć p o d a ż p ien ią­ ręcznika).
28% 1 2,5% N ie dza, b an k ce n traln y m u si skłonić 16. T a k .
T ak Tale N ie banki k o m ercy jn e d o u trzy m y w a­
Tale Tak O fic ja ln ie ta k , ale w p ra k ty c e Problemy do przemyślenia
nia w iększych rezerw g o tó w k o ­
nie sto so w a n e
wych (zob. p o d ro zd z iał 24.2 p o d ­
N ie T a k , p o 1973 r. N ie ręcznika). 1___
Stopa, b a n ­ M in im a ln a s to ­ Z m ia n y s to p y d y sk o n to w ej 3. T ak . a Jeżeli spo d ziew asz się, że sto p a p ro ­
ko w a pa p o ż y c z k o ­ n ie są. z a p o w ia d a n e ; sto p y cen to w a w zrośnie, to m usisz się ta k ­
4. T ak .
wa k ró tk o te r m in o w e u trz y m y ­ że liczyć z tym , iż cen a obligacji
5. N ie (zob. ro zw aż an ia n a te m a t roli
w a n e w o k re ś lo n y m p rz e ­
d z ia le za p o m o c ą operacji banku ce n traln e g o ja k o o statn iej sp ad n ie. W tej sytuacji będziesz trzy ­
o tw a rte g o ry n k u instancji k red y to w ej w p o d ro z d z ia ­ m ał całość oszczędności w postaci
le 24.3 p o d ręc zn ik a ). gotów ki, ab y u n ik n ą ć stra t k a p ita ło ­
a r t y k u l e M . J . A i t i s a , M o n e t a r y C o n t r o l in t h e U K , „ E c o n o m i c R e v ie w " ,
6. N ic. D ru k pieniędzy nie je st je d y ­ wych.
nym sp o so b em fin an so w a n ia d efi­ b S k o ro sto p a p ro c e n to w a je st w yso­
cytu b u d żeto w eg o , a w obec tego k a, a ceny obligacji odpo w ied n io
sta b iln a, to m ożliw ość osiągnięcia tą zw iększenie d eficy tu b u dżetow ego niskie, to p ra w d o p o d o b n ie zainw es­
d ro g ą zało żo n y ch celów m o n etarn y ch nie m usi p ro w ad zić d o w zrostu tujesz całość oszczędności w o b lig a­
je st m ało p ra w d o p o d o b n a . W ażne jest podaży p ieniądza. cje, co pozw oli o siąg n ąć zysk k a p ita ­
p o n a d to , ab y ró w n o w ag a z o stała dsią- 7. Ju ż nie: d ere g u lac ja brytyjskiego łow y, gdy ceny obligacji zaczną
g n ięta łatw o i szybko. system u fin an so w eg o , z a p o c z ą tk o ­ w zrastać. G d y s to p a p ro cen to w a
w ana przez B ig Bang, po zw o liła osiągnie po zio m rc, nie będziesz sp o ­
10 ro zw iązać wiele p ro b lem ó w (zob. dziew ał się dalszych zm ian cen o b li­
W za d an iu 9 p rzek o n aliśm y się, że ram k ę 24.2 w p o d ręczn ik u ). gacji i fo rm a lo k a ty będzie ci o b o ję t­
b a n k ce n traln y m oże w yznaczyć stopę 8. T a k (zob. p o d ro z d z ia ł 24.4 p o d ­ na.
pieniężnego p ro cen to w ą n a poziom ie /•„ (rysunek ręcznika). c A n aliza tego p ro b lem u z o stała po
A 24.1), w w yniku czego p o p y t n a pie­ 9. Nie. N iep ew n o ść je st źró d łem m o ­ raz pierw szy p rze p ro w ad z o n a przez
n iąd z osiągnie p o ż ą d a n ą w ielkość L a. tyw u p rzezo rn o ści, k ształtu jąceg o
W obecnie ro zw ażan y m p rzy p a d k u sy­ p o p y t n a pieniądz,
tu a c ja w yg ląd a o d w ro tn ie: w ład za m o ­ 10. Nic. W ocenie ren to w n o śc i lo k a t R ysunek A 24 .2 . S p e k u la c y jn y p o p y t n a pieniądz
n e ta rn a m o że ustalić p o d aż .pieniądza pieniężnych najczęstszym p u n k te m
n a p o ziom ie L a, a p o ż ą d a n a w ysokość od n iesien ia je st o p ro ce n to w an ie
sto p y p ro cen to w ej r„ będzie wówczas obligacji. D o teg o celu w łaściw sza
efektem osiągniętej ró w n o w ag i ry n k o ­ jest n o m in a ln a s to p a p ro cen to w a.
wej. P osługiw anie się tym narzędziem 11. Nie. C eny d ó b r i usług m o g ą się
stw a rz a je d n a k d w a ro d za je p ro b le­ zm ieniać w sp o só b u n iem o żliw iają­
m ów . Po pierw sze, jeżeli b a n k ce n tral­ cy o d g ó rn ą k o n tro lę , d la teg o też
ny nie je st w stan ie w pełni k o n ­ łatw iej o d d ziały w ać n a n o m in a ln ą
tro lo w ać p o d aży p ien iąd za, to m oże p o d aż p ien iąd za (zob. p o d ro zd z iał
być m u tru d n o o siąg n ąć poziom L a. Po 24.5 p o d ręczn ik a).
drugie, p ro b lem em m o że być n iestab il­ 12. T ak .
ność krzyw ej L L (por. o d p o w ied ź do 13. T a k (zob. p o d ro z d z ia ł 24.6 p o d ­ Realno zasoby piunićjdza
z a d a n ia 9). ręcznika).
332 k o /.d x iiU 24
K e y n e sa w O gólnej teorii, gdzie z ja ­
w isko to określi! 0 1 1 m ia n e m sp e k u la ­
cyjnego p o p y tu n a pien iąd z. O g ó ln a
zależn o ść m ięd zy z a so b a m i p ie n ią ­
d za u trzy m y w a n y m i przez lu d n o ść
i s lo p ą p ro c e n to w ą z o s ta ła p o k a z a n a
na ry su n k u A 24.2. U jem n e n a c h y le ­
nie krzyw ej w y n ik a z za ło ż en ia , iż
ró żni lu d zie m a ją ró ż n e o cz ek iw a n ia
co d o k s z ta łto w a n ia się sto p y p r o ­
cen to w ej, ale w pew nym m o m e n cie
sto p a p ro c e n to w a o b n iż a się d o ta ­
kiego p o z io m u , k tó ry w szyscy z g o d ­
nie uważaji(. za. n ie p rz ek rac za ln y .
2__
Z o b . su gestie n a t:cn te m a t z a w a rte
w ram c e 24.3 w p o d rę c z n ik u .
3___
W W ielkiej B ry tan ii w o k resie o b o w ią­
zy w a n ia przep isó w o k o n k u ren cji
i k o n tro li k red y tu w eksle skarbow e
u z n a w a n o za składnik, rezerw b an ­
kow ych.
4___
Wskazówka-, klu czo w e po jęcia, któ re
m o g ą o k a z a ć się p rz y d a tn e p rzy ro z­
p atry w a n iu tego p ro b le m u , to: „efek ­
ty w n o ść ” , „ k o n k u re n c ja ” , „ m o n ito ro ­
w an ie” . W ięcej in fo rm acji na. ten tem at
m ożna, znaleźć w ram ce 24.2 w p o d ­
ręczn ik u o ra z w a rty k u le W .A . T h o m a ­
sa, B ig B a n g a nd the City, „E c o n o m ic
R eview ” , m aj 1987.
Rozdział 2 5
polityka pieniężna i
w gospodarce zamkniętej
Pod w pływ em g w ałto w n e g o sp a d k u
popytu g lo b a ln eg o p ro d u k c ja p rze m y ­
słu p rzetw ó rczeg o w W ielkiej B ry tan ii
zm niejszyła się o .16% m iędzy czerw ­
cem 1979 r. a g ru d n ie m .1980 r. K o n ­
federacja P rz em y słu B ry ty jsk ieg o z a ż ą ­
dała, ab y rząd o b n iż y ł s to p ę p ro c e n ­
tow ą w celu o ży w ie n ia p ro d u k c ji. M a­
sze d o ty c h cz aso w e ro z w a ż a n ia nie
w skazyw ały, że s to p a p ro c e n to w a je st
aż ta k w ażnym p a ra m e tre m e k o n o ­
m icznym . O b ecn ie sp ró b u je m y ro z b u ­
dow ać i scalić naszą, an alizę, łącząc
rozszerzoną, w ersję m o d e lu d o c h o -
d ó w -w y d a tk ó w z ro zd z iałó w 2 1 - 2 2
i an alizę ry n k u p ien iężn eg o , p rz e p ro ­
w ad zo n ą w ro z d z ia ła c h 2 3 - 2 4 . B ędzie­
my w ów czas m o g li lepiej zro zu m ieć
istotę ró żn y c h w a ria n tó w p o lity k i g o s­
p o d arczej. D la uproszczenia, z a k ła d a ­
my, że m am y d o cz y n ie n ia z g o s p o d a r­
ką. zam kniętą., w k tó re j w ystępują, stałe
ceny.
W Problemach do przem yślenia na
k ońcu ro zd z iału 21 p y taliśm y , jakie
jeszcze czy n n ik i, p o z a d o c h o d e m , m o ­
gą. w yw ołać zm ian y globalnej k o n su m p ­
cji. Je d n y m z n ich je st w ielk o ść m ajątki!
g o sp o d a rstw d o m o w y c h . W z ro st re a l­
nej p o d aż y p ie n ią d z a w p ły w a n a w iel­
k o ść m a ją tk u z a ró w n o b e z p o śre d n io ,
ja k i p o śred n io . W p ły w b ez p o śred n i
w ynika z fa k tu , iż p ie n ią d z je s t sk ła d ­
nikiem portfela, a k ty w ó w p o sia d an y c h
przez g o sp o d a rstw a d o m o w e. W pływ
p o śred n i jest. n ato m iast, fu n k c ją o d d z ia ­
ły w an ia sto p y p ro cen to w ej: w zrost p o ­
d aży p ie n iąd z a p ro w a d zi d o sp a d k u
sto p y p ro ce n to w ej o d p o w iad a ją ce j w a­
ri in k o m ró w n o w a g i. T o w a rzy szący
tym zm ian o m wzrost: cen obligacji p o d ­
nosi w a rto ść ak ty w ó w fin an so w y ch
tw o rzą cy ch m a jątek g o sp o d a rstw d o ­
m o w ych.
T e o ria d«»choiiu ;u i > u * v go,
o p raco w an a, przez M ilto n i i u d n i m a.
za k ła d a , że p o d sta w ą decyzji d o ty c z ą ­
cych k o n su m p c ji jest przeciętny p o ­
ziom d o c h o d u w długim o k resie (d o ­
ch ó d p e rm a n e n tn y ). D o ra ź n e zm iany
d o c h o d u , o ce n ian e jak o przejściow e,
nie wpływają, na p o zio m k o n su m p cji.
R ó w n ie ż te o ria cykhi ż y d a , a u to rs tw a
A lb e rta A lid o i F ra n c o M o d ig lian ieg o ,
sugeruje, żc głów nym czynnikiem d e te r­
m in u jący m decyzje o k o n su m p c ji jest
d o c h ó d p rzeciętny, a nie bieżący. L u ­
dzie s ta ra ją się przew idzieć, ile w yniesie
ich p ra w d o p o d o b n y d o c h ó d w ciągu
całego życia, i na tej p o d sta w ie p la n u ją
w ielkość k o n su m p c ji. Ich celem jest
przy tym zap ew n ien ie sta b iln e g o p o zio ­
m u k o n su m p c ji i u n iezależn ien ie jej od
bieżącego p o zio m u d o c h o d u i jeg o
k ró tk o o k re so w y c h w ah a ń . T a k ie p o ­
stę p o w an ie w iąże się z k o n ieczn o ścią
z a c ią g a n ia pożyczek, g ro m ad z en ia
oszczędności i ich zm n iejszan ia w róż-
334 R o zd ział 25
uy ch o k re sa c h życia; w ażn y m c z y n n i­
kiem k sz ta łtu ją c y m to p o stę p o w a n ie
m ogą, być w zw iązk u z ty m zm ian y
sto p y p ro c e n to w e j.
W s p o m n ia n e tu now sze te o rie k o n ­
sum pcji szczególnie m o c n o a k c e n tu ją
zn aczen ie sto p y p ro ce n to w ej i p o d k re ś ­
lają, iż reakcje g o sp o d a rstw d o m o w y ch
na zm ien iają ce się w a ru n k i zależą od
tego, czy o k re ś lo n a z m ia n a zo stan ie
u z n a n a za trw a łą czy p rzejściow ą.
Jeszcze, d o n ie d a w n a d ru g i głów ny
sk ła d n ik p o p y tu g lo b a ln e g o — inw esty­
cje — byt uw ażany za zm ien n ą o c h a ra k ­
terze a u to n o m ic z n y m . P o d ejście ta k ie
nie jest je d n a k z a sa d n e . C zęść inw es­
tycji stanow ią, n a k ła d y n a k a p ita ł trw a ­
ły (m aszyny i u rz ą d z e n ia , fa b ry k i, b u ­
d y n k i i p o ja zd y ); część o b e jm u je k a p i­
tał o b ro to w y (za p asy ). T a d r u g a część
je st sto s u n k o w o n iew ielka, ale w ysoce
n ie sta b iln a. P o d e jm u ją c an alizę inw es­
tycji, w d alszy m ciąg u będziem y tr a k ­
to w ać inw estycje s e k to ra publiczn eg o
ja k o sk ła d n ik w y d a tk ó w p a ń s tw a , d o ­
kład n iej n a to m ia s t p rzy jrzy m y się in ­
w estycjom s e k to ra p ry w a tn e g o . P rz e d ­
się b io rstw a p o d e jm u ją inw estycje po
d o k ła d nym ro zw aż en iu w szystkich
sp o d z iew a n y ch korzy ści i k o sz tó w . Je st
przy tym reg u łą, iż k o sz ty p o n o si się
dziś, korzyści n a to m ia s t o sią g a się d o ­
piero w p rzyszłości. Przyszły stru m ie ń
zysków m u si w ięc co n ajm n ie j p o k ry ć
z a ró w n o dzisiejsze k o sz ty , ja k i p ła tn o ­
ści o d se te k . P rzy o cenie o p ła ca ln o ści
p ro je k tu in w estycyjnego p o d sta w o w y m
w yzn aczn ik iem jest: k o sz t a lte rn a ty w n y
z a a n g a ż o w a n y c h fu n d u szy . Jeżeli s to p a
p ro c e n to w a n a ry n k u w z ra sta , to in ­
w estycje m u sz ą ta k że przy n ieść w iększy
zysk. (w yższą s to p ę z w ro tu ).
Z ałó żm y , że p rz e d się b io rstw o d o ­
k o n u je selekcji ró ż n y c h m o żliw y ch
przedsięw zięć in w esty cy jn y ch zg o d n ie
z k ry teriu m zyslcow ności. P rzy w y so ­
kiej sto p ie p ro c e n to w e j k ry te riu m tem u
s p ro s ta niew iele p ro je k tó w . Spadek
sto p y p ro c e n to w e j p o w o d u je, że liczba
p o te n cja ln ie zy sk o w n y ch pro jek tó w
w zrasta. Z ale ż n o ś ć ta p o z w a la w ykreś­
lić n a c h y lo n ą w d ó ł (o p a d a ją c ą ) krzy­
wą popytu inw estycyjnego ja k o funkcję
sto p y p ro ce n to w ej. P o ło że n ie tej k rzy­
wej zależy od k o sz tu d ó b r k a p ita ło ­
w ych, o czekiw anej w ielkości przyszłego
stru m ie n ia zysków o ra z od ogólnego
n a s ta w ie n ia in w esto ró w d o obecnej
i przyszłej sy tu acji g o sp o d a rc ze j. K lu ­
czow e zn aczen ie w p ro cesie p o d ejm o ­
w a n ia decyzji in w esty cy jn y ch m a czyn­
nik o czek iw ań — d la te g o w łaśnie fu n k ­
cja inw estycji m o ż e w y k azy w ać dużą
zm ien n o ść. K rz y w a p o p y tu inw estycyj­
nego je st b ard ziej s tro m a w p rzy p a d k u
ak ty w ó w o d łu g im o k resie am o rty zacji.
P rz y cz y n ą u trz y m y w a n ia zapasów
m o g ą by ć m o ty w y sp e k u lac y jn e lub po
p ro s tu ro zło żen ie p ro cesu p ro d u k cji
w czasie. K o s z t u trz y m y w a n ia zapasów
to zn o w u k o sz t u tra c o n y c h m ożliw ości,
czyli o d se tk i (sto p a p ro c e n to w a ), jak ie
m o ż n a by z y sk ać p o ży c za ją c środki
z a m ro ż o n e w z a p a sa c h b ankow i.
F u n k c ja p o p y tu n a inw estycje w z a p a ­
sy, o b ra z u ją c a zależn o ść od s to p y p ro ­
cen to w ej, je st ta k ż e n a c h y lo n a w dół.
S to p a p ro c e n to w a o d d ziału je zatem
n a p o p y t g lo b a ln y d w o m a k a n a ła m i —
p o p rze z k o n su m p c ję i inw estycje.
W sp ó łza leż n o ść m ięd zy p o d a ż ą .pienią­
d z a i s to p ą p ro c e n to w ą tw o rzy m echa­
nizm tran sm isy jn y , z a p o śred n ictw em
k tó re g o zm ian y p o d a ż y p ien iąd za
w p ły w ają n a w ielkość p o p y tu g lo b al­
nego. M e ch a n izm te n łączy ze sobą
ry n k i d ó b r i p ie n iąd z a. Je d n y m ze
sp o so b ó w an alizy o m a w ian y c h w sp ó ł­
zależności je st b a d a n ie p o ło ż e n ia k rzy ­
wej p o p y tu g lo b a ln eg o w m o d e lu do-
c h o d ó w -w y d a tk ó w , w zależn o ści od
w ysokości s to p y p ro ce n to w ej. .Pozwala
to ocenić, w ja k im sto p n iu zm iany
po d aż y p ie n ią d z a w p ły w ają n a wiel-
335 P o lity k a pien iężn a i fisk aln a w g o sp o d arce zam kniętej
leość p ro d u k c ji o d p o w ia d a ją c e j w a ru n ­
kom ró w n o w a g i. P o c z ą tk o w y efek t
zw iększenia p o d a ż y p ie n ią d z a je st p ó ź ­
niej częściow o n e u tra liz o w a n y , p o n ie ­
waż w m ia rę w z ro stu d o c h o d u zw ięk ­
sza się ta k ż e — p o d w p ły w em m o ty w u
tran sak cy jn eg o — p o p y t n a p ie n iąd z ,
który w p ew n y m sto p n iu h a m u je sp a ­
dek sto p y p ro ce n to w ej. P o d o b n y m e ­
chanizm o g ra n ic z a w pływ w y d a tk ó w
państw a n a w zrost p o p y tu globalnego —
w ystępuje tu efe k t wypierania p rzez te
w ydatki z a ró w n o inw estycji p ry w a t­
nych, ja k i k o n su m p c ji.
N asz d o ty c h cz aso w y m o d e l je st je d ­
nak m a ło p rz y d a tn y d o ró w n o czesn ej
analizy ró w n o w a g i n a ry n k u d ó b r
i ry n k u p ie n iąd z a. D o teg o celu służy
model I S - L M . K rz y w a I S je st zb io rem
różnych k o m b in a c ji realn ej w ielkości
pro d u k cji i p o z io m ó w s to p y p ro c e n ­
towej, przy k tó ry c h w y stę p u je ró w n o ­
w aga n a ry n k u d ó b r. K rz y w a t a je st
n ac h y lo n a w d ó l, p o n ie w a ż n iż sza s to ­
pa p ro c e n to w a u m o ż liw ia osiągnięcie
wyższego p o z io m u p ro d u k c ji (sty m u lu ­
jąc w zro st k o n su m p c ji i inw estycji).
N ach y len ie krzyw ej I S zależy o d w ra ż ­
liwości p o p y tu g lo b a ln e g o n a zm ian y
stopy p ro ce n to w ej; jej p o ło ż en ie z kolei
zależy od w ielkości w y d a tk ó w p a ń ­
stw a, z a c h o w a ń p o d m io tó w g o s p o d a r­
czych (p rzew ag i n a s tro jó w p esy m izm u
lub o p ty m iz m u ) o ra z in n y ch cz y n n i­
ków o d d ziału jąc y ch n a w ielk o ść a u to ­
n o m iczn y ch inw estycji i k o n su m p c ji.
Z kolei k rzy w a L M je st zb io rem
takich k o m b in a c ji w o lu m e n u p ro d u k c ji
i sto p y p ro ce n to w ej, p rzy k tó ry c h w y­
stępuje ró w n o w a g a n a ry n k u p ie n ią ­
dza, tzn . p o p y t n a rea ln e z a so b y p ie­
n iąd za (k tó ry K e y n e s n a z w a ł fu n k c ją
preferencji p ły n n o śc i) ró w n a się ich
pod aży . K rz y w a L M je s t ro sn ą c a , a jej
nachylenie zależy od w rażliw o ści p o p y ­
tu n a p ie n iąd z n a z m ia n y s to p y p ro c e n ­
tow ej i rea ln y ch d o c h o d ó w . N a p rz y ­
k ła d , im silniej p o p y t n a p ie n iąd z re­
aguje, n a zm ian y sto p y p ro cen to w ej,
a im słabiej n a zm ian y d o c h o d u , tym
k rzy w a L M je s t b ard ziej p ła sk a. I>oło-
źenie krzyw ej L M zależy od realnej
p o d aż y p ie n ią d z a i od „p referen cji
p ły n n o śc i” . T rz e b a p rzy ty m p am iętać ,
że re a ln a p o d a ż p ie n ią d z a zależy z a ­
ró w n o od jeg o p o d a ż y n o m in a ln e j, ja k
i od p o z io m u cen (ch o c iaż w tym
m iejscu z a k ła d a m y sta ło ść cen).
R ó w n o c ze sn e k sz ta łto w a n ie się ró w ­
no w ag i n a ry n k a c h d ó b r i p ien iąd za
m o ż n a b a d a ć , n a k ła d a ją c n a siebie
krzy w e I S i L M . P u n k t ich przecięcia
w y zn acza ta k ą je d y n ą k o m b in a cję real­
n ego d o c h o d u n a ro d o w e g o i sto p y p r o ­
cen to w ej, p rz y k tó re j zró w n o w aż o n e są
jed n o cz eśn ie ry n e k d ó b r i ry n ek pie­
n iężny. W ten d en cji g o s p o d a rk a ry n k o ­
w a zm ierza d o o siąg n ięcia tego p u n k tu
ró w n o w ag i.
Z w ięk szen ie w y d atk ó w p a ń stw a , fi­
n a n so w a n y c h p o p rze z sp rze d aż o b lig a ­
cji, p rze su w a k rzy w ą I S w górę, p ro w a ­
d zą c d o w zro stu p ro d u k cji i sto p y
p ro cen to w ej o d p o w ia d a ją c y c h w a ru n ­
k o m ró w n o w a g i. W y p ieran ie w y d a t­
kó w p ry w a tn y c h p rzez w y d atk i p a ń ­
stw ow e b y ło b y ca łk o w ite ty lk o w ó w ­
czas, gd y b y k rzy w a L M p rzeb ieg ała
p io n o w o . W z ro st w y d atk ó w p ań stw a
fin an so w a n y ch p o p rz e z zw iększenie
p o d aż y p ie n ią d z a p o w o d u je zm ian ę
p o ło ż e n ia z a ró w n o krzyw ej IS , ja k
i L M . P rzy o d p o w ied n iej k o m b in acji
p o lity k i fiskalnej i pieniężnej w zro st
w y d atk ó w p a ń s tw a nie p o c ią g a za so b ą
w zro stu s to p y p ro ce n to w ej, a je d y n ie
w zro st p ro d u k c ji. O zn a cz a to , że nie
w y stęp u je w ów czas efek t w y p ieran ia
w y d atk ó w p ry w a tn y c h . O p isa n a s y tu a ­
cja ilu stru je w sp ó łzależn o ści istniejące
m iędzy p o lity k ą p ie n ięż n ą i fisk aln ą.
Jeżeli chodzi o p o lity k ę pieniężną, to —
przy d a n y m p o zio m ie cen — w zrost
p o d aż y p ie n ią d z a p ro w a d zi d o p rzesu ­
336 R o zd ział 25
nięcia w p ra w o krzyw ej L M i sp a d k u
sto p y p ro c e n to w e j za p ew n ia ją cej ró w ­
n o w ag ę, a ta k że d o w z ro stu p ro d u k c ji.
S p ad ek sto p y p ro c e n to w e j je s t bow iem
w a ru n k ie m k o n ie cz n y m p o b u d z e n ia
w zro stu p o p y tu g lo b a ln eg o .
Z a rz ą d z a n ie (stero w an ie) popytem to
w y k o rz y sta n ie p rzez rzą d p o lity k i p ie­
niężnej i fisk aln ej w celu stab ilizacji
p ro d u k c ji n a w y so k im p rze cię tn ie p o ­
ziom ie. P o lity k i p ie n ię ż n a i fisk a ln a
w yw ołują o d m ie n n e s k u tk i m a k ro e k o ­
n o m ic zn e i o d d z ia łu ją w ró ż n y m k ie­
ru n k u n a s tr u k tu r ę g lo b a ln e g o p o p y tu .
Ł a g o d n a (e k sp a n sy w n a ) p o lity k a fis­
k a ln a , p o le g a ją c a n a zw ię k sz an iu w y­
d a tk ó w p a ń s tw a , w p o łą cz en iu z tw a r ­
d ą (re stry k c y jn ą ) p o lity k ą p ie n ięż n ą,
p ro w a d z i d o w z ro stu s to p y p ro c e n to ­
wej i w y p ie ra n ia w y d a tk ó w p ry w a t­
nych. Z kolei k o m b in a c ja tw a rd e j p o li­
tyki fisk aln ej i ła g o d n ej p o lity k i pie­
niężnej p o z w a la u trz y m a ć sto p ę p r o ­
c e n to w ą n a n isk im p o z io m ie i tym
sam y m p o b u d z ić w y d a tk i p ry w a tn e . Ze
w zględu je d n a k n a c h a ra k te r m e c h a n i­
zm u tra n sm isy jn e g o (o d d zia ły w an ie
p o śre d n ie ) s k u tk i z a s to s o w a n ia o k re ś­
lonej p o lity k i pieniężnej są tr u d n e d o
p rzew id zen ia.
W n a s tę p n y c h ro z d z ia ła c h analizie
p o d d a m y k o le jn e p ro b le m y zw iązan e
z p ro w a d z e n ie m p o lity k i g o sp o d a rc ze j.
N a p rz y k ła d , często zależy n a m n a
p o b u d z e n iu in w esty cji, ze w zględu n a
ich p o te n c ja ln ie k o rz y stn y w pływ n a
w zro st g o sp o d a rc z y . Z d ru g iej s tro n y
m o żem y się o b a w ia ć , że ła g o d n a p o li­
ty k a p ie n ięż n a zw iększy n a p ię c ia in ­
flacyjne. P ro b le m ó w tych nie d a się
je d n a k z b a d a ć w ra m a c h sta ty c zn eg o
m o d e lu , k tó ry m — ja k d o tą d — p o ­
słu g u jem y się.
M o d e l te n m a n a c h y le n ie k cynesow -
skic, gdyż głów ny n a c isk je st p o ło ż o n y
n a a n a liz ę p o p y tu g lo b a ln eg o . W o k re ­
sie p o p rz e d z a ją c y m II w o jn ę św ia to w ą
zw iększo n e w y d atk i p a ń s tw a p rzezn a­
czone n a d o z b ro je n ie arm ii były sku­
tecznym n arzęd ziem p o b u d z a n ia w zro­
stu p ro d u k c ji i z a tru d n ie n ia . Je d n ak
ła g o d n a p o lity k a fisk a ln a i pieniężna
p ro w a d z o n a w W ielkiej B ry ta n ii w la­
ta c h 1 9 7 2 -1 9 7 3 nie b y ła ju ż rów nie
sk u te c z n a i p rzy czy n iła się d o w zrostu
inflacji.
K o n s ta ta c ja ta p ro w a d zi d o w n io s­
k u , iż w naszej an a liz ie nie zdołam y
p o su n ą ć się d alej, jeżeli nie zb ad am y
c z y n n ik ó w o k reśla ją cy c h p o zio m cen.
M u sim y w zw iązk u z ty m u ch y lić zało ­
żenie o istn ien iu w g o sp o d a rc e nic
w y k o rz y sta n y ch cz y n n ik ó w w y tw ó r­
czych i ro zsz y fro w ać zn aczen ie pojęcia
p ełnego z a tru d n ie n ia . N ie p o w in n iśm y
p rz y ty m b ezk ry ty czn ie p o d c h o d z ić do
w n io sk ó w p ły n ą cy c h z an alizy g o sp o ­
d a rk i p ro w a d z o n e j je d y n ie od stro n y
p o p y tu . P a m ię ta ją c o m o żliw o ściach
n a k rę c a n ia k o n iu n k tu ry z a p o m o cą
w y d a tk ó w p ań stw o w y c h , b ąd ź m y ró w ­
nież św ia d o m i n ieb ezp ieczeń stw , ja k ie
w iążą się z ro sn ą c y m u d ziałem p a ń stw a
w g o sp o d a rc e , i nie za p o m in a jm y
o ujem n y m w pływ ie w y so k ich p o d a t­
k ó w n a u k ła d b o d źc ó w k sz tałtu jąc y ch
decyzje s e k to ra p ry w a tn e g o . K ey n e-
so w sk a a n a liz a p o p y tu je s t n a d a l p rz y ­
d a tn a w b a d a n iu zm ian za ch o d zący ch
w g o sp o d a rc e w k ró tk im o k resie; nie
m o ż n a je d n a k p o m ijać zn aczen ia
z m ia n za ch o d z ą c y c h po s tro n ie p o d a ­
ży. A n a liz ą g o s p o d a rld od s tro n y po-
dażow ej zajm iem y się w n astęp n y m
rozdziale.
Pojęcia i określenia
K a ż d e m u z p o jęć o z n a cz o n y ch literam i
p rz y p o rz ą d k u j o d p o w ie d n ie o k reślen ie
o zn a cz o n e liczbą:
337 P olityka pieniężna i fisk aln a w g o sp o d arce zam kniętej
(a) efek t m a ją tk o w y 6. T e o r ia k o n su m p c ji stw o rz o n a
(b) k o m b in a c je p o lity k i pieniężnej przez M . F rie d m a n a , w edług k tó ­
i fiskalnej rej w y d atk i n a k o n su m p c ję nic
(c) k rzy w a p o p y tu in w esty cy j­ zależą, od poziom u, bieżącego d o ­
nego ch o d u ro z p o rz ą d z a ln c g o , lecz od
(d) ła g o d n a p o lity k a p ien iężn a p rzeciętn eg o d o c h o d u o siąg an eg o
(ej k rzy w a I S w d łu g im okresie.
(f) w y p ieran ie 7. W y k o rz y stan ie p o lity k i pieniężnej
(g) ła g o d n a p o lity k a fisk a ln a i fisk aln ej w celu u trz y m a n ia d o ­
.... (h) m e ch a n izm tran sm isy jn y c h o d u n a ro d o w e g o na w ysokim
.... (i)‘ te o ria d o c h o d u p e rm a n e n t­ przecię t ny m po zi om i e .
nego 8. K rz y w a ilu s tru ją c a ró żn e k o m b i­
.... (i) tw a r d a p o lity k a fisk aln a n acje sto p y p ro cen to w ej i d o ch o d u
.... (k) k rzy w a L M n a ro d o w e g o z a p ew n ia ją ce ró w n o ­
.... (1) tw a rd a p o lity k a p ie n iężn a w agę n a ry n k u pieniężnym .
.... (m) te o ria cy k lu życia 9. O g ran iczen ie p o p y tu k o n su m p c y j­
.... (n) z a rz ą d z a n ie (stero w an ie) p o p y ­ nego i in w esty cy jn eg o se k to ra p ry ­
tem w a tn e g o sp o w o d o w a n e zw iększe­
.... (o) r ic a rd ia ń s k a ró w n o w a ż n o ść niem w y d atk ó w p a ń s tw a , k tó reg o
sk u tk iem je st w zro st p o p y tu g lo ­
1. F u n k c ja o b ra z u ją c a zale żn o ść m ię ­ b aln eg o i — w efekcie — ta k że
dzy w ielk o ścią p o p y tu in w esty cy j­ sto p y p ro cen to w ej.
n ego zg łasz an e g o p rzez p rze d się­ 10. R o d z aj p o lity k i g o sp o d arczej,
b io rstw a a w y so k o śc ią sto p y p ro ­ w ra m a c h k tó rej p ań stw o zw iększa
centow ej. p o d a ż p ie n iąd z a i p o w o d u je s p a ­
2. P rzesu n ięcie w g ó rę (w d ó ł) funkcji dek. sto p y p ro ce n to w ej.
k o n su m p c ji w efek cie zw ięk szen ia .11. P o lity k a g o s p o d a rc z a p o leg ająca
(zm n iejszen ia) m a ją tk u g o sp o ­ n a o g ran ic ze n iu przez p ań stw o
d a rstw d o m o w y c h i z w ią za n e­ w y d atk ó w i p o d n iesien iu p o d a t­
go z tym w z ro stu (s p a d k u ) w y­ ków .
d a tk ó w p rzy k a ż d y m p o zio m ie 12. R ó ż n e m ożliw e k o m b in a c je p o li­
ro z p o rz ą d z a ln y c h d o c h o d ó w o so ­ tyki pieniężnej i p o lity k i fiskalnej.
bistych. 13. K rz y w a ilu stru jąc a zb ió r ró żn y ch
3. R o d z aj p o lity k i g o sp o d a rc ze j, k o m b in a cji realn eg o dochodu
w ra m a c h k tó re j p a ń s tw o o g ra ­ i sto p y p ro ce n to w ej, przy k tó ry ch
nicza w ielk o ść p o d a ż y p ie n ią d z a ry n e k d ó b r z n a jd u je się w ró w n o ­
i p o d n o si sto p ę p ro c e n to w ą . w adze.
4. M e ch a n izm , za p o śred n ic tw em 14. P o lity k a g o sp o d a rc z a polegająca,
k tó re g o z m ian y p o d a ż y p ien iąd za n a o b n iż en iu p o d a tk ó w i zw ięk ­
o d d z ia łu ją n a p o p y t g lo b aln y . szeniu w y d a tk ó w p ań stw a.
5. T e o ria k o n su m p c ji o p ra c o w a n a 15. S y tu acja, w k tó rej o b n iż k a p o d a t­
przez A. A n d o i F . M o d ig lian ieg o , kó w b ez p o śred n ic h nic w pływ a na
z g o d n ie z k tó r ą g łó w n ą z m ie n ­ w ielkość p o p y tu g lo b aln eg o ; w y­
ną określającą, p o zio m k o n s u m p ­ n ik a to stą d , żc ludzie oczekują
cji je st p rz e w id y w a n a w ielkość w przyszłości p o d w y żk i p o d a tk ó w
d o c h o d ó w o sią g a n y c h w całym m a ją c y c h sk o m p e n so w a ć dzisiejszą
życiu. ich o b n iżk ę.
22 —• lik o n u m ia . Z b ió r /.mian
338 R o zd ział 25 33 9 P o lity k a p ien iężn a i fisk aln a w g o sp o d arce zam kniętej

Z ad an ia O L lat. L in ia A C D F G p rzed staw ia u ro d ze n ia o d zied ziczy ł p ew ien m a ­ a IC tóre z p rz e d sta w io n y c h p ro jek tó w

ścieżkę d o c h o d u ro z p o rz ą d z a ln e g o jątek? p rze d sięb io rstw o zrealizuje, jeżeli
k tó ry zw ięk sza się w o k resie ak ty w n o ­ h Wyjaśnij wpływ w zrostu stopy p ro ­ ry n k o w a s to p a p ro c e n to w a w ynosi
!_.... ści za w o d o w e j, a n a stę p n ie — p o przej­ centowej na zak tu alizo w an ą w artość 11 % w sto s u n k u roczn y m ?
T a b lic a 25.1 za w ie ra d a n e n a te m a t ściu k o n s u m e n ta n a e m e ry tu rę — o b ­ przyszłego dochodu i n a k o n su m p ­ b Z k tó ry c h p ro je k tó w p rze d sięb io r­
sto p y oszczęd n o ści i sto p y p ro c e n to ­ n iża się d o p o zio m u w y znaczonego cję. stw o zrezygnuje, jeśli ry n k o w a sto p a
wej w W ielkiej B ry ta n ii w la ta c h przez w y so k o ść em ery tu ry . O dcinek p ro c e n to w a w zro śn ie o 2 p u n k ty
1 9 8 1 -1 9 9 2 . O B o d p o w ia d a w ielkości przeciętnego 3__ p ro ce n to w e? D lac ze g o p o d ejm ie t a ­
d o c h o d u o sią g an e g o w d łu g im olcresie, w T ib lic y 25.2 z e sta w io n o d a n e d o ty ­ k ą decyzję?
czyli d o c h o d o w i p e rm a n e n tn e m u . Ce­ czące ró żn y c h s k ła d n ik ó w inw estycji c S p o rz ą d ź zestaw ien ie i w ykres p o k a ­
T a b lic a 2 5 .1 . S lo p a p ro c e n to w a lem k o n s u m e n ta je st osiągnięcie stałego w W ielkiej B ry ta n ii w la ta c h 1978 zu jące łą c z n ą w ielk o ść n a k ła d ó w in ­
i s to p a o szczęd n o ści po zio m u k o n su m p c ji, ta k ab y w całości i 1991. D la p o d a n y c h la t oblicz: w estycyjnych p rz e d się b io rstw a przy
w ydać d o c h ó d z g ro m a d z o n y w ciągu ró żn y c h p o z io m a c h ry n k o w ej sto p y
O p r o c e n to w a n ie S to p a
całego życia. p ro ce n to w ej,
L a la b o n ó w sk arb o w y ch oszczędności
(% ) (% )
Tablica 2 5 .2 . Inw estycje w W ielk iej B rytanii d J a k zm ien i się w ielkość w y d atk ó w
(mltl £ w cen ach 1985 r.) in w estycyjnych p rze d sięb io rstw a , je ­
1981 15,39 12,6 Rysunek 2 5 .1 . D ochód i konsum pcja ~ [978 |99[ żeli b ard ziej o p ty m isty czn ie zacznie
1982 9,9 6 11,2 w edług teorii cyklu życia o n o o ce n ia ć sy tu ację g o sp o d a rc z ą
1983 9,04 9,6 S e k to r p ry w a tn y
P o ja z d y , s ta tk i, s a m o lo ty 6,3 5,0 i jej p ersp ek ty w y ?
1984 9,33 11,0
1985 1 1,49 10,6 M a s z y n y i u rz ą d z e n ia 13,2 26,2
1986 10,94 8,6 M ie s z k a n ia 8,9 8,9
1987 8,38 6,8 P o z o s ta łe b u d y n k i i b u d o w le 9,7 19,6
T ab lica 2 5 .3 . Z estaw ien ie projektów
1983 12,91 5,6 S e k to r p u b lic z n y
P o ja z d y , s ta tk i, s a m o lo ty 0,8 0,7 inw estycyjnych
1939 15,02 6,6
1990 13,50 8,3 M a s z y n y i u rz ą d z e n ia 5,1 3,2
O c z e k iw a n a
1991 10,45 9,5 M ie s z k a n ia 3,9 2,1
P r o je k t K o s z t (£) s to p a z w ro tu
1992 6,44 11,5 P o z o s ta łe b u d y n k i i b u d o w le 6,9 6,8
(w % ro c z n ie )
Z m ia n a p o z io m u z a p a s ó w (p r y ­
Źióillo: C SI) lu.onomii: 1'rrnck Annual Supphnnenr w a tn y c h i p u b lic z n y c h ) 1,8 — 3,5
A 4000 6
i M o n lh l y lSiytw! n f Slnli.\'ti<:x.
11 6000 12
C 4 000 2
D 5000 20
;t P rzyjrzyj się u w aż n ie d an y m i o d ­ a W ielkość c a łk o w ity c h inw estycji E 3 000 10
p ow iedz, czy w y k a z u ją o n e istn ien ie w k a p ita le trw a ły m , F 10000 16

jakiejś zależności. h U dział p ro c e n to w y s e k to ra p u b lic z­

!> P re z e n ta c ja d a n y c h w fo rm ie g raficz­ ¡1 Ja k i p o zio m k o n su m p c ji zp stan ie
nej p o z w a la często w y o strzy ć o b ra z w y b ran y ?
b C o p rz e d sta w ia p o le A B C ?
w y stęp u jący ch zależn o ści. P rz e d sta w
na je d n y m w y k re sie zm ian y sto p y e W ja k i sp o só b zo stan ie sfin a n so w a n a
oszczędności i o p ro c e n to w a n ia b o ­ k o n s u m p c ja w ty m p o lu ?
nów sk a rb o w y c h , d P ole C D E w y raża n ad w y ż k ę b ieżące­
c O ceń c h a r a k te r zależn o ści m ięd zy go d o c h o d u nad w y d a tk a m i n a k o n ­
badanym i szeregam i czasow ym i su m p cję. D lac ze g o ludzie o szczęd za­
d an y c h . ją w tym okresie?
e C o o z n a cz a p o le E F G I I (w okresie
2 o trz y m y w a n ia em ery tu ry )?
R ysunek 25.1 p rz e d sta w ia k s z ta łto w a ­ f J a k ie są ź ró d ła fin a n so w a n ia E F G //?
nie się k o n su m p c ji i d o c h o d u w ra m a c h g J a k w y g ląd ałb y te n w ykres w p rzy ­
cyklu życia k o n s u m e n ta , trw ają ce g o p a d k u k o n su m e n ta , k tó ry z chw ilą
n ego w in w esty cjach ,
c W ielk o ść c a łk o w ity c h inw estycji,
tl O m ó w n ajw ażn iejsze te n d en cje
zm ian w y n ik ając e z p rz e d sta w io n y c h
d an y c h .
4__
P rz ed się b io rstw o d o k o n u je ocen y ró ż ­
nych p ro je k tó w in w esty cy jn y ch . T a b li­
ca 25.3 za w iera ich w ykaz. Z a łó ż m y , że
p rze d sięb io rstw o d y sp o n u je w y sta rc z a ­
jący m i ś ro d k a m i w łasn y m i n a re a liz a ­
cję w szy stk ich p ro je k tó w b ez k o n ie cz­
ności z a c ią g a n ia k re d y tu .
5___
N iniejsze z a d a n ie d o ty czy m e ch a n izm u
tran sm isy jn e g o zw iązan eg o z o d d ziały ­
w aniem p o lity k i pieniężnej w g o sp o ­
d a rc e z a m k n ię te j p rzy stały ch cenach.
P rz y p u śćm y , że n astę p u je w zro st rea l­
nej p o d aż y p ien iąd za,
a J a k z m ia n a ta w płynie n a rynek
obligacji?
1) J a k ie b ę d ą sk u tk i tej zm ian y d la
k o n su m p c ji i inw estycji?
c J a k w płynie to n a p o p y t g lobalny?
340 R o z d z ia ł 25
d W ja k i s p o só b z m ia n a p o p y tu glo­
b aln eg o w p ły n ie n a w ielk o ść p r o d u ­
kcji z a p e w n ia ją c ą ró w n o w ag ę?
e J a k ie k o n se k w e n cje będzie m ia ła
z m ia n a ro z m ia ró w p ro d u k c ji d la p o ­
p y tu n a p ieniądz?
f C o się sta n ie ze s to p ą p ro c e n to w ą
i ja k ie k o le jn e z m ia n y to u ru ch o m i?
g J a k i będzie o sta te c z n y efek t tych
w szystkich z m ia n z p u n k tu w id zen ia
p ro d u k c ji z a p e w n ia ją c e j ró w n o ­
w agę?
Uwaga: jeżeli u zn a sz , iż k tó re ś z ogniw
w tym ła ń c u c h u p o w ią z a ń nie je s t ja sn e
i bu dzi tw o je w ątp liw o ści, rad z im y ,
ab y ś przy ro z w ią z y w a n iu teg o z a d a n ia
k o rz y sta ł z o d p o w ie d z i zn a jd u ją cy c h
się n a k o ń c u ro z d z ia łu , w części O d ­
pow ied zi i k o m e n ta rze .
6___
Z a d a n ie n a w ią z u je d o z jaw isk a w ypie­
ra n ia , b ęd ą ce g o efe k tem p o lity k i fisk a l­
nej p ro w a d z o n e j w g o sp o d a rc e z a m k ­
niętej przy sta ły c h ce n ac h . T y m razem
im p u lsem w y w o łu jący m reak cje d o s to ­
so w aw cze je st o b n iż k a s to p y p o d a tk ó w
b e z p o śred n ic h . P o d o b n ie ja k w p o p rz e ­
d n im z a d a n iu , jeżeli zro z u m ie n ie se k ­
w encji p o b u d z o n y c h z m ia n sp ra w ia ci
tru d n o ś c i, ra d z im y sk o rz y sta ć z części
O dp ow iedzi i ko m e n ta rze .
a J a k i będzie p o c z ą tk o w y w pływ tego
p o su n ię cia n a w ielk o ść d o c h o d ó w
ro z p o rz ą d z a in y c h i p o p y tu g lo b a l­
nego?
b J a k o b n iż k a p o d a tk ó w w płynie n a
ro z m ia ry p ro d u k c ji o d p o w ia d a ją c e j
w a ru n k o m ró w n o w ag i?
e J a k z a re a g u je n a to p o p y t n a realn e
z a so b y pieniężne?
d J a k w p ły n ie to n a ceny o b ligacji
i s to p ę p ro c e n to w ą , przy za ło ż en iu ,
że p o d a ż p ie n ią d z a je s t stała?
c Ja k ie rea k cje d o s to s o w a w c z e w y w o ­
ła ją te z m ia n y w p o p y cie g lo b a ln y m ?
f C o się sta n ie z p ro d u k c ją ró w n o ­
w aż ąc ą ry n ek ?
g Ja k ie w a ru n k i m u sz ą być spełnione
ab y o p isy w an y efek t w y p ie ra n ia był
pełny?
7___
N a ry su n k u 25.2 p o k a z a n o położenie
k rzy w y ch I S i L M d la g o sp o d a rk i
z a m k n ię te j p rz y stały ch cen ach .
Rysunek 25.2. Równowaga na ryn kach dóbr
i pieniądza
a K tó r a z linii A B i C D je st k rzy w ą IS,
a k tó r a — k rzy w ą L M '!
1) C o o z n a c z a k a ż d y z pięciu p u n k tó w
n a ry s u n k u , tj. E, F , G, I I i J,
z p u n k tu w id zen ia ró w n o w a g i n a
ry n k u d ó b r i pien iąd za?
c J a k za reag u je g o s p o d a rk a , jeżeli
zn ajd zie się w p u n k cie J'l
d W skaż, k tó r a z krzy w y ch — I S lub
L M — zm ieni sw e p o ło żen ie (i w j a ­
kim k ie ru n k u ) p o d w pływ em o p isa ­
nych niżej zm ian . W k aż d y m p rzy ­
p a d k u przyjm ij zało żen ie ceteris
p aribus:
(I) w zro st o p ty m iz m u p o d m io tó w
g o sp o d a rc zy c h ,
341 P o lity k a pieniężna i fiskalna w g o sp o d arce zam kniętej
(II) zw ięk szen ie n o m in a ln e j p o d aż y
p ie n iąd z a,
(III) o g ran ic ze n ie w y d a tk ó w p a ń ­
stw a,
(IV ) je d n o ra z o w y , trw a ły w zro st p o ­
zio m u cen,
(V) re d y stry b u c ja d o c h o d u n a k o ­
rzyść w arstw u b o g ic h ,
(V I) w zro st za so b ó w m a ją tk o w y c h
g o sp o d a rstw d o m o w y ch .
8__
R ysunek 25.3 p rz e d s ta w ia w pływ p o li­
tyki fisk aln ej n a w ielk o ść d o c h o d u n a ­
rodow ego i w y so k o ść s to p y p ro c e n ­
towej o d p o w ia d a ją c y c h w a ru n k o m r ó ­
w now agi, p rzy ró ż n y c h za ło ż en ia ch d o ­
tyczących n a c h y le n ia krzyw ej L M . W e
w szystkich p rz y p a d k a c h c h a ra k te r p o ­
lityki fiskalnej sy m b o lizu je p rzesu n ięcie
krzywej I S z p o ło ż e n ia I S U d o I S r
Rysunek 25.3. E fe k ty ekspansywnej p o lity k i
fiskalnej
a Ile w y n o szą d o c h ó d n a ro d o w y i s to ­
p a p ro c e n to w a w p o c z ą tk o w y m s ta ­
nie ró w n o w ag i?
b C o m o g io sp o w o d o w a ć p rzesu n ięcie
krzyw ej I S z p ozycji I S n d o I S ^ i
c J a k i byłby pełny efek t m n o ż n ik o w y
p o lity k i fisk aln ej, tj. efek t w w a ru n ­
k a c h nie zm ien io n ej s to p y p ro c e n ­
tow ej?
«1 Jeżeli źró d łem finansow ania, polityki
fisk aln ej są o bligacje, a k rzy w a L M
je st w zględnie elasty czn a, to ja k i b ę­
dzie w piyw p o lity k i fisk aln ej n a sta n
ró w n o w ag i?
e Jeżeli źró d łem fin a n s o w a n ia polityki
fiskalnej są o b lig acje, a k rzy w a L M
je s t rela ty w n ie n ieelasty czn a, to ja k
p o lity k a fisk a ln a w płynie n a stan
ró w n o w ag i?
f P o k a ż sk alę efe k tu w y p iera n ia w k a ż ­
dej z o p isa n y c h sy tu acji,
g J a k ie czy n n ik i* o k reślają elasty czn o ść
krzyw ej LM'!
h J a k n ależ ało b y u k ie ru n k o w a ć p o lity ­
kę g o sp o d a rc z ą , ab y o sią g n ą ć pełny
efe k t m n o ż n ik o w y ?
2 _
R y su n ek 25.4 p rze d staw ia w pływ re­
stry k cy jn ej p o lity k i pieniężnej n a d o -
Rysunek 25.4. E fe k ty re strykcyjn e j p o lity k i
pieniężnej
342 R o z d z ia ł 25
ch ó d n a ro d o w y i sto p ę p ro c e n to w ą
za p ew n ia ją ce ró w n o w a g ę , p rzy ró ż ­
nych za ło ż en ia ch co d o n a c h y le n ia
krzyw ej I S . C h a ra k te r p ro w a d z o n e j
polity k i, pieniężnej sy m b o lizu je tu ta j
prze su n ięc ie krzyw ej L M z p o ło ż e n ia
L A /„ d o L A /,.
a Ile w y n o szą p o c z ą tk o w o d o c h ó d n a ­
ro d o w y i stopa, p ro c e n to w a z a p e w ­
niające ró w n o w a g ę?
1) C o m o g ło sp o w o d o w a ć przesu n ięcie
krzyw ej L M z pozycji L M 0 d o L M ,?
c Ja k i je st w pływ p o lity k i p ieniężnej n a
ró w n o w a g ę, gdy k rz y w a I S je s t r e la ­
tyw nie stro m a ?
<i Ja k i je st ten w pływ , gdy k rzy w a I S
je st s to s u n k o w a plask a?
e J a k ie czy n n ik i o k re śla ją k ą t n a c h y le ­
nia krzyw ej I S i — tym sam y m —
sk u te c z n o ść p o lity k i pieniężnej?
l ii
N ie k tó rz y ek o n o m iśc i tw ie rd z ą, iż lu­
dzie m a ją św ia d o m o ść istnienia, o d ­
w ro tn ej zależn o ści m iędzy dzisiejszą
i przyszłą w y so k o śc ią p o d a tk ó w : w ie­
dzą oni, że o b n iż k a p o d a tk ó w dziś
będzie m u s ia ła z o s ta ć o k u p io n a w yż­
szym i p o d a tk a m i w przyszłości, za co
za p ła cą b ą d ź dzisiejsi p o d a tn ic y , b ąd ź
icli dzieci. W y n ik a stą d , że obniżk i
p o d a łk ó w w istocie nie w p ły w ają n a
w ie lk o ść .d o c h o d ó w rea ln y ch w dłu g im
('kresie, a. z a te m nic p o w in n y ta k że
w p ły n ąć na w ielk o ść w y d a tk ó w n a
k o n su m p c ję . P rz e d sta w io n a h ip o te z a
nosi nazw ę ró w n o w a żn o śc i ric a rd ia ń -
skiej.
H ip o te z ę tę p ró b o w a n o p o d w aż ać ,
w y su w ając p rzeciw k o niej w iele z a rz u ­
tów . C zęść z nich o d tw a rz a m y poniżej.
K tó re z tych zarzutów ' są. u za sa d n io n e?
a R ic a rd ia ń s k u ró w n o w a ż n o ść im p li­
kuje b ra k w pływ u n a g o sp o d a rk ę
w y d a tk ó w p a ń s tw a n a b u d o w ę d ró g ,
co je st o cz y w istą n ie p ra w d ą .
1« W yższe p o d a tk i z o s ta n ą nałożone
w p rzy szło ści, k ied y o b ec n y ch p o d a t­
n ik ó w nie b ędzie ju ż n a świecie.
c W p rze k aza ch m a ją tk o w y c h m iędzy
k o lejn y m i p o k o le n ia m i m o g ą n astą­
pić p rzerw y (b ra k ciągłości),
d S ystem p o d a tk o w y o p a rty n a zasto ­
Tak/N ie
so w an iu k rań c o w e j sto p y p o d a tk o ­
wej p o w o d u je p o w sta n ie różnicy
m ięd zy ce n ą p ła c o n ą p rze z nabyw cę
i ce n ą o trz y m y w a n ą p rzez sp rzed aw ­
cę, a to m o ż e z n iek sz tałca ć działanie
b o d źc ó w ek o n o m icz n y ch p o stronie
p o d aży .
e N a ry n k u k a p ita ło w y m w ystępuje
w iele elem en tó w k o n k u re n c ji n iedo­
sk o n ałej; sp ra w ia ją o n e, że p ań stw o
m o ż e za ciąg a ć p o ży czk i p o niższej
sto p ie p ro ce n to w ej niż p o d m io ty
p ry w a tn e .
11
Z ałó żm y , że d y sp o n u je sz n astęp u jący ­
m i in fo rm ac jam i: n a p o d sta w ie p rze­
p ro w a d z o n y c h b a d a ń szacu je się, że
ludzie, k tó ry c h d o c h o d y ro zp o rzą d zal-
ne ro sn ą , tr a k tu ją 80% tej podw yżki
ja k o efek t trw ały , a 2 0 % ja k o zjaw isko
przejściow e. K ra ń c o w a sk ło n n o ś ć do
k o n su m p c ji z d o c h o d u p erm a n en tn e g o
je st ró w n a 0,93. W ielk o ść k o n su m p cji
przy zero w y m d o c h o d z ie p e rm a n e n ­
tn y m w ynosi zero .
a P rz e d sta w alg eb raiczn y zap is funkcji
k o n su m p c ji,
b W ubiegłym ro k u d o c h ó d p e rm a ­
n e n tn y w yniósł 15 000 £. W bieżącym
ro k u d o ch ó d ro z p o r/ą d z a ln y w zrósł
d o 25 0 0 0 £ . J a k a je st szac u n k o w a
w ielkość d o c h o d u p e rm a n e n tn e g o
w ty m ro k u ?
c lic w ynosi k ra ń c o w a sk ło n n o ś ć do
k o n su m p c ji z b ieżącego d o c h o d u ?
i Ja k ie zn aczen ie m a k ra ń c o w a s k ło n ­
n o ść d o k o n su m p c ji d la keynesow -
skiego m n o ż n ik a w y d a tk ó w p ań stw a
343 P o lity k a p ie n ię ż n a i f is k a ln a w g o s p o d a r c e z a m k n ię te j
o raz d la sk u te cz n o ści p o lity k i fisk al-
nej? (W o d p o w ie d z i p o m iń w pływ
p o d a tk ó w i h a n d lu z a g ran ic zn e g o .)
J . ________ D o ra ź n y w z ro st d o c h o d u
m o że nie w p ły n ą ć n a p o zio m b ie­
żącej k o n su m p c ji.
2. ________ O b n iż k a p o d a tk ó w p r o ­
w adzi zaw sze d o w z ro stu bieżącej
k o n su m p cji.
3. ________ S to p a p ro c e n to w a je s t je -
d y n y m czy n n ik iem o k reśla ją cy m
w ielkość inw estycji.
4. ________ W y ższa s to p a p ro c e n to ­
wa o z n a c z a w zro st w a rto śc i z a k tu ­
alizo w an ej p rzy szłeg o s tru m ie n ia
zysków z d a n e g o p rzed sięw zięcia
in w esty cy jn eg o i d la te g o p o w o d u je
zw iększenie ro z m ia ró w inw estycji.
5. ________ M ię d z y n a ro d o w e o p e ra ­
cje b a n k o w e b yły p ie rw sz ą d zied z i­
n ą p o d d a n ą rzeczyw istej reg u lacji
w sk ali m ię d z y n a ro d o w e j.
6. ________ Z m ia n y sto p y p ro c e n to ­
wej o d d z ia łu ją n a p o ło ż e n ie k rz y ­
wej p o p y tu g lo b a ln e g o w m o d e lu
d o c h o d ó w -w y d a tk ó w .
7. ________ Jeżeli uw zględnim y w pływ
sytuacji n a ry n k u p ien iężn y m i o d ­
d ziały w a n ie s to p y p ro c e n to w e j, to
siła o d d z ia ły w a n ia m n o ż n ik a w y­
d a tk ó w p a ń s tw a b ędzie w iększa.
8. ________ R u c h y w zd łu ż krzyw ej I S
p o k a z u ją zm ian y d o c h o d u n a r o d o ­
w ego n a p o zio m ie ró w n o w a g i, s p o ­
w o d o w an e p rze su n ięciem krzyw ej
p o p y tu g lo b a ln eg o p o d w pływ em
zm ian w yłącznie sto p y p ro c e n to ­
wej.
9. ________ P o ło że n ie krzyw ej L M
zależy od p o z io m u cen.
10. ________ P o lity k i p ie n iężn a i fis­
k a ln a o d d z ia łu ją n a p o p y t g lo b a l­
ny ró żn y m i k a n a ła m i, ale w y w o łu ­
j ą p o d o b n e sk u tk i.
11. ________ R ząd łie a t h a , p ró b u ją c
przy sp ieszy ć te m p o w zro stu g o s­
p o d a rc z e g o w W ielkiej B ry tan ii,
z a sto so w a ł n a p o c z ą tk u lat sied em ­
d ziesiąty ch k o m b in a c ję p o lity k i ła ­
tw ego p ie n ią d z a i łag o d n ej p o ljty k i
fisk aln ej. W p o c z ątk o w y m o k resie
rz ą d ó w M a rg a re t T h a tc h e r z a ró w ­
n o p o lity k a p ien iężn a, ja k i fisk al­
n a m ia ły n a to m ia s t c h a ra k te r re­
stry k cy jn y .
12. ________ W y k o rz y sty w an y d o ty c h ­
czas w n aszy ch ro z w a ż a n ia c h m o ­
d el key n eso w sk i w y k azu je o g ra n i­
cz o n ą p rz y d a tn o ś ć w an alizie f u n k ­
cjo n o w a n ia g o sp o d a rk i, p o n iew aż
n a d m ie rn ie a k c e n tu je stro n ę p o p y ­
to w ą, p rzy jm u je zało żen ie stałych
cen i istn ien ia w g o sp o d a rc e nie
w y k o rz y sta n y ch zd o ln o ści w y tw ó r­
czych.
Problemy do przemyślenia
1___
W ed łu g teo rii d o c h o d u p e rm a n e n tn e ­
go, w p rz y p a d k u przejściow ego w zro s­
tu d o c h o d ó w g o sp o d a rstw a d o m o w e
nie zm ien iają w ielkości sw oich w y d a t­
kó w n a k o n su m p c ję ,
a J a k a p o w in n a być rea k cja k o n ­
su m e n tó w n a przejściow y sp ad ek
d o ch o d ó w ? W ja k ic h o k o lic z n o ­
ściach k o n su m e n ci nic m o g ą z a c h o ­
w ać się zg o d n ie z p rzew id y w an iam i
teorii?
b P rzy p u śćm y , że w w y n ik u o b n iżen ia
p o d a tk ó w w b u d żecie p a ń stw a p o ja ­
w ia się deficy t, a źró d łem jeg o fin a n ­
so w an ia są o b lig acje sk a rb o w e. J a k
344 R o z d z ia ł 25 345 P o lity k a p ie n ię ż n a i fis k a ln a w g o s p o d a r c e z a m k n ię te j

w tej sy tu acji p o w in n i z a re a g o ­ gdzie:

w ać ra c jo n a ln ie p o stę p u ją c y k o n ­ A — k o n su m p c ja a u to n o m ic z n a
su m enci? B — inw estycje a u to n o m ic z n e
C — k o n su m p c ja
/ — inw estycje
2___ G — w y d a tk i p a ń stw a
a W ja k i sp o só b p rz e d się b io rstw o m o ­ M — p ie n ią d z w u jęciu realn y m
że p o ró w n y w a ć ze s o b ą p ro je k ty in­ N — a u to n o m ic z n y p o p y t n a pieniądz
w estycyjne, k tó r e c h a ra k te ry z u ją się P — p o zio m cen
ró żn y m p o z io m e m n a k ła d ó w k a p ita ­ R — s to p a p ro c e n to w a (% )
łow ych, r ó ż n ą w ielk o ścią o cz ek iw a­ T — p o d a tk i n e tto Odpowiedzi i komentarze
n y ch stru m ie n i z y sk ó w i r ó ż n ą d łu ­ Y — d o c h ó d n a ro d o w y ( p ro d u k t sp o ­
gością o cz ek iw a n eg o o k re su e k s p lo ­ łeczny)
atacji? (m ały m i literam i o z n a c z o n o p a ra m e try Pojęcia i o k reślen ia
R y su n e k A 2 5 .L S to p a p ro c e n to w a i .stopa
b J a k w zro st sto p y p ro c e n to w e j w pły­ m o d e lu ). o szczędności o so b isty c h w W ie lk ie j B ry ta n ii
nie n a decyzje p rz e d się b io rstw d o ty ­ a W y p ro w a d ź ró w n a n ie fu n k cji I S , tj. I (c) 5 (m ) 9(1) 13 (c)
czące ro z m ia ró w inw estycji? w y k o rz y sta j ró w n a n ia o p isu jąc e ry­ 2(a) 6 (i) 1 0 (d ) 14 (g)
n e k d ó b r w celu zn a le zie n ia za le żn o ­ 3(0 7 (n) 11 (i) 15(o)
ści m ięd zy Y a R . 4 (h ) 8 (k) 1 2 (b )
3___ b W y p ro w a d ź ró w n a n ie fu n k cji L M .
Z a d a n ie to w ym agft pew nej z n a jo m o ści c Z a łó ż m y , że zm ien n e i p a ra m e try
p o d sta w alg eb ry . P rz y p u śćm y , że w g o ­ m o d e lu p rz y b ie ra ją n a s tę p u ją c e w a r­ Z ad an ia
sp o d a rc e z a m k n ię te j o sta ły c h cen ac h tości:
ry n k i d ó b r i p ie n ią d z a o p isu ją n a s tę p u ­ l___
A = 700 G = 649,6 m = 10
ją c e ró w n a n ia : a W y d aje się, żc m ię d zy tym i d w o m a
B — 400 / = 15 N = 200
szeregam i czaso w y m i istnieje ja k iś 1901 1903 1989 1907 1909 I9 9 I
c = 0 ,8 k = 0,25 P= 1
R y n e k dóbr zw iązek, ale n a p o d sta w ie p o b ie ż ­ O p r o c e n t o w a n ie ______ S lo p a
d = 5 M — 1200 <= 0 , 2
nego p rze g ląd u d a n y c h tr u d n o u s ta ­ b o n ó w s k a rb o w y c h ____________o s z c z ę d n o ś c i

K o n su m p c ja : W y k reśl k rzy w e I S i L M i odczytaj lić jeg o c h a ra k te r. P ew n e cechy są

z w yk resu p rzy b liżo n e w a rto śc i d o ­
C = A + r( Y - T ) - d R
c h o d u n a ro d o w e g o i sto p y p ro c e n ­
In w estycje: I = B - i R tow ej o d p o w iad a ją ce w a ru n k o m ró w ­
P o d a rk i:' T = l Y n o w ag i.
R ów now aga: Y = C + I + G d D la ty ch w arto ści d o c h o d u i sto p y
p ro ce n to w ej o blicz w ielkości k o n ­
R y n e k pieniądza sum pcji i inw estycji o ra z sp raw d ź,
czy ry n e k d ó b r zn a jd u je się rzeczyw i­
P o d a ż p ie n iąd z a: M * = M ście w ró w n o w a d ze ,
Popyt: n a pieniąd z: e S p ra w d ź , czy ró w n ież ry n e k p ien ięż­
ny je st w ów czas zró w n o w a ż o n y ,
M ‘‘ = k P Y + N - m R
f O blicz w ielkość d eficy tu lu b n ad w y ż­
R ów now aga: M s = M '1 ki b u d ż e tu p ań stw a.
je d n a k w id o czn e ju ż n a p ierw szy rz u t
o k a — zw łaszcza ro zb ie żn e te n d e n ­
cje zm ian w o b u szereg ach p o 1987 r.
R o zb ieżn o ść ta je s t w y n ik iem g w ał­
tow nego w zrostu w ydatków k o n su m p ­
cyjnych, jaki w y stą p ił w ty m o k re ­
s i e 1. Szerzej n a te n te m a t zo b . np.
a rty k u ł J. S h icld sa w „ E c o n o m ic
R eview ” z w rześn ia 1988 r.
b Z o b . ry su n ek A 2 5 .1 .
c M iędzy b a d a n y m i szereg am i cz aso ­
wym i w y stęp u je, ja k się w ydaje, d o ­
d a tn ia k o re la c ja , tj. tw o rz ą c e je w iel­
kości zm ieniają, się p rze w a żn ie w tym
1 R e z u lta te m byl d a ls z y s p a d e k s to p y o s z c z ę d n o ­
ści, m in io z n a c z n e j p o d w y ż k i s to p y p ro c e n to w e j
(pr zy p. Z . M . ) .
sam ym k ie ru n k u . N asze o b serw acje
dosi.arczajtj zatem pew nej em p iry cz­
nej p o d b u d o w y teo rii p rz e d sta w io ­
n ych w p o d ro z d z ia le 25.1 p o d rę c z ­
n ik a, z k tó ry ch w y n ik ało , iż, w ysokiej
sto p ie p ro ce n to w ej to w arz y szą w y­
soki po zio m oszczędności i o d p o ­
w iednio niższe w y d atk i n a k o n s u m p ­
cję. C h a ra k te r zależności ’ m iędzy
a n alizo w artym i szeregani i czas o wym i
zm ienił się je d n a k po 1987 r.; d a n e
w sk az u ją w ręcz n a istn ien ie k o relacji
ujem nej w k o ń co w ej części b ad a n eg o
o k resu .
P rz y to c z o n y m a teria ! em p iry czn y
nic w y sta rc za d o u d o w o d n ien ia ja­
346 R o z d z ia ł 25
k iejk o lw iek tezy. N a decyzje je d n o ­
stek d o ty c z ą c e p ro p o rc ji m ię d zy
k o n su m p c ją i o sz cz ęd n o ściam i m a
w pływ wiele in n y c h cz y n n ik ó w , k tó ­
re nie zo sta ły u w zg lę d n io n e w naszej
an a liz ie d w ó ch szeregów czasow ych.
P rz e p ro w a d z o n a a n a liz a rz u c a je d ­
n ak s p o ro św ia lia n a in te re su ją c ą
za le żn o ść e k o n o m ic z n ą , k tó r a w y­
m aga d alszych p o g łę b io n y c h b a d a ń .
2__
n "OB.
I) .Pole A B C o d zw ie rcie d la fa k t, iż wc
w czesnym o k resie sw ego życia cz ło ­
w iek m u si z a c ią g a ć p o życzki, ab y
m ó c fin a n so w a ć k o n su m p c ję p rze­
k ra c z a ją c ą p o zio m bieżącego d o ­
chodu.
e P rzez z a c ią g a n ie o p ro c e n to w a n y c h
k red y tó w .
d M o ty w y tego o sz c z ę d z a n ia są d w o ja ­
kiego ro d z a ju . P o pierw sze, istnieje
k o n ie c z n o ść sp ła ty k re d y tó w , w ra z
z o d se tk a m i, z a c ią g n ię ty c h we w cześ­
niejszym o k resie życia. P o d ru g ie,
trz e b a o d k ła d a ć p ie n iąd z e n a o k res
po przejściu n a e m e ry tu rę , kied y b ie­
żący d o c h ó d nie w ystarczy n a u trz y ­
m a n ie k o n su m p c ji n a d o ty c h c z a so ­
wym poziom ie,
e Pole E F G I 1 o z n a cz a w ielkość s p a d ­
ku o sz częd n o ści, tj. n a d w y ż k ę w y d a ­
tk ó w k o n su m p c y jn y c h nad bieżącym
d o c h o d e m w o k re sie e m e ry ta ln y m ,
f O szczęd n o ści z g ro m a d z o n e w o kresie
n ajw iększej ak ty w n o śc i zaw o d o w ej
(w śred n im w iek u ) — zob. p u n k t d.
g W z ro st p o c z ą tk o w e g o m a ją tk u p rze­
sun ie w g ó rę linię p e rm a n e n tn e g o
d o c h o d u i sp o w o d u je w zro st k o n ­
sum pcji.
h P o d w y ż k a sto p y p ro ce n to w ej p r o w a ­
dzi do s p a d k u z a k tu a liz o w a n e j w a r­
tości p rzyszłych d o c h o d ó w . Z w ięk ­
sza się też k o sz t za c ią g a n y c h k re d y ­
tów . W efekcie o b n iż a ją się p o zio m y
p e rm a n e n tn e g o d o c h o d u i k o n su m p ­
cji. W ięcej szczegółów n a te n tetnat
zn ajd ziesz w p o d ro z d z ia le 25.1 pod­
ręczn ik a.
3___
a 1978 — 54,8 m id £.
1991 - - 72,5 mid £.
1» 1978 — 3 0 ,5 % .
1991 — 17,7% .
e 1978 — 56,6 m id £.
1991 — 69,0 m id £.
<1 W y b ieran ie d o p o ró w n a ń m ający ch
n a celu o k reślen ie ten d en cji zm ian
d w ó c h p o jed y n czy ch lat — z p o cz ąt­
k u i k o ń c a o k resu — je st zwykle
ry zy k o w n e. W szczególnym sto p n iu
d o ty c zy to zm ien n ej o d u żej skali
w a h a ń , ja k ą są za p asy . D lateg o
o g ran ic zy m y się d o oceny tendencji
w y stęp u jący ch w o b ręb ie inw estycji
w k a p ita le trw ały m . N ajb ard ziej
u d e rz a ją c ą z m ia n ą był s p a d e k inw es­
tycji s e k to ra p u b liczn eg o , zw łaszcza
w b u d o w n ictw ie. W rez u ltac ie , m im o
iż inw estycje s e k to ra p ry w atn eg o
zw iększyły się w b a d a n y m okresie
o b lisk o 5 7 % , ca łk o w ite inw estycje
w k a p ita le trw ały m w zro sły realnie
ty lk o o o k o ło 3 2 % . O b ra z zm ian
s tru k tu ry inw estycji za ciem n ia reali­
zo w an y w W ielkiej B ry ta n ii w latach
o siem d ziesiąty ch p ro g ra m p ry w a ty ­
zacji, k tó ry w iązał się z. przejściem
n ie k tó ry c h p rze d sięb io rstw se k to ra
p u b lic zn e g o d o s e k to ra p ry w atn eg o .
4___
a P ro jek ty : D (sto p a zysku = 2 0% ),
F ( ió % ) i B (1 2 % ) za p ew n ia ją stopę
zw ro tu p rzew y ższającą ry n k o w ą sto ­
pę p ro c e n to w ą i m o g ą z o s ta ć zreali­
zo w an e.
b P rzy ry n k o w ej sto p ie p ro ce n to w ej na
p o zio m ie 13% p ro je k t B nic zo stan ie
z realizo w an y . W tych w a ru n k ac h
p rze d sięb io rstw o m o że o siąg n ąć
347 P o lity k a p ie n ię ż n a i fis k a ln a w g o s p o d a r c e z a m k n ię te j
wyższy zy sk , p o ży c za ją c sw e fu n d u ­ N a stę p n ie m o ż em y n a tej p o d sta w ie
sze w ed łu g s to p y p ro c e n to w e j o b o ­ n a ry so w a ć k rzy w ą p o p y tu inw esty­
w iązującej n a ry n k u . S to p a ta s ta n o ­ cyjnego (ry su n e k A 25.2).
wi k o sz t a lte rn a ty w n y inw estycji, d W z ro s t o p ty m iz m u sp raw i, że p rz e d ­
c M o żem y sp o rz ą d z ić zestaw ienie się b io rstw o sk o ry g u je in plus swe
(ra n k in g ) ro z w a ż a n y c h p ro je k tó w in ­ p oprzednie oceny opłacalności wszyst­
w estycyjnych w ed łu g k ry teriu m k ich p ro je k tó w in w esty cy jn y ch . S p o ­
o p ła ca ln o ści, p o d a ją c ta k ż e s k u m u ­ w o d u je to p rzesu n ięcie krzyw ej p o ­
lo w a n ą w ielk o ść z a a n g a ż o w a n y c h p y tu in w esty cy jn eg o w p raw o .
śro d k ó w :
5 ___
T ablica A 2 5 .1 . Z estaw ien ie projektów a Jeżeli w p u n k cie w yjścia n a ry n k u
inw estycyjnych p ie n iąd z a istn ia ła ró w n o w a g a , to
w zro st realn ej p o d aż y p ie n iąd z a s p o ­
S to p a S k u m u lo w a n a
w o d u je p o jaw ien ie się n ad w y żk i p o ­
P ro je k t z w ro tu w ie lk o ść n a k ła d ó w
(% ro c z n ie ) in w e sty c y jn y c h (£) d aż y p ie n iąd z a, a co za tym idzie —
n ad w y ż k i p o p y tu n a o bligacje. W re­
D 20 5 000 zu ltacie w zro śn ie ce n a obligacji i o b ­
/■' 16 15 0 0 0 niży się s to p a p ro c e n to w a .
11 12 21 000
I) i c W w y n ik u sp a d k u sto p y p ro c e n ­
E 10 24 000
6 28 000
tow ej zw iększą się k o n s u m p c ja i in ­
A
C 2 32000 w estycje, co o z n a cz a w zro st p o p y tu
g lo b aln eg o ,
cl W z ro st p o p y tu sp o w o d u je zw iększe­
nie ro z m ia ró w p ro d u k c ji o d p o w ia ­
dającej w a ru n k o m ró w n o w ag i. N a
R ysunek A 25.2. K rzyw a popytu inw estycyjnego tym k o ń czy się p ierw sza faza d z ia ­
ła n ia m e c h a n iz m u tran sm isy jn e g o
u ru ch o m io n e g o p rzez p o lity k ę pie­
n iężną.
e K o n se k w e n c ją w zro stu p ro d u k cji
i d o c h o d u n a ro d o w e g o będzie zw ięk­
szenie p o p y tu n a p ien iąd z, w yw ołane
d ziałan iem m o ty w ó w tran sa k cy jn eg o
i p rzezo rn o ści,
f W z ro st p o p y tu n a p ie n iąd z p ro w ad zi
d o pod w y żk i sto p y p ro cen to w ej (za
p o śred n ic tw em ry n k u obligacji); p o d ­
\ w yżka ta — p rzez sw ój w pływ n a
X
k o n su m p c ję i inw estycje — częściow o
zn e u tralizu je p ie rw o tn y w zro st p o ­
\ p y tu g lo b aln eg o ,
X g E le k tem n e tto b ędzie p ra w d o p o d o b ­
.1................ L.......... J ................... I -
nie pew ien w zro st p o p y tu g lo b a l­
10 20 30 40 nego, ch y b a że ani k o n su m p c ja , ani
P op yt in w e s ty c y jn y (tys. £)
inw estycje nie są w rażliw e n a zm iany
348 R o z d z ia ł 25
s to p y p ro c e n to w e j (w ów czas efek t tu , w k tó ry m k o n su m p c ja i inw esty­
n e tto byłby zero w y — przyp. tłum.). cje zm n iejszą się n a tyle, że popyt
g lo b a ln y p o w ró ci d o sw ego p o cz ąt­
k o w eg o p o zio m u .
6__
a O b n iż k a s to p y p o d a tk ó w b e z p o śre d ­
nich o z n a c z a zw iększenie d o c h o d ó w 7__
ro z p o rz ą d z a ln y c h , co p ro w a d z i d o a K rz y w a I S to n a c h y lo n a w d ó ł linia
w zro stu w y d a tk ó w k o n su m p c y jn y c h A B . K rz y w a L M to w zn o sz ąc a się
i .... tym sa m y m —- p o p y tu g lo b a l­ lin ia CD.
nego. b R ó w n o w a g a n a o b u ry n k a c h w ystę­
b S p o w o d u je zw iększenie ro z m ia ró w puje ty lk o w p u n k cie II.
p ro d u k c ji z a p ew n ia ją cej ró w n o w a g ę,
c E le k te m zw ię k sz en ia p ro d u k c ji i d o ­
c h o d ó w b ędzie w z ro st p o p y tu n a P u n k t R y n e k p ie n ią d z a R ynek d ó b r
p ie n iąd z, w y w o łan y d z ia ła n ie m m o ­ E N adw yżka podaży R ów now aga
ty w u tra n sa k c y jn e g o i m o ty w u p rz e ­ F R ów now aga N ad w y ż k a podaży
zo rn o śc i. G N a d w y ż k a p o p y tu R ów now aga
(1 P rzy d an e j p o d a ż y p ie n ią d z a w zro st II R ów now aga R ów now aga
.1 R ów now aga N a d w y ż k a p o p y tu
p o p y tu n a p ie n ią d z d o p ro w a d z i d o
sp a d k u cen ob lig acji i w zro stu sto p y
p ro ce n to w ej,
e W z ro st s to p y p ro c e n to w e j w yw oła c W p u n k c ie J ry n e k pieniężny jest
sp a d e k inw estycji i k o n su m p c ji, z ró w n o w a ż o n y , lecz n a ry n k u d ó b r
f W o sta te c z n y m ra c h u n k u p o zio m w y stęp u je n a d w y ż k a p o p y tu , k tó ra
p ro d u k c ji ró w n o w a ż ą c e j p o p y t o b ­ p o b u d z a w zro st p ro d u k c ji (i sto p y
niży się w sk u te k w y p ie ra n ia w y d a t­ p ro ce n to w ej). W p o d o b n y sp o só b
k ó w p ry w a tn y c h 2, m o ż n a o p isa ć k a ż d y z p u n k tó w ,
g W y p ieran ie b y ło b y ca łk o w ite , gd y b y w k tó ry c h b ra k je st pełnej ró w n o ­
p o p y t n a p ie n ią d z był zu p e łn ie n ie ­ w agi; w k aż d y m z nich — przy
w rażliw y n a zm ian y s to p y p ro c e n ­ p ew n y ch zało ż en ia ch — z o s ta ją u ru ­
tow ej (d o s k o n a le nieelasty czn y , czyli ch o m io n e p ro ce sy d o sto so w aw cze,
sztyw ny w zględem sto p y p ro c e n to ­ p rzy w ra c a ją c e ró w n o w a g ę w g o sp o ­
wej); w ta k im p rz y p a d k u s to p a p r o ­ d arc e.
c e n to w a w z ra sta ła b y a ż d o m o m e n - d (I) — p o w o d u je przesunięcie k rzy ­
wej I S w p raw o ,
1 Z w ię k s z a n ie w y d a tk ó w p a ń s tw a lu b z m n ie js z a ­ (II) — p rze su w a k rzy w ą LM
nie p o d a tk ó w p o b u d z a w z ro s t g lo b a ln e g o p o p y ­ w p raw o ,
tu i p ro d u k c ji z a r ó w n o b e z p o ś re d n io , ja k i p o ­
(III) — p rz e su w a k rzy w ą IS
p rz e z e fe k ty m n o ż n ik o w e . J e d n a k ż e p o b u d z a ją c e
w lew o,
e fe k ty e k s p a n s y w n e j p o lity k i b u d ż e to w e j m o g ą
być n iw e lo w a n e p rz e z z m ia n y z a c h o d z ą c e n a (IV ) — p o w o d u je zm niejszenie real­
ry n k u p ie n ię ż n y m (w z ro s t s to p y p ro c e n to w e j) nej p o d aż y p ien iąd za,
lu b p o m ija n y n a ra z ie w z ro s t c e n . Z m ia n y te a tym sam y m p ro w a d zi do
w y w o łu ją z m n ie jsz e n ie p r y w a tn y c h w y d a tk ó w p rze su n ięc ia krzyw ej L M ,<
k o n s u m p c y jn y c h i in w e s ty c y jn y c h . Z ja w is k o to
w lew o,
n a z y w a m y w y p ie ra n ie m w y d a tk ó w p r y w a tn y c h .
S z e rz ej n a te n te m a t — w p o d r o z d z ia le 25 .4 (V) — czy n n ik ten m o że w yw ołać
p o d r ę c z n ik a [ p r iy p . ¿ . M I ) . wzrost: k o n su m p c ji a u to n o ­
349 P o lity k a p ie n ię ż n a i fis k a ln a w g o s p o d a r c e z a m k n ię te j
m icznej ze w zględu n a w yż­
szą p rz e c ię tn ą sk ło n n o ść
do k o n su m p c ji w arstw
u b o ższy ch ; w zw iązk u
z tym k rzy w a I S p rzesu n ie
się w p raw o ,
(V I) — o d p o w ie d ź n ie je st je d n o ­
z n a cz n a: w yższy m a ją te k
m o ż e p ro w a d z ić d o w zro s­
tu k o n su m p c ji (k rzy w a I S
> p rz e su w a się w p ra w o ), ale
ta k ż e d o w zm o c n ie n ia m o ­
tyw u p o rtfe lo w eg o w pły­
w ająceg o n a popyt: n a pie­
n ią d z (k rz y w a L M p rz e s u ­
w a się w lew o).
8__
a D o ch ó d n a ro d o w y ró w n y y t, s to p a
p ro c e n to w a r,.
1) Z w iększenie w y d a tk ó w p a ń s tw a
b ąd ź o b n iż k a p o d a tk ó w .
c D o ch ó d n a ro d o w y w zró słb y z y {
d o JV
d D o ch ó d w yniesie ąg, a s to p a p ro c e n ­
to w a /■ (przy krzyw ej L M w p o ło ż e­
niu L M h).
i: D o ch ó d y , s to p a p rocentow a. r.t
(k rzy w a LM„).
f Przy krzyw ej L M w p o ło ż en iu L M h
(w zględnie elasty czn ej) efek t w y p ie ra ­
n ia je st ró w n y y Ą — y.v P rzy krzyw ej
L M a (re laty w n ie nieelasty czn ej) efek t
w y p ieran ia w yniesie y Ą — y 2.
g W rażliw o ść p o p y tu n a p ie n iąd z
n a zm ian y sto p y p ro ce n to w ej i d o ­
ch o d u .
h F in a n s u ją c w y d atk i za p o m o c ą zw ię­
kszonej p o d a ż y p ie n iąd z a, co s p o w o ­
d o w ało b y p rzesu n ięcie krzyw ej L M
do p u n k tu , w k tó ry m p rzecięłab y się
z k rzy w ą I S t p rzy d o c h o d z ie ró w ­
nym jg i sto p ie p ro ce n to w ej /•,. M e­
chanizm ten d z ia ła b ez za k łó ceń
przy za ło żen iu sta ły c h cen. J a k zo ­
baczym y je d n a k p ó źn iej, g ięt­
kość cen s p ra w ia , iż m ech an izm
ten p o w o d u je w y stąp ien ie efektów
. u b o czn y ch .
9___
a D o c h ó d n a ro d o w y y , sto p a p ro c e n ­
tow a, r r
b Z m n iejszen ie realn ej p o d aż y p ien ią­
d za. M e ch a n izm o d d z ia ły w a n ia lego
c z y n n ik a zo stał o m ó w io n y w ro z ­
d ziale 24.
e R ó w n o w a g a zo s ta n ie o siąg n ięta przy
d o c h o d z ie y., i sto p ie p ro c e n to w e j r.,
(krzyw a I S w p o ło żen iu IS,,).
d D o c h ó d za p ew n iający ró w n o w a g ę
w yniesie y t , a s to p a procentow a, r,
(k rzy w a I S J .
e S to p ień w rażliw ości w y d atk ó w p ry ­
w atn y c h (in w esty cy jn y ch i k o n s u m p ­
cyjn y ch ) n a zm ian y sto p y p ro ce n ­
tow ej. im b ard ziej p la sk a je st krzyw a
IS, tym w iększe zm ian y w p o zio m ie
d o c h o d u n a ro d o w e g o m o że w yw ołać
p o lity k a p ien iężn a.
W
Z a rz u ty te zo stały w y czerp u jąco o m ó ­
w io n e w ram ce 25.1 w p o d ręc zn ik u .
11
a F o rm u łę tę m o ż n a z a p isa ć n a s tę p u ­
ją co : C, = fłY i‘ = 0,93 Yi',
gdzie:
11 — k ra ń c o w a sk ło n n o ś ć d o k o n ­
su m p cji z d o c h o d u p e rm a n e n tn e g o ,
Y',’ — a k tu a ln y sz ac u n ek w ielkości
dochodu p e rm a n e n tn e g o , k tó ry
m o ż n a p rze d staw ić ja k o :
Y',’ = Y , j ; + j ( Y , - Y,_\j,
/ .— część p rzy ro stu d o c h o d u ro zp o -
rzą d z a ln e g o m a ją c a trw ały c h a ra k te r
(w n aszym p rzy k ła d zie ró w n a 0,8),
C, — bieżąca, k o n su m p c ja .
b Y ;‘ = 15 000 -I- 0,8 (25 000 15 000) -
= 23 000 £.
c K ra ń c o w a sk ło n n o ść d o k o n su m p cji
z bieżącego d o c h o d u ( I j ) to inaczej
351» R o zd ział 25
/i pom nożona p rzez j, czyli
0.93 • 0,8 = 0,74.
ii M n o ż n ik je st ró w n y 1/(1 -“ k r a ń c o ­
wa sk ło n n o ś ć d o w y d a tk ó w n a p r o ­
d u k ty k rajo w e w p ro p o rc ji d o d o ­
c h o d u ). 2’,n a ją ć k ra ń c o w ą sk ło n n o ść
d o k o n su m p c ji z b ieżącego d o c h o d u ,
m o ż em y o b liczyć w a rto ść m n o ż n ik a
w k ró tk im okresie. J e st on rów ny:
1/(1 - 0,74) = 3,85.
J e d n a k w d łu g im o k resie (gdy
p u n k te m o d n ie sie n ia je st d o ch ó d
p e rm a n e n tn y ), m n o ż n ik w ynosi
1/(1 - 0 ,9 3 )'= 14,28.
O trz y m a n e w yniki su g e ru ją , że
sk u te c z n o ść p o lity k i fiskalnej p o w in ­
na być w iększa w dłu g im o kresie niż
w k ró tk im . W n io se k te n kłóci się
z naszym i d o ty c h c z a so w y m i w y o b ­
raż en ia m i na ten te m a t, p o w in n iśm y
je d n a k p a m ię ta ć , że m o d e l, na p o d ­
staw ie k tó re g o d o szliśm y d o tego
u sta le n ia , je s t ntidal n ie k o m p le tn y .
G d y b y śm y uw zględnili w naszej a n a ­
lizie także, ceny i k u rs w alu to w y ,
w yniki o k a z a ły b y się zu p e łn ie inne.
Z w ró ć m y u w agę, żc w ro z w a ż a ­
nym p rz y k ła d z ie w a rto ść m n o ż n ik a
in fo rm u je o skali p rze su n ięc ia k rz y ­
wej JS w efekcie w zro stu w y d a tk ó w
b u d że to w y ch . P rzy p rzy ję ty ch w tym
z a d a n iu z a ło ż e n ia c h p ro ces d o s to s o ­
w ań g o sp o d a rk i d o zm ian d o c h o d u
sk ład a się z w ielu faz i trw a p rzez
kilka o k resó w , co w y jaśn ia o trz y m a ­
ne w yniki.
T ak /N ie
1. T a k . W y n ik a to z teorii p e rm a ­
n en tn eg o d o c h o d u 1VL F rie d m a n a
(zob. p o d ro z d z ia ł 25.1 p o d rę c z ­
n ika).
2. N iek o n iec zn ie . Jeżeli o b n iż k a p o ­
d a tk ó w z o s ta n ie u z n a n a z a ty m ­
-... ,v> .. f.
czaso w ą, m o że nie w p ły n ąć na
zm ian ę n aw y k ó w k o n su m p cy jn y ch
(zo b . ra m k ę 25.1 w p o d ręczn ik u ).
3. N ie. N a p o ło żen ie krzyw ej p o p y tu
in w esty cy jn eg o w p ły w ają także:
p rze w id y w a n ia p o d m io tó w g o sp o ­
d arczy ch co d o zm ian sy tu acji gos­
p o d arc zej, ceny d ó b r inw estycyj­
nych i w iele in n y c h czynników
(zo b . p o d ro z d z ia ł 25.2 p o d ręc zn i­
ka). In w esty cje są p rzed m io tem
dalszej an alizy w ro zd z iale 30.
4. N ie. W y ższa s to p a p ro c e n to w a p o ­
w o d u je zm n iejszen ie w arto ści za­
k tu a liz o w a n e j i p ro w a d zi d o sp a d ­
k u inw estycji.
5. T a k (zo b . ra m k ę 25.2 w p o d ręc z­
niku).
6. T a k (zo b . p o d ro z d z ia ł 25.3 p o d ­
ręczn ik a).
7. N ie. W y so k o ść m n o ż n ik a zm n iej­
sza się, być m o ż e n aw et znacznie
(zob. p o d ro z d z ia ł 25.2 p o d ręc z­
nika).
8. T a k (zo b . p o d ro z d z ia ł 25.5 p o d ­
ręczn ik a).
9. T ak.' P o zio m cen w p ły w a n a w iel­
k o ść realn ej p o d aż y p ie n iąd z a.
10. N ie. P o lity k i p ien iężn a i fisk aln a
w y w ierają o d m ie n n y wpływ,
zw łaszcza jeśli ch o d zi o s tru k tu rę
g lo b a ln eg o p o p y tu (zob. p o d ro z ­
d ział 25.6 p o d ręc zn ik a ).
11. T ak.
12. Tale. R o z w a ż a n ia n a te m a t gięt­
kich cen, g lo b aln ej p o d a ż y i peł­
n ego z a tru d n ie n ia są z a w a rte w n a ­
stę p n y ch ro z d z ia ła c h .
P roblem y do przem yślenia
a Z g o d n ie z te o rią d o c h o d u p e rm a ­
nen tn eg o ,., k o n su m e n c i nic pow inni
zm ienić sw o ich z a ch o w a ń pod wply-
.Vć a
351 P o lity k a pien iężn a i fisk aln a w g o sp o d arce zam kniętej
wcm przejściow ej z m ia n y d o c h o d ó w . 3___
T a k w ięc m o ż n a się sp o d z iew a ć, że a F u n k c ję I S w y p ro w a d za m y , p o d s ta ­
w o d p o w ied zi n a p rzejścio w y sp a d e k w iając za T w ró w n a n iu k o n su m p cji
d o ch o d ó w b ęd ą się sta ra li u trz y m a ć odpow iednie wyrażenie, a następnie
d o ty c h cz aso w y p o z io m k o n su m p c ji. w y k o n u jąc p o d o b n e p o d sta w ie n ia
O czyw iście nie zaw sze je st to m o ż ­ n a m iejsce C i / w ró w n a n iu ró w n o ­
liwe. O g ra n ic zen iem m o ż e b yć b ra k w agi n a ry n k u d ó b r. O trzy m u jem y :
płynności, n p . tru d n o ś c i w u zy sk an iu
Y = A + c ( Y - t Y ) - d R + B - iii -i- G,
k red y tó w p o z w a la ją c y c h sfin a n s o ­
w ać w y d atk i k o n su m p c y jn e n a d o ­ a po u p o rz ą d k o w a n iu :
ty ch czaso w y m p o zio m ie. M o ż e to
Y _ A + B + G __ (ci -I- i) „
np. w y n ik ać z fa k tu , iż w ocenie
1 _ c ( i _ /} i _ c ( i _ t) '
b an k u s p a d e k d o c h o d ó w nie je st
by n aj m n i ej ty m czaso w y . R ó w n a n ie to o p isu je zależność
K o m p lik a c je te p o w o d u ją , że k o n ­ m ięd zy d o c h o d e m n aro d o w y m i s to ­
su m p c ja w z n a cz n ie w iększym s to p ­ p ą p ro c e n to w ą w sy tu acji ró w n o w ag i
niu zależy od b ieżąceg o d o c h o d u niż n a ry n k u d ó b r, czyli fu n k cję IS.
w y n ik ało b y to z p rz y to c z o n e j teo rii. P ierw sza część w y ra że n ia to sk ła d n ik
W n io sek ten p o tw ie rd z a ją ró w n ież a u to n o m ic z n y .
w yniki n ie k tó ry c h b a d a ń em p iry cz­ 1) P o d o b n y c h za b ieg ó w d o k o n u je m y
nych. w ró w n a n iu ró w n o w a g i n a ry n k u
1) Jest to p o n o w n ie p rz y p a d e k rica r- p ieniężnym , o trzy m u jąc :
d iań sk iej ró w n o w a ż n o śc i. Jeżeli k o n ­
sum enci p o strz e g a ją o b n iż k ę p o d a t­ N —M , kP Y
m rn
ków ja k o zjaw isk o przejściow e
(w tym sensie, iż k ied y ś w przyszłości (ró w n a n ie to o p isu je zależn o ść m ię ­
rząd będzie m u sia ł p o n o w n ie p o d ­ dzy p o zio m em sto p y p ro cen to w ej
wyższyć p o d a tk i, ab y m ó c spłacić
za ciąg an y o b ec n ie d łu g ), to o b n iż k a
ta nie zm ieni ich decyzji d o ty c zą cy c h R ysunek A 25.3. Rów nowag:» w m odelu I S - I . M
w y d atk ó w k o n su m p c y jn y c h . Być
m o że je d n a k d o jd ą o ni d o w n io sk u ,
że s p la ta p o d a tk ó w o b ciąży d o p ie ro
przyszłe p o k o le n ia a lb o też b ęd ą
p o d d a n i siln em u o g ra n ic z e n iu p ły n ­
ności jeszcze p rzed o b n iż k ą p o d a t­
ków . W ta k ic h o k o lic zn o ścia ch
w efekcie o b n iż k i p o d a tk ó w k o n ­
su m p c ja m o że w zro sn ąć.
2__
D o ud zielen ia o d p o w ied z i n a to p y ta ­
nie k o n ieczn e m o ż e się o k a z a ć p rze­
stu d io w a n ie ro z d z ia łu 13 i p o d ro z d z ia ­
łu 25.2 p o d rę c z n ik a .
352 R o z d z ia ł 25

a w ielk o ścią d o c h o d u n a ro d o w e g o
w sy tu a cji ró w n o w a g i n a ry n k u p ie ­
n ią d z a , czyli fu n k cję L M — przy p .
tłum.).
c P o d s ta w ia ją c p o d a n e w z a d a n iu w a r­
to ści liczbow e p a ra m e tró w o trz y m u ­
jem y:
ró w n a n ie I S : Y = 4860 — 55,5567?,
ró w n a n ie L M : R — - 1 0 0 -1- 0,025 Y.
O d p o w ie d n ie fu n k cje I S i L M
zo sta ły w y k re ślo n e na ry su n k u
A 25.3. R ó w n o w a g a w y stę p u je przy
sto p ie p ro ce n to w ej ró w n ej 9%
i d o c h o d z ie
n y m 4360.
n a ro d o w y m rów ­
Rozdział 26
d C = 7 0 0 -|- 0,8 (1 - 0 , 2 ) - 4 3 6 0 - 5 - 9 =
= 3445,4, Podaż globalna, poziom cen
7 = 4 0 0 - 1 5 -9 = 265,
C + I + G = 3 4 4 5 ,4 + 265 -|- 6 49,6 =
i tempo dostosowań
= 4360.
e M ''= - 0 , 2 5 - 1 - 4 3 6 0 + 2 0 0 - 1 0 -9 =
= 12 00 .
f T = 0 ,2 -4 3 6 0 = 872,
G — T = 649,6 - 872 = - 2 2 2 , 4 (tj.
n a d w y ż k a b u d ż e to w a w w ysokości
222,4).
W m o d elu k ey n eso w sk im , k tó ry m zaj­
m ow aliśm y się d o ty c h c z a s, z a k ła d a li­
śmy sta ło ść cen i n ie p ełn e w y k o rz y sta ­
nie cz y n n ik ó w w y tw ó rczy ch . R o z m ia ry
pro d u k cji były o k re ś lo n e p rzez w iel­
kość p o p y tu w ty m sensie, że n a zw ięk ­
szenie p o p y tu p ro d u c e n c i reag o w ali
w zrostem p ro d u k c ji. W m o d e lu k la ­
sycznym , k tó ry m za jm iem y się o b ecn ie,
zaró w n o ceny, ja k i place, są elasty cz­
ne, co w k ażdej sy tu acji d o p ro w a d z a
do pełnego z a tru d n ie n ia . Z b a d a m y re ­
akcję g o sp o d a rk i n a z a k łó c e n ia po
stro n ic p o p y tu i p o d aż y , k o rz y sta ją c
z m o d elu sta ty c z n e g o , w k tó ry m za só b
k a p ita łu , p o zio m te ch n ik i o ra z p o te n ­
cja! p ro d u k c y jn y są w ielk o ściam i sta ły ­
mi. P o w p ro w a d z e n iu d o niego ry n k u
pracy zd efin iu jem y po jęcie podaży glo­
balnej, w y n ik ającej z w zajem n eg o o d ­
działyw ania ry n k ó w p ro d u k tó w i pracy.
I*rzez p o zio m cen ro zu m iem y śre d n ią
cenę w szy stk ich to w a ró w w y tw a rz a ­
nych w g o s p o d a r c e 1. W celu w y k a z a ­
nia ró w n o w a g i n a ry n k u pieniężnym
i ry n k u d ó b r n a d a l p o słu g u jem y się
m odelem IS L M . lecz z a k ła d a m y
obecnie, że p o ło ż en ie krzyw ej L M jest
o k reślo n e przez ro z m ia ry realnej p o d a ­
1 O g ó ln y , czyli p rz e c ię tn y p o z io m cen w g o s ­
p o d a rc e m o ż n a w y ra z ić z a p o m o c ą o d p o w ie d ­
niego w sk a ź n ik a (in d e k s u ) la k w ła śn ie n a le ży
ro z u m ie ć k a te g o rię c e n y ś re d n ie j (p rzy p. Z . M . ) .
ży p ie n iąd z a, u zależn io n ej od zm ien ­
nego p o zio m u cen. P rzy d an y m p o zio ­
m ie cen ró w n o w a g a na ry n k u to w aró w
i ry n k u p ie n iąd z a o k reśla w ielkość p o ­
p y tu g lo b a ln eg o . Z m ia n y cen p o w o d u ­
ją, p rze su n ięc ia krzyw ej L M , a w k o n ­
sekw encji zm ian ę p o z io m u p o p y tu g lo ­
b aln eg o zap ew n ia ją ceg o ró w n o w ag ę.
Z b ió r ró żn y c h k o m b in a cji p o zio m ó w
cen i realn eg o d o c h o d u n a ro d o w e g o ,
za p ew n ia ją cy ch ró w n o w a g ę, ¡lu stru je­
m y za p o m o c ą m ak roekonom icznej
krzyw ej p o p y tu (m acroeconom ic de-
m a n d schedule - M D S ) 2. W każd y m
p u n k cie tej krzyw ej p la n o w a n e w ydatki
z ró w n u ją się z fak ty c zn ą p ro d u k c ją
przy sto p ie p ro ce n to w ej ró w n o w ażącej
rynek pieniężny. P o ło żen ie krzyw ej
M D S je s t u za le żn io n e od p o zio m u w y­
d a tk ó w au to n o m ic z n y c h . K rzyw a
M I J S nie je st fu n k c ją p o p y łu w tra d y ­
cyjnym ro zu m ien iu , o d zw iercied la n a ­
to m ia st p o p y to w ą stro n ę g o sp o d a rk i,
w y zn aczając p o zio m p o p y tu g lo b a ln e ­
go p rzy zało żen iu , że p ro d u cen ci są
przygoLow ani d o w y tw o rzen ia żąd an ej
w ielkości p ro d u k c ji.
A n aliza p o d ażo w ej s tro n y g o s p o d a r­
ki je st ró w n ie isto tn a , ja k po p y to w ej.
D ecyzje d o ty c z ą c e p o d aż y są w p ra w ­
dzie p o d ejm o w an e niezależnie od d ecy ­
2 in a c z e j krzyw a, p o p y tu g lo b a ln e g o (pr zy p.
Z .M .) .

23 — l - k t i m i m i n . Z b i ó r 7.atl;ui
3.34 R ozdział 26
zji o k reśla ją cy c h p o p y t, ale k s z ta łtu ją
dochody g o sp o d a rs tw d o m o w y ch ,
w p ły w ając n a p o z io m g lo b a ln e g o p o ­
p y tu . U jem ne n a c h y le n ie krzyw ej M D S
o d zw ie rcie d la ru c h w zd łu ż krzyw ej I S
w y w o łan y sp a d k iem cen. Z m ia n y te są
w zm a cn ian e p o p rz e z efek t rea ln y ch z a ­
sobów , w y rażający w zro st realnej w a r­
tości ak ty w ó w p o sia d a n y c h p rzez gos­
p o d a rs tw a d o m o w e w n astęp stw ie
sp a d k u cen. W z ro st te n p o p rz e z w pływ
n a k o n su m p c ję d o d a tk o w o p rze su w a
krzyw ą I S w p raw o .
Z a k ła d a ją c n ie z m ie n n o ść in n y c h n a ­
k ła d ó w p ro d u k c y jn y c h , an a liz ę p o d a ż y
glo b aln ej ro z p o c z y n a m y od ry n k u p r a ­
cy. W ro zd z iale J 1 za u w aży liśm y , że
p r/.c d się b io rstw a m a lesy m alizu ją zysk,
z a tru d n ia ją c siłę ro b o c z ą d o chw ili, gdy
k ra ń c o w y ' p r o d u k t p racy z ró w n a się
z plaeą rea ln ą, co w y zn a cz a k rzy w ą
p o p y tu na pracę. Po stro n ie p o d aż y
p rac y należy ro z ró ż n ić z a só b siły ro b o ­
czej od liczby o só b sk ło n n y c h d o p o d ­
jęcia p r a c y 3. W ra z ze w zrostem płacy
realnej c o ra z więcej ludzi za sila za só b
siły ro b o cz ej, nie w szyscy je d n a k są
sk ło n n i p o d ją ć pracę. C zęść z nich
m oże a k u r a t zm ien iać z a tru d n ie n ie ,
część p re fe ro w a ć p o z o sta w a n ie n a z a ­
siłku dla b e z ro b o tn y c h (więcej n a ten
le m at w ro zd z iale 27). R y n ek pracy
o siąga sta n ró w n o w a g i, gdy p o p y t n a
p racę z ró w n u je się z liczbą o só b s k ło n ­
n ych d o p o d ję cia p ra c y przy d an ej
płacy realn ej. W tym p u n k cie istnieje
pew ne b ez ro b o cie d o b ro w o ln e , o d p o ­
w iad ające n a tu ra ln e j sto p ie b e z ro b o cia .
G d y p ła c a re a ln a przew yższy p o zio m
1 ¡’o ih y c z iiik w p ro w a d z a ro z ró ż n ie n ie m ię d z y
lir/y w ;) p o d a ż ą 1 p ra c y (siły ro b o c z e j), o b r a z u ją c ą
ią c z a ic lic z n ą o s ó b z a t r u d n io n y c h i lic z b ą z a re je s ­
tro w a n y c h b e z r o b o tn y c h , i k rz y w ą s k ło n n o ś c i d o
p o d ję c ia p ra c y , w y ra ż a ją c ą lic z b ą o s ó b g o to w y c h
p o d ją ć p ra c ą p rz y d a n y c h s ta w k a c h p la c . S ą to
w isio o ie d w ie d e lm ic je p o d a ż y p ra c y : szersza,
i w ęższa [p,"" yp. Z . MI).
ró w n o w a g i, p o ja w ia się bezrobocie
przy m u so w e.
P ła c a re a ln a je st w ażn ą k ateg o rią
k tó r a o k reśla re a ln ą silę n ab y w c zą gos ’
p o d a rstw d o m o w y ch , a w p rzy p a d k u
p rze d sięb io rstw re p rez en tu je relatyw ny
(w s to s u n k u d o w arto śc i p ro d u k cji)
k o sz t siły ro b o czej. Z a k ła d a m y , że ani
g o sp o d a rstw a d o m o w e, ani przedsię­
b io rstw a nie m y lą w ielkości n o m in a l­
ny ch z realn y m i, tzn . nie w ystępuje
efek t iluzji p ie n iąd z a.
M o d e l klasy czn y , z a k ła d a ją c pełną
g iętk o ść cen i p łac, p o z o s ta w ia rynek
p rac y w ciągłej ró w n o w a d ze . P rzy b ra ­
ku iluzji p ie n ią d z a z a ró w n o p o p y t, ja k
i p o d a ż p rac y zależą ty lk o od czyn­
n ik ó w realn y ch . Istn ieje pełn e z a tru d ­
nienie, k tó re g o po zio m je st s ta b iln y 4.
P ro d u k c ja o sią g a więc zaw sze poziom
„ p o te n c ja ln y ” , a k rzy w a podaży global­
nej p rzeb ieg a p io n o w o .
P u n k t p rzecięcia krzyw ej p odaży
glo b aln ej z k rzy w ą p o p y tu g lo b aln eg o
w yzn acza pozio m cen ró w n o w ag i.
W m o d e lu k lasy czn y m ró w n o w a g a jest
o sią g a n a n a ty c h m ia st w w y n ik u zm ian
cen.
O b ecn ie m o żem y p o n o w n ie p rz e p ro ­
w ad zić an alizę efek tó w p o lity k i pie­
niężnej i fiskalnej — tym razem w św ie­
tle m o d e lu k lasy czn eg o . P o lity k a pie­
n iężn a nie w p ły w a n a zm ien n e realne.
Ma p rzy k ła d , wzrost: n o m in a ln e j, p o d a ­
ży p ie n iąd z a p ro w a d zi d o w zro stu cen
i plac, p o z o sta w ia ją c je d n a k p ro d u k cję
i z a tru d n ie n ie n a nie zm ien io n y m p o ­
ziom ie (jest to je d n a z p o d sta w o w y c h
zasad rn o n eta ry z m u ). R ó w n ie ż e k s p a n ­
syw n a p o lity k a fisk aln a nie zm ien ia
p o zio m u p ro d u k cji, p o n iew aż jej efekty
11 P e łn e z a tru d n ie n ie d o ty c z y p ra c o w n ik ó w a k ­
c e p tu ją c y c h ry n k o w y p o z io m p la c . N ie w y k lu c za
to is tn ie n ia d o b ro w o ln e g o (n a tu r a ln e g o ) b e z ro ­
b o c ia . O b e jm u je o n o o s o b y o c ią g a ją c e się z p o d ­
ję c ie m z a tr u d n ie n ia , o s o b y z m ie n ia ją c e m iejsce
p ra c y itp . (p rzy p. Z . M . ) .
355 P o d aż g lo b aln a, p o zio m cen i tem p o d o sto so w ań
są całk o w icie „ w y p ie ra n e ” (n e u tra liz o ­
wane) p rzez z m ia n y sto p y p ro c e n to w e j.
W zrost w y d a tk ó w p a ń s tw o w y c h p r o ­
wadzi d o w z ro stu cen, p ła c i sto p y
procentow ej, p o w o d u ją c z m ian y
w s tru k tu rz e p o p y tu g lo b a ln e g o 5.
W m o d elu k la sy cz n y m z m ian y p rzy ­
w racające ró w n o w a g ę m a ją c h a ra k te r
n aty ch m iasto w y .
R ó żn icę m ię d zy m o d e le m k la sy cz­
nym i k ey n eso w sk im m o ż e m y z ilu stro ­
wać n a p rz y k ła d z ie z m ia n z a c h o d z ą ­
cych pod w pływ em sp a d k u p o p y tu .
W m o d e lu k lasy czn y m ceny i p lace
d o sto so w u ją się n a ty c h m ia s t, a w iel­
kość p ro d u k c ji p o z o s ta je n ie zm ien n a .
W m o d e lu k ey n eso w sk im — ceny i p ła ­
ce są stale, p ro d u k c ja n a to m ia s t, o k re ś ­
lona p rzez p o p y t, o b n iż a się, a w ra z
z n ią s p a d a z a tru d n ie n ie . W k o ń cu
p rze d sięb io rstw a m o g ą o b n iż y ć ceny,
co p rzy w ró ci s ta n p ełn eg o z a tr u d n ie ­
nia, je d n a k czas d o sto s o w a n ia p o z o ­
staje tu k lu c zo w ą sp ra w ą . M o ż em y
przyjąć, że m o d e l k ey n e so w sk i p a s u je
do k ró tk ie g o , a k lasy czn y — d o d łu g ie ­
go o k resu . Z g o d n ie z m o d e le m k ey n e­
sow skim , rząd w w a ru n k a c h n ie p eł­
nego w y k o rz y sta n ia za so b ó w p o w in ie n
p o b u d za ć p o p y t, co p ro w a d z i d o w z ro ­
stu p ro d u k cji i z a tru d n ie n ia . W m o d e lu
klasycznym zm ian ie p o w in n y ulec w a ­
runki p o s tro n ie p o d aż y .
R ecesje w k ra ja c h u p rze m y sło w io ­
nych d o w o d z ą , że p ro c e s d o s to s o w a w ­
czy trw a pew ien czas, a cen y i place nie
są w pełni giętkie. P ełn ie jsz em u w y jaś­
nieniu teg o p ro b le m u m o ż e służyć b a r­
dziej w n ik liw a a n a liz a ry n k u p racy .
W in teresie z a ró w n o p ra c o d a w c ó w , ja k
i p ra c o w n ik ó w , leży z a w ieran ie d łu g o ­
o k reso w y ch u m ó w z b io ro w y c h re g u lu ­
jących w a ru n k i p rac y . Z w a ln ia n ie p r a ­
c o w n ik ó w 1 i z a tru d n ie n ie n o w y ch ob-
s N ie z m ie n ia je d n a k o g ó ln e g o p o z io m u re a l­
neg o p o p y !u i p ro d u k c ji (p r z y p . Z . M . ) .
ciąża p rz e d się b io rstw a k o sz ta m i, a p r a ­
co w n ik ó w zm u sza d o sz u k a n ia in n y ch
m iejsc p ra c y . W y so k o ść p łacy je s t ty lk o
je d n y m z elem e n tó w u m ó w z a w ie ra ­
nych m ięd zy p ra c o d a w c a m i i p ra c o w ­
n ik am i. P o w o ln e d o sto s o w y w a n ie się
plac w y n ik a z k ilk u p rzyczyn. W k r ó t­
kim o k resie p rz e d się b io rstw a n a z m ia ­
ny p o p y tu re a g u ją raczej zm ia n ą czasu
p rac y (liczby ro b o c z o g o d z in ) niż w yso­
kości p lac i p o z io m u z a tru d n ie n ia . P r a ­
co d aw cy s ta ra ją się u n ik a ć zm ian w z a ­
tru d n ie n iu , p o n iew aż w iąże się to z p ó ź ­
niejszym i k o sz ta m i n egocjacji z p r a ­
c o w n ik a m i, a ta k ż e z p o g o rszen iem
sto su n k ó w m ięd zy k iero w n ictw em i z a ­
łogą. W ro zd z iale 11 o m ów iliśm y głów ­
ne przy czy n y , d la k tó ry c h ry n ek p racy
nie o sią g a n a ty c h m ia st ró w n o w ag i.
J a k i je st m e ch a n izm d o sto so w a w czy
plac? Z ałó żm y , że w g o sp o d a rc e o peł­
nym z a tru d n ie n iu n a s tą p ił trw ały s p a ­
d e k p o p y tu g lo b a ln eg o . P o c z ą tk o w o
p rz e d się b io rstw a sk ró c ą czas p racy , to
zn aczy o g ra n ic z ą liczbę ro b o cz o g o d zin ,
a d o p ie ro p o p ew n y m czasie zm n iejszą
liczbę z a tru d n io n y c h p ra c o w n ik ó w
i o b n iż ą płace. W dalszej kolejności
s p a d n ą ceny, co zw iększy re a ln ą p o d a ż
p ie n iąd z a. W rez u ltac ie o b n iży się s to ­
p a p ro c e n to w a , sty m u lu ją c p o p y t g lo­
b aln y . S p a d e k p ła c będzie n astęp o w a ł
d o m o m e n tu p rzy w ró c en ia ró w n o w ag i.
Jeśli d la u p ro szc ze n ia założym y, że
zm ian y cen p o stę p u ją za zm ian am i
płac, to m o ż em y w ykreślić k rzyw ą
krótkookresowej podaży globalnej
(.short-run aggregate supply Schedule —
S A S ) o b ra z u ją c ą p o zio m cen u s ta la ­
n y ch p rzez p rz e d się b io rstw a przy ró ż ­
n ych ro z m ia ra c h p ro d u k cji i zd e te r­
m in o w a n y ch p rzez k o sz ty plac.
R e ak c ję g o sp o d a rk i n a za k łó c en ia
p o d a ż y i p o p y tu m o ż n a zilu stro w ać,
ze sta w iają c k rzy w ą p o d aż y g lobalnej
z m a k ro e k o n o m ic z n ą k rzy w ą p o p y tu .
Z a k ła d a m y , że n a ry n k u d ó b r n aw et

356 R o z d z ia ł 26
w k ró tk im o k resie p a n u je ró w n o w a g a , n o to w a n o p rz y p a d k i o stry c h zm ian p o ­
n a to m ia s t w sk u te k p o w o ln eg o d o s to ­ d aż y (la ta 1 9 7 3 -1 9 7 4 i 1 9 7 9 -1 9 8 0 )
so w y w an ia się p ła c ry n e k p ra c y w y k a ­ o ra z p o p y tu (1971 - 1 9 7 3 i 1 9 8 6 -1 9 8 8 ).
zuje k r ó tk o o k re s o w ą n ie ró w n o w ag ę . R aczej rz a d k im zjaw iskiem są obecnie
P rzy jm ijm y, że w g o sp o d a rc e — p o ­ o b n iż k i cen i plac; zn a cz n ie częściej
c z ą tk o w o o p ełn y m z a tru d n ie n iu — w y stę p u ją p o d w y żk i cen i p lac zw iąza­
n a s tę p u je je d n o ra z o w e i trw a łe zm n iej­ ne z inflacją. P ro b le m e m inflacji zaj­
szenie n o m in a ln e j p o d a ż y p ie n iąd z a. m ie m y się w ro zd z iale 28.
P ierw szą re a k c ją b ędzie p rzesunięcie
w zd łu ż krzyw ej S A S ; p ro d u k c ja ulega
o b n iż e n iu , place są szty w n e, lecz ceny
Pojęcia i określenia
n ie zn a cz n ie s p a d a ją , zw ięk szając płacę
re a ln ą i p o w o d u ją c p o ja w ien ie się p rzy ­
m u so w e g o b e z ro b o c ia . W śred n im K ażdem u z pojęć oznaczonych literami
o k resie p o w sta je n a c isk n a o b n iż k ę przyporządkuj odpow iednie określenie
plac i krzyw a S A S z m ie n ia sw oje p o ło ­ oznaczone liczbą:
żenie. C eny n a d a l sp a d a ją , ro śn ie re a l­
n a p o d a ż p ie n ią d z a , o b n iż a się s to p a .... (a) płaca realna
p ro c e n to w a , a p o p y t g lo b a ln y n ie­ .... (b) krzyw a podaży globalnej
z n a cz n ie w z ra sta — w te n sp o só b z a ­ .... (c) nakład pracy
.... (d) cykl k o n iunkturalny
cz y n a się pro ces d o sto so w a w c z y , k tó ry
u m o ż liw ia p o w ró t d o sta n u pełnego .... (e) m odel klasyczny
.... (f) w ydłużanie i skracanie czasu
Z atru d n ie n ia .
pracy
Z w ięk szen ie podaży p rac y (np.
w zro st s to p n ia a k ty w n o śc i za w o d o w e j) .... (g) ekonom ia podażow a (polityka
nie p rzyniesie n a ty c h m ia sto w y c h s k u t­ podażow a — p rzyp . tłum .)
.... (h) krzyw a skłonności do pracy
k ó w , z w y jątk iem w pływ u n a ro z m ia ry
.... (i) bezrobocie dobrow olne
b e z ro b o c ia . J e d n a k z upływ em czasu
.... (j) iluzja pieniądza
o b n iż ą się place i ceny, zw iększy się
.... (k) bezrobocie przym usow e
re a ln a p o d a ż p ie n ią d z a i p o p y t g lo b a l­
ny, a g o s p o d a rk a p o d ą ż y w k ie ru n k u .... (1) krańcow a produkcyjność pracy
n o w eg o p o z io m u p ro d u k c ji p o te n c ja l­ .... (m) efekt realnych zasobów pienięż­
nej. Z e w n ę trz n y n eg a ty w n y w strząs po- nych
d aż o w y , n p . w zro st ceny ro p y n a f to ­ .... (n) krzyw a krótkookresow ej poda­
w ej, w k ró tk im o k re sie p o dw yższy ceny ży globalnej
.... (o) zarejestrow ane bezrobocie
i zm niejszy p ro d u k c ję ; w d łu g im o k re ­
.... (p) krzyw a podaży pracy
sie n a s tą p i d o s to s o w a n ie cen i piać
.... (q) okresow e zwolnienia
o ra z pow rót: g o s p o d a rk i d o sta n u ró w ­
.... (r) poziom cen
no w ag i lu b też p o jaw i się su b s ty tu t
.... (s) negatyw ne w strząsy podażowc
ro p y n afto w e j, k tó ry o b n iż y k ra ń c o w ą
.... (t) n atu ra ln a stopa bezrobocia
p ro d u k c y jn o ść p ra c y , co zm niejszy p o ­
p y t n a p rac ę o r a z p o zio m p o te n cja ln e j
1. Przeciętna cena d ó b r i usług w d a­
p ro d u k c ji.
nej gospodarce (w yrażona w po­
W rzeczyw istości w g o sp o d a rc e c ią ­
staci indeksu — p rzy p . tłum .).
gle w y stę p u ją z m ia n y p o p y tu i p o d aż y
2. K rzyw a ilustrująca, ja k wiele
w y m ag a ją ce o k re ślo n y c h d o sto s o w a ń .
osób — dla każdego poziom u pla-
W n ajnow szej h isto rii g o sp o d a rc z e j o d ­
357 P o d aż g lo b aln a, poziom cen i tem p o dosto so w ali
cy realn ej — chce zasilić z a só b sity 18. P rz y ro st p ro d u k c ji u zy sk an y w wy-
ro b o czej. ni k u za.tr ud n ienia d od a ( ko wego
3. O k reso w e n ie w y k o rz y sta n ie części p ra c o w n ik a przy d a n y m zaso b ie
załogi p r zed s ię b i o r s t w a . k a p ita łu rzeczow ego.
4. A u to n o m ic z n y w z ro st k o n su m p c ji 19. S y tu acja, w k tó rej pewna, g ru p a
sp o w o d o w a n y zw iększeniem re a l­ ludzi je st sk ło n n a p o d ją ć p racę
nych za so b ó w p ien iężn y ch k o n su ­ p rzy d an ej płacy realn ej, lecz nie
m en tó w . m o że jej znaleźć.
5. K rz y w a p o k a z u ją c a p o z io m cen 20. Suma. p rz e p ra c o w a n y c h ro b o ezo -
u sta la n y ch p rzez p ro d u c e n tó w dla godzin.
ró żn y ch r o z m ia ró w ,p ro d u k c ji przy
d an y c h sta w k a c h p lac.
6. K rz y w a u k a z u ją c a ro z m ia ry p r o ­
Z ad an ia
du k cji, k tó r ą p rzed sięb io rstw a, są
sk ło n n e w y tw o rz y ć p rzy ró żn y c h
p o z io m ac h ccn. 1.
7. S y tu ac ja p o le g a ją c a n a ty m , żc lu ­ C elem tego zadania, je s t a n a liz a zw iąz­
dzie nie o d r ó ż n ia ją n o m in a ln y c h ku m ięd zy p o zio m em cen i p o p y tem
i realn y ch z m ia n d o c h o d u . g lo b aln y m Ma ry su n k u 26.1 p rz e d sta ­
8. S to p a bezrobocia, w w aru n k ac h rów ­ w io n o k rzyw e FS i L M w pew nej g o s­
n o w ag i n a r y n k u 'p r a c y . p o d arc e. W p u n k cie w yjściow ym g o s­
9. K rz y w a p o k a z u ją c a liczbę o só b p o d a r k a je st w sta n ie ró w n o w ag i w y­
sk ło n n y c h d o podjęcia, p ra c y p rzy z n a czo n y m p rzez p u n k t przecięcia
ró żn y ch p o z io m a c h płacy realn ej. krzyw ych. f S n i L M U.
10. L iczba o só b p o z o sta ją c y c h bez a W sk aż pozio m d o c h o d u n a ro d o w e ­
p racy i z a re je stro w a n y c h ja k o p o ­ go, sto p y p ro ce n to w ej i g lo b aln eg o
sz u k u jący p racy . p o p y tu w sta n ie ró w n o w a g i.
.11. S to su n ek płacy n o m in a ln e j (p ie­
niężnej) d o p o z io m u cen. Z ałó żm y , że ceny w zrosły.
12. D z ia ła n ia p rz e d się b io rstw a k sz ta ł­
tu jące w ielk o ść n a k ła d ó w p racy
R y su n ek 2 6 .1 . E fek ty £orj;m pu/iom u; cea
bez zm ian y liczby z a tru d n io n y c h . w m odelu I S - L M
13. P o lity k a g o s p o d a rc z a z o rie n to w a ­
na na zw ięk szan ie g lo b aln ej p o d a ­
ży to w a ró w , a. nic g lo b a ln eg o p o ­
pytu.
14. W a h a n ia p ro d u k c ji i z a tru d n ie n ia
w o k ó ł d łu g o o k re s o w y c h tren d ó w .
15. W y d a rz e n ia (ta k ie ja k n p. w zrost
cen ro p y ), k tó re p o w o d u ją k r ó tk o ­
o k reso w e o g ran ic ze n ie p ro d u k cji
i w zro st cen.
16. M odel g o sp o d a rk i za k ła d a ją c y p eł­
n ą g ię tk o ść ccn i plac.
17. S y tu ac ja, w k tó re j pewna, g ru p a
ludzi nie chce p o d ją ć p rac y przy
d an y m p o zio m ic p łacy realnej.
358 R o zd ział 26
lv K tó re p o ło ż en ie p ro stej L M o d p o ­
w iada n o w em u p o z io m o w i cen?
c W sk aż no w y p o z io m ró w n o w a g i d o ­
c h o d u n a ro d o w e g o , sto p y p ro c e n to ­
wej i p o p y tu g lo b a ln e g o , z a k ła d a ją c ,
że n ie-w y stęp u je e fe k t re a ln y c h z a s o ­
bów p ieniężnych,
d! W y jaśn ij i p o k a ż n a ry su n k u efek t
realn y ch z a so b ó w pien iężn y ch ,
c Z a k ła d a ją c , żc ceny sp a d ły , o d p o ­
w iedz p o n o w n ie na p y ta n ia Is, c i cl.
i' W yjaśnij, d la cz eg o po zio m cen w p ły ­
w a na p o ło ż en ie p ro ste j L M .
g P rz ed sta w n a w ykresie m a k ro e k o n o ­
m iczną k rzy w ą p o p y tu z uw zg lęd ­
nieniem o ra z z p o m in ięc iem efek tu
rea ln y ch z a so b ó w p ieniężnych.
2 w ażącej ry n e k p racy ,
K tó re z w y m ien io n y ch niżej sytu acji są
c h a ra k te ry sty c z n e d la p u n k tó w p o ło ­
żo nych na m a k ro e k o n o m ic z n e j k rz y ­
wej p o p y tu ? i
a P la n o w a n e w y d atk i są ró w n e f a k ­
ty czn ej p ro d u kej i.
1) P la n o w a n y p o p y t na re a ln e za so b y
p ie n iąd za je st ró w n y sto s u n k o w i n o ­
m in a ln e j p o d a ż y p ie n ią d z a d o p o z io ­
m u cen.
c N ab y w cy o trz y m u ją ż ą d a n e ilości to ­
w aró w .
d R y n e k p ie n ią d z a zn a jd u je się w s ta ­
nie ró w n o w a g i,
e R y n ek to w a ró w z n a jd u je się w sta n ie
ró w n o w a g i.
3 _
R y su n ek 26.2 o b ra z u je sy tu a cję n a ry n ­
ku pracy . L D je st k rz y w ą p o p y tu n a
p racę, A J k rz y w ą sk ło n n o śc i d o
p o d ję cia p rac y , a L F — k rzy w ą z a s o ­
bów p r a c y '1.
ri Linia A J uk azu je rzcczywistjj. p o d a ż p racy
(liczby o só b g o to w y ch podjijć pracy przy d anych
sta w k ach p lac), a linia L F p o k azu je p o ten cjaln y
podaż, p racy , tzn. liczbę p racu jący ch o ra z zareje-
RyKmiek 26.2, Rynek pracy
a W sk a ż p o z io m płacy realn ej ró w n o ­
b W sk a ż p o z io m z a tru d n ie n ia i zareje­
stro w a n e g o b e z ro b o c ia w sytuacji
ró w n o w a g i,
c W sk a ż w ielkości n a tu ra ln e g o o raz
p rzy m u so w eg o b e z ro b o cia .
Z ałó żm y , żc p ła c a re a ln a w ynosi O A.
«1 W sk aż p o zio m z a tru d n ie n ia , b ez ro ­
b o c ia za re je stro w a n e g o o ra z p rz y ­
m u so w eg o ,
e .! ak za reag u je ry n ek p rac y n a zm ian ę
p o z io m u p łacy realn ej?
Z ałó żm y , że p ła ca re a ln a w ynos) OC.
f W sk aż p o zio m z a tru d n ie n ia , b ez ro ­
b o c ia za re je stro w a n e g o o ra z p rzy ­
m u so w eg o ,
g J a k a b ędzie rea k cja ry n k u pracy
w n o w y ch w a ru n k a c h ?
strow anych bezro b o tn y ch . W śród bezrobotnych
inogsi być osoby skłonne p o d ją ć pracę (akcep­
tujące rynkow ą staw kę płacy) o raz oso b y d e ­
klarujące jedynie w olę pracy, lecz faktycznie
unikające podjęcia pracy lub w yczekujące na
lepsze oferty (przyp. Z .M .).
359 P o d aż glo b id n a, poziom cen i tem p o d o sto so w ań
I, W yjaśnij c h a ra k te r p o w ią z a ń m ięd zy
p o zio m em z a tru d n ie n ia i w ielk o ścią
p o d aży g lo b a ln ej (p o zio m em p r o ­
d u k cji — przy p . tłum.).
i Jak i w pływ n a p o z io m p ro d u k c ji
m ia ła b y trw a ła ró w n o w a g a n a ry n k u
pracy?
4___
W tym z a d a n iu an a liz u je m y p o lity k ę
p ieniężną i fisk a ln ą , k o rz y sta ją c z m a ­
k ro ek o n o m iczn e j krzyw ej p o p y tu o ra z
krzyw ej p o d aż y g lo b a ln ej. R y su n e k
26.3 p rz e d sta w ia dw ie m a k ro e k o n o ­
m iczne fu n k cje p o p y tu (M D S „ i M D S ,,)
o raz k rzy w ą p o d aż y g lo b aln ej (A S ).
R o z p a trz m y n a jp ie rw sk u tk i p o lity k i
pieniężnej, a k o n k re tn ie w z ro stu n o m i­
nalnej p o d a ż y p ie n ią d z a , w m o d e lu
klasycznym .
a W sk aż p o p rz e d n ią i n o w ą m a k r o ­
e k o n o m ic z n ą k rz y w ą p o p y tu ,
b W sk aż p o c z ą tk o w y p o z io m cen
i w ielkość p ro d u k c ji z a p e w n ia ją c ą
ró w n o w ag ę,
c W sk aż p o zio m ce n i w ielk o ść p r o ­
d u k cji z a p e w n ia ją c ą ró w n o w a g ę po
zm ian ie p o lity k i p ieniężnej.
Rysunek 2 6 .3 . P o lity k a pieniężna i fisk aln a
R o z p a trz m y te ra z w pływ p o lity k i fis­
k aln ej, a k o n k re tn ie red u k cji w y d a t­
k ó w p ań s tw o w y c h , w m o d e lu k la ­
sycznym .
d W sk a ż p o p rz e d n ią i n o w ą k rzy w ą
M DS.
e W sk aż p o c z ą tk o w y poziom cen
i w ielk o ść p ro d u k c ji za p ew n ia ją cą
ró w n o w a g ę,
f W sk a ż a k tu a ln y , tj. p o zm ian ie p o li­
ty k i fiskalnej, p o zio m cen i w ielkość
p ro d u k c ji z a p e w n ia ją c ą ró w n o w ag ę.
W m o d e lu k ey n eso w sk im d o sto s o w a ­
nia n a s tę p u ją p o w o li. R o z p a trz m y
o k res p o zm ian ie p o lity k i fisk aln ej rz ą ­
d u , ale p rze d ro zp o częciem pro cesu
d o sto so w a w cze g o .
g W sk a ż p o zio m cen i w ielkość p r o ­
d u k cji.
h K rz y w a M D S je st zb io re m p u n k tó w ,
w k tó ry c h ry n ek pieniężny i rynek
to w a ró w są w ró w n o w a d ze . Przy
p a ra m e tra c h w sk az an y c h w p u n k ­
cie g p ro ces d o sto so w a w czy jeszcze
się nie zaczął. J a k w obec tego należy
ro zu m ieć s ta n ró w n o w a g i n a ry n k u
to w aró w ?
5___
W sk aż, k tó re z p o d a n y c h niżej cz y n ­
n ik ó w p o b u d z a ją , a k tó re o p ó ź n ia ją
pro cesy d o sto so w a w cze n a ry n k u p r a ­
cy. P rzy k ażd y m z cz y n n ik ó w u z a sa d ­
nij, czy d o ty czy on p rze d sięb io rstw czy
też p rac o w n ik ó w ,
a K o sz t p o sz u k iw a n ia p racy .
I) B rak za p isó w w u m o w ach z b io ro ­
w ych d o ty c zą cy c h zw o ln ień g ru p o ­
w ych p rac o w n ik ó w ,
c P rz ew ag a niew y k w alifik o w an ej siły
ro b o czej.
d P ro ces p ro d u k c ji u m o żliw iający elas­
ty czn e sk ra c a n ie lub w y d łu żan ie cza­
su pracy.
360 R o zd ział 26
c D b a ło ś ć p ra c o d a w c y o d o b re s to ­
su n k i z za ło g ą ,
f N iski p o zio m b e z ro b o c ia ,
g P o sia d a n ie p rzez p ra c o w n ik ó w
u m iejętn o ści specyficznych d la p r o ­
filu d a n e g o p rz e d się b io rstw a .
6__
P o n iższe sy tu a c je opisują, rea k cje gos­
p o d a rk i na p rze su n ięc ie w lew o k rz y ­
wej p o p y tu lub p o d a ż y p rzy b ra k u
h a ly d im ia s io w y c h p ro ce só w d o s to s o ­
w aw czych. W s k a ż w k aż d y m z p rz y ­
p a d k ó w , czy p rz y c z y n ą u k a z a n y c h n i­
żej reak cji była z m ia n a p o stro n ie p o ­
p y tu czy p o d aż y ,
a K ró tk o o k re s o w y s p a d e k cen.
I) D łu g o o k re so w y sp a d e k p ro d u k c ji,
c B rak k ró tk o o k re s o w y c h z m ia n cen.
(I D łu g o o k re so w y s p a d e k cen.
e K ró tk o o k re s o w y sp a d e k p ro d u k c ji,
f B rak d łu g o o k re so w y c h z m ia n p o z io ­
m u p ro d u k c ji,
g D łu g o o k re so w y w zro st cen.
li B ra k k r ó tk o o k re s o w y c h z m ia n p o ­
zio m u p ro d u k c ji.
7___
K tó r e z w y m ie n io n y ch niżej z d a rz e ń
o d d z ia łu ją n a s tro n ę p o p y to w ą , a k tó re
na p o d a ż o w ą g o sp o d a rk i? K tó r e z nich
s p o w o d u ją w zro st lu b sp a d e k p o p y tu
na d o b r a i usługi, a k tó re w y w o łają
w zro st lu b s p a d e k p o d aż y ?
a Z w ięk szen ie ak ty w n o śc i zaw o d o w ej
k o b ie t za m ę żn y c h ,
b W z ro st ceny w ażn eg o im p o rto w a n e ­
go su ro w ca,
c W z ro st ufn o ści w p o m y śln y rozw ój
sy tu acji g o sp o d a rc z e j,
d A u to n o m ic z n y w zro st p ła c n o m in a l­
nych.
e S p a d e k n o m in a ln e j p o d a ż y p ie n ią ­
d za.
f R e d y s try b u c ja d o ch o d ó w ' n a rzecz
u b o g ich .
g Z w ięk szen ie z a p o trz e b o w a n ia na
czas w olny.
8__
R o z p a trz m y g o sp o d a rk ę , w której
k rz y w a p o d aż y g lo b aln ej je st całk o w i­
cie n ie elasty czn a. W sk aż, k tó re z po­
niższych sy tu acji są w ynikiem w zrostu
g lo b a ln eg o p o p y tu ?
a W z ro st p ro d u k cji,
b S p a d e k p ro d u k cji,
c W z ro st cen.
d W z ro st d o c h o d ó w realn y ch ,
e W z ro st d o c h o d ó w n o m in a ln y c h .
9___
R o z p a trz m y g o sp o d a rk ę , w której
czyn n ik i w y tw ó rcze są w p ełn i w yko­
rzy sty w an e. W sk aż, k tó re z poniższych
sy tu acji s p o w o d u ją w zro st o gólnego
p o zio m u cen?
a W z ro st p o p y tu n a ry n k a c h e k s p o r­
tow ych.
b W z ro st w y d atk ó w p ań stw o w y ch ,
c W z ro st k o n su m p c ji in d y w id u aln ej,
d S p a d e k w y d ajn o ści p rac y .
10
W tym za d a n iu an a liz u je m y k ró tk o -,
śre d n io - i d łu g o o k re so w y w pływ je d n o ­
razo w eg o i trw ałeg o w zro stu n o m in a l­
nej p o d aż y p ie n ią d z a n a p o zio m cen
i p ro d u k c ji. D o an alizy w y k o rzy stam y
ry su n e k 26.4, n a k tó ry m A S jest. k rz y ­
w ą d łu g o o k reso w e j p o d aż y g lobalnej,
S A S a h c są k rzyw ym i k ró tk o o k re ­
sow ej p o d a ż y g lo b aln ej, a M D S a h —
m a k ro e k o n o m ic z n y m i krzyw ym i p o ­
p y tu .
a K o rz y s ta ją c z ry su n k u 26.4 o raz
p rzy jm u jąc , że w p u n k cie w yjścia
g o s p o d a rk a je s t w sta n ie ró w n o w a g i,
w sk aż p o c z ą tk o w y p o zio m cen i p ro ­
dukcji.
361 P o d aż g lo b aln a, poziom cen i tem po dosto so w ali
Iłysunck 2 6 .4 . W z ro st n o m in a ln e j p o d a ży
|iicnii|(lza
b J a k , zg o d n ie z m o d e lem k lasy czn y m ,
zareag u je g o s p o d a rk a n a w zro st n o ­
m in a ln e j p o d a ż y p ien iąd za?
Z a k ła d a m y , że d o s to s o w a n ie p rze b ieg a
pow oli.
c W sk aż p o c z ą tk o w ą rea k cję p o zio m u
cen i p ro d u k c ji o ra z w y jaśn ij, ja k
o n a p rzeb ieg a,
d N a p o d sta w ie ry su n k u 26.4 opisz
p o cz ątek p ro c e su d o sto so w a w cze g o
o ra z sc h a ra k te ry z u j sta n g o sp o d a rk i
w śred n im o k resie,
e Ja k i je st s ta n g o s p o d a rk i po z a k o ń ­
czeniu p ro cesu d o sto s o w a ń ?
f N ary su j w ykres o b ra z u ją c y sk u tk i
p ro cesu d o sto so w a w c z e g o w y stę p u ­
ją ce n a ry n k u p rac y ,
g Czy an a liz o w a n y p ro ces d o s to s o ­
w aw czy je st szybszy czy w olniejszy
od d o s to s o w a ń , k tó re n a stą p iły b y
w p rz y p a d k u s p a d k u n o m in a ln e j p o ­
d aży p ie n iąd za?
h O ile o sta te c z n ie w z ro sn ą ceny przy
w zroście n o m in a ln e j p o d a ż y p ie n ią ­
d z a o 10% ?
Tak/Nie
1. ____ , , P oło że n ie krzywej M D S
zależy od n o m in a ln e j p od aż y pie­
nią d za , w y d a tk ó w p a ń s tw a o ra z
od w szystkich zm ien n y c h w pływ a­
ją cy c h na p o zio m g lo b a ln eg o p o ­
pytu.
2. _____ E fe k t zm ian y realnych z a ­
so b ó w p ien iężn y ch o zn acza, że
wielkość k o n s u m p c ji m aleje pod
w pływ em sp a d k u rea ln y ch z a s o ­
bów pieniężnych ludności lub
zw ięk sza się w sk u te k ich w zro stu .
3. ____ __ _ A b y o sią g n ą ć sta n polne­
go z a tr u d n ie n ia , trzeba całkowicie,
zl i k w id o w a ć bezr o b o c ie .
4. ___ ____ Ilu zja p ie n ią d z a oznacza
d ez o rientację w śród ludzi, s p o w o ­
d o w a n ą poja w ien ie m się fałszy­
wy cl i b a n k n o tó w .
5. ________ R y n e k p rac y zn a jd u je się
w r ó w n o w a d z e w d o w o ln y m p u n k ­
cie klasycznej krzywej podaży glo­
balnej.
6. ________ _ W m o d elu klasycznym
o k reślo n a z m ia n a n om ina lne j p o ­
d aży pieniądza prow adzi do id e n ­
tycznej p ro c e n to w o zm iany plac
n o m in a ln y c h o r a z cen.
7. ________ W m o de lu klasycznym
polity ka fiskalna p ro w a d zi głównie
do w zro stu cen, a ty lk o w niew iel­
kim sto p n iu d o w zrostu p ro d u k cji.
8 .____ _____ P o w o ln e d o s to s o w a n ia
p łac są g łó w n ą przyczyną, w o ln eg o
d o sto s o w a n ia cen d o zm ian w p o ­
pycie globalny m .
9. ________ W k ró tk im okresie p rze d ­
sięb io rstw a z a s p o k a ja ją ro sn ąc e
z a p o tr z e b o w a n ie na prac ę zw ięk­
szając za tru d nienie.
10. W m o d e lu p r z e d sta w io ­
n y m w tym rozd ziale k r ó t k o o k r e ­
sowe odchy len ia od ró w n ow a gi
362 K ozd/.ial 26
na ry n k u to w a ró w silnie w p ły w ają
na sy tu a cję n a ry n k u pracy .
i i . ...........P o zy ty w n e zm ian y po
stro n ie p o d a ż y (p rz esu n ięcia k rz y ­
wej p o d a ż y w p ra w o ) p ro w a d z ą d o
w zro stu cen o r a z w z ro stu ro z m ia ­
r ó w p ro d u k c ji.
J 2 . ______ __W W ielkiej B ry ta n ii p o
w strz ą sa c h p o d a ż o w y c h w la ta c h
1973 i 1979 sz y b k o n a s tą p ił g w ał­
to w n y w zro st sto p y b e z ro b o c ia .
¡ P r o b le m y d o p rz e m y ś le n ia
l___
a W yjaśnij, w ja k i sp o só b o b n iż k a piać
n o m in a ln y c h p ro w a d z i d o w zro stu
p ro d u k c ji w sy tu a cji, gdy w yjściow y
poziom plac re a ln y c h był z b y t w y­
soki.
Z ałó żm y , że g o s p o d a rk a je st w sta n ie
ró w n o w a g i, o k re ślo n y m k rzyw ym i IS -
- L M (ry su n e k 26.5). L M a p o k a z u je
p o c z ą tk o w e p o ło ż e n ie krzyw ej L M ,
a L M h jej n o w e p o ło ż e n ie w zw iązk u ze
sp a d k ie m cen. K rz y w a I S je s t d a n a ; y 0
R y su n e k 2 6 .5 . P u ła p k a p ły n n o ści
363 P o d a ż g lo b a ln a , p o z io m c cn i te m p o d o s to s o w a ń
i to w ielkości d o c h o d u n aro d o w eg o
1 sto p y p ro ce n to w ej o d p o w ia d a ją c e sta­
now i ró w n o w a g i, a y FE to wielkość
d o c h o d u n a ro d o w e g o p rzy pełnym za­
tru d n ie n iu .
Si P rz ea n aliz u j p o n o w n ie o d pow iedź
u d z ie lo n ą n a p y ta n ie a. D laczego
o b n iż k a p la c n ie m u si p ro w a d zić do
p o w ro tu d o p ełn eg o z a tru d n ien ia?
c J a k ie sk u tk i sp o w o d u je uw zględnie­
Odpowiedzi i komentarze
nie efek tu rea ln y ch za so b ó w pienięż­
nych?
Pojęcia i o k reślen ia w sta n ie ró w n o w ag i p o zio m OP,
2 a s to p a p ro c e n to w a O B . Z m ia n a
K e y n e so w sk a k o n c e p c ja p u ła p k i p łyn­ 1 (r) 6 (b) 11 (a) 16 (e) rea ln y ch z a so b ó w sp o w o d u je p rze su ­
ności d o ty czy : 2 (P) 7 G) 12 (0 17 G) nięcie krzyw ej I S z p o ło ż e n ia I S U d o
a N iez d o ln o śc i firm m a jąc y ch słabe 3 (q) 8 (t) 13 (g) 18 (O I S a, w zw iązk u z czym zap ew n iające
w y n ik i fin an so w e d o u z y sk a n ia kre­ 4 (m) 9 (h) 14 (d) 19 (k) ró w n o w a g ę w ielkości d o c h o d u i p o ­
d y tó w n a inw estycje. 5 (n) 10 (o) 15 (s) 20 (c) p y tu g lo b a ln eg o w y n io są O Q , a s to ­
Sn N ie d o s ta tk u fu n d u szy w sk ali m ię­ p a p ro c e n to w a OC.
d z y n a ro d o w e j d la sfin an so w a n ia f P o ło że n ie p ro stej L M je st częściow o
d alszeg o w zro stu h a n d lu św iatow ego Z ad an ia o k re ślo n e p rz e z ro z m ia ry realn ej p o ­
i p ła tn o śc i m ię d zy n a ro d o w y c h . d aży p ie n iąd z a. Z m ia n a cen, przy
c U szty w n ien ia- s tó p p ro cen to w y ch 1___ d an e j n o m in a ln e j p o d a ż y p ien iąd za,
„w d ó ł” w p rz y p a d k u , gdy pow in n y a D o ch ó d n a ro d o w y O L , s to p a p r o ­ zm ien ia re a ln ą p o d a ż p ie n iąd z a o ra z
o n e b yć o b n iż o n e , w m ia rę ja k p o d aż c e n to w a O D , p o p y t g lo b a ln y O L . p o ło żen ie krzyw ej L M .
p ie n ią d z a p rz e k ra c z a o k re ślo n y p o ­ b LM,,. g N a ry su n k u A 26.1 M D S i jest m a ­
ziom . c D o c h ó d n a ro d o w y w yniesie O J, s to ­ k ro e k o n o m ic z n ą k rzy w ą p o p y tu nie
«1 N eg a ty w n eg o w p ły w u w y so k ich sta ­ p a p ro c e n to w a O F , p o p y t g lo b a ln y
w ek p o d a tk u dochodow ego na OJ. R ysunek A 2 6 .1 . M ak roek on om iczn a krzyw a
sk ło n n o ść lu d zi d o oszczęd zan ia d W z ro st cen p o w o d u je zm niejszenie popytu i efek t realnych zasob ów
w b a n k a c h b ą d ź to w a rz y stw a c h b u ­ realn y ch za so b ó w p ie n ią d z a i in n y ch
d o w lan y cli. ak ty w ó w g o s p o d a rs tw d o m o w y ch .
W p ły w a to n a w ielk o ść w y d a tk ó w
3___ k o n su m p c y jn y c h i o b n iż a p o p y t g lo­
W p o d ro z d z ia le 25.6 p o d ręc zn ik a b aln y , p rz e su w a ją c k rz y w ą I S d o
stw ierdziliśm y: „... n a p o c z ą tk u swej p o ło ż en ia IS,,. O d p o w ia d a ją c e s ta n o ­
kad en cji rząd M a rg a re t T h a tc h e r p ro ­ wi ró w n o w a g i w ielkości d o c h o d u n a ­
w adził re stry k c y jn ą p o lity k ę pieniężną ro d o w e g o , s to p y p ro c e n to w e j i p o ­
i re stry k c y jn ą p o lity k ę fis k a ln ą ” . K o ­ p ytu g lo b a ln eg o w y n io są te ra z o d ­
rz y sta ją c z m o d e lu p rze d staw io n e g o p o w ied n io O H , O E i O H .
w ty m ro zd z iale w yjaśnij, d laczeg o ta k a e S p ad ek cen p rz e su n ie k rz y w ą L M
p o lity k a w k ró tk im o k resie m o ż e p o ­ z p o ło ż e n ia L M n d o L M a. G d y b y nie
ciąg ać z a so b ą w ysokie k o szty społecz­ w y stąp ił efek t re a ln y c h za so b ó w p ie­
ne. Z ja k ic h p o w o d ó w m o d e l ten n ad al n iężnych, w ów czas p o p y t g lo b a ln y
Dochód narodowy
nic w pełni w y jaśn ia rzeczyw istość? i d o ch ó d n a ro d o w y o siąg n ęły b y
364 R o zd ział 26
u w zg lę d n ia jąc ą z m ian y rea ln y ch z a ­
so b ó w pien iężn y ch . S p a d e k cen p o ­
w o d u je w zro st rea ln y ch za so b ó w
p ien iężn y ch , co zm ien ia n ach y len ie
krzyw ej M D S , p rze su w a ją c j ą d o
p o ło ż e n ia M D S 2. P u n k t p rzecięcia
o b u krzyw ych jest w yjściow ym p u n k ­
tem ró w n o w a g i.
2___
W szy stk ie w y m ien io n e sy tu acje c h a r a ­
k te ry z u ją m a k ro e k o n o m ic z n ą k rzy w ą
p o p y tu — w łaśnie przy ty ch z a ło ż e ­
n iach z o s ta ła o n a s k o n stru o w a n a .
3 ___
a Przy płacy realnej ró w n e j O B p o p y t
na p rac ę je s t ró w n y liczbie o só b
sk ło n n y c h p o d ją ć pracę,
ł) Z a tru d n ie n ie OF; z a re je stro w a n e
b ez ro b o cie / ’./.
c N a tu ra ln e b ez ro b o cie w ynosi F J \ nie
m a p rz y m u so w e g o b e z ro b o cia ,
d Z a tru d n ie n ie O D je s t ró w n e liczbie
o só b s k ło n n y c h p o d ją ć p ra c ę p rzy
now ym p o zio m ie płacy realn ej. Z a r e ­
je s tro w a n e b e z ro b o c ie w ynosi D I I .
W szyscy c h ę tn i d o p rac y z o s ta ją z a ­
tru d n ie n i. P o n iew aż istnieje n a d w y ż ­
ka p o p y tu na p ra c ę , nie m a p rz y m u ­
so w ego b e z ro b o c ia ,
e Przy n ad w y ż ce p o p y tu n a p ra c ę p r a ­
co d a w cy p o d w y ższ ą płacę i sy tu a c ja
na ry n k u p rac y b ędzie zm ierza ć do
sUmu ró w n o w a g i,
f P rzy tym p o zio m ie p łacy realnej p o ­
ziom z a tru d n ie n ia b ędzie o k re ślo n y
p rzez w ielkość p o p y tu n a p rac ę i w y­
niesie O E . Z a re je stro w a n e b e z ro b o ­
cie w yniesie E K , z czego E G to
b ez ro b o cie p rzy m u so w e , czyli liczba
o só b sk ło n n y c h p o d ją ć p rac ę, lecz
nie m o g ą c y c h jej znaleźć,
g W k o ń cu (a n a g ru n c ie m o d e lu k la ­
sycznego — od ra z u ) place o b n iż ą się
i sy tu a cja n a ry n k u p racy będzie
zm ierzać d o sta n u ró w n o w a g i.
h W naszy m sta ty c zn y m m o d e lu praca
je st je d y n y m zm ien n y m czynnikiem
w y tw ó rczy m , zatem u sta lo n e roz­
m ia ry z a tru d n ie n ia o k re śla ją poziom
p ro d u k c ji (p o d aż y g lo b aln ej),
i T rw a ła ró w n o w a g a n a ry n k u pracy
o z n a c z a sta lą w ielkość za tru d n ie n ia
a p rzez to i p o d aż y g lo b a ln e j7.
4___
a W z ro st n o m in a ln e j p o d a ż y pieniądza
zw iększa, p rzy k aż d y m poziom ic
cen, p o p y t g lo b aln y . P ro s ta M D S
p rz e su w a się z p o ło ż e n ia M D S do
M D S h.
b P ro d u k c ja O D , ceny O A .
c P ro d u k c ja O D , cen y O B. C en y d o ­
sto s o w u ją się n a ty c h m ia s t, p r o d u k ­
cja p o z o s ta je nie zm ien io n a; p o d aż
pieniądza w pływ a tylko n a poziom cen.
d R e d u k c ję w y d a tk ó w p a ń stw a o b ra ­
zuje p rzesu n ięcie m a k ro e k o n o m ic z ­
nej krzyw ej p o p y tu z p o ło żen ia
M D S ,, d o M D S„ .
c C eny O B , p ro d u k c ja OD.
f C eny O A , p ro d u k c ja O D .
g C eny n a d a l n a p o ziom ie O B, p ro d u k ­
cja s p a d a d o OC.
h K rz y w a M D S jest zb io re m p u n k tó w ,
w k tó ry c h p la n o w a n e w y d a tk i zró w ­
n u ją się z fa k ty c z n ą p ro d u k c ją —
w tym sensie istnieje ró w n o w a g a na
ry n k u d ó b r. Je d n a k ż e z p u n k tu wi­
d z e n ia p r o d u c e n ta ró w n o w a g i m oże
nie być; nie w iem y, czy p la n o w a n a
p ro d u k c ja je s t ró w n a fak ty czn ej.
5___
a T e n czy n n ik zniechęca, w ielu b ez ro ­
b o tn y c h d o s z u k a n ia p rac y i o p ó źn ia
p ro cesy d os to s o w a w czc.
7 P rz y z a ło ż e n iu n ie z m ie n n o ś c i p o p y lu n a p ra c ę
i p o d a ż y p ra c y . Z m ia n y ty c h w ie lk o śc i z a c h o d z ą ­
ce w d łu ż sz y m o k re s ie są a n a liz o w a n e w k o n te k ­
ście w z ro s tu g o s p o d a r c z e g o w ro z d z ia le .10
(p rzy p. Z . M . ) .
P o d aż g lo b aln a, poziom cen i tem po d o sto so w ań
li Przy b ra k u ta k ic h u z g o d n ie ń p ra c o ­
daw cy m o g ą sw o b o d n ie j d o sto s o w y ­
wać ro z m ia ry z a tru d n ie n ia d o a k ­
tu aln y ch p o trz e b w y n ik ający ch
•/ w ielkości p ro d u k c ji,
c d e n cz y n n ik m o ż e u ła tw ia ć d o s to s o ­
w anie p o zio m u z a tru d n ie n ia d o p o ­
trzeb p ro d u k c ji, g dyż p ra c o d a w c y są
m niej sk ło n n i za trz y m y w a ć niew y­
k w alifik o w a n y ch , a zb ę d n y ch p ra ­
co w n ik ó w ,
cl O p ó źn ia d o sto s o w a n ie p o zio m ó w
z a tru d n ie n ia i p la c w p rz e d się b io r­
stw ach , g dyż u m o ż liw ia elasty czn e
reg u lo w an ie n a k ła d u p rac y bez k o ­
nieczności n e g o c jo w a n ia no w y ch
w aru n k ó w p ła co w y ch lu b z a tr u d n ia ­
nia i zw a ln ia n ia p ra c o w n ik ó w .
J e d n a k w d łu g im o k resie tak ie
d o sto s o w a n ia m o g ą, się o k a z a ć k o ­
nieczne.
e O p ó źn ia d o s to s o w a n ia p o zio m ó w
z a tru d n ie n ia i p ła c w p rz e d się b io r­
stw ach.
f Jeśli p ra c a jest czy n n ik iem rza d k im ,
to p rze d sięb io rstw a nie m o g ą c zw ięk ­
szyć z a tru d n ie n ia n ie ch ę tn ie b ęd ą się
p o zb y w ały p ra c o w n ik ó w . P ra c o w n i­
cy zw ięk szą sw o ją m o b iln o ść z a w o ­
d o w ą, w y ch o d z ąc z za ło ż en ia , że
znalezienie n o w eg o m iejsca p racy nie
będzie tru d n e ,
g M im o o k reso w eg o s p a d k u p o p y tu
p rze d sięb io rstw a będą. sk ło n n e z a ­
trzy m ać w y k w alifik o w a n y p erso n el.
Je d n o cz eśn ie p rac o w n icy m ogą
u zn ać, że ich k w alifik acje są zbyt
specyficzne, co u tru d n ia zm ian ę
m iejsca pracy.
6__
a Z m ia n a p o p y tu .
I) Z m iana, p o d aży ,
c Z m ia n a p o d aż y ,
d Z m ia n a p o p y tu ,
e Z m ia n a p o p y tu .
ff Z m iana, p o p y tu ,
g Z m ia n a p o d aż y ,
h Z m ia n a p o d aży .
7
a W z ro st p o d aż y (w z ro st p o ten cjaln ej
p ro d u k cji).
Ib S p ad ek p o d aż y (p o r. d y sk u sję na
te m a t w zro stu cen ro p y naftow ej
w p o d ro z d z ia le 26.8 p o d rę c z n ik a ),
c Z w ięk sza a u to n o m ic z n y p o p y t inw e­
sty cy jn y , a w ięc i p o p y t glo b aln y ,
d K ró tk o o k re s o w y s p a d e k p o d aży ,
f S p a d e k p o p y tu .
g P o n iew aż sk ło n n o ść d o k o n su m p cji
lu d zi u b o g ich je st w yższa, czy n n ik
ten d o p ro w a d z i d o zw iększenia p o ­
zio m u k o n su m p c ji au to n o m ic zn e j
o ra z p o p y tu g lo b aln eg o .
Ii O zn acza to zm n iejszen ie p o d aż y p r a ­
cy przy k ażd y m p o zio m ie płacy real­
nej. W efekcie n a stę p u je sp a d ek p o ­
d aży d ó b r i usług o ra z p o zio m u
p ro d u k cji p o te n cja ln e j.
8__
je d y n y m efektem w zro stu p o p y tu g lo ­
b aln eg o będzie w zro st p o zio m u cen.
W łaściw ym i o d p o w ied z ia m i są więc
c i e.
9
W szystkie.
10
a G o s p o d a r k a b ęd ą ca w sia n ie ró w n o ­
w agi m u si się z n a jd o w a ć n a krzyw ej
d łu go o k res o w ej p o d a ży g 1o b ;1 1ncj
A S . D la z o b ra z o w a n ia sk u tk ó w
zw ięk szen ia n o m in a ln e j p o d aż y pie­
n ią d z a p rzesu n iem y k rzy w ą M D S
w p raw o ; p o c z ą tk o w o m usiała, zatem
z n a jd o w a ć się w p o ło ż en iu M D S U.
S h ii R o zd ział 26
W yjścio w a w ielk o ść p ro d u k c ji w y­
n o siła w ięc O G , a p o zio m cen
O A ».
b Z uw agi n a p ełn ą g ię tk o ść cen i p la c
p ro d u k c ja p o z o s ta n ie n a p o zio m ie
O G . a ceny w z ro sn ą n a ty c h m ia st d o
p o zio m u O D .
•c Z w ięk szen ie n o m in a ln e j p o d aż y pie­
n ią d z a p rzesu w a m a k ro e k o n o m ic z n ą
krzyw a p o p y tu z p o ło ż e n ia M D S a d o
M DS,,. Przy p o w o ln y m p rze b ieg u
d o s to s o w a ń g o s p o d a rk a zn a jd z ie się
na krzyw ej k ró tk o o k re s o w e j p o d a ż y
g lo b aln ej S A S ,, w p u n k cie, k tó re m u
o d p o w ia d a ją p ro d u k c ja O J i ceny
O B. W k ró tk im okresie, w k tó ry m
p rz e d się b io rstw a nie m o g ą od raz u
d o sto s o w a ć d o now ej sy tu acji p o z io ­
m u plac i ro z m ia ró w z a tru d n ie n ia ,
w zro st p ro d u k c ji o sią g a się n p . przez
w y d łu ża n ie czasu pracy .
(i P rz e d się b io rstw a o d n o to w u ją w zro st
p o p y tu na w y tw a rz a n e to w ary o ra z
w zrost ich cen. Z biegiem czasu zw ięk­
sz ają z a tru d n ie n ie , co n a d łu ż szą
m e tę jest ro z w ią z a n ie m lepszym niż
w y d łu żan ie czasu p rac y p ra c o w n i­
k ów ju ż z a tru d n io n y c h . K rz y w a
S A S z a c z y n a się p rz e su w a ć z p o ło ż e ­
nia S A S C d o S A S ,,. W śred n im o k re ­
sie ceny w z ra sta ją d o p o z io m u O C ,
a p ro d u k c ja sp a d a d o p o zio m u O H .
e P ro d u k c ja O G , ceny O D 9,
i Z o h . ry su n e k A 2 6 .2 . W p u n k c ie w yj­
ścia na ry n k u p rac y istnieje ró w n o ­
w ag a przy płacy realnej w* o ra z
z a tru d n ie n iu N * . W z ro st cen p o w o -
" O z u :ic za !o z a r a z e m , że k rz y w a k r ó tk o o k r e s o ­
w ej p o d a ż y je s t p o c z ą tk o w o w p o ło ż e n iu S A S C
(p rzy p, 'A.M .).
u P o z a k o ń c z e n iu d o s to s o w a ń g o s p o d a r k a w ra c a
d o w y jśc io w e g o p o z io m u p r o d u k c ji, ale p rz y
w y ższy m p o z io m ie c en . Z g o d n ie z m o d e le m
k la sy c z n y m o s ta te c z n y m e fe k te m w z ro s tu p o d a ­
ży p ie n ią d z a je s t je d y n ie w z ro s t c e n , b e z z m ia n y
re a ln e j w ie lk o śc i p ro d u k c ji (p r zy p . Z . M . ) .
Ity sim e k A 2 6 .2 . D o sto so w a n ie n a ry n k u pracy
d u je s p a d e k płacy realn ej, n p . do
p o z io m u u',, i to je st k lu czo w y m o ­
m e n t an alizy . P o p y t n a p ra c ę w zrasta
d o N 2, lic zb a sk ło n n y c h d o podjęcia
p rac y m aleje n a to m ia s t d o 7Vj. Is t­
nieje zatem n a d w y ż k a p o p y tu na
p racę, k tó re j to w arzy szy sp a d e k za­
tru d n ie n ia m im o w zro stu p ro d u k cji.
J a k w yjaśnić tę sy tuację? Je st p raw ­
d o p o d o b n e , że w k ró tk im okresie
p rac o w n icy w o lą p o z o s ta ć n a zaj­
m o w a n y c h sta n o w isk a c h n iż p o n o sić
k o szty zw iązan e z p o szu k iw an iem
now ej p racy , p o n ie w a ż u w aż ają o b ­
n iżk ę płac rea ln y ch za zjaw isko
przejściow e. P ra c o d a w c y n a to m ia st
będ ą zap ew n e w y d łu żać czas pracy
i w ten sp o só b zw ięk szać p ro d u k cję,
nie z a tru d n ia ją c n o w y ch p ra c o w n i­
ków . Z chw ilą, gdy p rze d sięb io rstw a
za czn ą d o sto so w y w a ć w ielk o ść za­
tru d n ie n ia d o p o zio m u p ro d u k cji,
w z ro sn ą place, a g o sp o d ark a, p o w ró ­
ci d o sta n u ró w n o w a g i o k reślo n eg o
p u n k ta m i w* i N *.
g O b n iż k a p lac zaw sze n a p o ty k a o p ó r
ze stro n y p ra c o w n ik ó w i zw iązków
zaw o d o w y c h (to te ż d o sto s o w a n ia
w tym p rz y p a d k u p rzeb ieg ają pow oli
— przyp. tłum.). In aczej je st w p ro c e ­
sie d o sto s o w a ń „w g ó rę ” : gdy ist-
367 P o d aż g lo b aln a, p o zio m cen i tem p o d o sto so w ań
nieje n a d w y ż k a p o p y tu n a p racę,
p rac o d aw cy b ę d ą sk ło n n i p o d n ie ść
place, a p rac o w n icy nie b ę d ą p ro te s ­
to w ać. M o ż n a w ięc p ow iedzieć, że
w tej d ru g iej sy tu a c ji p ro ce s d o s to s o ­
w aw czy b ędzie p rze b ieg a ć szybciej,
h C eny w zro sn ą o 10% (p o r. p o d r o z ­
d ział 26.7 p o d rę c z n ik a ).
T ak /N ie
1. T a k (zo b . p o d ro z d z ia ł 26.1 p o d ­
ręcznika).
2. T a k .
3. Nie. N aw et w sta n ie n az y w an y m
pełnym z a tru d n ie n ie m b ęd zie ist­
nieć p ew n a lic zb a b e z ro b o tn y c h
(zoh. p o d ro z d z ia ł 2 6.2 p o d rę c z n i­
ka). Szerzej o b e z ro b o c iu w ro z ­
d ziale 27.
4. N ie. Ilu z ja p ie n ią d z a to n ie o d ró ż -
n ian ie w ielkości n o m in a ln y c h od
realn y ch .
5. T a k (zo b . p o d ro z d z ia ł 26.3 p o d ­
ręcznika).
6. T a k (zo b . p o d ro z d z ia ł 26.4 p o d ­
ręcznika).
7. Nie. Z m ie n ia się je d y n ie p o zio m
cen, w ielkość p ro d u k c ji p o z o s ta je
nie zm ien io n a.
8. T a k (zo b . p o d ro z d z ia ł 26.5 p o d ­
ręcznika).
9. N ie. W k ró tk im o k resie p rze d się­
b io rstw a b ęd ą raczej zm ien iać d łu ­
gość czasu p rac y (zo b . p o d ro z d z ia ł
26.6 p o d rę c z n ik a ).
10. T a k (zo b . p o d ro z d z ia ł 26.7 p o d ­
ręcznika).
11. Nie. P o zy ty w n e zm ian y po stro n ie
p o d aży p o w o d u ją w zro st p r o d u k ­
cji i sp a d e k cen (zo b . p o d ro z d z ia ł
26.8 p o d rę c z n ik a ).
12. T a k (zo b . p o d ro z d z ia ł 26.9 p o d ­
ręczn ik a).
P ro b lem y do przem yślenia
1___
a M e ch a n izm p o w in ien być ju ż zn an y .
W skrócie: sp a d e k p ła c n o m in a ln y c h
p ro w a d zi d o sp a d k u cen, w zro stu
realnej p o d a ż y p ie n iąd z a, sp a d k u
sto p y p ro ce n to w ej i zw iększenia
k o n su m p c ji o ra z inw estycji, a zatem
d o w zro stu g lo b a ln eg o p o p y tu i p ro ­
d u k cji.
b K rz y w a L M n a ry su n k u 26.5 je st
w części p o z io m a , zg o d n ie z keyne-
so w sk ą k o n ce p cją sp ek u lacy jn eg o
p o p y tu n a p ie n ią d z (zo b . P roblem y
do przem yślenia w ro zd z iale 24, p ro ­
blem 1); rH je st s to p ą p ro c e n to w ą ,
p rzy k tó re j ludzie w y zb y w ają się o b ­
ligacji, sp o d z iew a jąc się sp a d k u ich
c e n 10. T o z a k łó c a sekw encję zd arzeń
p rz e d sta w io n ą w p u n k cie a, p o n ie ­
w aż s to p a p ro c e n to w a nie m o że
sp a ść p o n iżej /•„, a d o c h ó d o d p o w ia ­
d ając y ró w n o w a d z e nie m o że w zro s­
n ąć pow yżej y a. G o s p o d a rk a tkw i
w p u ła p c e p ły n n o ści,
c Jeśli efek t zm ian y realn y ch zaso b ó w
p ieniężnych je st w y starczająco silny,
to sp a d e k cen sp o w o d u je w zro st a u ­
to n o m icz n ej k o n su m p c ji, p rze su w a­
ją c k rzy w ą IS. Z ry su n k u 26.5 w y­
n ik a , że p rzesu n ięcie krzyw ej I S
w p raw o p o zw a la g o sp o d a rc e w y d o ­
stać się z p u ła p k i p łynności.
2__
P ra w id ło w a o d p o w ie d ź to c (p o ró w n u j
o d p o w ied ź d o p o p rze d n ieg o p ro b le ­
m u).
3__
T e n p ro b lem je st zb ieżn y z treścią ro z ­
w ażań d o ty c zą cy c h zm n iejszen ia glo-
10 W z w ią z k u z o c z e k iw a n y m w z ro ste m sto p y
p ro c e n to w e j ( p r z y p . A . M . ) .
368 R o zd ział 26
h aln eg o p o p y tu i n o m in a ln e j p o d a ż y
p ien iądz;!, z a w a rty c h w p o d ro z d z ia le
26.7 p o d rę c z n ik a . W tra k c ie p ro ce su
d o sto so w a w c z e g o m o żliw y je s t p rze jś­
ciow y w zro st b e z ro b o c ia . N a le ż a ło b y
u w zględnić k ilk a d alszy c h z a g a d n ie ń ,
zw łaszcza inflację, czyli w zro st cen
w tra k c ie p ro ce su d o s to s o w a ń . S ta ty c z ­
ny m o d e l g o sp o d a rk i n ie uw zględnia
tych za g ad n ień . D o pełnej an alizy gos_
p o d a rk i W ielkiej B ry tan ii potrzeb n e
je st ró w n ież u w zg lęd n ien ie h a n d lu za­
g ran iczn eg o . Z a g a d n ie n ia te są przed­
m io te m ro z w a ż a ń w k o lejn y ch roz­
d ziała ch .
Rozdział 2 7
Bezrobocie
D o św iad czen ia la t trzy d z iesty ch , kiedy
to w wielu k ra ja c h p rzez d łu g i czas
u trzy m y w ało się w y so k ie b ezro b o cie,
sp o w o d o w ały z m ian ę w p o lity ce g o s­
podarczej w o k resie p o w o jen n y m : za
jeden z g łó w n y ch jej celów u zn a n o
zapew nienie p ełn eg o z a tru d n ie n ia . J e d ­
nak w la tac h sie d em d zie sią ty ch n a s tą ­
pi! p o n o w n y z w ro t k u d o k try n ie k la ­
sycznej e k o n o m ii, a k c e n tu ją c e j sa m o ­
czynną te n d en c ję g o sp o d a rk i ry n k o w ej
do o sią g n ię cia ró w n o w a g i p rzy pełnym
za tru d n ien iu o ra z zw racającej uw agę
na zjaw isk o d o b ro w o ln e g o b ez ro b o cia .
Z w ro t fen n a s tą p ił w czasie, gdy p o ja ­
wiła się groźba, n ic k o n tro lo w a n e j in ­
flacji i d o jrz a ła p o trz e b a zm ian w p o li­
tyce g o sp o d a rc z e j.
K ry zy s g o sp o d a rc z y lat: 1974 1975
o raz n ie k o rz y stn y „ w strz ą s p o d a z o ­
wy” , zw iązan y z podw yżką, cen ro p y
naftow ej w la ta c h 19 7 9 - 1980, sp o w o ­
d ow ały m a so w e b ez ro b o cie w wielu
k raja ch w y so k o ro zw in ię ty ch . W W iel­
kiej B ry tan ii po. ra z p ierw szy od czasów
II w ojny św iato w ej s to p a b e z ro b o c ia
w zrosła p o n o w n ie d o p o z io m u z lat
trzy d ziesty ch . W zw ią zk u z ty m w la­
lach o sie m d ziesiąty ch b e z ro b o c ie stało
się zn o w u jednym z g łó w n y ch te m ató w
dyskusji e k o n o m is tó w . P ro b lem ten
p o zo staje a k tu a ln y ta k ż e w la ta c h d zie­
w ięćdziesiątych.
S to p ę bezro b o cia m ie rzy m y liczbą
o só b zd o ln y ch i c h ę tn y c h d o p racy ,
2-1 — Ofcimumm. Zbira zrobili
a p o z b a w io n y c h m ożliw ości z a tru d n ie ­
nia, w y ra ż o n ą o d setk iem o g ó łu z a so ­
bów pracy. Z aso b y siły roboczej u s ta la ­
m y, su m u jąc liczbę o só b p rac u jący ch
o ra z o só b za re je stro w a n y c h ja k o p o ­
szu k u jący ch p racy ‘. T a k o k re ślo n a
sta ty s ty k a siły ro b o czej mu. o g ra n ic z o ­
n ą w iary g o d n o ść , g dyż jej d o k ła d n o ść
zależy od tego, ilu ludzi p o zo stający ch
bez p racy d ec y d u je się z a reje stro w a ć
ja k o b e z ro b o tn i. C zęść o só b zdoln y ch
i c h ę tn y c h d o p racy nie rejestru je się
w u rzęd ach z a tru d n ie n ia ; d o ty czy to
zw łaszcza ty ch , k tó rz y nic sp ełn iają
w a ru n k ó w u p ra w n ia ją c y c h d o u zy sk a­
nia zasiłku.
B ezrobocie nie je st zjaw iskiem s ta ­
ty cznym , o b ejm u ją cy m ciągle tę sam ą
g ru p ę ludzi. R o z m ia ry d łu g o o k re so w e ­
go b ez ro b o cia w zrosły zn a cz n ie w la­
tach osiem dziesiątych,, ale zm ian y p o ­
zio m u b e z ro b o c ia są w ynikiem z a ró w ­
n o zn aczn eg o d o p ły w u , ja k i odp ły w u
b ez ro b o tn y c h . W 1992 r. szeregi bez-
1 W p o ls k ie j te rm in o lo g ii s ta ty s ty c z n e j s io s u w a ­
n e je sl o k re ś le n ie : lu d n o ś ć c z y n n a z a w o d o w o ,
o b e jm u ją c e o s o b y p ra c u ją c e o ra z b e z ro b o tn e , i/,a
p ra c u ją c y c h u z n a je się o s o b y z a tru d n io n o na
p o d s ta w ie s to s u n k u p ra c y , p ra c o w n ik ó w i p r a c u ­
ją c y c h n a ra c h u n e k w ła sn y (w ty m w łaścicieli
in d y w id u a ln y c h g o s p o d a r s tw ro ln y c h ), o s o b y
p r o w a d z ą c e d z .ia ia in o ść a je n c y jn ą , c z ło n k ó w ro l­
n ic z y ch s p ó łd z ie ln i p ro d u k c y jn y c h lip . Z a u w a ż ­
m y, że k a te g o r ia „ p r a c u j ą c y ” je s t sze rsz a od
k a te g o rii „ z a tr u d n ie n i” , o b e jm u ją c e j p ra c o w n i­
k ó w n a je m n y c h (pn:yp.
3 7 !) R o z d z ia ł 27
ro b o tn y c h w W ielkiej B ry ta n ii zasiliło
4,57 m in o só b , a je d n o c z e śn ie o puściło
jc 4,15 m in . W k aż d y m ro k u część
b e z ro b o tn y c h w y p a d a z reje stru , gdyż
p o d ejm u je p rac ę lu b d efin ity w n ie rezy­
gnuje z d alszy c h s ta ra ń o z a tru d n ie n ie .
Z dru g iej s tro n y , p rz y b y w a ją now i b ez­
ro b o tn i, k tó rz y zre zy g n o w ali z d o ty c h ­
czasow ej p rac y a lb o zo stali o k reso w o
lub nu sta le zw o ln ien i, a. ta k ż e now e
o so b y sta ra ją c e się p o raz pierw szy
o pracę. N a s tę p u ją też p rze su n ięc ia
w śród lu d n o śc i p rac u jąc ej za w o d o w o :
n ie k tó rz y p rac o w n icy p rz e c h o d z ą n a
e m e ry tu rę lub z in n y c h pow odów ' o p u ­
szczają za so b y siły ro b o cz ej, a je d n o ­
cześnie szeregi p ra c u ją c y c h za silają n o ­
wi p ra c o w n ic y , k tó rz y p rz y jm u ją o ferty
z a tru d n ie n ia . Pewnie g ru p y sp o łeczn e
są szczególnie n a ra ż o n e n a ry z y k o bez­
ro b o c ia , np. m ło d z i lu d zie b ez o d p o ­
w iedniego w y k sz ta łc e n ia i d o św ia d c z e ­
nia z a w o d o w e g o , a ta k ż e o so b y w w ie­
ku p o p ro d u k c y jn y m .
B ezrobocie fry k cy jn e w y n ik a m .in .
z lego, że część p rac u jąc ej lud n o ści
zm ienia m iejsca p rac y , przew ażnie
w p o sz u k iw a n iu lepszego z a ro b k u .
M iędzy z a p rz e s ta n ie m d o ty c h cz aso w ej
p racy a pod jęciem n ow ej u p ły w a zw y­
kle pew ien o k res, w k tó ry m o so b y te są
bez r o b o t n e , B e z r o b o c icm f r y kcyj n ym
d o tk n ię te są ró w n ie ż o so b y , k tó ry m
u ło m n o ści fizyczne lu b psychiczne
u n ie m o żliw iają p o d ję cie pracy . B ezro­
bocie strukturalne w y stę p u je n a to m ia s t
w tedy, kiedy istnieje ro zb ie żn o ść m ię ­
dzy p o p y te m na k o n k re tn y ro d za j p ra ­
cy i p o d aż ą tejże p rac y . N a p rzy k ła d ,
p ew ne gałęzie g o s p o d a rk i p rze ży w ają
kryzys i re d u k u ją z a tru d n ie n ie , a inne
rozw ijają się i z a tr u d n ia ją n o w y ch p r a ­
co w n ik ó w . Jeżeli k w alifik acje p ra c o w ­
n ik ó w zw a ln ia n y c h w je d n y c h g ałę­
ziach nie o d p o w ia d a ją p o trz e b o m in­
nych, to p o ja w ia się w ów czas b e z ro b o ­
cie s tru k tu ra ln e . P ó n a d to , ja k w y jaś­
nialiśm y w p o p rz e d n im ro zd ziale, na
sk u te k p o w o ln e g o p rzeb ieg u d o sto s o ­
w ań w g o sp o d a rc e m o ż e w y stąp ić tzw.
bezrobocie k o n iu n k tu ra ln e (ty p u keyne-
so w sk ieg o ), w y n ik ając e z n ie w y starcz a­
ją c e g o p o p y tu (p o ja w ia się o n o w o k re ­
sach s p a d k u o g ó ln eg o p o z io m u p o p y ­
tu), o ra z bezrobocie k lasyczne, gdy wy­
so k o ść p łac rea ln y ch p rz e k ra c z a p o ­
ziom k o n ie cz n y d o u trz y m a n ia ró w n o ­
w agi n a ry n k u pracy.
W ro zd z iale 26 s p o tk a liśm y się tak że
z pojęciem n atu ra ln ej stopy bezrobocia.
Je st to b ez ro b o cie w y stęp u jące w tedy,
kiedy ry n e k p rac y je st w sta n ie ró w n o ­
w agi (np. b ez ro b o cie fry k c y jn e lub
s tru k tu ra ln e ). W a ż n e je st ro zró żn ien ie
m ięd zy b ez ro b o cie m d o b ro w o ln y m
i p rzy m u so w y m , g dyż o d zw iercied la
o n o d w a o d m ie n n e ro d z a je b ez ro b o cia,
0 z a sa d n icz o ró żn ej k w alifik acji sp o ­
łecznej. Bezrobocie dobrowolne o b e jm u ­
je o so b y , k tó re z ró ż n y c h su b ie k ty w ­
nych w zg lęd ó w nie p o d e jm u ją pracy
za ro b k o w e j, m im o istn ien ia w olnych
m iejsc p rac y (najczęściej nie g o d zą się
po p ro stu n a p o d jęcie p racy n a o fero ­
w an y ch przez p ra c o d a w c ó w w a ru n ­
kach ). B ezrobocie przym usow e o b e jm u ­
je n a to m ia s t te o so b y , k tó re byłyby
sk ło n n e z a a k c e p to w a ć istn iejące staw ki
płac, lecz. nie z n a jd u ją w o ln y ch m iejsc
pracy.
B ezro b o cie ty p u k ey n eso w sk ieg o
m o ż n a tra k to w a ć ja k o zjaw isk o przej­
ściow e, zw iązan e z b ra k ie m ró w n o w ag i
w g o sp o d a rc e . T a k ie b ez ro b o cie m o ż n a
og ran ic zy ć p rzez z a sto so w a n ie o d p o ­
w iednich n arzęd zi p o lity k i pieniężnej
1 fisk aln ej. W celu o b n iż e n ia n a tu ra l­
nego b e z ro b o c ia k o n ie cz n e je st n a to ­
m ia s t za sto so w a n ie in stru m e n tó w p o li­
tyki p o d ażo w ej.
Z a s ta n a w ia ją c się n ad p rzyczynam i
w zro stu b e z ro b o c ia w la ta c h o siem ­
d ziesiąty ch m u sim y z b a d a ć , czy jeg o
źró d łem były czy n n ik i p o p y to w e czy
371 B ezrobocie
też zw iększenie n a tu ra ln e j s to p y bez­
ro b o cia. W swej an a liz ie (cy to w an ej
w p o d ręc zn ik u ) P . L a y a rd , S. N ickell
j R . J a c k m a n b a d a li ró ż n e czy n n ik i,
k tó re m o g ły w p ły n ą ć n a w z ro st b ez­
ro b o cia w W ielkiej B ry ta n ii. W e d łu g
szacunków ty ch a u to ró w n a tu ra ln a
sto p a b e z ro b o c ia w W ielkiej B ry tan ii
w zrosła z 2 ,2 % w la ta c h 1 9 5 6 - 1 9 5 9 do
6,1 % w la tac h 1 9 7 4 —1980 i 6 ,6 % w la­
tach 1981 - 1987. R ó ż n ic ę m ięd zy n a tu ­
raln ą i rzeczy w istą s to p ą b e z ro b o c ia
(k tó ra w la ta c h 1 9 8 1 - 1 9 8 7 w y n io sła
11,1% ) a u to rz y p rz y p is u ją n ie w y sta r­
czającem u p o z io m o w i p o p y tu . G łó w ­
nych p rzy czy n z m ia n y n a tu ra ln e j sto p y
b ez ro b o cia w la ta c h 1981 —1987 —
w p o ró w n a n iu z o k rese m 1 9 7 4 -1 9 8 0
— a u to rz y u p a tru ją n a to m ia s t w n ie­
d o p a so w a n iu k w alifik acji ( + 1 ,5 % )
o raz p o g o rsz e n iu te rm s o f tracie
( + 1 ,3 % ) ; o b a te efe k ty z o sta ły je d n a k
sk o m p e n so w an e k o rz y stn y m w pływ em
w y d o b y cia ro p y n afto w e j n a M o rz u
P ó łnocnym ( —2 ,6 % ). M n ie j isto tn e
znaczenie m iały ta k ie cz y n n ik i ja k :
zm iany w y so k o ści zasiłk ó w d la b ez­
ro b o tn y c h ( + 0 ,5 % ), w z ro st siły zw iąz­
ków za w o d o w y c h ( + 0 ,1 % ) o ra z o b ­
niżki p o d a tk ó w ( — 0 ,3 % ).
Z n ajn o w szy c h b a d a ń w y n ik a, że
poziom z a tru d n ie n ia o d p o w ia d a ją c y
d łu g o o k reso w ej ró w n o w a d z e k sz ta łtu je
się pod w pływ em d o św ia d c z e ń p ły n ą ­
cych z ro z w o ju bieżącej sy tu a cji n a
ry n k u p rac y . Z g o d n ie z tą k o n ce p cją,
przejściow y s p a d e k p o p y tu n a p rac ę
m oże sp o w o d o w a ć trw a łe zm n iejszen ie
p odaży p rac y . Z ja w isk o to , zw an e his-
terezą, m o ż e w y n ik a ć z b lo k o w a n ia
d o stęp u d o p racy n o w y m i zw o ln io n y m
p rac o w n ik o m p rze z o so b y n a d a l z a ­
tru d n io n e („ sw o i” i „ o b c y ” ), z rezyg­
nacji części b e z ro b o tn y c h z d alszeg o
p o sz u k iw a n ia p ra c y , z o b n iż o n e j a k ­
tyw ności p rz e d się b io rstw i p ra c o w n i­
ków w zg łasz an iu i s tu d io w a n iu o fe rt
p rac y , ja k ró w n ież ze zm n iejszen ia
w tra k c ie recesji z a so b ó w k a p ita ło w y c h
w ielu p rze d sięb io rstw , co p o c ią g a za
so b ą trw a łe zm n iejszen ie z a p o trz e b o ­
w an ia n a p racę. T e i in n e k o n cep cje
p r ó b u ją w yjaśnić p rzy czy n y u trzy m y ­
w an ia się od d łuższego czasu w y so k ie­
go b e z ro b o c ia w wielu k ra ja c h e u ro p e j­
skich.
D la k s z ta łto w a n ia sto p y b e z ro b p c ia
n a p o zio m ie o d p o w ia d a ją c y m ró w n o ­
w adze w d łu g im o k resie p o d sta w o w e
zn aczen ie m a p o lity k a p o d a ż o w a . Eko­
nomia podażowa p o stu lu je sto so w a n ie
m ik ro e k o n o m ic z n y c h in stru m e n tó w ,
p o zw a lając y ch u trz y m a ć p ro d u k c ję n a
p o zio m ie za p ew n ia ją cy m pełne z a tru d ­
nienie. W k o n te k śc ie p ro b le m a ty k i
o m a w ian ej w n iniejszym ro zd ziale
szczególne zn aczen ie m a ją te p rzed się­
w zięcia i śro d k i, k tó re re g u lu ją w iel­
k o ść p o p y tu i p o d aż y p racy . P o d a ż
p rac y m o ż n a sty m u lo w ać p rzez o b n iż e­
nie sta w ek p o d a tk u d o ch o d o w e g o , co
w zm a g a sk ło n n o ś ć d o p racy z a ro b k o ­
w e j-k o sz te m o g ra n ic z e n ia czasu w o l­
nego („ e fe k t s u b sty tu c y jn y ” w zro stu
efek ty w n y ch z a ro b k ó w — przyp.
tłumi). P o ż ą d a n y efek t m o ż e być je d ­
n a k zniw eczo n y p rzez je d n o cz esn e
d ziała n ie „ e fek tu dochodow ego”
(w zro st rea ln y ch d o c h o d ó w ro z p o rz ą -
d za ln y c h zw ięk sza p referen cję czasu
w o ln eg o — przyp. tłum.). T o te ż sk u te ­
czn o ść teg o ro d z a ju p o lity k i je st d o ść
w ątp liw a. P o d o b n e efek ty m o ż e w yw o­
łać o b n iżen ie zasiłk ó w d la b e z ro b o t­
n ych lub zm niejszenie p o trą c e ń z płac
n a fu n d u sz ubezpieczeń spo łeczn y ch .
In n e m e to d y p o b u d z a n ia p o d aż y p racy
to p rzedsięw zięcia o sła b ia jąc e siłę
zw iązk ó w za w o d o w y c h , śro d k i polityki
d o ch o d o w e j (o m aw ia n e w ro zd z iale 28)
o ra z d z ia ła n ia o g ran ic za jąc e ro zm iary
b e z ro b o c ia fry k cy jn eg o i s tru k tu ra ln e ­
go, zw łaszcza p ro g ra m y sz k o len ia z a ­
w o d o w eg o i p rze k w a lifik o w an ia.
372 R o z d z ia ł 27
Istn ie ją ró w n ie ż sp o so b y zw ięk szen ia
p o p y tu n a p ra c ę — n a p rz y k ła d s to s o ­
w an ie z a c h ę t d o w p ro w a d z a n ia n o w o ­
czesn ych u rz ą d z e ń p ro d u k c y jn y c h ,
zw ięk szający ch W ydajność p ra c y 2. S łu ­
żą tem u s u b sy d ia p a ń s tw o w e d ła in ­
w e sto ró w lub o b n iż e n ie sto p y p ro c e n ­
tow ej w celu zw ię k sz en ia inw estycji.
W o k re sa c h rz ą d ó w k o n se rw a ty stó w
o g ra n ic z a n o p o n a d to w y d atk i b u d ż e to ­
w e, a b y p o b u d z ić w z ro st w y d a tk ó w
p ry w a tn y c h n ie zb ę d n y d o p o d trz y m a ­
nia z a tru d n ie n ia w se k to rz e p ry w a t­
nym . In n y m k ie ru n k ie m są d z ia ła n ia
rz ą d u zm ierza ją ce d o p o p ra w y k lim a tu
g o s p o d a ro w a n ia , w zm o c n ie n ia z a u fa ­
n ia i w iary w p ersp e k ty w y ro zw o jo w e
g o s p o d a rk i, co z a c h ę c a p rz e d się b io r­
ców d o p o d e jm o w a n ia inw estycji. W y ­
stę p u je tu je d n a k p e w n a sp rze cz n o ść
celów . Je d n i u w a ż a ją , że k sz ta łto w a n ie
k o rz y stn e g o k lim a tu d la inw estycji w y­
m a g a p rze d e w szy stk im o p a n o w a n ia
inflacji, d ru d z y zaś tw ie rd z ą, iż n a jle p ­
szą m e to d ą je st p o b u d z a n ie w zro stu
p o p y tu .
M o żliw o ści p o lity k i p o p y to w e j w z a ­
kresie zw a lcz an ia b e z ro b o c ia ty p u key-
n eso w sk ieg o są o g ra n ic z o n e w sk u te k
d z ia ła n ia p raw a O k u n a . O p isu je o n o
sp o só b , w ja k i w cy k lu k o n iu n k tu r a l­
n ym n a s tę p u ją z m ian y p ro d u k c ji i z a ­
tru d n ie n ia . Z g o d n ie z tym praw em ,
p o zio m p ro d u k c ji w fazie ek sp an sji
ro śn ie szybciej, a w fazie recesji s p a d a
szybciej niż p o zio m z a tru d n ie n ia . W y ­
n ik a to p o części z teg o , że w z a so b a c h
siły ro b o cz ej n a s tę p u je d o p ły w i o d ­
pływ p ra c o w n ik ó w , po części zaś z te­
go, że p o d c z a s recesji p rze d sięb io rc y
2 T e n a r g u m e n t n ic je s t p rz e k o n u ją c y , g d y ż
z a s to s o w a n ie n o w y c h , w y d a jn ie js z y c h m a sz y n
ra c z e j z m n ie js z a z a p o tr z e b o w a n ie n a silę r o b o ­
c zą . P o z a ty m b a rd z ie j w y d a jn a siła ro b o c z a
k o s z tu je z a z w y c z a j o d p o w ie d n io d ro ż e j (p rzy p.
Z.M.j.
w o lą „ p rz e c h o w a ć ” zb ę d n y ch p raco w ­
nik ó w .
O c e n a p ryw atnych i społecznych ko­
sztów bezrobocia zależy p rz e d e wszy­
stk im o d teg o , czy m a m y d o czynienia
z b ez ro b o cie m d o b ro w o ln y m czy p rzy­
m u so w y m . W p rz y p a d k u b ezro b o cia
d o b ro w o ln e g o k o sz ty p ry w a tn e m o ż n a
w za sa d zie p o m in ą ć , sk ó ro za in te re so ­
w an e o so b y rez y g n u jąc z p rac y uznały
iż korzy ści w y n ik ające z tej decyzji są
w iększe n iż k o szty . N ie m o ż em y je d n a k
n aw e t w ty m p rz y p a d k u p o m in ą ć kosz­
tó w spo łeczn y ch . W y p łac an ie zasiłków
d la b e z ro b o tn y c h o b n iż a efektyw ność
g o sp o d a ro w a n ia w ty m sensie, że zbyt
w iele o só b w oli p o z o s ta w a ć bez pracy.
Z d ru g iej stro n y , p ew n a w ielkość d o ­
b ro w o ln e g o b e z ro b o c ia jest p o ż ą d a n a ,
g dyż u ła tw ia p rz e p ro w a d z e n ie n iezb ęd ­
n y ch zm ian w gałęziow ej s tru k tu rz e
z a tru d n ie n ia . B e zro b o cie p rzy m u so w e
w iąże się n a to m ia s t zaw sze z w ysokim i
k o sz ta m i sp o łeczn y m i i p ry w atn y m i
w p o sta c i u tra c o n e j p ro d u k c ji o raz
o so b isty ch s tr a t i w yrzeczeń, k tó ry ch
w ielkości nie d a się zm ierzyć.
N ie m o ż n a p o m in ą ć m ię d z y n a ro d o ­
w ych u w a ru n k o w a ń b e z ro b o c ia istn ie­
ją ce g o w o k reślo n y c h k ra ja c h . P o d w y ż­
k a cen ro p y n afto w e j w latach
1979 - 1 9 8 0 , w p o łą cz en iu z p o lity k ą
a n ty in fla c y jn ą z a sto so w a n ą w celu
o g ra n ic z e n ia in flacy jn y ch s k u tk ó w tego
im p u lsu , d o p ro w a d z iła w w ielu k raja ch
św ia ta d o w ysokiego b e z ro b o cia . N ie­
k tó ry m k ra jo m u d a ło się u n ik n ą ć tego
p ro b lem u : n a p rzy k ład J a p o n ii — dzię­
ki jej u n ik a to w ej s tru k tu rz e społecznej,
czy Szwecji — gdzie p rzed sięb io rcy
m u sz ą p łacie zw aln ian y m p ra c o w n i­
k o m w y so k ie o d p raw y . W ielk a B ry ta­
nia, d o k tó rej d o św ia d cz eń o d w o łu je
się te n p o d ręc zn ik , nie je st b y n ajm n iej
je d y n y m k ra je m , k tó ry b o ry k a się
z p ro b lem em b ez ro b o cia.
373 B ezrobocie
pojęcia i określenia
K aż d em u z p o ję ć o z n a c z o n y c h literam i
p rz y p o rz ą d k u j o d p o w ie d n ie o k reślen ie
o zn aczo n e liczbą:
ii. (a) s to p a b e z ro b o c ia
.... (b) p o lity k a d o c h o d o w a
,d. (c) siia ro b o c z a
.... (d) rela cja z a siłe k /p ła c a
.... (e) p ra w o O k u n a
.... (f) e k o n o m ia p o d a ż o w a
.... (g) p ry w a tn y k o sz t b e z ro b o c ia
.... (h) b e z ro b o c ie s tru k tu ra ln e
.... (i) o so b y rez y g n u jąc e z p o sz u k i­
w a n ia p rac y (efek t zniechęce-
nia)
k. (j) bezrobocie k o n iu n k tu ra ln e (wy­
n ik a ją c e z n ie w y starcz ające g o
p o z io m u p o p y tu )
.... (k) h isterez a
.... (1) sp o łeczn y k o sz t b e z ro b o c ia
.... (m ) b e z ro b o c ie fry k cy jn e
(n) b e z ro b o c ie d łu g o o k re so w e
.... (o) n a tu ra ln a s to p a b e z ro b o c ia
.... (p) b e z ro b o c ie k lasy czn e
1. O so b y p ra c u ją c e o ra z z a re je stro ­
w ani b e z ro b o tn i.
2. S to su n e k liczby b e z ro b o tn y c h (tzn.
o só b p o z o s ta ją c y c h bez p ra c y i z a ­
re je stro w a n y c h ja k o g o to w e p o d ­
jąć p rac ę) d o całości za so b ó w siły
ro b o czej.
3. O so b y b e z ro b o tn e p o z o s ta ją c e bez
p rac y co n ajm n ie j p rz e z k ilk a m ie ­
sięcy.
4. B e z ro b o tn i, k tó rz y u trac ili nad zieję
n a zn alezien ie p rac y i z a p rz e s ta ją
d alszy ch p o sz u k iw a ń , o p u sz cz ają c
n a sta le z a só b siły ro b o czej.
5. S to p a b e z ro b o c ia w y stę p u jąc a
w ów czas, gdy ry n e k p ra c y je st
w sta n ie ró w n o w a g i.
6. B e zro b o cie p o w sta ją c e w n a s tę p ­
stw ie sp a d k u g lo b a ln eg o p o p y tu
i p ro d u k c ji (n iek ied y n azy w an e
ta k że b ezro b o ciem ty p u keynesow -
skiego).
7. S to su n e k w y so k o ści zasiłk u d la
b e z ro b o tn y c h i in n y c h św iadczeń
w y p łac an y c h o so b o m b e z ro b o t­
n y m z b u d że tu p a ń s tw a d o p rze­
ciętn y ch z a ro b k ó w n e tto o só b p ra ­
cu jący ch .
8. B ezro b o cie p o ja w iają ce się w ów ­
czas, gdy staw k i p la c są u trzy m y ­
w an e n a p o zio m ic w yższym od
tego, przy k tó ry m n astąp iło b y zró w ­
n a n ie p o p y tu n a p ra c ę z p o d a ż ą
p rac y (n a p rz y k ła d w w y n ik u d z ia ­
łań p o d ejm o w an y c h przez zw iązki
z a w o d o w e — p rzy p . tłum.).
9. M in im a ln y p o zio m b ezro b o cia,
k tó re g o nie sp o só b o b n iży ć w ro z ­
w ijającej się g o sp o d a rc e. O b ejm u je
o so b y , k tó ry c h p ra k ty c z n ie nie d a
się z a tru d n ić (n iew y k w alifik o w a­
n y ch , n ie p e łn o sp ra w n y c h itp.) o ra z
o so b y p o z o sta ją c e p rzez k ró tk i
czas bez p rac y w zw iązk u ze zm ia­
n ą m iejsca z a tru d n ie n ia .
10. K o sz t, ja k i p o n o si p rac o w n ik
w sk u te k b ra k u z a tru d n ie n ia (g łó w ­
nie u tra c o n e z a ro b k i).
11. Je d en z n u rtó w w spółczesnej e k o ­
n o m ii, zalecający w y k o rz y sta n ie
in stru m e n tó w m ik ro e k o n o m iez-
n y ch d o re g u lo w a n ia p o zio m u p r o ­
d u k cji i z a tru d n ie n ia .
12. S y tu acja, w k tó re j sta n d łu g o o k re ­
sow ej ró w n o w a g i g o s p o d a rk i zale­
ży od k s z ta łto w a n ia się bieżącej
k o n iu n k tu ry .
13. S połeczny koszt, n iep ełn eg o z a tr u d ­
n ien ia, o b ejm u ją cy w a rto ść u tr a c o ­
nej p ro d u k c ji o ra z w ycenę s tra t
p o n o sz o n y ch p rze z b e z ro b o tn y c h
i ich ro d zin y .
14. Z ależn o ść m ięd zy w ielk o ścią p r o ­
d u k cji i z a tru d n ie n ia , p o le g ają ca
n a ty m , że wzrost, p o p y tu i p ro d u k ­
cji. o 1% p o w o d u je zw iększenie
374 R o zd ział 27
z a tru d n ie n ia o m n iej niż 1% ,
a jeszcze w m niejszym sto p n iu o b ­
niża p o zio m b e z ro b o c ia .
15. K ie ru n e k p o lity k i g o sp o d a rc ze j
p o le g ają cy n p . n a przejęciu p rze z
• rząd b ez p o śred n ie j k o n tro li n ad
p o zio m em p la c w g o sp o d a rc e .
16. B ezrobocie w y n ik ając e z ro z b ie ż ­
ności m iędzy s tr u k tu r ą k w alifikacji
o só b p o sz u k u ją c y c h p rac y a ist­
niejącym i o fe rta m i pracy .
Zadania
1___
Czy p rz y p o m in a sz sob ie p rzy k ła d gos­
p o d a rk i k ra ju zw a n eg o H ip o te c ją ? P o ­
jaw iły się ta m w łaśnie p ro b le m y z b ez­
robociem . Poniżej podajem y d an e ilustru­
jące sy tu a c ję n a ry n k u p ra c y w o k re ślo ­
nym ro k u . W szystkie d a n e w y rażo n e są
w ty siąc ach o só b . Ma p o c z ą tk u ro k u
zaso b y siły ro b o cz ej w y n o szą 26 900,
z czego 2900 stanow ią, b e z ro b o tn i.
(!) o so b y re z y g n u jąc e z d a l­
szego p o sz u k iw a n ia p rac y 600
(II) o so b y zw o ln io n e z p ra c y 1 500
( i i i ) o so b y p rz e c h o d z ą c e n a
e m e ry tu rę lu b d łu g o te rm i­
now y u rlo p
(IV ) o so b y rez y g n u jąc e z p rac y 700
(V) p rac o w n icy n o w o z a tr u d ­
nieni b ą d ź p rzy w ró c en i d o
p racy
(V I) o so b y w c h o d z ąc e b ą d ź p o ­
w ra ca jąc e na ry n ek p ra c y
i re je stru ją c e się w u rz ę ­
d a c h z a tr u d n ie n ia
(V I!) o so b y p o d e jm u ją c e p rac ę
(nie b ęd ą ce p o p rz e d n io w
reje strze b e z ro b o tn y c h )
O d p o w ie d z n a p y ta n ia :
a Ile o só b zasiliło, a ile o p u śc iło w c ią ­
gu ro k u szeregi b e z ro b o tn y c h ?
375 B ezrobocie
b Ile o só b zasiliło, a ile o p u ściło zaso­
T a b lic a 27.1. S to p a b e zro b o cia w W ie lk iej B ry ta n ii T a b lic a 2 7 .2 . P o p y t n a p ra c ę i p o d a ż p ra c y
by siły ro b o czej? w edług regionów (w ty s. osó b )
c O ile zm ien iła się w ielk o ść z a tru d n ie ­
nia? 1974 1989 P ła c a
Popyt Podaż Siła
r e a ln a
d J a k i był s ta n siły ro b o czej i z a tru d ­ R eg io n O g ó ln a s to p a n a p ra c ę p ra c y ro b o c z a
b e z r o b o c ia = 100 (d o l./g o d z .)
n ien ia n a k o n ie c ro k u ?
e N a p o c z ą tk u 1989 r. liczb a zareje­ R e g io n P o lu d n io w o - 1 130 70 101
stro w a n y c h b e z ro b o tn y c h w W ielkiej -W sc h o d ni fiO 65 2 120 80 108
B ry ta n ii w y n o siła 2050 tys. osób. A n g lia W s c h o d n ia 80 60 3 110 90 115
R e g io n Ś r o d k o w o - 4 100 100. 122
W ciąg u teg o ro k u zareje stro w a n o 90 110 129 '
-Z a c h o d n i 84 105 5
3190 tys. n o w y ch o só b p o sz u k u ją ­ R e g io n Ś r o d k o w o - 6 80 120 136
cych p rac y , w y k re ślo n o zaś z rejestru -W s c h o d n i 88 90
3620 tys. o só b . J a k a b y ła liczb a bez­ Y o rk s h ire i H u m b e rs id e 104 123
ro b o tn y c h n a k o n ie c ro k u ? R e g io n P o lu d n io w o -
-Z a c h o d n i 108 87
Z ałó żm y te ra z , że p rac o w n icy k ie ru ją
R e g io n P ó ln o c n o -
2___ -Z a c h o d n i 136 137 się w sw ych d ecy zjach w y so k o ścią z a ­
P on iżej zo stały sc h a ra k te ry z o w a n e ró ż­ W alia 148 124 ro b k ó w n e tto , sta w k a płacy realnej jest
ne ro d za je b e z ro b o cia . W sk aż , k tó re Szk o c ja 156 152 zm ien n a , a p o d a te k d o c h o d o w y w ynosi
R e g io n P ó łn o c n y 180 160
z nich je st b ez ro b o cie m frykcyjnym , 2 d o la ry .
s tru k tu ra ln y m , k o n iu n k tu ra ln y m , k la­ W ie lk a B ry ta n ia 100 100
sycznym , d o b ro w o ln y m lub p rzy m u so ­ cl Ile w ynosi sta w k a płacy ró w n o w a ż ą ­
ź r ó d ł o : D e p a r tm e n t o(' E m p lo y m e n t, E m p lo y m en t G a­
w ym ? zette.
c a ry n ek p rac y — d la p rac o d aw có w
a B e zro b o cie w y n ik ające ze zm niejsze­ ( b ru tto ) o ra z p ra c o w n ik ó w (n etto )?
n ia p ro d u k c ji w przem y śle te k sty l­ e J a k i je st p o zio m z a tru d n ie n ia i b ez­
n ym p rzy je d n o cz esn y m zw iększeniu a L iczby w pow yższej ta b eli u sz ereg o ­ ro b o c ia ? C zy istnieje n ad w y ż k a p o ­
p ro d u k c ji w p rzem y śle m ik ro k o m ­ w an o w ed łu g p o z io m u b e z ro b o c ia py tu n a pracę?
p u te ró w . w 1974 r. O m ó w p o d o b ie ń stw a f ile w ynosi b ez ro b o cie przy m u so w e,
b O so b y zm ien iające z w łasnej in icja­ i zm ian y w re g io n a ln y m u sz ereg o w a­ a ile d o b ro w o ln e ?
tyw y m iejsce p rac y , niu stó p b e z ro b o c ia w 1989 r.
c O so b y n ie p e łn o s p ra w n e , n iezd o ln e I) Ja k m o żesz w y jaśn ić — n a p o d s ta ­ P rzy p u śćm y , że p o d a te k d o ch o d o w y
d o p rac y zaw o d o w ej, wie an alizy ró ż n y c h ro d z a jó w bez­ zo stał zniesiony.
100 d B ezro b o cie w y n ik ając e z fa k tu , że ro b o c ia — p rzy czy n y re g io n a ln y ch
po zio m płac rea ln y ch je s t w yższy od ró żn ic o ra z fa k t ich u trz y m y w a n ia g Ile w yniesie s ta w k a płacy realn ej r ó ­
p o z io m u za p ew n iająceg o ró w n o w a ­ się p rzez d łu ższy czas? w n o w ażą ca ry n e k pracy?
gę ry n k u p racy , h J a k a b ędzie w ielkość z a tru d n ie n ia
2 000 e B ezro b o cie w y n ik ając e ze z b y t w o l­ i b ez ro b o cia ? J a k zm ieni się poziom
n eg o d o s to s o w a n ia się ry n k u pracy 4 ___ b ezro b o cia?
d o sp a d k u p o p y tu g lo b aln eg o . T ab lica 27.2 p o k a z u je zm ian y p o p y tu i Ilu b e z ro b o tn y c h re p re z e n tu je bez­
n a p rac ę i p o d a ż y p ra c y w niew ielkim ro b o c ie p rzy m u so w e, a ilu d o b r o ­
500 3 ___ k raju , to w arz y szą ce z m ia n o m p o zio m u w olne?
T a b lic a 27.1 p rz e d sta w ia w y so k o ść s to ­ plac rea ln y ch . P rz y jm ijm y , że p ła ca
py b e z ro b o c ia n o to w a n e j w poszcze­ re a ln a w ynosi 5 d o la ró w za god zin ę, 5 ___
100 góln y ch reg io n a ch W ielkiej B rytanii a J a k a je st w ielk o ść z a tru d n ie n ia ? P rz y p u śćm y , że ry n e k p rac y zn a jd o w ał
w .1974 r. i 1989 r., w y rażo n ej w o d se t­ b O b licz w ielk o ść b e z ro b o c ia , się p o c z ą tk o w o w sta n ie ró w n o w ag i.
k ac h p rzeciętn ej sto p y b e z ro b o c ia c Ile w ynosi b e z ro b o c ie p rzy m u so w e, W s k u te k w zro stu rea ln y ch cen ro p y
w g o sp o d a rc e bry ty jsk iej. a ile d o b ro w o ln e ? n afto w ej w la ta c h sied em d ziesiąty ch
376 R o z d z ia ł 27
p rz e d się b io rstw a zu ż y w ają ce d u że ilo ­
ści energii sta ły się n ie re n to w n e .
W p ły w tej zm ian y n a sy tu a cję n a ry n k u
p rac y ilu stru je rys. 27.1.
R ysunek 2 7 .1 . E fek ty „s/.oku n a fto w eg o ”
a W sk aż, k tó r a z k rzy w y ch p o p y tu n a
p ra c ę — L D a czy L D h — p rz e d sta w ia
sy tu a cję w yjściow ą. U za sad n ij o d p o ­
w iedź.
b W s k a ż w ielk o ść z a tru d n ie n ia za p ew ­
n ia ją c ą ró w n o w a g ę ry n k u p rac y
w p u n k c ie w yjścia o ra z o d p o w ia d a ­
ją c ą tem u w y so k o ść p ła cy realn ej,
c J tik a b y ła n a p o cząt ku w ielkość n a ­
tu ra ln e g o b ez ro b o cia ?
Z a łó ż m y te ra z, że n a s tę p u je sk o k o w y
w zro st cen ro p y n afto w e j.
<1 P rz y jm u ją c , iż p o z io m p łac realn y ch
nic d o sto s u je się n a ty c h m ia s t d o z a ­
istniałej z m ia n y , w sk aż , ja k ie b ę d ą
w ielkości z a tru d n ie n ia i b e z ro b o cia ,
c J a k ie b ę d ą w ielk o ść z a tru d n ie n ia
i w y so k o ść p łacy realn ej w now ym
p u n k c ie ró w n o w a g i, p o d o sto so w a ­
n iu p o z io m u p łac realn y ch ?
f N a ja k im p o zio m ie u k sz ta łtu je się
n a tu ra ln e b ezro b o cie?
g C zy w ielkość n a tu ra ln e g o b ez ro b o ­
cia zm ien i się w p o ró w n a n iu z sy tu a­
cją w yjściow ą i dlaczeg o ?
6__
K tó r e z w y m ien io n y ch czynników
przyczyn iły się d o w zro stu n atu ra ln ej
sto p y b e z ro b o c ia w W ielkiej B rytanii
w la ta c h o siem d ziesiąty ch ?
a W z ro st w y so k o ści zasiłk ó w d la bez­
ro b o tn y c h ,
b S p a d e k k o n k u re n c y jn o śc i m ię d zy n a­
ro d o w ej.
c W z ro st siły zw iązk ó w zaw o d o w y ch ,
cl S p a d e k o b ro tó w w h a n d lu św ia to ­
w ym .
e R ecesja w b ry ty jsk im przem yśle
p rze tw ó rc zy m ,
f P o stę p tech n iczn y ,
g Z m ia n y w sp ó łczy n n ik a ak ty w n o ści
za w o d o w ej k o b ie t zam ężn y ch ,
h Z m ia n y p o d a tk ó w od z a tru d n ie n ia .
7 ___
P oniżej w y m ien io n o k ilk a p rzed się­
w zięć p o lity k i g o sp o d a rc ze j, k tó re m o ­
gą służyć o b n iż en iu d łu g o o k reso w ej
s to p y b e z ro b o c ia lu b z a p o b ie c jej w zro ­
stow i. W y jaśn ij, n a czym p o le g ają w a­
d y k aż d eg o z ty ch ro zw ią zań ,
a W p ro w a d z e n ie o b o w ią z k u w y p łac a­
n ia w y so k ich o d p ra w i re k o m p e n sa t
zw a ln ia n y m p ra c o w n ik o m ,
b L ik w id a c ja zasiłk ó w d la b e z ro b o t­
nych.
c O b n iże n ie p ła c p rze z zasto so w a n ie
o d p o w ie d n ic h n arz ęd zi p o lity k i d o ­
ch o d o w ej,
d E k sp a n s y w n a p o lity k a b u d że to w a,
e S u b sy d ia d la p rze d sięb io rstw p rze­
m ysło w y ch .
377 B e z ro b o c ie
8__ R ysunek 2 7 .2 . W pływ pudatku dochodow ego
K tó re tw ierd zen ie nie w y n ik a z p raw a na podaż pracy
O kuna?
a W o k resach ożyw ienia gospodarczego
w zrost z a tru d n ien ia je st większy niż
spadek zarejestro w an eg o bezrobocia,
b W zro sto w i b e z ro b o c ia o 1% to w a ­
rzyszy sp a d e k realn ej p ro d u k c ji
o p o n a d 1% .
c W o k resa ch recesji s p a d e k z a tru d n ie ­
nia jest: m n iejszy n iż w zro st z a reje­
stro w an e g o b e z ro b o c ia ,
c P o ziom p rzeciętn ej w y d ajn o ści p racy
zm ien ia się w p rze b ieg u cyklu
k o n iu n k tu ra ln e g o .
9__
Z ad a n ie d o ty c zy z a sto s o w a n ia k rz y ­
wych o b o ję tn o śc i, z k tó ry m i z e tk n ę li­
śmy się już w cześniej. P rz y p o m n ij sobie
za sto so w a n ie k rzy w y ch o b o ję tn o śc i
w an alizie ry n k u p racy (zo b . p o d ro z ­
dział 11.4 p o d rę c z n ik a ).
R y su n ek 2 7.2 m ożna, w y k o rz y sta ć do a J a k i w pływ n a p o ło ż en ie linii b u d że­
z b a d an ia, ja k o b n iż k a p o d a tk u d o c h o ­ tow ej b ędzie m ieć o b n iż k ą p o d a tk u
dow ego w p ły w a n a in d y w id u a ln e d ec y ­ d o ch o d o w e g o ?
zje o so b y p o d ejm u ją ce j p rac ę. /,, I2, /., b je śli ta k , to k tó r a z d w ó ch linii
to k rzyw e o b o ję tn o śc i o b ra z u ją c e p r e ­ b u d że to w y ch n a ry su n k u ilu stru je
ferencje J a n in y w zględem d o c h o d u sy tu ację w yjściow ą (p rzed o b n iż k ą
o raz czasu w o ln eg o . A C D i B C D to p o d a tk u )?
a ltern aty w n e linie b u d że to w e. Z o sta ły c W sk aż p u n k t, k tó ry w ybierze J a n in a
one w y k re ślo n e p rzy za ło żen iu , że J a n i­ w sy tu acji w yjściow ej,
na o trzy m u je pew ien d o c h ó d p o z a p ła ­ d lic w ynosi łączny d o c h ó d u zy sk iw a­
cowy, z k tó re g o m u si częściow o zrezy g ­ ny p rzez Ja n in ę ? Ile g o d zin d zien n ie
n ow ać w p rz y p a d k u p o d ję c ia p racy p racu je?
zaro b k o w ej. N a osi p o zio m ej o d ło ż o n o c W sk aż p u n k t, k tó ry w ybierze Ja n in a
godziny czasu w o ln eg o ; z a k ła d a m y , że po o b n iżce p o d a tk u d o c h o d o w e g o .
J a n in a m u si m ieć co n ajm n iej 12 g o ­ Ile g o d zin d zien n ie będzie te ra z p r a ­
dzin czasu w o ln e g o 2. cow ać?
•’ N a osi p o z io m e j m o ż e m y o d c z y ta ć z a r ó w n o 10
czasy p ra c y , jak i c z a s w o ln y ( d o d a tk o w e g o d z i­ R y su n ek 27.3 p o k az u je zm ian y z a c h o ­
ny p o n a d 12 g o d z in ). N a p r z y k ła d , w p u n k c ie E d zące n a ry n k u p rac y w p ew nym k raju .
czas p ra c y w y n o si E G , a c z a s w o ln y O E (p lu s 12
g o d z in ). W w a ria n c ie D J a n in a n ie p ra c u je ,
a w ięc o d p o c z y w a O G (p lu s 12 g o d z in ). W w a ­ g o d z in (p lu s 12 g o d z in ). O d c in e k O G o z n a c z a
r ia n ta c h ./ i K o d p o c z y w a o d p o w ie d n io O E i O E 12 g o d z in .
378 R o zd ział 27
R ysunek 2 7 .3 . E fek ty histcrczy
d R e d u k c je z a tru d n ie n ia d o k o n y w an e
T a k /N ie
Z ałó żm y , że n a s tę p u je przejście od p o ­
cz ą tk o w e g o sta n u ró w n o w a g i przy p ła ­
cy realnej JF, i z a tru d n ie n iu L, do
n o w eg o sta n u ró w n o w a g i d łu g o o k re s o ­
wej przy p łacy W ? i z a tru d n ie n iu L 2.
P ro ste L D o z n a c z a ją p o p y t n a pracę,
a p ro ste A J p o d a ż p rac y . Z au w a żm y ,
że w now ej sytu acji p o z io m z a tru d n ie ­
nia jest: niższy. K tó r e z p o d a n y c h niżej
cz y n n ik ó w m o g ły być p rzy c zy n ą z a ist­
niałej zm iany?
a O k re so w a recesja, p o łą c z o n a ze
w zrostem b e z ro b o c ia , zniechęciła
część o só b d o p o sz u k iw a n ia pracy.
Z ja w isk o to u trz y m u je się przez
jakiś czas n aw e t p o za k o ń cz en iu
recesji.
b W to k u recesji z a so b y k a p ita ło w e
w id u p rz e d się b io rstw u leg ają
zm n iejszen iu . W rez u ltac ie p o p y t n a
pracę p o z o s ta je sto s u n k o w o niski
naw et po za k o ń c z e n iu recesji,
e R ecesja /.niniejsza szan se zn a le zie n ia
pracy z o g ło sz en ia, co o sła b ia z a in te ­
reso w an ie ludzi stu d io w a n ie m ofert.
Je d n o c z e śn ie zm n iejszen iu u lega licz­
ba o fe rt zg łasz an y c h przez, p rze d się­
b io rstw a . P o za k o ń cz en iu recesji
jeszcze p rzez pew ien czas utrzym uje
się m n iejsze z a in te re so w a n ie o ferta­
m i p racy ,
w tra k c ie recesji w zm a cn iają siłę
p rz e ta rg o w ą p o z o sta ły c h p rzy pracy
p ra c o w n ik ó w . W y k o rz y stu ją oni ko­
rz y stn ą d la siebie sy tu a cję p o d ko­
n iec recesji, n eg o cju jąc podw yżki
p łac realn y ch .
1. ________ D e p a rta m e n t Z a tru d n ie ­
n ia p u b lik u je co m ie sią c d o k ład n e
dane o liczbie b ez ro b o tn y ch
w W ielkiej B ry tan ii.
2. _____ W W ielkiej B ry tan ii od­
setek b e z ro b o tn y c h w śród czyn­
n y ch za w o d o w o k o b ie t je st niższy
niż w śró d m ężczyzn.
3 . ________ W y zn aczen ie m inim alnej
p łacy ustaw o w ej m o ż e sp o w o d o ­
w ać p o w sta n ie k lasy czn eg o bezro­
b o cia.
4 . ________ B ezro b o cie n atu ra ln e
o b ejm u je w yłącznic d o b ro w o ln y ch
b e z ro b o tn y c h .
5. ________ B ezro b o cie d o b ro w o ln e
o k re śla n e je st ta k że m ia n em bez­
ro b o c ia n a tu ra ln e g o .
6. ________ R zeczy w ista s to p a b ezro ­
b o cia je st zaw sze zb liż o n a d o stopy
n a tu ra ln e j.
7 . ________ Je d n ą z g łó w n y ch przy­
czyn w zro stu b ez ro b o cia w W iel­
kiej B ry tan ii w o sta tn ic h latach
były zm ian y w s tru k tu rz e siły ro­
boczej, a m ia n o w icie zw iększenie
liczby p o sz u k u jąc y ch p rac y m ło ­
d y ch p ra c o w n ik ó w .
8 . ________ W d łu g im o k resie stan
g o sp o d a rk i m o ż n a p o p ra w ić tyl-
379 B ezrobocie
ko p o p rze z k s z ta łto w a n ie p o te n ­ go, co p rze an alizu jem y n a w ykresie
cjału w y tw ó rczeg o i o d p o w ia d a ­ p rze d staw ia ją cy m ry n e k p ra c y (ry su ­
ją ce g o m u p o z io m u p ełn eg o z a ­ n ek 27.4).
tru d n ie n ia . a W sk aż w yso k o ść płacy realnej zap ew ­
9. Z a n a liz em p iry czn y ch n iającej ró w n o w a g ę ry n k u p racy
p rz e p ro w a d z o n y c h w W ielkiej B ry­ o ra z w ielkość z a tru d n ie n ia i p o zio m
tan ii w y n ik a, że o b n iż k a p o d a tk u n a tu ra ln e g o b ez ro b o cia .
d o c h o d o w e g o nie p o w o d u je o d ­
cz u w aln eg o w z ro stu m o ty w a cji d o Z a sta n ó w m y się n ajp ierw n ad w ielk o ś­
pracy. cią b e z ro b o c ia k lasy czn eg o , k t ó r ą 'ł a t ­
10. ________ W y d a tk i, ja k ie p o n o si w o p o k a z a ć n a w ykresie. P rzy p u śćm y ,
rząd z a tru d n ia ją c d o d a tk o w y c h że p ła c a re a ln a je st u s ta lo n a n a p o zio ­
p o lic ja n tó w , nie zw ię k sz ają p o z io ­ m ie OB.
m u z a tru d n ie n ia w g o sp o d a rc e
w ta k im s to p n iu , ja k w y d a tk i k o n ­ b W sk aż ro z m ia ry p o p y tu n a p racę
su m e n tó w n a en e rg ię elek try cz n ą. o ra z w ielk o ść b e z ro b o c ia d o b ro w o l­
11. ________ K ie d y b e z ro b o c ie ma n ego i p rzy m u so w eg o .
c h a ra k te r p rz y m u so w y , w te d y ła t­
wiej u z a sa d n ić i z a sto so w a ć a k ­ A ja k p o k a z a ć w ielkość b ez ro b o cia
ty w n ą p o lity k ę in te rw e n c y jn ą p a ń ­ w y n ik ająceg o z n ie d o b o ru p o p y tu ry n ­
stw a. ko w ego? W iem y, że b ez ro b o cie tego
12. ________ W szelk ie b e z ro b o c ie je st ty p u w y n ik a z o p ó źn io n y c h d o s to s o ­
zaw sze zjaw isk iem n ie p o ż ą d a n y m . w ań. Z ałó żm y , że ceny i p łace w k r ó t­
13. ________ Jeżeli o k re ślo n e je d n o stk i kim o k resie są sztyw ne, a pozio m cen
nie ch c ą p ra c o w a ć , to sp o łe cz eń ­ za w ysoki, ab y p ro d u k c ja m o g ła z n a ­
stw o nie p o w in n o się ty m p rz e j­ leźć zbyt.
m o w ać , g dyż je s t to b ez ro b o cie
d o b ro w o ln e .
R ysunek 2 7 .4 . B ezrob ocie k lasyczn e
14. ________ B ezro b o cie w Ja p o n ii je st i bezrobocie koniunkturalne
s to s u n k o w o n isk ie częścio w o d la te ­
go, że w edle nie p isan ej u m o w y
istniejącej m ię d zy p ra c o d a w c a m i
i p ra c o w n ik a m i p ra c u ją c y m ę ż ­
czyźni m a ją z a p e w n io n e z a tru d n ie ­
nie aż d o p rzejścia n a em ery tu rę.
Problemy do przemyślenia
I___
Celem z a d a n ia je st w y jaśn ien ie pew ­
nych ró żn ic m ię d zy b e z ro b o c ie m k la ­
sycznym a b ez ro b o cie m w y n ik ający m
z n ie w y starcz ające g o p o p y tu ry n k o w e ­
380 R o z d z ia ł 27
c W p rz e d się b io rstw a c h w z ra s ta ją z a ­
p asy, ale p ro d u c e n c i nie m o g ą n a ­
ty c h m ia st d o sto s o w a ć cen — w ja k i
sp o só b z a re a g u ją zatem n a ta k ą sy­
tuację?
(1 P rz y p u ść m y , że p ła c a r e a ln a w ynosi
O A , ale p rz e d się b io rc y zm n iejsza ją
p ro d u k c ję , ab y z a p o b ie c n a ra s ta n iu
z a p a só w , w z w ią z k u z czym z a tr u d ­
n ia ją ty lk o O C p ra c o w n ik ó w . P o k a ż
w ielkość b e z ro b o c ia d o b ro w o ln e g o
i p rzy m u so w e g o .
e J a k w p ły n ie to n a d o c h o d y gosp o ­
d a rs tw d o m o w y ch ?
f W y jaśn ij, ja k p o w in n a się zm ienić
w tej sy tu acji p o lity k a p a ń s tw a zm ie­
rz a ją c a d o o g ra n ic z e n ia b ezrobocia.
2__
D lac ze g o w la ta c h o siem dziesiątych
w zrosło b ez ro b o cie w W ielkiej Bry­
tanii?
381 B e z ro b o c ie
Odpowiedzi i komentarze
Pojęcia i o k reślen ia cy n iezg o d n ej z ich k w alifik acjam i,
to tra k tu je m y ich ja k o d o b ro w o ln ie
1 (c) 5 (o) 9 (m ) 13 (1) b e z ro b o tn y c h .
2 (a) 6 (i) 10(łg) .14 (e) i) Je st to b ez ro b o cie fry k cy jn e d o b r o ­
3 (n) 7 (d) 1.1(0 15 (b) w olne. O czyw iście w p ew n y m sensie
4 (i) S (p) 12 (k) 16 (h) w szyscy b e z ro b o tn i, z w y jątk iem n o ­
w ych a b s o lw e n tó w szkól, są w tr a k ­
cie zm ian y m iejsca p racy . M a m y tu
Zadania je d n a k n a m y ś li ty lk o te oso b y , k tó re
rzeczyw iście z m ien iają w łaśnie m iej­
1___ sce p rac y (n p . zrezy g n o w ały z d o ­
a Szeregi b e z ro b o tn y c h zasiliły grupy: tychczasow ej p rac y n a rzecz now ej
Ił, IV i VI — razem 2700; o p u ściły p o sad y ).
je n a to m ia st g ru p y : I i V — razem c Z azw y czaj zaliczam y je d o b e z ro b o ­
2600 osób. cia fry k cy jn eg o . Je st to p rzy p ad ek ,
1) Z a so b y siły ro b o cz ej zasiliły g ru p y k tó ry p rz y p o m in a n am . że w e k o n o ­
VI i VII — razem 600; o p u ściły m ii pew ne określenia, m a ją specyficz­
je n a to m ia s t g ru p y I i III — razem ne zn aczen ie, in n e n iż w ję zy k u p o ­
700 osób. to czn y m . N ie k tó re o so b y z lej gru-py
c G ru p y II, III, IV — razem 2300 — niew ątp liw ie ch ciały b y p rac o w a ć,
u traciły p rac ę, a g ru p y V i V II — r a ­ ie.cz są n iezd o ln e d o p racy . Z g o d n ie
zem 2100 — z o s ta ły z a tru d n io n e , ta k z term inologii!, p rz y ję tą w p o d rę c z ­
więc o g ó ln a w ielk o ść z a tru d n ie n ia n ik u g ru p ę tę zaliczam y d o b e z ro b o ­
zm ala ła o 200 o só b . cia d o b ro w o ln e g o , p o n ie w a ż nie w y­
(I Z a so b y siły ro b o cz ej w yniosły n ik a o n o z b ra k u w o ln y ch m iejsc
26 800, w tym b e z ro b o tn i 3000. Z a ­ p r a c y '1. Będzie to zatem ja k a ś część
tru d n ie n ie zm n iejszy ło się o 200, lecz o d c in k a p o zio m eg o m iędzy krzy w y ­
b ez ro b o cie w zro sło ty lk o o 100 o só b . m i A J i L F n a n aszy c h w y k resach .
e 2050 + 3 1 9 0 - 3 6 2 0 = 1620 tys. osó b . 4. Je st to b ez ro b o cie typu k lasycznego.
O so b y d o tk n ię te tym ro d zajem b ez­
2 ro b o c ia m o g ą u zn a w ać się za bez-
a Je st to b e z ro b o c ie s tru k tu ra ln e . Je że­
li p raco w n icy zw o ln ien i w przem y śle •' / ’w ró ć m y u w a g ę n a w id o c z n y !n re la ty w iz m
te k sty ln y m o d m a w ia ją p o d jęcia p ra ­ p o ję c ia b e z r o b o c ia d o b ro w o ln e g o (pr zy p. Z . M . ) .
382 R o zd ział 27
ro b o tn y c h z p rz y m u su . P a m ię ta jm y
je d n a k , że w ielu z nich tra c i p ra c ę n a
sk u tek p o sta w y sw ych k o leg ó w —
np. gdy p la ce re a ln e są u trz y m y w a n e
na w yso k im p o zio m ic pod naciskiem
zw iązk ó w za w o d o w y c h . W tym z n a ­
czeniu ta k ie b e z ro b o c ie m a c h a r a k ­
ter d o b ro w o ln y ,
e .Jest to b e z ro b o c ie p rzy m u so w e , w y­
n ik a jąc e z n ie w y starcz ające g o p o z io ­
m u p o p y tu g lo b a ln e g o .
3 ___
W tym ro z d z ia le nie o m a w ialiśm y b ez­
p o śre d n io kw estii re g io n a ln y c h ró żn ic
w p o zio m ie b e z ro b o c ia . D la te g o z a d a ­
nie m o ż e n astrę cz y ć p ew ne tru d n o śc i.
W y d aje się je d n a k , że d y sp o n u je sz ju ż
w y sta rc za jąc y m za so b e m w iedzy, k tó ry
p o zw ala n a sa m o d z ie ln ą an alizę ta k ic h
za g ad n ień .
a Z p o ró w n a n ia d w ó c h k o lu m n w idać,
że n ie k tó re reg io n y u trz y m a ły swe
rela ty w n e pozycje n a tej liście. R e ­
gion P o łu d n io w o -W sc h o d n i, Anglia.
W sc h o d n ia o ra z R egion Ś ro d k o w o -
- W sch ó d ni w d alszy m ciągu n o tu ją
sto p ę b e z ro b o c ia niższą niż śre d n ia
k ra jo w a , a R egion P ó łn o c n o -Z a ­
ch o d n i, W a lia o ra z S zk o cja n a d a l
m a ją rela ty w n ie najw ięk sze b e z ro b o ­
cie. Z d e c y d o w a n ie p o g o rsz y ła się sy­
tu a cja w R e g io n ie Ś rocłk o w o -Z a-
c h o d n im , k tó ry m ia ł niegdyś sto p ę
b ez ro b o cia n iższą niż śre d n ia k r a jo ­
w a, a o b ec n ie p la su je się pow yżej
niej. W iąże się to z u p a d k ie m m iejs­
cow ego p rzem ysłu (zw łaszcza sa m o ­
ch o d o w e g o ). P o p ra w iła się n a to -
rniasL p o zy c ja R e g io n u P o łu d n io w o -
-Z a c h o d n ie g o .
'!) N ajp ierw n ależ ało b y w yjaśnić, czy
różnice lo k a ln y ch s tó p b e z ro b o c ia
w y n ik ają ze z ró ż n ic o w a n ia w a ru n ­
ków g o s p o d a ro w a n ia w p o szczeg ó l­
nych re g io n a c h czy też z o d m ie n ­
nych c h a ra k te ry s ty k zam ieszk u jącej
ta m siły ro b o czej. Jeśli ja k iś region
m a w ysoki o d se te k lu d n o śc i w m ło ­
dy m w iek u , to m o ż n a się ta m sp o ­
dziew ać b e z ro b o c ia fry k cy jn eg o , p o ­
n iew aż lu d zie m ło d z i są n a ogół
m n iej u sta b ilizo w an i i częściej zm ie­
n ia ją p racę. N iestety , nie m a m y tu taj
ża d n y ch d an y c h n a te n te m a t.
Is to tn y m czy n n ik iem są zapew ne
ró żn ic e p o zio m ó w stru k tu ra ln e g o
b e z ro b o c ia . P o szczeg ó ln e regiony
m a ją z ró ż n ic o w a n ą s tru k tu rę z a tru d ­
n ien ia, a o g ra n ic z o n a m o b iln o ś ć siły
ro b o czej m ię d zy reg io n a m i u tru d n ia
d o p a s o w a n ie s tru k tu ry p o p y tu na
p rac ę d o p o d aży p rac y . P rzy k ład em
m o ż e b y ć b ez ro b o cie p o w sta łe w w y­
n ik u sp a d k u p ro d u k c ji p rze m y sło ­
wej w R e g io n ie Ś ro d k o w o -Z a c h o d -
nim .
P o zio m b e z ro b o c ia k lasycznego
nie p o w in ie n w y k azy w ać d u ży ch ró ż­
nic m ię d zy reg io n aln y c h . A le o g ó ln o ­
k rajo w e p o ro z u m ie n ia p łaco w e za­
w iera n e w o k reślo n y c h b ra n ż a c h
m o g ą u sta la ć staw k i p łac n a p o zio ­
m ie, k tó ry w pew n y ch reg io n ach
o k az u je się n ie o d p o w ied n i.
B e zro b o cie w y n ik ając e z. n ie d o b o ­
ru g lo b a ln eg o p o p y tu ro z k ła d a się
n a p o szczeg ó ln e reg io n y w sp o só b
n ie ró w n o m ie rn y z uw agi n a z ró ż­
n ic o w a n ą s tr u k tu rę lo k aln ej p r o d u k ­
cji. R e g io n a ln e ró żn ice m o g ą przy
ty m ulegać u trw ale n iu : jeśli w dan y m
reg io n ie je st w ysokie b ez ro b o cie, to
niski b ędzie ta m ró w n ież poziom
p o p y tu .
W szczegółow ej an a liz ie n ależ ało ­
by w ziąć pod uw agę jeszcze wiele
in n y ch cz y n n ik ó w o k reśla ją cy c h p o ­
ziom b e z ro b o c ia w p o szczególnych
reg io n a ch .
4 ___
a W ielk o ść z a tru d n ie n ia w ynosi 90 tys.
o só b .
383 B ezrobocie
1) P rzy płacy realn ej w y n o szącej 5 d o la ­
ró w za g o d zin ę z a re je stro w a n y c h je st
129 tys. o só b zaliczo n y ch d o siły
ro b o czej, a z a te m łączn e b ez ro b o cie
w ynosi 39 ty s. o só b (129 —90).
c J a k w id ać z ta b lic y , lic zb a o só b
sk ło n n y c h d o z a a k c e p to w a n ia tak iej
płacy realn ej w y n o si 1.10 ty s., a więc
b ezro b o ciem p rz y m u so w y m je s t o b ­
ję ty ch 20 tys. o s ó b (110 — 90), a bez­
ro b o cie m d o b ro w o ln y m -— 19 tys.
osób.
(1 P rzed sięb io rcy p ła c ą n a d a l 5 d o la ­
ró w za g o d zin ę, ale p rac o w n icy
o trz y m u ją ty lk o 3 d o la ry ,
e Z a tru d n ie n ie , o k re ślo n e p rz e z w iel­
k o ść p o p y tu n a p ra c ę p rz y staw ce
5 d o la ró w za g o d zin ę, w y n o si n a d a l
90 tys. o só b . Jeśli idzie o w ielk o ść
b ez ro b o cia , to p rz y p łacy realn ej n e t­
to n a p o zio m ie 3 d o la ró w z a re je st­
ro w a n a siła. r o b o c z a w y n o si 115 tys.
o só b , a b e z ro b o c ie 25 tys. o só b
(115 — 90). N a ry n k u p rac y p an u je
ró w n o w a g a , a zatem nie w y stęp u je
n ad w y ż k a p o p y tu n a p ra c ę an i n a d ­
w yżka p o d aż y p rac y . P rz y płacy
n e tto w y n o szącej 3 d o la ry z a g o ­
d zin ę sk ło n n y c h d o p rac y je st 90 tys.
o só b .
f C a ło ść b e z ro b o c ia m a c h a ra k te r d o ­
b ro w o ln y ,
g Po likw idacji p o d a tk u ró w n o w a g ę
za p ew n ia p ła c a re a ln a w y n o szą ca
4 d o la ry za g o d zin ę,
h Z a tru d n ie n ie w y n o si o b ec n ie 100 tys.
o só b , a b e z ro b o c ie 22 tys. o só b
(1 2 2 — 100). W ielk o ść b e z ro b o c ia
zm n iejszy ła się o 3 tys. osó b .
i Jeżeli ry n ek p rac y je s t w sta n ie ró w ­
n o w ag i, to całe b e z ro b o c ie m a c h a ­
ra k te r d o b r o w o ln y .
Jeśli p rzy ro z w ią z y w a n iu teg o z a d a n ia
n a p o tk a łe ś tru d n o ś c i, to p o m o c n e m o ­
że być sp o rz ą d z e n ie w y k resu n a p o d ­
staw ie d a n y c h z a w a rty c h w tab licy
27.2. P o d o b n y w ykres je st zam ieszczo ­
ny w p o d ro z d z ia le 27.4 p o d ręc zn ik a .
5___
a W y jścio w ą k rz y w ą p o p y tu n a p racę
m u si by ć L D h. R e z u lta te m n ie k o ­
rzy stn ej zm ian y w a ru n k ó w p ro d u k cji
b ędzie sp a d e k k rań c o w e j p ro d u k c y j­
ności p racy , a zatem ta k ż e zm n iejsze­
nie p o p y tu n a p racę. /
b P ła c a re a ln a w ynosi O B , a z a tru d n ie ­
nie O E.
c N a tu ra ln e b ez ro b o cie w yn o siło EG.
tl Z a tru d n ie n ie sp a d n ie d o OG, a b ez­
ro b o c ie w zro śn ie d o CG.
e P ła c a re a ln a w yniesie O A , a z a tru d ­
n ienie O D .
f N a p o zio m ie D F .
g N a tu r a ln e b ez ro b o cie w zrośnie; p rzy
sp a d k u p łacy realn ej m a leje bow iem
chęć d o p rac y za ro b k o w e j, co w p ły ­
w a n a k sz ta łto w a n ie się n a tu ra ln e g o
b ez ro b o cia .
6__
a Z w ięk szen ie relacji m ięd zy w y so k o ­
ścią zasiłk ó w d la b e z ro b o tn y c h
a p rzeciętn y m p o zio m em plac m o g ło
p rzyczynić się w p ew n y m sto p n iu d o
w zro stu n a tu ra ln e j sto p y b ezro b o cia,
lecz n a p ew n o nie był to czynnik
n ajw ażniejszy,
b S p a d e k k o n k u ren c y jn o ści m ię d z y n a ­
ro d o w ej w p ły n ął p rze d e w szystkim
n a p o zio m g lo b a ln eg o p o p y tu i m ó g ł
przyczynić się d o w zro stu b ez ro b o cia
k o n iu n k tu ra ln e g o , co nie m a zw iąz­
k u z k sz ta łto w a n ie m się n a tu ra ln e j
sto p y b e z ro b o cia . S p a d e k k o n k u re n ­
cyjności m ię d z y n a ro d o w e j d o p r o w a ­
dził je d n a k ró w n ież d o p o g o rsze n ia
term s o f tracie, co m ia ło b a rd z o is to t­
ny w pływ n a zw iększenie b e z ro b o c ia
n a tu ra ln e g o ,
c Z d an y c h p rzy to c zo n y c h w p o d r o z ­
d ziale 27.3 p o d rę c z n ik a w y n ik a, że
czy n n ik te n m ia ł isto tn y w pływ n a
384 R o z d z ia ł 27
w zro st n a tu ra ln e j s to p y b e z ro b o c ia
w la ta c h sie d em d zie sią ty ch , n a t o ­
m ia s t w la ta c h o sie m d z iesiąty c h je g o
zn a cz en ie w y ra źn ie zm alało ,
d P o d o b n ie ja k b, cz y n n ik ten m ó g ł
m ieć w pływ n a p o zio m p o p y tu i n a
w ielkość b e z ro b o c ia k o n iu n k tu r a l­
nego.
e R ecesja w p rze m y śle p rze tw ó rc zy m
p rzy c zy n iła się n ie w ą tp liw ie d o w z ro ­
stu s tru k tu r a ln e g o b e z ro b o c ia , a tym
sam ym d o w z ro stu n a tu ra ln e j sto p y
b e z ro b o c ia ,
f P o stę p te ch n ic zn y m ó g ł p rzy czy n ić
się d o sp a d k u z a p o trz e b o w a n ia n a
n ie k tó re k a te g o rie siły ro b o cz ej: n a
p rz y k ła d , u p o w sze ch n ien ie sk o m p u ­
te ry z o w a n y c h sy stem ó w in fo rm a ­
ty czn y ch p o w o d u je sp a d e k z a p o trz e ­
b o w a n ia n a p e rso n e l b iu ro w y , ale
w zro st z a p o trz e b o w a n ia n a o p e r a to ­
ró w k o m p u te ró w . A w ięc zn o w u m o ­
gło tu p o w sta ć p ew n e d o d a tk o w e
b ez ro b o cie s tr u k tu ra ln e ,
g W sp ó łcz y n n ik a k ty w n o śc i z a w o d o ­
wej kobiet, z a m ę żn y c h w W ielkiej
B ry tan ii w zrósł, co m o g ło przy czy n ić
się d o w z ro stu n a tu ra ln e j sto p y bez­
ro b o cia .
ii Z m ia n y p o d a tk ó w o d z a tru d n ie n ia ,
p ła c o n y c h p rz e z p ra c o d a w c ó w , m o ­
gły m ieć pew ien w pływ n a po zio m
n a tu ra ln e j s to p y b e z ro b o c ia . J e d n a k
o b n iżk i ty ch p o d a tk ó w p o 1980 r.
d ziała ły w k ie ru n k u zm n iejsze n ia n a ­
tu ra ln e g o b e z ro b o c ia .
7__
a T o p o su n ię cie m o ż e zm niejszyć m o ­
b ilność siły ro b o cz ej o ra z zak łó cić
ra c jo n a ln ą a lo k a c ję z a so b ó w ,
b T a k i k r o k m ó g łb y sp o w o d o w a ć z a ­
o strz e n ie p ro b le m ó w sp o łeczn y ch ,
nie d a ją c w id o czn y ch e fe k tó w w z a ­
k resie red u k cji b e z ro b o c ia . W k r a ­
ja c h , w k tó ry c h nie b y ło b y zasiłk ó w
d la b e z ro b o tn y c h , z p ew n o śc ią ist­
n ia ło b y w yso k ie b e z ro b o c ie o ra z to ­
w arzy szące m u u b ó stw o i w ysoka
przestęp czo ść,
c O b n iże n ie p o z io m u p ła c je st z a d a ­
n iem tru d n y m d o realizacji i poli­
tyczn ie n ie p o p u la rn y m . O g ó ln ie b io­
rąc , sk u te cz n o ść restry k c y jn ej p o li­
ty k i d o c h o d o w e j p ro w a d z o n e j przez
p a ń s tw o je st za g ad n ien ie m k o n tro ­
w ersy jn y m (zo b . ro zd z iał 28).
d E k sp a n s y w n a p o lity k a b u d że to w a
m o ż e o g ran ic zy ć ro z m ia ry b e z ro b o ­
cia zw iązan eg o z n isk im p o ziom em
p o p y tu ry n k o w e g o . D o red u k c ji n a ­
tu ra ln e g o b e z ro b o c ia m o że przyczy­
nić się ty lk o o tyle, o ile p o b u d z a
o p ty m iz m p rze d sięb io rc ó w i zachęca
d o p o d e jm o w a n ia inw estycji, albo
też jeśli z a sto so w a n e w jej ram a ch
ob n iż k i p o d a tk ó w o d d z ia łu ją k o ­
rzy stn ie n a p o d a ż p ra c y , zw iększając
sk ło n n o ś ć d o p racy ,
e S u b sy d io w an ie p rze d sięb io rstw z b u ­
d ż e tu p a ń s tw a k ry je w so b ie n iebez­
pieczeń stw o z a k łó c e n ia o p ty m a ln e j
alo k ac ji z a so b ó w i sp a d k u efek ty w ­
ności g o sp o d a ro w a n ia . S ub sy d ia
m o g ą d o ra ź n ie z a p o b ie c w zrostow i
b e z ro b o c ia s tru k tu ra ln e g o . N a d łu ż­
szą m e tę k o n ie cz n e je st je d n a k d o ­
sto s o w a n ie s tru k tu ry siły ro b o czej do
stru k tu r y z a p o trz e b o w a n ia n a pracę.
8__
c.
9__
a O b n iż k a p o d a tk u d o ch o d o w e g o
zw iększy n ac h y le n ie ścieżki b u d ż e to ­
wej (będzie o n a p rzeb ieg ać bardziej
stro m o ),
b A CD.
c W yb ierze p u n k t D. I 2 je st bow iem
n ajw y ższą o sią g a ln ą k rzy w ą o b o ję t­
ności w sy tu acji w yjściow ej. P o d ej­
m u ją c p rac ę, J a n in a m o że w najlep-
385 Bezroboek:
szyrn razie o sią g n ą ć ty lk o p u n k t . / n a
krzyw ej /,.
ci D o c h ó d w ynosi GD. J a n in a w tej
sy tu acji nie b ęd zie p rac o w a ć,
e Po o b n iżce p o d a tk u d o c h o d o w e g o
Janina, w yb ierze p u n k t K n a krzyw ej
/., i będzie p ra c o w a ć E G g o dzin
dzień nie.
10 , na ry n k u p racy nie m a ró w n o w ag i.
Z ad a n ie n aw ią zu je d o z jaw isk a histerc-
zy, o m ó w io n e g o w ram c e 27.2 w p o d ­
ręczniku. T a m też zn a jd z iem y szersze
w yjaśnienie ty ch cz te re ch h ip o tez,
a Je st to tzw . efe k t zn iec h ęco n eg o p r a ­
co w n ik a , p o d n o sz o n y p rze z R ic h a r­
da. La y ard a.
i) T a k ie o b ja śn ie n ie h isterczy d aje
C b a rlie B ean. Z a u w a ż m y je d n a k , że
nie p asu je o n o d o sy tu acji p rz e d ­
staw io n ej n a ry su n k u 27.3, gdzie
przesu n ięciu w lew o u legła krzywa,
p o d aż y p racy , a. nie p o p y tu n a pracę,
e T a k ie o b ja śn ie n ie histerezy p r o p o n u ­
je C h ris P issa rid e s.
d T e n k ie ru n e k ro z u m o w a n ia ma. w ie­
lu zw o le n n ik ó w w śród a u to ró w z a j­
m u jący ch się w y jaśn ien iem zjaw isk a
histerezy z a ró w n o w S ta n a c h Z je d ­
n o czo n y ch , ja k i w E u ro p ie.
Z au w ażm y , że zjaw isk o h isterezy m a
w ażne sk u tk i d la p o lily k i g o sp o d a rc ze j
p ań stw a n a ry n k u p rac y . W ięcej in fo r­
m acji n a ten te m a t za w iera ra m k a 27.2
w p o d ręc zn ik u .
T a k /N ie
1. Nie. P u b lik o w a n e d a n e o b e z ro b o ­
ciu d o ty c z ą je d y n ie o só b , k tó re
za reje stro w a ły się ja k o b ez ro b o tn e.
D a n e te p rze w a żn ie z a n iż a ją rz e ­
czy w istą w ielk o ść b e z ro b o c ia (zob.
p o d ro z d z ia ł 27.1 p o d rę c z n ik a ).
/!:> fikom M m n. Z iitń r /¡nlan
2. T a k (w P olsce relacja jest jednak
o d w ro tn a : np. pod k o n ie c 1996 r.
sl.opa. b e z ro b o c ia w śró d k o b iet w y­
nosiła. 1 3 ,4 % , a w śró d m ężczyzn
9,9 % — przyp. Z .M .) .
3. T a k (zob. p o d ro z d z ia ł 27.2 p o d ­
ręczn ik a).
4. T a k .
5. N ie. B ezro b o cie d o b ro w o ln e m o że
w y stęp o w ać ró w n ież w tedy, kiedy
6. N ie, ch o c ia ż n ie k tó rz y ek o n o m iści
sk ła n ia ją się d o ta k ieg o poglaclu
(zob. p o d ro z d z ia ł 27.3 p o d rę c z n i­
ka).
7. N ie.
8. T a k (zob. p o d ro zd z iał 27.4 p o d ­
ręczn ik a).
9. T a k (zob. ram k ę 27.1 w p o d ręc z­
niku).
¡0. N ie —- zależn o ść je st a k u ra t o d ­
w ro tn a (zo b . p o d ro z d z ia ł 27.5 p o d ­
ręcznika.).
i ) . T a k (zob. p o d ro z d z ia ł 27.6 p o d ­
ręczn ik a).
12. N ie. N a p rzy k ład p ew n a w ielkość
b e z ro b o c ia fry k cy jn eg o jest. nie­
z b ę d n a d la za p ew n ien ia realo k acji
za so b ó w p racy .
13. N ie. W ra c h u n k u o g ó ln o sp o łec z­
nym trzeb a b rać p o d uw agę s p o ­
łeczne k o szty b ez ro b o cia .
14. T a k (zob. p o d ro zd z iał 27.7 p o d ­
ręczn ik a).
P roblem y do przem yślenia
1__
a W sta n ie ró w n o w a g i płaca realn a
w ynosi (JA, z a tru d n ie n ie O D , a n a ­
tu ra ln e b ez ro b o cie DF.
b P o p y t n a p racę w ynosi O C , bez­
ro b o cie d o b ro w o ln e EG, a b e z ro b o ­
cie p rzy m u so w e CE.
c Przy u szty w n io n y ch cen ach p r o d u ­
cenci zm n iejszą p ra w d o p o d o b n ie
3K 6 R o zd ział 27
ro zm iary p ro d u k c ji, a zatem o g ra ­
niczą w ielkość z a tru d n ie n ia , ta k iż
p rzez pew ien czas o d e jd ą ze swej
krzyw ej L D (z a tru d n ia ją c przy d a ­
nych sta w k a c h p iacy m n ie jsz ą liczbę
p ra c o w n ik ó w — przyp. tłum.).
<i B ezrobocie d o b ro w o ln e w yniesie
DF, a p rz y m u so w e CD . W tej s y tu a ­
cji m am y d o cz y n ie n ia z p rz y m u so ­
wym b e z ro b o c ie m , m im o iż p ła c a
realna k sz tałtu je się na poziom ic ró w ­
now agi!
e S p a d e k z a tru d n ie n ia zm nięjszy sum ę
d o c h o d ó w realn y ch lu d n o ści i sp o ­
w o d u je zm n iejszen ie p o p y tu ry n k o ­
w ego. T o z k olei u tw ie rd z i p r o d u ­
ce n tó w w p rze św iad c zen iu , że nie
są w sta n ie sp rz e d a w a ć tyle, ile
chcieliby.
M o ż n a ta k ż e w y jaśn ić tę sytuację
w in n y sp o só b , z a k ła d a ją c , że na
sk u te k p esy m isty czn y ch o czekiw ań
p rze d sięb io rstw k rzy w a p o p y tu na
p rac ę L D p rz e su w a się w lew o, w y­
zn acz ając n o w y , niższy p o zio m płacy
za p ew n iający ró w n o w a g ę. R e z u lta ­
tem b ędzie p o jaw ien ie się b ez ro b o cia
p rzy m u so w eg o , p o n ie w a ż p ła c a OA
je st te ra z za w y so k a,
f M a m y n ad zieję, że w sk azó w k i do
teg o p u n k tu są zb ęd n e.
2__
Przy w y jaśn ian iu w zro stu b ez ro b o cia
w W ielkiej B ry tan ii w ła ta c h osiem ­
d ziesiąty ch należy zw ró cić szczególną
uw agę n a czy n n ik i p o d a ż o w e (zob.
p o d ro z d z ia ł 27.3 p o d ręc zn ik a ).
Rozdział 2 8
Inflacja
T rw a ła in flacja je s t w W ielkiej B ry tan ii
zjaw iskiem s to s u n k o w o n o w y m , ale
z p u n k tu w id zen ia p o lity k i m a k r o e k o ­
nom icznej sta n o w i je d e n z n ajw a żn iej­
szych p ro b lem ó w . W n iniejszym r o z ­
dziale an a liz u je m y p rzy czy n y i sk u tk i
o raz k o szty inflacji.
W ro zd z iale 24 stw ierd ziliśm y , że
p o p y t n a rea ln e zaso b y p ien iężn e z a ­
leży od w y so k o ści d o c h o d u rea ln eg o
o raz od p o zio m u n o m in a ln e j sto p y
p ro cen to w ej. Z ałó żm y , że p o zio m stó p
p ro ce n to w y ch d o sto s o w u je się n ie­
zw łocznie d o sy tu acji n a ry n k u pien ięż­
nym , ta k iż w efekcie p a n u je n a nim
stan ró w n o w a g i. W z ro st n o m in a ln e j
podaży p ie n ią d z a p o w o d u je n ajp ierw
zw iększenie realn ej p o d a ż y p ie n iąd z a
o raz o b n iżen ie s to p y p ro ce n to w ej. T o
z kolei p o b u d z a o g ó ln y p o p y t n a d o b r a
i usługi, w y w o łu jąc w zro st cen, k tó ry
trw a ta k d łu g o , aż g o s p o d a rk a w róci
do ró w n o w a g i p rzy tym sam ym p o z io ­
m ie p ro d u k c ji, lecz p rzy w yższym p o ­
ziom ie cen. T a k w ięc w dłu ższy m o k re ­
sie k o n se k w e n cją zm ian p o d a ż y p ie n ią ­
d za są zm ian y p o z io m u cen. T w ie rd z e ­
nie to je s t k w in te sen c ją ilościowej teorii
pieniądza.
W y p o w ia d a ją c się n a te m a t zw iązk u
m iędzy w zro ste m ilości p ie n iąd z a
a w zro ste m cen, trz e b a p o czy n ić d w a
zastrzeżen ia. P o pierw sze, czy p o w y ż­
szy zw iązek rzeczyw iście w y ra ża z a ­
k ła d a n ą za leżn o ść p rz y c z y n o w o -s k u t­
k o w ą? C zy nie m a zale żn o śc i o d w ro t­
nej w ty m sensie, że to z m ia n y cen są
p rzy c zy n ą zm ian p o d a ż y p ie n iąd z a? N a
p rz y k ła d , a u to n o m ic z n y w zro st plac
n o m in a ln y c h , w y w ierający p resję n a
zw yżkę cen, k ry je w so b ie g ro ź b ę s p a d ­
k u realn ej p ro d u k c ji sp o łeczn ej. Z m u ­
sza to rząd d o z a sto s o w a n ia adaptacyj­
nej polityki pieniężnej (p o leg a jąc ej n a
sk o m p e n so w a n iu zw yżki p la c i cen o d ­
p o w ied n im zw ięk szen iem n o m in a ln e j
p o d aż y p ie n ią d z a w celu u trz y m a n ia
realn ej p o d a ż y p ie n ią d z a i n ie d o p u sz ­
czenia d o sp a d k u p ro d u k c ji — przy p .
tłum.). D o p ie ro p o p o d ję ciu ta k ic h
p rzedsięw zięć m o ż liw y je s t dalszy
w zro st cen.
P o d ru g ie , czy słu szn e je s t zało żen ie
o niezm ien n ej realn ej w ielk o ści p o p y tu
n a p ien iąd z? P rzecież w m ia rę ja k ro ś­
nie d o c h ó d rea ln y , w z ra sta p o p y t n a
p ien iąd z. J e d n a k w ielk o ść rea ln eg o p o ­
p y tu n a p ie n ią d z zm ien ia się p o w o li,
a więc p rz e c h o d z ą c od an a liz y sta ty c z ­
nej d o d y n am icz n ej m o ż e m y o czek i­
w ać, że w y stąp i z a le żn o ść m ię d zy te m ­
pem inflacji (tem p em w zro stu cen)
a w zro ste m p o d a ż y p ie n ią d z a .
W ro z d z ia le 13 p o z n a liś m y pojęcie
realn ej sto p y p ro c e n to w e j, ro zu m ian ej
ja k o ró ż n ic a m ię d zy n o m in a ln ą s to p ą
p ro c e n to w ą a s to p ą in flacji. W e d łu g
hipotezy Fishera p o zio m realn ej sto p y
388 R o z d z ia ł 28
p ro ce n to w ej p o z o sta je sto su n k o w o s ta ­
ły — w przeciw nym razie m u sia ła b y
w y stę p o w a ć d u ż a n a d w y ż k a p o p y tu
lu b p o d a ż y k re d y tu . T a k więc p rzy ­
sp ieszony w zro st p o d a ż y p ie n iąd za
p ro w a d zi nic ty lk o d o inflacyjnego
w zro stu cen, lecz ta k że d o w zrostu
n o m in a ln e j sto p y p ro cen to w ej.
W o k re sa c h hipcrinflacji n a strę c z a to
d u że p ro b lem y i m o ż e w yw ołać uciecz­
kę od pieniądza, to znaczy p o w szech n ą
n iech ęć d o p ie n ią d z a g o tó w k o w eg o .
W szczytow ym o k resie słynnej hiper-
inflacji w N iem czech n a p o c z ą tk u lat
d w u d zie sty c h ceny rosły o blisko
3 0 0 0 0 % w skali m iesiąca, w zw iązku
z czym ludzie n a ty c h m ia st w yzbyw ali
się p o sia d a n y c h pieniędzy.
G łó w n y m czy n n ik iem , k tó ry w yw o­
łał h ip e rin fla cję, było d ru k o w a n ie n a d ­
m ie rn ej ilości b a n k n o tó w . R ząd n ie­
m iecki ch c ia ł w ten sp o só b p o k ry ć
o lb rzy m i d efic y t bu d żeto w y . W sk azu je
to n a istn ien ie zależności m iędzy p o li­
ty k ą b u d ż e to w ą a p o lity k ą pieniężną.
W W ielkiej B ry tan ii zw iązek ten z n a ­
lazł w y raz w z a ło ż en ia ch ś re d n io o k re ­
sow ej p o lity k i fin an so w ej p a ń s tw a
( M e d iu m -T e r m F inancial Strategy),
k tó r a w y znacza ró w n o c ze śn ie p u ła p y
w zro stu ilości p ie n ią d z a o raz deficytu
b u d że to w eg o (Public Sec to r Borrowing
Requireme.nl — P S B R ) .
C zy m ięd zy deficytem budżeto w y m
a s to p ą inflacji istnieje bezp o śred n i
zw iązek? Z d o św ia d cz eń ró żn y c h k r a ­
jó w nie w y n ik a, ab y ta k a zależn o ść
b y ła regułą. R z ą d m oże oczyw iście fi­
n a n s o w a ć deficy t b u d żeto w y d ru k u ją c
d o d a tk o w e pien iąd ze, co je st ró w n o ­
zn a cz n e ze ściąganiem ze spo łeczeń stw a
podatku inflacyjnego. P rzew ażn ie n a p o ­
ty k a tu je d n a k o k re ślo n e o g ran iczen ia.
R z ąd nie m u si je d n a k fin an so w a ć d e fi­
cy tu b u d że to w eg o ty lk o p o p rze z d r u ­
k o w a n ie pieniędzy — m o ż e przecież
sp rz e d a w a ć obligacje. D a n e d la W iel­
kiej B ry tan ii nie w y k a z u ją ścisłej zależ­
ności m ięd zy k ró tk o o k re s o w y m i zm ia­
n am i p o d a ż y p ie n ią d z a M 3 a ro z m ia ra ­
m i d eficy tu b u d że to w eg o . W dłuższym
o k resie za leżn o ść ta m o ż e by ć silniej­
sza, gdy ż_utrzym ujący się p rzez dłuższy
czas d eficy t b u d że to w y d o p ro w a d zi
o sta te czn ie d o w zro stu sto p y p ro ce n ­
tow ej, a to sp o w o d u je zm niejszenie
o g ó ln e g o p o z io m u p o p y tu .
Z a sta n ó w m y się te ra z n ad w pływ em
inflacji n a p o zio m p ro d u k c ji społecznej
o ra z z a tru d n ie n ia . A . W . P h illip s w p ra ­
cy o p u b lik o w a n e j w 1958 r. w ykazał
istn ien ie silnej z p o z o ru zależn o ści m ię­
dzy te m p em w zro stu p ła c n o m in a ln y c h
a s to p ą b e z ro b o c ia (tzw . k rzy w a Phil-
lipsa). W y d a w ało się, że zależn o ść ta
d aje p o lity ce g o sp o d a rc ze j m ożliw o ść
w y b o ru ró żn y c h k o m b in a c ji inflacji
i b e z ro b o c ia , p o n ie w a ż n isk iem u bez­
ro b o c iu to w a rz y sz y ła w y s o k a :in fla c ja
i n a o d w ró t. L a ta sie d em d zie sią te p rzy ­
niosły je d n a k p rz y k rą n iesp o d zian k ę
w p o staci p o łą c z e n ia w ysokiej inflacji
z w ysok im b ez ro b o cie m . C o sta ło się
z k rzy w ą P h illip sa? S tw ierdziliśm y
ju ż w cześniej, że istnieje n a tu ra ln a sto ­
p a b e z ro b o cia , d o k tó re j w długim
o kresie p o w in n a zm ierza ć g o sp o d a rk a .
Być m o że za te m k rzy w a P h illip sa o p i­
suje zależn o ść k ró tk o o k re s o w ą , w ystę­
p u ją c ą je d y n ie w o k resie d o sto so w a ń
d o zm ien iają cy c h się w a ru n k ó w . T o
z kolei o zn a cz ało b y , że k rz y w a P h illip ­
sa nie m o że być p o d s ta w ą k sz ta łto w a ­
n ia polity k i g o sp o d a rc ze j w długim
okresie.
J a k a s y tu a c ja w y stęp u je w o b ec tego
w d ługim okresie? M ilto n F rie d m a n
p o staw ił tezę, że lu d zie w sw ych decy ­
zjach g o sp o d a rc z y c h k ie ru ją się zm ia­
n am i rea ln y ch w ielkości, k tó r e przy
d łu g o o k reso w e j ten d en cji d o ró w n o w a ­
gi nie są sk a ż o n e w pływ em inflacji.
D łu g o o k re so w a k rz y w a P h illip s a jest
zatem lin ią p io n o w ą , a d łu g o o k re so w a
389 Inflacja
ró w n o w ag a c h a ra k te ry z u je się b ez ro ­
bociem o d p o w ia d a ją c y m n a tu ra ln e j
stopie o ra z sta ły m tem pem inflacji.
N a tu ra ln a s to p a b e z ro b o c ia je st n a z y ­
w an a o b ecn ie sto p ą bezrobocia nie
przyspieszającą inflacji (non-accelera-
ting inflation rate, o f unemployme.nl —
N A IR U ).
Jeśli ta k , to je d n o c z e sn e p o jaw ien ie
się w ysokiego b e z ro b o c ia i w ysokiej
inflacji w la ta c h sied em d ziesiąty ch d aje
się w yjaśnić w k a te g o ria c h p rzesu n ięcia
k ró tk o o k re so w e j krzyw ej Phillipsa.
(.S R P C ). N a p o ło ż en ie tej krzyw ej d uży
w pływ w y w ierają o cz ek iw a n ia d o ty c z ą ­
ce inflacji. N a p rz y k ła d , ch cąc zm n iej­
szyć inflację w ład ze m o g ą ogłosić, że
w zrost n o m in a ln e j p o d a ż y p ie n iąd z a
będzie o g ra n ic z o n y d o p o zio m u o d ­
p o w iad ająceg o z a k ła d a n e j sto p ie in fla ­
cji. N a k r ó tk ą m e tę g o s p o d a rk a „ p o r u ­
sza się” p o d an e j krzyw ej P hillipsa:
ceną z a pew ne o b n iżen ie sto p y inflacji
je st w zro st b e z ro b o c ia pow yżej jeg o
sto p y n a tu ra ln e j. Jeśli je d n a k p ra c o w ­
nicy u w ierzą za p ew n ien io m rz ą d u , że
będzie on d ąż y ł d o z a h a m o w a n ia in ­
flacji, to w k olejnej ru n d z ie n egocjacji
p łacow ych ż ą d a n e p rzez nich pod w y żk i
p la c zostaną, zre d u k o w a n e . T o zaś
oznacza., żc k ró tk o o k re s o w a k rzy w a
P h illip sa b ędzie p rze su w a ć się w d ó ł, aż
o stateczn ie g o s p o d a rk a p o w ró ci d o n a ­
tu raln ej sto p y b e z ro b o c ia p rzy niższej
inflacji. K lu cz o w y m w aru n k iem są
o cz ek iw an ia p ra c o w n ik ó w : p o lity k a
an ty in fla c y jn a rz ą d u m o że się pow ieść
ty lk o w ów czas, gdy uwierzą, oni w jej
sk u te cz n o ść i d o s to s u ją d o niej swe
ż ą d a n ia p laco w e, czyli w łasne o czek i­
w an ia. Jeżeli o cz ek iw a n ia p ra c o w n i­
k ó w nic z o s ta n ą d o sto s o w a n e d o z a ło ­
żeń p o lity k i g o sp o d a rc ze j, to m o że się
zd arzy ć, żc b ez ro b o cie będzie n ad al
ro sło , a rzą d będzie zm u szo n y w ycofać
się ze sw ych an ty in flac y jn y ch d e k la ra ­
cji. W tym k o n te k śc ie sp ra w ą z a s a d ­
niczej w agi jest: w ia ry g o d n o ść polityki
rzą d u . S tąd nacisk, k ła d z io n y na sfo r­
m u ło w a n ie za ło ż eń d łu g o falo w e j p o li­
tyki g o sp o d a rc ze j o ra z d e k la ra c je sk ła­
d a n e przez rząd y , żc p o lity k a g o sp o ­
d a rc z a nic będzie p asy w n a .
W W ielkiej B ry ta n ii w p o ło w ie lat
o siem d ziesiąty ch z a u fa n ie sp o łeczn e d o
p o lity k i an ty in fla c y jn e j rz ą d u M a rg a rc t
T h atch er osiągnęło taki p oziom , że m o ż­
liwe sta ło się jej ro zlu ź n ien ie. W elekcie
w y stąp ił b o o m g o sp o d a rc z y , k tó ry
trz e b a było nieco złag o d z ić przez p o d ­
niesienie w 1989 r. sto p y p ro ce n to w ej.
W la ta c h sz eśćd ziesiąty ch ek ipy rz ą ­
d o w e w W ielkiej B ry ta n ii d e k la ro w a ły
chęć zapew nienia, p ełn eg o z a tru d n ie n ia ,
nawet: za. cenę u stę p stw w p o lity ce
p ieniężnej. N a p o c z ą tk u la t sie d em d zie­
siąty ch w w y n ik u w p ro w a d z e n ia p ły n ­
nych k u rsó w walut, (b ęd zie o tym m o ­
wa. w ro zd z iale 29) w y stąp iły o b jaw y
inflacji, k tó re p o g łę b iła s k o k o w a p o d ­
w y żk a cen ro p y n a fto w e j w la tac h
1973 - 1 9 7 4 . P riorytet: m u sia ł ulec z m ia ­
nie: to w a lk a z in flacją, a nie d ążen ie
d o p ełn eg o z a tru d n ie n ia , sta ła się g łó w ­
nym celem .
Ma. p o c z ą tk u lat o sie m d z iesiąty c h sy­
tu a c ja zn ó w się zm ieniła.; polityka, a n ty ­
in fla cy jn a i re stry k c y jn a p o lity k a pie­
n ię żn a sp o w o d o w a ły p rzesu n ięcie k rz y ­
wej Phillipsa. w k ie ru n k u w yższego b ez­
ro b o c ia , p rzy czym n ało ży ły się tu dw a
efekty: w zro st n a tu ra ln e j sto p y b e z ro ­
b o cia o ra z p o ja w ien ie się b e z ro b o c ia
zw ią za n eg o z n ie w y starcz ający m p o z io ­
m em p o p y tu . S y tu ac ję pogorszyła, z n o ­
wu k o le jn a p o d w y ż k a cen ro p y n a f­
tow ej w la ta c h 1979 -1 9 8 0 .
R ó ż n e re a k c je n a o b ie p o d w y żk i cen
ro p y n afto w e j ilustrują, d y le m a t p o li­
tyki g o sp o d a rc z e j, b ala n su ją c e j m iędzy
in flacją i b e z ro b o cie m . W łatach
1 9 7 3 -1 9 7 4 rzą d y p o g o d ziły się z p o d ­
w yżką cen ro p y , a. efe k tem b y ła wysoka,
in fi acj a . W 1a t ach. i 979 —1980 p r ó b o -
 393 R o zd ział 28
:w aly przeciw staw ić Kiy p o dw yżce cen
i re z u lta te m byl w zro st b ez ro b o cia.
D laczeg o in fla cja n as niep o k o i?
C h o ć w iększość ludzi uważa., że inflacja
je st rzeczą złą, w iele o biegow ych a r ­
g u m e n tó w p rzeciw ko inflacji je st ty lk o
p o z o rn ie słuszny ch i w ynika częściow o
z iluzji inflacyjnej. P o za tym n a p o ­
strze g an iu inflacji ciąży o d iu m n e g a ­
ty w nego w strz ą su p o d a ż o w e g o (jakim
były sk u tk i o g ra n ic z e n ia p rzez QP.EC
p o d aży ro p y n afto w e j i p o d n ie sie n ia jej
cen .... przyp. tłum.).
P rzy ro z w a ż a n iu kw estii kosztów
inflacji w a ż n ą rzeczą jest ro zró żn ie n ie
m ięd zy in flacją o cz ek iw a n ą i' n ie o cz ek i­
w an ą . K o sz ty inflacji zależą ró w n ież od
tego, czy in sty tu cje i p a ra m e try życia
g o sp o d a rc z e g o są zd o ln e d o sto s o w a ć
się d o j e j ' w y stę p o w a n ia — np. czy
p oziom n o m in a ln e j sto p y p ro ce n to w ej
w y ra ża p raw id ło w o n atęż en ie inflacji
o ra z czy k o n tr a k ty fin an so w e z a w ie ra ­
ją o d p o w ie d n ie k la u zu le za b ez p ie cza ją­
ce przed sk u tk a m i inflacji. Jeśli nawet,
in flacja jest w pełni o cz ek iw a n a i n a ­
stą p i pełne p rz y sto so w a n ie p o d m io tó w
i instytucji g o sp o d a rc zy c h d o działania,
w w a ru n k a c h inflacji, to w ystąp ią
u b o czn e k o sz ty inflacji — n p . „ k o sz ty
z d z ie ra n y ch ze ló w ek ” o ra z „ k o s z ty j a ­
d ło s p is u ” — zw ią za n e ch o ć b y z ty m , że
ludzie w ę d ru ją d o b a n k ó w , ab y w yco­
fać sw e oszczędności, a n a stę p n ie bie­
gają. po sk le p ac h , aby je w ydać, p rz e d ­
s ię b io rstw a m u sz ą zm ien iać często swe
c e n n ik i, w łaściciele a u to m a tó w sa m o -
k asu jący ch m u sz ą p rze staw ia ć liczniki
itd. T e g o ro d zaju k o szty m o g ą być
jednak, zn a cz ąc e ty lk o w p rz y p a d k u
h ip e r inflacji.
I n n e g o ro d z a ju k o sz ty w y stą p ią w te­
d y, gdy in fla cja b y ła o czek iw a n a, ale
w g o sp o d a rc e nie n a s tę p u je pełne d o ­
s to so w a n ie d o niej. N a p rz y k ła d , n o m i­
n aln e s to p y p ro c e n to w e są p o d n o sz o n e
z b y t w o ln o (p o z a tym istnieją ra c h u n k i
n ie o p ro c e n to w a n e ), ta ry fy p o d a tk o w e
są k o ry g o w a n e z d u ż y m o p ó źn ien iem
a v,' zw iązk u z tym p o d w pływ em
inflacji lu d zie o n ajn iższy ch d o c h o d a c h
zaczynają, p łacić p o d a tk i, a in n i tra fia ją
do p rze d zia łó w d o c h o d o w y c h o p o d a t­
k o w an y c h w yższą sta w k ą . P o w sta ją
ta k ż e p ro b lem y z n alicz an iem p o d a tk u
od d o c h o d ó w z o d se te k o ra z p o d a tk u
od zy sk ó w (p ro b le m ó w ty c h u n ik a ją
p rz e d się b io rstw a , k tó r e p row adzą, o d ­
rębną. księgow ość in flacy jn ą w cenach
stały ch ).
Z k o lei w p rz y p a d k u , gdy in flacja
n a stę p u je n ie o cz ek iw a n ie lu b gdy o sią­
ga sk alę w ięk szą n iż p rzew id y w an o ,
d o k o n u je się re d y stry b u c ja m a ją tk u
i d o c h o d ó w , k tó r a d o tk liw ie o d b ija się
na p o ło ż en iu n ie k tó ry c h g ru p sp o łecz­
nych. N ajw a żn ie jsz y m w sza k że efek­
tem inflacji jest to , że ro d z i ona. nie­
pew n o ść, n a ru s z a k lim a t za u fan ia
i zm n iejsza s k ło n n o ś ć d o in w esto w an ia.
W iele w sk azu je n a to , że w m iarę
w zro stu te m p a inflacji ro śn ie rów nież
a m p litu d a w a h a ń teg o te m p a .
N a inflację m o ż n a re a g o w a ć tro ja k o :
m o ż n a s ta ra ć się jej z a p o b ie c , p ró b o ­
w ać ją o k ie łzn a ć lu b n a u c z y ć się z nią
żyć. Jeśli in flacja je s t ju ż fa k te m , to
k o n tro lo w a n ie jej p rze b ieg u w y m ag a
w zm o żo n ej d y scy p lin y i o d p o w ie d z ia l­
ności, z a ró w n o w p o lity ce pieniężnej,
jak. i b u d że to w ej, o ra z kon sek w en cji
w ich realizacji. W łaśc iw a p o lity k a do­
chodow a m o ż e ta k ż e p rzy czy n ić się do
sk ró c e n ia o k re su d o jś c ia d o ró w n o ­
w agi. D o ty c h c z a so w e n e g a ty w n e d o ­
św ia d cz en ia w tej d zied z in ie w sk azu ją,
że p o lity k ę d o c h o d o w ą m o ż n a z a a k ­
ce p to w a ć jedynie ja k o ś ro d e k d o raźn y
i sto s o w a n y d la w z m o c n ie n ia d ziała n ia
inny ch n arz ęd zi p o lity k i g o sp o d arczej.
P. Laya.rd tw ierd zi, iż sto s o w a n a
w przeszło ści p o lity k a d o c h o d o w a
w W ielkiej B ry tan ii z a w io d ła p o części,,
d la te g o , że tw o rz y ła w ad liw y układ
391 In lla c ja
bodźców ; u w aża o n , że b ard ziej s k u ­
teczn a b y łab y p o lity k a o p a r ta n a b o d ź ­
cach p o d a tk o w y c h z a ró w n o d la p r a ­
co w n ik ó w , ja k i p rac o d aw có w .
Z a p o b ie g a n ie inflacji w y m ag a re ­
fo rm , k tó re w y elim in o w ały b y ca łk o w i­
cie p o k u sę zw ię k sz an ia p o d aż y p ie n ią ­
d za, k tó rej u le g ają ró ż n e ek ipy r z ą d o ­
we, zw łaszcza p rze d w y b o ra m i. P o ­
trze b n e b yłyby też refo rm y zm ierzające
do p o d d a n ia b ard ziej ry g o ry sty czn ej
k o n tro li p ie n iąd z a b an k o w e g o i b a r ­
dziej sk u te cz n e za b ezp ieczen ia przed
n ad u ży ciam i w d zied zin ie k re d y tu .
P o ż ą d a n e są ró w n ież p ew n e p rz e d ­
sięw zięcia w sp o m a g ają ce fu n k c jo n o w a ­
nie g o sp o d a rk i w w a ru n k a c h inflacji,
np. in d e k sac ja św iadczeń so cjaln y ch ,
zap ew n ien ie p ły n n eg o d o sto s o w a n ia
n o m in a ln y c h stó p p ro ce n to w y ch czy
szersze z a sto so w a n ie księgow ości
u w zględniającej in flację ( p ro w a d z o n e j1 ;
w cen ach stały ch ). Jeszcze w iększe z n a ­
czenie m ia ło b y w p ro w a d ze n ie in d ek sa­
cji plac i po ży czek , ale to ro zw iązan ie
też m a w ad y. T o le ro w a n ie w ysokiego
te m p a inflacji m o ż e o k a z a ć się d ro g ą
zg u b n ą , p ro w a d z ą c ą d o h iperinfiacji.
W p rak ty c e m u sim y p o g o d zić się z fa k ­
tem , że p ew n a n iew ielk a in flacja będzie
w y stę p o w a ła w g o sp o d a rc e ró w n ież
w przyszłości.
Pojęcia i określenia
K a ż d e m u z p o jęć o z n a cz o n y ch literam i
p rzy p o rz ą d k u j o d p o w ied n ie o k reślen ie
o zn a cz o n e liczbą:
.... (a) realna, p o d a ż p ie n iąd za
.... (b) d re n a ż p o d a tk o w y
.... (c) h ip c rin fla cja
.... (d) „ k o s z ty zd z ie ra n y ch zeló w ek ”
.... (e) p o d a te k inflacyjny
.... (f) p o lity k a d o c h o d o w a
• (g) k rzy w a P h illip sa
• (h) re a ln a s to p a p ro c e n to w a
• 0) „ k o sz ty ja d ło s p is u ”
• (i) a d a p ta c y jn a p o lity k a pieniężna
• (k) h ip o te z a F is h c ra
• (O złu d zen ie in flacy jn e (iluzja pie­
n ią d za )
• (m ) ilo ścio w a te o ria p ie n iąd z a
• (n) in d e k sac ja
• (o) sta g flac ja
• (P) k sięg o w o ść in fla cy jn a
• (q) in flacja
• (r) śre d n io o k re so w a p o lity k a fi­
nansow a
. (s) u ciec zk a od p ie n ią d z a
■ (t) p o lity k a d o c h o d o w a o p a r ta na
pod a tk a c h
, 1. W z ro st śred n ie g o p o z io m u cen w
g o sp o d a rc e.
2. S to p a p ro c e n to w a sk o ry g o w a n a
o w pływ inflacji. W p rzy b liżen iu —
ró ż n ic a m ięd zy n o m in a ln ą s to p ą
p ro c e n to w ą a s to p ą inflacji.
3. P ró b y b ez p o śre d n ie g o re g u lo w a n ia
p rzez rząd p o z io m u p lac i in n y ch
d o c h o d ó w lu d n o ści.
4. N o m in a ln a p o d a ż p ie n iąd z a p o ­
d z ie lo n a p rzez w skaźnik, cen (ina-
T czej: p o d a ż p ie n ią d z a w y ra ż o n a
w cen ac h stały ch — przy p . tłum.).
5. P o lity k a p ie n ięż n a, k tó r a d o s to s o ­
w uje n o m in a ln ą p o d a ż p ie n iąd z a
d o w zro stu cen, z a p e w n ia ją c u trz y ­
m y w an ie w k ró tk im o k resie stałej
w ielkości realn ej p o d a ż y p ie n iąd z a.
6. Z w ią z a n e z in fla cją k o sz ty tak ich
czy n n o ści, ja k w y m ia n a nalep ek
cen o w y ch , p rz e sta w ia n ie liczników
w a u to m a ta c h sa m o k a su ją c y c h itd.
7. T e o ria g ło sząca, że zm ian y n o m i­
n aln ej ilości p ie n iąd z a p ro w a d z ą
d o o d p o w ie d n ic h zm ian p o zio m u
cen, nie w p ły w ają n a to m ia s t na
w ielkość realn ej p ro d u k c ji i z a tr u d ­
n ien ia. W y ra ż a to fo rm u ła:
M V = P Y , w k tó re j M oznacza.
392 R o zd ział 28 393 In f la c ja

n o m in a ln ą poclaż p ie n iąd z a,
V — sz y b k o ść o biegu p ie n iąd z a,
Y — w ielk o ść realnej p ro d u k cji
społecznej (re aln e g o d o c h o d u n a ­
ro d o w e g o ), P — p o zio m cen.
8. Z w ięk szen ie realnej sum y p o d a t­
ków n a s tę p u ją c e w sk u te k tego, że
w p ro g re sy w n y m system ie p o d a tk u
d o c h o d o w e g o inflacja, zw iększając
w y so k o ść n o m in a ln y c h d o c h o d ó w ,
p rz e su w a p o d a tn ik ó w d o w yższych
przed zi ałó w d o ch o d ow ych.
9. P o łąc ze n ie w ysokiej inflacji z w yso­
kim b ez ro b o cie m , p o w o d o w a n e
zw ykle p rze z n ie k o rz y stn e zm ian y
po stro n ie p o d a ż y 1.
10. Z w iąz an e z in flacją d o d a tk o w e k o ­
szty tra n sa k c y jn e sp o w o d o w a n e
tym , że w y so k a n o m in a ln a s to p a
p ro c e n to w a sk ła n ia ludzi d o trz y ­
m a n ia o szczędności w b a n k u ,
zm n iejsza jąc tym sam y m ich realne
w an y ty m , że w y so k a in fla cja i wy­
sok ie n o m in a ln e sto p y p ro cen to w e
zw ięk szają a lte rn a ty w n y koszt
trz y m a n ia g o tó w k i.
15. In fla c ja o b a rd z o w ysokiej stopie.
16. D o k u m e n t o k re śla ją c y p u ła p defi­
cy tu b u d ż e to w e g o o r a z m a k sy m a l­
ne w ielkości w sk aź n ik ó w podaży
p ie n ią d z a (tzw . a g re g a tó w pienięż­
nych ).
17. T e o ria , w ed łu g k tó re j w zrostow i
cen o 1 % to w arz y szy w z ro st o 1 %
n o m in a ln y c h stó p p ro ce n to w y ch .
18. P ro c e d u ra a u to m a ty c z n e g o k o ry ­
g o w a n ia n o m in a ln y c h w arto ści
św iad czeń u m o w n y c h (n p . plac,
e m e ry tu r i za siłk ó w socjalnych)
0 w sk aź n ik w zro stu cen.
19. R e g u lo w an ie p o z io m u p la c za p o ­
m o c ą b o d źcó w p o d a tk o w y c h , a nic
za p o m o c ą b ez p o śred n ie j k o n tro li
ad m in istra cy jn e j.
zm ian a w ielkości p o p y tu ; n a p rzy k ład a O b licz Stopę w zro stu n o m in a ln e j p o ­
w celu sfin a n so w a n ia d o d a tk o w y c h d aży p ie n iąd z a.
w y d atk ó w p a ń s tw a zo staje zw iększona, In O blicz sto p ę in flacji m ięd zy ro k iem
o 10% n o m in a ln a p o d a ż p ien iąd za, 1 i 2.
a O ile p ro c e n t zm ieni się n o m in a ln a c O b licz realną, sto p ę p ro c e n to w ą
w a rto ść d o c h o d u n a ro d o w eg o ? w ro k u 2.
I» .łak zm ien ią się d o ch ó d realn y i p o ­ d O b licz w ielkość rea ln eg o p o p y tu nu.
ziom cen w k ró tk im okresie? p ie n iąd z w o b y d w u la ta c h .
c J a k zm ienią, się d o c h ó d realn y i p o ­
ziom cen w d łu g im okresie? 3 __
T ab lica 28.1 p rz e d sta w ia d a u e o inflacji
W ych o d ząc zn o w u z sy tu acji ró w n o ­ i b ez ro b o ciu w W ielkiej B ry ta n ii w la­
wagi załóżm y, że w g o sp o d a rc e n a ­ ta c h 1.972 1986.
stępuje z m ian a po stro n ie p o d aż y , np.
w zrost k o sz tó w p ro d u k cji w ażnego su ­
row ca. T a b lic a 2H.1. In fla c ja i h e m ib o tic
w W ie lk iej B ry ta m i’
d Ja k i będzie k ró tk o o k re s o w y e le k t tej S to p a
■ S to p a
zm iany? L a ta
w z ro s l u cen
b e z r o b o c ia
d e ta lic z n y c h
e J a k za reag u je n a to rzą d , jeżeli głów ­ ( ° /n r o c z n ie )
(% r o c z n ie )
nym je g o celem je s t o c h ro n a p o zio ­
m u z a tru d n ie n ia ? 1972 7 ,3 3 ,1

za so b y g o tó w k i. W rez u ltac ie k o sz ­ 20. Z ale ż n o ść p o k a z u ją c a , że wyższej f J a k za sto so w a n e p rzez rząd śro d k i 1973 9 ,1 2 ,2
1974 1 6 ,0 2 ,1
ty tra n sa k c ji w ym iennych stają, się sto p ie inflacji to w arz y szy niższa p olityki g o sp o d arczej w płyną na ró w ­ 1975 2 4 7. 3 ,2
wyższe. s to p a b e z ro b o c ia i o d w ro tn ie . W y­ n o w ag ę d łu g o o k res o w ą? 1976 1 6 ,’ 5 4 ,,8
11. P ro w a d z e n ie ra c h u n k u k o sztó w , n ik a z niej, że ce n ą z a zm niejszenie g C o p o w in ien zro b ić rząd , k tó re g o 1977 1 5 ,9 5 ,2

u ta rg ó w o ra z zysków i s tra t w ce­ b e z ro b o c ia jest w yższa in flacja głów nym celem je s t w alk a z inflacją? 1978 8 ,3 5 .1
1979 1 3 ,4 4 ,6
n a c h stałych. 1 o d w ro tn ie . h J a k w płynie to n a d łu g o o k re so w ą
1980 1 8 ,0 5 ,6
12. F in a n so w a n ie w y d a tk ó w p a ń s tw o ­ ró w n o w ag ę? 1981 9 ,0
1 1 ,9
w ych p o p rz e z d ru k o w a n ie p ien ię­ 1982 8 ,6 1 0 ,4

dzy i w y n ik ając y z tego wzrost: cen. 2__ 1983 4 ,6 1 1 ,2

Zadania 1984
13. S y tu ac ja, w k tó re j ludzie nie o d ró ż ­ In n a g o sp o d ark a., d z ia ła ją c a w edług 4 ,9 1 1 ,2
1985 6 ,1 11 s
n ia ją zm ian n o m in a ln y c h o d re a l­ założeń ilościow ej teorii p ie n iąd z a, d o ­ 1986 -V !
ny ch , m im o że ich dobrobyt: zależy i _____ sto so w u je się n atychm iast, d o w a ru n ­
'Od w ielkości rea ln y ch , a nie n o m i­ D łu g o o k re so w ą te n d en c ję g o sp o d a rk i ków ró w n o w a g i. S zy b k o ść o biegu p ie­ Ź r ó d ło : O b lic z o n o w ę. d a n y c h CS '[ r e m iz .

naln y ch . op isu je ró w n a n ie ilościow ej te o rii pie­ n ią d za je st sta ła i w ynosi 4. N a s tę p u ­ A n n u a l S u p le m e n t, H M SO o ra z u cpiLnuumt o t izm-

p lo y m e n i, /■'n i p l o y n i e n t ( i a z e t t e .
14. G w a łto w n y sp a d e k p o p y tu n a pie­ n iąd za: M V — P Y . P a trz ą c n a g o sp o ­ jące d a n e o p isu ją sta n g o sp o d a rk i
n ią d z w ujęciu realn y m sp o w o d o ­ d a rk ę w d o w o ln y m m o m e n c ie , m am y w d w ó ch k o le jn y ch latach :
zaw sze M V = P Y , p o n ie w a ż szy b k o ść a S p o rz ą d ź w ykres, o d k ła d a ją c sto p ę
obiegu d efin iu jem y w y n ik o w o ja k o sto ­ inflacji na osi p io n o w ej, a sto p ę
1 Ściślej, stag H a c ją n a z y w a m y p o łą c z e n ie in flac ji R ok 1 R ok 2
ze sta g n a c ji) lu b n a w e t s p a d k ie m p ro d u k c ji. su n e k n o m in a ln e g o d o c h o d u n a r o d o ­ b ez ro b o cia na osi p o zio m ej. W celu.
W la ta c h s ie d e m d z ie sią ty c h i o s ie m d z ie s ią ty c h w ego d o n o m in a ln e j ilości pien iąd za. N o m in a ln a s to p a dalszej an alizy w a rto p rzy każd y m
p ro c e n to w a 9% 9% ,
z ja w isk o to w y s tą p iło je d n o c z e ś n ie w w ielu k r a ­ N ie o z n a c z a to je d n a k , że g o s p o d a rk a p u n k c ie za zn a cz y ć ro k , k tó reg o d o ­
ja c h . W cz e śn iej o k re s y p rz y s p ie s z o n e g o w z ro stu N o m in a ln a p o d a ż
p rzy sto so w u je się n a ty c h m ia st do p ie n ią d z a 2.00« 2200 tyczy d a n a o b se rw ac ja ,
cen b y ły z b ie ż n e z fa z a m i o ż y w ie n ia i e k sp a n s ji,
a w fa z a c h recesji lu b s ta g n a c ji p ro d u k c ji n o to ­
zm ian w a ru n k ó w ró w n o w a g i. R e a ln y dochód' li C zy w ykres p o tw ierdza, istn ien ie o d ­
w a n o ra c z e j s ta b iliz a c ję lu b s p a d e k cen (p r z y p . Z ałó żm y , że w p u n k c ie w yjściow ym n a ro d o w y 4 000 4065 w ro tn ej zależn o ści m ię d zy inflacją
Z.M .). p a n u je ró w n o w a g a , po czym n astęp u je a b ezro b o ciem ?
394 R o zd ział 28
(; W p o d rę c z n ik u w sp o m n ia n o , żc
sp ra w u ją c e w ład zę ek ip y rząd zące
z a re a g o w a ły zu pełnie inaczej na p od­
w yżkę cen ro p y nafto w ej w la lac h
]979 —1980 n iż w la ta c h 1 9 7 3 - 1974.
Z a p o m o c ą w ykresu p o ró w n a j o d ­
m ie n n e rea k cje g o sp o d a rk i n a te dw a
,, vvs trz.ij.sy p o d ażo w e” .
4 g o sp o d ark a, w d łu g o o k re so w e j te n ­
R y su n ek 2 8 .J p o k a z u je dw ie k r ó tk o ­
o k reso w e krzyw e Philiipsa (S R P C n
i S J i P C J . S R P C 0 o d p o w ia d a sytuacji,
w k tó re j p rac o w n icy nie sp o d z iew a ją
się inflacji.
« Ile w ynosi n a tu ra ln a s to p a b e z ro ­
b ocia?
Si Ile w ynosi o cz ek iw a n a s to p a inflacji,
jeżeli k rzy w a P h iliip sa zn a jd u je się
w p o ło ż en iu S R P C p .
Z a łó ż m y , że g o s p o d a rk a w p u n k cie
w yjścia z n a jd u je się w sta n ie d łu g o ­
ok reso w ej ró w n o w a g i z ze ro w ą in fla ­
cją, a rząd w ybiera p o lity k ę trw ałe g o
w zro stu p o d aż y p ie n iąd z a, gdyż chce
R vkmucU 2.11. i . P o lity k a państw a
a krzyw a P h illips»
ob n iż y ć p o z io m istn iejąceg o b ezro ­
bocia.
c W sk aż , ja k i b ęd zie to m ia ło wpływ
n a in flację i b e z ro b o c ie w k ró tk im
ok resie.
d W y jaśn ij, d laczeg o n o w e p ołożenie
g o sp o d a rk i b ędzie tru d n e d o u trzy ­
m a n ia w d łu ższy m o k resie,
e D o k tó re g o p u n k tu b ęd zie zm ierzać
dencji d o ró w n o w a g i?
P rz y p u ść m y , że rzą d chce te ra z p o ­
w rócić d o zerow ej in flacji i w ty m celu
u trzy m u je p o d a ż p ie n ią d z a n a nie­
zm ien n y m p o zio m ie.
i J a k w p ły n ie to n a s to p ę in flacji i sto ­
pę b ez ro b o cia ?
g W s k a ż p u n k t ró w n o w a g i d łu g o o k re ­
sow ej.
h J a k ie w a ru n k i m uszą, być spełnione,
ab y z o s ta ła o sią g n ię ta d łu g o o k re s o ­
w a ró w n o w a g a?
i Jaką. ro lę m o ż e o d e g ra ć w procesie
d o c h o d z e n ia d o tej ró w n o w a g i poli­
ty k a d o ch o d ow a?
5 9___
N iniejsze z a d a n ie p o k a z u je k o m p lik a ­
cje zw ią za n e z o p o d a tk o w a n ie m d o ­
ch o d ó w z k a p ita łu w w a ru n k ą c h in­
flacji. Z ałó żm y , że p o c z ą tk o w o nie m a
inflacji, s to p a p ro c e n to w a w y n o si 3% ,
a p o d a te k od d o c h o d ó w u zy sk an y ch
z odsetek. — 3 0 % . Jeżeli pożyczasz
kom ukolw iek, p ie n iąd z e, ta s p ra w a m o ­
że cię za in tereso w ać! P rz y p u ść m y , że
p o ży czasz k lien to w i 5000 £ n a k u p n o
sa m o c h o d u .
a O b licz w ielkość sw ych d o ch o d ó w
b r u tto z tej tra n sa k c ji w sk ali ro k u .
b lic zap ła cisz p o d a tk u ?
c O b lic z w ielkość i sto p ę zy sk u n etto
(p o o p o d a.t k o w a n i u ).
395 In f la c ja
Z ałó żm y te ra z, że ta sa m a tra n s a k c ja lip sa n a rys. 28.2 z p o ło ż e n ia P C d o
d o c h o d z i’ d o s k u tk u w sy tu acji, gdy P C /?
in flacja w ynosi 10% ro czn ie, ale p o n ie ­ a S p a d e k n a tu ra ln e j sto p y b ez ro b o cia .
w aż system b a n k o w y p rzy sto so w a ł się 1) P rz y sp ieszo n y w zro st plac.
już d o inflacji, w ięc n o m in a ln a ry n k o -
va s to p a p ro c e n to w a w ynosi 13% (tzn.
le a ln a s to p a p ro c e n to w a p rzed o p o d a t­ Rysunek 28.2. Inflacja i lie/.robocie
k o w an iem w ynosi n a d a l 3 % ).
(I O blicz w ielkość sw oich d o ch o d ó w
b ru tto o ra z k w o tę n ależn eg o p o ­
d a tk u .
e O blicz w ielk o ść i sto p ę zysku n e tto
(p o o p o d a tk o w a n iu ).
6__
K tó re z w y m ien io n y ch przy czy n in fla ­
cji m a ją c h a ra k te r p o p y to w y , a k tó re
pod ażo w y ?
a W z ro st w y d a tk ó w p a ń s tw a n a z a k u p
d ó b r i u słu g sfin an so w a n y p o p rze z
d o d ru k o w a n ie pieniędzy,
b W z ro st cen ro p y n afto w ej,
c W z ro st p o d a tk u od w arto ści d o d a ­
nej . c P rzew id y w an y w zro st sto p y b ez ro ­
d Z w iększenie za k resu ulg i zw o ln ień b o cia.
z p o d a tk u d o c h o d o w e g o , d P rz ew id y w an y w zro st sto p y inflacji,
e W z ro st plac n o m in a ln y c h , e W z ro st p o d aż y siły ro b o czej.
f S p a d e k k rań c o w e j sto p y o szczęd za­
n ia.
7__ W sk aż, k tó re z w y m ien io n y ch r o d z a ­
W ed łu g ilościow ej teo rii p ie n iąd za jó w k o sz tó w inflacji są rzeczyw iste,
zw iększenie p o d a ż y p ie n ią d z a w sto ­ a k tó re p o z o rn e , o ra z k tó r e z nich
su n k u d o p o p y tu sp o w o d u je: d o ty c z ą inflacji o czek iw a n ej, a k tó re
a Z m n iejszen ie szy b k o ści o b ieg u p ie­ n ieo czek iw an ej,
n iąd za. a D re n a ż p o d a tk o w y ,
b Z w ięk szen ie realn ej p ro d u k cji, b R e d y stry b u c ja d o c h o d ó w u d erz ają ca
c W z ro st cen (gdy g o s p o d a rk a w y k o ­ w o so b y o sta ły c h d o c h o d a c h ,
rzy stu je w p ełn i zd o ln o ści w y tw ó r­ c P o w sz ec h n a d ro ż y z n a ,
cze). d K o szty „ z e ló w e k ” i „ ja d ło s p is u ” ,
d Z w ięk szen ie n o m in a ln y c h d o c h o ­ e W z ro st n iep ew n o ści,
dów . f S p a d e k p ła c rea ln y ch w w y n ik u in ­
flacji u ru c h o m io n e j p rze z e k sp an sy w ­
8__ n ą p o lity k ę p ie n ięż n ą, z a sto s o w a n ą
K tó re z n a stę p u ją c y c h zd a rzeń m o g ą d la p o w strz y m a n ia s p a d k u p ro ­
sp o w o d o w ać p rzesu n ięcie krzyw ej P hil- d u k cji.
396 R o z d z ia ł 28 397 ln fla c jn

10 6. ________ D u ży d efic y t b u dżetow y 15. S to su ją c indeksację, m o ż ­

P o lity k a d o c h o d o w a je st k ry ty k o w a n a
z ró ż n y c h stro n . W yjaśnij, d laczego
w y m ien io n e niżej cechy polity k i d o ­
ch o d o w e j p ro w a d z o n e j w przeszłości
p rzez rzącl b ry ty jsk i bud ziły za strz e ż e ­
n ia. C zy p rz e k re śla to m o ż liw o ść w y­
k o rz y s ta n ia p o lity k i d o ch o d o w e j
w w alce z inflacją?
a B ra k w sp arcia p o p rze z in n e n a rz ę ­
d z ia polity k i go sp o d arczej.
I) W ielość celów .
c D o ra ź n y (o k reso w y ) c h a ra k te r p o s u ­
n ięć p o lity k i d o ch o d o w e j.
<1 B ra k elastyczności (zw łaszcza w o b ­
liczu zm ian za ch o d z ąc y ch w s tr u k ­
tu rz e z a tru d n ie n ia ),
e N iew łaściw y u k ła d b o dźców stw a ­
rz a n y c h przez tę polity k ę.
T ak/N ie
1. ________ P o zio m ccn w W ielkiej
B ry tan ii w 1950 r. nie był w yższy
niż w 1920 r.
2. ________ T rw a ła inflacja, zaw sze
d o ty c zy slcry pieniężnej.
3 . ________ Ilościow a, te o ria p ie n ią ­
d z a w swej n a jp ro stsze j w ersji o rz e ­
ka, żc stopa, inflacji jest. zaw sze
równa, sto p ie w zro stu n o m in aln ej
ilości p ie n iąd z a.
4 . ' ________ W ed łu g h ip o te zy F is h e ra
p rzy sp ieszo n y w zro st ilości p ie n ią ­
d za p ro w a d zi d o przyspieszenia in­
flacji o ra z w zro stu n o m in a ln y c h
stó p p ro ce n to w y ch .
5. ________ H ip e rin fla c ja , k tó r a m ia ­
ła. m iejsce w N iem czech w la tac h
d w u d zie sty c h , b yła ta k g a lo p u ją c a ,
żc rzą d m u sia ł za in sta lo w a ć sz y b ­
sze m a szy n y d ru k a rsk ie , aby n a d ą ­
żyć z d ru k o w a n ie m d o d a tk o w y c h
b a n k n o tó w .
p ro w a d z i n ie u c h ro n n ie d o inflacji
i zm u sza rząd d o d r u k o w a n ia d o ­
d a tk o w y c h ilości p ien ięd zy .
7. ________ S zy b k o ść o b ie g u p ienią­
d z a je s t to sz y b k o ść, z ja k ą p rze­
nosi się z r ą k d o r ą k istniejący
z a só b p ie n ią d z a d zięk i różnym
tra n sa k c jo m d o k o n y w a n y m w gos­
p o d arc e.
8 . ________ Z a ło ż e n ia śre d n io o k re so ­
wej p o lity k i g o sp o d a rc ze j rządu
b ry ty jsk ie g o dotyczą, w yłącznie
zm ien n y c h ry n k u p ien iężn eg o .
9 . ________ W W ielkiej B ry ta n ii sto ­
p a w z ro stu a g re g a tu pieniężnego
M 3 w y zn a cz a — z d w u le tn im wy­
p rzed zen iem — s to p ę inflacji.
10. ________ K rz y w a P h illip s a p o k a z u ­
je, że b ez ro b o cie m o ż n a zm niejszyć
ko sztem w yższej inflacji.
11 . ________ D łu g o o k re s o w a krzyw a
Phillipsa. p rzy jm u je p o sta ć linii
p ro stej p rze ch o d zą ce j p io n o w o
p rze z p u n k t o z n a c z a ją c y n a tu ra ln ą
s to p ę b e z ro b o c ia , k ró tk o o k re s o w a
krzywa. P h illip s a u k a z u je n a to ­
m ia s t przejściow ą, „ w y m ie n n o ść ”
z a c h o d z ą c ą m ię d zy in fla c ją a bez­
ro b o c ie m w p ro ce sie d o sto so w a ń
g o sp o d a rk i d o z m ia n y og ó ln eg o
p o z io m u p o p y tu .
12 . ________ „ K o s z ty ja d ło s p is u ” o d ­
zw ie rcie d lają fa k t, że im wyższe
je st te m p o inflacji, ty m częściej
trz e b a d ru k o w a ć n o w e c e n n ik i, je ­
żeli cen y re a ln e m ają. p o z o s ta ć bez
zm ian .
13. ________ In fla c ja n ie p o c ią g a za
so b ą ż a d n y c h k o sz tó w , je śli jest
w p ełn i p rze w id y w aln a.
14. ________ A b y u z y sk a ć trw a łe k o ­
rzyści z z a h a m o w a n ia in flacji, gos­
p o d a r k a m u si n a jp ie rw przejść
p rzez o k re s n isk ieg o p o z io m u p ro ­
d u k cji i z a tru d n ie n ia .
n a to le ro w a ć inflację n aw et przez
dłuższy czas.
Problemy do przemyślenia
1___
W św ietle p o zn a n ej w tym ro zd ziale
zależności m ięd zy in flacją a b e z ro b o ­
ciem, jaki p o w in ien być — tw oim z d a ­
niem — głów ny cci p o lity k i g o s p o d a r­
czej?
2__
P ro sta ilościow a te o ria pieniądza, z a ­
k ła d a sta łą .szybkość obiegu. Ja k ie
czynniki m o g ą p o w o d o w a ć zm ian y
szybkości o b ieg u p ien iąd za w k ró tk im
o raz w d łu g im okresie?
3___
O m ów k o szty inflacji. K tó re z ty ch
k osztów spraw iły, że rzą d y k rajó w z a ­
ch o d n ich uzn ały inflację za w ro g a p u b ­
licznego n u m e r jed en ?
4___
R y sunek 28.3 p o k a z u je zależn o ść rea l­
nego p o p y tu n a p ie n iąd z od p o zio m u
stopy p ro ce n to w ej. Z au w a żm y , że n o ­
m in a ln ą sto p ę procentow ą, tra k tu je m y
tutaj ja k o m ia rę a lte rn a ty w n e g o k osztu
trzy m an ia rezerw pien iężn y ch . N a ry­
su n k u 28.3 w y so k o ść realn ej sto p y p r o ­
centow ej m ierzy o d cin ek O A . N ie z a ­
p o m in ajm y , że realn a s to p a p ro c e n ­
to w a jest. równa, sto p ie n o m in a ln e j p o ­
m niejszonej o te m p o inflacji. Z ałó żm y ,
żc p o c z ą tk o w o nie m a inflacji.
R ysim i* 2 8 .3 . P od atek inflacyjny
a W sk aż w ielk o ść rea ln eg o p o p y tu na
pieniądz.
Z ałó żm y te ra z, że rząd dla p o k ry cia
deficy tu b u d że to w eg o d ru k u je d o d a t­
kow e p ien iąd ze, w sk u te k czego p o ja ­
wia. się inflacja m ie rzo n a od cin k iem
AB.
b W sk aż p o zio m n o m in a ln e j sto p y
p ro ce n to w ej,
c lic w ynosi realn y popy! na pie­
niądz?
d K tó re pole w y raża realn y d o c h ó d '
b u d że tu p a ń stw a z p o d a tk u in flacy j­
nego?
e K tó re pole w y ra ża k o sz ty sp o łeczn e
w y n ik ające z n ad m iern ej em isji pie­
n iąd za?
i C o się staje z p o d a tk ie m in flacyjnym
w m ia rę w zro stu d eficy tu b u d ż e to w e ­
go i p o ja w ien ia się h ip erin flacji?
398 R o zd ział 28 399 I n łla c ja

w zro stu cen za p o m o c ą d o d a tk o w e j R ysunek A 2 8 .1 . Inflacja i b ezrob ocie

em isji p ien iąd za, w W ielkiej B rytanii
h W p u n k cie d łu g o o k reso w e j ró w n o ­
w agi re a ln a w ielkość p ro d u k cji
u k sz ta łtu je się n a p o zio m ie p ro d u k cji
p o te n cja ln e j, a ceny b ę d ą niższe niż
w p rz y p a d k u f. X1900
..1970
X 1974 x Xt077

XI901
10%.
XI902
W y c h o d zą c z ró w n a n ia M V = P Y ,
Odpowiedzi i komentarze m a m y w ro k u 1: P = M V / Y = 1004 X 19Q5
^1909
= 8 0 0 0 :4 0 0 0 = 2; w ro k u 2: 1906 X

Pojęcia i określenia k ła d n ie o tyle, o ile w zró sł na. p o c z ą t­ P = 2,16. T a k w ięc s to p a inflacji

ku z a só b p ie n iąd z a; r e a ln a w ielkość w y n io sła o k o ło 8 % . 0 9 12
Dozrobocie (%)
6 (i) iI (q) 16 (r) p ro d u k c ji nie zm ien i się, a sto p a R e a ln a s to p a p ro c e n to w a je st
i (p)
2 (h) 7 (m ) 12 (c) 17 (k.) p ro c e n to w a sto p n io w o p o w ró c i do w p rzy b liżen iu ró w n a różnicy m ię­
13 (1) 18 (n) w yjściow ego p o z io m u , dzy n o m in a ln ą s to p ą p ro c e n to w ą łecznego u m o ż liw iła w la ta c h 1 9 7 7 -
3 (0 8 (b)
14 (s) 19 (t) d K o rz y s ta ją c z m e to d y an a liz y p rze d ­ a s to p ą inflacji; w ty m p rz y p a d k u - 1 9 7 8 o g ran ic ze n ie inflacji bez w y­
4 (a) 9 (o)
15 (c) 20 (g) sta w io n ej w ro z d z ia le 26 m o żem y 9 % - 8% = 1% . raź n eg o w z ro stu b e z r o b o c ia 2,
5 (j) 10 (d)
stw ierd zić, że w zro st k o sz tó w p rze­ Z a k ła d a ją c istnienie ró w n o w a g i n a c W la ta c h 1 9 7 4 -1 9 7 5 rząd b ry ty jsk i
niesie się n a ceny, co zm n iejszy real­ ry n k u p ie n iąd z a, z ró w n a n ia p ró b o w a ł „ a b s o r b o w a ć ” inflację p o ­
n ą p o d a ż p ie n ią d z a , p o w o d u jąc M V = P Y m a m y : M / P = Y /V . p rzez o d p o w ie d n ie zw ięk szen ie ilości
Z a d a n ia w zro st sto p y p ro ce n to w ej o ra z sp a­ R o k 1: 4 0 0 0 : 4 = 1000 p ie n iąd z a. W re z u lta c ie nie d o szło d o
d ek g lo b a ln eg o p o p y tu . W sk u tek R o k 2: 4 0 6 5 :4 = 1016,25. w zro stu b e z ro b o c ia , n a s tą p iło n a to ­
1___ n iew y starczającej elasty czn o ści płac m ia st g w ałto w n e p rzy sp ieszen ie in ­
a W a rto ść n o m in a ln a d o c h o d u n a r o ­ w zro śn ie p o zio m b e z ro b o c ia , flacji. W ła ta c h 1 9 8 0 -1 9 8 4 rząd nie
d o w eg o w zrośnie o 10% , czyli o tyle e Z a n ie p o k o jo n y w zro ste m b ez ro b o cia a Z o b . ry su n ek A 28.1. rea g o w a ł n a p resję in fla c y jn ą zw ięk ­
sarno, ile n o m in a ln a p o d a ż p ie n ią­ rząd m o ż e z d e cy d o w a ć się n a zw ięk­ 1» N ie w idać w yraźn ej stałej relacji m ię ­ szeniem em isji p ie n iąd z a, w efekcie
d za. W y n ik a to z za ło ż en ia ilo ścio ­ szenie n o m in a ln e j p o d a ż y p ien iąd za, dzy in flacją a b ezro b o ciem . P o c z y n a ­ in flacja u legła z a h a m o w a n iu , ale
wej teorii p ie n iąd z a, że szy b k o ść i Jeśli za k łó c en ie po stro n ie p o d aży ją c od 1980 r. p u n k ty u k ła d a ją się w zro sło b ez ro b o cie. O tw a rte p o z o ­
o biegu pieniądza, je st staia. d o p ro w a d z i d o o b n iż e n ia d łu g o o k re ­ z g ru b sza w sp o só b p rzy p o m in ają cy
b W k ró tk im o k resie p ro d u ce n ci re ­ sow ego p o z io m u p o te n cja ln e j p ro ­ o b ra z m o d e lo w y (zależn o ść u jem n a),
d u k cji, to g o s p o d a rk a o sta te c z n ie z a ­ ale nie je st to ta k a k rzy w a, ja k ą 2 N a w y k re s m o ż n a s p o jrz e ć tro c h ę in a c ze j:
a g u ją na. w zro st p o p y tu zw iększając
w la ta c h 1 9 7 2 - 1 9 7 5 o ra z 1 9 7 6 - 1 9 8 0 w y s tę p o ­
p ro d u k c ję . M o ż e dojść ró w n ież d o trz y m a się n a ty m o b n iż o n y m p o zio ­ su g ero w ał P hillip s. L a ta .1974 i 1975 w a ły d u ż e z m ia n y s to p y in fla c ji, k tó ry m n ie
w z ro stu cen, ale głów nym efektem m ie p ro d u k c ji, co o zn a cz ało b y nie p a su ją d o ża d n eg o w zo rca. Z k o ­ to w a rz y sz y ły z m ia n y s to p y b e z r o b o c ia . W la ta c h
jest w zro st p ro d u k c ji (p o r. p o d ro z ­ w zro st b e z ro b o c ia . W ysiłki rzą d u lei w la tac h 1 9 7 6 -1 9 7 9 p o zio m bez­ 1981 - 1983 u ja w n iła się n a k r ó tk o u je m n a z a le ż ­
zm ierzające d o p o d trz y m a n ia p ro d u k ­ ro b o c ia nie zm ien iał się zb y tn io , n a ­ n o ś ć m ię d z y inflacji) a b e z r o b o c ie m s u g e ro w a n a
dział 26.7 p o d ręc zn ik a ). N o m in a ln a
stęp o w ały n a to m ia s t d u że w a h a n ia p rz e z P h iliip sa , a le w n a s tę p n y c h trz e c h la ta c h , tj.
stopa, p ro c e n to w a z o sta n ie o b n iż o ­ cji i z a tru d n ie n ia p o p rz e z d r u k o w a ­
1 9 8 4 - 1986, z a le ż n o ś ć ta p o n o w n ie z a n ik a . M o ż ­
n a, ab y zachęcić ludzi d o u trz y m y ­ nie d o d a tk o w y c h p ien ięd zy byłyby sto p y inflacji. M o ż n a d o m n iem y w ać, na z a te m s tw ie rd z ić w a h a n ia s to p y in flacji o ra z
w an ia w iększych realn y ch za so b ó w b ezsk u teczn e, g dyż ich efek tem byłby że przy innym u k ie ru n k o w a n iu p o li­ p rz e su w a n ie się c o k ilk a la t s tó p b e z r o b o c ia n a
pieniężnych, je d y n ie w zro st cen , a p r o d u k c ja zm ie­ tyki g o sp o d arczej w y stą p iła b y k r ó t­ c o ra z w y ższy p o z io m b e z w y ra ź n e j zależ n o ści
rz a ła b y n a d a l d o p u n k tu o d p o w ia d a ­ k o o k re so w a „ w y m ie n n o ść ” inflacji m ię d z y n a tę ż e n ie m in fla c ji i b e z r o b o c ia . C h o c ia ż
c W m ia rę d o sto s o w y w a n ia się g o sp o ­ o g ó ln y ro z k ła d p u n k tó w p o z w a la d o p a tr z y ć się
d a rk i, re a ln a p ro d u k c ja obniży się d o jącego d łu g o o k re so w e j ró w n o w ad ze, i b ez ro b o cia , lecz p ew ne p o su n ięcia lin io w e j z a le ż n o ś c i u je m n e j, u w z g lę d n ie n ie s e k ­
w yjściow ego p o z io m u ró w n o w a g i, g R ząd p o w in ien zg o d zić się n a k r ó t­ za k łó cały tę zależn o ść. N a p rzy k ład , w encji c z a s o w e j o b s e r w o w a n y c h z m ia n raczej
a ceny w zro sn ą. W do celo w y m sta n ie k o o k re so w y w z ro st b e z ro b o c ia , rezy­ p o lity k a d o c h o d o w a rz ą d u re a liz o ­ w y k lu c z a is tn ie n ie ta k ie j z a le ż n o ś c i (przy p.
ró w n o w a g i poziom cen w zrośnie d o ­ g n u ją c z p ró b „ a b s o r b o w a n ia ” w an a w ra m a c h tzw . u k ła d u sp o - Z.M .).
400 R o z d z ia ł 28
sta je p y ta n ie , czy d o sto so w y w a n ie się
o cz ek iw a ń p rze su w a k rzy w ą P h illip ­
sa k u niższym k o m b in a c jo m inflacji
i b e z ro b o cia .
4 ___
a S R P C n jest: k rzy w ą P hillipsa d la
p rz y p a d k u zerow ej oczekiw anej in­
flacji, a więc n a tu ra ln a s to p a bez­
r o b o c ia je st w y z n a cz o n a przez
p u n k t, w k tó ry m S R P C n p rze cin a oś
p o z io m ą , czyli w ynosi O C.
1) N a tu r a ln a s to p a b e z ro b o c ia w ynosi
O C , a s to p a inflacji, k tó r a będzie
s ta b iln a przy tym p o zio m ie b e z ro b o ­
cia, w p rz y p a d k u krzyw ej S R P C l
w ynosi O A .
c P o c z ą tk o w o b ez ro b o cie o b n iży się
d o O B , a in fla cja w zro śn ie d o O A .
(1 P o zycję tę tr u d n o będzie u trzy m ać.
G d y p ra c o w n ic y z o rie n tu ją się, że
cen y nie są stałe, lecz ro s n ą w te m ­
pie O A , to d o k o n a ją rew izji sw ych
o cz ek iw ań , co przesu n ie krzy w ą
SRPC.
e Z o d p o w ied z i b w y n ik a, że g o sp o ­
d a r k a z m ierza d o sta n u , w k tó ry m
b e z ro b o c ie w yniesie O C , a in flacja
OA.
f K o n c e n tru ją c się w yłącznie n a zw al­
czan iu inflacji, rząd m o ż e d o p r o w a ­
dzić g o sp o d a rk ę w k ró tk im o kresie
d o p u n k tu D.
g W m ia rę d o sto so w y w a n ia się o cz ek i­
w ań k ró tk o o k re s o w a k rzy w a P h illip ­
sa p rze su w a się w d ó ł, a b ez ro b o cie
o b n iż a się d o sw ego n a tu ra ln e g o p o ­
zio m u O C przy zerow ej inflacji.
h W a ru n k ie m o siąg n ięcia ró w n o w ag i
je st d o sto s o w a n ie oczek iw ań , nim
rząd w yco fa się z p ro w a d z o n e j p o li­
ty k i p o d p resją w ysokiego b e z ro ­
b o cia.
i W łaściw a p o lity k a d o c h o d o w a m o że
p rzy sp ieszy ć p roces d o sto s o w a ń p o ­
p rzez sw ój w pływ n a k sz ta łto w a n ie
oczek iw ań . D zięk i te m u w zro st bez­
r o b o c ia m o ż e o k a z a ć się m n iejszy lub
m o ż e trw a ć k ró cej.
5 ___
T o z a d a n ie je s t b a rd z o p o d o b n e do
p rz y k ła d u p rz e d sta w io n e g o w p o d ro z ­
dziale 28.5 p o d rę c z n ik a ,
a D o c h ó d b r u tto w yniesie 3 % od
5000 £ = 150 £.
b P o d a te k d o c h o d o w y w yniesie 30%
od 150£ = 45£.
c D o c h ó d n e tto w yniesie w ięc 105 £,
a s to p a zy sk u (1 0 5 :5 0 0 0 ) x
x 100% = 2 ,1 % . P rz y b ra k u inflacji
re a ln a s to p a zy sk u p o k ry w a się ze
s to p ą n o m in a ln ą .
(I D o c h ó d b ru tto w yniesie te ra z 13%
od 5000 £ = 650 £. P o d a te k d o c h o ­
d o w y w yniesie 3 0 % od 650 £ =
= 195 £.
e D o c h ó d n e tto w yniesie w ięc 455 £.
N o m in a ln a s to p a zy sk u w yniesie
(455 : 5000) • 100% = 9 ,1 % , a rea ln a
s to p a zysku 9 ,1 % — 10% = —0 ,9 % .
6__
C z y n n ik i a, d i f d o ty c z ą stro n y p o p y ­
tow ej, a cz y n n ik i b, c i e — stro n y
p o d aż o w ej. C z y n n ik d tr u d n o je d n o ­
zn aczn ie za k w alifik o w a ć, g d y ż z jednej
s tro n y m o ż e o n w y w o łać zw iększenie
w y d a tk ó w (p o p y t), a z d ru g iej — p o ­
w o d u ją c w zro st p łacy n e tto — m oże
złag o d zić przy szłe ż ą d a n ia p ła co w e (co
w p ły n ęło b y k o rz y stn ie n a k o sz ty p ro ­
d u k cji, czyli n a s tro n ę p o d a ż o w ą ). N ie ­
k tó rz y ek o n o m iśc i są z d a n ia , że czy n ­
nik e nie m o ż e b yć p ie rw o tn ą p rzy czy ­
n ą inflacji, p o n ie w a ż zw iązk i z a w o d o ­
we w sw ych ż ą d a n ia c h p ła co w y ch re­
a g u ją je d y n ie n a z a istn ia łe ju ż zjaw iska
inflacy jn e (w z ro st k o sz tó w u trz y m a ­
n ia ), nie w y su w ają n a to m ia s t a u to n o ­
m icznych roszczeń.
401 Inflacja-
7__
c i d.
8__
d.
9__
a .Test to rzeczyw isty k o sz t inflacji, lecz
jeżeli in flacja d aje się przew idzieć,
k o szt ten m o ż n a sk o m p e n so w a ć o d ­
p o w ied n ią k o r e k tą p ro g ó w p o d a tk o ­
w ych.
b J e st to ró w n ież k o szt rzeczyw isty,
k tó re g o ro z m ia ry m o ż n a o g ran ic zy ć
p o p rze z in d ek sację lub przez k sz ta ł­
to w an ie o czek iw ań in flacyjnych.
e J e st to k o sz t p o zo rn y , gdyż nie
uw zg lęd n ia w zro stu d o c h o d ó w pie­
niężnych.
d Są. to k o sz ty rzeczyw iste w y stęp u jące
bez w zględu n a to , czy inflacja, była
o cz ek iw an a, czy nie.
e J e st to rzeczyw isty i b ard z o w ażny
k o sz t inflacji. W łaśn ie z p o w o d u
ujem n eg o w pływ u n a p rzew id y w al­
n o ść sy tu acji g o sp o d a rc ze j o ra z n a
og ó ln y k lim at społeczny inflacja, z o ­
sta ła uznana, za „w roga, p u b liczn eg o
n u m e r je d e n ” .
f N ie jest. to k o sz t inflacji, lecz n ie u n ik ­
n io n a re a k c ja na. niekorzystną, z m ia ­
n ę w a ru n k ó w p o d ażo w y ch .
10
¡i P o lity k a d o c h o d o w a m o ż e p o w strz y ­
m a ć inflację ty lk o n a k ró tk i czas,
jeżeli nie to w a rz y sz ą jej s k o o rd y n o ­
w ane d z ia ła n ia n a in n y ch o d cin k ac h
p o lity k i g o sp o d a rc ze j. W przeszłości
re stry k c y jn a p o lity k a d o ch o d o w a
by ta sto s o w a n a przy jed n o czesn ej
ek sp an sji p ien iężn ej, nie mogła, więc
być sk u te cz n a. M o że o n a jed n ak
o d eg ra ć p ew n ą ro lę, jeżeli sto so w a n a
je st w p o łą cz en iu z innym i śro d k am i
polityki an t y in fi acyj n e j.
b Je d n y m z g łó w n y ch p ro b le m ó w p o li­
tyki g o sp o d a rc ze j jest fa k t, żc ek ipy
rz ą d o w e s ta ra ją się o sią g n ą ć za d u żo
celów n a ra z za p o m o c ą p o szczeg ó l­
nych ro d z a jó w i ś ro d k ó w tej p o li­
tyki. D o ty cz y to ró w n ież polityki
d o ch o d o w e j,
c Z d a n ie m P. L ay ard a. p o trz e b n a jest
sta ła p o lity k a an tyinflacyjna.. Inni
a u to rz y u w aż ają , że sk u te c z n e m o g ą
być ró w n ież d o ra ź n e p o su n ię c ia a n ­
ty in flacy jn e, jeżeli są o n e zg o d n e
z innym i ro d z a ja m i p o lity k i g o sp o ­
darczej.
<1 Zbyt, rygorystyczna, i nieseiektyw na.
polityka, d o c h o d o w a m o ż e p rz e sz k a ­
d za ć w u rze czy w istn ie n iu p o ż ą d a ­
n y ch zm ian relacji cen.
e W d y sk u sjach n a d p o lity k ą a n ty ­
in fla cy jn ą w y su w an y bywa. p o stu la t,
ab y p o lity k a g o sp o d arcza, s tw a rz a ła
w łaściw e b o d źce d la o b y d w u stro n
u czestn iczący ch w negocjacjach, p la­
cow ych.
T a k /N ic
!. T a k (zob. w p ro w a d z e n ie d o ro z ­
d z ia łu 28 p o d rę c z n ik a ).
2. T a k w tym sensie, że ciągłej
inflacji zaw sze to w arz y szy zw ięk ­
szan ie ilości p ie n ią d z a w tem pie
w y p rz ed z ają cy m w z ro st realnej
p ro d u k c ji. K ie ru n e k zw ią zk u p rz y ­
cz y n o w o -sk u tk o w e g o nie zaw sze
n a to m ia s t jest. ja sn y (zo b . p o d ro z ­
d ział 28.1 podręczniki.;).
3. N ie. J e s t to słu szn e ty lk o w tedy,
kied y w ielkość re a ln e g o popytu, n a
p ie n iąd z je st sta ła .
4. T a k (zo b . p o d ro z d z ia ł 28.2 p o d ­
ręczn ik a).
5. T a k .
6. N ie. D ru k o w a n ie p ie n ią d z a g o tó w ­
k o w eg o nie je s t je d y n ą m etod;! fi-
41»2 R o zd ział 28
łu in so w a m a d eficy tu b u d że to w eg o
(zob. p o d ro z d z ia ł 28.3 p o d ręc z­
n ik a ),
7. T a k (zob. p o d ro z d z ia ł 28.) p o d ­
ręczn ik a).
8. N ie. Ś re d n io o k re so w a stra te g ia fi­ ek o n o m ii n o rm a ty w n e j, gdzie m ożliw e
n a n so w a rz ą d u b ry ty jsk ieg o o k re ś­ są ró ż n e p o g lą d y . Z a ró w n o b ezro b o cie,
la ró w n ież cele fiskalne, np. p u ła p y
cl e ficytu b ud ż e to w c g o .
9. Nie. W la ta c h siedem dziesiątych
p rzez pew ien czas w yd aw ało się, że
istnieje ta k a zależność';, aie z u p ły ­
wem czasu o k a z a ła się o n a m niej
oczyw ista.
10. N i e 3. Z d o św ia d cz eń o sta tn ic h lal: in n i k o m e n ta to rz y tw ie rd z ą n a to m ia st,
w y n ik a, że krzyw ej P h iliip sa nic
m o ż n a sto so w a ć ja k o p o d sta w y d o
k sz ta łto w a n ia polity k i g o s p o d a r­ d ziesiąty c h , je st z b y t w y so k ą c e n ą pła-
czej (zob. p o d ro z d z ia ł 28.4 p o d ­
ręczn ik a). M o ż e to w iązać się
z d ziała n ie m p ra w a G o o d h a r ta ,
o k tó ry m w sp o m n ia n o w ro z d z ia ­ 2__
le 24 p o d ręc zn ik a .
11. T a k .
12. T a k (zob. p o d ro z d z ia ł 28.5 p o d ­
ręcznika).
13. N ie. „ K o sz ty zeló w ek ” i „ ja d ło ­
sp is u ” to w arz y szą k ażdej inflacji,
ta k ż e sp o d ziew an ej; p o z o sta łe ele­
m e n ty k o sz tó w m ogą. ró w n ież w y­
stą p ić , jeśli in sty tu cje życia gos­
p o d a rc z e g o nie d o sto s u ją się w peł­
ni d o inflacji.
14. T a k (zob. p o d ro z d z ia ł 28.6 p o d ­
ręcznika).
15. N ie. T o le ra n c y jn a p o sta w a w obec
inflacji m o ż e d o p ro w a d z ić w d łu ż ­
szym o kresie d o zn aczn eg o jej
przy sp ieszen ia, z w szelkim i u jem ­
nym i sk u tk a m i.
' K rz y w a P h iliip sa p o k a z u je ty lk o , że n iższy m
,-ioziom om b e z r o b o c ia to w a rz y sz y w y ższa in fla ­
cja. N ie o z n a c z a io , że w ła śc iw ą m e to d ą z m n ie j­
sze n ia b e z r o b o c ia je s t p rz y sp ie sz e n ie in flacji
(p rzy p . Z . M . ).
403 In fla c ja
P ro b lem y do p rzem yślenia kości ob ieg u . S zy b k o ść o b ieg u p ie n ią­ n ik u . Je st to z a te m p o le A B E D n a
dza m o ż e w ięc być w sk aźn ik iem zm ie­ naszy m ry su n k u ,
1___ n iający ch się w a ru n k ó w n a ry n k u p ie­ e P rzejście z p u n k tu G d o E w iąże się
N a p y ta n ie to nie m a je d n o zn a cz n ej niężnym w k ró tk im o k resie. S zy b k o ść ze s tr a tą sp o łe cz n ą, k tó r ą w y raża
o d p o w ied z i. N ale ży o n o d o zak resu obiegu p ie n ią d z a je s t o m a w ia n a w p o d ­ tr ó jk ą t D E G . W y n ik a to z fa k tu , że
ręczn ik u w ram ce 28.1. n a s k u te k p rzy sp ieszo n ej inflacji je d ­
n o stk i g o sp o d a ru ją c e tr a c ą część k o ­
ja k i in flacja to zjaw isk a n ie p o ż ą d a n e . rzyści z w ią za n y ch z u trzy m y w a n iem
W za sa d zie tr u d n o ro z strz y g n ą ć , co jest 3__ rea ln y ch rezerw p ien iężn y ch (tak ich
gorsze. K o la rz ą d o w e m ó w ią obecnie, Z o b . p o d ro z d z ia ł 28.5 p o d ręc zn ik a . ja k ła tw o ść p ła c e n ia g o tó w k ą itp.).
że sp ra w ą n ajw a ż n ie jsz ą je st o p a n o w a ­ f G d y g o s p o d a rk a w ch o d zi w h ip e rin -
nie inflacji, gdyż je s t to p o d sta w o w y 4__ fiację, lu d zie trz y m a ją — w ujęciu
w arunek, ro z w ią z y w a n ia p ro b le m u bez­ a OF. rea ln y m — c o ra z m n ie jsz ą ilość pie­
r o b o c ia p o p rze z w z ro st g o sp o d a rc zy , b R e a ln a s to p a p ro c e n to w a ( O A ) plus n ięd zy , a w zw iązk u z tym su m a
s to p a inflacji (A B ), tzn . o d cin ek OB. p o d a tk u in flacy jn eg o zm n iejsza się.
że w zro st b e z ro b o c ia , ja k i n a stą p ił c OC. N ie p o w strz y m u je to je d n a k rz ą d ó w
w la ta c h o sie m d z iesiąty c h i dziew ięć­ d R e aln y d o c h ó d z p o d a tk u in flacy j­ n ie k tó ry c h p a ń stw (n p . w A m ery ce
nego je st ró w n y ilo czy n o w i rea ln eg o Ł ac iń sk ie j) p rzed p ró b a m i fin a n s o ­
c o n ą z a zm n iejszen ie in fla cji. D e b a ta p o p y tu n a p ie n iąd z i sto p y inflacji. w a n ia d eficy tu b u d ż e to w e g o w ten
trw a. W y ja śn ia to ra m k a 28.2 w p o d rę c z ­ w łaśn ie sp o só b .
W dłu g im o k resie sz y b k o ść o b ie g u pie­
n ią d z a je st o k re ślo n a p rze z czynniki
k sz tałtu jąc e sp ra w n e p ro w a d z e n ie
tra n sa k c ji i zależy od re a ln e g o p o p y tu
n a p ie n iąd z. (C o się dzieje z szy b k o ścią
o bieg u w p rz y p a d k u h ip erin flacji?)
W k ró tk im o k resie sz y b k o ść o biegu
o d zw ie rcie d la czasem b ra k ró w n o w a g i
n a ry n k u p ie n iąd z a. N a p rz y k ła d ,
w połow ie lat siedem d ziesiąty ch w W iel­
kiej B ry ta n ii sz y b k o ść o b ie g u g w ałto w ­
nie z m a la ła w o k resie, k ied y w ładze
pro w a d ziły p o lity k ę „ ła tw e g o ” p ie n ią­
d z a i gdy istn ia ła p ra w d o p o d o b n ie
n a d w y ż k a p o d aż y p ie n ią d z a . P o te m ,
p o d k o n ie c la t sie d em d zie sią ty ch , n a ­
stąpi! o k res niezw y k le w y so k iej szy b ­
kości o b ieg u . Był to czas, k ied y p o zio m
p ro d u k c ji społecznej w z ra sta ł, ale rząd
zaczął p ro w a d z ić re stry k c y jn ą p o lity k ę
pieniężn ą. P o r o k u 1979, gdy s to p a
inflacji zacz ęła o b n iż a ć się w tem p ie
szybszym niż s to p a w zro stu ilości pie­
n ią d za , n a stą p ił p o n o w n y sp a d e k szy b ­

Rozdział 2 9
Makroekonomia gospodarki otwartej
W tym ro zd z iale o m a w iam y w pływ
p o w iąz ań z z a g ra n ic ą n a g o sp o d a rk ę
k ra jo w ą . P o w ią z a n ia te są b a rd z o is to t­
ne d la ta k ic h k ra jó w , ja k W ielk a B ry ta ­
n ia , J a p o n ia i N iem cy, w k tó ry c h e k s­
p o rt i im p o rt o d g ry w a ją szczególnie
w ażn ą rolę. O p ró c z w ielkości stru m ie n i
e k s p o rtu i im p o rtu du ży w pływ n a
g o sp o d a rk ę w yw iera ta k ż e k u rs w a lu ­
tow y i sp o só b je g o u sta la n ia .
Kurs walutowy (w ym ienny) to cena,
po k tó re j d o k o n u je się w ym iany jed n ej
w alu ty n a d ru g ą ; jej po zio m ró w n o ­
w agi u sta la się n a rynku walutowym
w w y niku w zajem n eg o o d d z ia ły w a n ia
p o p y tu i p o d aż y . D la w iększej jasności
o g ra n ic z a m y się d o opisu sytuacji,
w k tó rej w y stę p u ją ty lk o d w a k raje
i ro z p a tru je m y k u rs w ym ienny fu n ta
sz terlin g a w y ra żo n y w d o la ra c h a m e ry ­
k a ń sk ic h ($/£). C z asa m i użytecznym
p u n k te m o d n ie sie n ia je st śred n i, czyli
efektywny kurs walutowy —- w tym
p rz y p a d k u k u rs w alu ty brytyjskiej je st
w y ra żo n y w skaźnikiem jej w artości
m ię d z y n a ro d o w e j, tj. rela cją w ym ien n ą
d o koszyka, w a lu t głów nych p a rtn e ró w
h an d lo w y c h W ielkiej B rytanii. W n a ­
szym p ro sty m m o d e lu sk ła d ający m się
z. d w ó ch k ra jó w źró d łe m p o p y tu na
fu n ty są z a k u p y b ry ty jsk ich to w a ró w ,
u sług i ak ty w ó w p rzez m ieszk ań có w
U S A , n a to m ia s t p o d aż y fu n tó w — z a ­
k u p y to w a ró w , u słu g i ak ty w ó w a m e ­
ry k a ń sk ic h p rzez m ie sz k a ń c ó w W iel­
kiej B ry tan ii.
S ystem k u rsu w alu to w e g o to m e c h a ­
nizm u s ta la n ia k u rs u , o k re śla n y przez
rzą d y p o sz cz eg ó ln y c h k ra jó w . W sys­
tem ie kursu sta łe g o rz ą d zo b o w ią zu je
się d o z a p e w n ie n ia w ym ienialności w a­
lu ty k rajo w e j po sta ły m k u rsie. W tym
celu b a n k c e n tra ln y g ro m a d z i rezerw y
dew izow e, k tó r e u m o ż liw ia ją u trzy m y ­
w an ie k u rs u w łasnej w alu ty n a u sta lo ­
nym pozio m ie. K u rs w y m ie n n y nie
za p ew n ia ją cy ró w n o w a g i n a ry n k u w a­
lu to w y m nic m o ż e być d łu g o u trz y m a ­
ny. N a p rz y k ła d , jeżeli k u rs w aluty
k rajow ej je st zaw y żo n y , to w y czerp y ­
w an ie się rezerw d ew izo w y ch d o p r o w a ­
dzi w k o ń c u d o k o n ie cz n o ści jej dew a­
luacji 1.
W system ie k u rsu płynnego k u rs wy­
m ien n y k sz ta łtu je się s w o b o d n ie i o sią­
ga p o zio m ró w n o w a g i bez k o n ie c z n o ­
ści in terw en cji p a ń s tw a . O g ra n ic z o n a
(n iep e łn a) p ły n n o ść (dirty flo a tin g ) to
ta k i system , w k tó ry m p a ń s tw o in te r­
w eniuje n a ry n k u w alu to w y m w k r ó t­
1 Z b y t w y so k i k u rs w a lu ty k ra jo w e j o z n a c z a , że
w a lu ty z a g r a n ic z n e są re la ty w n ie ta n ie . Z w ię k sz a
to p o p y t n a w a lu ty z a g r a n ic z n e n a ry n k u k r a jo ­
w y m . W o b r o n ie z a w y ż o n e g o k u rs u w a lu ty k r a ­
jo w e j b a n k c e n tr a ln y b ę d z ie z m u s z o n y s p rz e d a ­
w a ć w a lu ty o b c e z re z e rw d e w iz o w y c h p a ń s tw a
(p r zy p . Z . M . ) .
405 M a k ro e k o n o m ia g o sp o d ark i otw artej
kim o k resie, a b y za p o b ie c zb y t dużym
w ah a n io m k u rs u , w dłu ższy m o k resie
n a to m ia st k u rs m o że się k sz ta łto w a ć
sw o b o d n ie. P ro b le m te n szerzej o m a ­
w iam y w ro zd z iale 34.
Bilans płatniczy to u sy ste m a ty z o w a ­
ne zestaw ien ie tra n sa k c ji z za g ran ic ą
zaw ieran y ch w d an e j g o sp o d a rc e. R a ­
ch u n e k o b ro tó w bieżących o b ejm u je
tran sa k cje w za k resie d ó b r i usług.
S k ład a się o n z p rzep ły w ó w „w id z ia l­
n y ch ” (o b ro ty to w a ro w e ) i „n iew id z ial­
n y c h ” (o b ro ty u słu g am i), tw o rzący ch
łącznie bilans handlowy, o raz stru m ien i
p łatn o ści tra n sfe ro w y c h i d o c h o d ó w
m a jątk o w y c h (z w łasności). O p ró c z
tran sa k cji bieżących b ilan s p łatn iczy
ob ejm u je ró w n ież tra n sa k c je k a p ita ło ­
we, n a k tó re s k ła d a ją się sp rze d aż
i z a k u p ak ty w ó w o ra z zm ian y p o zio m u
o ficjalnych rezerw d ew izow ych p a ń ­
stw a. W w a ru n k a c h p ły n n e g o k u rsu
w alu to w eg o suma. tra n sa k c ji bieżących
i k a p ita ło w y c h (w raz z sald em o p u sz ­
czeń i błędów ) je st zaw sze rów na, zeru,
n a to m ia s t w system ie k u rsu stałeg o
saldo b ilan su p łatn iczeg o nie m u si być
ró w n e z e r u 2.
S p a d e k m ię d zy n a ro d o w e j w arto ści
(k u rsu ) funta, szterlinga. p o w o d u je p o ­
tan ien ie to w a ró w b ry ty jsk ich w w alucie
obcej i p o d ro ż e n ie to w a ró w za g ran ic z­
n ych w fu n ta c h . Czy oznacza, to zw ięk ­
szenie k o n k u re n c y jn o śc i m ię d z y n a ro ­
dow ej to w a ró w b ry ty jsk ich ? N ie k o ­
niecznie, gdyż zależy to ta k że od relacji
te m p a inflacji w k ra ju i za g ran icą. J a k
zaw sze, m u sim y p rzy ty m ro z ró ż n ia ć
* M a m y w ó w cz a s d o c z y n ie n ia z n a d w y ż k ą lu b
d e fic y te m b ila n s u p ła tn ic z e g o . A b y u trz y m a ć
sta ły k u rs w a lu to w y , rz ą d m u si p o d e jm o w a ć
d z ia ła n ia in te rw e n c y jn e , p o d w y ż s z a ją c s ta n o fi­
c ja ln y c h re z e rw w a lu to w y c h lu b g o o b n iż a ją c .
W b ila n s ie p ła tn ic z y m o p e ra c je te są w y k a z y w a ­
ne ja k o „ tra n s a k c je w y ró w n a w c z e ” a lb o „ z m ia ­
n a re z e r w ” . P o u w z g lę d n ie n iu ły c h o p e ra c ji s a ld o
b ila n s u p ła tn ic z e g o ró w n a się zeru (przy p. Z J •/).
zm ien n e n o m in a ln e i realn e. K o n k u ­
ren cy jn o ść m ię d zy n a ro d o w ą , m ie rzy się
za pom ocą, realn eg o kursu walutowego.
W d łu ższy m o k resie ścieżk a p ary te tu
siły nabyw czej (PSM ) w y zn acza ścieżkę
n o m in a ln e g o k u rsu w alu ty , k tó ry p o ­
zw oliłby u trz y m a ć k u rs rea ln y n a s ta ­
łym p o zio m ie.
P o p y t na. e k s p o rt d a n e g o k raju za le­
ży od poziom u, d o c h o d ó w za. g ra n ic ą
i od rea ln eg o k u rsu w alu to w e g o ; p o p y t
na im p o rt je st z kolei p o c h o d n ą p o z io ­
m u k rajo w e g o d o c h o d u i rea ln eg o k u r ­
su w alu to w e g o . C z y n n ik i te o k re śla ją
stan r a c h u n k u o b ro tó w bieżących w b i­
lansie p ła tn ic zy m k ra ju : m o g ą one
rea g o w ać z o p ó źn ien ie m na. zm ian y
sy tu acji g o s p o d a rc z e j.
Z n ac ze n ie r a c h u n k u o b ro tó w k a p i­
ta ło w y ch w b ilan sie p łatn iczy m w zro ­
sło po 11 w ojnie św iato w ej w w yniku
o g ran ic ze n ia z a k re su k o n tro li d ew izo ­
wej i zn o sze n ia o g ran ic ze ń w p rze p ły ­
wie k a p ita łu o ra z p o stę p u te ch n ic zn e­
go, k tó ry w ie lo k ro tn ie zw iększył m o b il­
n o ść k a p ita łu w skali św iato w ej.
W w y n ik u k ry zy su n a fto w e g o z lat
1 9 7 3 -1 9 7 4 i p ó źn iejszy ch podw yżek
cen ro p y n afto w e j, n a ra c h u n k a c h o b ­
ro tó w bieżących k ra jó w O P E C p o ja w i­
ły się o g ro m n e n a d w y ż k i, a z a k u m u lo ­
w ane w te n sp o só b w o ln e śro d k i fin a n ­
sow e zo stały u lo k o w a n e w w alu tach
i innych p ły n n y ch a k ty w a c h , głów nie
w k ra ja c h za c h o d n ic h . W k o n sek w en cji
na św ieeie w y stę p u ją o b ec n ie o lb rzy m ie
ilości w o ln y ch k a p ita łó w sp e k u lac y j­
nych, k tó re w p o sz u k iw a n iu o kazji d o
szybkiego i w y so k ieg o zy sk u .są nie­
u sta n n ie p rz e rz u c a n e z w alu ty n a w a lu ­
tę i ■/. je d n y c h ro d z a jó w ak ty w ó w na
inne (p rz y cz y n iając się d o d estab ilizacji
m ię d z y n a ro d o w e g o sy stem u fin a n so ­
wego — przyp. tłum.). R o z m ia ry tr a n ­
sakcji k ap ita ło w y c h są ta k du że, że
m o g ą n a w e t całk o w icie o d w ró c ić kie­
ru n k i tran sa k cji b ieżących.
406 R o zd ział 29
W w a ru n k a c h g o sp o d a rk i o tw arte j
sta n ró w n o w a g i d łu g o o k reso w e j w y­
m a g a nie ty lk o istn ien ia pełnego , z a ­
tru d n ie n ia cz y n n ik ó w p ro d u k c ji (rów ­
n ow aga w ew nętrzna), lecz ta k ż e zró w ­
n o w a ż o n e g o b ila n su o b ro tó w bieżą­
cych (rów now aga zew nętrzna). P rzy
b ra k u in te rw e n cji p a ń s tw a n a ry n k u
w alu to w y m ró w n o w a g a o b ro tó w bie­
żących o z n a cz a ró w n ież istn ien ie ró w ­
n o w ag i w bilan sie o b ro tó w k a p ita ło ­
w ych. G o s p o d a rk ę m o g ą w y trą c a ć ze
sta n u ró w n o w a g i d łu g o o k reso w e j r ó ż ­
n ego ro d z a ju w strząsy , k tó re w pływ ają
d e sta b iliz u ją c o n a ró w n o w a g ę z a ró w n o
w ew n ętrz n ą, ja k i z e w n ętrzn ą . N ie ist­
nieje je d n a k je d n o z n a c z n y zw iązek
m iędzy sta n e m k o n iu n k tu ry (fa za o ży ­
w ienia lub k ry zy su ) a sy tu a cją w b ila n ­
sie o b ro tó w b ieżących (nadw yżka, b ąd ź
d eficyt). M o ż liw o ść p rzy sp ie sz en ia p r o ­
cesu d o c h o d z e n ia g o sp o d a rk i d o n o w e­
go sta n u ró w n o w a g i zależy przed e
w szystkim od p rzy ję teg o system u k u rsu
w alu to w e g o .
istn ieje ty lk o je d e n realn y k u rs w a lu ­
tow y, k tó ry u m o żliw ia zach o w a n ie
ró w n o w ag i z a ró w n o w ew n ętrzn ej, ja k
i zew n ętrzn ej. W w a ru n k a c h stałego
k u rsu w alu to w e g o stałym p a ra m e tre m
jest poziom , k u rsu n o m in a ln e g o , a z a ­
tem m o żliw o ść z a ch o w a n ia rów now agi
w ew nętrznej i zew nętrznej zależy od
tego, czy u d a się u trzy m ać inflację
w k ra ju n a ta k im sam ym poziom ie ja k
za g ran ic ą.
W system ie k u rsu stałego w ystępuje
silny zw iązek m ięd zy sy tu a c ją w b ila n ­
sie p łatn iczy m a krajow ą, p o d a ż ą p ie­
n ią d za . Na. p rz y k ła d , d eficyt b ilansu
p łat niczego p ro w a d zi d o zm niejszenia
p o d aż y p ie n iąd z a, a. rząd nie je st w s ta ­
nie w sp o só b niezależny d ec y d o w ać
o ro z m ia ra c h em isji p ie n iąd z a. W tej
sytu acji rząd m o ż e p o d ją ć p ró b y z n e u ­
tra liz o w a n ia w pływ u deficy tu bilansu
p łatn iczeg o n a k ra jo w ą p o d a ż p ie n ią­
dza. p o p rz e z o p e ra c je o tw a rte g o rynku.
T a k ie d z ia ła n ie n az y w am y sterylizacją.
N arzę d zia teg o nic d a się je d n a k sto so ­
w ać zb y t d łu g o , g d y ż g ro zi to cał­
k o w ity m w y cz erp an ie m rezerw dew izo­
w y c h 2.
W system ie sta łe g o k u rs u w alu to w e­
go z d o ln o ść g o s p o d a rk i d o o d zy sk an ia
u tra c o n e j ró w n o w a g i zależy od źró d ła
w strzą su , k tó ry s p o w o d o w a ł u tra tę
ró w n o w a g i. Jeżeli źró d łe m ty m są
zm ian y p o p y tu k ra jo w e g o , to d o p rzy ­
w ró c en ia ró w n o w a g i n ie w y sta rc zy tyl­
k o d z ia ła n ie n a tu ra ln e g o m e ch a n izm u
d o sto s o w a ń p łac i cen , g d y ż doskonała
m obilność k a p ita łu p o w o d u je , iż sto p a
p ro c e n to w a w k ra ju nie m o ż e o d b ieg ać
od p o zio m u św ia to w eg o . P ro c es d o ­
sto so w a ń p ła c i cen m o ż e n a to m ia st
p o m ó c g o sp o d a rc e w przezw yciężeniu
sk u tk ó w w strzą su p o p y to w e g o o c h a ­
ra k te rz e z e w n ę trz n y m .
P o lity k a p ie n ięż n a nie m o ż e być sk u ­
te czn a w w a ru n k a c h stałeg o k u rsu w a­
lu to w eg o p rzy d o sk o n a le j m o b iln o ści
k a p ita łu , p o n ie w a ż n iem o żliw e są
w ów czas n ie zb ę d n e zm ian y sto p y p ro ­
c en to w ej, co z kolei u n ie m o żliw ia ste­
rylizację. Je d n o c z e śn ie je d n a k sztyw ­
n o ść sto p y p ro c e n to w e j — k tó r a z a p o ­
biega efektow i w y p ie ra n ia — sp raw ia,
że w k ró tk im o k resie b a rd z o sk u te cz n a
sta je się p o lity k a fisk aln a. W długim
o k resie w zro st p o p y tu g lo b a ln e g o p o ­
w o d u je w zro st p lac i cen, co o b n iża
k o n k u re n c y jn o ść p ro d u k tó w k ra jo ­
w ych. N iem n iej jednak, p o lity k a fisk al­
n a m o ż e o k a z a ć się p o m o c n a w p rzy ­
w ra ca n iu w g o sp o d a rc e ró w n o w ag i
d iu goo k re so w e j.
3 S te ry liz a c ja p o le g a n a p o d tr z y m y w a n iu p o d a ż y
p ie n ią d z a k ra jo w e g o p o p rz e z w y k u p lu b s p rz e ­
d a ż o b lig a c ji. R e z e rw y d e w iz o w e k u rc z ą się
w w y n ik u o p e ra c ji w y ró w n a w c z y c h słu żą c y c h
s fin a n s o w a n iu d e fic y tu p ła tn ic z e g o . S z e rz ej n a
ten te m a t z o b . p o d ro z d z ia ł 29.5 w p o d rę c z n ik u
(pr/.yp. Z . M . ) .
407 M a k ro e k o n o m ia g o sp o d ark i o tw artej
W W ielkiej B ry tan ii d o p o c z ą tk u la t
sied em d ziesiąty ch o b o w iązy w ał system
stałego k u rsu w alu to w e g o , w k tó ry m
n astąp iły po w o jn ie d w ie k o re k ty —
d ew alu acje w 1949 r. i 1967 r. Ja k ie są
sk u tk i d ew a lu ac ji? Jeżeli g o s p o d a rk a
zn ajd u je się p o c z ą tk o w o w sta n ie ró w ­
n ow agi d łu g o o k reso w e j, to d e w a lu a ­
cja — p rzez w z ro st cen to w a ró w im ­
p o rto w a n y c h i p o ta n ie n ie e k s p o rtu —
p ro w a d zi w k ró tk im o k resie d o p o ­
p raw y k o n k u re n c y jn o śc i p ro d u k c ji
krajo w ej. P ro c es d o sto s o w a ń cen m o że
je d n a k p rze b ieg a ć d o ść w o ln o , ze
w zględu n a k o n ie cz n o ść renegocjacji
za w arty ch ju ż k o n tra k tó w i d o s to s o w a ­
n ia w ielkości p ro d u k c ji. W pływ d ew a­
luacji n a ra c h u n e k o b ro tó w bieżących
w k ró tk im o k resie zależy od elasty cz­
ności p o p y tu n a e k s p o rt i n a im p o rt.
Z g o d n ie z p raw em M a rs h a ila -L e rn e ra
d ew a lu ac ja p o p ra w ia b ilan s o b ro tó w
bieżących ty lk o w ó w czas, gdy su m a
elastyczności cen o w y ch e k s p o rtu
i im p o rtu je st w ięk sza od jed n o ści
(a ściślej — m n iejsza od — 1). Jeżeli
w m o m e n cie d ew alu acji w g o sp o d a rc e
w y stęp o w ało pełn e z a tru d n ie n ie , to
p rodukcja, nie m o że się ju ż zw iększyć,
w zw iązk u z czym w śred n im o k resie
z a cz n ą w zrastać place i ceny. P ro ces
ten będzie trw ał d o chw ili, k iedy realny
k u rs w alu to w y p o w ró ci p o n o w n ie d o
p o zio m u w yjściow ego. Jeżeli w p u n k cie
w yjścia w g o sp o d a rc e w y stęp o w ał d efi­
cyt b ilan su o b ro tó w b ieżących, to
w śred n im o k resie d ew a lu ac ja m o że
o k az ać się sk u teczn y m n arzędziem
p rz y w ra c a n ia ró w n o w a g i, p o d w a ru n ­
kiem , że z o s ta n ie w sp a rta re stry k c y jn ą
p o lity k ą fisk aln ą. W d łu g im o k resie
p o d w y żk a cen to w a ró w im p o rto w a ­
n ych u ru c h o m i m e ch a n izm d o s to s o ­
w aw czy, k tó ry sp o w o d u je p o w ró t re a l­
nego k u rsu w alu to w e g o d o p o zio m u
ró w n o w a g i. W n ie k tó ry c h p rz y p a d ­
k a c h d e w a lu a c ja m o ż e przyspieszyć
p ro ces d o s to s o w a ń g o sp o d a rk i d o
z m ian w y w o łan y ch ze w n ętrzn y m im ­
pulsem p o p y to w y m .
W ja k i sp o só b u s ta la się k u rs w alu ­
to w y p rzy b ra k u in te rw e n cji p ań stw a?
P rz y p o m n ijm y , że istnieje ty lk o je d en
rea ln y k u rs w alu to w y , k tó ry o d p o w ia ­
d a je d n o cz eśn ie w a ru n k o m ró w n o w a g i
w ew n ętrzn ej i ze w n ętrzn ej. W system ie
stałeg o k u rsu w alu to w e g o p ro ce s, d o ­
sto s o w a ń m u si d o k o n y w a ć się w yłącz­
nie z a p o śre d n ic tw e m cen k rajo w y c h ,
n a to m ia s t w w a ru n k a c h k u rsu p ły n ­
n ego w p ro cesie tym is to tn ą ro lę o d ­
g ry w a też n o m in a ln y k u rs w alu to w y .
W d łu g im o k resie (kiedy nie w y stę p u ją
za k łó c en ia ró w n o w a g i) k u rs n o m in a ln y
p o d ą ż a n a o g ó ł ścieżk ą P S N , w o k resie
k ró tk im rea ln y k u rs w a lu to w y m o ż e się
n a to m ia s t zm ien iać. P ro c esy d o s to s o ­
w ań n a ry n k u w alu to w y m p rze b ieg a ją
b ły sk aw iczn ie, a ró w n o w a g a u sta la się
k aż d eg o d n ia . W a żn y m czynnikiem
w p ły w ający m n a p rze b ieg ty ch p ro c e ­
sów je st sp ek u lacja. S p ek u lu ją cy p o ­
ró w n u ją s to p ę p ro c e n to w ą od lo k a t
w w alucie k rajo w e j z ca łk o w ity m zys­
k iem , ja k i m o ż n a o sią g n ą ć z lo k a t
w w alucie o bcej. Z y sk ten zależy od
w ysokości s to p y p ro c e n to w e j za g ra n i­
cą i skali p rze w id y w a n y ch zm ian k u rsu
w alu to w eg o . Jeżeli s to p a p ro c e n to w a
w k ra ju o d c h y la się od p o z io m u stó p
p ro c e n to w y c h za g ra n ic ą , to d la u n ik ­
nięcia p rzep ły w ó w k a p ita łu k o n ieczn e
są o d p o w ie d n ie zm ian y n o m in a ln e g o
k u rsu w alu to w eg o .
W w a ru n k a c h całk o w icie p ły n n eg o
k u rsu w alu to w e g o p o lity k a pien iężn a
je st w k ró tk im o k resie b a rd z o sk u te cz­
na, w przeciw ień stw ie d o sy tu acji w y­
stęp u jącej p rzy stały m k u rsie w a lu to ­
w ym . Z m ia n a p o d a ż y p ie n ią d z a w y w o ­
łuje zm ian y sto p y p ro ce n to w ej, co
z kolei p o b u d z a zm ian y n o m in a ln e g o
k u rsu w alu to w e g o i z a p o b ie g a p rze­
p ływ om k a p ita łu . P ra k ty k a p o k az u je ,
408 R o zd ział 29
iż re a k c ja k u rs u w alu to w e g o je st często
silniejsza (overshooting) niż z m ia n a k o ­
n ieczn a d o z a p o b ie ż e n ia spek u lacjo m
w alu to w y m . W d łu g im o kresie płace
i cen y d o s to s u ją się, a rea ln y k u rs
w alu to w y p o w ró ci d o p o zio m u ró w n o ­
w agi. R z ą d m a w ty ch w a ru n k a c h
sw o b o d ę u sta la n ia w ielkości krajow ej
p o d aż y p ie n iąd z a, jeśli ty lk o d o p u śc i
d o sw o b o d n e g o k s z ta łto w a n ia się n o ­
m in a ln e g o k u rsu w alu to w e g o . A zatem
nie je st m o żliw e je d n o c z e sn e k s z ta łto ­
w an ie p rze z p a ń stw o w ysokości k u rsu
w alu to w e g o i ro z m ia ró w p o d aż y pie­
n ią d za .
Jeżeli s to p a p ro c e n to w a w k ra ju m o ­
że w k ró tk im o k resie o d b ie g ać od p o ­
zio m u św ia to w eg o — ja k m a to m iejsce
w sy stem ie p ły n n e g o k u rsu w a lu to w e ­
go — l.o a k ty w n a p o lity k a fisk aln a
p ro w a d zi d o z m ia n z a ró w n o krajow ej
sto p y p ro ce n to w ej, ja k i n o m in a ln e g o
k u rsu w alu to w e g o . O z n a c z a to , iż efekt
w y p ieran ia obejm uje nie ty lk o k o n su m ­
pcję inw estycje, lecz ró w n ież e k s p o rt
n etto .
R e a ln y k u rs fu n ta sz terlin g a był
w m ia rę sta b iln y n a p o c z ą tk u la t sie­
d em d zie sią ty ch , lecz w zrósł g w ałtow nie
w la ta c h 1 9 7 9 -1 9 8 1 . W z ro st ten byl
częściow o sk u tk ie m p ro w a d z e n ia tw a r ­
dej p o lity k i pieniężnej, k tó r a w yw in­
d o w a ła n a w ysoki p o zio m sto p ę p r o ­
ce n to w ą. I s to tn ą p rzy c zy n ą zm ian k u r ­
su było ta k ż e o d k ry c ie b o g aty ch źródeł
ro p y n afto w e j n a M o rz u P ó łn o cn y m .
E k sp lo a ta c ja tych złóż p o p raw iła sy tu a ­
cję p ła tn ic z ą W ielkiej B ry ta n ii, z n a cz­
nie o g ra n ic z a ją c jej p o p y t na im p o rt
ro p y . S p o w o d o w a ło to w zro st realn eg o
k u rsu w alu ty brytyjskiej. P resja n a
a p re cja cję fu n ta z o s ta ła d o d a tk o w o
w z m o c n io n a p rzez d ru g i szo k n afto w y
la t 1 9 7 9 -1 9 8 0 o ra z p rzez n a d m ie rn ą
reak cję k u rsu n a z a ch o d z ąc e zm iany.
R ecesja, k tó ra d o tk n ę ła w ów czas g o s­
409 M a k ro e k o n o m ia g o sp o d ark i o tw artej
p o d a rk ę b ry ty jsk ą , z o s ta ła p o g łę b io n a .... (g) n a d m ie rn a reak cja k u rsu (o\>er~ 8 . Z a só b w a lu t obcych trzy m an y
przez przejściow y s p a d e k k o n k u re n c y j­ shooting) prze z k ra jo w y b a n k c e n tr a ln y '1'.
ności to w a ró w b ry ty jsk ic h , k tó ry n a­ .... (h) system k u rsu w alu to w e g o 9. Z estaw ie nie tr a n s a k c ji k a p i ta ł o ­
stą p ił w ok resie, k ied y p ła ce i ceny nie (i) ró w n o w a g a ze w n ę trz n a wych z zagranicą..
zdążyły się jeszcze d o sto s o w a ć . P o ­ .... (j) rezerw y dew izow e 10. W p r z y p a d k u w a lu ty brytyjskiej
cząw szy od 1981 r. rea ln y k u rs fu n ta .... (k) ra c h u n e k (b ilan s) o b ro tó w k a ­ średnia, z k u r s ó w f u n ta szterlinga.
zaczął się sto p n io w o o b n iż ać , ale m im o p itało w y ch w s to s u n k u d o dolara., m a r k i n ie­
to k o n k u re n c y jn o ść m ię d z y n a ro d o w a .... (1) ra c h u n e k (b ilan s) o b ro tó w bie­ mieckiej, f ra n k a f ra n c u sk ie g o i jc-
W ielkiej B ry ta n ii w 1989 r. n ie zbliżyła żących n a , w a ż o n a u d ziałe m k a ż d eg o
się n aw e t d o p o zio m u z 1975 r. .... (m ) ry n ek w alu to w y z tych k r a jó w w h a n d l u z a g ran ic z­
W k o ń c u la t o sie m d z iesiąty c h z n a ­ (n) rew a lu a c ja n y m W ielkiej B ry ta n ii, w y ra ż o n a
czenie ro p y n afto w e j w g o sp o d a rc e ¡>ri. (o) ró w n o w a g a w ew nętrzna. w posta ci w sk aź n ik a .
bry ty jsk iej zd e cy d o w a n ie się zm niejszy­ .... (p) m a k ro e k o n o m ia g o sp o d a rk i 11. Sy tuacja, w któ rej g lo b a ln y popy!
ło, co w d u ży m s to p n iu u niezależniło o tw arte j w kraju .5 je st ró w n y p r o d u k c ji n a
k u rs fu n ta od w a h a ń cen ro p y . T e n d e n ­ .... (q) efek ty w n y k u rs w alu to w y p ozio m ie z a p e w n ia ją c y m p ełn e z a ­
cja ta p o w in n a się u trz y m a ć także .... (r) k u rs w alu to w y tru dnie nie.
w la ta c h d ziew ięćd ziesiąty ch . .... (s) stery lizacja 12. M e c h a n iz m ustalania, k u r s u w a lu ­
R e aln y k u rs fu n ta sz te rlin g a w zrósł •Z: .... (t) d e w a lu a c ja : to w ego o k r e ś lo n y prze z rząd (.la­
w 1990 r. i p o z o s ta w a ł n a relaty w n ie .... (u) d ep re cja cja nego kraju.
w ysokim p o zio m ie w o k resie, kiedy .... (v) d o s k o n a ła m o b iln o ść k a p ita łu 13. "Wzrost m ięd zy n a r od ow ej w artości
W ielk a B ry ta n ia w p ełn i u czestniczyła waluty.
w E u ro p e jsk im M e c h a n iz m ie K u rs o ­ 1. A n a liz a g o sp o d a rk i, w k tó rej is to t­ 14. S y tu a c ja , w k tórej spekulacja, p o ­
w ym (E x c h a n g e R a t e M e c h a n is m — ną ro lę o d g ry w a ją tra n sa k c je z z a ­ w o d u je w zro st n o m in a ln e g o k u r s u
E R M ). N ie k tó rz y k o m e n ta to rz y ek o ­ gran icą. w alu to w e g o pow yżej n o w eg o po-
nom iczn i byli z d a n ia , że k ra j te n p rzy ­ 2. C e n a, p o k tó re j je d n a w a lu ta je st zi o m ii r ó w n. o wagi.
stą p ił d o E R M m a ją c z b y t w y so k i k u rs w y m ie n ian a n a inną. w alu tę. 15. Z estaw ie nie tra n sa k c ji e k s p o r t o ­
fu n ta w zględem m a rk i niem ieckiej; 3. R y n e k m ię d z y n a ro d o w y , n a k tó ­ wych i im p o r to w y c h .
sp o w o d o w a ło to p o ja w ien ie się wielu rym m o ż n a d o k o n a ć w y m ian y je d ­ 16. S ytuac ja, w któ rej wielkie ilości
p óźniejszy ch p ro b le m ó w d o sto s o w a w ­ nej w alu ty k rajo w ej n a in n ą. k a p ita łó w m o g ą się błyskaw icznie
czych, k tó re p rzy sp ieszy ły b ry ty jsk ą 4. S p ad ek m ię d zy n a ro d o w e j w artości przenosić z k ra ju d o k r a ju (z jednej
decyzję o w y co fan iu się z teg o system u. w aluty. w alu ty na in n ą ), gdy tylko stopa,
5... U sy ste m aty zo w an e zestaw ienie zysku od lokal w j e d n y m k ra ju jest
w szy stk ich tra n sa k c ji zaw ieran y ch wyższa niż w innym .
p rzez m ie sz k ań có w d a n e g o k raju 17. O b niże nie k u rsu w a lu ty krajow ej
Pojęcia i określenia z za g ran ic ą. przez r z ą d .
6. Z estaw ien ie p rzep ły w ó w dóbr 18. S y tuac ja, w k tórej ra c h u n e k o b r o ­
K a ż d e m u z p o jęć o z n a c z o n y c h literam i i usług o ra z p o z o sta ły c h d o c h o ­ tó w bieżących w bilansie p ła tn i­
p rz y p o rz ą d k u j o d p o w ie d n ie o k reślen ie d ó w n e tto m ięd zy k rajem a z a ­ czym k ra ju je st z r ó w n o w a ż o n y .
o z n a c z o n e liczbą: g ran icą.
7. System w alu to w y , w k tó ry m p a ń ­
!... (a) b ilan s h a n d lo w y t stw o, d ziała ją c z a p o śred n ictw em ■' D o k ła d n ie j: re z erw y w a lu to w e z a s ó b w alu!
.... (b) w y m ie n ialn o ść w alu ty >, b a n k u c e n tra ln e g o , zo b o w iązu je o b c y c h ; re z erw y d e w iz o w e z a s ó b z a g r a n ic z ­
n y c h ś ro d k ó w p ła tn ic z y c h , n p . w eksle, czeki,
.... (c) b ilan s płatniczy<is ^ •<'-£ się d o z a k u p u lub sp rzed aży po
a k re d y ty w y , p rz e k a z y o ra z w sz e lk ie g o ro d z a ju
.... (d) ścieżk a p a ry te tu siły nabyw czej'"'!]' o b o w iąz u ją cy m k u rsie każdej ilości p a p ie ry w a rto ś c io w e (p r zy p . Z . M . ) .
f.k.. (e) a p re c ja c ja - 7 w alu ty , ja k ą p o d m io ty g o s p o d a r­ s D o k ła d n ie j: g lo b a ln y p o p y t na. d o b ra , i usługi
(f) rea ln y k u rs w alu to w y /'. cze ch c ą sp rz e d a ć lub k u p ić. w y tw a rz a n e w k ra ju (p r z y p . Z . A L ) .
41« R ozd /i a I 29 4X 1 M a k r o e k o n o m i a g o s p o d a r k i o tw a rte j

19. M ia ra relaty w n ej ceny tow arów ' 2 3 o ra z n o m in a ln e g o k u rs u D M /£ w la­

k rajo w y c h i zag ran ic zn y c h , w y ra ­
żona w' je d n ej w alucie.
20. P odw yższenie k u rsu w alu ty k ra jo ­
wej p rzez rzą d .
21. Ś cieżka zm ian n o m in a ln e g o k u rsu
w alu to w e g o p o z w a la ją c a u trz y m a ć
realn y k u rs w alu to w y n a stałym
p oziom ie.
22. O p e ra c ja o tw a rte g o ry n k u .p o leg a­
ją c a n a z a m ia n ie p ie n iąd z a k r a jo ­
w ego n a k ra jo w e obligacje (lub
odw roLnie), k tó rej celem je st n e­
u tra liz a c ja wplywm sytuacji w bi­
lansie płatn iczy m (n adw yżki lub
deficytu) na w ielkość krajo w ej p o ­
daży p ie n iąd z a.
R y su n ek 29.1 p rz e d sta w ia sy tu ację na
ry n k u w alu to w y m . P ro s ta D D to fu n k ­
cja p o p y tu n a fu n ty szterlin g i, a p ro sta
S S to fu n k cja ich p o d aż y . W zad an iu
p o słu g u jem y się p rzy k ła d em o b ejm u ją­
cym d w a k raje — W ielk ą B rytanię
i IJSA .
a W y jaśn ij k ró tk o , co o z n a c z a ją wy­
k resy o b u funkcji,
is N a ja k im p o zio m ie u k sz tałto w ałb y
się k u rs w alu to w y w w a ru n k a c h peł­
nej p ły n n o ści? J a k a b y łab y ogó ln a
sy tu a cja w b ilan sie p ła tn ic zy m przy
tym kursie?
e P rz y p u śćm y , że k u rs — w system ie
k u rs u stałeg o — zo stał u sta lo n y na
W z a d a n iu tym ro z p a tru je m y w pływ ta c h 1 9 7 8 -1 9 8 9 .
różnego ro d z a ju za k łó c eń n a ró w n o ­ a K o rz y s ta ją c z p o w y ższy ch d an y c h ,
w agę w ew n ętrz n ą i z e w n ę trz n ą w g o s­ o blicz w y so k o ść rea ln eg o k u rsu
p o d arce. W ta b lic y 29.2 za zn a cz w pływ D M /£ w la ta c h 1 9 7 8 -1 9 8 9 .
! .. ś ' i \<)
T ablica 2 9 .2 . W strząsy a rów now aga w ewnętrzna i zew nętrzna
W p ły w n a ró w n o w a g ę
Ź r ó d ło w strz ą su w e w n ę trz n ą z e w n ę trz n ą
O ż y w ien ie K ry z y s D e fic y t N adw yżka
S p a d e k k o n s u m p c ji a u to n o m ic z n e j
;
W z ro s t re a ln e g o k u rs u w a lu to w e g o
. 1 .■
Z a c ie śn ie n ie p o lity k i p ie n ię ż n e j i fisk a ln e j T
W z r o s t d o c h o d u n a r o d o w e g o z a g ra n ic ą
W z ro s t k o n s u m p c ji w w y n ik u ła g o d n ie jsz e j
p o lity k i p ie n ię ż n e j i fisk a ln e j ! '

p o zio m ie O A . J a k i ro d za j interw encji

Zadania
d Z ałó żm y , że k u rs z o s ta ł u sta lo n y na
s. .......
W tab licy 29.1 z a w a rto w y b ra n e p o z y ­
cje b ila n su p łatn iczeg o W ielkiej B ry ta­
nii w 1992 r. K o rz y sta ją c z tych d a ­
nych, oblicz:
a S ald o obrotów ' w idzialnych.
Ss S ald o o b ro tó w niew idzialnych,
c S ald o o brotów ' bieżących,
d S aldo o b ro tó w k ap itało w y c h ,
e Ł ączn e saldo b ilan su płatniczego.
m u siałb y w ów czas p o d ją ć b a n k cen­
traln y ? J a k w y g ląd a ła b y sytuacja
w b ilan sie p łatn iczy m ?
p o zio m ie O C. J a k i b ęd zie w ów czas
sta n b ilan su p ła tn ic ze g o i ja k ie d zia­
łania. m u siałb y p o d ją ć b a n k cen­
traln y ?
e J a k ie d z ia ła n ia m u sia ły b y podjąć
wlaclze, gdyby chciały u trz y m a ć kurs
na p o zio m ie O C w d łu g im okresie?
każd eg o z ty ch za k łó ceń n a g o s p o d a r­ b S p o rz ą d ź w ykres ilu s tru ją c y k sz ta ł­
kę. Z a k ła d a m y , że p o c z ą tk o w o z n a j­ to w a n ie się re a ln e g o i n o m in a ln e g o
duje się o n a w sta n ie ró w n o w a g i w e­ k u rsu D M /£ w tym o k resie.
c C o m o ż esz p o w ied zieć o te n d en c jac h
w nętrznej i zew n ętrzn ej.
zm ittn rea ln eg o k u rs u fu n ta b ry ty j­
skiego w zględem m a rk i niem ieckiej
4__ w tym okresie?
d O b licz ścieżkę p a ry te tu siły n a b y w ­
T a b lic a 29.3 za w iera d a n e d o ty czące
czej k u rsu fu n ta , w zględem m a rk i,
zm ian cen w W ielkiej B ry ta n ii i R F N
T ablica 2 9 .3 . C eny i kurs w alutow y
W sk a ź n ik cen W sk a ź n ik cen K u rs K u rs
K u rs n o m in a ln y w w iu lk ie j B ry ta n ii w RFN re a ln y wg PSN
D M /£ (1985 = 100) (1985 = 100) D M /£ D M /£

T ablica 2 9 .1 . B ilans płatniczy W ielkiej B rytanii 52,8 75,3

1978 3,85
w 1992 r. (m in £) 1979 3,89 60,0 78,4
1980 4,23 70,7 82,7
W y sz c z e g ó ln ie n ie m in £
1981 4,56 79,1 87,9
Liksporl to w a ró w 107 047 1982 4,24 85,9 92,5
O b r o ty w z a k re s ie u słu g (s a ld o ) 4 069 1983 3,87 89,8 9 5,6
N a p ły w in w e sty c ji n e tlo (s a ld o ) - 10 509 1984 3,79 94,3 97,9
S a ld o o p u s z c z e ń i b łę d ó w 301 1985 3,78 100,0 100,0
P rz e k a z y (s a ld o ) -■ 5 0 6 0 1986 3,18 103,4 99,8
I m p o r t to w a ró w - 120 453 1987 2,94 107,8 100,1
S a ld o o d s e te k , z y sk ó w i d y w id e n d 5 777 1988 3,12 113,0 101,2
S a ld o o b r o tó w k a p ita ło w y c h 18 828 1989 3,08 121,8 103,7

Źródło: CSC), Th: I’ink Book /'W , MMSO. Źródło: Economic Review Data Supplement, sierpień 1990.
412 R o z d z ia ł 29
p rzy jm u jąc z a p o d sta w ę k u rs n o m i­
n aln y z ' 1978 r.
5___\
W tym z a d a n iu an a liz u je m y w pływ
d ew a lu ac ji n a g o sp o d a rk ę , w k tó rej
o b o w iąz u je system stałeg o k u rs u w a lu ­
to w eg o . R o z p a try w a n a g o s p o d a rk a
zn a jd u je się p o c z ą tk o w o w sta n ie ró w ­
now agi w ew n ętrzn ej i zew nętrznej przy
pełnym z a tru d n ie n iu , lecz reag u je
z o p ó ź n ie n ie m n a w strząsy. N aszy m
celem jest: z b a d a n ie sk u tk ó w d ew aluacji
w k ró tk im , śred n im i dłu g im okresie.
K r ó tk i okres
A.
a Ja k i je st b ez p o śred n i w pływ d e w a lu a ­
cji na k o n k u re n c y jn o ść m ię d z y n a ro ­
d o w ą?
I) W y m ień k ilk a cz y n n ik ó w , k tó re m o ­
g ą o p ó ź n ia ć proces d o sto s o w a ń
w k ró tk im okresie,
c C o d e te rm in u je p o c z ą tk o w y w pływ
d ew a lu ac ji n a sy tu ację w bilan sie
o b ro tó w bieżących?
Średni okres
d P rz y p o m in a m y , że w p u n k c ie w yj­
ścia w g o sp o d a rc e w ystęp o w ało peł­
ne z a tru d n ie n ie . C o to o z n a cz a dla
p o z io m u p ro d u k c ji i cen w średnim
okresie?
c C zy istn ieją ja k ie ś n a rz ę d z ia p o lity k i
g o sp o d a rc ze j, k tó ry c h za sto so w a n ie
p o zw o liło b y złag o d zić ten pro b lem ?
D ługi okres
f C zy niższy rea ln y k u rs w alu to w y
m o ż n a u trz y m a ć w dłu g im okresie?
U za sad n ij sw o ją od p o w ied ź,
g W ja k ic h w a ru n k a c h d e w a lu a c ja m o ­
głaby być skutecznym narzędziem
p o lity k i g o sp o d arczej?
6__
O ceń sk u te c z n o ść p o lity k i pieniężnej
i fisk aln ej w k ró tk im o k resie w n a ­
stę p u ją cy ch p rz y p a d k a c h :
a G o s p o d a r k a z a m k n ię ta .
1) G o s p o d a r k a o tw a r ta p rzy stałym
k u rsie w alu to w y m i d o sk o n a le j m o ­
bilności k a p ita łu ,
c G o s p o d a r k a o tw a r ta p rzy p ły n n y m
k u rsie w alu to w y m i d o s k o n a łe j m o ­
bilności k a p ita łu ,
d G o s p o d a r k a o tw a r ta p rz y p ły n n y m
k u rsie w alu to w y m i n iep ełn ej m o b il­
ności k a p ita łu .
7___
P rz y p u śćm y , że m ie sz k asz w W ielkiej
B ry ta n ii i d y sp o n u je sz w o ln ą su m ą
100£, k tó r ą ch cesz p o ży czy ć b an k o w i
n a 1 ro k . W W ielkiej B ry ta n ii ry n k o w a
s to p a p ro c e n to w a w y n o si 1 2 % . M o ­
żesz ta k że u lo k o w a ć p ie n iąd z e w U SA ,
gdzie s to p a p ro c e n to w a w y n o si 9% .
N o m in a ln y k u rs w a lu to w y k sz tałtu je
się n a p o zio m ie 1,70 $/£.
a Ja k ie d o d a tk o w e in fo rm a c je są ci
p o trz e b n e , ab y ś m ó g ł p o d ją ć decy ­
zję, gdzie z a in w e sto w a ć sw e p ie n ią­
dze?
b Z a łó ż m y , iż sp o d z iew a sz się, że pod
k o n ie c ro k u k u rs o sią g n ie p o zio m
1,50 $/£. W k tó ry m k ra ju d o k o n a s z
inw estycji?
c G d z ie u lo k o w a łb y ś p ie n iąd ze, gdy­
byś oczek iw ał, że k u rs o b n iż y się
ty lk o d o 1,65 $/£?
d Z a łó ż m y , że o czek u jesz s p a d k u k u r ­
su d o p o z io m u 1,65 $/£, ale sto p a
p ro c e n to w a w U S A w y n o si 8 % .
W k tó ry m k ra ju u lo k o w a łb y ś p ien ią­
dze?
e C zy u w ażasz, że o c z e k iw a n ia d o ty ­
czące k s z ta łto w a n ia się k u rs ó w w alu ­
to w y ch w przyszłości są sta b iln e , czy
też p o d a tn e n a silne flu k tu a c je ? Jak ie
m a to znaczenie?
413 M a k ro e k o n o m ia g o sp o d a rk i o tw artej
8__
W ra m a c h m o d e lu sk ła d ające g o się
z d w ó ch k ra jó w — W ielkiej B rytanii
i U S A — oceń w pływ k ażd eg o z p o n iż ­
szych cz y n n ik ó w n a k u rs w alu ty b ry ­
tyjskiej:
a W z ro st p o p y tu w U SA n a b ry ty jsk ie
ak ty w a , i
b S p ad ek p o p y tu w U SA n a szkocką,
w hisky: j
c W z ro st p o p y tu w W ielkiej B rytanii
n a a m ery k ań sk ieg o b o u r b o n a .1
d W z ro st liczby a m e ry k a ń sk ic h tu ry ­
stó w o d w ied zający ch W ielk ą B ry ta­
nię. •
e S p ad ek p o p y tu B ry ty jczy k ó w n a a k ­
cje p rze d sięb io rstw am ery k ań sk ich .'
f W z ro st sto p y p ro cen to w ej w USA.-
9__
K tó r a z n astęp u jący c h zm ian (przy
zało żen iu ceteris paribus) sp o w o d o w a ­
łaby p o p ra w ę n a ra c h u n k u " 'o b ro tó w
bieżących W ielkiej B ry tan ii?
a Z w ięk sz o n a lic zb a tu ry stó w z U SA
i J a p o n ii sp ę d za jąc y ch u rlo p w W iel­
kiej B ry tan ii,
b Z w ięk szo n y n ap ły w d y w id en d z in ­
w estycji b ry ty jsk ich w U SA .
c W z ro st w pływ ów z e k s p o rtu starej
p o rc e la n y d o Ja p o n ii. j k ap itało w y c h .
d Z m n iejszen ie liczby film ów a m ery ­
k ań sk ich w y św ietlan y ch w W ielkiej
B ry tan ii.
e S p rz ed a ż u d ziałó w b ry ty jsk ich w fir­
m a c h am ery k ań sk ich ,
f S p ad ek sp rze d aż y szkockiej w hisky
w U SA .
g W zrost, o ficjaln y ch .rezerw d ew iz o ­
w ych W ielkiej B rytanii.
1«
R o z p atrz m y p rzy p a d ek g o sp o d a rk i
o tw artej, k tó ra p o w o li d o sto so w u je się
do w strząsó w zm ien iający ch w aru n k i
g o sp o d a ro w a n ia . W g o sp o d a rc e tej
o b o w iąz u je system p ły n n e g o k u rsu w a­
lu to w eg o i w p u n k c ie w yjścia zn a jd u je
się o n a w sta n ic ró w n o w a g i d iu g o -
o k reso w ej, W ład ze zw ięk szają o 2 0 %
n o m in a ln ą p o d a ż p ie n ią d z a ,
a O ile w zrosną, o sta te c z n ie ceny k r a ­
jow e?
h J a k zm ien ią się o sta te c z n ie realn y
i n o m in a ln y k u rs w alu to w y ?
e W ja k im k ie ru n k u zm ien i się p o c z ą t­
k o w o k rajo w a sto p a p ro c e n to w a ?
d N a ry su j w ykres p rz e d sta w ia ją c y
ścieżkę d o jśc ia n o m in a ln e g o k u rsu
w alu to w eg o d o p o z io m u ró w n o w a g i
d łu g o o k reso w e j i sk o m e n tu j k ró tk o
u zy sk an e w yniki.
T a k /N ie
1. L K u rs w alu to w y 5>/£ je st
miarą, m ię d z y n a ro d o w e j w artości
fu n ta szter linga.
2. ...... .... .. W ram ach systemu, kursu
stałego w ładze zobow iązują, się
u tr z y m a ć kurs w a lu to w y na p o z io ­
mie ró w n o w a g i.
3- ________ O b r o t y niew idzialne są
skła d n ik ie m rachunku o b r o tó w
4. ________ Przy b r a k u interwencji
p a ń s tw a n a r y n k u w a lu to w y m k u rs
w a lu to w y d o s to s o w u je się w taki
sposób, ab y zrów now ażyć podaż
pieniądza krajow ego z popytem .
5. ............ S p ad ek m ię d z y n a ro d o w e j
w artości f u n ta szterlinga oznacza,
iż tow ary brytyjskie stają, się tańsze
w w a lu tac h obcych, a to w ary z a ­
granic zne .... d ro ższ e w funtach.
P ro w a d z i to do w zrostu w olum enu
brytyjskiego ek sp o rtu i zmniejsze­
nia w i e 1k o ś c i im p o rtu .
6. ...... „ Dosk o n a ł a m o b iln o ś ć k a ­
pitału o zn a cz a, że e k s p o r t i im p o r t
414 R o zd ział 29
m a szy n o d b y w a ją się bez tr u d ­
ności.
7. . Ma p o c z ą tk u la t osiem ­
d ziesiąty c h w g o sp o d a rc e K u w ejtu
w y stąp iło ożyw ienie p o łą cz o n e
z n a d w y ż k ą w bilan sie o b ro tó w
bieżących. W tyra sam ym czasie
w W ielkiej B ry tan ii m ia ł m iejsce
kryzys, k tó re m u tow arzyszył deficyt
o b ro tó w bieżących, w Brazylii —
połączen ie recesji i d eficytu,
a w M e k sy k u — ożyw ienie i d e ­
ficyt.
8. ________ S tery lizacja k rajo w e j p o ­
d aży p ie n ią d z a w system ie s ta ­
łego k u rsu w alu to w e g o m oże
być sk u te c z n a ty lk o w k ró tk im
okresie.
9. ______ W w a ru n k a c h stałych
k u rsó w w alu to w y c h zd o ln o ść gos­
p o d a rk i d o sam o cz y n n eg o p rz e ­
zw y ciężan ia z a k łó c e ń ró w n o w a g i
zależy od ź ró d ła ty ch zakłóceń.
10. ______... D e w a lu a c ja nie zaw sze
p ro w a d z i d o p o p ra w y b ilan su o b ­
ro tó w bieżących.
1 I . _______ Istnieje tylko je d e n realny
k u rs w alu to w y , k tó ry za p ew n ia
je d n o cz eśn ie ró w n o w a g ę w e­
w n ę trz n ą i ze w n ętrzn ą.
12. .......... ...... N o m in a ln y k u rs w a lu to ­
wy zaw sze p o d ą ż a ścieżką, p a ry te tu
siły nabyw czej.
13. _______ _ A b y zap ew n ić ró w n o w a ­
gę w e w n ę trz n ą i z e w n ętrzn ą , rząd
p ow inien u sta lić n a o d p o w ie d ­
nim p o zio m ie k u rs w alu to w y o ra z
w ielkość p o d aż y p ie n iąd za k ra jo ­
w ego.
14. ________E k sp lo atacja -złóż ropy na
M o rz u P ó łn o cn y m sp o w o d o w a ła
wzrost: rea ln eg o k u rsu fu n ta sz te r­
linga, co z kolei p o g łęb iło recesję
w g o sp o d a rc e brytyjskiej n a p o ­
c z ą tk u la t o siem dziesiątych.
415 M a k r o e k o n o m ia g o s p o d a r k i o tw a rte j
Problem y do przemyślenia Rysunek 2 9 .2 . L inia B P R ysunek 2 9 .3 . U n ia B P oraz krzyw e i S i L M
r A
1__
W p o ło w ie lat o sie m d z iesiąty c h o b ro n a
k u rsu w alu ty k rajo w e j s ta ła się dlii
rz ą d u b ry ty jsk ie g o w aż n y m celem p o li­
tyki g o sp o d a rc ze j. Z .c ze g o w y n ik ała ta
z m ia n a i ja k i m o ż e o n a m ie ć w pływ na
og ó ln y k ie ru n e k i treść p o lity k i gos­
p o d arczej?
2
W p o n iższy m z a d a n iu p ro p o n u je m y
inny sp o só b p o d e jśc ia d o p ro b lem u
ró w n o w a g i b ila n su p ła tn ic z e g o k raju .
W y c h o d zim y tu p rz e d e w szy stk im z za­
łożen ia, żc sy tu a c ja w o b r o ta c h b ieżą­
cych zależy od zm ian d o c h o d u n a r o d o ­
w szystkie m o żliw e k o m b in a c je d o c h o ­ we sa ld o b ila n su p ła tn ic ze g o ), ja k i w e­
wego: w m ia rę w z ro stu d o c h o d u w k r a ­
d u n a ro d o w e g o Y o ra z sto p y p ro c e n ­ w n ętrzn ej (z ró w n o w a ż o n e ry n k i d ó b r
ju zw ięk sza się ta k ż e im p o rt, w zw iązku
tow ej r, przy k tó ry c h sa ld o b ilan su i p ie n iąd z a). N a raz ie z a k ła d a m y p rzy
z czym p o w ięk sza się d efic y t n a r a ­
p łatn iczeg o w ynosi zero . W szystkie tym sta ło ść cen.
c h u n k u o b ro tó w b ieżący ch . S ald o o b ­
p u n k ty leżące p o n iżej linii B P o z n a c z a ­ a P rz ea n aliz u j efe k ty w z ro stu p o d aż y
ro tó w k a p ita ło w y c h zależy z k o lei od
ją d eficy t b ilan su p łatn iczeg o , a p o w y ­ p ie n iąd z a w tej g o sp o d a rc e . Przyjm ij
relaty w n ej w y so k o ści stó p p ro c e n to ­
żej — n ad w y żk ę. P o ło że n ie linii B P zało żen ie, że d z ia ła o n a w w a ru n ­
w ych w k ra ju i z a g ra n ic ą . N a p rzy ­
zależy od m ię d zy n a ro d o w e j k o n k u re n ­ k ac h sta łe g o k u rsu w alu to w e g o , a n a
k ład , jeżeli k ra jo w a s to p a p ro c e n to w a
cyjności to w a ró w d an e g o k ra ju i w iel­ ry n k a c h d ó b r i p ie n ią d z a w k ró tk im
jest w yższa n iż z a g ran ic ą, to n a stą p i
k ości e k sp o rtu n etto . o k resie istnieje ró w n o w a g a . S ald o
nap ły w k a p ita łu d o d a n e g o k r a ju (za­
P rz e d sta w io n ą m e to d ę an alizy m o ż ­ b ilan su p ła tn ic ze g o n a to m ia s t nie
k ła d a m y , że k a p ita ł nie je st d o sk o n a le
n a p o łączy ć z po d ejściem o p a rty m n a m u si b yć p o c z ą tk o w o zerow e,
m o b iln y ; g d y b y b yło inaczej, sto p a
p ro c e n to w a w k ra ju b y łab y zaw sze n a w y k o rz y sta n iu krzyw ych I S i L M , ja k b P o d d a j an a liz ie efe k ty zw ięk szen ia
w y d a tk ó w b u d że to w y ch p a ń stw a ,
ta k im sam y m p o z io m ie ja k z a g ranicą). to p o k a z a n o n a ry su n k u 29.3. P u n k t
p o n o w n ie z a k ła d a ją c istn ien ie sy ste­
S ald o b ila n su p ła tn ic ze g o je st .z e ro ­ przecięcia ty ch trzech linii sy m b o lizu je
m u stałeg o k u rsu w alu to w eg o .
we, gdy d eficy to w i (n ad w y żce) n a ra ­ sta n ogólnej ró w n o w a g i m a k ro e k o n o ­
m icznej — z a ró w n o zew n ętrzn ej (zero-
c h u n k u o b ro tó w b ieżących o d p o w ia d a
ró w n a co d o w y so k o ści n a d w y ż k a (de­
ficyt) w o b ro ta c h k a p ita ło w y c h . W ięk ­
szy d o c h ó d n a ro d o w y w y m a g a w yż­
szego p o zio m u sto p y p ro c e n to w e j, co
pozw oli z ró w n o w a ż y ć zw ięk szo n y defi­
cyt o b ro tó w b ieżących zw ięk szo n ą
nadwyżki), w o b r o ta c h k ap itało w y c h .
M e ch a n izm te n u m o ż liw ia u trzy m an ie
ró w n o w ag i w b ila n sie p ła tn ic zy m . Ilu ­
stra c ją o p isa n y c h zależn o ści jest linia
B P n a ry s u n k u 29.2; p rz e d sta w ia ona
416 R o z d z ia ł 29 417 M a k ro ek o n o m ia g o sp o d a rk i o tw artej

e W d łu g im o k resie nie d a się u trzy m ać p o łą cz o n eg o ze zw y żk ą cen ro p y na

d eficy tu b ilan su p ła tn ic ze g o , p o n ie ­ ry n k u św ia to w y m . R o z p ię to ść w y stę­
w aż zaso b y rezerw d ew izow ych są p u jąca m iędzy realn y m a n o m in a l­
o g ran ic zo n e . A b y u trzy m ać k u rs nym k u rsem w alu to w y m je st w y n i­
fu n ta n a p o zio m ie O C, .rząd m usi kiem ró żn ic w sto p a c h inflacji
w p ły n ąć n a zm ian ę p o ło ż en ia p ro s ­ w R F N i W ielkiej B ry ta n ii. W a rto
tych D I) i S S , ta k ab y k u rs O C stal p a m ię ta ć , iż w zro st rea ln eg o k u rsu
się k u rsem ró w n o w a g i. W y d aje się fu n ta o z n a c z a p o g o rsz e n ie k o n k u ­
m a ło p ra w d o p o d o b n e , ab y p ro m o cja ren cy jn o ści to w a ró w b ry ty jsk ich ,
to w a ró w b ry ty jsk ic h w U SA m o g ła ii Z o b .7 ta b lic ę A 29.2.
w isto tn y sp o só b p rzyczynić się d o
Odpowiedzi i komentarze 5
w zro stu p o p y tu n a fu n ty szterlingi,
tzn. d o p rzesu n ięcia w p raw o pro stej a K o n k u re n c y jn o ś ć w zrasta; to w ary
P o jęc ia i o kreślenia e Ł ąc zn e sa ld o b ila n su p łatn iczeg o I)D . B ard ziej sk u te cz n e m o g ą być k rajo w e stają, się rela ty w n ie tan ie
m u si być zaw sze ró w n e zeru (za­ p ró b y o g ran ic ze n ia im p o rtu (p ro sta z a ró w n o n a ry n k u k ra jo w y m , ja k
1 (P) 7 (b) 13 (c) 19 (0 k ła d a ją c , żc tra n sa k c je w yró w n aw cze S S p rzesu n ie się w ted y w lew o), np. i za g ran ic ą.
2 (O 8 (i) 14 (g ) 20 (n ) są w y k az y w a n e n a ra c h u n k u o b ro ­ za p o śred n ic tw em p o lity k i g o s p o d a r­ 1» N ab y w cy p o trz e b u ją cz asu , aby d o ­
3 (m ) 9 (k ) 15 (a) 21 (d) tó w k a p ita ło w y c h ); je st o n o su m ą czej zm niejszającej p o p y t g lo b aln y . sto s o w a ć się d o n o w y ch cen, a p o ­
4 (u ) 10 (q) 16 (v ) 22 (s) sald o b ro tó w b ieżących i k a p ita ło ­ K u szą cy m ro zw ią zan iem m o że być n a d to m o g ą ich w iązać w cześniejsze
5 (c) 11 (O) 17 (0 w ych o ra z sa ld a o p u sz cz eń i błędów : b e z p o śre d n ia k o n tr o la im p o rtu , ale u sta le n ia u m o w n e. T a k ż e d o sta w cy
6 O) 12 (h ) 18 (0 - 8 6 2 0 + 8319 + 301 = 0. p o su n ięcie to m o ż e w y w ołać kroki potrzeb u ją, czasu n a d o sto s o w a n ie
o d w eto w e ze stro n y p a rtn e ró w h a n d ­ się do now ej sy tu acji,
2___ low ych. Z p o d o b n ą arg u m e n tac ją e P o ziom elasty czn o ści cen o w y ch p o ­
Z a d a n ia a P ro s ta 1)1) ilu stru je p o p y t n a funty sp o tk a liśm y się ju ż w ro zd ziale 22 p ytu n a im port: i e k s p o rt, k tó re o k re ­
sz terlin g i zg łaszan y p rzez A m e ry k a ­ (zob. z a d a n ie 6 e w tym ro zd ziale). śla ją silę reak cji e k s p o rtu i im p o rtu
l__ n ó w , k tó rz y c h c ą n a b y w a ć brytyjskie na z m ian y cen (w a ru n e k M a rsh a lla -
a E k sp o rt m in u s im p o rt = 107 047 — to w a ry i ak ty w a . P ro s ta S S sym ­ 3___ -L e rn era).
- 120453 = - 13406. bo lizu je p o d a ż fu n tó w o fero w a n y ch Z o b . tab licę A 29.1. W ięcej szczegółów il P ro d u k c ja p o w ró c i w k o ń c u d o p o ­
b O b ro ty niew idzialne o b ejm u ją tu ta ­ p rzez m ie sz k ań có w W ielkiej B ry ta ­ n a te n te m a t m o ż n a zn aleźć w p o d ro z ­ zio m u ró w n o w a g i p rzy p ełn y m z a ­
kie pozycje, ja k usługi, o d se tk i, zyski nii, k tó rz y ch c ą k u p ić am ery k ań sk ie d ziale 29.4 p o d ręc zn ik a . tru d n ie n iu , ale w zro st cen i plac
i d y w id en d y o ra z p rzek azy (n ajw ięk ­ to w a ry i ak ty w a . zm niejszy k o n k u re n c y jn o ść p ro d u k ­
szym i p o zycjam i w o b ro ta c h niew i­ 1» K u rs e m ró w n o w a g i p rzy b ra k u in­ 4___ cji k rajo w ej,
d zialn y c h były usługi zw iązane terw encji p a ń s tw a je st O B . W tym a Z o b .6 tab licę A 29.2. e P resję tę m o g ło b y z ła g o d z ić z a sto so ­
z tra n s p o rte m m o rsk im , przew ozam i p u n k c ie sa ld o b ila n su p łatn iczeg o b Z o b . ry su n ek A 29.1. w an ie restry k cy jn ej p o lity k i fiskalnej,
lo tn iczy m i, tu ry s ty k ą o ra z o p e ra c ja ­ je st ró w n e zeru. c Ł a tw o zau w aży ć, że d o 1981 r. re a l­ f N ie — w d łu g im o k resie p o zio m cen
m i fin an so w y m i). S ald o o b ro tó w e P rzy k u rsie O A w y stęp u je n ad w y ż k a ny k u rs f u n ta szy b k o rósł. Było to w g o sp o d a rc e d o sto s u je się d o w tro -
n iew id zialn y ch w yniosło 4069 + p o p y tu n a fu n ty (ró w n a o d cin k o w i k o n se k w e n cją p ro w a d zo n e j w ów czas stu cen to w a ró w im p o rto w a n y c h ,
-I- 5777 - 5060 = -I- 4786. DG). B a n k A n g lii d o sta rc z y n a rynek w W ielkiej B ry ta n ii p o lity k i d ro g ieg o g N ajb a rd zie j o czyw isty p rz y p a d e k to
c S a ld a o b ro tó w w idzialnych o ra z nie­ tę ilość fu n tó w w z a m ia n z a d o lary , p ie n ią d z a o ra z w zro stu w y d o b y cia sy tu acja, w k tó re j k u rs w alu to w y by)
w id zialn y ch tw o rz ą łącznic sa ld o o b ­ p o w ięk sza jąc w ten s p o só b sw e rezer­ ro p y n afto w ej z M o rza P ó łn o cn e g o ,
ro tó w bieżących: — 13 406 -I- 4786 = wy dew izow e. W o p isa n ej sytuacji
b ilans p ła tn iczy w y k azu je n adw yżkę, ' K u rs o p a r ty n a P S N o b lic z a m y w c illu u fo r­
= -8 6 2 0 . 4 K u rs re a ln y o b lic z a m y 'w e d łu g fo rm u ły : m uły:
d W tab licy 29.1 sa ld o o b ro tó w k a p i­ d P rzy k u rsie O C b ilan s p ła tn iczy w y­
k u rs re a ln y = k u r s n o m in a ln y D M /Jt x k u rs P S N = k u rs re a ln y D M /£ z 1978 r . :
ta ło w y ch jest su m ą inw estycji n e tto k a z u je d efic y t ró w n y E I i \ B a n k A n g ­
w sk a ź n ik cen w W ie lk iej B ry ta n ii w sk a ź n ik c en w W ie lk iej B ry ta n ii
o ra z tra n sa k c ji w zak resie ak ty w ó w lii m usi sk u p ić n ad w y ż k ę p o d aży
fu n tó w k o sztem zm n iejsze n ia sw ych w sk a ź n ik c en w R F N wskaźnik cen w R F N
fin an so w y c h n e tto , tj. — 10 509 +
-I- 18 828 = 8319. rezerw d ew izo w y ch . (przy p. Z . M . ) . (p rzy p . Z . M . ) .

- • l-ku n o in in . Z b ió r zadań
418 R o z d z ia ł 29 419 M a k r o e k o n o m i a g o s p o d a r k i o tw a rte j

w o łan e g o p o lity k ą fisk a ln ą zm ienić nieneś zatem u lo k o w a ć p ien iąd ze

T a lilic a A 2 9 .1 . W s tr z ą s y a ró w n o w a g a w e w n ę trzn a i z e w n ę trz n a
się m o ż e je g o s tr u k tu r a , w U SA .
W p ły w n a r ó w n o w a g ę li W tej sy tu acji k ra jo w a p o lity k a p ie­ c 185,3 :1 ,6 5 d aje w p rzy b liżen iu 1 12£,
Ź r ó d ło w strz ą su w e w n ę trz n ą z e w n ę trz n ą co o z n a c z a , że je s t o b o ję tn e , gdzie
n ię ż n a je st całk o w icie n ie sk u te czn a ,
O ż y w ie n ie K ry z y s D e fic y t N adw yżka co w y n ik a z z o b o w ią z a n ia w ład z d o u lo k u je sz p ien iąd ze,
X o b ro n y k u rs u w alu to w eg o . W zg lęd ­ d 170-1,08 = 183,6; 183,6:1,65 = 111 £.
S p a d e k k o n s u m p c ji a u to n o m ic z n e j X
W z r o s t r e a ln e g o k u rs u w a lu to w e g o X X nie sk u teczn y m n arzęd ziem p o lity k i T y le o trz y m a sz z lo k a ty w U SA .
Z a c ie ś n ie n ie p o lity k i p ie n ię ż n e j i fisk a ln e j X X g o sp o d a rc ze j w k ró tk im o k resie je st P o w in ien eś z a te m in w esto w ać raczej
W z r o s t d o c h o d u -n a ro d o w e g o z a g ra n ic ą X X
n a to m ia s t p o lity k a fisk aln a, w W ielkiej B ry ta n ii, gdzie o trz y m a sz
W z r o s t k o n s u m p c ji w w y n ik u ła g o d n ie jsz e j po ro k u 112 £.
X
c W tym p rz y p a d k u sk u te cz n o ść p o li­
p o lity k i p ie n ię ż n e j i fisk a ln e j X
ty k i fiskalnej je s t zn a cz n ie o g ra n ic z o ­ e O c z ek iw a n a w y so k o ść k u rs u w a lu to ­
n a p rzez szy b k ą reak cję d o sto s o w a w ­ w ego zależy od teg o , ja k o cen iasz
czą sto p y p ro ce n to w ej, zw ięk sza się jego bieżący p o z io m w p o ró w n a n iu
n a to m ia s t siła o d d z ia ły w a n ia p o li­ z p o zio m em ró w n o w a g i d łu g o o k re ­
ty k i pieniężnej, sow ej. T e g o ro d z a ju o cz ek iw a n ia są
T ab lica A 2 9 X C en y i ltu rs w alu to w y
d Jeżeli k a p ita ł nie je st d o sk o n a le m o ­ b a rd z o p o d a tn e n a flu k tu a c je , w z a ­
W sk a ź n ik cen W s k a ź n ik c e n K u rs K u rs bilny, to te m p o d o sto s o w a ń sto p y leżności od zm ien iającej się oceny
K u rs n o m in a ln y w w i e | kit;j B ry ta n ii w RFN re a ln y wg PSN p ro ce n to w ej b ędzie w olniejsze. cz y n n ik ó w w p ły w ający ch n a sta n g o ­
1-) M A (1 9 8 5 = 1 0 0 ) (1985 = 100) D M /£ D M /£ s p o d a rk i. M a to isto tn e znaczen ie
W k o n sek w en cji d ziała n ie efe k tu w y­
p ie ra n ia zo stan ie o p ó ź n io n e i p o lity ­ d la te g o , że w g o sp o d a rc e św iatow ej
197« 3,85 52,8 75,3 2,70 3,85
60,0 78,4 2,98 3,53 k a fisk a ln a m o ż e p rzy n ieść w k r ó t­ istn ieją o g ro m n e z a so b y w o ln y ch k a ­
1979 3,89
1980 4,2 3 70,7 82,7 3,62 3,16 kim okresie za ło ż o n e re z u lta ty . T en p ita łó w , k tó ry c h p o sia d a c z e n a s ta ­
19« 1 4 ,5 6 79,1 87,9 4,1 0 3,00 sam m e ch a n izm p o w o d u je je d n a k w iają się n a p o sz u k iw a n ie n a jb a r­
4 ,2 4 85,9 92,5 3,94 2,91
I9K2 o słab ien ie o d d z ia ły w a n ia p o lity k i dziej zy sk o w n y ch lo k a t “.
1983 3,87 89,8 95,6 3,64 2,87
1984 3,79 94,3 97,9 3,6.5 2,80 pieniężnej.
3,78 100,(1 100,0 3,78 2,70 8__
19« 5
1986 3,18 103,4 99,8 3,30 2,61 7__ Jeżeli m a sz k ło p o ty z o d p o w ie d z ią na
1987 2,94 107,8 100,1 3,17 2,51 to p y ta n ie, s p ró b u j n a jp ie rw ocenić
W e w szy stk ich p rz y p a d k a c h , jeżeli z a ­
1988 3,12 1 13,0 101,2 3,48 2 ,4 2
inw estujesz 100 £ w W ielkiej B ry tan ii, w pływ w y m ie n io n y ch z m ia n n a w iel­
1989 3,08 121,8 103,7 3,62 2,30
to n a k o n ie c ro k u o trz y m a sz sum ę k o ść p o p y tu n a fu n ty oraz. ich p o d aż,
1 12£. Jeśli n a to m ia st chcesz zain w es­ a n astęp n ie — n a w y so k o ść k u rsu
to w a ć je w U S A , to p rzy istn iejący m ró w n o w a g i. M o ż e sz p rzy tym p osłużyć
k u rsie m a sz d o d y spozycji 170$. A te­ się w y k resem ,
p o c z ą tk o w o u trz y m y w a n y pow yżej raz zo b a cz m y , co dzieje się dalej, a A p re c ja c ja fu n ta ,
R y su n e k A 2 9 .1 . N o in in a ln y i re a ln y k u rs fu n ta
b ry ty jsk ie g o w zg lęd em m a rk i n iem ieck iej
p o zio m u ró w n o w a g i, co s p o w o d o ­ a B rak u jąc y m o gniw em je st tu w y so ­ b D e p re c ja c ja fu n ta ,
w ało w y stą p ien ie d efic y tu w bilansie k o ść icursu w alu to w e g o w k o ń cu e D e p re c ja c ja fu n ta ,
płatn iczy m . ro k u ; p o tym w łaśn ie k u rsie w y m ie­ d A p re c ja c ja fu n ta ,
nisz sw oje d o la ry z p o w ro te m n a e A p re c ja c ja fu n ta ,
6__ funty. f D e p re c ja c ja fu n ta , p o n ie w a ż w zro st
u W g o sp o d a rc e z a m k n ię te j z a ró w n o 1) N a k o n ie c ro k u p rzy ch ó d uzy sk an y sto p y p ro ce n to w ej w U S A p o b u d z a
p o lity k a p ien iężn a, ja k i fisk aln a, w d o la ra c h w yniesie 1 7 0 -1 ,0 9 = o d p ły w k a p ita łu z W ielkiej B ry tan ii
w y w o łu ją sk u tk i k ró tk o o k re s o w e . = 1 8 5,3$. Z a m ia n a tej sum y n a fu n ­ d o U SA .
W d łu g im o k resie rea ln y d o ch ó d ty po p rzew id y w an y m k u rsie p rzy ­
(p ro d u k t) n a ro d o w y p o w ró c i d o niesie 185,3 : 1,5 = 123,5 £. D e p re c ja ­ " R u c h y s p e k u la c y jn y c h k a p ita łó w w y w o łu ją
sw ego p o z io m u „ n a tu r a ln e g o ” , ch o ć cja fu n ta z n a d w y ż k ą z re k o m p en su je w a h a n ia k u rs ó w w a lu t i s tó p p ro c e n to w y c h
w w yn ik u z jaw isk a w y p ie ra n ia wy- ró żn icę stó p p ro ce n to w y ch ; p o w i­ (p rzy p . Z .M .) .
420 R o z d z ia ł 29
9___
W szy stk ie z w y jątk iem e i g.
10
a C eny w zro sn ą o 2 0 % .
b R e a ln y k u rs w alu to w y w długim
o k resie nie zm ieni się, k u rs n o m in a l­
ny n a to m ia s t będzie m u sia ł o b n iży ć
się o 2 0 % , ab y m o żliw e było — przy
z m ian ie cen — u trz y m a n ie k u rsu
rea ln eg o n a tym sam y m poziom ie.
c O b n iży się.
d N a ry su n k u A 2 9 .2 e, o z n a c z a p o ­
cz ątk o w y n o m in a ln y k u rs w alu to w y
o d p o w ia d a ją c y w a ru n k o m ró w n o ­
w agi. W m o m e n cie l n astęp u je
w strząs (w z ro st p o d aż y p ien iąd za),
w w yn ik u czego o b n iż a się s to p a
p ro c e n to w a ; n o m in a ln y k u rs w a lu to ­
wy m u si ta k ż e o b n iży ć się, ab y z a p o ­
biec o d p ły w o w i k a p ita łu z k ra ju
i u trz y m a ć ró w n o w a g ę n a ry n k u w a­
lu to w y m . Z m ia n a k u rsu w alu to w eg o
je st w iększa (efek t n a d m ie rn e j reakcji
k u rsu ) niż w y n ik ało b y to z w a ru n ­
k ó w now ej ró w n o w a g i (e2); p o c z ą t­
k o w o k u rs o b n iż a się d o e , a n a s tę p ­
nie sto p n io w o w z ra sta d o e2, d o ­
sto s o w u ją c się d o n o w ego p o zio m u
ró w n o w a g i ró w n o cześn ie ze zm ian a -
R ysunek A 2 9 .2 . D osto so w a n ia kursu w alutow ego
E ręczn ik a).
o
Z 11. T a k (zo b . p o d ro z d z ia ł 29.7 p o d ­
m i cen. Ś cieżk a d o s to s o w a ń k u rsu
ilu stru je w ięc p o c z ą tk o w y p rze sk o k
z p u n k tu A d o B w chw ili w y stąp ie­
n ia za k łó c e n ia , a n a s tę p n ie sto p n io ­
w y p ro ces zb liż a n ia się k u rs u do
p u n k tu C.
T a k /N ie
1. N ie. K u rs fu n ta w zg lęd em d o la ra
je st w ażn y m w y zn a cz n ik ie m m ię ­
d z y n a ro d o w e j w a rto śc i fu n ta , ale
n ie je st je d y n y m k u rse m j ą o k re ś­
lający m (zo b . p o d ro z d z ia ł 29.1
p o d rę c z n ik a ).
2. N ie. N ie m a ża d n ej g w aran c ji, że
u sta lo n y k u rs o k a ż e się k u rsem
ró w n o w a g i.
3. N ie. T ra n s a k c je k u p n a -sp rz e d a ż y
o b ejm u ją ce usługi i in n e o b ro ty
niew id zialn e są częścią b ila n su o b ­
ro tó w b ieżący ch (zo b . p o d ro z d z ia ł
29.2 p o d rę c z n ik a ).
4. T a k .
5. N iek o n iec zn ie . K o n k u re n c y jn o ś ć
to w a ró w b ry ty jsk ic h zależy ta k że
od ró żn ic w sto p a c h in flacji (zob.
p o d ro z d z ia ł 29.3 p o d rę c z n ik a ).
6. N ic. M ó w ią c w ty m ro zd z iale
o m o b iln o śc i k a p ita łu m a m y n a
m yśli p rzep ły w k a p ita łó w fin a n so ­
w ych, a nie re a ln y c h d ó b r k a p ita ­
łow ych.
7. T a k (zo b . p o d ro z d z ia ł 29.4 p o d ­
ręczn ik a).
8. T a k (zo b . p o d ro z d z ia ł 29.5 p o d ­
ręcznik a).
9. 'falc. Z a k łó c e n ia ze w n ętrzn e łatw iej
je st w ów czas z a m o rty z o w a ć n iż z a ­
k łó c e n ia w ew n ętrzn e.
10. T a k (zo b . p o d ro z d z ia ł 29.6 p o d ­
ręczn ik a).
12. N ie. W k ró tk im o k re sie n o m in a ln y
k u rs w alu to w y m o ż e o d b ie g a ć od
p a ry te tu siły nab y w czej.
421 M a k r o e k o n o m i a g o s p o d a r k i o tw a rte j
13. N ie. S tw ierd zen ie to su g eru je, iż
rząd m o że n iezależn ie u sta la ć z a ­
ró w n o w y so k o ść k u rsu w alu to w e­
go, jak. i w ielk o ść p o d aż y p ie n ią­
d za , co nie jest p ra w d ą (zob. p o d ­
ro zd z iał 29.8 p o d ręc zn ik a ).
14. T a k (zo b . p o d ro z d z ia ł 29.9 p o d ­
ręcznika).
P roblem y do przem yślenia
1__
N ależy p am iętać , iż szy b k a d ep recjacja
fu n ta sz terlin g a (i k ażd ej innej w aluty
krajow ej — przyp. tłum.) wywrze w k ró t­
kim o k resie p resję n a w z ro st cen. C eny
d ó b r im p o rto w a n y c h w zro sn ą, co
zw iększy p o p y t n a k ra jo w e su b sty tu ty
to w aró w zag ran ic zn y c h . M o ż n a się
ró w n ież sp o d ziew ać, że w m ia rę p o ­
p raw y k o n k u ren c y jn o ści w zro śn ie p o ­
p yt n a to w ary ek sp o rto w a n e . Je st to
n iby d o b r a w iad o m o ść, ale jeżeli p o d aż
k ra jo w a w y k azu je sto s u n k o w o niską
elasty czn o ść, to p rzyczyni się to do
w zro stu cen. In n y m i słow y, jeśli celem
rzą d u je st w a lk a z in flacją, to będzie on
raczej p rzeciw staw iał się szybkiem u
sp a d k o w i w arto ści w alu ty . O czyw iście,
d ec y d u ją c się n a reg u lo w a n ie w y so k o ­
ści k u rsu w alu ty , rząd będzie m u siał
zre zy g n o w ać z au to n o m ic z n e j p o lity k i
pieniężnej i sk u teczn ej k o n tro li p o d aży
p ien iąd za.
2 __
a Z w ięk szen ie p o d aż y p ien iąd za s p o ­
w o d u je p rzesu n ięcie krzyw ej L M
w p r a w o ,j a k p o k a z a n o na ry su n k u
A 2 9 .3 . W k ró tk im o k resie ró w n o ­
w a g a u k sz ta łtu je się przy k o m b in acji
sto p y p ro ce n to w ej r, i d o c h o d u Yp.
d o c h ó d n a ro d o w y w zro śn ie, a s to p a
p ro c e n to w a o b n iży się. S y tu acja ta
o z n a c z a zw ięk szo n y im port, (bo
w zrósł d o c h ó d ) i te n d en cję d o od-
Itysuncli A 29 .3 . ’W yrosi p o d a ż y p ie n ią d za
pływ u k a p ita łu (n iższa sto p a p ro c e n ­
to w a). A zatem w b ila n sie p ła tn i­
czym k ra ju p o jaw i się d eficy t, k tó ry
w yw rze presję n a d ew a lu ac ję w alu ty
k rajo w ej. A b y tem u z a p o b ie c , w ła­
d z a m o n e ta rn a m u si w y k u p ić n a d ­
w yżkę p o d aż)' fu n tó w ; tym sam ym
k ra jo w a p o d a ż p ie n ią d z a zm niejsza
się, a k rzy w a L M p o w ra ca d o sw ego
w yj ś c io w ego p o 1o że n i a .
1> W zrost. w y d a tk ó w b u d że to w y ch
o z n a cz a p rzesu n ięcie krzyw ej I S
w p raw o , ja k w id a ć n a ry su n k u
A 29.4. G o s p o d a rk a d o sto s o w u je się
d o tej zm ian y , p rz e c h o d z ą c w k r ó t­
kim o k resie d o n o w eg o p u n k tu ró w ­
n ow agi w y zn aczo n eg o p rzez k o m b i­
nację w yższego d o c h o d u Yj o ra z
wyższej sto p y p ro c e n to w e j r f . B ilans
p łatn iczy w y k azu je te ra z n ad w y ż k ę,
k tó ra zm u sza b a n k c e n tra ln y d o in ­
terw encji na ry n k u w alu to w y m ; tym
razem p rzy jm u je o n a fo rm ę sp rz e d a ­
ży fu n tó w . W efekcie k ra jo w a p o d aż
p ie n ią d z a zw ięk sza się, a k rzyw a L M
p rze su w a się w p raw o . O zn acza to,
żc w skutek, z o b o w ią z a n ia w ładzy
m o n e ta rn e j d o o b ro n y k u rsu w aluty
422 R o z d z ia ł 29
R y su n e k A 2 9 .J . E f e k ty p o lity k i fiskalnej
krajo w ej p o lity k a p ie n iężn a w zm a c­
n ia w tej sy tu a cji silę o d d z ia ły w a n ia
p o lity k i fisk aln ej. P o zak o ń cz en iu
p ro ce su d o s to s o w a ń ró w n o w a g a
u sta la się w p u n k cie w yznaczonym
. p rzez k o m b in a c ję sto p y p ro ce n to w ej
r., i d o c h o d u Y., — p o lity k a fisk aln a
o k a z a ła się zatem b a rd z o sk u te cz n a.
O czyw iście, dzieje się ta k ty lk o
w k ró tk im okresie; w długim okresie
n a s tą p ią d o sto s o w a n ia p ła c i cen,
k tó re sp o w o d u ją p rzesu n ięcie k rzy ­
wej L M w lew o d o p o ło ż e n ia w yj­
ścio w eg o i p o w ró t g o s p o d a rk i do
sta n u p ełn eg o z a tru d n ie n ia ( n a tu ra l­
nej sto p y b ez ro b o cia ).
M ielib y śm y o c h o tę p o s u n ą ć się jeszcze
dalej i z a p y ta ć w as o efek ty zm ian
w p o lity k a c h fisk aln ej i p ien iężn ej w sy­
stem ie p ły n n e g o k u r s u w alu to w eg o .
Z a d a n ie to b y ło b y c h y b a je d n a k zbyt
tru d n e n a ty m p o z io m ie zn a jo m o ści
e k o n o m ii. P a m ię ta jc ie ty lk o , że n a p o ­
łożenie z a ró w n o krzyw ej I S , ja k i linii
B P w p ły w a najczęściej p o z io m k u rsu
w alu to w e g o . A z a te m , ja k ie k o lw ie k
zm ian y w p o lity ce g o sp o d a rc z e j, k tó ­
rych sk u tk ie m są z m ia n y k u rs u , p o w o ­
d u ją je d n o c z e śn ie p rz e su n ię c ia niem al
w szystk ich linii w y k re ślo n y c h n a ry ­
su n k u . N ic nie sto i n a p rze szk o d z ie,
abyście p rze p ro w ad z ili teg o ro d za ju
an a liz ę w p o sta c i g raficzn ej. Jeżeli je d ­
n a k ju ż się n a ■to zd ecy d u jecie, to
posłu żcie się o d p o w ie d n io d u ż y m w y­
k resem , g dyż inaczej p rzy d u żej liczbie
zm ian (p rz esu n ięć linii) s ta n ie się on
m a ło czytelny.
Rozdział 3 0
Wzrost gospodarczy
W d o ty ch czaso w ej an a liz ie k o n c e n tr o ­
w aliśm y się n a kw estii, czy g o sp o d a rk a
p o sia d a ją c a o k reślo n e zaso b y cz y n n i­
k ó w w y tw ó rczy ch m o ż e o sią g n ąć sta n
p ełn eg o z a tru d n ie n ia . R o z sz e rz a ją c to
ujęcie, zajm iem y się o b ecn ie an a liz ą
w zro stu p o te n cja łu w y tw ó rczeg o g o s­
p o d a rk i w d łu g im o k resie. W ro zd ziale
tym chcem y z b a d a ć isto tę i ź ró d ła
w zro stu g o sp o d a rc ze g o o ra z z a s ta n o ­
wić się n ad m o żliw o ściam i p o lity k i
e k o n o m iczn ej p a ń s tw a w tej dziedzinie.
W z ro st gospodarczy je st pojęciem
n iejed n o z n ac zn y m . W ro zd z iale 20
zw róciliśm y u w ag ę n a to, że realn y
p r o d u k t k rajo w y b ru tto nie je s t d o -
ld a d n ą m ia rą p ro d u k c ji społecznej; tym
b ard ziej nie je st o n też ad e k w atn y m
w sk aźn ik iem d o b ro b y tu sp ołecznego.
P ro b le m y te u w id ac zn iają się zw łaszcza
w d łu g im okresie; p o ja w ia n ie się n o ­
wych p ro d u k tó w u tru d n ia p o ró w n a n ia
m ięd zy o k reso w e; sk ra c a n ie czasu p racy
zm n iejsza p ro d u k c ję , ale je d n o cz eśn ie
zw iększa z a só b czasu w olnego; r a c h u ­
n ek p ro d u k c ji nie u w zg lęd n ia w pełni
efek tó w ze w nętrzn y ch ; w sk aź n ik re a l­
n ego p ro d u k tu n a 1 m ie sz k a ń c a z a ­
ciem n ia n ieró w n o ści w p o d ziale d o ­
ch o d ó w itd. Je d n a k , ja k d o ty c h cz as,
w sk aźn ik ten je s t n ajlepszym sp o śró d
d o stę p n y c h m ie rn ik ó w ; d o b r o b y t m a ­
te rialn y nie je st je d y n ą p o trz e b ą czło­
w ieka, ale z p ew n o ścią sta n o w i o ja k o ­
ści życia.
W d łu g im o k resie n a w e t n iezb y t
szybki w zro st g o sp o d a rc z y u leg a k u ­
m u lacji i d a je w re z u lta c ie zn aczn e
p rzy ro sty p ro d u k c ji. W d alszej analizie,
m ó w ią c o w zro ście g o sp o d a rc z y m , b ę­
d ziem y ro z p a try w a ć zm ian y ro z m ia ró w
p o te n cja ln e j p ro d u k c ji p rzy zało żen iu ,
że g o s p o d a rk a zn a jd u je się w stan ie
p ełn eg o z a tru d n ie n ia .
Funkcja produkcji p o k a z u je zależ­
n o ść ro z m ia ró w p ro d u k c ji od w ielkości
n a k ła d ó w c z y n n ik ó w w y tw ó rczy ch
(k a p ita łu , p rac y , ziem i, su ro w có w ),
przy d a n y m p o zio m ie te ch n ik i. Ź ró d ­
łem w zro stu p ro d u k c ji je s t zatem zw ię­
k szan ie n a k ła d ó w lu b efek ty w n o ści ich
w y k o rz y sta n ia . R o z p a trz m y k o lejn o te
czy n n ik i. Je d n y m ze sp o so b ó w je st
zw ięk szan ie n a k ła d ó w k ap ita ło w y c h
p rz y p a d a ją c y c h n a je d n e g o p ra c o w n i­
k a, tj. zw ięk szan ie te ch n ic zn e g o u z b ro ­
je n ia p rac y (czyli relacji: k a p ita ł/p ra c a ).
N a k ła d p rac y m o ż n a zw ięk szać p o ­
przez w zro st liczby lu d n o śc i z a w o d o w o
czynnej lu b p o p rz e z zm ian y ja k o ś c io ­
we — p o d n o sz e n ie p o z io m u w iedzy
i u m iejętn o ści o ra z k sz ta łto w a n ie in ­
ny ch c z y n n ik ó w o k re śla ją c y c h w y d aj­
ność. O b ecn ie w k ra ja c h u p rze m y sło ­
w io n y ch w ielkość are ału ziem i u p ra w ­
nej je st w z a sa d zie s ta ła , a więc nie
w pływ a n a w zro st g o sp o d a rc z y . C z y n ­
n ik iem w z ro stu p ro d u k c ji ro ln ej je st
w zro st w y d ajn o ści. Is to tn y m o g ra n i­
czeniem w z ro stu p ro d u k c ji społecznej
424 R o zd ział 30
m o g ą być suro w ce. Z a so b y suro w có w
n ie o d n a w ia ln y c h są o g ran ic zo n e
w s p o só b n a tu ra ln y , ale surow cam i
o d n a w ia ln y m i trz e b a ró w n ież g o sp o d a ­
ro w a ć o stro żn ie. K o le jn y m źródłem
w zro stu g o sp o d a rc z e g o są korzyści
skali.
W p rocesie w zro stu g o sp o d a rc ze g o
is to tn ą ro lę o d g ry w a postęp techniczny.
Ź ró d łem w y n a la z k ó w są p ra c e b a d a w ­
czo -ro z w o jo w e , k o sz to w n e i o b ciąż o n e
ry zy k iem . N ie d o sk o n a ło śc i m e c h a n i­
zm u ry n k o w e g o r o d z ą p o trz e b ę w spie­
ra n ia w y n ala zk ó w p rzez zapew nienie
o c h ro n y p a te n to w e j i su b sy d io w a n ie
p ra c b ad a w cz y ch . S am e je d n a k w y n a­
lazki nie w y starczą, m u sz ą zo stać
w d ro ż o n e d o p ra k ty k i p o p rz e z in n o w a ­
cje, k tó re z reguły w y m ag a ją n a k ła d ó w
in w estycyjnych.
C zy istn ieją ja k ie ś g ran ic e w zrostu
g o sp o d a rc ze g o ? W k o ń c u X V III w.
M a lth u s stw ierdził, żc przy stałej p o ­
w ierzchni u p ra w i m alejącej k rań co w ej
w y d ajn o ści p rac y istnieje g ra n ic a m o ż ­
liw ości w yżyw ienia lu d n o śc i. K ra jo m
u p rze m y sło w io n y m u d a ło się w y m k n ąć
z „ p u ła p k i M a lth u s a ” dzięki zw iększe­
n iu w y d ajn o ści i p o stęp o w i tech n icz­
n em u w ro ln ictw ie, ale pesym iści n a d a l
p o d trz y m u ją je g o sta n o w isk o . M e c h a ­
nizm cenow y w olnego ry n k u o ra z k o n ­
k u re n c ja u m o ż liw ia ją o p ty m a ln e w y k o ­
rz y sta n ie o g ra n ic z o n y c h zaso b ó w .
W zrost: cen rz a d k ic h za so b ó w zm u sza
d o b ard z iej efek ty w n eg o ich w y k o rz y s­
ta n ia o ra z d o p o sz u k iw a n ia n o w ych
za so b ó w i n o w ych tech n o lo g ii.
B a d a n ia em p iry czn e n ad w zro stem
g o sp o d a rc z y m p ro w a d z o n e p o II w o j­
nie św iatow ej o p ie ra ją się głów nie n a
neoklasycznej teorii wzrostu, k tó rej
p o d sta w y stw o rzy ł R . Solo w. P o d czas
gdy w naszej d o ty ch czaso w ej analizie
sta ra liśm y się o k reślić po zio m p r o d u k ­
cji za p ew n ia ją cy ró w n o w a g ę, teorie
w zro stu g o sp o d a rc z e g o u siłu ją o b ja śn ić
te m p o w zro stu p ro d u k c ji, k tó re z a ­
pew ni ró w n o w a g ę. W sta n ie d łu g o ­
ok reso w ej ró w n o w a g i (w tzw . stan ie
s ta c jo n a rn y m ) p r o d u k c ja o ra z zaso b y
k a p ita łu i p rac y ro sn ą w je d n ak o w y m
tem pie, a w zw iązk u z tym w ielkość
p ro d u k c ji i ilo ść k a p ita łu p rz y p a d a ją c e
n a je d n e g o p ra c o w n ik a po zo stają, stałe.
P o d s ta w ą w zro stu g o sp o d a rc ze g o
je st akumulacja kapitału. P rzy jm u je
o n a dw ie fo rm y . E kstensyw ną, a k u m u ­
lacją n az y w a m y p o w ięk sza n ie z a so b ó w
k a p ita łu zw ią za n e ze w zro ste m z a tru d ­
nienia. In te n s y w n a a k u m u la c ja o z n a ­
cza n a to m ia s t zw ięk szan ie w y p o saż en ia
k a p ita ło w e g o p rz y p a d a ją c e g o n a je d ­
neg o p ra c o w n ik a (tzn . p o d n o sz e n ie p o ­
zio m u te ch n iczn eg o u z b ro je n ia p ra ­
cy — przy p . tłum.).
C zy zw iększenie o szczęd n o ści i in­
w estycji m o ż e p rzy sp ieszy ć w zro st g o s­
po d arc zy ? W ed łu g o m a w ia n e j tu te­
orii — nic. W z ro st o sz częd n o ści m o że
przyczynić się d o je d n o ra z o w e g o p o d ­
n iesien ia p o z io m u p ro d u k c ji, ale nie
m a w pływ u n a d łu g o o k re so w ą d y n a m i­
kę p ro d u k c ji. Ś cieżk a w zro stu zró w ­
now ażonego jest w y znaczona przez tem ­
po w zro stu za so b ó w p ra c y o ra z p o stęp
tech n iczn y . W d łu g o o k re so w e j ró w ­
n o w ad z e te m p o w zro stu g o sp o d a rc z e ­
go jest ró w n e su m ie te m p a w zro stu
z a so b ó w p rac y i te m p a p o stę p u te c h ­
n icznego, zw ięk szająceg o w y d ajn o ść
pracy.
D o źró d e ł w z ro stu g o sp o d a rc ze g o
należą: w zro st ilo ścio w y i ja k o śc ia w y
n a k ła d ó w c z y n n ik ó w w y tw ó rczy ch
o ra z p o stę p te ch n iczn y . P o stę p te c h ­
n iczn y jest tr u d n o w y m ie rn y i często
n ie ro z łąc zn ie zw ią za n y z n a k ła d a m i
k a p ita łu , czyli in w esty cjam i, bo m a
zazw yczaj c h a r a k te r u p rz e d m io to w io ­
ny. N iem n iej z w ielu b a d a ń em p iry cz­
n y ch niezbicie w y n ik a, że głó w n y m
źró d łem w zro stu g o sp o d a rc z e g o k r a ­
jów ro zw in ię ty ch są czy n n ik i o c h a r a k ­
425 W zrost gospodarczy'
terze jak o ścio w y m , a p rzed e w szystkim słab o ro zw in ię te są w b a rd z o tru d n y m
w zro st w y d ajn o ści p racy i p o stę p te c h ­ p o ło ż en iu , g dyż nie d y s p o n u ją z a so ­
niczny. bam i i w a ru n k a m i ek o n o m icz n y m i,
W końcu la t sied em d ziesiąty ch k tó re są k o n ie cz n e d o z a p o c z ą tk o w a ­
w w iększości k ra jó w u p rze m y sło w io ­ n ia i p rzy sp ie sz en ia ro zw o ju g o s p o d a r­
nych te m p o w zro stu w y d ajn o ści uległo czego.
w y raźn em u o b n iż en iu . O p in ie n a te m a t P o zn an ie zależn o ści m ię d zy c h a r a k ­
przyczyn z a h a m o w a n ia w zro stu g o s p o ­ terem i te m p em p o s tę p u tech n iczn eg o
d arczeg o są p o d zielo n e; w sk azu je się a c a ło k sz ta łte m w a ru n k ó w e k o n o m ic z ­
m .in . n a ta k ie czy n n ik i, ja k w zrost n ych i p o lity cz n y ch p a n u ją c y c h w d a ­
n ak ła d ó w n a o c h ro n ę śro d o w isk a , nym k raju je st w ażnym k ro k iem n a ­
w zro st cen ro p y n afto w e j, k tó ry w y m u ­ przód w p o ró w n a n iu z u p ro sz c z o n ą
si! p rze zn ac ze n ie zn aczn y ch środków ' k o n c e p c ją w z ro stu z ró w n o w a ż o n e g o
n a p o sz u k iw an ie en erg o o szczęd n y ch w tem p ie o k reślo n y m p rz e z wzrost, z a ­
m e to d w y tw arza n ia, czy też inflację, so b ó w siły ro b o cz ej. 1 'corsa w zrostu
k tó ra n eg a ty w n ie w p ły n ęła n a o czek i­ esMlogeiisieznego idzie jeszcze dalej,
w an ia in w esto ró w , p o w o d u ją c o b n iż e ­ u zn ając, że z a k u m u la c ją k a p ita łu w ią­
nie sto p y inw estycji. żą. się p ew n e efek ty ze w n ętrzn e. Jeśli
C hoć d o św ia d cz en ie h isto ry czn e nawet, p o jed y n cze p rz e d się b io rstw o m a
w skazuje, że w a h a n ia k o n iu n k tu ry w y­ d o cz y n ien ia z m a le ją c y m i p rz y c h o d a ­
stęp u jące w ro zw o ju g o sp o d a rc z y m p o ­ m i z p o w ię k sz a n ia k a p ita łu , to jego
szczególnych k ra jó w są często zsy n ­ fu n k cja p ro d u k c ji m o ż e być ró w n ież
c h ro n iz o w an e, d y n a m ik a w zro stu g o s­ z a lezn a od inw estycji p o d e jm o w a n y c h
p o d arc zeg o n a św iecie je s t b ard z o z ró ż ­ prz.cz. in n e p rz e d się b io rstw a . W y stę p o ­
n ic o w a n a. W e d łu g hipotezy konw ergen­ w an ie efe k tó w ze w n ętrzn y c h m o g ło b y
cji k ra je b ie d n e ro zw ija ją się szybciej, u z a sa d n ia ć in te rw e n cję p a ń s tw a w p o ­
a k raje b o g ate w olniej w p o ró w n a n iu sta ci n a k ła d ó w n a o św iatę, badania,
z p rz e c ię tn ą d y n a m ik ą . W y n ik a to z s a ­ n a u k o w e , in f ra s tr u k tu r ę itp ., k tó ry c h
mej n a tu ry p ro ce su a k u m u lac ji k a p ita ­ o sta te czn y m e fe k tem je st w zb o g a ca n ie
łu, jak ró w n ież z m ożliw ości k o rz y s ta ­ za so b ó w k a p ita łu lu d z k ieg o i rze czo ­
nia z p rzep ły w u w iedzy technicznej w ego k raju .
w skali m ię d z y n a ro d o w e j. E fektem Podstaw i), p o lity k i w zro stu g o sp o ­
m o że być zm n iejszan ie d y sta n su r o z ­ d a rc zeg o jest p o p ie ra n ie i p o b u d z a n ie
w ojow ego i s to p n io w e d o g a n ia n ie k r a ­ inw estycji. A le sa m o sty m u lo w a n ie
jów wyżej ro zw in ięty ch . w zro stu n a k ła d ó w in w esty cy jn y ch nic
A n a liz a czy n n ik ó w w zro stu g o sp o ­ w y starcza. .K onieczne są s ta ra n ia
d arczeg o p ro w a d z o n a za p o m o c ą m a ­ 0 wzrost, efe k ty w n o ści p ro d u k c ji,
k ro ek o n o m iczn e j fu n k cji p ro d u k cji p o ­ a d ro g a d o tego celu w iedzie p rzed e
zw ala obliczyć, ja k a część w zro stu p r o ­ w szystkim p rzez p o stę p tech n ic zn y
d u k cji o sią g n ię teg o w o k reślo n y m cz a ­ 1 p o d n o sz e n ie k w alifik acji p ra c o w n i­
sie w ynika ze w z ro stu n a k ła d ó w czy n ­ ków'. P o stę p tech n iczn y d o k o n u je się
n ik ó w w y tw ó rczy ch . P o z o sta ła część w n astęp stw ie d z ia ła ln o śc i b ad a w cz o -
je st n a z y w a n a re sz tą Solow a, .lej w iel­ -ro zw o jo w ej, o b c ią ż o n e j ryzykiem n ie­
k ość w p o szczeg ó ln y ch k ra ja c h zn a cz­ p o w o d zeń i w y m ag ającej d u ży c h n a ­
nie się ró żn i z uw agi n a istn iejące k ład ó w . B ard zo w ażn y m sp o so b e m
m iędzy nim i ró żn ice sp o łeczn e, k u l­ p o d trz y m y w a n ia w z ro stu g o s p o d a rc z e ­
tu ro w e i p o lity czn e. N iek tó re k raje go są inw estycje w tzw . k a p ita ł ludzki,
426 R o zd ział 30
po leg ające n a p o d n o sz en iu p o zio m u
w ykształcen ia, kw alifikacji i u m ie ję tn o ­
ści p ra c o w n ik ó w .
K o sz ty w zrostu g o sp o d a rc ze g o (np.
d cgratl aeja śro d o w isk a n a tu ra ln e g o ,
n a d m ie n ię zagęszczenie przem ysłu
i b u d o w n ic tw a , o b n iżen ie ja k o śc i życia)
sta n o w ią a rg u m e n t zw o len n ik ó w kon­
cepcji w zrostu zerow ego. Z a k ła d a ona
o b n iżen ie d o z e ra tem p a w zro stu re a l­
nego p ro d u k tu społecznego w k ra ja c h
rozw inięLych, p o n iew aż w zro st p ro d u k ­
cji p o w o d u je d o d a tk o w e k o sz ty , np.
zanieczyszczenie śro d o w isk a n a tu ra ln e ­
go. K o n c e p c ja ta p o m ija wiele a rg u ­
m e n tó w p rze m aw ia jąc y ch za u trz y m a ­
niem w zrostu g o sp o d a rc ze g o , a ta k że
la k i (o k tó ry m w sp o m in aliśm y w ro z ­
d ziale 15), że c a łk o w ita elim in acja z a ­
nieczyszczeń nie m usi być ro z w ią z a ­
niem o p ty m a ln y m .
Pąjjęeia i określenia
K aż d em u z pojęć o zn aczo n y ch literam i
p rz y p o rz ą d k u j o d p o w ied n ic o kreślenie
o zn a cz o n e liczbą:
.... (u) innow acje
.... (b) w zro st g o sp o d a rc zy
.... (c) fu n k c ja p ro d u k cji
.... (d) a n a liz a c z y n n ik o w a w zrostu
.... (c) n eo k iasy c zn a teoria, w zrostu
g o sp o d a rc ze g o
.... (!') k a p ita ł ludzki
.... (g) b a d a n ia i rozw ój (B -t-R )
.... (h) u p rze d m io to w io n y postęp te ch ­
niczny
.... (i) w ynalazki
.... (j) za so b y o d n aw ia ln e
.... (k.) zaso b y n ie o d n a w ia ln e
.... (1) a k u m u la c ja ek sten sy w n a
.... (ni) ścieżka w zro stu z ró w n o w a ż o ­
nego
.. (n) k o n c e p c ja w z ro stu zerow ego
.. (o) p o stę p tech n iczn y p o d n o szący
w y d ajn o ść p rac y
.. (p) resz ta S o lo w a
.. (q) a k u m u la c ja in te n sy w n a
.. (r) h ip o te z a k o n w erg en cji
.. (s) w zro st en d o g e n ic zn y
.. (t) n a d ra b ia n ie o p ó ź n ie ń (d o g a­
n ian ie)
1. T w ierd ze n ie , zg o d n ie z k tó ry m
k ra je b ie d n e ro zw ija ją się szybciej
niż k ra je b o g atsze.
2. C zęść p rz y ro stu p ro d u k c ji, k tó ra
nie w y n ik a ze w zro stu m ie rzaln y ch
n a k ła d ó w .
3. A k u m u la c ja k a p ita łu p o leg ająca
n a tw o rz e n iu d o d a tk o w y c h m iejsc
p racy p rzy u trz y m a n iu d o ty c h c z a ­
sow ego p o zio m u tech n iczn eg o
u z b ro je n ia p racy .
4. W n eo k lasy czn ej te o rii w zro stu
ok reślen iem tym n a z y w a n a jest
ścieżk a w zro stu , n a k tó rej za ró w n o
p ro d u k c ja , ja k i n a k ła d y k ap itału
i p racy rosną, w je d n a k o w y m tem ­
pie.
5. K o n c e p c ja su g e ru ją c a , ja k o b y o p ­
ty m a ln y m ro zw ią zan iem d la k ra ­
jów w y so k o ro zw in ię ty ch było ze­
row e te m p o w zro stu P N B z uw agi
n a to , iż w zro st p ro d u k c ji p o w o ­
d u je zw iększenie k o sz tó w d e g ra d a ­
cji śro d o w isk a itp . t 18. A k u m u la c ja k a p ita łu p o leg ająca
6. W zrost: realn ej p ro d u k c ji społecz­
nej .
7. Z m n ie jsz an ie p rzez k ra je sła b o ro z­
w inięte d y sta n su d zieląceg o je od
k ra jó w w y so k o ro zw in ię ty ch .
8. Z a so b y , k tó re nie u le g n ą w yczer­
p an iu p o d w a ru n k ie m , że będą
u m ia rk o w a n ie e k s p lo a to w a n e , pie­
lęg n o w a n e i o d n a w ia n e (n p . lasy,
g leba, rzeki).
9. P o stę p w iedzy u p rz e d m io to w io n y
w now ych m a s z y n a c h , te c h n o lo ­
giach i p ro d u k ta c h .
427 W zrost gospodarczy
10. P o stę p tech n iczn y zw iększający k a ­
p ita ł ludzki.
11. O d k ry c ie now ej w iedzy sto s o w a ­
nej.
12. Z a só b w iedzy i u m iejętn o ści p o sia ­
d a n y c h p rze z p ra c o w n ik a .
13. S k ró to w e o k reśle n ie p ra c b a d a w ­
czo -ro zw o jo w y ch .
14. D o k o n y w a n e n a g ru n cie teorii
w zro stu g o sp o d a rc ze g o w y o d rę b ­
nienie elem e n tó w sk ła d o w y ch rze­
czyw istego p rz y ro stu p ro d u k cji b ę­
d ą c y ch re z u lta te m n a k ła d ó w ró ż ­
n ych cz y n n ik ó w w y tw ó rczy ch o ra z
s k ła d n ik a reszto w eg o , o d zw iercie­
d la jąc eg o czysty p o stę p tech n iczn y .
15. W z ro st g o sp o d a rc zy zależny od
czynników w ew n ętrzn y ch , u w zględ­
n io n y c h w d a n y m m o d e lu w zro stu ,
a nie od cz y n n ik ó w zew n ętrzn y ch ,
ta k ic h ja k w zro st liczby lu d n o ści.
16. T e o ria w z ro stu g o sp o d a rc ze g o
o p ra c o w a n a p rz e z R . S o lo w a, k tó ­
r a o b ja śn ia d łu g o o k re so w y w zro st
p o te n c ja łu w y tw ó rczeg o , lecz nie
w y jaśn ia, w ja k i s p o só b rzeczyw i­
ste te m p o w zro stu p ro d u k c ji o sią­
g a p o zio m p o te n cja ln y .
17. Z a sto so w a n ie now ej w iedzy w p r o ­
cesach p ro d u k c y jn y c h (now e te c h ­
no lo g ie i m e to d y p ro d u k c ji, now e
lub u lep szo n e p ro d u k ty , u sp ra w ­
n ie n ia itd .).
n a zw ięk szan iu w y p o saż en ia k a p i­
ta ło w eg o p rz y p a d a ją c e g o n a je d ­
nego p ra c o w n ik a (tzn . n a zw ięk ­
szan iu tech n ic zn e g o u zb ro je n ia
pracy).
19. Z a so b y d o stę p n e w o g ran iczo n ej
ilości, nie d a ją c e się u zu p ełn ić (np.
zło ża w ęgla i ro p y n afto w ej).
20. F u n k c ja p rz e d sta w ia ją c a m a k sy ­
m a ln e ro z m ia ry p ro d u k c ji, k tó rą
m o ż n a w y tw o rzy ć przy o k re ślo ­
n y ch n a k ła d a c h i d a n y m sta n ie
tech n ik i.
Zadania
1__
K tó re z poniższych sytuacji są sym p­
to m a m i trw ałe g o w z ro stu g o sp o d a rc z e ­
go?
a S p ad ek b e z ro b o cia .
1) W z ro st w y k o rz y sta n ia m a ją tk u p r o ­
d u k cy jn eg o ,
c W z ro s t w sp ó łc zy n n ik ó w ak ty w n o ści
zaw o d o w ej,
d T rw a łe p rzy sp ieszen ie te m p a w zro stu
p o te n cja ln e j p ro d u k c ji,
e Z b liżen ie się g o s p o d a rk i d o gran icy
m o żliw o ści p ro d ulccyj nych.
f C iąg łe p rze su w a n ie się w p raw o
krzyw ej m o żliw o ści p ro d u k c y jn y c h .
2__
Z ałó żm y , że źró d łe m w z ro stu p r o d u k ­
cji m o ż e być zw ięk szen ie n a k ła d ó w
cz y n n ik ó w w y tw ó rczy ch lu b sz ero k o
ro z u m ia n y (łączn ie z p o p ra w ą ja k o ści
p racy ) p o stę p te ch n ic zn y . P o n iżej p r o ­
blem te n je st p o k a z a n y o d stro n y p r a k ­
tycznej — w y m ie n io n e są sp o so b y
zw ięk szen ia w y d ajn o ści p rac y m a sz y n i­
stki. K tó re z n ich o z n a c z a ją w zro st
n a k ła d ó w cz y n n ik ó w w y tw ó rczy ch ,
a k tó re — p o stę p tech n iczn y ?
a U sp ra w n ie n ie m a szy n y d o p isan ia,
b Z a k u p no w ej, lepszej m a szy n y ,
c N a k ło n ie n ie m a sz y n istk i d o nie­
o d p ła tn e j p racy w czasie przerw y
o b ia d o w e j,
ii S k iero w an ie m a sz y n istk i n a k u rs
m a s z y n o p isa n ia w celu p o d w y ższe­
nia p rzez n ią k w alifik acji,
e W z ro st ja k o śc i p rac y m aszy n istk i,
w y n ik ający z p o sia d a n e g o p rzez nią
d o św ia d cz en ia ,
f W p ro w a d z e n ie e d y to ra te k stó w .
K tó ry z p o w yższych sp o so b ó w o zn a cz a
p o stę p tech n iczn y d ając y się u ją ć w p o ­
staci tzw . zm ien n ej rezy d u aln ej?
428 R o zd ział 30 429 W zrost gospodarczy

3___ c R o z sze rzen ie się n ie reje stro w an ej ro b o czej ro s n ą w stały m tem p ie n,

Rysunek 30.1. N eoklasyczny model wzrostu
W sk aż, k tó re z niżej w ym ien io n y ch d ziała ln o śc i g o sp o d a rc z e j („ sz a ra a w ielk o ść o szczęd n o ści je st p r o p o r ­
za so b ó w są o d n a w ia ln e , a k tó re n ie­ s tr e f a ” ). c jo n a ln a d o d o c h o d u n a ro d o w e g o .
o d n aw ia ln e : tl P o d w y ż k a cen y ro p y n a fto w e j, F u n k c ja p ro d u k c ji w y k azu je m alejącą
a U p ra w y pszenicy, e P rzejście d o e ta p u g o s p o d a rk i p o st- k ra ń c o w ą p ro d u k c y jn o ść k a p ita łu ,
b Z ło ż a ro p y n afto w ej, in d u slria ln e j. a J a k ie je st te m p o w zro stu g o sp o d a rk i
c R y b y m o rsk ie , f Z a k o ń c z e n ie fazy o ży w ie n ia g o sp o ­ w d łu g o o k reso w e j ró w n o w ad ze?
d R u d y m iedzi, d a rc z e g o zw ią za n eg o z p o w o je n n ą 1) Jeśli g o sp o d a rk a z ja k iejś przyczyny
c L asy. o d b u d o w ą g o sp o d a rk i. zn a jd z ie się w o k reślo n y m m o m e n cie
f O p a d y deszczu. p oniżej d łu g o o k reso w e j ścieżki w z ro ­
stu z ró w n o w a ż o n e g o , to ja k ie p ro c e ­
4___ 6__ sy d o sto so w a w cze u m o żliw ią p o w ró t
T a b lic a 30.1 za w ie ra d a n e d o ty c zą ce K tó r e z p rzed sięw zięć p o lity k i g o sp o ­ d o ró w n o w a g i?
d y n a m ik i p ro d u k c ji i w yd ajn o ści p rac y darczej słu ż ą p rzy sp ieszen iu w zro stu c J a k w płynie n a n a s z ą an alizę p rzy ję­
w trze ch k ra ja c h E u ro p y Z ac h o d n iej: g o sp o d a rc z e g o w d łu g im okresie? cie z a ło ż en ia o istn ien iu in te n sy w ­
R F N , W łoszech i W ielkiej B ry tan ii a S ty m u lo w a n ie p ra c b a d a w c z o -ro z ­ n eg o p o stę p u te ch n iczn eg o , zw ięk ­
w la ta c h 1974, 1979 i 1983. w ojow y ch . szająceg o ilość k a p ita łu p rz y p a d a ją ­
c ą n a ł z a tru d n io n e g o w tem p ie /?
d J a k u k s z ta łtu ją się relacje, te m p a
T a b lic» 30.1. P ro d u k t społeczny b ru tto i wydajność pracy w przemyśle przetw órczym (1980 ~ 100) w zro stu k ra jó w o ró żn y m p o zio m ie
W y d a jn o ś ć p ra c y w p rz e m y śle p rz e tw ó rc z y m ro zw o ju w sy tu acji, gdy w szystkie niczn cg o u z b ro je n ia p racy (tzn . ilości
P r o d u k t k ra jo w y b r u tt o
( p r o d u k c ja n a ro b o c z o g o d z in ę ) k ra je b ęd ą m ia ły je d n a k o w y d o stę p k a p ita łu p rzy ¡radującego na. 1 p ra c o w ­
L a la d o now y ch tech n o lo g ii? n ik a). F unkcja, sy p o k a z u je w ielkość
W ie lk a W ie lk a
RFN “ W io c h y RFN W io c h y e Ja k ie czy n n ik i m o g ą o g ran ic za ć w y­ o szczęd n o ści i in w esty cji w p rzeliczeniu
B ry ta n ia B ry ta n ia
stępow anie tendencji opisanej w p u n k ­ na ł p raco w n ik a, p rzy za ło ż en iu , że
1974 85,4 85,9 9 3 ,2 87 78 95 cie d? o g ó ln a su m a o szczęd n o ści ro śn ie p r o ­
1979 100,0 96 ,2 102,4 96 96 101
f W yjaśnij, ja k i w pływ n a w zro st g o s­ p o rc jo n a ln ie d o ro z m ia ró w d o c h o d u
1983 99,8 98 ,6 104,7 110 102 115
p o d a rc z y m o g ą m ieć efek ty ze­ n a ro d o w eg o .
" P ro d u k t n a ro d o w y b ru tto . w n ętrz n e zw iązan e z n a k ła d a m i n a a K tó r a p ro s ta o d p o w ia d a niższem u
Ź r ó d ło : N a t i o n a l I n s t i t u te . E c o n o m ic R e v ie w , A u g u s t 1984.
p o w ięk sza n ie k a p ita łu lu d zk ieg o tem p u w zro stu za so b ó w pracy?
o ra z k a p ita łu rzeczow ego, b W k tó ry m p u n k c ie g o s p o d a rk a
a O b licz d la k aż d eg o k raju śred n ie b O b n iż k a p o d a tk u dochodow ego g J a k ą ro lę w p ro cesie w zro stu g o s­ o sią g n ie s ta n d łu g o o k re so w e j ró w ­
ro cz n e te m p o w zro stu p ro d u k tu s p o ­ w p ro w a d z o n a w celu zw ięk szen ia p o d arc zeg o m o ż e o d eg ra ć polityka, now ag i?
łecznego b r u tto i p ro d u k c ji n a ro b o - p o d aż y p racy , go s pod a rc za p ań stw a? c W s k a ż p o zio m te c h n ic z n e g o u z b ro je ­
czó g o d zin ę w la ta c h 1 9 7 4 -1 9 7 9 o ra z c D o ta c je inw esty cy jn e, n ia p ra c y o r a z p o zio m w ydajności
1979 -1 9 8 3 . tl P ro g ra m y sz k o le n ia zaw o d o w e g o p rac y w sta n ie d łu g o o k re so w e j ró w ­
m a ją c e n a celu p o d n ie sie n ie p o z io m u 8__ n o w ag i.
1) W y jaśnij, d laczeg o w yniki tych o b ­
liczeń m o g ą d a ć zn iek ształco n y o b ­ kw alifik acji p ra c o w n ik ó w , R y su n ek 30.1 ilu s tru je n eo k lasy czn y d. J a k ie będzie tern po w zro stu g o sp o ­
ra z rzeczyw istości. c Z w ięk sz an ie g lo b a ln eg o p o p y tu m o d e l w zro stu . P ro s te u je i n2k p o k a ­ d arczeg o ?
w celu zw ięk szen ia p o z io m u z a tr u d ­ zują w ielkość n a k ła d ó w in w estycyjnych e J a k ie z m ia n y n a s tą p iły b y w sta n ie
nienia. p rzy p a d ają cy c h n a 1 p ra c o w n ik a nie­ d łu g o o k re so w e j .rów now agi, gd y b y
K tó ry z p o n iż szy c h cz y n n ik ó w w płynął f W sp ie ra n ie p o stę p u tech n iczn eg o z b ę d n ą d o u trz y m a n ia istn iejąceg o p o ­ te m p o w zro stu z a so b ó w p rac y było
n a o sła b ie n ie w zro stu w yd ajn o ści pracy i o rg an iz ac y jn eg o . zio m u tech n iczn eg o u z b ro je n ia p racy wyższe?
w k ra ja c h w yso k o ro zw in ię ty ch w la ­ w p rz y p a d k u , gdy z a tru d n ie n ie ro śn ie i C zy zw ięk szen ie sto p y o szczęd n o ści
ta c h sied em d ziesiąty ch ? 7 ___ w te m p ie lu b n2. F u n k c ja y p o k az u je w p ły n ęło b y n a te m p o w zro stu g o s­
a In flacja. Z ałó żm y , że w ro zw aż an e j g o sp o d a rc e w zrost p ro d u k c ji n a i z a tru d n io n e g o p o d arc zeg o ?
1) S p a d e k ren to w n o śc i p rze d sięb io rstw . bez p o stę p u tech n ic zn e g o z a so b y siły n astęp u jący w m ia rę zw iększania, tech-
430 R o zd ział 30 431 W zro st g o sp o d arczy

T a k /N ie 1 0 . ________ W z ro s t tech n iczn eg o

T ab lica 3 0 .2 . W sk aźn ik i rozwoju gospodarczego w ybranych ltrajńw
u z b ro je n ia p rac y je s t n ie zb ę d n y do
stw o rze n ia now y ch m iejsc pracy P N B n a 1 m ie s z k a ń c a
1. ____ ____R e aln y p r o d u k t k rajo w y d la im ig ra n tó w . Ś re d n i ro c z n y w z ro s t P r z e c ię tn a lic z b a
Ś r e d n ia ro c z n a in w e sty c ji k ra jo w y c h la t n a u k i (o s o b y
b ru tto n a 1 m ie sz k a ń c a je st w iary- U . ________ W z ro st o szczędności K ra je W d o la r a c h U S A s to p a w z ro stu (% ) b r u tt o ( % ) w la ta c h w w ie k u p o w y ż ej
g o d n y u i w skaźnikiem p o z io m u ży­ um ożliw ia, trw ale p rzyspieszenie w 1991 r. w la ta c h 1 9 8 0 - 1 9 8 0 -1 9 9 1 25 la t) w 1990 r.
cia o b y w ateli d an e g o k raju . w zro stu g o sp o d a rc ze g o . -1 9 9 1
2.______ _____ Ś red n ie roczne tem p o 12. __________ Z g o d n ie z h ip o te zą
M o z a m b ik 80 -1 .1 3,0 1,6
w zro stu g o sp o d a rc ze g o w w y so k o ­ k o n w erg en cji w szy stk ie k ra je słab o
B u ru n d i 210 1,3 2,7 0,3
ści 2 % zapew nia, p o n a d sie d m io - ro zw in ię te p o w in n y k ied y ś d o g o ­ N ig e r 300 - 4 ,1 -4 ,6 0,1
k ro tn y wzrost, realn eg o p ro d u k tu nić k ra je w y so k o ro zw in ięte. C h in y 370 7,8 12,6 4,8
społeczn eg o w ciągu niesp ełn a 13. ________ P o lity k a g o sp o d a rc z a N ik a r a g u a 460 -4 ,4 - 5,3 4,3
S ri L a n k a 500 2,5 1,2 6,9
100 lat. rzą d u M . T h a tc h e r sp o w o d o w a ła
W y b rz e ż e
3. _______ . C elem in w e sto w a n ia jest trw a le p rzy sp ieszen ie w z ro stu gos-
K o śc i
zw iększenie m a ją tk u trw ałego. p o d a rk i b ry ty jsk ie j. S ło n io w e j 690 -4 ,6 - 1 1 ,5 1,9
4.____________ W y n a la zk i są. bezow ocne, 14. ________ W z ro st g o sp o d a rc z y m o ­ T a jla n d ia 1 570 5,9 9,8 3,8
że być p o b u d z a n y m .in . p rzez d o ­ M a u r itiu s 2410 6,1 11,2 4,1
jeśli nie to w a rz y sz ą im innow acje,
A rg e n ty n a 2790 - 1,5 -6 ,9 8,7
k tó re je d n ak w y m ag ają n a k ła d ó w d a tn ie efek ty z e w n ę trz n e inw estycji 8,8
K o r e a P ld . 6 330 8,7 13,0
inw estycyjnych. (inw estycje dokonyw ane przez S in g a p u r 14 2 1 0 5,3 4,3 3,9
‘ 5 ._________ R z ąd y p a ń stw w y so k o o k re ślo n e p rz e d się b io rstw o m o g ą W ie lk a
ro zw in ię ty ch w szerokim zak resie p rzy czy n iać się d o w z ro stu w y d aj­ B ry ta n ia 16 550 2,6 5,3 1 1,5
ności p racy w in n y ch p rze d sięb io r­ H o la n d ia ] 8 780 1,6 2,4 10,6
uczestn iczą w fin an so w a n iu p rac 4,5 12,1
K anada 20440 2,0
bad u w czo-rozw ojow ych. U dział stw ach). 3,3 12,3
U SA 22240 1.7
■ p a ń stw a w fin an so w a n iu B -l-R Szw ecja 25110 1.7 3,5 11,1
w ynosi n ie rz a d k o 5 0 % , a tu n d u sz c J a p o n ia 26930 3,6 6,0 10,7
p rze zn ac zo n e n a len cel w budżecie Problem y do przem yślenia Ź ró d ło : W orld D evelopmerit R ep o rt ¡993, W o rld Bank (ostatnia kolum na według U N D P , H u m a n O eveh p m en t
sięgają. 1% p ro d u k tu krajo w eg o R eport 1993).
b ru tto .
u, __............ P odstaw ą, trw ałeg o w zro ­ j ___
stu g o sp o d a rc z e g o nie m o ż e być W yjaśn ij, w jaki sp o s ó b m ech an izm
3___ rząd p o lity k i w sp ie ra n ia w zro stu . N a
czynnik w ytw órczy o sta łe j,,o g ra n i­ cenow y m o ż e p o m ó c w ro zw iązy w an iu
p ro b lem u w y czerp y w an ia się rzad k ich W ym ień głów ne czy n n ik i w pły w ające k tó re czy n n ik i p o lity k a ta p o w in n a być
czonej p o d aż y .
z a so b ó w o ra z d laczeg o nie zaw sze z a ­ n a te m p o w zro stu g o sp o d a rc ze g o , u k ie ru n k o w a n a ?
7. ___ O k re śle n ie pożądanego l i /\r » e im » ł r i r n A O /'
tem pa, w zro stu g o sp o d a rc ze g o jest p ew n ia o n oszczęd n e g o sp o d a ro w a n ie
k a te g o rią n o rm a ty w n ą i zależy od od n aw iał nym i zaso b am i.
w y o b rażeń o so b y ustalającej ten
w skaźnik.
S. ____ _ W k ra ja c h w yso k o ro z ­ 2__
w iniętych „inw estycje w człow ie­ T ablica 30.2 p rze d staw ia w a rto ś ć p r o ­
k a ” o k a z u ją się n a dłuższą, m etę d u k tu n a ro d o w e g o b ru tto per capi ta
w ysoce re n to w n y m k ie ru n k iem in ­ w 1991 r. w ró żn y c h k ra ja c h i jeg o
w esto w an ia. d y n am ik ę w la ta c h 1980—1991 o raz
9. W ed łu g neoklasycznęj te ­ d a n e d o ty c z ą c e d y n a m ik i inw estycji
orii w zro stu g o sp o d a rc ze g o p r o ­ i inten sy w n o ści o św iaty . C zy d a n e te
d u k c ja o ra z n a k ła d y k a p ita łu i p ra ­ p o tw ie rd z a ją w ja k im ś sto p n iu h ip o ­
cy ro sn ą w tym sam ym tem pie. tezę k o n w erg en cji?
432 R o zd ział 30 433 W zrost gospod arczy

d o z a sta n o w ie n ia n ad efek ty w n iej­ tanii w y n ik a ła raczej zc «¡rad ku z a ­

szym i sp o so b a m i w y k o rz y sta n ia tego tru d n ie n ia n iż ze w z ro stu p ro d u k c ji.
z a so b u . N a p rz y k ła d , słyszy się, że W iem y ró w n ież, że p r o d u k t k ra jo w y
n a d m ie rn y w y rąb lasó w p o w o d u je b r u tto nie je s t w p ełn i a d e k w a tn y m
zm n iejszen ie ilości o p ad ó w . m ie rn ik ie m w zro stu p ro d u k c ji i d o b ­
ro b y tu .
4 ___
a Z o b . ta b lic ę A 30.1. 5 __
b M o ż n a w sk az ać k ilk a m a n k a m e n ­ K aż d y z w y m ie n io n y ch czynników '
tó w u tru d n ia ją c y c h in te rp re ta c ję ta ­ m ó g ł sp o w o d o w a ć o sła b ie n ie w zro stu
Odpowiedzi i komentarze
k ich d an y c h . P rz ed e w szystkim n a le ­ w y d ajn o ści. Z w ięk sz ając n iep ew n o ść,
ża ło b y sp raw d zić, czy g ran ice o k re ­ inflacja, s p o w o d o w a ła spadek, in w esty ­
Pojęcia i określenia e P o n o w n ie w zro st za so b ó w k a p ita łu sów (la ta p o c z ą tk o w e i k o ń co w e) cji, w y w o łała za m ie sza n ie w sy stem ach
lu d z k ieg o , c h o ć nie z n a jd u ją c y w y ra­ o b ejm u ją te sam e fazy cyklu; jeśli p o d a tk o w y c h i w y zw o liła an ty in fla c y j­
1 (r) 6 (b ) U (a) 16 (e) zu w u d o k u m e n to w a n y c h w y d a tk a c h nie, to o b liczo n e te m p a w zro stu są ną. p o lity k ę g o s p o d a rc z ą osłabiając;},
2 (P) 7 (t) 12 (0 17 0) p rz e d sięb io rstw a , n ie m ia ro d a jn e d la oceny d y n am ik i w zro st p ro d u k c ji. S p a d e f ren to w n o śc i
3 (1) 8 (i) 13 (g ) 18 (q ) f T a k ja k w p u n k c ie ł>, je st to k o m ­ g o sp o d a rc ze j. W istocie rzeczy, p rzy p ro d u k c ji zw ią za n y z ro s n ą c ą k o n k u ­
4 (m ) 9 (h ) 14 (d ) 19 (k ) b in a c ja p o stę p u te ch n ic zn e g o i n a ­ o b liczan iu stó p w zro stu w y k azan y ch rencją. d o sta w c ó w za g ra n ic z n y c h p rz y ­
5 (n ) 10 (o) 15 Cs) 20 (c) k ła d ó w k ap ita ło w y c h . w ta b lic y bierzem y p o d u w agę je d y ­ czynił się d o ogran iczen ia, inw estycji,
nie p o cz ątk o w y , śro d k o w y i k o ń c o ­ o sła b ia ją c z a ró w n o wzrost, p ro d u k c ji,
P o stę p tech n ic zn y je s t zazw yczaj wy ro k d a n e g o o k resu . T y lk o p rz y ­ ja k i w y d ajn o ść p rac y . Z w ięk sz ając e się
Zadania u p rz e d m io to w io n y w k a p ita le rzeczo ­ p a d e k m ó g łb y sp raw ić, że ta k o b ­ nieci o szaco w an te ro zm i a ró w t.ra n-
w ym (a, b, I) lub u cieleśn io n y w z a so ­ liczone śred n ie tem pa, o k a z ały b y się sakcji („ s z a ra s tr e f a ” ) w p ły n ęło n ie w ą t­
1___ b ach p ra c y (d, e). M o żliw o ści a d e k w a t­ zg o d n e z d y n a m ik ą p ro d u k cji i w y­ pliw ie n a rejestro w an ą, w ielk o ść i d y n a ­
S y tu acje d o ra z f o z n a c z a ją ciągły nego p o m ia ru efe k tó w p o s tę p u tech ­ d ajn o ści w całym ok resie. W szcze­ m ik ę p ro d u k c ji. W strz ąs n a fto w y sp o ­
wzrost, p o te n c ja łu p ro d u k c y jn e g o , czyli n icznego zależą w d u ż y m s to p n iu od g ó ln o ści w p rz y p a d k u W ielkiej B ry ­ w odow ał za h am o w a n ie w zrostu p ro d u k ­
w n aszym ro z u m ie n iu — w zro st gos­ d o k ła d n o śc i p o m ia ru n a k ła d ó w czy n ­ ta n ii p o ró w n a n ie lat: 1979 i 1983 jest cji, p rzesu n ięcie inw estycji w k ie ru n k u
p o d arc zy . P o z o sta łe sy tu acje p rz e d sta ­ n ik ó w w y tw ó rczy ch . T zw . m e to d a re­ niew łaściw e, g dyż ro k 1979 był p o ­ e n e rg o o szc zęd n y c h tech n o lo g ii i p rz e d ­
w iają je d n o razo w e zw iększenie p ro d u k ­ szty (u jm u ją c a p o stę p te ch n ic zn y w p o ­ cz ątk iem recesji, a ro k 1983 p rzy p a d ł w czesne w y co fan ie z e k s p lo a ta c ji wielu
cji, a nie trw ały jej w zrost. staci zm ien n ej rez y d u aln e j) z p ew n o ścią n a fazę o żyw ienia. W ątp liw o ści b u ­ u rząd zeń p ro d u k c y jn y c h . P ew n ą rolę
nie jest p recy zy jn a. Z a u w a ż m y , że przy dzi ró w n ież zestaw ien ie d y n am ik i o d eg ra! ró w n ież — c h a ra k te ry sty c z n y
tej m e to d z ie p o m ia ru p rz y p a d e k c zo ­ p ro d u k tu k rajo w e g o b ru tto z d y n a ­ dla. ,,p o p rz e m y sło w e j’’ fazy ro zw o ju ....
2__ sta n ie u jęty ja k o p o stę p tech n iczn y , miką. w y d ajn o ści ty lk o w p rzem yśle w zro st p referen cji czasu w o ln eg o o ra z
a P o s tę p techniczny. W p ra k ty c e je d ­ ch o ć nie m a z nim n ic w sp ó ln eg o . przetw ó rczy m . P o p ra w a sta ty sty c z ­ ro sn ąc a troska, o o c h ro n ę śro d o w isk a
nak p ra w d o p o d o b n ie p o łą cz o n y nej w y d ajn o ści p rac y w W ielkiej B ry­ n a tu ra ln e g o . W e d łu g in n y c h o pinii,
z o k reślo n y m n a k ła d e m k a p ita ło ­
w ym . In w e sty c ją je st w tym p rz y p a d ­ 3___
k u k o sz t u sp raw n ie ń . a O d n a w ia ln e , T a b lic a A 3 0 .I. Ś re d n ie ro c z n e te m p o w z ro stu (w % }
l> P o stę p tech n iczn y p o łączo n y z n a ­ b N ie o d n a w ia ln e ,
c O d n aw ia ln e, W y d a jn o ś ć p ra c y w p rz e m y śle p rz e tw ó rc z y m
k ła d e m k ap itało w y m , P r o d u k t k ra jo w y b r u tt o
( p r o d u k c ja n a r o b o c z o g o d z in ę )
c W z ro st sto p n ia w y k o rz y sta n ia siły d N ie o d n a w ia ln e ,
ro b o cz ej, nie zn a jd u ją cy odzw iercie­ e O d n a w ia ln e w d łu g im cy k lu , W ielk a
RFN " W io c h y RFN W io c h y W il:lk a .
B ry ta n ia
d le n ia w r a c h u n k u n ak ład ó w . f O p a d ó w deszczu nie u jm u jem y n a ilr y la m a

<1 P o d n o sz e n ie kw alifikacji p ra c o w n i­ o gół w k a te g o ria c h z a so b ó w g o sp o ­ 1 9 7 4 - 1979 3,42 2,40 1,97 2,07 4 ,6 2 1,26
k a to inw estycja w k a p ita ł ludzki d a rc z y c h , lecz klęsk i suszy w ró żn y ch 1 9 7 9 - 1983 - 0,05 0,62 0,56 3,65 1,56 3,47
słu ż ąc a p o p ra w ie ja k o śc i i w y d a jn o ­ re jo n a c h św ia ta o ra z o b n iż a n ie się
P ro d u k t n a ro d o w y brutto.
ści pracy . p o z io m u w ód g ru n to w y c h zm u szają

434 R o z d z ia ł 30
sitończyło się d łu g o trw a łe ożyw ienie
zw iązan e z p o w o je n n ą o d b u d o w ą gos­
p o d a re k o p a r tą na n o w ych te c h n o lo ­
giach i w la tac h siedem dziesiątych te m ­
po w zro stu g o sp o d a rc ze g o p ow róciło
d o n o rm a ln e g o p o zio m u .
Ń __.
'istotą, polityki w zro stu g o sp o d a rc ze g o
jest w sp ieran ie ciągłego i d łu g o o k re so ­
w ego, a. nie je d n o ra z o w e g o , w zrostu
p ro d u k c ji. W tym k o n te k ście sk u te c z ­
nym i sp o so b a m i trw ałe g o przyspiesze­
nia w zro stu są przedsięw zięcia: a, e,
ii o ra z i.
7 terw encji p ań stw a.
a //..
1) Przy niskim w y p o sażen iu k a p ita ło ­
w ym p rz y p a d a ją c y m n a 1 z a tru d n io ­
nego i sto p ie w zro stu g o sp o d a rc ze g o
poniżej po zio m u ró w n o w a g i, w iel­
kość oszczędności i inw estycji o k aż e
się za w y so k a w p o ró w n a n iu z w iel­
kością niezbędną, d o u trz y m a n ia p o ­
zio m u tech n iczn eg o u zb ro je n ia p r a ­
cy. W k ró tk im o kresie n astąp i w ięc
d o sto s o w a n ie (zw iększenie) w ielkości
n a k ła d ó w k ap ita ło w y c h n a I z a tr u d ­
nio n e g o , aż g o sp o d a rk a w róci d o
sta n u d łu g o o k reso w e j rów now agi,
e 'T em po w zro stu g o sp o d a rc ze g o
w zro śn ie d o n + t.
d W edług h ip o tezy k onw ergencji k raje
słabiej ro zw in ięte, k o rz y sta ją c z p rze­
pływ u tech n o lo g ii z k rajó w wyżej
ro zw in ięty ch , będą, rozw ijać się sz y b ­
ciej, d o g a n ia ją c sto p n io w o k raje b a r-
d z iej z naw a n sow ane.
e R o zw ó j k rajó w sła b o ro zw iniętych
m o g ą h a m o w a ć ta k ie czynniki, jak:
brak. w y k w alifik o w an y ch k a d r, b ra k
o d p o w ied n iej in fra s tru k tu ry o ra z
n ie k o rz y stn e w a ru n k i ek o n o m iczn e,
sp o łeczn e i polityczne.
i Jeżeli inw estycje w k a p ita le rzeczo ­
w ym i lu d zk im d o k o n y w a n e przez
poszczeg ó ln e p rz e d się b io rstw a p rz y ­
n o sz ą o k re ślo n e k o rzy ści ró w n ież in ­
nym p rz e d się b io rstw o m , to d zięk i te ­
rnu w zro st g o sp o d a rc z y p o w in ien
być szybszy,
g T a m , gdzie w y stę p u ją d o d a tn ie efek ­
ty ze w n ętrzn e, m e c h a n iz m ry n k o w y
u s ta la w ielk o ść p ro d u k c ji n a p o zio ­
m ie niższym od p o z io m u społecznie
o p ty m a ln e g o . P o lity k a g o sp o d a rc z a
p a ń s tw a m o ż e w ó w czas o d p o w ie d ­
nio k o ry g o w a ć d z ia ła n ie m e c h a n i­
zm u ry n k o w e g o . N a p rz y k ła d , o sią g ­
nięcie p o ż ą d a n e j w ielkości n a k ła d ó w
n a sz k o ln ic tw o w y m a g a zw ykle in­
8__
a N iższem u te m p u w z ro stu za so b ó w
pracy o d p o w ia d a p ro s ta n xk.
b G o s p o d a r k a o siąg n ie d łu g o o k re s o ­
w ą ró w n o w a g ę w p u n k cie I i , w k tó ­
rym ,v>’= n,A:.
c K a p ita ł p rz y p a d a ją c y n a 1 z a tru d ­
n io n e g o w ynosi tu ta j O d , a p r o d u k ­
cja n a 1 z a tru d n io n e g o O B.
d T e m p o w z ro stu g o sp o d a rc z e g o b ę­
dzie ró w n e te m p u w z ro stu zaso b ó w
pracy , czyli w yniesie n v
e P rzy szybszym w zro ście zaso b ó w
p rac y , w tem p ie d łu g o o k re so w a
ró w n o w a g a u k sz ta łtu je się w p u n k cie
E. T e m p o w zro stu g o sp o d a rc ze g o
w zro śn ie (n2> n ,) , ale p o n ie w a ż o b ec­
nie p o trz e b a więcej ak u m u la c ji na
tw o rze n ie d o d a tk o w y c h m iejsc p ra ­
cy, więc ilość k a p ita łu p rz y p a d a ją c a
na 1 z a tru d n io n e g o zm niejszy się,
a w rezu ltacie sp a d n ie w y d ajn o ść
pracy .
i W iększe o szczędności um ożliw iłyby
zw iększenie tech n iczn eg o u zb ro je n ia
prac y i p o d n ie sie n ie p o z io m u w y d aj­
ności p racy . N ie w p ły n ęło b y to je d ­
435 W zro st g o sp o d arczy
n a k n a d łu g o o k reso w e te m p o w zro s­
tu g o sp o d a rk i, k tó r e w m o d e lu n eo -
k lasy czn y m jest o g ran ic zo n e przez
te m p o w zro stu z a so b ó w p racy .
T a k /N ie
1. N ie. W n ie k tó ry c h k ra ja c h (np.
w B razylii) istn ieją zn aczn e n ie ró w ­
ności w p o d ziale d o c h o d ó w (zob.
p o d ro z d z ia ł 30.1 p o d ręc zn ik a ).
2. T a k .
3. N iek o n ieczn ie. Z n a c z n a część in ­
w estycji to inw estycje resty tu cy jn e
(zo b . p o d ro z d z ia ł 30.2 p o d rę c z ­
nik a).
4. T a k (zob. p o d ro z d z ia ł 30.3 p o d ­
ręcznika).
5. T a k .
6. N ie — tw ierd zen ie to p o m ija m o ż ­
liw ość w zro stu w y d ajn o ści (zob.
p o d ro z d z ia ł 30.4 p o d ręc zn ik a ).
7. T a k .
8. T a k (zob. p o d ro z d z ia ł 30.7 p o d ­
ręcznika).
9. T a k (zob. p o d ro z d z ia ł 30.4 p o d ­
ręcznika).
10. N ie. Z w ięk szan ie tech n iczn eg o
u zb ro je n ia p rac y p o w ięk sza w iel­
k o ść k a p ita łu p rz y p a d a ją c e g o n a
1 z a tru d n io n e g o . W m ia rę w zro stu
z a so b ó w siły ro b o czej k o n ieczn e
je st tw o rze n ie now y ch m iejsc
p racy .
11. N ie. W ed łu g n eo k lasy czn ej teorii
w zro stu zw iększenie oszczędności
m o że sp o w o d o w a ć je d n o ra z o w y
w zro st p o zio m u p ro d u k c ji, lecz
nie m a w pływ u n a d łu g o o k re so w e
te m p o w zro stu g o sp o d a rc ze g o
(zob. p o d ro z d z ia ł 30.4 p o d rę c z n i­
ka).
12. N ie. H ip o te z a k o n w erg en cji nie z a ­
wsze sp ra w d z a się w rzeczy w isto ­
ści. N ie k tó re sp o śró d k rajó w sła b o
ro zw in ię ty ch ra d z ą so b ie d o b rz e
z a k u m u la c ją k a p ita łu i p o stęp em
te ch n ik i, in n e zaś w ciąż p o z o s ta ją
w tyle (zo b . p o d ro z d z ia ł 30.6 p o d ­
ręczn ik a).
13. N ie w ia d o m o . W o k re sie rzą d ó w
M . T h a tc h c r n a s tą p ił w y raźn y
w zro st w y d ajn o ści p rac y , ale n a
o cen ę w pływ u tej p o lity k i n a d łu ­
g o o k reso w e te m p o w z ro stu g o s p o ­
d arc zeg o je s t jeszcze za w cześnie
(zo b . p o d ro z d z ia ł 30.6 p o d ręc z­
n ik a).
14. 'Falc. E fe k ty te są k lu czo w y m ele­
m e n te m teo rii w zro stu en d o g en icz-
n ego (zo b . p o d ro z d z ia ł 30.7 p o d ­
ręczn ik a).
P ro b lem y do przem yślenia
1___
W ska zów ki: J a k w zro st rz a d k o śc i z a s o ­
bu w pływ a n a je g o cenę? J a k w pływ a
to n a b o d źc e d o w z ro stu p ro d u k cji?
W p rz y p a d k u o d n a w ia ln y c h za so b ó w
ro zw aż asp ek ty k r ó tk o - i d łu g o o k re ­
sow e o ra z k o sz ty in d y w id u a ln e i sp o ­
łeczne.
2__
H ip o te z a k o n w erg en cji o rz e k a , że k raje
bied n e ro zw ija ją się szybciej niż k raje
b o g ate; d zięki te m u s to p n io w o zb liża ją
się on e d o teg o sa m eg o p o z io m u ro z ­
w oju. D a n e z a w a rte w ta b lic y 30.2 nie
to ją w pełni p o tw ie rd z a tej h ip o tezy .
W ła tac h o sie m d z iesiąty c h wiele k r a ­
jów sła b o ro zw in ię ty ch n o to w a ło raczej
sp a d ek p ro d u k c ji aniżeli w y so k ą jej
d y n a m ik ę . O czyw iście n ie k tó re k raje
sła b o ro zw in ię te, jak S in g a p u r, K o re a ,
M a u ritiu s, T a jla n d ia , C h in y i Sri L a n ­
k a, ro zw ijały się w te m p ie w yższym od
p rzeciętn eg o .
D w ie o s ta tn ie k o lu m n y tab licy w sk a­
zu ją n a zn a cz en ie k a p ita łu rzeczow ego
436 R o z d z ia ł 30
o ra z k a p ita łu lu d zk ieg o w procesie
w z ro stu g o sp o d a rc ze g o . K ra je n a jb ie d ­
niejsze, o n isk im p o zio m ie k a p ita łu
lu d z k ieg o i n ie k o rz y stn y c h często w a ­
ru n k a c h e k o n o m ic z n y c h , sp ołecznych,
k u ltu ra ln y c h i p o lity cz n y ch , nie są
w sta n ie s k o rz y sta ć z tra n sfe ru n o w o ­
czesnej tech n o lo g ii z k ra jó w w ysoko
ro zw in ię ty ch (zob. p o d ro z d z ia ł 30.1
p o d rę c z n ik a ).
3___
R o la rz ą d u w sty m u lo w a n iu w zrostu
g o sp o d a rc z e g o zależy od te o re ty cz n y ch
p rze słan e k p rz y jm o w a n e g o m o d e lu
w zro stu . Jeżeli śc ież k a w z ro stu zró w ­ Rozdział 3 1
n o w a ż o n e g o zależy je d y n ie o d w zro stu
liczebnego siły ro b o cz ej, to r o la rz ą d u Cykl koniunkturalny
je s t n a d e r o g ra n ic z o n a . G d y je d n a k
w y stę p u ją z n a cz n e efek ty ze w n ętrzn e
inw estycji lu b in n e p rze jaw y z a w o d n o ­
ści m e c h a n iz m u ry n k o w e g o , w ów czas
m o ż e być w s k a z a n a in te rw e n c ja p a ń ­
stw a, n p . w fo rm ie n a k ła d ó w n a sz k o l­
n ictw o , inw estycji p u b lic z n y c h o raz
su b sy d io w a n ia d z ia ła ln o śc i b ad a w cz o -
-rozw ojow ej.
W ro zd z iale 30 w yjaśniliśm y, od czego
zależy d łu g o o k re so w e te m p o w zro stu
g o sp o d arczeg o . W rzeczyw istości w zrost
g o sp o d a rc z y nic je st ciągły i ró w n o ­
m ie rn y . W y stę p u ją bow iem cykle ko­
niunkturalne, trw a ją c e zazw yczaj 4 5
lat, w k tó ry c h g o sp o d ark a, p rzech o d zi
k o lejn o p rzez fazy d ep resji, ożyw ienia,
ro zk w itu i re c e sji1. Z m ia n ie u leg a ró w ­
nież w ielkość p ro d u k cji n a jed n eg o
z a tru d n io n e g o : w z ra sta w fazie ro z k w i­
tu i o b n iż a się w depresji.
R ó żn e teo rie w ro zm a ity sp o só b tłu ­
m a c z ą p rzyczyny w ah a ń k o n iu n k tu r a l­
ny ch . Jedna, z k o n cep cji głosi tezę o ist­
n ie n iu p o lity czn y ch cykli k o n iu n k tu r a l­
ny ch . W ed łu g tej k o n cep cji g o s p o d a rk a
p o d le g a w a h a n io m w yw oływ anym
p rzez fa k t, że rząd y celow o d o p u s z ­
1 D łu g o ś ć cykli k o n iu n k tu r a ln y c h je s t ró ż n a .
Z d a r z a ją się cy k le k r ó tk ie , trw a ją c e 3 - 4 la ta ,
o ra z c y k le d łu ż sz e , trw a ją c e 7 -9 la t, a n a w e t
d łu ż e j. D łu g o ś ć c y k lu zależy ró w n ie ż o d s p o s o b u
p o m ia ru (n p . od p rz y ję te j d e fin ic ji recesji). C ech ą
c h a r a k te r y s ty c z n ą w sp ó łc z e sn e g o cy k lu k o n iu n k ­
tu ra ln e g o w k ra ja c h w y s o k o ro z w in ię ty c h (w p o ­
ró w n a n iu z h is to ry c z n y m o b ra z e m ) je s t s k ró c e n ie
i sp ły c e n ie recesji o ra z re ia ly w n e w y d łu ż en ie
o k re s u e k sp a n s ji. F a z a d e p re sji, to z n a c z y s ta g ­
n a cji p ro d u k c ji n a n is k im p o z io m ie w o k re sie
k ry z y s u , w y stę p u je rz a d k o . Z k o le i m ię d z y p o ­
p r a w ą k o n iu n k tu r y , o ż y w ie n ie m i ro z k w ite m
tr u d n o p r z e p ro w a d z ić lin ie g ra n ic z n e . D la te g o
w w ielu e m p iry c z n y c h a n a liz a c h r o z ró ż n ia się
ty lk o d w ie fa z y c y k lu : z w y ż k o w ą i z n iż k o w ą
(e k s p a n s ję i recesję) {p rzy p . Z .M .) .
czają d o zw ięk szen ia g lo b a ln eg o p o p y ­
tu na k ró tk o przed w y b o ra m i ( n a to ­
m ia st tu ż po zw ycięstw ie w y borczym
u ru c h a m ia ją p rzed sięw zięcia o g ra n i­
czające e k s p a n sję p o p y tu — przyp.
tłum.). Istnieje je d n a k ró w n ież wicie
teorii o b ja śn ia ją c y c h cykle k o n iu n k tu ­
raln e cz y n n ik a m i ek o n o m icz n y m i.
Z m ia n y p o zio m u ak ty w n o śc i g o sp o ­
d arczej w ra m a c h cy k lu m u szą być
zw iązan e z o k reślo n y m sk ła d n ik ie m
g lo b aln eg o p o p y tu . W y m ian a m ię d z y ­
n a ro d o w a p o zw a la w yjaśnić p rze n o sze­
nie w ah a ń cy k liczn y ch m iędzy k raja m i,
je d n ak że nie p o k a z u je p rzy czy n tych
w ah a ń . Jeśli p o m in iem y „cykl p o lity c z ­
n y ” o ra z p o tra k tu je m y k o n su m p c ję ju­
ko sk ła d n ik p o p y tu sz y b k o d o s to s o w u ­
ją cy się d o zm ian w a ru n k ó w , to d o j­
dziem y d o w n io sk u , że w ah a n ia c y k ­
liczne są p rze d e w szystkim zw iązan e
z inw estycjam i. W sk azy w aliśm y ju ż
wcześniej na p o w o ln e d o s to s o w a n ia in ­
w estycji, a w łaśnie p o w o ln y przebieg
d o sto so w a ń jesL zw ią za n y z isto tą cy k ­
lu k oni u n k tu ra ln e g o .
D o w y jaśn ien ia w a h a ń cy k licznych
służy model nuiożnika-akceleratora. Is­
to tą m n o ż n ik a jest w iąz an ie zm ian g lo ­
b aln eg o p o p y tu ze zm ia n a m i w ielkości
p o p y tu in w esty cy jn eg o . J a k ie je st je d ­
n a k ź ró d ło zm ian p o p y tu in w esty cy j­
nego? P rzy rela ty w n ie sta b iln e j realnej
sto p ie p ro c e n to w e j zm ian y te zależą

438 R o zd ział 31
g łów nie od o cz ek iw an y ch zysków , a te
od o cz ek iw a n y ch ro z m ia ró w s p rz e d a ­
ży. M o d e l a k c e le ra to ra z a k ła d a , że
p rz e d się b io rstw a o ce n ia ją przyszłe r o z ­
m ia ry p o p y tu p o p rze z e k stra p o la c ję
d o ty c h cz aso w eg o w z ro stu p ro d u k cji.
Z g o d n ie z z a s a d ą ak celeracji p rzy sp ie­
szo ny w zro st p ro d u k c ji zw iększa in ­
w estycje, a to z k olei w yzw ala efekty
m n o ż n ik o w e . W tym p ro sty m m o d e lu
w a h a n ia cykliczne są k o n se k w e n cją j a ­
kiegoś p o c z ą tk o w e g o za k łó c e n ia ró w ­
n o w agi. A m p litu d a w a h a ń m o ż e się
zm niejszać lub zw iększać, je d n a k ich
sk a la je st o g ra n ic z o n a szczytem i dnem
cyklu. S zczyt je s t w yzn aczo n y ro z m ia ­
ram i p o te n cja ln e j p o d aż y , d n o n a to ­
m ia st - p o zio m em , d o k tó re g o m o że
o b n iż y ć się p o p y t (sp ad e k inw estycji).
U w zględnienie z a p a só w p o m a g a w w y­
jaśnieniu p o w o ln y ch d o sto s o w a ń p r o ­
d u k cji w tra k c ie cyklu.
P o w o ln y przeb ieg d o sto s o w a ń p rz y ­
w ra ca jąc y ch ró w n o w a g ę g o sp o d a rc z ą
jest jed n y m ze sp o so b ó w o b ja śn ia n ia
zjaw isk a cykli k o n iu n k tu ra ln y c h . A le
p rzed staw iciele now ej ek o n o m ii k la ­
sycznej tw ierd zą, że pro cesy d o s to s o ­
w aw cze p ro w a d z ą c e d o ró w n o w a g i na
w szystkich ry n k a c h p rze b ieg a ją sz y b ­
ko, niem al n a ty c h m ia sto w o . O znacza,
to , że d o w y jaśn ien ia cykli k o n iu n k tu ­
raln y ch potrzebna, je st in n a te o ria . 1 a-
k ą te o rią je st k o n ce p cja realnego cyklu
koniu n k tu raln eg o .
K o n c e p c ja ta w ychodzi z zało żen ia,
że sta ty c z n a a n a liz a k ey n e so w sk a, p r o ­
w a d z o n a np. za p o m o c ą m o d elu
I S - L M , je st zb y t u p ro sz c z o n a i nic
uw zględnia złożo n o ści pro cesó w d y n a ­
m iki g o sp o d a rc ze j. K o n su m e n ci
i p rz e d się b io rstw a p o d e jm u ją decyzje
na gru n cie m ik ro e k o n o m ic z n e j teorii
w y b o ró w m ię d zy o k reso w y c h . S p o só b ,
w jaki o c e n ia ją oni su b sty tu cję m iędzy
dzisiejszą i p rzy szłą k o n su m p c ją o ra z
celo w o ść o szcz ęd za n ia , odgrywa, w ażn ą
439 C y k l k o n iu n k tu r a ln y
nym te n d e n c jo m n a ry n k a c h św ia­ b an k o w e g o . W y d a tk i k o n su m p c y jn e
rolę w m e c h a n iz m ie d y n a m ik i g o s p o ­ p o w ażn ie w zro sły , p o zio m o szcz ęd n o ­
to w y ch .
d arczej i m o ż e p ro w a d z ić d o w y stę p o ­ ści o b n iży ł się, a je d n o c z e śn ie w zro sło
W a ż n ą s p ra w ą je st sto p ień sy n c h ro ­
w an ia cykli k o n iu n k tu ra ln y c h n aw e t z a d łu żen ie g o sp o d a rstw d o m o w y ch .
nizacji w a h a ń k o n iu n k tu ry w p o szcze­
w sytu acji, gdy g o s p o d a rk a w ciąż p o ­ W z ro st teg o d łu g u z o s ta ł sp o tę g o w an y
gó ln y ch k ra ja c h . B a d a n ia em p iry czn e
z o staje w sta n ie ró w n o w a g i. p rzez zw yżkę stó p p ro c e n to w y c h , ja k a
w sk az u ją n a istn ien ie w sp ó ln y c h cykli
Z a k ła d a ją c , że g o s p o d a rk a ciągle d ą ­ n a s tą p iła p o d k o n ie c la t o siem d ziesią­
k o n iu n k tu ra ln y c h w sk ali m ię d z y n a ro ­
ży d o ró w n o w a g i, k o n c e p c ja rea ln eg o ty ch , gdy rząd b ry ty jsk i p o sta n o w ił
do w ej. N a p rz y k ła d , an a liz u ją c d y n a ­
cyklu k o n iu n k tu ra ln e g o p rzy jm u je, że za sto so w a ć p o lity k ę w ysokiej sto p y
m ik ę p ro d u k c ji przem y sło w ej w S ta ­
przejścio w e z a k łó c e n ia ró w n o w a g i p ro ce n to w ej w celu o g ra n ic z e n ia gło-
n ac h Z je d n o czo n y ch , w k ra ja c h W sp ó l­
(tzw . w strząsy ) w y w o łu ją d o ść trw a łe 1 b ałn eg o p o p y tu . R e a ln a s to p a p ro c e n ­
n o ty E u ro p e jsk iej i w J a p o n ii, m o żem y
sk u tk i, k tó re m o g ą u trz y m y w a ć się to w a u trz y m a ła się n a w y so k im p o zio ­
u zn a ć la ta 1 9 8 2 -1 9 8 3 o ra z 1991 - 1 9 9 2
przez d łuższy czas. S k u tk i te m o g ą m ie p o p rz y stą p ie n iu W ielkiej B ry tan ii
z a o k resy recesji, a ła ta 1 9 8 7 -1 9 8 9 za
d o ty c zy ć z a c h o w a ń z a ró w n o in w e sto ­ d o eu ro p e jsk ie g o m e c h a n iz m u k u rs o ­
o k res b o o m u . D o k ła d n y p rzeb ieg w a ­
rów , jak. i k o n su m e n tó w . T e o r ia ta nie w ego w 1990 r., częściow o p o d w p ły ­
h a ń cy k liczn y ch w p o szczeg ó ln y ch k r a ­
jest je d n a k k o m p le tn a , g dyż cykliczny w em w y so k ich stó p p ro ce n to w y ch
ja c h nie je st oczyw iście id e n ty czn y z a ­
c h a ra k te r reak cji m o ż e je d y n ie tłu m a ­ w N iem czech . W ty m sam y m czasie
ró w n o pod w zględem d łu g o ści trw a n ia ,
czyć u trz y m y w a n ie się p rze z dłuższy sp ad ły ceny ak ty w ó w rzeczo w y ch , n p .
ja k i a m p litu d y , niem niej je d n a k ist­
czas efe k tó w o k re ślo n y c h z a b u rz e ń , nie m ieszk ań . N a tu r a ln ą re a k c ją ze stro n y
n ieją d o ść w y ra źn e p o d o b ie ń stw a .
o b ja śn ia n a to m ia s t ich p rzy c zy n . W r a ­ g o sp o d a rs tw d o m o w y c h b yło o g ra n i­
W y stęp o w a n ie o g ó ln y c h w ahań
m a c h tej te o rii re g u la rn e cy k le m o g ły b y czenie k o n su m p c ji i zw iększenie oszczę­
k o n iu n k tu ry w skali m ię d zy n a ro d o w e j
w y stąp ić ty lk o w ó w czas, g d y b y w y zw a­ d n o śc i, co n a s tą p iło n a p o c z ą tk u lat
je st k o n se k w e n cją ro sn ącej in teg racji
lające je zakłócenia, n a s tę p o w a ły ró w ­ d ziew ięćd ziesiąty ch . O p ó ź n iło to p r o ­
g o sp o d arczej św iata. Z n a jd u je to w y raz
nież w sp o só b re g u la rn y . B yłoby więc ces w y ch o d z en ia z recesji.
w p o stę p u ją cy m u m ię d zy n a ro d o w ie n iu
d o d a tk o w o p o trz e b n e ja k ie ś te o re ty c z ­ M o żliw e są ta k że in n e sp o so b y w y ja­
p ro d u k c ji, częściow o z a sp ra w ą k o r ­
ne o b ja śn ie n ie p rzy czy n p o w ta rz a ją ­ śn ie n ia w y d łu żo n ej recesji. N a p rzy k ład
p o rac ji p o n a d n a ro d o w y c h p ro w a d z ą ­
cych się d o d a tn ic h i u je m n y ch z a ­ u w aża się, że re d u k c je z a tru d n ie n ia
cych sw ą d z ia ła ln o ść w skali g lo b aln ej.
kłóceń. d o k o n y w a n e w tra k c ie tej recesji były
D o d a tk o w y m m e ch a n izm em tran sm isji
Z g o d n ie z te o rią rea ln eg o cyklu w y ją tk o w o d u że , p o n ie w a ż p rzed się­
im p u lsó w k o n iu n k tu ra ln y c h są m ię d zy ­
k o n iu n k tu ra ln e g o , rzą d y p o w in n y u n i­ b io rstw a b ry ty jsk ie p rzy g o to w y w ały się
n a ro d o w e przep ły w y k a p ita łó w , k tó ­
k ać p ró b in terw en cji zm ierzającej d o d o o cz ek iw an eg o w z ro stu k o n k u re n c ji
rym sprzyja s to p n io w a d ere g u lac ja ry n ­
sta b iliz o w a n ia g o sp o d a rk i. S k o ro g o s­ za g ran ic zn e j p o u tw o rz e n iu W sp ó ln eg o
ków fin an so w y ch . Z m ia n y w p olityce
podark a. p o ru s z a się po ścieżce ró w n o ­ R y n k u w 1992 r. T e z a g a d n ie n ia , z w ią­
g o sp o d arczej n ajsiln iejszy ch e k o n o ­
w agi (jeśli n aw et je st to ścieżk a cyklicz­ zan e z p o stę p u ją c ą in te g ra c ją E u ro p y ,
m iczn ie p a ń stw w y w ierają w pływ n a
na), więc in te rw e n cja p a ń s tw a b yłaby b ęd ą p rze d m io te m ro zw aż ań w ro z ­
sy tu ację g o sp o d a rc z ą in n y ch k rajó w .
nie ty lk o b ez sk u te cz n a, lecz m o g ła b y dziale 35.
J a k zatem w y tłu m aczy ć d łu g ie o p ó ź ­
jeszcze p o g o rszy ć sy tu ację, sta n o w iąc
nienie, z ja k im g o s p o d a rk a b ry ty jsk a
d o d a tk o w e ź ró d ło za k łó c eń .
w ych o d ziła z recesji n a p o c z ą tk u lat
K ry ty cy p o lity k i g o sp o d a rc z e j p a ń ­
d ziew ięćdziesiątych? N ależy zazn aczy ć, Pojęcia i określenia
stwa. sk w ap liw ie w y k o rz y stu ją każdą,
że b y ła to p ierw sza p o w a ż n a recesja
o k azję, ab y o b ciąż y ć rząd o d p o w ie­
w W ielkiej B ry tan ii od czasó w g ru n ­
d z ia ln o śc ią za z a istn ia łą recesję, a o k re ­ K a ż d e m u z p o jęć o z n a cz o n y ch literam i
to w n ej refo rm y sy stem u fin an so w eg o .
sy ek sp an sji p rz y p isu ją g łów nie p o ­ p rz y p o rz ą d k u j o d p o w ie d n ie o k reślen ie
O żyw ienie g o sp o d a rc ze , k tó re n a s tą p i­
m yślnej k o n iu n k tu rz e św iato w ej. P oli­ o zn a cz o n e liczbą:
ło w p o ło w ie la t o siem d ziesiąty ch , w y­
tycy z kolei z a jm u ją o d w ro tn e sta n o w i­
k az ało , że k o n su m e n ci b ry ty jscy w y k o ­
sko, s ta ra ją c się zasłu g i z a pom y śln y .... (a) d e p re sja
rzy stali n o w e m o żliw o ści k red y to w e
rozw ó j p rzy p isa ć p o lity ce g o s p o d a r­ .... (b) o z n a k i p o p ra w y
p o w sta łe w w y n ik u dereg u lacji sy stem u
czej, a w inę za recesje — n ie k o rz y st­
440 R o zd ział 31 441 Cykl k o n iu n k tu ra ln y

.... (c) a k c e le ra to r 10. P u n k ty z w ro tn e cyklu. z faz cy klu z n a jd u je się k aż d y z o z n a ­ gdzie i< o zn a cz a w sp ó łc zy n n ik ak cele­
.... (d) ożyw ienie 11. P o d o b n y p rze b ieg w a h a ń k o n iu n k ­ cz o n y ch p u n k tó w ? Z in te rp re tu j o d le g ­ racji.
.... (e) ro z k w it tu ra ln y c h w ró ż n y c h k ra ja c h . łość (w ujęciu p o zio m y m ) m ięd zy p u n ­ P o c z ą tk o w o in w esty cje a u to n o m ic z ­
.... (f) recesja 12. P o g lą d , zg o d n ie z k tó ry m o k re so ­ k ta m i A i F. ne w y n o szą 30, a ró w n o w ag a, w g o s­
.... (g) tre n d p ro d u k c ji w e z a k łó c e n ia ró w n o w a g i m o g ą p o d a rc e je st z a c h o w a n a , gdy T = 6 0 ,
.... (h) po lity czn y cykl k o n iu n k tu ra ln y m ie ć d łu g o trw a le sk u tk i, p o n ie w a ż C = 3 0 o ra z 7 = 3 0 . N a stę p n ie r o z p a ­
.... (i) trw a ło ść o d d z ia ły w a n ia k o n su m e n c i i p rz e d się b io rstw a p o ­ 2___ tru je m y sk u tk i w z ro stu inw estycji a u to ­
.... (j) szczyt i d n o d e jm u ją decyzje d o ty c z ą c e w y b o ­ K tó r e z w y m ien io n y ch niżej czy n n ik ó w n o m iczn y ch z 30 d o 40. W tej sytuacji
.... (k.) cykl k o n iu n k tu ra ln y ró w m ię d zy o k reso w y c h . m o g ą m ieć w pływ n a p o zio m in w es­ przy v < 1 g o s p o d a rk a b ęd zie zm ierza ła
.... (1) rea ln y cykl k o n iu n k tu ra ln y 13. H ip o te z a m ó w iąca, że cykl k o n iu n k ­ tycji? d o ró w n o w a g i p rzy K = 8 0 , 7 = 4 0
.... (m ) p a ra d o k s p ła c rea ln y ch tu ra ln y je s t re z u lta te m z m ia n p o li­ a D o ty c h c z a so w a re n to w n o ść p ro d u k - i C = 40. P rześled zim y p rzeb ieg pro cesu
.... (n) m ię d zy n a ro d o w y cykl k o n iu n k ­ tyki g o sp o d a rc z e j p ro w a d z o n e j cji. d o sto so w a w cze g o p rzy w a ria n to w y m
tu ra ln y p rze z rz ą d y w o k re s a c h p rze d w y ­ 1> O b e c n a w a rto ść o czek iw an y ch w ujęciu w sp ó łc z y n n ik a ak c elerac ji n a p o ­
b o rcz y m i p o w y b o rc zy m . p rzyszłości zysków , ziom ie v = 0,2 i i»= 0,8. P o c z ą tk o w e
1. W czesne o b ja w y w y ch o d z en ia g o s­ 14. N ie z g o d n o ść rzeczy w isty ch zm ian e R e a ln a s to p a p ro c e n to w a , o b liczen ia są za m ieszczo n e w ta b li­
p o d a rk i z recesji. p la c re a ln y c h w cy k lu k o n iu n k ­ d O cz ek iw a n ia d o ty c zą ce przyszłego cy 31.1.
2. O k re s sp a d k u p ro d u k c ji lub w z ro ­ tu ra ln y m z p rzeb ieg iem o cz ek i­ k s z ta łto w a n ia się sp rzed aży ,
stu w te m p ie w olniejszym od w an y m . e D o ty c h c z a so w a d y n a m ik a p r o d u k ­
tre n d u . cji.
3. S zczy to w a fa z a cy k lu k o n iu n k tu ­
raln e g o . W ja k i s p o só b o k reślo n y u kład tych
Zadania
4. M o d e l te o re ty c z n y o b ja śn ia jąc y cz y n n ik ó w m o ż e w y w o łać cykl k o n iu n ­
zm ian y inw estycji n a s tę p u ją c e p o d k tu ra ln y ?
w pływ em z m ia n g lo b a ln eg o p o p y ­ 1___
tu i p ro d u k c ji. M o d e l te n z a k ła d a , R y su n e k 31.1 p rz e d sta w ia w h ip o te ­
że p rz e d się b io rstw a o ce n ia ją p rz y ­ tycznej g o sp o d a rc e cy k liczn e w a h a n ia 3___
szłe w ielkości p ro d u k c ji i zysków p ro d u k c ji w o k ó ł jej tre n d u . W k tó rej Z a d a n ie d o ty czy m o d e lu m n o ż n ik a -a k -
p o p rz e z e k s tra p o la c ję d o ty c h c z a ­ c e le ra to ra i w y m ag a p ro sty c h obliczeń.
sow ego w zro stu p ro d u k c ji; d o P rzy jm u jem y zało żen ie g o sp o d a rk i
zw ięk szen ia za m ie rz o n eg o p o z io ­ za m k n iętej, bez se k to ra p ań stw o w e g o
R ysunek 3 1 .1 . C yld koniunkturalny
m u inw estycji k o n ie cz n y je st p rz y ­ i ze stałym i cen am i, w której: D la r = 0,2 m a m y n a s tę p u ją c y o b raz:
sp ieszony w zro st p ro d u k c ji. p o c z ą tk o w a ró w n o w a g a zach o d zi
5. K ró tk o o k re s o w e w a h a n ia o g ó ln e ­ r f= c , + / „
w o k resie 0. W o k resie ( inw estycje
go p o z io m u p ro d u k c ji w o k ó ł jej gdzie: ro sn ą d o 40, n a to m ia s t k o n su m p c ja
tre n d u . Yt — d o c h ó d n a ro d o w y w o k resie t, jeszcze nie ulega zm ian ie. W o k resie 2
(i. Ś cieżka d łu g o o k re so w e g o w zrostu C, — k o n su m p c ja w o k resie t, k o n su m p c ja w ynosi 0,5 • 70 = 35, in w es­
p ro d u k c ji po w yelim inow aniu I, — inw estycje w o k resie /. tycje 4 0 -T0,2 • (70 — 60) = 4 2 , w obec te ­
k ró tk o o k re so w y c h w ah a ń . P rzy jm ijm y d alej, że bieżąca k o n ­ go }' = 77.
7. N a jn iż sz a fa z a cyklu k o n iu n k tu r a l­ su m p c ja zależy od w ysokości d o c h o d u P r ze p r o w ad za ją c po d o b n c o b licze­
nego. w p o p rz e d n im okresie: C, = 0,5 Y, , nia dla v —0,8 d o jd z iem y d o w n io sk u ,
8. T e o ria w y jaśn iająca cykle k o n iu n ­ (0,5 to p o zio m k rań co w ej sk ło n n o ści że ścieżka d o s to s o w a ń jest: w tym p rz y ­
k tu ra ln e ja k o k ró tk o o k re s o w e w a ­ d o k o n su m p cji). p a d k u in n a (p o słu g u ją c się k o m p u te ­
pa
h a n ia p o te n cja ln e j w ielkości p r o ­ In w esty cje s k ła d a ją się z d w ó ch ele­ rem , m o żem y p rz e p ro w a d z ić sy m u lacje
d u kcji. A m e n tó w : inw estycji a u to n o m ic z n y c h ścieżek d o s to s o w a ń d la in n y c h w a rto ­
9. Z w y żk o w a faz a cyklu k o n iu n k tu ­ (A ) o ra z inw estycji u za le żn io n y ch od ści C o ra z v). W y k o n a j d alsze o b licze­
raln e g o , w k tó re j p ro d u k c ja w znosi zm ian ro z m ia ró w p ro d u k c ji w p o p rz e ­ n ia (d o o k re su 6 w łączn ie) i p rzed staw
się pow yżej linii tre n d u . d n im okresie: 7, = A -I- v ( Y, , - Y t _,), k ró tk o w nioski.
442 R o zd ział 31 443 C y k l k o n iu n k tu r a ln y

4 i" W ja k ic h w a ru n k a c h re a k c ja bieżącej m ie sz k a ń za cz y n ają sp a d ać . S p a d a ją 2. ________ K ró tk o o k re s o w e w aha­

K rz y w a m ożliw ości p ro d u k c y jn y c h
P P F n a ry su n k u 31.2 p rz e d sta w ia ist­
niejące m ożliw ości w y b o ru m iędzy bie­
żącą i p rzy sz łą k o n su m p c ją (p ro b lem
ten byl p o ru sz o n y po raz pierw szy
w ro zd z iale 19). K rz y w e o b o ję tn o śc i Un
i U l ilu s tru ją n a to m ia s t p referencje
k o n su m e n tó w d o ty c z ą c e k o n su m p c ji
bieżącej i przyszłej.
R y su n ek 3 1 ,2 . R e la c je m ięilzy h tc ż ąc ą
i p rz y szłą k o n su m p cją
a Z a z n a c z n a w ykresie punki., k tó ry
w ybierze d a n e społeczeństw o.
Z ałó żm y teraz, że n a stę p u je nagle je d ­
n o ra z o w a zm ian a te ch n ik i, która,
zw iększa m ożliw ości p ro d u k c y jn e g o s­
p o d a rk i.
b .lak w p ły n ie to na o b ra z p rz e d sta ­
w iony n a ry su n k u ?
c i alt w płynie to n a poziom bieżącej
k o n su m p cji?
ii Ja k w płynie to n a p o zio m przyszłej
konsum pcji'?
e Ja k ie b ęd ą d łu g o o k re so w e sk u tk i z a ­
istniałej zm iany?
k o n su m p c ji m o g ła b y by ć o d m ie n n a?
g J a k i je s t zw iązek tej an a liz y z z a g a d ­
nieniem cykli k o n iu n k tu ra ln y c h ?
5___
K tó r e z w y m ie n io n y ch c z y n n ik ó w m o ­
gą sp raw ić, że p rzejścio w e z a k łó c e ­
nia będ ą w yw oływ ały d łu g o o k re so w e
skutki?
a. M a le ją c a u ży teczn o ść k ra ń c o w a d o ­
chodu.
Ib W y so k a p referen c ja bieżącej k o n ­
sum pcji.
c S zero k i z a k res o k a z ji in w esty cy j­
nych .
d Silna m o ty w a c ja d o w y p ra c o w a n ia
sp a d k u d la p o to m n y c h ,
e R ic a rd ia ń s k a ró w n o w a ż n o ść .
6 _
W tym za d a n iu m u sisz o d w o ła ć się
tro c h ę d o swej w y o b ra źn i. W y o b ra ź
sobie, żc m ie sz k asz w k ra ju , k tó ry
w łaśnie w yszedł z g łęb o k iej recesji. Bez­
ro b o cie m aleje, p ro d u k c ja ro śn ie, wi­
d o k i n a p rzy szło ść są d o b re . C zu jesz się
pew ny siebie i g o to w y n a w szy stk o . '
ii T w ó j b a n k o feru je ci d o g o d n ą p o ­
życzkę n a w y d atk i k o n su m p c y jn e .
Czy o b ecn ie je ste ś b ard z iej sk ło n n y
d o p rzy jęcia tej o ferty aniżeli w sy tu ­
acji, gdy g o s p o d a rk a b y ła p o g rą ż o n a
w recesji, a w id o k i na. p rzy szło ść były
p o n u re?
b A więc za ciąg a sz p o ży czk ę i k u p u je sz
sob ie sa m o c h ó d m a rk i P o rsc h e o raz
telefon k o m ó rk o w y . J a k zm ien iło się
tw o je za d łu ż en ie n etto ?
c C z as je d n a k p łynie, a g o s p o d a rk a nie
m o że ro zw ijać się ta k p o m y śln ie
w n ie sk o ń cz o n o ść. W z ra s ta s to p a
p ro c e n to w a . J a k w p ły w a to n a w iel­
k o ść tw eg o za d łu żen ia?
d B io rą c p o ży czk ę, dałeś p o d za sta w
swe m ieszk an ie. T y m c zasem ceny
ró w n ież g w ałto w n ie ceny ak cji, k tó re
n ab y łeś d w a la ta tem u . C zy w d a l­
szym ciągu czujesz się ró w n ie pew nie
ja k p rzed tem ? C o za m ie rz asz zro b ić
w tej sytuacji?
e J a k a je st a n a lo g ia o p isa n ej wyżej
sy tu acji d o rzeczyw istości lat o siem ­
d ziesiąty ch i p o c z ą tk u la t d ziew ięć­
d ziesiątych?
7__
K tó r e z p o d a n y c h niżej cz y n n ik ó w m o ­
g ą zw iększyć sto p ień in te g racji g o s p o ­
d a rk i św iatow ej i w zm o cn ić ty m sa­
m y m ten d en cję d o je d n o lite g o p rze b ie­
gu cykli k o n iu n k tu ra ln y c h w sk ali m ię ­
d zy n a ro d o w e j?
a Z a n ie c h a n ie p rzez w szystkie k raje
p o lity k i p ro tek cy jn ej,
b R o z b u d o w a tr a n s p o r tu i łączności,
c U tw o rz e n ie je d n o lite g o ry n k u
w E u ro p ie,
d GATT.
e D e re g u la c ja sy stem ó w fin an so w y ch ,
f In te g ra c ja św iato w eg o ry n k u fin a n ­
sow ego.
g K o o rd y n a c ja p o lity k i g o sp o d arczej
p o szczeg ó ln y ch p ań stw .
8__
W z a d a n iu 1 w ro zd z iale 20 obliczyłeś
sto p y w zro stu g o sp o d a rc ze g o W ielkiej
B ry ta n ii, J a p o n ii o ra z W ło ch (zo b . ry ­
su n e k A 20.2). C zy d a n e te p o tw ie r­
d za ją tezę o istn ien iu je d n o lite g o cyklu
k o n iu n k tu ra ln e g o w skali św iatow ej?
T ak/N ie
1. K ró tk o o k re s o w e w aha­
n ia p ro d u k c ji w o k ó ł jej tre n d u są
n a d łu ż szą m e tę bez zn aczen ia.
n ia p ro d u k c ji m o ż n a d o k o ń c a
w yjaśnić w a h a n ia m i g lo b aln eg o
p o p y tu .
3. ________ T o sam e rz ą d y w y w o łu ją
cykle k o n iu n k tu ra ln e , u ciek a jąc się
d o o b liczo n y ch n a p o p a rc ie s p o ­
łeczne ch w y tó w e k sp an sy jn y c h
w o k re sa c h p o p rz e d z a ją c y c h w y­
bo ry , a p o w y g ran ej w racając, d o
m niej p o p u la rn y c h przedsięw zięć.
4. ________ Z g o d n ie z m o d elem
m n o ż n ik a -a k c e le ra to ra cykl k o ­
n iu n k tu ra ln y b ędzie ty m w y raź­
niejszy, im słabiej p rz e d się b io rstw a
re a g u ją na zm ian y p ro d u k cji
w przeszłości.
5. ________ Z m ia n y z a p a só w p o z w a ­
lają zro z u m ieć , d la cz eg o g o s p o d a r­
k a m o ż e p o z o s ta w a ć w fazie ek s­
p an sji lu b recesji p rzez k ilk a lat.
6. ________ W św ietle teo rii cykle
k o n iu n k tu ra ln e nie m o g ą w y stę p o ­
w ać, g dyż g o s p o d a rk a zaw sze
szy b k o o d zy sk u je ró w n o w a g ę.
7. ________ P łace rea ln e ro sn ą
w o k resie recesji, p o n ie w a ż re d u k ­
cje z a tru d n ie n ia zw ięk szają k r a ń ­
co w ą p ro d u k c y jn o ść p rac y .
8. ________ T e o ria rea ln eg o cyklu
k o n iu n k tu ra ln e g o , a nie sam fe n o ­
m en cy k liczn o ści ro zw o ju , w y jaś­
nia zjaw isk o u trz y m y w a n ia się
przez pew ien czas zw y żk o w y ch lub
zn iżk o w y ch zm ian .
9. ________ Z g o d n ie z te o rią realn y ch
cykli k o n iu n k tu ra ln y c h rząd y p o ­
w inny in te rw e n io w ać w celu s ta b i­
lizo w an ia ro zw o ju g o sp o d a rk i.
10. R o s n ą c a in te g racja g o s­
p o d a rc z a ś w ia ta sp rz y ja u je d n o li­
ceniu p rzeb ieg u cykli k o n iu n k tu ­
raln y ch .
1 I . ________ W yjście z recesji lat
1 9 9 0 -1 9 9 1 w W ielkiej B ry tan ii
było p o w o ln e i słab e ze w zględu na
 444 R o z d z ia ł 31 445 C y k l k o n iu n k tu r a ln y

istn ien ie o g ro m n e g o za d łu ż en ia Rysunek 3 1 .3 . P o lity czn y cyk l koniunkturalny

g o sp o d a rstw d o m o w y c h p o c h o ­
d zą ce g o z la t osiem d ziesiąty ch .

Problemy do przemyślenia

1___
W ja k im sto p n iu w y stę p o w a n ie cykli
k o n iu n k tu ra ln y c h m o ż e w iązać się ze Odpowiedzi i komentarze
zjaw iskiem hislerezy?
P o jęc ia i o kreślenia k red y tó w . D ec y d u jąc e zn a cz en ie mają.
2__
W ty m z a d a n iu an a liz u je m y polityczny je d n a k o c z e k iw a n ia p rze d sięb io rstw
1 (b) 5 (k) 9 (cl) 13 (h) d o ty c zą ce p rzyszłości. M o d e l m n o ż n i-
, .cy k l k o n iu n k tu ra ln y p o słu g u jąc się 2 (f) 6 (g) 10 (j) 14 (m) k a -a k c c le ra to ra su g e ru je , że p rze d się­
w p ro w a d z o n y m i w cześniej p ojęciam i, 3 (e) 7 (a) U (n) b io rstw a o p ie ra ją sw e d ecyzje inw es­
ta k im i ja k krzyw e o b o ję tn o śc i o ra z 4 (c) 8 (1) 12 (i) tycyjne n a d o ty c h cz aso w ej d y n am ice
k r ó tk o - i d łu g o o k re so w e krzyw e P hil-
p ro d u k c ji (czynnik e), co m o ż e p o w o ­
lipsa.
d o w ać cykliczne z m ia n y ak ty w n o ści
N a ry su n k u 31.3 L R P C je st d łu g o ­
o k re so w ą k rz y w ą P h illip sa , n a to m ia st (zob. p o d ro z d z ia ł 31.2 p o d ręc zn ik a ).
Z ad a n ia
S P C n i S P C { to k ró tk o o k re s o w e k rz y ­ 3__
we P h illip sa o d zw ie rcie d lające ró żn e c Z b liż a się te rm in w y b o ró w ; za p o m o ­ 1
cą ja k ic h p rzed sięw zięć rzą d m oże P rzy v —0,2 g o s p o d a rk a szy b k o o siąg a
o cz ek iw a n ia in flacyjne. /,, / „ I s o ra z
A. — d ep resja; je st to jednocześnie now y sta n ró w n o w a g i; p rzy v = 0,8 d o ­
są k rzy w y m i o b o ję tn o śc i o b raz u jąc y m i p o p ra w ić n a s tro je sp o łeczn e? W k tó ­
d n o cyklu, sto s o w a n ia trw ają, n a to m ia s t dłużej
p o strz e g a n e p rzez rz ą d p referencje w y­ rym p u n k c ie zn a jd z ie się g o s p o d a rk a
B — ożyw ienie, i mają. c h a ra k te r cykliczny. D la innych
b o rcó w co d o w zajem n y ch relacji in ­ w k ró tk im okresie?
C — ro zk w it, w arto ści i’ o ra z C a m p litu d a w ah a ń
flacji i b e z ro b o c ia . K s z ta łt tych k rz y ­ ił J a k i b ęd zie efe k t p ro c e su d o s to s o ­
D — ro zk w it — szczyt cyklu, cy k licznych m oże sta le w z ra sta ć , co
w ych o d zw ie rcie d la fa k t, iż o b y d w a w aw czego?
E — recesja, uniem ożliw i o siąg n ięcie n o w eg o sta n u
ro z w a ż a n e „ d o b r a ” są zjaw iskam i n ie­ e J a k a b ęd zie te ra z s p o łe c z n a o cen a
F — d ep re sja — p o n o w n ie d n o cyklu. ró w n o w a g i.
p o ż ą d a n y m i. U ży teczn o ść w z ra sta od sy tu acji w k a te g o ria c h k rzy w y ch
P o z io m a o d leg ło ść m iędzy p u n k ta m i
/, d o W p u n k cie w yjścia g o sp o d a rk a użyteczności?
A i F (m iędzy d o ln y m i p u n k ta m i
zn a jd u je się w sta n ie d łu g o o k reso w e j f P rz y jm u ją c, że n a s tę p n e w y b o ry o d ­
zw ro tn y m i cy k lu ) ilu stru je d łu g o ść
ró w n o w a g i, in fla cja nie w ystępuje, b ę d ą się z a 5 la t, w sk a ż p ra w d o p o ­ 7.’aMk'.a A31.1. Medsnaiiait mfiiożmita-
trw a n ia cyklu. -n k c e fc rfilo ra
a J a k a je st a k tu a ln a s to p a b ez ro b o cia? d o b n e zm ian y , ja k ie n a s tą p ią w g o s­
b J a k o c e n ia ją tę sy tu ację w yborcy? p o d a rc e . 2__ V = (1 9 i. = oy;
O k re s
W szystkie, ch o ć w ró żn y m sto p n iu . C / V C / r
K lu cz o w e zn aczen ie m a oczyw iście 0 30 30 60 30 30 60
c zy n n ik b. W istocie rzeczy m o ż n a 1 30 40 70 30 40 70
2 3:1 42 77 35 48 83
przyjąć, że p o zo stałe czynniki m o d y fi­
3 3 0 ,5 4 1,4 7 9 ,9 4 1,5 5 0 .4 91,9
k u ją je d y n ie percepcję teg o cz y n n ik a 4 3 9 ,9 5 40 ,5 « HO,5 3 4 5 ,9 5 4 7 ,1 2 9 3 ,0 7
przez p rze d sięb io rstw a . N ie k tó re z nich 5 4 0 ,2 6 4 0 ,1 3 KO.3 9 4 6 ,5 4 4 0 ,9 4 8 7 ,4 8
w p ły w ają też n a sp o só b fin a n so w a n ia 6 4 0 ,2 0 3 9 ,9 7 8 0 ,1 7 4 3 ,7 4 3 5 ,5 2 7 9 ,2 6
inw estycji — z fu n d u szy w łasnych lub
446 R o zd ział 31
a Z o sta n ie w y b ra n y p u n k t styczności
krzyw ej m ożliw o ści ■p ro d u k cy jn y c h
P P F z k rzy w ą p referencji U„, czyli
p u n k t A n a ry su n k u A 31.1. Z a u w a ż ­
m y, iż z a k ła d a m y przy tym , że linia
cen będzie m ia ła o d p o w ied n ie n a ­
chylenie, za ch ę ca jąc e d o w y b o ru le ­
go p u n k tu . ;>
b R e zu ltate m będzie p rzesunięcie k rz y ­
wej P P F d o p o ło ż e n ia P P F l (zob.
ry su n ek A 31.1).
e W zw iązk u z p rze su n ięciem o p ty m a l­
neg o p u n k tu z A d o B k o n su m p c ja
b ie żą ca w zro śn ie z O V d o O W . J a k
w id ać n a ry su n k u , przy d an y m
k sz tałcie k rzyw ych preferencji zw ięk ­
szenie m o żliw ości p ro d u k c y jn y c h nie
m a d u że g o w pływ u n a p oziom b ie żą­
cej k o n su m p cji.
¡3 P oziom k o n su m p c ji przyszłej w zra­
s ta n a to m ia s t zn aczn ie z O X d o O Y .
In n y m i słow y, społeczeństw o p rze­
zn acza o b ec n ie więcej śro d k ó w n a
inw estycje, ab y u zy sk ać wyższy p o ­
ziom k o n su m p c ji w przyszłości,
e N a d łu ż szą m e tę w zro st inw estycji
rnożc p rz e su n ą ć k rzy w ą m ożliw ości
p ro d u k c y jn y c h jeszcze dalej, dzięki
R y su n ek A .T I.i. P rz e jśc io w y w strz ą s
zw iększeniu zd o ln o ści p ro d u k c y j­
ny ch g o s p o d a rk i,
f T a k a re a k c ja sp o łe c z e ń stw a n a z m ia ­
nę m o żliw o ści p ro d u k c y jn y c h w y n i­
k a z fa k tu , że k rzy w e o b o ję tn o śc i
o p isu jąc e w y b o ry m ię d zy dzisiejszą
i przyszłą, k o n s u m p c ją są s to s u n k o ­
w o p łask ie, co o z n a c z a w y ższą p refe­
rencję przyszłej k o n su m p c ji. G d y b y
k rzyw e te były b ard ziej stro m e , w ó w ­
czas p u n k t sty czn o ści p rzem ieściłb y
się b ard z iej n a p ra w o , co o z n a c z a ło ­
by w yższą p referen cję k o n su m p c ji
bieżącej. W ó w czas re a k c ja n a zm ian ę
m o żliw o ści p ro d u k c y jn y c h b y łab y
szyb sza w ty m sensie, że od raz u
n a s tą p iło b y zw ięk szen ie z a so b ó w
p rze z n a c z a n y c h n a k o n s u m p c ję bie­
żącą, p o d cz as gdy efek ty d łu g o o k re ­
sow e b y ły b y m n iej w y d a tn e ,
g P ow y ższa a n a liz a w sk az u je , że je d ­
n o ra z o w e zm ian y w a ru n k ó w p r o ­
d u k cji (tzw . w strząsy p o d aż o w e) m o ­
gą w y w o łać d łu g o trw a łe s k u tk i w g o ­
sp o d a rc e . Jeśli k o le jn e ta k ie zm iany
b ę d ą p rze su w a ć krzyw ą, m ożliw ości
p ro d u k c y jn y c h ra z w lew o, raz
w p ra w o , to re z u lta te m m o g ą być
cyk liczn e w a h a n ia p ro d u k c ji.
5___
C z y n n ik a m o ż e u ła tw ić w yjaśnienie
p rzyczy n d łu g o trw a łe g o o d d ziały w a n ia
o k reślo n y c h b o d źc ó w , g dyż m a ją c do
czynienia, z m a le ją c ą u ży teczn o ścią
k ra ń c o w ą d o c h o d u lu d zie nie będą
sk ło n n i zw ięk szać bieżącej k o n su m p cji
p ro p o rc jo n a ln ie d o w zro stu d o c h o d u .
Jeśli je d n a k w y stęp u je w y so k a prefe­
rencja k o n su m p c ji bieżącej (cz y n n ik b),
to efek ty je d n o ra z o w y c h z m ia n w a ru n ­
ków w y stą p ią g łów nie w te ra źn ie jsz o ­
ści. C z y n n ik c d o ty c zy k s z ta łtu krzywej
m ożliw ości p ro d u k c y jn y c h opisującej
w yb ó r m ię d zy bieżącą, i p rzy sz łą k o n ­
su m p cją. Jeśli istnieje w iele k o rzy st­
nych m o żliw o ści p rz e k sz ta łc e n ia o b ec­
447 Cykl k o n iu n k tu r a ln y
n y ch za so b ó w w p rzy szłą k o n su m p c ję ,
to efe k ty ’ za istn iały c h zm ian w a ru n k ó w
g o sp o d a ro w a n ia b ę d ą bardziej ro zc iąg ­
n ię te w czasie. R ó w n ie ż siln a m o ty w a ­
cja d o p o z o s ta w ia n ia sp a d k u dzieciom
(czy n n ik d) o z n a cz a p rzesu n ięcie p re fe ­
rencji ku przyszłości i w y d łu żen ie o k re ­
su o d d z ia ły w a n ia za ch o d z ąc y ch o b ec­
n ie zm ian . R ic a rd ia ń s k a ró w n o w a ż ­
n o ść (czy n n ik e — pojęcie w y jaśn io n e
w ro zd z iale 25) w ydaje się, n a pierw szy
rz u t o k a, nie m ieć żad n eg o zw iązk u
z o m a w ian y m tu ta j za g ad n ien ie m . Jeśli
je d n a k zak łó cen ie, w y trąc ają ce g o sp o ­
d a rk ę z ró w n o w a g i, je st w ynikiem in ­
terw encji p a ń s tw a , k tó r a w o p in ii s p o ­
łeczeń stw a m a c h a ra k te r przejściow y,
to efek ty w p ro w a d z o n y c h zm ian m o g ą
ro zc iąg n ą ć się n a p rzy szło ść. N a p rzy ­
k ła d , o b n iż k a p o d a tk ó w o b lic z o n a n a
p o b u d ze n ie w zro stu w y d a tk ó w k o n ­
su m p cy jn y ch m o ż e n ie o d n ieść za m ie­
rzo n e g o sk u tk u , a z a m ia st teg o sp o w o ­
d o w a ć zw iększenie oszczęd n o ści.
6__
T o z a d a n ie n aw ią zu je d o sy tu acji, ja k a
istniała w latach osiem dziesiątych w k r a ­
jach w ysoko rozw iniętych, a zw łaszcza
w U S A , W ielkiej B rytanii i Jap o n ii. N a
fali w ysokiej k o n iu n k tu ry w p ołow ie
la t osiem d ziesiąty ch k o n su m e n ci m a s o ­
wo zaciąg ali k red y ty i re d u k o w a li swe
oszczęd n o ści, k u p u ją c co się d a. W re­
z u ltac ie w zro sło za d łu żen ie g o sp o ­
d a rstw d o m o w y ch , a ceny ak ty w ó w
rzeczow ych sp ad ły . G dy p óźniej,
w o k resie niskiej k o n iu n k tu ry , k o n s u ­
m en ci zaczęli o g ran ic za ć w y d atk i, s ta ­
ra ją c się spłacić za ciąg n ię te d łu g i, o p ó ­
źn iło to w yjście z recesji (zob. p o d ro z ­
d ział 31.5 p o d ręc zn ik a ).
7___
W szy stk ie w y m ien io n e czy n n ik i m o g ą
o d d ziały w a ć w ty m k ie ru n k u .
8__
S k ru p u la tn a a n a liz a z m ia n ro czn y ch
stó p w z ro stu nie u p ra w n ia d o tw ierd ze­
nia, że trz y ro z p a try w a n e k ra je ro z ­
w ijały się d o k ła d n ie w ed łu g je d n o lite g o
w zo rca. N iem n iej je d n a k w p o ło w ie lat
o siem d ziesiąty ch we w szy stk ich ty ch
k ra ja c h w y stąp ił b o o m . W ło ch y i W iel­
k a B ry ta n ia w eszły w. fazę re c e sji2
o k o ło 1988 r.; w ty m sam y m czasie
te m p o w zro stu g o sp o d a rc z e g o J a p o n ii
u sta b ilizo w ało się. Jeśli zaś ch o d zi
0 p o c z ą te k b a d a n e g o o k re su , to w la ­
ta c h 1 9 8 0 -1 9 8 1 g o s p o d a rk a b ry ty jsk a
z p ew n o śc ią b y ła b ard z iej p o g rą ż o n a
w recesji. A b y o cen ić e w e n tu a ln e p o d o ­
b ień stw a w a h a ń w y stę p u ją c y c h w ro z ­
w oju o m a w ia n y c h k ra jó w , n ależało b y
o b ją ć a n a liz ą d łu ższy o k res. Z o b . ta k że
ry su n ek 31.3 w p o d rę c z n ik u , ilu s tru ją ­
cy p o d o b ie ń stw a cy k liczn eg o ro zw o ju
g o sp o d a re k U n ii E u ro p e jsk ie j, U SA
1 J a p o n ii n a p o d sta w ie d a n y c h k w a rta l­
nych, k tó re w y k az u ją w ięk szą zm ien ­
n o ść aniżeli d a n e ro c z n e p o k a z a n e n a
ry su n k u A 2 0 .2 w tym z b io rz e za d ań .
T a k /N ie
1. T a k , ale z k ró tk o o k re s o w e g o p u n ­
k tu w id ze n ia w a h a n ia te są b a rd z o
w a ż n e ’.
2. N ie (ch o ć k ey n eso w sk i m o d e l cy k ­
lu k o n iu n k tu ra ln e g o z a w ie ra ta k ą
w łaśnie in te rp re ta c ję — przy p .
tłum.). Z m ia n y p ro d u k c ji są n ie­
2 N a p o d s ta w ie a n a liz y ro c z n y c h s ló p w z ro s tu
re a ln e g o PICU p o c z ą te k re c esji w W ie lk iej B r y ta ­
nii i w e W ło sz e c h n a le ż a ło b y ra c z e j u m ie jsco w ić
d o p ie r o w 1990 r. W 1988 r. te m p o w z ro stu
g o s p o d a r c z e g o w o b u k r a ja c h b y ło je sz c z e s to ­
s u n k o w o w y so k ie , a zejście p o n iż e j tr e n d u n a ­
s tą p iło w 1990 r. (p r z y p . Z .M .) .
■' P o n a d to w y d a tn e w a h a n ia c y k lic z n e m o g ą
n ie k o rz y s tn ie w p ły n ą ć n a d łu g o o k r e s o w ą d y n a ­
m ik ę g o s p o d a r k i ( p r z y p . Z .M .) .
448 R o zd ział 31
w ątp liw ie p o w ią z a n e ze zm ian a m i
p o p y tu , ale by w yjaśn ić w a h a n ia
p ro d u k c ji, m u sim y ro z p o z n a ć 1___
p rzy czy n y w a h a ń p o p y tu (zob.
p o d ro z d z ia ł 31.1 p o d rę c z n ik a ).
3. N ie. C z ęsto m a m y sk ło n n o ść d o
o s k a rż a n ia rz ą d u o w szelkie zło,
ale nie u leg a w ątpliw ości, że k o n ­
cep cja p o lity czn eg o cy k lu k o n iu n k ­
tu ra ln e g o nie d aje p ełnego w yjaś­
n ie n ia w a h a ń a k ty w n o ści g o sp o ­ 2__
darczej.
4. N ie (zob. p o d ro z d z ia ł 31.2 p o d ­
ręczn ik a).
5. T a k .
6. N ie. N a w e t przy za ło ż en iu , że gos­
p o d a r k a zaw sze szy b k o zm ierza k u
ró w n o w a d ze , istnieje te o ria m ó ­
w iąca, że ró w n ież p o te n c ja ln a w iel­
k o ść p ro d u k c ji p o d le g a w ah a n io m .
7. N ie. W rzeczyw istości zjaw isko t a ­
kie nie w ystępuje. Z o b . om ó w ien ie
p a ra d o k s u p ła c rea ln y ch w ram ce
31.1 p o d rę c z n ik a .
8. T a k (zob. p o d ro z d z ia ł 31.3 p o d ­
ręczn ik a).
9. N ie, w p ro st przeciw nie (zob. p o d ­
ro zd z iał 31.3 p o d rę c z n ik a ).
10. T a k (zob. p o d ro z d z ia ł 31.4 p o d ­
ręc zn ik a).
11. T a k . C z y n n ik ten m ia ł isto tn e z n a ­
czenie (zob. p o d ro z d z ia ł 31.5 p o d ­
ręc zn ik a ), lecz zap ew n e nie był je ­
d y n ą p rzy c zy n ą. W a rto zaznaczyć,
ż e 'p o d o b n e a rg u m e n ty w y su w an o
p rzy o b ja śn ia n iu p ro b le m ó w , k tó re
w y stąpiły w k ra ja c h sła b o ro zw i­
n ię ty ch p o o k resie szero k ieg o k o ­
rz y sta n ia z k re d y tó w z a g ra n ic z ­
n y ch w la ta c h sied em d ziesiąty ch .
K w e stię tę o m a w iam y szerzej
w ro zd z iale 36.
P ro b le m y do przem yślenia
K o n c e p c ja h isterezy (w p ro w a d z o n a
w ro z d z ia le 27) w y jaśn ia, że je d n o ­
razow e, k ró tk o trw a łe im p u lsy m o g ą
w yw oływ ać d łu g o trw a le efek ty . K o n ­
cepcja ta m o ż e być w y k o rz y sta n a
w w y jaśn ian iu cykli k o n iu n k tu ra ln y c h .
a O A — n a tu r a ln a s to p a b e z ro b o cia ,
b /,.
c R z ą d z a sto su je p r a w d o p o d o b n ie p o ­
lity k ę p o b u d z a n ia p o p y tu w celu
zm n iejsze n ia b e z ro b o c ia . M o ż e to
sp o w o d o w a ć p rze su n ięc ie g o s p o d a r­
ki w zdłu ż k ró tk o o k re so w e j krzyw ej
P h illip sa d o p u n k tu B n a krzyw ej /,„
w y rażającej w yższy p o z io m sp o łecz­
nej a p ro b a ty ,
d G d y p o d m io ty g o sp o d a rc z e o sw o ją
się z in fla cją i w k a lk u lu ją j ą w swe
o cz ek iw a n ia , k rzy w a P h illip s a p rz e ­
sun ie się z p o ło ż e n ia S P C a d o p o ło ­
żen ia iST C j. G o s p o d a r k a zn a jd z ie się
w p u n k c ie D , p o w ra c a ją c d o n a tu ra l­
nej sto p y b e z ro b o c ia , nie w y zb y w a­
ją c się je d n a k inflacji,
c je st to sy tu a c ja g o rsz a o d p o c z ą t­
k ow ej, p o n ie w a ż te ra z w y stę p u je in ­
flacja.
F P rzesunięcie w g ó rę p o krzyw ej S P C i
nie d aje d u że g o p o ż y tk u i nie będzie
trw ale . L epiej o g ra n ic z y ć g lo b a ln y
p o p y t i p rzejść d o p u n k tu F (co
w iąże się z p rzejścio w y m p o g o rsz e ­
niem sy tu acji), zw ażyw szy, żc po d o ­
sto s o w a n iu o c z ek iw a ń g o s p o d a rk a
p o w ró c i d o p u n k tu A , a p rzed k o lej­
n y m i w y b o ra m i p rze su n ie się z p o ­
w ro tem d o p u n k tu B.
Rozdział
M akroekonom ia — stan cilieciryr\?
W p o p rz e d n ic h ro zd z iała ch p o św ięco ­
n ych m a k ro e k o n o m ii p rzed staw iliśm y
ró żn e p ro b lem y fu n k c jo n o w a n ia i ro z ­
w oju g o sp o d a rk i o ra z ró żn e m e to d y
ich an alizy , za cz y n ając od n a jp ro s t­
szych i p rze ch o d zą c sto p n io w o d o c o ­
raz bardziej sk o m p lik o w an y c h . W y m a ­
gało to uw ażnej an alizy i w n io sk o w a ­
nia. N ad a l je d n a k w m a k ro e k o n o m ii
je st wiele sp raw d y sk u sy jn y ch i s p o r ­
nych. C elem p o d rę c z n ik a nie jest p rze­
k o n y w an ie cz y te ln ik a d o przyjęcia tego
lub in n eg o p u n k tu w id zen ia, lecz p rzy ­
g o to w a n ie go d o sam o d zieln ej oceny
ró żn y c h p u n k tó w w idzenia. N iniejszy
ro zd z iał zaw iera p rzeg ląd w sp ó łczes­
nych teo rii m a k ro e k o n o m ic z n y c h
i p rzy k ła d y k o n tro w e rsy jn y c h z a g a d ­
nień.
W p u b licy sty ce i w n ie k tó ry ch p o d ­
ręczn ik ach isto tę sp o ru w o b ręb ie m a k ­
ro e k o n o m ii sp ro w a d z a się często d o
d eb aty m iędzy „ m o n e ta ry s ta m i" i „key-
n esista m i” , ta k ja k b y w szystkich e k o ­
n o m istó w m o ż n a było zaliczyć d o jed­
nego lu b d ru g ieg o n u rtu . T a k i p o d ział
w spółczesnej m a k ro e k o n o m ii jest w iel­
kim u p ro szczen iem . N a le ża ło b y raczej
m ó w ić o w y stęp o w an iu szerokiej gam y
teorii i p o g lą d ó w bez w y raźn y ch linii
p o d ziału . P rzed staw im y w zarysie kilka
głó w n y ch n u rtó w w spółczesnej m a k r o ­
e k o n o m ii.
S k ąd się b io rą ró żn ice z d a ń i p o ­
g ląd ó w ek o n o m istó w ? C zęściow o m o ż ­
2 l) b k iu m m iii. / . b itu ‘/ ¡ u h iń
na je w yjaśnić su b ie k ty w iz m e m opinii,
w ystępującym w n o r m a ty w n e j e k o n o ­
mii, o m ó w io n y m w rozd ziale I p o d ­
ręcznika. D w aj e k o n o m iśc i rnogą. być
całkow icie zgodni w identyfikacji i c h a ­
rak te ry sty ce o k re ślo n e g o pro b lem u
e k o n o m ic z n e g o , rnogą też zg a d za ć się
co d o m e c h a n iz m ó w d a n e g o zjaw isk a
i s p o so b u w je g o an alizy , ale ró żn ić sic
w kwestii p r o p o n o w a n y c h ś r o d k ó w z a ­
rad czy ch . T a k ie różnice z d a ń w ynikają
z o d m ie n n y c h z a p a try w a ń n a p o ż ą d a n e
cele i p rio ry tety polityki gospodarczej,
co jest p o c h o d n ą w y z n a w a n e g o ś w ia to ­
p o g lą d u i system u w artości. R óżnice
p o g lą d ó w d o ty c z ą nie tylk o k ie ru n k ó w
i narzędzi p o lity k i, lecz ta k ż e sp o so b u
fu n k cjo n o w a n ia g o s p o d a rk i. Być może
różnice zda ń są n ie u n ik n io n e w takiej
nauce jak e k o n o m ia , k t ó r a nie p o d d a je
się lab o r a t o r yj n ym e k s p e r y m e n t o m .
D a n e em p iry czn e o g o s p o d a r c e m o g ą
być różnie in te r p re to w a n e , zw łaszcza
że wiele b a r d z o isto tn y c h zm ienny ch
obja śn ia jąc y ch po zo staje poza zasię­
giem obserw acji statystycznej. N a p r z y ­
kład, o cz ekiw a nia d o ty c z ą c e p rzy szło ­
ści od g ry w a ją b a r d z o w a ż n ą rolę w ży­
ciu g o sp o d a rc z y m , ale nie p o tra fim y
ich s k w a n t y fi k o w a ć .
K w e stia , co określa o c z e k iw a n ia je d ­
n o ste k g o s p o d a ru ją c y c h , je st źró dłem
jed nej z g łów nych k o n tro w e rsji w o b r ę ­
bie m a k r o e k o n o m ii, w o k ó ł k tó ry c h
u k sz tałto w ały się o d m ie n n e szkoły
351) R ozdział 32
i n u rty . E gzogenicznc o cz ek iw a n ia
k sz ta łtu ją się niezależnie od u k ła d u
zaieżności-ujętych w o k reślo n y m m o d e ­
lu g o s p o d a rk i. K o n c e p c ja e k s tra p o la ­
cyjnych (ad a p ta c y jn y c h ) oczek iw ań z a ­
k ła d a , że je d n o stk i g o sp o d a ru ją c e w y­
p ro w a d z a ją sw e o cz ek iw a n ia z d o ­
św iadczeń przeszłości. Ci uczestnicy ży­
cia g o sp o d a rc z e g o , k tó rz y p o tra fią w y­
p ro w a d z a ć z am flizy ra c jo n a ln e o czek i­
w an ia , m a ją p rzew agę nad innym i
w tym sensie, żc w y k o rz y stu ją w szelkie
d o stę p n e in fo rm ac je i unikają, błędów
sy stem aty czn y ch .
D ru g ą s p o r n ą k w estią je st fu n k c jo ­
n o w a n ie ry n k u . Czy place i ceny d o ­
sto so w u ją się w y sta rc za jąc o płynnie,
aby d o p ro w a d z ić g o sp o d a rk ę d o s ta ­
nu ró w n o w ag i'/ J a k d łu g o trw a p r o ­
ces dostosow ali'? O p in ie n a ten te m a t
są ró żn e. 4 T y lk o nie d ając e się p rzew id zieć w y­
T rz e c ia kw estia, je st silnie p o w ią z a n a
z drugą, i d o ty c zy rela ty w n eg o zn a cz e­
nia. analizy k ró tk o o k re so w e j i d łu g o ­
o k resow ej. P rzy szybkim d o sto s o w y ­
w aniu się p o p y tu i p o d aż y , k r ó tk o o k ­
resow e dosto so w an ia, m ożna, w ogóle
p o m in ąć; ale gdy sa m o cz y n n e d o s to s o ­
w a n ia trw a ją dłużej, w ów czas u z a sa d ­
n io n a m o ż e być in te rw e n cja p ań stw a.
C z w a rtą w ażną kw estią jest. w y stę p o ­
w anie lub n ie w y stęp o w an ie zjawiska,
histerezy. z k tó ry m zetknęliśm y się
w ro zd z iale 27. Jeżeli p ra w d ą je st, że
ch w ilow e za k łó c en ia w pływają, na. d łu ­
g o o k re so w ą ró w n o w a g ę g o sp o d a rk i, to
o w a ró w n o w a g a p rze staje być stanem
ściśle o k reślo n y m . W sytuacji gdy m o ż ­
na się liczyć z w ystąpieniom histerezy,
p o lity k a gospodarcza, p o w in n a sta ra ć
się odw lec ja k najdalej m o m e n t z a ła ­
m a n ia k o n iu n k tu ry . B ieżąca sy tu a cja
g o sp o d a rc z a (k ró tk i okres) staje się
w ów czas w a ż n ą d e te rm in a n tą tendencji
ro zw ojow ej g o sp o d a rk i (dług,i okres).
P ierw szym k ie ru n k iem w spółczesnej
m a k ro e k o n o m ii, k tó ry należy w ym ie­
nić, je st now a ek o n o m ia k lasy czn a, tw o ­
rząca ja k g d y b y je d e n k ra n ie c całej
gam y te o rii. W spólną, cechą, tej szkoły
m y ślen ia jest przyjęcie d w ó c h p o w ią z a ­
nych ze sobą. p rzesłan ek : za ło ż en ia , że
o cz ek iw a n ia są ra c jo n a ln e , o ra z zało że­
nia. o n a ty c h m ia sto w y m i sa m o c z y n ­
nym p rz y w ra c a n iu ró w n o w a g i n a k a ż ­
dym ry n k u . W ty ch w a ru n k a c h bez­
ro b o cie k sz ta łtu je się zaw sze n a p o zio ­
m ie sto p y n a tu ra ln e j, a w a h a n ia p r o ­
d uk cji o d zw ie rcie d lają cykl k o n iu n k tu ­
raln y p rzeb ieg ający w o k ó ł p o zio m u
ró w n o w ag i (te o rię rea ln eg o cyklu
k o n iu n k tu ra ln e g o — p rz e d sta w io n ą
w ro zd z iale 31 — m o ż n a zaliczy ć d o tej
sam ej, sz e ro k o ro zu m ian ej g ru p y p o ­
g lądów ). P o lity k a p ie n ię ż n a i b u d ż e to ­
w a m o ż e w p ły w ać n a s tr u k tu r ę g lo b a l­
n ego p o p y tu , ale nie n a je g o p o zio m .
p ad k i lo so w e m o g ą o d ch y lić g o s p o d a r­
kę od sta n u pełn eg o z a tru d n ie n ia , gdyż
zg o d n ie z zało żen iem ra c jo n a ln y c h
o czekiw ań w szelkie p rze w id y w aln e
z d a rz e n ia są b ra n e p o d u w ag ę w p o d e j­
m o w an iu decyzji e k o n o m ic z n y c h . A n a ­
lizę p ro ce só w z a c h o d z ą c y c h w k ró tk im
o kresie m o ż n a w łaściw ie p o m in ą ć,
gdyż tzw . k ró tk i o k re s w zasad zie
w ogó le nie istnieje (d o s to s o w a n ia są
n a ty c h m ia sto w e — przy p . tłum.)\ g o s­
p o d a r k a zn a jd u je się p rzez cały czas
w sta n ie d łu g o o k re so w e j ró w n o w a g i.
H iste re za nie sta n o w i p ro b le m u . P o li­
ty k a g o sp o d a rc z a p o w in n a k o n c e n tr o ­
w ać się całk o w icie n a stro n ie p o d aż o -
wej, a jej celem p o w in n o b yć e lim in o ­
w anie za k łó c eń , za p ew n ie n ie sta b iln y c h
reguł gry i zap ew n ie n ie h a rm o n ijn e g o
przebieg u d o sto s o w a ń p ro w a d zą cy c h
d o ró w n o w a g i. P rz ed e w szy stk im zaś
p o lity k a g o s p o d a rc z a m u si b yć ja sn a ,
w iary g o d n a i d a ją c a się p rzew idzieć.
Z w olennicy k ie ru n k u zw an eg o umiar­
kow anym monetaryzm ein d o p u sz c z a ją
m ożliw ość, iż ry n ek nie d o c h o d z i d o
451 M a k ro e k o n o m ia stan obecny
ró w n o w a g i n a ty c h m ia st, lecz z a k ła d a ­ nesizmem), w yciągnęli w n io sk i z k ry ­
ją , że p ro ces d o sto so w a w czy nie trw a tyki d o k o n a n e j p rze z zw o le n n ik ó w n o ­
zb y t d łu g o . P rz y jm u ją ró w n ież, że g o s­ wej ek o n o m ii k lasy czn ej i a u to ró w te o ­
p o d a r k a m o ż e o k reso w o o d ch y lać się rii rea ln eg o cy k lu k o n iu n k tu ra ln e g o ,
od sta n u pełn eg o z a tru d n ie n ia , lecz k tó rz y z a rzu ca li keynesistow skicj m a ­
z a k ła d a ją , że h isterez a nie sta n o w i p r o ­ k ro e k o n o m ii b ra k p o d b u d o w y m ik r o ­
b lem u. K o sz ty p rzejścia od w ysokiej d o ek o n o m icz n ej. Z o sta ły s tw o rz o n e te o ­
niskiej inflacji są du że, d la te g o k o n ­ rie o b ja śn ia ją c e w y stę p o w a n ie u szty w ­
tr o la o b ieg u p ien iężn eg o m u si być nień istniejących n a ry n k u p racy , a Stig-
w p ro w a d z a n a sto p n io w o . Ja k k o lw ie k lilz p o su n ą ł się jeszcze d alej, tw ierd ząc,
k ró tk o o k re so w y c h zjaw isk p o m ijać nie że n aw e t p raw ie d o s k o n a ła g iętk o ść
w o ln o , to je d n a k n ajw ażn iejsze są s p ra ­ cen n a ry n k a c h to w a ró w nie elim inuje
wy d łu g o o k reso w e . T ro s k a o lik w id a­ p ro b lem ó w p o d n o sz o n y c h p rzez e k o ­
cję k ró tk o o k re so w e g o b e z ro b o c ia nie n o m ię k ey n e so w sk ą. Jeśli u n ik a jąc e ry ­
p o w in n a h a m o w a ć p o su n ię ć p o lity k i z y k a p rz e d się b io rstw a z a re a g u ją n a
pieniężnej i fiskalnej zo rie n to w an e j sp a d ek p o p y tu zm n iejszen iem p r o d u k ­
n a osiągnięcie celów d łu g o o k reso w y c h . cji, to ró w n o w a g a z o s ta n ie p rz y w ró c o ­
P o lity k a g o sp o d a rc z a p o w in n a zatem n a n a niższym p o zio m ie p o p y tu i p o d a ­
sk u p ia ć się g łów nie n a stro n ie p o d a ż o - ży. W tym p rz y p a d k u , p o m im o g ięt­
wcj. P rzy k ład em ta k ieg o p o d ejścia b y ła kich cen, w y stąp i b e z ro b o c ie w y n ik a ją ­
p o lity k a re a liz o w a n a w W ielkiej B ry ta ­ ce z n isk ieg o p o p y tu . Z kolei k o n ce p cja
nii p rzez rząd M . T h a tc h e r. histerezy su g eru je, że p o n ie w a ż ta k ie
T rzecim g o d n y m u w agi n u rte m je st p rzesu n ięcie krzyw ej p o d a ż y m o ż e m ieć
eklektyczny keynesizm , będ ący m ie ­ trw ale sk u tk i, rząd p o w in ien g ru n to w ­
s z a n k ą k ró tk o o k re so w e j an alizy keync- nie przem y śleć a rg u m e n ty p rz e m a w ia ­
sistow skicj i d łu g o o k reso w e j analizy ją c e za p ro w a d ze n iem ak ty w n e j p o li­
m o n e ta ry sty c z n e j. G o s p o d a r k a zm ie­ tyki stab ilizacy jn ej. In n y m i słow y, z a ­
rza o sta te czn ie d o ró w n o w a g i, ale p r o ­ p o b ie g an ie recesji je st z a d a n ie m b a rd z o
ces d o sto so w a w czy m o ż e być d łu g o ­ w ażn y m , p o n ie w a ż n aw e t k ró tk o trw a ła
trw ały i p o łą cz o n y z g łę b o k ą recesją. recesja m o ż e m ieć d alek o siężn e sk u tk i
D o d a tk o w y m p ro b lem em je st m o ż li­ d la g o sp o d a rk i.
w ość p o ja w ien ia się h isterezy. R ząd M a m y w reszcie skrajny (ortodoksyj­
p o w in ien p ro w a d zić d łu g o o k re so w ą ny) keynesizm , k tó ry głosi, że m e c h a ­
p o lity k ę, o d d z ia łu ją c n a s tro n ę p o d a- nizm ry n k o w y m o ż e nie za p ew n ić ró w ­
żo w ą i k o n tro lu ją c ob ieg p ieniężny, ale n ow agi nie ty lk o w k ró tk im , ale
p o trz e b n e są również, k ró tk o o k re s o w e i w d łu g im o k resie. W sy tu acji gdy
p rzedsięw zięcia stab ilizacy jn e. R e g u lo ­ p lace rea ln e są u sz ty w n io n e, b e z ro b o ­
w an ie p o p y tu m o ż e służyć z a ró w n o cie w y n ik ając e ze zb y t n isk ieg o p o z io ­
zap ew n ien iu k ró tk o o k re so w e j sta b ili­ m u p o p y tu m o ż e u trz y m y w a ć się przez
zacji, ja k i d łu g o o k re so w e g o w zro stu dłuższy czas. Z w o len n icy teg o n u rtu
p ro d u k c ji, p o p rz e z w pływ n a in w esty ­ u w ażają, że rząd nie jest w stan ie
cje. N ie k tó rz y p rzed staw iciele tej gru p y k o n tro lo w a ć realn ej p o d a ż y p ien iąd za.
u w a ż a ją ró w n ież, że p ro cesy d o s to s o ­ Z m ia n y sa m y ch w ielkości n o m in a ln y c h
w aw cze m o ż n a p rzyspieszyć sto su ją c m o g ą o k a z a ć się n iew y starczający m
w łaściw ą p o lity k ę d o c h o d o w ą . b odźcem d o p rz y w ró c e n ia p ełn eg o z a ­
P rzed staw iciele in n e g o n u rtu , zw a­ tru d n ie n ia . N o m in a ln e sta w k i p łac nie
n ego nowym keynesizmem (lub neokey- z o s ta n ą o b n iż o n e , d o p ó k i nie pojaw i
452 R o z d z ia ł 32
się ja k aś g ru p a p rac o w n icza sk ło n n a
d o z a a k c e p to w a n ia o b n iż k i płac. P o z a
tym zm ian y w ielkości n o m in a ln y c h
m o g ą nie w y starczy ć d o w y w ołania
p o ż ą d a n y c h zm ian w realnej sferze g o s­
p o d a rk i. G d y g o s p o d a rk a je st p o g rą ż o ­
n a w g łębokiej recesji, w ów czas inw es­
to rzy m o g ą nie re a g o w a ć n a o b n iż k ę
stó p p ro c e n to w y c h , tzn. k rzy w a I S m o ­
że m ie ć przeb ieg p raw ie pio n o w y .
W tak iej sy tu acji zw iększanie p o d aż y
p ie n ią d z a ró w n ież nie d a p o ż ą d a n y c h
efek tó w .
J u ż z tego k ró tk ie g o p rze g ląd u ró ż ­
n y ch k ie ru n k ó w m y śle n ia w y stę p u ją ­
cych w e w spółczesnej ek o n o m ii w yni­
k a, że p o d sta w o w ą k w estią je s t p y ta ­
nie, czy w g o sp o d a rc e istnieje w olny
ry n ek i ja k fu n k c jo n u je . R ó ż n y m p o ­
g lą d o m n a te n te m a t o d p o w ia d a ją r ó ż ­
ne te o rie fu n k c jo n o w a n ia g o sp o d a rk i
i ró ż n e za le ce n ia p ra k ty c z n e p od a d ­
resem p o lity k i g o sp o d a rc ze j. T o z kolei
p rz y p o m in a n am o istn ien iu innego
jeszcze w ielkiego p o d z ia łu w ek o n o m ii,
a m ian o w icie p o d z ia łu n a m a k ro - i m i­
k ro e k o n o m ię . W o sta tn im czasie
o g ro m n ie w zrosło z a in te re so w a n ie m i­
k ro e k o n o m ic z n y m i p o d sta w a m i m a k ­
ro e k o n o m ii. W ra c a ją c zaś d o n a sz k ic o ­
w an y ch w yżej n u rtó w w spółczesnej
m a k ro e k o n o m ii, należy p am iętać , że
o p o w ied z en ie się p o stro n ie tego czy
in n eg o k ie ru n k u te o re ty cz n eg o o k re śla
ró w n o c ze śn ie n a s z ą p o sta w ę w o b ec p o ­
lityki g o sp o d a rc ze j — z a ró w n o jeśli
idzie o za k res, ja k i c h a ra k te r in te rw e n ­
cji g o sp o d a rc ze j p ań stw a.
Pojęcia i określenia
K a ż d e m u z p o jęć o z n a cz o n y ch literam i
p rz y p o rz ą d k u j o d p o w ie d n ie określen ie
o z n a c z o n e liczbą:
453 M a k ro e k o n o m ia stan obecny
... (a) p o p y t g lo b a ln y 6. Z ało żen ie d o ty cztjce p ła c realn y ch ry n k o w y za p e w n ia n ie m a l n a ty c h ­
... (b) o c z e k iw a n ia eg zo g en iczn e p rzy jm o w a n e w teo rii k cy n csisto w - m ia sto w e p rzy w ró c en ie ró w n o w ag i
... (c) ek lek ty c zn y key n esizm skicj. i że decyzje p o d m io tó w g o s p o d a r­
... (d) re g u lo w a n ie p o p y tu (alb o : z a ­ 7. P o lity k a p ań stw a zm ierza ją ca d o czych o p ie ra ją się na rac jo n aln y c h
rz ą d z a n ie p o p y te m ) z w ięk szan ia p o ten cjaln ej p ro d u k ­ o cz ek iw an iach .
... (e) ró w n o w a g a ry n k o w a cji- 16. K ie ru n e k we w spółczesnej teorii
... (1) o c z e k iw a n ia ra c jo n a ln e 8. K ie ru n e k we w spółczesnej teorii ek o n o m ii, k tó ry u siłu je stw o rzy ć
... (g) n o w a m a k ro e k o n o m ia klasycz­ ek o n o m ii, k tó ry głosi, że p o w ró t m ik ro e k o n o m ic z n e p o d sta w y dla
na g o sp o d a rk i ry n k o w ej po p rzejścio ­ m a k ro e k o n o m ii k ey n eso w slticj.
... (h) p ełn e z a tru d n ie n ie wym zak łó cen iu ró w n o w ag i d o
... (i) sz ty w n o ść p la c re a ln y c h pełn eg o z a tru d n ie n ia nic n astęp u je
... (j) o cz ek iw a n ia a d a p ta c y jn e (eks­ w p raw d zie n a ty c h m ia st, ale zw ią­
tra p o la c y jn e ) za n y z tym p ro ces d o sto s o w a ń nic
Z ad an ia
.... (k) u m ia rk o w a n y m o n e ta ry z m trw a też zb y t d łu g o .
... (1) p ro d u k c ja p o te n c ja ln a 9. J e d n a z teo rii w yjaśn iający ch il....
... (m ) sk ra jn y (o rto d o k s y jn y ) k ey n e­ k sz ta łto w a n ie się o czek iw ań , w e­ S tary d o w cip m ó w i, że w szech św iato w e
sizm d łu g k tó rej je d n o s tk i g o s p o d a ru ją ­ zg ro m a d z e n ie e k o n o m istó w w żadnej
.... (n) p o lity k a p o d a ż o w a ce w y k o rz y stu ją w szelkie d o stę p n e sp raw ie nie d o s z ło b y d o w sp ó ln eg o
... (o) h istercz a in fo rm ac je o sy tu acji g o sp o d arczej w n io sk u . K tó re, z p o d a n y c h niżej tw ie r­
.... (p) neo k ey n esizm i o p ie ra ją sw e p rz e w id y w a n ia n a dzeń m o g ą p o m ó c n am w zro z u m ien iu
ra c jo n a ln y c h p rz e sła n k a c h . przyczyn ró żn icy p o g lą d ó w ?
1. P o lity k a g o s p o d a rc z a zm ierza ją ca 10. J e d n a ze szk ó ł w spółczesnej e k o n o ­ a O ceny sp o łe cz n eg o k o sz tu tak ich
do u sta b iliz o w a n ia p o p y tu n a p o ­ m ii (d o k tó re j n ależ ą ta k zn an e n ie p o ż ą d a n y c h zjaw isk , ja k b e z ro b o ­
ziom ie zb liżo n y m d o s ta n u pełnego p o staci, ja k la u re ac i N a g ro d y N o ­ cie lub in flacja, d o ty c z ą za g a d n ie ń
z a tru d n ie n ia . b la J o h n H ick s, Ja m es M c a d c i J a ­ n o rm a ty w n y c h , w k tó ry c h p o g ląd y
2. Ł ąc zn y p o p y t n a p ro d u k c ję k r a ­ m es T o b in ), k tó re j p o g lą d y la p i­ e k o n o m istó w m o g ą się ró żn ić, jeśii
jo w ą . d a rn ie u jm u je o kreślenie: „k ey n esi- n aw et ich p o g lą d y w za k resie e k o n o ­
3. P o zio m p ro d u k c ji sp o łeczn ej o sią­ sto w sk a a n a liz a k ró tk ie g o o k resu m ii p o zy ty w n ej są zg o d n e.
galny p rzy p ełn y m z a tru d n ie ­ i m o n e ta ry sty c z n e po d ejście d o 6> W ek o n o m ii nie m o ż n a sp raw d zić
niu (ściślej — p rzy p ełn y m w y k o ­ a n ali zy dl u go o k reso wej ’’. p raw d ziw o ści ró ż n y c h teo rii za p o ­
rz y sta n iu za so b ó w p ro d u k c y j­ U . O czek iw an ia k sz tałtu jąc e się na. m o c ą ek s p e ry m e n tó w p ro w a d z o n y c h
nych). p o d sta w ie d o ty c h cz aso w y ch d o ­ w la b o ra to ria c h ,
4. W ielk o ść z a tru d n ie n ia c h a r a k te ry ­ św iadczeń. c R o z p o rz ą d z a ln e d a n e liczbow e są .
sty c z n a d la ry n k u p rac y w sta n ie 12. O cz ek iw a n ia k s z ta łtu ją c e się n ieza­ n ie w y starczające, a by jed n o zn a cz n ie
ró w n o w a g iJ. leżnie od u k ła d u zależności ujętych p o tw ie rd z ić d a n ą teo rię,
5. N u rt w te o rii e k o n o m ii, w edług w ro z p a try w a n y m m o d elu g o sp o ­ d T ru d n o stw ierd zić, czy m ech an izm
k tó re g o m e c h a n iz m ry n k o w y nie d ark i. ry n k o w y w o k re ślo n y c h w aru n k a c h
z a p e w n ia ró w n o w a g i w k ró tk im 13. S y tu acja, w k tó rej ilość to w a ru d ziała w y sta rc za jąc o sz y b k o i s p ra w ­
o k resie, a n iek ied y ta k ż e w d łu g im o fe ro w a n a n a ry n k u przez sp rz e ­ nie.
okresie. d aw có w ró w n a się ilości z a p o trz e ­ e N ie zn a m y d o k ła d n ie m e ch a n izm ó w
bo w an ej p rzez n ab y w có w . k sz ta łtu ją c y c h o cz ek iw an ia je d n o -
14. Z jaw isk o p o leg ające n a tym , że s tek go s p o d :i rczy c h .
1 D e fin ic ja n a w ią z u je d o k la s y c z n e g o u ję c ia p r o ­ przejściow e z a k łó c e n ia ró w n o w ag i
b le m a ty k i z a tr u d n ie n ia i b e z r o b o c ia , z g o d n ie 2 .....
z k tó r y m w s ta n ie ró w n o w a g i p e łn e z a tru d n ie n ie
wpływają, n a sta n ró w n o w ag i d łu ­
e fe k ty w n y c h z a s o b ó w p ra c y w s p ó łis tn ie je z p e w ­ g o o k reso w ej. P oniższe p o g lą d y są c h a ra k te ry s ty c z n e
n y m n a tu r a ln y m p o z io m e m d o b r o w o ln e g o b e z ­ 15. Je d n a ze szk ó ł w spółczesnej e k o n o ­ dla o m a w ian y c h k ie ru n k ó w w sp ó łczes­
ro b o c ia (p r zy p . Z .M .) . mii, z a k ła d a ją c a , że m ech an izm nej e k o n o m ii. W y m ień ich nazw y.
454 Rozdzuit 32
a P ełno z a tru d n ie n ie w g o sp o d a rc e
ry n k o w ej jest o sią g aln e w sto s u n ­
k ow o k ró tk im czasie,
b B ezro b o cie w y n ik ające z n ie d o sta tk u
p o p y tu m o że u trzy m y w a ć się ró w ­
nież w długim okresie.
T r u d n o o d ró ż n ić o k res k ró tk i od
o k resu d łu g ieg o , gdyż procesy d o ­
sto so w a w cze w g o sp o d a rc e rynkow ej
p rze b ieg a ją szybko.
<f K ró tk o o k re s o w a p o lity k a sta b iliz a ­
cyjni'. p a ń s tw a byw a p o trz e b n a , p o ­
niew aż sa m o c z y n n e procesy p rz y sto ­
so w aw cze p rzeb ieg ają niekiedy zbył
w oln o.
e P o lity k a g o sp o d a rc z a rzą d u pow in n a
k o n c e n tro w a ć się n a za g a d n ie n ia c h
bieżących (doty czący ch k ró tk ie g o
' o k resu ).
i O cz ek iw a n ia je d n o s te k g o s p o d a ru ją ­
cych są k sz ta łto w a n e w sp o só b ra c jo ­
nalny.
J LD i■
a J a k a , tw oim zd a n ie m , będzie stopa.
inflacji w ro k u przyszłym ?
S> N a jakich p o d sta w a c h (in io rm a -
cjach) o p ie ra sz sw oje o cz ek iw an ia co
ci o dalszej inflacji?
c C zy b ę d ą c o d p o w ied z ia ln y m z a u s ta ­
la n ie cen lub u czestnicząc w n e g o c ja ­
cjach placo w y ch fo rm u ło w a łb y ś sw o ­
ją p ro g n o z ę inflacji ró w n ie szybko?
ja k ic h d o d a tk o w y c h info rm acji sz u ­
kałbyś?
4 _
Rysunek. 32.1 p rze d staw ia sy tu ację n a
ry n k u pracy . L inie L D n i L D i o z n a c z a ­
ją krzyw e p o p y tu , Ł F p o k az u je liczeb­
n o ść siiy roboczej przy ró żn y ch p o zio ­
m a ch p łacy realn ej, a A J -— liczbę o so b
sk ło n n y c h d o p rac y przy d an y c h sta w ­
k ach plac. W sytu acji w yjściow ej na.
ry n k u p ra c y istnieje ró w n o w a g a , przy
p o pycie n a p rac ę op isy w an y m przez,
linię L D iV R ó w n o w a g a zo staje zak ló c o -
R y sm tfk 3 2 .1 . R y n ek p ra c y
n a w sk u te k sp a d k u w y d ajn o ści p racy ,
k tó ry ogranicza, p o p y t n a p rac ę d o
a W sk aż w yjściow y p o zio m płacy rea l­
nej o ra z z a tru d n ie n ia .
S c h a ra k te ry z u j sy tu a cję p o w y stą p ien iu
w sp o m n ia n e g o z a k łó c e n ia i u w zg lęd ­
n ia jąc p o g lą d y ró ż n y c h szk ó ł te o rii
e k o n o m ii o d p o w ie d z n a p o n iższe p y ­
ta n ia.
h Jak. o cen iłb y d łu g o o k re so w e p e rsp e ­
ktyw y ry n k u p rac y sk ra jn y keynesi-
sta?
c J a k o cen iłb y sy tu ację n a ry n k u p racy
w śred n im o ra z w diugi.ni o k resie
u m ia rk o w a n y m o n e la r y s ta o ra z e k ­
lekty czn y k cy n esista? W ja k i sp o só b
różn iłb y ś ich p o g ląd y ?
d W sk aż n o w y p u n k t ró w n o w a g i k r ó t­
k o o k reso w ej w ed łu g now ej ek o n o m ii
klasy czn ej,
e Ja k ie ró żn ice w y stą p iły b y w p o g lą ­
d a c h p rzed staw icieli ty ch szkól n a
z a d a n ia p o lity k i g o sp o d a rc ze j?
455 M a k ro e k o n o m ia stan obecny
i J a k n a sy tu ację n a ry n k u p rac y w p ły ­
n ę ło b y - zjaw isk o histerezy?
5___
K tó r e szkoły w spółczesnej ek o n o m ii
zalecały b y w y m ien io n e k ie ru n k i p o li­
tyki g o sp o d arczej?
a R e stry k c y jn a p o lity k a p ien iężn a
u k ie ru n k o w a n a n a zw alczan ie in fla ­
cji (przy zało żen iu , że b ez ro b o cie je st
zjaw iskiem p rzejściow ym ).
1) O g ra n ic zen ie p o d aż y p ie n iąd z a w ce­
lu z lik w id o w an ia inflacji (p rzy z a ło ­
żen iu , że nie w płynie to n a pozio m
p ro d u k c ji i za tru d n ie n ia ),
c O g ran iczen ie im p o rtu m a ją c e n a celu
o c h ro n ę p o z io m u z a tru d n ie n ia w g o ­
sp o d a rc e w o k resie w zro stu p o p y tu
glo b aln eg o ,
tl Z a sto so w a n ie śro d k ó w p o lity k i d o ­
ch o d o w ej w celu p rzy sp ieszen ia p r o ­
cesów d o sto so w a w czy c h w g o sp o ­
d arce.
e R e g u lo w an ie o g ó ln eg o p o zio m u p o ­
p y tu w celu p o b u d z e n ia inw estycji
i zw ięk szen ia w ten sp o só b p o te n ­
cjału p ro d u k cy jn e g o .
6__
U szereguj w ym ien io n e niżej ry n k i w e­
d łu g szybkości sam o cz y n n eg o p rz y w ra ­
c a n ia ró w n o w ag i (n a pierw szym m iej­
scu — rynek p rzy sto so w u jąc y się n aj­
szybciej):
a) rynek, to w a ró w ,
1») ry n ek p ie n iąd z a,
c) ry n ek p racy ,
d) ry n e k w alu to w y .
O d p o w ied ź u zasad n ij.
7___
W y o b ra źm y so b ie g o sp o d a rk ę p o g rą ­
ż o n ą w g łębokiej recesji, sp e łn ia jąc ą
za ło ż en ia o rto d o k sy jn e g o m o d e lu key-
nesisto w sk ieg o .
a S p o rz ą d ź w ykres m o d e lu IS- .LM
i za zn a cz sta n ró w n o w ag i.
I) P o k a ż n a w ykresie, d la czeg o zm ian y
płac i cen n o m in a ln y c h nie sp o w o d u ­
j ą w zro stu realn ej w ielkości p r o d u k ­
cji.
c C zy zw iększenie p o d a ż y p ie n iąd z a
d a ło b y lepsze efekty?
d W ja k i sp o só b g o s p o d a rk a m o że
w yjść z recesji?
e J a k w y g ląd ałb y w ykres w p rz y p a d k u
g o sp o d a rk i o d p o w ia d a ją c e j załpże-
n io m now ej e k o n o m ii klasycznej lub
u m ia rk o w a n e g o m o n c ta ry z m u ?
8__
Ja k i je st tw ój sto s u n e k d o g łów nych
n u rtó w w y stęp u jący ch we w spółczesnej
m a k ro e k o n o m ii?
T ak/N ie
1. ________ E k o n o m iśc i są zg o d n i co
d o tw ie rd z eń p o zy ty w n y ch , ró ż n ią
się n a to m ia s t w s ą d a c h n o rm a ty w ­
nych.
2. ________ W z ro st b e z ro b o c ia p o ­
tw ie rd z a w n io se k p ły n ący z an alizy
lceynesow skiej, że n ie w y starcz ający
p o zio m g lo b a ln eg o p o p y tu m o że
być p rzy c zy n ą n ie p ełn e g o z a tr u d ­
n ien ia w g o sp o d a rc e .
3 . ________ W e d łu g now ej ek o n o m ii
klasycznej p o lity k a g o sp o d a rc z a
rzą d u m o ż e w y trąc ić g o sp o d a rk ę
z n a tu ra ln e g o d ą ż e n ia d o pełn eg o
z a tru d n ie n ia , ale ty lk o w p rz y p a d ­
k u , gdy je d n o s tk i g o s p o d a ru ją c e
z o s ta n ą z a sk o c z o n e ta k im lub in ­
nym k ie ru n k iem p o lity k i.
4. ________ Z w o len n icy now ej e k o n o ­
m ii klasycznej u w aż ają , że silny
w zro st b e z ro b o c ia , ja k i n a stą p ił
w W ielkiej B ry ta n ii n a p o c z ą tk u la l
o sie m d z iesiąty c h , nie w iązał się
w za sa d zie ze s p a d k ie m o g ó ln eg o
p o zio m u p o p y tu .
456 R o z d z ia ł 32
5. ________ U m ia rk o w a n i m o n c ta ry -
ści tw ie rd z ą, iż w zro st p o d aż y pie­
n ią d z a m o ż e w d łuższym o kresie
d o p ro w a d z ić d o w zro stu p ro d u k c ji
i z a tru d n ie n ia , ale p roces te n je st
d o ść p o w o ln y .
6. ________ W o p in ii u m ia rk o w a n y c h
m o n e la ry s tó w głów nym za d an iem
rz ą d u w sferze g o sp o d a rk i je s t p o ­
b u d z a n ie w zro stu g o sp o d a rc ze g o
za p o m o c ą ś ro d k ó w p o lity k i p o d a-
żow ej o ra z o p a n o w a n ie inflacji.
7. ________ P rz ed sta w iciele ek lek ty cz­
n eg o k cy n e siz m u tw ie rd z ą, że p o li­
ty k a p o d a ż o w a je s t n ie p o trz e b n a ,
a ca łą uw agę należy sk u p ić n a
reg u lo w a n iu p o p y tu .
8. ________ Z d a n ie m n ie k tó ry c h
p rzed staw icieli eklek ty czn eg o k c y ­
nesizm u, p o b u d z a n ie w zro stu p o ­
p y tu je s t w a ż n ą częścią p o lity k i
o d d z ia ły w a n ia n a k sz ta łto w a n ie
się p o d aży .
9. ________ S k ra jn i keyncsiści u trz y ­
m u ją , że p o lity k a p o d a ż o w a je st
n ie p o trz e b n a , a ca łą uw agę należy
sk u p ić n a reg u lo w a n iu p o p y tu .
10. E k o n o m iśc i za jm u jący się
z a g a d n ie n ia m i o g ó ln o g o s p o d a r­
czym i zazw yczaj n ie u w zg lę d n ia ją
ż a d n y c h p ro b le m ó w m ik r o e k o n o ­
m iczn y ch .
Problemy do przemyślenia
1___
U sto su n k u j się d o tezy, że n ajlep szą
p o lity k ą sta b iliz a c y jn ą je st p o w strz y ­
m a n ie się rz ą d u od ja k ie jk o lw ie k in te r ­
w encji w sferze g o s p o d a rk i.
2___
R o z w a ż kw estię, czy p o lity k a g o sp o ­
d a rc z a p a ń s tw a p o w in n a rea g o w a ć n a
zm ien iają ce się w a ru n k i, czy też p o w in ­
n a się k ie ro w a ć u sta lo n y m i z góry
z a sa d a m i.
3__
R o z w a ż o b ec n e p ro g ra m y g o sp o d a rc z e
rzą d u o ra z o p o zy cji. C zy m o ż n a z a ­
k w alifik o w a ć te p ro g ra m y d o o k re ślo ­
nych k ie ru n k ó w m y śle n ia w e w sp ó ł­
czesnej m a k ro e k o n o m ii?
457 M a k r o e k on o in ia stan obecny
Odpowiedzi i komentarze
.Pojęcia i o kreślenia g lą d a w stecz i p rz y p o m in a so b ie na j­
pierw , jaka była. stopa, inflacji
i (d) 5 (m ) 9 (i) .13 (c) w o sta tn im ro k u , a. n as tę p n ie w p r o ­
2 (a) 6 (i) 10 (c) 14 (o) w adza e w e n tu a ln ą p o p ra w k ę , b io rąc
3 O) 7 (n) H 0) 15 (g) pod u w ag ę sy tu a cję bieżącą, lub
4 (h) 8 (k) 12 (b) 16 (p) o sta tn ie doniesienia, z d z ie n n ik a tele­
w izyjnego. W p ro cesie k s z ta łto w a n ia
się p rzew id y w ań d o m inują, więc d o ­
Z a d a n ia św iadczenia. z p rzeszło ści, co w sk a­
zuje na. e k s tra p o la c y jn y c h a ra k te r
1___ o czekiw ań,
W szystkie tw ierdzenia, są p raw dziw e. c Z aw sze je ste śm y b ard ziej o stro żn i
Z o b . p o d ro z d z ia ł 32.1 w p o d ręc zn ik u . w w y p o w ia d a n iu są d ó w , k tó re m a ją
p ew ne zn aczen ie. N iem n iej d y sk u sy j­
2__ n ą sp raw ą je st, czy ludzie rzeczyw i­
a U m ia rk o w a n y m o n e lary zm . ście zagłębiają, się w an alizy , ja k to
b S k ra jn y keynesizm . z a k ła d a h ip o te z a ra c jo n a ln y c h o cze­
e N o w a e k o n o m ia k lasy czn a. kiw ań .
d E k le k ty cz n y keynesizm .
e S k ra jn y keynesizm .
f Z ało żen ie rac jo n aln y c h o czek iw ań 4 .....
nie w iąże się z je d n ą k o n k re tn ą sz k o ­ a P łaca realna. O B , b ez ro b o cie E G (na
łą. Je st to p o d sta w o w e zało żen ie n o ­ p o zio m ie sto p y n a tu ra ln e j),
wej klasycznej m a k ro e k o n o m ii, ale b P rzy za ło ż en iu szty w n o ści p ła c real­
p rzy jm u je je ró w n ież wielu zw o le n ­ nych, ich poziom u trzy m ałb y się p raw ­
n ik ó w u m ia rk o w a n e g o m o n e ta ry ­ d o p o d o b n ie n a w y so k o ści O B , a b ez­
zm u o ra z ek lek ty czn eg o kcynesizm u. ro b o cie w zro sło b y d o C.G.
c W o k resie „ ś re d n im ” r , n .. realn a
3 tn o zc p o z o s ta ć na no i o i uc O B ,
a N ic m o żem y p o d a ć g otow ej o d p o ­ a b ez ro b o cie n a n o n u one CG.
w iedzi n a to p y tan ie. P o m ija jąc inne W d łu g im o k resie n a to m ia s t, dzięki
w zględy, nie w iem y, w k tó ry m ro k u p ro ce so m d o slo so w a w czy m , p łaca
będziesz czy tać Z b ió r zadań. re a ln a sp a d ła b y d o p o z io m u O A ,
1) M a p y ta n ie, ja k a będzie inflacja a b ez ro b o cie o b n iż y ło b y się d o DF.
w przyszłości, w iększość ludzi s p o ­ O b y d w ie szk o ły ró ż n ią się w sp o so - ,
 459 M a k ro e k o n o m ia stan o b e c n y
458 R o /d z ia ! 32

bie ro z u m ie n ia śred n ieg o i długiego 6_ z k tó ry m p o d cz as głębokiej recesji k o n se k w e n tn ie z ż a d n ą z o m ó w io n y ch

o k resu . U m ia rk o w a n i m o n e ta ry śc i ii),"In), a), c). w ielkość inw estycji je st m a ło za leżn a szkół. N ie je st to z a sk a k u ją c e , p o n ie ­
u w aż ają , że „ o k re s d łu g i” je st s to ­ R y n e k w alu to w y o d z y sk u je ró w n o w a ­ od p o zio m u sto p y p ro ce n to w ej, w aż p o m ięd zy tym i n u rta m i z n a jd u ją
gę b a rd z o szy b k o — p rzy n ajm n iej b G d y b y ceny były giętk ie „w d ó ł” , się jeszcze szero k ie o b sz a ry „ m iesza­
su n k o w o k ró tk i.
d P rz ed sta w iciele now ej ek o n o m ii 'k la ­ w w a ru n k a c h p ły n n y c h k u rs ó w w a lu to ­ w ów czas k rz y w a L M p ra w d o p o d o b ­ n e ” . D la te g o w łaśn ie m ó w iliśm y o sze­
sycznej o czekiw aliby szybkiego w ych. K ra jo w y ry n ek p ien iężn y n iew ie­ nie p rze su n ęła b y się w p ra w o , p o n ie ­ rokiej g am ie teo rii.
przejścia d o now ej ró w n o w ag i le m u u stę p u je w szy b k o ści d o s to s o ­ w aż sp a d e k cen sp o w o d o w ałb y
przy pla.cy realnej O A. i b c z io b o c iu w ań. R y n e k to w a ró w z w ielu p rzy czy n w zro st realn ej p o d a ż y p ie n iąd z a.
n a p o zio m ie now ej sto p y n a tu ra l­ jest bard ziej ociężały — czy p a m ię ta sz W rezu ltacie k rzy w a L M p ra w d o p o ­ T a k /N ie
m o d e le F u n k cjo n o w an ia o lig o p o lu , d o b n ie p rze su n ęła b y się z L M 0 d o
nej D F .
p rz e d sta w io n e w ro z d z ia le 10? R ynek L M X. J e d n a k w o b ec b a rd z o stro m ej 1. N ie. W ek o n o m ii są p ew n e p o ­
e S k ra jn i kcynesiści d o m a g a lib y się,
krzyw ej I S p rzesu n ięcie to m ia ło b y w szechnie a k c e p to w a n e tw ierd ze­
ab y rząd p o d ją ł d z ia ła n ia a k ty w iz u ­ p rac y d o sto s o w u je się d o n o w y ch w a ­
ru n k ó w n ajw o ln iej. W ięcej szczegółów niew ielki w pływ n a p o zio m p r o d u k ­ n ia p o zy ty w n e, ale są też ta k ie,
jące p o p y t g lo b a ln y , a co za tym
cji, k tó r a w zro słab y ty lk o o o d cin ek k tó re b u d z ą k o n tro w e rsje (zob.
idzie — lik w id u jące b ez ro b o cie , k tó ­ n a te n te m a t zn a jd z iesz w ram c e 32.1
w p o d rę c z n ik u . CD . D la p rz y w ró c en ia ró w n o w ag i p o d ro z d z ia ł 32.1 p o d rę c z n ik a ).
ro, ich zd a n ie m , w ynika w łaśnie
k o n ieczn y byłby n a to m ia s t d u ży s p a ­ 2. N ie. T o tw ie rd z en ie z a k ła d a , że
z n ie w y starcz ające g o p o p y tu . E k le k ­
je d y n ą przyczyną, b e z ro b o c ia je st
tyczni kcynesiści postu lo w alib y p raw ­ ! _ d ek sto p y p ro cen to w ej (z O B d o
n ie w y starcz ający p o p y t. W ielu
d o p o d o b n ie p ew n ą interw encję p o ­ a N a ry su n k u A 32.1 ró w n o w a g a zo ­ O A).
sta n ie o sią g n ię ta w p u n k c ie p rzecię­ c Z w ięk szen ie p o d a ż y p ie n ią d z a d a ło ­ e k o n o m istó w p rzy w ią zu je d u ż ą
p y to w ą d la złag o d z en ia k ró tk o tr w a ­
cia krzy w y ch L M 0 i I S , p rzy sto p ie by ta k ie sam e efekty, ja k ie p rz e a n a li­ w agę d o w zro stu n a tu ra ln e j sto p y
łych tru d n o śc i alb o p o lity k ę d o c h o ­
p ro ce n to w ej O B i realn ej p ro d u k cji. zo w aliśm y ju ż w b, to znaczy b y ło b y b e z ro b o c ia .
d o w ą p rzy sp ie sz ają cą procesy d o s to ­
O C . W a rto zw ró cić u w ag ę n a z n a ­ ró w n ie n iesk u teczn e. 3. T a k (zo b . p o d ro z d z ia ł 32.2 p o d ­
so w ań , ale w p o łączeniu z p ew ną
czenie n a c h y le n ia k rzy w y ch I S i L M . (1 Z n a c z n ie sk u teczn iejszą m e to d ą w y­ ręczn ik a).
d o zą d łu g o o k reso w e j polityki p o d a-
K rz y w a I S z o s ta ła w y k re ślo n a p r a ­ p ro w a d z e n ia g o sp o d a rk i z recesji — 4. T a k .
żow ej. U m ia rk o w a n i m o n e ta ry śc i
wie p io n o w o , co o d p o w ia d a zało że­ w św ietle te o rii k eynesow skiej — by­ 5. N ie. U w a ż a ją o n i, że p o zio m p ro ­
p rag n ęlib y zap ew n e szybkiego w yj­
niu p rz y jm o w a n e m u w o r to d o k s y j­ ło b y za sto so w a n ie ek sp an sy w n ej p o ­ d u k cji i z a tru d n ie n ia m o że się
ścia z k ró tk o o k re so w e g o kryzysu
nej teorii k ey n esisto w sk iej, zg o d n ie lityki b u d żeto w ej, k tó r a p rz e su n ę ła ­ z m ien iać w k ró tk im o k resie, ale
i sk o n c e n tro w a n ia się n astęp n ie na
by w p raw o k rzy w ą IS. w d łu g o o k reso w e j te n d en c ji d o s to ­
d łu g o o k reso w e j polityce p od azow ej.
e P o d sta w o w a ró ż n ic a d o ty c zy ła b y n a ­ so w u je się s to p n io w o d o p o zio m u
P rzed staw iciele now ej klasycznej
R y su n e k A.32.1. M o d e l I S - L M w p rz y p a d k u ch y len ia krzy w y ch I S i L M . Z g o d n ie o d p o w ia d a ją c e g o p ełn em u z a tr u d ­
ek o n o m ii w ogóle nie d o strzeg lib y recesji — tra d y c y jn e ujęcie k e y n e sisto w sk ie z p o g ląd am i now ej e k o n o m ii k la ­ n ien iu . W d łu g im o k resie zm ian o m
p ro b lem u k ró tk o o k re so w e g o , ale po-
sycznej lu b u m ia rk o w a n e g o m o n e ta - ulega n a to m ia s t p o zio m cen (zob.
p arlib y dyjakiiiui iui rzecz zinnicjszc-
ry zn u i, k rzyw a L M b yłaby bardziej p o d ro z d z ia ł 32.3 p o d rę c z n ik a ).
nia n a tu ra ln e j sto p y b ez ro b o cia.
s tro m a (lub n aw e t p io n o w a), k rz y ­ 6. T a k .
£ W w a ru n k a c h histerezy przejściow e
w a I S sta ła b y się n a to m ia s t bardziej 7. N ie. U zn a ją oni p o te n c ja ln e z n a ­
o bniżen ie się L D m o ż e d o p ro w a d z ić
p la sk a , co o d p o w ia d a ło b y zało żen iu , czenie d łu g o o k re so w e j p o lity k i po-
d o trw ałe g o p rze su n ięc ia krzyw ej A J
że pozio m inw estycji (a ta k że k o n ­ d ażo w ej, a je d n o c z e śn ie p o p ie ra ją
i u k sz ta łto w a n ia się d łu g o o k reso w e j
su m p cji) b a rd z o m o c n o zależy od sto so w a n ie k ró tk o o k re so w e j p o li­
ró w n o w a g i przy niższym poziom ie
w ysokości sto p y p ro ce n to w ej. N a ry ­ tyki stab ilizacy jn ej (zo b . p o d ro z ­
■zatrudnienia. F or. z a d a n ie lii w r o z ­
suj sam o d p o w ied n i w ykres i p o ró w ­ d ział 32.4 p o d rę c z n ik a ).
d ziale 27.
n aj efekty ró żn y c h założeń p rz y jm o ­ 8. T a k .
w an y ch w tych te o riach . 9. T a k (zo b . p o d ro z d z ia ł 32.5 p o d ­
ręczn ik a).
a U m ia r k o w a n y m o n e ta ry z m .
10. N ie (zo b . p o d ro z d z ia ł 32.6 p o d ­
b Mowa. e k o n o m ia klasyczna.
8__ ręczn ik a).
S k ra jn y kcyncsizm. ^
M o ż esz d o jść d o w n io sk u , że tw oje
d E k lektyczny kcyncsizm .
po g ląd y nie p o z w a la ją u to ż sa m ia ć się
« E k le k ty cz n y kcynesizm.
•' 4 6 0 R o/.dziaj 32
P ro b lem y do przem yślenia
1___
T e z a ta o p ie ra się n a za ło ż en iu , że
g o s p o d a rk a s to s u n k o w o szybko o siąg a
stab ilizację, jeśli z o sta n ie p o z o s ta w io n a
sa m a sobie. P o z a tym niew łaściw ie
u k ie ru n k o w a n a lub źle ro zło ż o n a
w czasie p o lity k a sta b iliz a c y jn a p a ń ­
stw a m o ż e w yw ołać efek t d e sta b ili­
zujący.
2__
D y sk u sja n a te m a t sta b iln o śc i i e la ­
sty czn o ści polity k i g o sp o d a rc ze j toczy
się od d a w n a bez je d n o z n a c z n y c h ro z ­
strzygnięć. W a rto p rz y p o m n ie ć sobie
Rozdział 33
p ro b le m d o k ła d n e g o u sta w ie n ia ( „ d o ­
s tro je n ia ” ) n a rz ę d z i p o lity k i re g u lo w a ­ Handel między narodowy
n ia k o n iu n k tu ry (ro z d z ia ł 22), gdyż
rz u c a to p ew n e św ia tło n a za g ad n ien ie
I polityka handlowa
e lasty czn eg o d o s to s o w y w a n ia p o lity k i
d o z m ien iają cy c h się w a ru n k ó w . F rie d ­
m a n i inni m o n e ta ry śc i o p o w ia d a ją się
za p o lity k ą o p a r tą n a u sta lo n y c h
z góry za sa d a c h .
3___
Bez k o m e n ta rz a . W ro zd ziale 29 zw róciliśm y uw agę n a
rolę w ym iany zag ran iczn ej w g o sp o ­
d arc e. O becn ie chcem y ro z p a trz y ć inne
asp ek ty h a n d lu m ię d z y n a ro d o ­
w ego i n ie k tó re z a g a d n ie n ia zw iązan e
z p o lity k ą h a n d lo w ą .
P o d sta w ą h a n d lu m ię d z y n a ro d o w e ­
go je s t w y m ia n a i specjalizacja.. W ielki
kryzys w la tac h trzy d ziesty ch o raz
II w o jn a św ia to w a .niemalże u n icest­
wiły w ym ian ę m ię d z y n a ro d o w ą .
W o k resie p o w o jen n y m z a n o to w a n o
je d n a k szybki rozw ój w ym iany.
W 1992 r. g lo b a ln a w a rto ść e k s p o rtu
b y ła ró w n a 2 0 % św iato w eg o p ro d u k tu
b ru tto . P raw ie p o ło w a o b ro tó w h a n d lu
św iato w eg o d o k o n u je się m ię d zy k r a ja ­
mi u p rzem y sło w io n y m i, na k tó re
w 1990 r. p rz y p a d ło łącznie 72% glo­
balnej p ro d u k cji i h a n d lu . S tru k tu rę
to w a ro w ą św iato w eg o e k s p o rtu c e c h u ­
je w zro st u d ziału to w aró w p rz e tw o rz o ­
nych, zw łaszcza m a szy n i s a m o c h o ­
d ó w , o ra z paliw (częściow o w ynikający
z p o d w y żek cen ro p y n afto w e j), k o sz ­
tem zm n iejszen ia u d ziału p o zo stały ch
su ro w có w .
T e o re ty c z n ą p o d sta w ą h a n d lu m ię­
d zy n a ro d o w e g o je st z a sa d a korzyści
k o m p a ra ty w n y c h , s fo rm u ło w a n a na
p o c z ą tk u X IX w. przez D a v id a R ic a r­
d o . J e st o n a o p a r ta na ko n cep cji a lte r­
n a ty w n y c h k o sz tó w p ro d u k cji. D la
u p ro szc ze n ia p rzyjm ijm y, że istnieją
d w a k raje w y tw arza ince d w a to w a ry .
P rz e sła n k ą i m d li mi d z y n a r o d o w e g o
jest tzw. km(M»»ra¡í:yTV»a
(względna) dam o N j u w produkcji
o k reślo n e g o d o li,, <o j e s t ' m ożliw e
n aw e t wtedy, kiedy jeden, z tych krajów
w y tw arza oba d o b r a taniej (czyli m a
przew agę a b s o lu tn ą ). S p ecjalizacja
zg o d n a z z a s a d ą przewagi k o m p a r a -
ty witej (każdy k ra j w y b iera d o b ro , k t ó ­
re p r o d u k u je względnie i ¡mió) sprzyja
zw iększeniu łączne s.kcji. K u r s
w alu to w y n a p o ziom ie ró w now a gi
u m o żliw ia o b u s tro n n ie k o rz y stn ą wy­
m ianę. P rzesłanką, przewagi k o m p a r a -
lywnej są m ię d z y n a r o d o w e różnice
w w yposażeniu, k rajó w w czy n n ik i w y­
tw ó rcze i, w k o n se k w e n cji, różnice cen
tych cz y n n ik ó w . N a p rz y k ła d , k raje
obficie. \ 'y c o se n n w k u p i ł , 1 będą. cks-
porlow í'fv lo r ę ' k a p in '<>■ Im inne.
Istnieji u f < m ie d z y i u u o d o w y h a n ­
del p ro d id term w tw o rz o n y m i w tej
samej gafę o, t/,yh wynnilsw v;nvw»mii7>
gałęziow a. N a przy k ła d , W ielk a B ry ta­
nia z a ró w n o ek sp o rt uje, ja k i im p o rtu je
s a m o c h o d y . P rz e sła n k a m i w ym iany
we w n ij t rzgn ięzi o wej są: zró ż n ic o w a n ie
p r o d u k tu , korzyści skali o ra z m ię d zy ­
n a ro d o w a in le g a c ja (np. in ten sy w n y
handel wewnąir owlę n o w y d o k o n u je
się w o b ręb ie U nu E u ro p ejsk iej).
W y m ian a m ię d z y n a ro d o w a um o ż li­
wia zw iększenie św iato w ej p rodukcji.
462 R (wdział 33
Ja k i jest je d n a k p o d ział zw iązanych
z tym k orzyści? K to na. tym zyskuje,
a k to ew e n tu a ln ie traci? K o rz y ści p o ­
ten cjaln e nie m u sz ą p o k ry w a ć się z k o ­
rzyściam i F aktycznym i. N a p rzy k ład ,
na im p o rcie d o W ielkiej B ry tan ii ta ń ­
szych sa m o c h o d ó w sk o rzy stali m ie j­
scowi n abyw cy o ra z p ro d u ce n ci za g ra ­
nicą. R ó w n o c ze śn ie w n ie k tó ry c h re jo ­
n ach W ielkiej Brytanii, n a s tą p ił głęboki
s p a d e k z a tru d n ie n ia w przem yśle sa ­
m o c h o d o w y m . P o w staje w zw iązku
z tym p robierń interw encji p a ń stw a
z m ierzającej d o reg u lo w an ia p o d ziału
k orzyści z w ym iany o ra z zapew nienia,
o c h ro n y k rajo w e j p ro d u k c ji. T a k a p o ­
lity k a in te rw e n c y jn a je st o k re śla n a
m ia n em polityki handlow ej (ściślej: p r o ­
tekcyjnej p o lity k i han d lo w ej
przyp. iium!). O b ejm u je ona cła i s u b ­
sydia. lub b e z p o śred n ie ogran iczen ia
im p o rtu i e k s p o rtu .
C ło sta n o w i o p ła tę (u sta lo n ą zazw y­
czaj ja k o o k re ś lo n a część ceny św ia to ­
wej d a n e g o d o b ra ), którą, n a rzecz
s k a rb u p a ń s tw a pow in ien w nieść im ­
p o rte r. P o d n o sz ą c cenę k ra jo w ą d ó b r
im p o rto w a n y c h , clo sp rzy ja interesom
p ro d u c e n tó w k rajo w y c h . Jed n o cz eśn ie
je d n ak u d e rz a w in teresy k rajo w y c h
n ab y w có w , d la k tó ry c h je st sw oistym
p o d a tk ie m . Z w ięk szo n e w y d atk i k o n ­
su m e n tó w tra fia ją częściow o d o b u d że­
tu p ań stw a (d o c h o d y z o p ła t celnych za
to w ary im p o rto w a n e ), częściow o zaś
p o w ięk sza ją zyski p rze d sięb io rstw , w y­
tw arza ją.cych an a lo g ic zn e p ro d u k ty ,
sp rz e d a w a n e po zbliżonych cenach.
Z d arn i - podo b n ie ja k z p o d atk am i —
w iąże się p o n a d to o k re ślo n a stra ta s p o ­
łeczna, k tó rej ź ró d łe m je st n ieefektyw ­
n o ść s p o w o d o w a n a zaw yżeniem cen.
Ma d łu ż szą m e tę p o ż ą d a n y je st raczej
liberalizm w w ym ianie m ię d z y n a ro d o ­
wej, za p ew n ia ją cy alo k ac ję za so b ó w
zg o d n ie z z a sa d ą przew agi kom p a r a ­
ły w nej.
A b y u z a sa d n ić u trz y m y w a n ie cel im ­
p o rto w y c h , p rz y ta c z a n e są ró ż n e a r ­
g u m e n ty . N ie k tó re z n ic h — p o d o ­
k ła d n ej an a liz ie — o k a z u ją się je d n a k
słabe. N a jb a rd z ie j p rz e k o n u ją c y a rg u ­
ment. d o ty c zy sy tu acji, w k tó re j im p o rt
d an e g o k ra ju sta n o w i z n a c z n ą część
św ia to w y ch o b ro tó w d a n y m to w a re m
i zw ięk szan ie im p o rtu p o d b ija cenę
św ia to w ą. W ty m p rz y p a d k u społeczny
k o sz t o sta tn ie j je d n o s tk i im p o rto w a ­
nego to w a ru , m ie rzo n y w y ższą ce n ą
p ła c o n ą p rzez k o n s u m e n tó w , m oże
przew yższyć w ielk o ść k o rzy ści sp o łecz­
nej. W p ro w a d z e n ie o p ty m aln ej staw k i
celnej p o z w a la o g ran ic zy ć im p o rt d o
ro z m ia ró w , p rzy k tó ry c h k ra ń c o w a k o ­
rzyść z im p o rtu z ró w n a się z k r a ń ­
cow ym k o sztem sp o łeczn y m . A rg u ­
m e n t ten o d w o łu je się w ięc d o zasad y
efekty w n o ści i je st z g o d n y z z a sa d ą
celow ości, k tó r a p o stu lu je, a b y d o o sią­
gnięcia o k re ślo n e g o celu sto s o w a ć w ła­
ściw e śro d k i, b e z p o śre d n io w p ły w ające
na. realizację teg o celu.
W ięk szo ść p o z o sta ły c h a rg u m e n tó w
n a rzecz o p ła t celn y ch je s t m n iej p rz e ­
k o n u ją c a . A rg u m e n ty te odw ołują, się
clo o c h ro n y k rajo w y c h p ro d u c e n tó w
lub k o n su m e n tó w , a przecież w ia d o m o ,
że b e z p o śre d n io te m u celow i słu ż ą ta ­
kie śro d k i, ja k s u b sy d io w a n ie p r o d u k ­
cji czy o p o d a tk o w a n ie k o n su m p c ji. C ło
m o ż e być tu je d y n ie śro d k iem z a stę p ­
czym . C zęsto p rz y ta c z a n y jest: też a r­
g u m e n t d o ty c zą cy o c h ro n y n o w o p o ­
w stający ch gałęzi p rzem y słu : o c h ro n a
ce ln a jest. tym g ałęzio m p o trz e b n a
w o k resie d o c h o d z e n ia d o pozycji ró w ­
n o rz ę d n e g o k o n k u r e n ta w o b ec b ard ziej
d o św ia d cz o n y ch p ro d u c e n tó w z a g ra ­
nicznych. T a k ie j o c h ro n y d o m a g a ją się
głów nie u czestn icy p rzed sięw zięć nie
m a jący ch w y sta rc za jąc eg o w sp arcia
k red y to w e g o ze stro n y sy stem u b a n ­
k o w eg o . T rzeba, je d n a k p a m ię ta ć
o tym , że b a n k o w e ocen y d łu g o o k re s o ­
463 H andel m ięd zy n aro d o w y i p o lity k a h an d lo w a
wej o p łacaln o ści p rzedsięw zięć in w es­
ty cy jn y ch są n a o gól p raw id ło w e.
W b re w za ło ż en io m , nie zaw sze n o w o
p o w sta jąc e gałęzie p rzem y słu ro zw ijają
się p om yślnie.
W p ro w ad z en ie ceł im p o rto w y c h m o ­
że być ró w n ież p o m y ślan e ja k o in s tru ­
m e n t p o w strzy m u jąc y zag ran ic zn y c h
k o n k u re n tó w od w ejścia n a ry n ek k r a ­
jo w y . W p ro w a d z e n ie ta k ic h ceł przez
je d e n k ra j m o ż e je d n a k sp o w o d o w a ć
id e n ty cz n ą reak cję ze stro n y in n y ch
k rajó w ; w rez u ltac ie w szystkie k raje
p o n io są straty .
P o z o sta łe arg u m e n ty za w p ro w a d z e ­
niem o p ła t celnych są w w iększości
n ie isto tn e. P o g ląd p o d k re śla ją c y k o n ie ­
czn o ść z ró w n o w aż en ia niższych k o sz ­
tów ro b o ciz n y z a g ra n ic ą p o d w a ż a is­
to tę k o rzy ści z w y m ian y m ię d z y n a ro ­
d o w ej, o p arte j n a za sa d zie k o sztó w
k o m p a ra ty w n y c h . B ardziej sk u te cz n ą
m e to d ą o c h ro n y k rajo w y c h w y tw ó r­
ców przed d u m p in g iem ze stro n y z a ­
g ran iczn y ch k o n k u re n tó w je st n a to ­
m ia st su b sy d io w a n ie p ro d u k cji.
D laczeg o m im o w ielu racji p rz e m a ­
w iających za zniesieniem ceł są o ne
n a d a l sz ero k o sto so w an e? W y d aje się,
że je d n ą z p rzy czy n są w zględy fisk a l­
ne. K o sz ty o p ła t celnych są ro z p ro s z o ­
ne, a u zy sk iw an e z nich w pływ y są
w ażnym źró d łem d o c h o d ó w b u d ż e to ­
w ych. W p ro w a d z e n ie b ą d ź p o d n ie sie­
nie o p ła t celnych o k az u je się często
p osu n ięciem polity czn ie b ard ziej w y­
g odnym niż p o d n o sz en ie p o d a tk ó w
w celu su b sy d io w a n ia p ro d u k cji.
W ielki k ry zy s d o p ro w a d z ił d o n asile­
n ia p ro tek cy jn ej p o lity k i h an d lo w ej,
m ającej za p o b ie g ać ro zsz erza n iu się
b ez ro b o cia . W o k resie p o w o jen n y m
w ra m a c h k o le jn y ch ru n d U k ład u
O g ó ln eg o o C łac h i H a n d lu (G A T T )
u d a ło się sp ro w ad zić staw k i celne d o
w zględnie n iskiego p o zio m u . Istnieją
je d n a k o b aw y , że d alsze u trzy m y w an ie
b a rie r celn y ch m o ż e d o p ro w a d z ić p o ­
n o w n ie d o św iato w ej recesji.
C la nie są je d y n y m śro d k ie m p o lity k i
h an d lo w ej. W e d łu g sz ac u n k ó w B a n k u
Ś w iato w eg o w 1980 r. p o n a d 14%
im p o rtu d o W ielkiej B ry ta n ii p o d le g ało
ograniczeniom p o zatary fo w y m , d o k tó ­
rych n ależą ilościow e o g ra n ic z e n ia im ­
p o rtu o ra z p rzep isy a d m in istra c y jn e
d y sk ry m in u ją c e to w a ry im p o rto w a n e .
In n y m śro d k iem p o lity k i h an d lo w ej są
subw encje ek sp o rto w e. P o b u d z a ją on e
ek sp o rt, ale je d n o cz eśn ie p o w o d u ją
sp o łeczn e k o szty p o n o sz o n e o sta te c z ­
nie p rze z k rajo w y c h k o n su m e n tó w .
O g ra n ic z e n ia ilościow e im p o rtu , czy­
li k o n ty n g en ty , d z ia ła ją p o d o b n ie ja k
cla, p o d n o sz ą c cen y to w a ró w im p o r­
to w an y c h . D o d a tk o w y d o c h ó d z p o d ­
w yższonych cen zw ięk sza je d n a k zyski
d o sta w c ó w z a g ra n ic z n y c h , nie zasila
n a to m ia s t b u d że tu p a ń s tw a .
Pojęcia i określenia
K a ż d e m u z p o jęć o zn a c z o n y c h literam i
p rz y p o rz ą d k u j o d p o w ie d n ie o k reślen ie
o zn a cz o n e liczbą:
(a) h an d e l we w n ą t rzgałęzi o wy
(b) d u m p in g
(c) k o sz t a lte rn a ty w n y
(d) b a rie ry p o z a ta ry fo w e
(e) clo im p o rto w e
( 0 p rze w a g a a b s o lu tn a
(g) k w o ty (k o n ty n g e n ty ) im p o r­
tow e
(h) z a sa d a celow ości
0) su b w en cje e k s p o rto w e
(i) p o lity k a h a n d lo w a
(k) o p ty m a ln a sta w k a celna
(i) cla o c h ro n n e
(m) z a sa d a k o rzy ści k o m p a ra -
ty w eny cli
464 R o zd ział 33 465 M andel m iędzy n aro d o w y i polityka h an d lo w a

.... (n) U k ład O g ó ln y o C łac h i H a n ­ k o rz y ść z im p o rtu z ró w n u je się ze T ab lica 3 3 .1 . S tr u k tu r a tow arow a e k s p o rtu w y b ra n y c h k ra jó w w ¡991 r. (w %.)
d lu (G A T T ) sp o łeczn y m k o sz tem k ra ń c o w y m .
.... (o) w y p o saż en ie k ra ju w czynniki 13. C ła sto s o w a n e w celu o c h ro n y w y­ P a liw a P r o d u k ty ro ln e M aszyny P o z o s ta le w y ro by
K ra j 't e k s ty lia
p ro d u k c ji b ra n y c h gałęzi p rze m y słu , zw łasz­ m in e ra ły , i p o z o s ta łe i ś ro d k i p rz e m y słu
i o d z ie ż
r u d y m e ta li su ro w e e tr a n s p o r tu p rz e tw ó rc z e g o
.... (p) k o sz t społeczn y ceł cza w p o c z ątk o w e j fazie ich r o z ­
w oju. E tio p ia 3 94 1 0 2
1. Ilo ść in n y ch d ó b r, z k tó ry c h trz e b a 14. K o n w e n c ja m ię d z y n a ro d o w a z a ­ P a k is ta n 1 26 60 0 12
z re zy g n o w ać, ab y w ytw o rzy ć d o ­ w ie ra ją c a z o b o w ią z a n ie u czestn i­ W y b rz e ż e K o śc i
S ło n io w e j 11 79 2 7 6
d a tk o w ą je d n o s tk ę d a n e g o d o b ra . czących w niej p a ń stw d o su k c e­
T r y n id a d i T o b a g o 65 6 1 0 28
2. W y m ia n a p ro d u k tó w tej sam ej syw nego o b n iż a n ia ceł o ra z zn o sz e ­ A r a b ia S a u d y js k a 99 0 0 1 0
gałęzi. nia in n y c h o g ran ic ze ń w h a n d lu S in g a p tir 18 8 5 48 21
3. P o d a te k n a k ła d a n y przez p ań stw o w zajem n y m . H ongkong 2 3 40 24 32.
15. S p rz e d a ż e k s p o rto w a n y c h to w a ­ W ie lk a B ry ta n ia 10 8 4 41
n a to w a ry p rzy w o żo n e z zag ran icy 37
RFN 4 6 5 49 36
(u sta la n y przew ażn ie p ro c e n to w o ró w z a g ra n ic ą p o cen ie niższej od J a p o n ia 2
1 1 66 29
od w a rto śc i to w a ru ). k ra jo w e g o k o sz tu p ro d u k c ji — ze
4. D o ta c je u d zielan e z b u d ż e tu p a ń ­ s tr a tą d la e k s p o rte ra lu b p o d o sło ­ Ź r ó d ło : B ani: Ś w ia to w y , W orld D evelopm ent R ep o rt 199.1.

stw a p ro d u c e n to m to w a ró w e k s­
p o rto w a n y c h w fo rm ie d o p ła ty d o
ceny tych to w a ró w .
5. Z a so b y p rac y i k a p ita łu będące
w p o s ia d a n iu d a n e g o k raju .
6. P o lity k a o d d z ia ły w a n ia p rzez rząd
n a w y m ian ę z a g ra n ic z n ą za p o m o ­
cą p o d a tk ó w , su b sy d ió w lub b ez­
p o śre d n ic h o g ran ic ze ń im p o rtu
i e k s p o rtu .
7. P rzep isy a d m in istra c y jn e d y sk ry ­
m in u ją c e to w a ry im p o rto w a n e .
8. W p rz y p a d k u ceł im p o rto w y c h
s tr a ta sp o łe cz n a w y n ik a ją c a z z a ­
n ą su b sy d ió w p a ń stw o w y c h .
16. Z a s a d a , zg o d n ie z k tó r ą n a jle p ­
szym sp o so b e m o sią g n ię cia d a n e g o
celu je s t użycie ś ro d k ó w b e z p o ­
śre d n io w p ły w ający ch n a te n cel.
Zadania
1___
T a b lic a 33.1 p rz e d sta w ia s tr u k tu r ę to ­
w a ro w ą e k s p o rtu w y b ra n y c h k ra jó w
w 1991 r.
ty p u : d w a k raje — d w a p ro d u k ty . D la
u p ro szc ze n ia za k ła d a m y , że o b a k raje
m a ją w sp ó ln ą w alu tę, co p o zw a la a b ­
s tra h o w a ć od k u rsu w alu to w eg o . R o z ­
p a try w a n e k ra je to: A n y w a ria i S om e-
la n d ia , a p ro d u k ty to ro w ery i b u ty .
W sk aź n ik i p ra c o c h ło n n o śc i w y tw a rz a ­
n ia ty ch p ro d u k tó w w o b y d w u k ra ja c h
za w iera ta b lic a 33.2. D la u p ro szczen ia
p o m ijam y n a k ła d y in n y ch czy n n ik ó w
w ytw ó rczy ch p o z a p ra c ą . P o m ija m y
też k o rzy ści skali.
Z a k ła d a m y n a p o c z ą tk u b ra k sp ecja­
lizacji i w y m ian y . W k aż d y m k ra ju 300
p ra c o w n ik ó w p rac u je p o 40 g o dzin
ty g o d n io w o . O b a k raje p rzezn aczają
po ło w ę sw oich za so b ó w p rac y n a w y­
tw a rz a n ie k aż d eg o z p ro d u k tó w .
<i W ypełnij ta b lic ę 33.3.
T ab lica 3.3.3. P rodu kcja row erów i butów
przy ¡¡ra k » s p e c ja liz a c ji i w ym iany

w y żenia cen i zw iązanej z tym a P rz ea n aliz u j d a n e p o d k ą te m w y p o ­ a K tó r y k raj m a p rzew ag ę a b s o lu tn ą

n a d p ro d u k c ji n ie k tó ry c h to w aró w ,
p o łą cz o n ej z o g ran iczen iem k o n ­
sum pcji.
9. Z a sń d a , zg o d n ie z k tó r ą k ra je w y­
tw a rz a ją i e k s p o rtu ją te d o b ra ,
k tó ry c h w zględne ko szty p ro d u k cji
są niższe niż w in n y ch k ra ja c h .
10. G ó rn e p u ła p y w o lu m e n u im p o rtu
o k re ślo n y c h to w a ró w , u sta lo n e
p rzez rząd d a n e g o k ra ju .
11. M o żliw o ść w y tw a rz a n ia to w a ró w
w d a n y m k ra ju po niższych k o sz ­
ta c h niż w in n y c h k ra ja c h .
12. C ło o g ra n ic z a ją c e im p o rt d o ro z ­
m ia ró w , przy k tó ry c h k ra ń c o w a
sa ż e n ia ty ch k ra jó w w cz y n n ik i w y­
tw ó rcz e o ra z c h a r a k te ru p rzew ag i
k o m p a ra ty w n e j. S fo rm u łu j w n io sk i,
ł) U w zg lę d n iając zm ian y z a c h o d z ą c e
w s tr u k tu rz e e k s p o rtu św iato w eg o
(zob. p o d ro z d z ia ł 33.1 p o d rę c z n ik a )
oceń p ersp e k ty w y e k s p o rtu p o szcze­
g ó ln y c h k rajó w ,
c Ja k ie d o d a tk o w e in fo rm a c je byłyby
p rz y d a tn e p rzy fo rm u ło w a n iu w n io ­
sk ó w n a te n te m a t?
2__
W tym z a d a n iu an a liz u je m y k o rzy ści
z w ym iany, p o słu g u ją c się m o d e lem
w p ro d u k c ji o b u to w aró w ? A n y w a r ia S o m e la n d ia D e d u k c ja
łą c z n a
b O blicz d la k aż d eg o k ra ju k o sz t a lte r­
n aty w n y p ro d u k cji je d n e g o ro w eru R o w ery
i je d n ej p a ry b u tó w , B u ły
e K tó r y k ra j m a przew ag ę k o m p a ra -
ty w n ą w p ro d u k c ji row eró w ?
Z ałó żm y te ra z, żc d o k o n u je się w y m ia­
T a b lic a 3.3.2. T e c h n ik i p ro d u k c ji
n a n a n a stę p u ją c y c h w a ru n k a c h : kraj
m ający przew ag ę k o m p a ra ty w n ą w
W sk a ź n ik p ra c o c h ło n n o ś c i p ro d u k c ji b u tó w w y tw arza w yłącznie
(w g o d z in a c h n a je d n o s tk ę p r o d u k tu )
b u ty , d ru g i k raj n a to m ia s t p ro d u k u je
A n y w a r ia S o m e la n d ia ty lk o ro w ery w liczbie ró w n ej g lo b aln ej
R o w e ry 60 120 p ro d u k cji ro w e ró w w w aria n cie b ra k u
B u ty 30 40 specjalizacji i w y m ian y , a resztę z a s o ­
bów p rz e z n a c z a n a p ro d u k c ję b utów .

.10 B la im m iia. Z l.m r -.euhii


■ióli R o z d z ia ł 33
z W ypełnij poniższą, tablicę 33.4 i om ów
k o rzyści z w ym iany.
Y W iic s 3 3 .4 . Produ kcja ro w eró w i b u tó w
./ urzypadkn specjalizacji i wym iany
i P r o d u k c ja
: A n y w a r ia S o m e la n d ia |,jc , nn
i ....
i R o w e ry
i i! u ty
r N ary su j n a je d n y m w ykresie krzyw e
m ożliw ości p ro d u k c y jn y c h k ażd eg o
z k rajó w . J a k i elem ent w ykresu
w skazuje n a p o te n cja ln e k o jz y ści
7. w ym iany?
N aw iązu jąc d o p o p rze d n ieg o z a d a n ia
p rzy jm ujem y, żc w ob u k ra ja c h są
ró żn e w alu ty o ra z ró żn e ko szty ro b o ­
cizny. W sk aź n ik i p rac o ch ło n n o śc i p o ­
z o sta ją ta k ie sam e ja k w tab licy 33.2.
Staw ka, płacy za 1 g o dzinę w ynosi
w A n y w a r ii 5 d o 1a. r ó w a.n y w a i s k. ic h
iż A l) , a. w S om elandii 4,5 dolara,
so m c la n d z k ie g o (4,5 S I),
a D la k a ż d e g o k ra ju oblicz je d n o s tk o ­
wy k o sz t ro b o c iz n y w p ro d u k cji o b y ­
dw u d ó b r.
I;. Oblicz, je d n o stk o w e ko szty ro b o c iz ­
ny w y ra żo n e w d o la ra c h so m clan-
d/.kich przy k u rsie w alutow ym :
i A ! = 1,8 S I.
c O blicz je d n o stk o w e k o sz ty ro b o ciz n y
w y ra żo n e w d o la ra c h so roelandzkich
przy k u rsie w alu to w y m :
1 A l = 1,2 S I.
ii W jakim p rze d zia le k u rsu w a lu to w e ­
go będzie d o k o n y w a ła się w zajem na
w y m ian a? O d p o w ied ź u za sa d n ij,
e W ym ień czyn n ik i, k tó re w ra m a c h
p rzyjętych w yżej założeń o k re śla ją
poziom ró w n o w a g i k u rsu w a lu to ­
w ego .
4 __
K tó r e z w y m ien io n y ch cz y n n ik ó w sty ­
m u lu ją , a k tó re o g ra n ic z a ją w y m ia n ę
w ew n ątrzg ałęzio w ą?
a Z ró ż n ic o w a n ie p r o d u k tu ,
b In te g ra c ja m ię d z y n a ro d o w a ,
c B a riery celne.
tl K o rz y śc i sk ali w p ro d u k c ji p o sz cz e­
góln y ch o d m ia n p r o d u k tu ,
e W y so k ie k o sz ty tr a n s p o r tu .
i P ro d u k t je d n o ro d n y .
5 c o n ą n ad w y ż k ę k o rzy ści k o n su m e n ­
Na. ry su n k u 33.1 p r o s ta D D o z n a cz a
k rajo w y p o p y t n a o k re ślo n e d o b ro ,
a p ro s ta S S — p o d a ż d o b r a . C e n a
św iatow a, w y n o si O B.
a W s k a ż p o zio m ceny k ra jo w e j o ra z
w ielko ść im p o rtu w w a ru n k a c h w o l­
nego h a n d lu .
Z ałó żm y , że n a im p o rto w a n e d o b ro
n a ło ż o n o clo.
Ł W s k a ż p o zio m ceny k ra jo w e j o ra z
w ielk o ść im p o rtu w n ow ej sy tu acji,
c J a k zm ien i się k ra jo w a p ro d u k c ja
d a n e g o d o b ra ?
R ysunek 3 3 .1 . S k u tk i w prow adzenia cla
467 H andel m ię d z y n a r o d o w y i p o lity k a h a n d lo w a
d W sk a ż pole o zn a cz ające d o d a tk o w e
Rysunek 3.3.2. Su bw en cja (d op łata) eksportow a
w y d atk i k o n su m e n tó w z ty tu łu p o d ­
w yżki ceny.
e J a k a część d o d a tk o w y c h w y d atk ó w
k o n su m e n tó w p rz y p a d n ie p ań stw u
w fo rm ie d o c h o d ó w z o p ła t celnych,
a ja k a p ro d u c e n to m k rajo w y m w p o ­
staci zw ięk szo n y ch zysków ?
f Z in te rp re tu j p o z o s ta łą część d o d a t­
kow y ch w y d atk ó w k o n su m e n tó w ,
g W sk a ż stra tę sp o łe cz n ą z w ią z a n ą ze
zm niejszeniem k o n su m p c ji, tj. u tr a ­
tó w p o n a d sp o łeczn y k o sz t k r a ń ­
cow y.
h J a k i je st ca łk o w ity k o sz t społeczny
w p ro w a d z e n ia o p ła ty celnej?
z a m ie rz a w sp ierać. O A je st ce n ą św ia­
to w ą teg o p r o d u k tu ,
6__ a W sk a ż cenę k ra jo w ą i ro z m ia ry ek s­
K tó r e z p o n iższy ch a rg u m e n tó w n a p o rtu w w a ru n k a c h w o ln eg o h a n d lu .
rzecz o p ła t celnych są bezw zględnie
słuszne, k tó re d y sk u sy jn e, a k tó re ch y ­ Z ałó żm y te ra z , że rzą d p rzy z n aje su b ­
bione? w encję e k s p o rte ro m p r o d u k tu .
a K o n ie c z n o ś ć o c h ro n y k rajo w y c h
p ro d u c e n tó w przed n ieu czciw ą k o n ­ I) W sk aż n o w y p o zio m ceny krajo w ej
k u re n c ją z a g ra n ic z n ą o p a r tą n a ta ­ i ro z m ia ry e k s p o rtu ,
niej sile ro b o czej, c O ile w zro śn ie k ra jo w a p ro d u k c ja
b P o trz e b a u trz y m y w a n ia p rzem y słu tego d o b ra ?
o b ro n n e g o n a w y p ad e k w ojny, d O ile s p a d n ie k ra jo w a k o n s u m p ­
c D ąż e n ie d o o g ra n ic z e n ia im p o rtu d o cja?
ro z m ia ró w , p rzy k tó ry c h k ra ń c o w a e O ile zm niejszy się n a d w y ż k a k o n ­
k o rzy ść sp o łe cz n a c z e rp a n a z im p o r­ su m e n tó w (n a d w y ż k a k o rzy ści k o n ­
tu je s t ró w n a k ra ń c o w e m u k o szto w i su m e n tó w p o n a d k ra ń c o w y k o sz t
sp o łeczn em u , społeczny)?
d K o n ie c z n o ść o c h ro n y n o w y ch gałęzi f W sk aż sp o łeczn y k o sz t d o d a tk o w e j
p rzem y słu k rajo w eg o , p ro d u k c ji (w sy tu a cji, gdy k o sz t
e Z a p o b ie g a n ie d u m p in g o w i s to s o w a ­ k rań c o w y p rzew y ższa cen ę św ia to ­
n em u p rzez z a g ran ic zn y c h p ro d u c e n ­ wą).
tów . g Z ja k ic h p o w o d ó w rząd p ro w a d zi
f W zględy fisk aln e: p o trz e b y fin a n so ­ ta k ą p o litykę?
we b u d że tu p ań stw a. h W sk a ż in n y sp o só b o sią g n ię cia tego
sam eg o celu.
7___
N a ry su n k u 33.2 p ro s ta D D ilu stru je 8__
k ra jo w y p o p y t, a p ro s ta S S — k rajo w ą P ró b y o c h ro n y k ra jo w e g o z a tru d n ie n ia
p o d a ż p r o d u k tu , k tó re g o e k s p o rt rząd przez w p ro w a d z e n ie cel im p o rto w y c h
468 R o z d ział 33
w y w ierają n ie k o rz y stn y w pływ n a g o s­
p o d a rk ę , p oniew aż:
a in n e k ra je p o d e jm u ją d z ia ła n ia o d ­
w etow e,
1» tr a c ą n a ty m k ra jo w i k o n su m e n ci,
c w p ro w a d z e n ie ceł p o w o d u je czystą
s tra tę sp o łeczn ą,
(1 cła zm n iejsza ją korzy ści c z erp an e
z w y m iany za g ran ic zn e j,
e n ało że n ie ceł o b n iż a efe k ty w n o ść
p ro d u k c ji krajo w ej,
f m a leje in te n sy w n o ść k o n k u re n c ji
n a ry n k u k rajo w y m .
2__
M ię d z y n a ro d o w e p o ro z u m ie n ie zw ane
M u lti-F ib re A rra n g e m e n t u sa n k c jo n o ­
w ało o g ra n ic z e n ia ilościow e n a k ła d a n e
n a im p o rt arty k u łó w te k sty ln y c h z k r a ­
jó w ro zw ija jąc y ch się d o k rajó w u p rz e ­
m y sło w io n y ch , w ty m d o W ielkiej B ry­
ta n ii. Z ajm iem y się o b ec n ie w pływ em
ta k ic h o g ran ic ze ń (tzw . k w o t im p o r­
to w y ch ) n a ry n e k k rajo w y . N a rys. 33.3
D D je s t fu n k c ją k rajo w e g o p o p y tu ,
a S S fu n k c ją k rajo w e j p o d aż y d an e g o
d o b ra . C e n a św ia to w a w ynosi O A.
a W s k a ż p o zio m ceny krajo w ej i r o z ­
m ia ry im p o rtu w w a ru n k a c h w o l­
n ego h a n d lu .
R ysunek 3 3 .3 . O graniczen iu ilościom - im porlii
_ 4 _ _ ]
Ilość
Z ałó żm y , że zo sta ły w p ro w a d z o n e
o g ra n ic z e n ia ilo ścio w e re d u k u ją c e ro z ­
m ia ry im p o rtu d o p o z io m u F J.
b J a k i je st n o w y p o z io m cen y k r a jo ­
wej?
c O ile zm ieniły się k ra jo w a p r o d u k c ja
i k ra jo w a k o n su m p c ja ?
<1 C o ilu s tru je pole- F G K J 1
e J a k i je st ca łk o w ity k o s z t sp o łeczn y
o g ra n ic z e ń ilościow ych?
f K to p o n o si s tra ty w w y n ik u w p ro w a ­
d z e n ia o g ra n ic z e ń im p o rto w y c h ,
a k to n a ty m zyskuje?
10
G a d ż e ty są o fe ro w a n e n a ry n k u św ia­
to w y m po cenie 3 £ za sz tu k ę. K ra jo w a
p ro d u k c ja g ad żetó w je s t określona, ró w ­
n an iem : Q s — 1000/? (g d zie p o z n a c z a
cenę k ra jo w ą ), a p o p y t — ró w n a n ie m :
Q d = 10 000 — 1000/?. Z ałó żm y , że n a
p o c z ą tk u nie było cła.
a J a k a b y ła w ielk o ść im p o rtu ?
1) Ja k ie były ro z m ia ry k rajo w e j p r o ­
du k cji?
Z ałó żm y te ra z , że rzą d n a k ła d a cło n a
im p o rt g ad ż etó w w w y so k o ści 2 £ za
sztu k ę.
c Ue w yniesie o b ec n ie k ra jo w a p r o ­
d u k c ja ?
<1 Ile w y n io są w pływ y b u d ż e tu p a ń s tw a
z o p ła t celnych?
c O b lic z w a rto ść s tra ty społecznej s p o ­
w o d o w an ej p rzez w p ro w a d z e n ie cła.
T ak /N ie
1 . ________ P o n a d p o ło w a o b ro tó w
h a n d lu św ia to w eg o o d b y w a się
w o b rę b ie g ru p y k ra jó w u p rz e m y ­
sło w io n y ch .
469 H andel m iędzy n aro d o w y i p o lityka h an d lo w a
2. ________ P ro d u k ty p rzem y słu p rz e ­
Problemy do przemyślenia
tw ó rcz eg o sta n o w ią 84% e k s p o r­
tu z ro zw ija jąc y ch się k ra jó w
A zji. 1__
3 . ________ H a n d e l za g ran ic zn y je st W 1985 r. p re m ie r J a p o n ii w w y stą p ie­
celow y, jeżeli d a n y k ra j m a a b ­ n iu telew izyjnym za ch ę ca ł o b y w ate li d o
s o lu tn ą p rzew ag ę w k o sz ta c h p r o ­ zw ięk szen ia z a k u p ó w to w a ró w im p o r­
d u k cji. to w an y c h , p rz y p o m in a ją c , że p rz y ­
4. „ ____ _ P rz e w a g a k o m p a ra ty w n a szłość g o s p o d a rc z a J a p o n ii w w ysokim
je st o d zw iercied len iem m ię d zy ­ sto p n iu zależy od istn ie n ia n a św iecie
n a ro d o w y c h ró ż n ic w a lte rn a ty w ­ w olnego h a n d lu , a w szelk ie o g ra n ic z e ­
n y ch k o sz ta c h p ro d u k c ji ró ż n y c h n ia w h a n d lu św ia to w y m b e z p o śre d n io
d ó b r. uderzają, w in te resy g o s p o d a rc z e k ra ju
5. ________ R e la ty w n ie o b fity za só b (zo b . „ G u a r d ia n ” , 10 k w ie tn ia 1985 r.).
d a n e g o cz y n n ik a w ytw ó rczeg o je st W y jaśn ij p rzy c zy n y teg o ap elu o ra z
p o d s ta w ą p rzew ag i k o m p a ra ty w - w skaż, co m ó g łb y u czy n ić rząd j a p o ń ­
nej w p ro d u k c ji d ó b r o p a rte j n a ski d la zw iększenia, im p o rtu .
tym czy n n ik u .
6. ________ P rz e w a g a k o m p a ra ty w n a 2__
sp rzy ja ro z sz e rz a n iu w y m ian y we- A n alizu jem y m o d e l o b e jm u ją c y d w a
w n ą trz g ałę zio w e j. k raje: A i B o ra z d w a p ro d u k ty : ,Y i i'.
7. ________ Z g o d n ie z z a s a d ą k o rz y ­ R y su n ek 33.4 p rzed staw ia krzywą, m o ż ­
ści k o m p a ra ty w n y c h k a ż d y u czest­ liw ości p ro d u k c y jn y c h P P F o ra z k rz y ­
n ik w y m ian y zaw sze o d n o si z niej we o b o ję tn o śc i /, i / , w k ra ju A.
ko rzy ści.
8. ________ W p ro w a d z e n ie ceł im p o r­
to w y ch sp rzy ja zw iększeniu k r a jo ­
wej k o n su m p c ji.
9. ________ Je d n y m z arg u m e n tó w n a
rzecz w o ln eg o h a n d lu je st stra ta
sp o łe cz n a p o w sta ją c a w n a s tę p ­
stw ie w p ro w a d z e n ia o p ła t cel­
nych.
10. ________ P o trz e b a o c h ro n y no­
w ych gałęzi p rzem y słu je st m o c ­
nym a rg u m e n te m n a rzecz s to s o ­
w an ia ceł im p o rto w y c h .
11 . ________ N a p o c z ą tk u la t o siem ­
d ziesiąty ch w h a n d lu św iatow ym
z a n o to w a n o re k o rd o w o niskie
staw k i celne.
12. ________ N ie k tó re k ra je p ró b u ją
o g ran iczy ć im p o rt, w p ro w a d z a ją c
ry g o ry sty czn e i sk o m p lik o w a n e
p rzep isy ad m in istra cy jn e .
D o bro X

474 R o z d z ia ł 33
Z a k ła d a m y , że p o c z ą tk o w o nic m a
w ym iany. Ścieżkę cen k rajow ych
p rze d staw ia p ro s ta P T .
:i W sk aż i o b jaśn ij p u n k t ró w n o w ag i,
u j a k k sz ta łto w a ły b y się p o te n cja ln e
ko rzy ści o ra z sk ło n n o ść k ra ju A d o
w ym iany, gdyby lin ia P T b y ła je d n o ­
cześnie ścieżką cen św iatow ych?
Z ałó żm y , że p ro s ta P T p o z o sta je ścież­
k a cen k rajo w y ch , a p ro s ta R S jest
ścieżką cen św iatow ych.
c C o dzieje się z p rze w a g ą kom p a r a -
ty w n ą k raju A l
1Jczestnicząc w h a n d lu m ię d z y n a ro d o ­
w ym , k raj A m o ż e znaleźć się w d o w o l­
nym p u n k cie n a ścieżce R S .
w Z tó r e p u n k ty o k reśla ją p ro d u k cję
i k o n su m p c ję k ra ju A l
e W skaż ro z m ia ry e k s p o rtu i im p o rtu .
p u n k tó w ii i e w y n ik a, że przy
lanych m o żliw o ściach p ro d u k c y jn y c h
: oy.miary h an d lu m ię d zy n a ro d o w e g o
aa leżą od t e n n s o f trach (relacji cen
aejato w ych) o ra z od p referencji m iesz­
kań có w k raju A. A n alo g icz n ie w ygląda
■;vuiaeja w p rz y p a d k u k raju B. A n ali-
.-.ująi: w ielkości e k s p o rtu o fero w a n e
przez o b a k ra je p rzy ró ż n y c h relacjach
cen św ia to w y ch m o żem y w yznaczyć
terms o f trach: za p ew n ia ją ce ró w n o w a ­
gę. N a ry su n k u 33.5 U V je s t k rzy w ą
oferty k ra ju A: p rz e d sta w ia o n a ilość
je d n o ste k d o b r a X o fe ro w a n ą w z a ­
m ia n z a d o b r o Y p rzy ró ż n y c h p o z io ­
m ach term s o f trucie. N Q je st an a lo g ic z­
ną. k rzy w ą d la k raju B.
i P o d aj e k o n o m ic z n ą in te rp re ta c ję
p ro stej O M o ra z p u n k tu W ja k o
p u n k tu ró w n o w a g i.
471 H andel m ięd zy n aro d o w y i p o lity k a h an d lo w a
Odpowiedzi i komentarze
P o jęc ia i ok reślen ia b W o sta tn ic h la ta c h w s tru k tu rz e h a n ­
dlu m ię d z y n a ro d o w e g o zm niejszył
1 (c) 5 (o) 9 (m ) 13 (1) się u d ział to w a ró w nie p rz e tw o rz o ­
2 (a) 6 (i) 10 (g) 14 (n) nych: p ro d u k tó w ro ln o -sp o ży w cz y ch
3 (e) 7 (d) u (0 15 (b) o ra z su ro w có w (z w y jątk iem paliw ),
4 (i) 8 (P) 12 (k) 16 (h) w zrósł n a to m ia s t u d z ia ł w y ro b ó w
p rzem y sło w y ch , zw łaszcza m a szy n
i ś ro d k ó w tr a n s p o r tu , o ra z paliw .
Z a d a n ia W z ro st u d ziału paliw w y n ik a częś­
cio w o z p o d w y żek cen ro p y naftow ej,
i ___ a w zrost udziału m aszy n i śro d ­
a O g ó ln ie u jm u jąc, k raje ro ln iczo - k ó w tr a n s p o r tu o d zw ie rcie d la ilo ­
-su ro w eo w e, ta k ie ja k E tio p ia i W y ­ ściow e zm ian y w s tr u k tu r z e p o p y tu
brzeże K o ści S łoniow ej, e k s p o rtu ją św ia to w eg o . Jeżeli te ten d en cje
p raw ie w yłącznie su ro w ce i p ro d u k ty u trz y m a ją się, to p ersp e k ty w y ek s­
ro ln e. W ek sp o rcie A ra b ii S au d y j­ p o rtu b ęd ą p o m y śln e d la Ja p o n ii,
skiej i T ry n id a d u d o m in u je r o p a n a f­ W ielkiej B ry ta n ii i R F N , n ie p o m y śl­
to w a. S tru k tu ra e k s p o rtu H o n g k o n ­ ne n a to m ia s t — d la E tio p ii i W y ­
gu o d zw iercied la n a to m ia s t b ra k z a ­ brzeża K o ści S łoniow ej,
so b ó w n a tu ra ln y c h o ra z specjalizację e N ie m o ż n a je d n a k p rze cen iać in fo r­
w za k resie rela ty w n ie p rac o ch ło n n e j m acji, ja k ic h d o s ta rc z a ją te d a n e s ta ­
p ro d u k c ji. H o n g k o n g i S in g a p u r są ty sty czn e. P rz ed e w szy stk im w y o d ­
d o sy ć szczególnym i p rz y p a d k a m i rę b n io n e g ru p y to w a ro w e są b a rd z o
w ek sp o rcie św iato w y m (zo b . ro z ­ szero k ie. W ra m a c h g ru p są z pew ­
d ział 36). W ek sp o rcie W ielkiej B ry ­ n o ścią je d n o stk o w e to w a ry , k tó ry c h
ta n ii, R F N i Ja p o n ii d o m in u ją w y ro ­ p ersp ek ty w y e k s p o rto w e są in n e niż
by p rzem y słu p rze tw ó rc zeg o , zw łasz­ całych g ru p . P rz y d a tn e b y ły b y zatem
cza m a szy n y i u rz ą d z e n ia o ra z śro d k i b ard ziej szczegółow e d a n e o s tr u k ­
tr a n s p o rtu . K ie ru n k i specjalizacji tu rze to w aro w ej e k s p o rtu p o szcze­
ek sp o rto w e j poszczeg ó ln y ch k rajó w g ó ln y c h k rajó w . P o z a tym s tr u k tu r a
o d p o w ia d a ją z g ru b sz a ich w y p o sa­ to w a ro w a e k s p o rtu nic in fo rm u je
żeniu w czy n n ik i w y tw ó rcze i o d ­ o roli e k s p o rtu w g o sp o d a rc e tych
zw iercied lają s tru k tu rę p ro d u k cji k rajó w . W 1991 r. u d z ia ł e k s p o rtu
o ra z po zio m ro zw o ju . w p ro d u k c ie k ra jo w y m b ru tto E tio -
472 R o zd ział 33 473 H andel m iędzy n aro d o w y i p o lity k a h andlow a

. pii w yniósł 4 ,6 % , n a to m ia s t w W iel­ O d rę b n ą k w estią je s t oczyw iście p o ­ d W y m ia n a d o jd zie d o sk u tk u , gdy w k aż d y m z ty ch p rz y p a d k ó w istnieją,

k ie j B ry ta n ii 2 1 ,1 % (d la S in g a p u ru
a n a lo g ic zn y w sk a ź n ik w yniósł 147% ,
ale je st to p rz y p a d e k szczególny).
a P rz ew ag ę a b s o lu tn ą m a A n y w aria,
w k tó rej d la o b y d w u d ó b r w sk aź n ik
p ra c o c h ło n n o śc i p ro d u k c ji je st niż-
szy.
b A lte rn a ty w n y k o sz t p ro d u k c ji ro w e ­
ru w ynosi w A n y w a rii 2 p a ry b u tó w ,
a w S o m ela n d ii 3 p a ry b u tó w . A lte r­
n a ty w n y k o sz t p ro d u k c ji p ary b u tó w
w ynosi o d p o w ie d n io •} i i ro w eru ,
c A n y w a ria m a p rzew ag ę k o m p a ra -
ty w n ą w p ro d u k c ji ro w e ró w , p o n ie ­
w aż k o sz t a lte rn a ty w n y p ro d u k cji
ro w e ru je st ta m niższy. S o m ela n d ia
m a n a to m ia s t p rze w a g ę k o m p a ra -
ty w n ą w p ro d u k c ji b u tó w ,
d Z o b . ta b lic ę A 33.1.
e Z o b . ta b lic ę A 33.2. G lo b a ln a p r o ­
d u k c ja ro w e ró w p o z o s ta ła n a nie
zm ien io n y m p o zio m ic, p ro d u k c ja b u ­
tó w w z ro sła n a to m ia s t z 350 d o 400.
T ab lica A 3 3 .1 . Produkcja row erów i butów
przy braku sp ecjalizacji i w ym iany
P r o d u k c ja
A n y w a ria S o m e la n d ia
łą c z n a
R o w e ry M)0 50 150
B u ty 2 00 150 350
T ab lica A 3 3 .2 . Produkcja row erów i butów
w przypadku specjalizacji i w ym iany
P r o d u k c ja
A n y w a r ia S o m e la n d ia
łą c zn a
150 150
R o w e ry
B u ty 100 300 400
d ział tej n a d w y ż k i m ię d zy o b a k raje . k u rs w alu to w y p rzy jm ie po zio m
P o d z ia ł korzy ści o ra z sa m o z a istn ie ­ z p rzed ziału w sk az an e g o w p u n k ta c h
nie w y m ian y zależy o d k u rsu w a lu to ­ ł) i e. A n y w a ria b ędzie e k s p o rto w a ć
w ego, jeśli k ra je m a ją o d rę b n e w alu ty ro w e ry , S o m ela n d ia zaś — buty.
(p o r. z a d a n ie 3). P rzy k u rsie 1 S ! p ow yżej 1,8 A l nie
f Z o b . ry su n e k A 33.1. b y ło b y p o p y tu n a p ro d u k ty w y tw a­
rza n e w A n y w arii, a p rzy k u rsie
p oniżej 1,2 A f nie b y ło b y p o p y tu n a
R ysunek A 3 3 .1 . M o żliw o śc i produkcyjne A nyw arii
p ro d u k ty w y tw arza n e w S o m elan d ii.
i Som elan d ii
e P o zjo m k u rsu w alu to w e g o z a p e w n ia ­
ją c y ró w n o w a g ę zależy od ro z m ia ­
ró w p o p y tu n a o b y d w a d o b r a w k a ż ­
d y m z k rajó w (p o r. p o d ro z d z ia ł 33.2
p o d ręc zn ik a ).
4__
C zy n n ik i a, 1) o ra z cl stym ulują., n a to ­
m ia s t c, e i 1 o g ra n ic z a ją w ym ian ę
w ew n ątrzg ałęzio w ą.
5
a C e n a OD (ró w n a cenie św iatow ej),
im p o rt F P (jest to nadw yżka, k ra jo ­
P ro ste P P F a i P P F S p o k a z u ją m o ż ­ w ego p o p y tu n ad p o d a ż ą p rzy ist­
liw ości p ro d u k c y jn e A n y w a rii i S o m e­ niejącej ceriie),
la n d ii. O p o te n c ja ln y c h k o rzy śc iac h b C e n a O C, im p o rt J M .
z w y m ian y p rz e są d z a ró ż n ic a w k ą ta c h c K ra jo w a p ro d u k c ja w zro śn ie o EG.
n a c h y le n ia o b y d w u k rzy w y ch , o d zw ie r­ cl B C M L .
c ie d la ją c a ró żn ic ę w k o s z ta c h a lte rn a ­ e D o c h o d y z o p ła t celnych H J M L ,
tyw n y ch . zw ięk szo n e zyski B C J F .
f P o z o sta je o b sz a r F H J ; je s t to d o d a t­
k o w y k o sz t sp o łeczn y w y n ik ający ze
zw ięk szen ia k rajo w ej p ro d u k cji z a ­
Je d n o s tk o w e k o szty ro b o ciz n y : stęp u jącej tań szy im p o rt,
ro w e ró w : 300 A l w A n y w arii, g LMP.
540 S I w S o m ela n d ii; h F IU + LMP.
b u tó w : 150 A$ w A n y w arii,
180 S I w S o m ela n d ii.
6__
A n y w a ria S o m e la n d ia
R ow ery 540 540 B ezw zględnie słu szn y m arg u m e n tem —
B uty 270 180 zg o d n y m z z a sa d ą celow ości — je st c.
A n y w a ria S o m e la n d ia A rg u m e n ty d y sk u sy jn e, k tó re m o ż n a
R o w e ry 360 540 e w e n tu aln ie u zn a ć za ro z w ią z a n ia ty p u
B uty 180 180 „ d ru g ie p o n ajle p sz y m ” , to: 1), d o ra z f;
in n e śro d k i, k tó r e w b ard ziej bezpo-
sic d n i sp o só b u m o ż liw ia ją realizację
d an e g o celu; e jest: w n ajlep szy m p rzy ­
p a d k u a rg u m e n te m z g ru p y ro zw iązań
zastęp czy ch , ch o ć ró w n ie d o b rz e m oże
być u zn a n y , p o d o b n ie jak a, za a r ­
g u m e n t ch y b io n y .
7___
a C e n a O A , e k s p o rt GJ.
b C e n a O B, e k s p o rt E M .
e P ro d u k c ja w zro śn ie o PIK.
ń K o n s u m p c ja s p a d n ie o CF .
c N adw yżki! k o n su m e n tó w zm niejszy
się o D E G .
f S p o łeczn y k o sz t n e tto d o d a tk o w e j
p ro d u k c ji (ró ż n ic a m ięd zy k o sz tam i
d o d a tk o w e j p ro d u k c ji a cen:;, ś w ia to ­
wą, — przyp. diun.) w ynosi J L M .
g K o n ie c z n y m w a ru n k ie m w zro stu g o ­
sp o d a rc z e g o je st w zro st p o p y tu g lo­
b aln eg o . R ząd zdecyduje: się. na p o ­
p ie ra n ie e k s p o rtu , jeśli u zn a , że ry ­
nek k rajo w y je st n ie w y starcz ająco
c h ło n n y . N ależy je d n a k p a m ię ta ć , że
część p rz y ro stu p ro d u k c ji u zy sk u je­
m y kosztem k rajo w e j k o n su m p c ji.
Si S u b sy d io w an ie p ro d u k c ji (a nic ek s­
p o rtu ) p o zw o liło b y u trz y m a ć cenę
k ra jo w ą n a p o zio m ie O A', społeczny
k o szt w yniesie w ted y J L M (a nic
J L M -I- D E G ) (p o r. p o d ro z d z ia ł 33.8
p o d ręc zn ik a ).
8__
W szystkie w y m ien io n e efek ty m ogą
być sk u tk iem w p ro w ad zen ia, cci: na. to ­
w ary im p o rto w a n e . P o z o s ta je d o ro z ­
strzy g n ięcia, k tó re z n ich są n ie k o rz y st­
ne. N ic ulega, w ątp liw o ści, że w p ro w a ­
d zen ie cel oznaczy, s tr a tę d la k o n s u ­
m e n tó w (b) o ra z obniża, efe k ty w n o ść
p ro d u k c ji k rajo w e j (e). W rezu ltacie
d an y k raj nie m o ż e w y k o rzy stać w pełni

•-i'74 R ozdział 33
swej p rzew agi k o n i p a r alyw n ej, czego
w ira ż e m jesl. (ii). Jeżeli n a s tą p ią d z ia ła ­
niu o d w eto w e ze stro n y in n y c h k rajó w
{:■}, to u d erz ą o n e w eksport: k ra ju ,
k ló ry p ierw szy w p ro w a d ził cia im p o r­
tow e, co p o g o rszy jeg o sy tu ację g o s­
p o d arc zą; m oże to zniw elow ać ew en-
m a l n c k orzyści oczek iw an e w zw iązku
:. '.¡graniczeniem im p o rtu , l r z e b a przy
I yrn p am iętać , że o g ran iczen ie im p o rtu
jest ró w n o z n a c z n e z o g raniczeniem
k o n k u re n c ji ze stro n y za g ran iczn y ch
d o sta w có w (f), co o b n iż a efek ty w n o ść
w o d u k c ji k rajo w e j.
In n ą sp ra w ą je st fa k t, żc w p ro w a d z e ­
niu o p ia t celnych zw iększa d o c h o d y
b u d że tu p a ń s tw a . W k ra ja c h w ysoko
ro zw in iętych d o c h o d y z tego ź ró d ła
m ają niew ielki udział w p o k ry ciu p o ­
trzeb fin an so w y c h b u d że tu p ań stw a.
W w ielu k ra ja c h rozw ijających się,
w k tó ry c h n iełatw o jest: ściąg n ąć o b o ­
w iązu jące p o d a tk i, chi są n a to m ia st
w y g o d n ą i łatw iejszą, w eg z ekw ow aniu
fo rm ą o p o d a tk o w a n ia . P e rsp e k ty w a
u tra ty p o k aź n ej części w pływ ów b u d ż e ­
to w y ch b lo k u je p o stę p negocjacji d o ty ­
czących lib eralizacji h an d lu m ię d z y n a ­
ro d o w eg o .
u C en a O.-l, im port: D M .
li N ow y p oziom ceny k rajo w e j OB.
■/ K rajow a, p ro d u k c ja w z ra sta z O C d o
O E , n a to m ia st k o n su m p c ja sp ad a
z O L d o O II.
;i w p rz y p a d k u o p ia t celnych pole to
o z n a c z a ło b y d o c h ó d p ań stw a z tych
o p ła t; w p rz y p a d k u k w o t im p o rto ­
wych d o c h ó d ten p rz y p a d a z a g ra ­
nicznym d o sta w co m lub krajow ym
im p o rte ro m ,
r K o szt sp o łeczn y to |:>ola D F G +
-I- J K M T część p o la ¡‘’G JR p rz y p a ­
d a ją c a zag ran ic zn y m d o sta w co m .
W e d łu g sz a c u n k ó w a n u lo w a n ie teg o
p o ro z u m ie n ia zm n iejszy ło b y ro cz n e
w y d a tk i b ry ty jsk ic h k o n su m e n tó w
n a a rty k u ły te k sty ln e i o d zieżo w e
o 550 m in £ (w c e n a c h z 1985 r.).
D w ie trzecie ty ch o sz częd n o ści u zy s­
k a n o by k o sz te m z a g ra n ic z n y c h p r o ­
d u c e n tó w , a ty lk o je d n ą trze cią
— k o sztem p rz e d się b io rstw b ry ty js­
kich.
i G łó w n y m i b en e ficje n ta m i ilo ścio ­
w ych o g ran ic ze ń im p o rtu są p r o d u ­
cenci k rajo w i. K o rz y s ta ją c ze zw yżki
cen, zw ięk szają o n i p ro d u k c ję , czem u
za w d zię cz ają d o d a tk o w e zyski. D o ­
staw cy za g ran ic zn i ró w n ie ż o sią g a ją
korzy ści w p o sta ci n ad z w y cz ajn y c h
zysków . K to trac i n a o g ra n ic z a n iu
im p o rtu ? P rz ed e wszysi;kim k o n su -
m en ci k rajo w i, k tó rz y m u s z ą za p ła cić
za d a n y to w a r w y ższą cenę, tra c ą c
część n ad w y ż k i k o n s u m e n ta .
10
a P rzy cenie n a ry n k u św iato w y m
3 £ p ro d u c e n c i k rajo w i d o s ta rc z ą
1000/> = 3000 g ad ż etó w . A le p o p y t
jest. w iększy, bo w y n o si: 10 000 —
10 00 -3 = 7000. R ó ż n ic ę u zu p ełn i
im p o rt: 7000 - 3000 = 4000.
b P ro d u k c ja k ra jo w a , ja k ju ż o b liczy li­
śm y, w yniesie 3000 sz tu k ,
c P o n a ło ż e n iu cła w w y so k o ści 2 £ od
sztuki ce n a g ad ż etu n a ry n k u k r a jo ­
wym w yniesie 5 £. P rzy ta k iej cenie
p ro d u ce n ci k rajo w i d o s ta rc z ą n a ry ­
nek 5000 g ad ż etó w ,
d Po po d w y żce ceny n a ry n k u k r a jo ­
w ym p o p y t n a g ad żety zm n iejsza się
d o 5000 sz tu k . P ro d u c e n c i k rajo w i
zaspok ajają, te ra z cały p o p y t, im p o rt
w ynosi zero i d o c h o d y b u d ż e tu p a ń ­
stw a z ty tu łu ceł są ró w n ie ż zerow e,
e S tra tę w za k resie n a d w y ż k i k o n s u ­
m e n tó w w y ra ż a tr ó jk ą t o w ysokości
475 H andel m ię d z y n a r o d o w y i p o lity k a h a n d lo w a
2 £ i p o d sta w ie 2000 sz tu k , co o z n a ­
cza stra tę 2000 £. W an alizo w an y m
p rz y p a d k u p o w ierz ch n ia tr ó jk ą ta
w y rażająceg o stra tę w za k resie efek ­
ty w n o ści p ro d u k c ji je st ta k a sam a.
O czyw iście nie zaw sze ta k je st, gdyż
zależy to od elasty czn o ści p o p y tu
i p o d aż y . Jeżeli tr u d n o ci to so b ie
w y o b razić, m o ż esz sp o rz ą d z ić w y­
k res ilu stru jąc y efek ty w p ro w a d z e ­
n ia cła.
T a k /N ie
1. T a k (zob. p o d ro z d z ia ł 33.1 p o d ­
ręczn ik a).
2. T a k . N ie d o ty czy to je d n a k o g ó łu
k rajó w ro zw ijający ch się.
3. N ic. K a ż d y k ra j p o w in ien m ieć
przew ag ę a b s o lu tn ą w p ro d u k cji
przy n ajm n iej je d n e g o d o b ra ; nie
w y starczy to je d n a k d o za istn ien ia
w ym iany — isto tn y m w aru n k ie m
je st p rzew ag a k o m p a ra ty w n a (zob.
p o d ro zd z iał 33.2 p o d ręc zn ik a ).
4. T a k .
5. T a k .
6. N ie. C zy n n ik iem ro zw o ju w ym iany
w ew n ątrzg ałęzio w ej je st z ró ż n ic o ­
w anie p o p y tu o ra z korzyści skali
(zob. p o d ro z d z ia ł 33.3 p o d rę c z n i­
ka).
7. N ie. P rz ew ag a k o m p a ra ty w n a z a ­
p ew n ia k a ż d em u z uczestn ik ó w
w y m ian y p o te n cja ln e korzyści.
R zeczyw iste korzyści zależą od re ­
lacji cen (zob. p o d ro zd z iał 33.4
p o d ręc zn ik a ).
8. N ie, w p ro st przeciw nie (zob. p o d ­
ro zd ział 33.5 p o d ręc zn ik a ).
9. T a k .
10. N ie. Je st to a rg u m e n t d o sy ć p o ­
w szechny (często n ad u ż y w an y ), ale
n ie p rz ek o n u ją cy (zob. p o d ro zd z iał
33.6 p o d ręc zn ik a ).
11. T a k (zo b . p o d ro z d z ia ł 33.7 p o d ­
ręczn ik a).
12. T a k . J e s t to d o ść p o w szech n ie s to ­
so w an y śro d e k (zo b . p o d ro z d z ia ł
33.8 p o d rę c z n ik a ).
P roblem y do przem yślenia
J ___
W ty m czasie p o w sze ch n e z a n ie p o k o je ­
nie w k ra ja c h z a c h o d n ic h w y w o ły w ała
u trz y m u ją c a się n a d w y ż k a w b ilan sie
h an d lo w y m J a p o n ii. W z ro st p r o te k ­
cjo n izm u w h a n d lu m ię d z y n a ro d o w y m
u d erzy łb y w ja p o ń s k i e k s p o rt. D lateg o
rząd ja p o ń s k i zd e cy d o w a ł się n a lib e ra ­
lizację im p o rtu , z a p o w ia d a ją c zm n iej­
szenie o p ła t celn y ch , zn iesien ie o g ra n i­
czeń im p o rtu , u p ro szc ze n ie p ro c e d u ry
a d m in istra cy jn e j o ra z w zro st zam ó w ień
rzą d o w y ch . P re sja ze stro n y k rajo w y c h
p ro d u c e n tó w sp ra w iła , że p ow yższe
śro d k i nie były sto s o w a n e ta k sk u te cz­
nie, ja k o cz ek iw a ła teg o za g ran ic a.
2__
a P u n k te m ró w n o w a g i je st G przy p r o ­
d u k cji i k o n su m p c ji ró w n ej OT" je d ­
n o ste k d o b r a X o ra z O B je d n o s te k
d o b r a Y (sp o só b d o jśc ia d o tego
p u n k tu p rze d staw iliśm y w ro zd z iale
19 p o d rę c z n ik a ),
b P o n iew aż relacje cen dóbr A
i B w k ra ju i za g ra n ic ą byłyby
je d n a k o w e , k raj A nie m ia łb y p rze­
wagi k o m p a ra ty w n e j w p ro d u k cji
żad n eg o d o b ra , a zatem zn ik n ęły b y
bo d źce d o p ro w a d z e n ia h a n d lu ,
c P rzy ścieżce cen św ia to w y ch R S za
je d n o s tk ę d o b r a X m o ż n a uzyskać
więcej je d n o ste k d o b r a Y n a ry n k u
św iato w y m niż n a ry n k u w ew n ętrz­
n y m , co o zn a cz a, że k raj A m a
przew ag ę k o m p a ra ty w n ą w p ro d u k ­
cji d o b ra X.
476 R o zd ział 33
d P o p o d ję ciu w y m ian y p ro d u k c ję k r a ­
ju A o k re śla p u n k t J, w k tó ry m
p ro d u k c ja d o b r a X w ynosi O H ,
a d o b r a Y — O A . K o n su m p c ję
w k ra ju A o k re śla p u n k t E, w k tó ­
rym k o n su m p c ja d o b r a X w ynosi
O D , a d o b r a Y — O C . D zięki w y­
m ia n ie p ro w a d z o n e j po cen ac h św ia­
to w y ch k ra j p rze ch o d zi n a w yższą
k rzy w ą o b o ję tn o śc i.
e E k s p o r t k ra ju A w y n o si D H je d n o ­
ste k d o b r a X , a im p o r t — A C je d n o ­
Rozdział 34
ste k d o b r a Y.
f P ro s ta O M ilu s tru je p o z io m term s o f M iędzynarodowy system walutowy
tracie w sy tu a cji, gdy o b a k ra je z n a j­
d ą się w p u n k c ie ró w n o w a g i IV. Je st
I finanse międzynarodowe
to w ięc p o z io m te rm s a f tracie z a p ew ­
n ia jąc y ró w n o w a g ę , a w p u n k c ie
p rzecięcia k rzy w y ch U V i N Q o ferty
o b u k ra jó w są zg o d n e.
W ro zd z iale 29 an a lizo w aliśm y p r o b ­
lem k u rsu w alu to w e g o z p u n k tu w id ze­
n ia p o jedynczej g o sp o d a rk i. O b ecn ie
ro z p a trz y m y zn aczen ie o k re ślo n e g o sy­
stem u k u rsó w w a lu to w y c h d la g o s p o ­
d a rk i św iato w ej ja k o całości. Je st to
je d n o z n ajb ard zie j k o n tro w e rsy j­
n y ch z a g a d n ie ń m a k ro e k o n o m ic z n y c h .
W jeg o w y jaśn ien iu p o słu ży m y się a n a ­
lizam i fu n k cjo n u jący c h d o tą d sy ste­
m ó w k u rsó w w alu to w y ch : od „ szty w ­
n e g o ” sy stem u w alu ty złotej (gold sta n ­
dard), p o p rze z system k u rsó w d o s to s o ­
w y w an y ch (k o ry g o w a n y c h ) o k reso w o
(adjustable peg) i reg u lo w a n y ch k u rsó w
p ły n n y c h (m a n a g e d Jloat) d o k u rsó w
całkow icie p ły n n y c h (clean jlo a t).
D o la t trzy d ziesty ch o b o w iąz y w ał n a
św iecie system w aluty złotej. W y ró ż ­
niały go trzy cechy. P o pierw sze, rząd
k aż d eg o k ra ju u sta la ł cenę zło ta w y ra ­
ż o n ą w w alucie k rajo w e j, n a z y w a n ą
p a ry te te m z ło ta (par valué). P o d ru g ie,
rząd za p ew n ia ł w y m ien ialn o ść w aluty
k rajo w ej n a zło to . P o trzecie, z a c h o w y ­
w an y był ścisły zw iązek m ięd zy k r a jo ­
w ą em isją p ie n iąd z a i stan em p a ń s tw o ­
w ych rezerw zło ta; p o d a ż p ie n iąd z a
m o g ła być zw ięk szo n a ty lk o w ów czas,
gdy rząd d o k o n a ł o d p o w ied n ieg o z a ­
k u p u z ło ta od lu d n o ści. W ty ch w a ru n ­
k ac h k u rs w y m ian y w alu t dw ó ch k r a ­
jó w , o p a rty n a p ary te cie zło ta, był
kursem stałym , ró w n y m sto su n k o w i cen
złota, w o b u k ra ja c h .
System w alu ty zło tej, w y m u szając
in terw en cję b a n k ó w c e n tra ln y c h na
ry n k u w alu to w y m , w s p o s ó b a u t o m a ­
tyczny za p ew n ia! p o szczeg ó ln y m g o s­
p o d a rk o m o siąg n ięcie ró w n o w a g i w e­
w n ętrzn ej i ze w n ętrzn ej. K ra j n o tu ją cy
d eficy t b ila n su p ła tn ic ze g o m u siał
zm niejszyć sw o je rezerw y złota, i o d ­
p o w ied n io o g ran ic zy ć k ra jo w ą p o d a ż
p ie n iąd z a. W a ru n k ie m za k o ń c z e n ia
w yw ołanej tym i p o su n ię ciam i recesji
był sp a d e k cen i p lac d o p o zio m u ,
k tó ry p rz y w ra c a ł g o s p o d a rc e m ię d zy ­
n a ro d o w ą k o n k u re n c y jn o ść . P o w o ln e
d o s to s o w a n ia cen i p ła c p rzed łu żały
je d n a k recesję. D ążąc: d o z ró w n o w a ż e ­
n ia b ilan su p ła tn ic z e g o rzą d y n ie jed n o ­
k ro tn ie p o d n o siły s to p ę p ro c e n to w ą ,
co p o g łę b iało recesję i u tr u d n ia ło 'p ro ­
cesy d o sto so w a w cze . P o d a tn o ś ć g o s p o ­
d a rk i tia g łę b o k ie k ry zy sy b y ła is to t­
n ym m a n k a m e n te m sy stem u w alu ty
złotej. Je g o z a le ta p o le g a ła na. ty m , że
ścisłe p o w ią z a n ie k ra jo w e g o o biegu
p ien iężn eg o z z a so b a m i zło ta ' w y k lu ­
czało m o ż liw o ść trw a łe g o u trz y m y w a ­
n ia się w ysokiej inflacji.
W o k resie p o w o je n n y m (d o (97.1 r.)
fu n k c jo n o w a ł tzw . system w alu to w y
z ik e tto n W o o d s, o k re śla n y ta k że ja k o
system dolarow y. W szy stk ie uczesltn -
■¡7':' R ozdział 34
eząco w nim kraju zgodziły się u stalić W ra m a c h sy stem u całkow icie płyn­
w oioh w alu t w zględem d o la ra . nych kursów w alutow ych {freely flo a tin g
O zn a cz ało to, że poszczególne w aluty exchange rate sy stem ) d z ia ła a u to m a ­
:w 'y w ym ienialne n a d o la ry , a nie na. tyczny m ech an izm z a p e w n ia ją c y ró w ­
/¡¡ho. Był to system kursów dostoaow y- now ag ę b ilan su p ła tn ic ze g o . W d łu g im
;i okresow o, d o p u sz cz ają cy sp o - okresie n o m in a ln y k u rs w alu to w y o p ie ­
.ru i ycznie — u z a sa d n io n e z m ia n ą w a­ ra się n a p ary te cie siły n ab y w czej, co
rn ik ó w ek o nom icznych — ko rek ty kur- p o zw ala u trzy m ać n a sta ły m p o zio m ie
nszczcgólnych w alu t. P o d sta w o - k o n k u re n c y jn o ść m ię d z y n a ro d o w ą .
■za ró żn ic a m iędzy system em w aluty W tej sytu acji p o zio m inflacji w k ra ju
żu tej i system em d o la ro w y m p o le g ała m o że zn aczn ie o d b ie g ać od p o zio m u
rei ty m , że nie g w a ra n to w a n o ju ż peł­ św iato w eg o , co nie było m o żliw e w sys­
nego p o k ry c ia w a lu ty krajow ej, co tem ie stały ch k u rsó w w alu to w y c h .
u m o żliw iało p o djęcie op eracji stcrylizu- W iemy je d n a k , że m e c h a n iz m d o p a s o ­
:.eych p o d a ż p ie n iąd z a krajo w eg o . w yw ania się k u rsu w alu to w e g o m o że
.V k ró tk im ok resie m o g ło to za p o b ie c d ziała ć n aw e t w w a ru n k a c h b a rd z o
w zrostow i b e z ro b o c ia , jednak, w d łu ż ­ zró ż n ic o w a n y c h p o zio m ó w inflacji.
szym o k resie ta k ie o p era cje ok azy w ały W k ró tk im o k resie p o z io m n o m in a l­
sic za w o d n e, gdyż b lo k o w ały a u to m a ­ nego k u rsu w alu to w e g o m o ż e o d b ie g ać
tyczny m e ch an izm p rzy w racający ró w ­ od p a ry te tu siły n ab y w czej, co sp o w o ­
now agę p o p rze z sp a d e k krajow ej p o d a ­ d o w a n e je s t p rzem ieszczan iem się
ży p ie n iąd z a i cen. w skali m ię d z y n a ro d o w e j o lb rzy m ich
W ra m a c h sy stem u d o la ro w e g o p o ­ k a p ita łó w sp e k u lac y jn y ch . W re z u lta ­
jawiły się dw a p ro b lem y . Po pierw sze, cie sto p y p ro c e n to w e i k u rsy walut:
system ten nie ty lk o nie zapew niał podlegają, zn a cz n y m w a h a n io m . R e­
.i a l.orn a ty czne go 1ik w id o w a n i a n ic r ó w - stry k c y jn a p o lity k a p ie n ięż n a, p o d n o ­
.¡uw agi p łatn iczej, lecz w gru n cie rzeczy sząc p o zio m sto p y p ro c e n to w e j, p r o ­
sp rzy jał p o w sta w a n iu sytuacji k ry zy so ­ w adzi d o ap recjacji w alu ty k rajo w ej,
wych. K ra je m ające deficyt bilansu osłab ien ia k o n k u re n c y jn o śc i m ię d z y n a ­
p łatn iczego zw lekały z p rz e p ro w a d z e ­ rodow ej i w zro stu b e z ro b o cia .
niem n iezb ęd n y ch d o sto so w a ń aż d o System regulow anych kursów płyn­
chw ili, gdy w obliczu pow ażn eg o k ry- nych (m an aged f l o a t lub dirty flo a t)
ysu rnogiy p rz e k o n a ć swoich, p a rtn e - d o p u sz c z a in terw en cję p a ń s tw a n a ry n ­
iow h an d lo w y c h o konieczn o ści d e w a ­ ku w alu to w y m z a ró w n o w celu złag o r
luacji. P o dru g ie, w przeciw ieństw ie d o d ze n ia k ró tk o o k re so w y c h w a h a ń k u rsu
loslaży zło ta, p o d a ż d o la ró w nie była w alu to w eg o , ja k i w p ły w an ia n a k ie ru ­
sztyw na. Jej w z ro st sto p n io w o n a p ę ­ nek jego zm ian , je d n a k ż e z a so b y sp e­
dzał procesy inflacyjne. U chylenie z a ­ k u lacy jn y ch , nie z w ią za n y ch z żad n y m
sad y pełnego p o k ry c ia o tw ie ra ło we k o n k re tn y m k raje m , k a p ita łó w są
w szystkich k ra ja c h d ro g ę d o inllacyj- w iększe od rezerw d ew izo w y ch p ań stw
uych p rak ty k dru k o w an ia, d o d a tk o ­ w k tó ry ch k a p ita ły te są lo k o w a n e , co
wych p ie n ię d z y 1. u tru d n ia rz ą d o m ty ch k ra jó w re g u lo ­
w anie k u rsu w alu to w e g o .
1 W w y n ilu i u trz y m u ją c e g o się d e fic y tu p ła t­
w a lu to w y z B re U o n W o o d s i r o z p o c z ą ł się o k re s
n iczeg o U S A w 1971 r. z a w ie s z o n o w y m ie n ia l­
n ość d o la r a na z ło to p o o fic ja ln e j cen ie 35 8 za z m ie n n y c h (p ły n n y c h ) k u rs ó w
w ieję. W len s p o s ó b z o sta ł z n ie sio n y sy ste m (p r zy p . Z .A /.).
479 M iędzynaro d o w y system w alutow y i finanse m ięd zy n aro d o w e
Ja k ie są a rg u m e n ty p rzem aw iające
za i przeciw ró żn y m sy stem o m k u rsó w
w alutow ych'? W w a ru n k a c h w sp ó łczes­
nej g o sp o d a rk i system k u rsó w w a lu to ­
w ych m usi b yć o d p o rn y n a w strząsy .
System k u rsu szty w n eg o m o ż e d ziała ć
je d y n ie p o d w a ru n k ie m , że p o lity k a
g o sp o d a rc z a d a n e g o p a ń s tw a u trz y m u ­
je p o zio m inflacji b lisk o p o zio m u św ia­
to w eg o — w przeciw nym raz ie k o n ie c z ­
ne je st ciągle k o ry g o w a n ie k u rsó w (de­
w alu acja, rew alu acja), co sp rz y ja p o ­
w sta w a n iu presji sp ek u lacy jn ej. W re­
z u ltac ie system m o ż e się za łam ać. J e d ­
n ą z g łó w n y ch zalet sy stem u stały ch
k u rsó w w alu to w y c h je s t, w ed łu g je g o
z w o len n ik ó w , zap ew n ien ie dy scy p lin y
fin an so w ej. O ce n iając ten system n a le ­
ża ło b y , ja k zw ykle, p o ró w n a ć korzyści
i k o szty . W system ie stały ch k u rsó w
w alu to w y c h d o sto s o w a n ie d o n e g a ty w ­
n y ch w strząsó w p o d a ż o w y c h d o k o n y ­
w ało b y się p rze z recesję g o sp o d a rc zą ,
a nie p rzez zm ian y k u rsu w alu to w eg o .
N ie je st też pew ne, czy system k u rsó w
stały ch lub k o ry g o w a n y c h o k reso w o
sp ro sta łb y ta k im w strzą so m , ja k s k o ­
k o w e p o d w y żk i cen ro p y n afto w ej.
N ależy zau w aży ć, że system k u rsó w
stały ch nie je st je d y n ą m e to d ą z a p ew ­
n ie n ia d y scy p lin y fin an so w ej. In n y m
sp o so b em u rzeczy w istn ien ia teg o celu
je st przyjęcie p rzez rząd w y tycznych
p o lity k i fin an so w ej p a ń s tw a (p rz y k ła ­
d em m o ż e być ś re d n io o k re so w a s tr a te ­
gia fin a n so w a rz ą d u M . T h a tc h e r o b o ­
w iązu jąca w la ta c h 1 9 7 9 -1 9 8 5 ) lub
zw iększenie a u to n o m ii b a n k u c e n tra l­
n ego (zg o d n ie z za p o w ied z ią rz ą d u b ry ­
, ty jsk ieg o o g ło sz o n ą w 1992 r.).
K ry ty cy sy stem u p ły n n y c h k u rsó w
w alu to w y ch tw ie rd z ą, iż są on e w k r ó t­
kim o k resie b ard ziej p o d a tn e n a w a h a ­
n ia, co zw iększa n iep ew n o ść w g o s­
p o d arc e. P o w staje p y ta n ie, czy n iep ew ­
w a lu to w y c h n o ść zw iązana, z w a h a n iam i k u rsó w je st
g o rsza od n iep ew n o ści co d o zm ian
s to p y p ro ce n to w ej i s tó p p o d a tk o w y c h
w w a ru n k a c h sta łe g o k u rs u w a lu to w e ­
go. P rz ew aż a p o g lą d , że istn ieje w ięk ­
sze p ra w d o p o d o b ie ń s tw o za k łó c eń
w w a ru n k a c h sy stem u k u rsó w p ły n ­
n y ch , k tó ry nie w y m u sz a o d p o w ie d ­
nich reak cji w ew n ętrzn ej p o lity k i p ie­
niężnej.
K ry ty c y sy stem u sta łe g o k u rsu w a lu ­
to w eg o u trz y m u ją , iż p ro w a d z i o n -do
p ro te k c jo n iz m u . Z n ó w nie m a n a to
je d n o z n a c z n y c h d o w o d ó w . S to p n io w e
o b n iż a n ie p o z io m u sta w e k celn y ch , d o
k tó re g o d o p ro w a d z ił G A T T , n a s tą p iło
w łaśnie w o k resie fu n k c jo n o w a n ia sy­
stem u z B re tto n W o o d s . Z k o le i znie­
sienie o g ran ic ze ń w o b r o ta c h k a p ita ło ­
w ych n a s tą p iło w la ta c h sie d em d zie sią­
tych p rzy sy stem ie reg u lo w a n y ch k u r ­
sów p ły n n y c h . G o s p o d a r k a św ia to w a
p rz e b rn ę ła p rzez tr u d n e p ro b le m y d e ­
k a d y la t sie d em d zie sią ty ch b ez k o n ie c z ­
n ości n a sile n ia p ro te k c jo n iz m u . N a p ię ­
cia p o w sta ły n a p o c z ą tk u la t o siem ­
d ziesiąty ch , gdy w k ra ja c h w y so k o ro z ­
w in ięty ch p o d ję to p ew n e d z ia ła n ia p r o ­
tekcyjne, zm ierza ją ce d o o c h ro n y k r a ­
jo w eg o p rzem y słu i o g ra n ic z e n ia b ez­
ro b o cia .
P o d e jm u ją c decyzje w sp ra w a c h p o ­
lityki g o sp o d a rc ze j rzą d y p o szczeg ó l­
nych p a ń stw m u s z ą b ra ć p o d u w agę
k o n sek w en cje, ja k ie d ecyzje te m o g ą
w yw ołać d la in n y c h k ra jó w . W tym
sensie p o szczeg ó ln e k ra je d z ia ła ją ja k
uczestnicy o lig o p o lu . Jeżeli je d e n k raj
w ra m a c h p o su n ię ć an ty in flac y jn y ch
d o k o n a ap recjacji sw ojej w alu ty , to
inne k raje b ęd ą zm u sz o n e p rz e p ro w a ­
dzić o d p o w ie d n ią k o re k tę k u rsó w
w łasn y ch w alu t. M ię d z y n a ro d o w a k o ­
o rd y n a c ja p o lity k i g o sp o d a rc z e j z a p o ­
biega ta k im efek to m ze w n ętrzn y m lub
o g ra n ic z a zw iązan e z ty m stra ty . O rg a n
k o o rd y n u ją c y m o ż e ta k że zach ęcać
rzą d y p o sz czeg ó ln y ch p a ń s tw d o p r o ­
w ad z en ia k o n se rw a ty w n e j p o lity k i pie-
480 R o z d z ia ł 34
niężncj. Z a p e w n io n a dzięki te m u d y s­
cy p lin a fin a n so w a w skali m ię d z y n a ro ­
dow ej stw a rz a d o b re p o d sta w y d o p r o ­
w ad zen ia p o lity k i g o sp o d a rc z e j2.
Je d n y m z n ajn o w szy c h p rzy k ła d ó w
m ię d zy n a ro d o w e j k o o rd y n a c ji je s t E u­
ropejski S y stem W alutow y (E S W ), o b o ­
w iązujący w k ra ja c h U nii E u ro p ejsk iej.
W ielk a B ry ta n ia p rz y stą p iła d o ESW ,
o p ó ź n iła je d n a k d o 1990 r. przyjęcie
je d n e g o z głów nych jeg o m e c h a n i­
zm ó w , a m ia n o w icie w sp ó ln eg o M e ­
chanizm u K ursow ego (M K ). W ra m a c h
tego m e c h a n iz m u czło n k o w ie u sta la ją
sta łe k u rsy (a ściślej — sta łe przed ziały
d o p u sz c z a ln y c h o d ch y leń k u rsó w ) m ię ­
dzy w a lu ta m i k ra jó w w ch o d zący ch
w sk ład sy stem u , a k u rs w szystkich
w a lu t łącznie w a h a się sw o b o d n ie
w sto s u n k u d o w alu t p o zo stający c h
p o z a sy s te m e m ;i. O d czasu d o czasu
p o d e jm o w a n e są p ew ne k o re k ty k u r ­
sów , ale o d 1983 r. ich częstotliw ość
je st zn a cz n ie m n ie jsz a niż daw niej.
K ra jo m n ależącym d o E u ro p e jsk ieg o
S y stem u W a lu to w e g o u d a ło się ta k że
sto p n io w o o sią g n ąć pew ne w y ró w n a ­
nie stó p inflacji, ch o ć nie w iad o m o ,
w ja k iej m ierze m o ż n a to p rzypisać
d y scy p lin ie przyjętej w ra m a c h tego
sy stem u , a w ja k ie j pow szechnej d e te r­
m in acji rz ą d ó w w zw alczaniu inflacji.
P ro b lem em system u sztyw nych k ursów
są sy tu acje, w k tó ry c h p o ja w iają się
d o m y sły -dotyczące m ożliw ej k o rek ty
2 T r z e b a je d n a k z a z n a c z y ć , że cen«}. z a tw a rd y
k u rs w p o lity c e p ie n ię ż n e j b y w a c z ę s to recesja
i ’b e z ro b o c ie , u t r a t a k o n k u re n c y jn o ś c i n a r y n ­
k a c h m ię d z y n a r o d o w y c h i o d p ły w k a p ita łó w
(p rzy p . Z .M .) .
' D o k ła d n ie j, k ra je c z ło n k o w s k ie u trz y m u j;)
sw o je w a lu ty w u s ta lo n e j re la c ji d o E C U (E u ro -
p ea n C u rr e n c y U nit e u ro p e js k a je d n o s tk a
p ie n ię ż n a o c h a r a k te r z e ro z ra c h u n k o w y m ), p rzy
czyn i w o ln o im o d c h y lić się o d le g o p a ry te tu
ty lk o o o k re ś lo n y p r o c e n t. K u rs E C U w s to s u n ­
ku d o w a lu t s p o z a s y ste m u k s z ta łtu je się s w o b o d ­
n ie [p rzyp . Z .M .) .
481 M ię d z y n a ro d o w y sy ste m w a lu to w y i lim in s e m ię d z y n a r o d o w e
k u rsó w . D o m y sły te r o d z ą b a rd z o silne o d p o w ie d n ik w o k reślo n e j ilości 13. W sy stem ie w alu ty zło tej w y m ien ­
presje sp e k u lac y jn e. W łaśn ie teg o r o ­ z ło ta o tej sam ej w arto ści w s k a r b ­
d za ju sp e k u lac y jn e d z ia ła n ia zm u siły ny k u rs ró w n o w a g i, ró w n y s to s u n ­
cu b a n k u ce n traln e g o .
kow i cen złota, w d w ó c h k raja ch .
W ielk ą B ry ta n ię d o w y c o fa n ia sw ojej 4. System , w k tó ry m rząd k aż d eg o
w alu ty z E u ro p e jsk ie g o S y stem u W a lu ­ 14. P o d e jm o w a n e w sp ó ln ie p rzez g ru ­
k raju u sta la cenę z ło ta w y ra żo n ą
to w eg o w 1992 r. pę k ra jó w p ró b )/ k o o rd y n a c ji poli-
w je d n o s tk a c h w alu ty k rajo w ej, tyki pieniężnej i fiskalnej z uw zględ­
M e c h a n iz m y k o n tro li k u rsó w w a lu ­ u trzy m u je w y m ien ialn o ść w aluty
to w y ch są sto p n io w o re d u k o w a n e , czę­ n ien iem w pływ u p o lity k i jednego
k rajo w ej n a zło to i zap ew n ia pełne
ściow o w zw ią zk u z p o stę p a m i og ó ln ej k ra ju n a sy tu a c ję w p o z o s ta ły c h
(1 0 0 % ) p o k ry c ie o b ieg u p ien iężn e­ k ra ja c h .
in te g racji eu ro p e jsk ie j. go rezerw am i zło ta.
5. C a n a z ło ta w y ra ż o n a w w alucie
k rajo w ej.
6. System k u rsó w p ły n n y ch reg u lo ­
Zadania
Pojęcia i określenia
w an y ch w k ró tk im o k resie przez
p ań stw o . 1___
K a ż d e m u z p o ję ć o zn a c z o n y c h literam i 7. F u n k c jo n u ją c y w o k resie p o w o je n ­ 1 oniżej o p isa n o ró ż n e sy tu a c je i p o s u ­
p rz y p o rz ą d k u j o d p o w ie d n ie o k reślen ie nym system k u rsó w w alu to w y ch ,
o z n a c z o n e liczbą: nięcia. p o lity k i g o sp o d a rc z e j. K a ż d a sy­
w ra m a c h k tó re g o u czestniczące
tu acja o d p o w ia d a o k re ślo n e m u sy ste­
w nim k raje zgodziły się ustalić m o w i k u rsu w alu !o w eg o . P o d a j, jakim
.... (a) k u rs o p a rty n a p a ry te c ie siły sztyw ny k u rs sw ojej w alu ty w zglę­ sy stem o m k u rs u w alu to w e g o o d p o w ia ­
nabyw czej d em d o la ra .
d a ją p o sz czeg ó ln e sy tu acje,
.... (b) system k u rsó w d o sto s o w y w a ­ 8. C e ch a sy stem u stały ch k u rsó w w a­ a R ząd d o k o n u je o p era cji o tw a rte g o
ny ch o k reso w o lu to w y ch z m u sz a ją c a rz ą d y d o ry n k u , by z a p o b ie c spadkow i, k u rsu
.... (c) k o n k u re n c y jn o ść m ię d z y n a ro ­ p ro w a d z e n ia tak iej p o lity k i g o sp o ­
dow a w alu to w e g o d o p o z io m u , k tó ry z a ­
d arczej, k tó r a za p e w n ia s p ro w a ­ g raża p la n o w a n e j sto p ię inflacji,
.... (d) M e c h a n iz m K u rso w y d zen ie inflacji d o p o z io m u p o ró w ­
.... (e) k u rs o p a rty n a p a ry te c ie z ło ta fi D eficy t b ila n su p ła tn ic z e g o i spadek,
n y w aln eg o z in n y m i k ra ja m i.
.... (1) sp e k u la c ja n a k u rs a c h w a lu t sezerw z ło ta p o w o d u je zm n iejszen ie
9. P rzerzu c an ie ś ro d k ó w fin an so w y c h p o d aż y pieniądza,.
.... (g) m ię d z y n a ro d o w a k o o rd y n a c ja z je d n ej w alu ty n a in n ą w celu
p o lity k i g o sp o d a rc ze j € G łę b o k i k ry zy s g o sp o d a rc z y p ro w a ­
o siąg n ięcia zy sk u p rzy p rzew id y ­
.... (h) system w alu ty złotej dzi d o d ew a lu ac ji w alu ty k rajo w ej.
w an y ch z m ia n a c h k u rsó w w a lu to ­ 4 W zw iązk u z u trz y m u ją c y m się przez
.... (i) reg u lo w a n y k u rs p ły n n y w ych.
.... (j) E u ro p e jsk i S ystem W a lu to w y kilka la t d eficy tem b ila n su p ła tn ic z e ­
10. System (p rzy jęty w k ra ja c h U E ),
.... (k) d y sc y p lin a fin a n so w a go i sp a d k iem rez erw d ew izo w y ch
k tó re g o k aż d y uczestn ik u sta la s ta ­
.... (1) pełne p o k ry c ie w zlocie rząd w p ro w a d za restry k cy jn ą, p o lity ­
ły k u rs w zględem w a lu t w szystkich k ę fisk aln ą.
.... (m ) p a ry te t z ło ta k rajó w w ch o d zący ch w skład sy­ e R y n k i w a lu to w e są. w sta n ie trw alej
.... (n) system d o la ro w y stem u , a k u rs w zględem w alu t in ­ ró w n o w a g i, rzą d y nic ingerują, w ich
n ych p a ń stw p o d le g a sw o b o d n y m
1. M ierzy m y j ą p o ró w n u ją c w zględne fu n k c jo n o w a n ie p rzy użyciu rezerw
w ah a n io m . d ew izow ych,
ceny to w a ró w ró ż n y c h k ra jó w w y­ I I. P o d ję ta p rze z k raje U E p ró b a p o ­
ra ż o n e w tej sam ej w alucie. i F u n k c jo n u je system sta ły c h k u rsó w
w ro tu d o sy stem u stały ch k u rsó w w alu to w y c h , w k tó ry m rząd a u to ­
2. Ś cieżka z m ia n n o m in a ln e g o k u rsu w alu to w y ch .
w alu to w e g o p o z w a la ją c a u trz y m a ć m a ty cz n ie reag u je na o d c h y le n ia od
12. S ystem , w k tó ry m k u rsy w alu to w e sta n u ró w n o w a g i..
na stały m p o zio m ie k o n k u re n c y j­
są z reguły stałe, ale d o p u sz cz a się, g F u n k c jo n u je system k u rsó w p ły n ­
n o ść m ię d z y n a ro d o w ą . by p o szczeg ó ln e k ra je m ogły s p o ­
nych, w k tó ry m rzą d m a pew ien
3. Z a sa d a , zg o d n ie z k tó r ą k ażd y rad y c zn ie zm ien iać k u rs sw ojej
b a n k n o t w o b ieg u m u si m ieć swój za k res m a n ew ru w p o lity ce k u r ­
w aluty. sow ej.
! Ekonomia. Zhiór zadań

482 R o z d z ia ł 34
h K ra je z relatyw nie w ysoką sto p ą iii-
flacjł o b n iż ają sto p n io w o n o m in aln y
kurs w alutow y, co w długookresow ej
tendencji pozw ala u trzy m ać realny
kurs w alutow y na stałym poziom ie.
2__
D w a kolejne z a d a n ia dotyczą, fu n k cjo ­
n o w an ia system u w aluty złotej. Z ałó ż­
m y, że S tany Z jed n o czo n e ustaliły p a ­
rytet zło ta na poziom ie 20,67 I za
uncję, W ielka B ry tania n a to m ia st na
p o ziom ie 4,25 £.
a Jak i jest kurs w ym ienny d o la ra do
fu nta?
Z alóżrny, że m a sz 85 L przy kutsie
6 J. za 1 £.
b Ile zło ta m ożesz ku p ić w W ielkiej
B rytanii?
c ile zlotu m o żesz k u p ić w S tanach
Z jednoczonych po w ym ianie funtów
na dolary?
d Ile w yniesie w arto ść w tu n ta ch zloLa
za k u p io n e g o w S tan ach Z jed n o czo ­
nych i przew iezionego do W ielkiej
Brytanii?
e Jak długo k u rs w ym ienny utrzym a
się na poziom ie 6 !>/£?
i O pisz p ra w d o p o d o b n y przebieg wy­
d arz eń w p rzy p a d k u obniżki kursu
d o 3 %/L
R ysunek 34.1 przedstaw ia p opyt na
funty (/)) i p o d a ż funtów (S) przy
różnych pozio m ach kursu w alutow ego
w system ie w aluty złotej,
n W sk aż w ysokość kursu o p arte g o na
parytecie złota.
Si W yjaśnij, co stan ie się w p rzypadku,
gdyby k u rs został u stalo n y na p o zio ­
mic o c .
c W yjaśnij, co stan ie się w p rzy p ad k u ,
gdyby k u rs k ształto w ał się w p rze­
dziale m iędzy OA i OC.
Rysiinclt 3 4 . 1 . Kurs w alutow y w system ie waluty
ziotcj
, n ą p o lity k ę pieniężną,
_ b J e d n o ra z o w y sp a d e k p o d aż y p ien ią­
O Hoać funtów
4 e J a k w płynie to n a sytuację w k raju
W system ie w aluty złotej w d w ó ch
krajach — U S A i W ielkiej B ry tan ii —
istnieje p o cz ątk o w o ró w n o w a g a w e­
w n ętrzn a i zew n ętrzn a. W U S A n a ­
stępuje sp a d ek przeciętnej sk ło n n o ści
do im p o rtu to w aró w b ry ty jsk ich przy
każdym p o ziom ie d o c h o d u ,
a O kreśl k ró tk o o k re so w y w pływ tej
zm ian y na eksport: i b ilan s płatniczy
W ielkiej B rytanii.
Si O kreśl w pływ n a g lo b aln y p o p y t,
p ro d u k cję i za tru d n ie n ie w W ielkiej
B rytanii przy b rak u n a ty c h m ia sto ­
wej reakcji cen i plac.
c O kreśl wpływ tej zm iany n a k u rs
w ym ienny lu n ta i n a b ry ty jsk ie rezei-
wy zło ta.
d O kreśl im plikacje d la w ew nętrznej
polityki pieniężnej,
e W jaki sp o só b W ielk a B ry tan ia b ę­
dzie usiłow ała p rzy w ró cić ró w n o w a ­
gę w ew n ętrzn ą i zew nętrzną?
i' O pisz zwięźle an alo g iczn e sk u tk i dla
g o sp o d ark i U SA .
5__
W trzech k raja ch — A , B i C — wy­
stępuje relatyw nie w y so k a inflacja.
F u n k cjo n u je system p ły n n y ch k u rsó w
483 M ię d z y n a ro d o w y sy stem w a lu to w y i fin a n s e m ię d z y n a ro d o w e
w alutow ych. K ra j A , d ąż ąc d o złag o ­
d zen ia inflacji, w p ro w a d za restry k cy j­
a J a k w p ły n ą te d z ia ła n ia n a k u rs
w aluty k ra ju A w zględem w alu t k ra ­
jó w B i C?
1) J a k d ziała n ia te w p ły n ą n a k o n k u ­
rencyjność p ro d u k cji k ra ju A l
c C o dzieje się ze sto p ą inflacji w k r a ­
ja c h B i Cl
Z kolei k raj B , za n ie p o k o jo n y inflacją,
w p ro w a d za tw a rd ą p o lity k ę pieniężną.
d J a k w płynie to n a k u rs w ym ienny
w aluty k raju B w zględem w alu t k ra ­
jów A i C?
Al
f Z a m ia st o k reśla n ia sk u tk ó w w p ro ­
w ad zen ia z kolei przez k ra j C tw ard ej
p o lity k i pieniężnej, opisz zwięźle k o ­
rzyści, ja k ie m o że przynieść m ięd zy ­
n a ro d o w a k o o rd y n a c ja p o lity k i gos­
podarczej.
6__
K tó re z p oniższych tw ierdzeń p raw id ­
łow o o p isu ją system w alu to w y o p a rty
n a d o la rz e (system z B retto n W oods)?
a F u n k c jo n o w a ł m echanizm a u to m a ­
tycznie przy w racający ró w n o w ag ę
w p łatn o ściach m ięd zy n aro d o w y ch ,
b D zięki stałym k u rso m w alutow ym
zlik w id o w an o spekulację,
c W w a ru n k ac h stałych k u rsó w w alu ­
tow ych b an k i ce n traln e były z o b o ­
w iązane d o za k u p u lub sprzedaży
d o la ró w z p o sia d an y c h rezerw d ew i­
zow ych.
d N astęp o w ały częste, sto p n io w e k o ­
rek ty k u rsó w w alutow ych,
e Istn ia ło pełne (1 0 0 % ) p o k ry cie w alu t
krajo w y ch rezerw am i d o laro w y m i,
f W k o ń cu la t sześćdziesiątych, częś­
ciow o w następ stw ie w y d atk ó w U SA
zw iązanych z prow ad zen iem w ojny
w W ietn am ie, zn aczn ie w zrosły św ia­
tow e zaso b y d o laró w .
7__
K tó re z p oniższych tw ierd zeń p ra w id ­
łow o o p isu ją reak cję g o sp o d a rk i n a
zak łó cen ia w system ie p ły n n y ch k u r ­
sów w alu to w y ch ?
a A u to n o m ic zn y w zro st p o p y tu glo­
baln eg o p ro w a d zi d o w z ro stu im p o r­
tu , n aty ch m iasto w e g o p o ja w ien ia się
deficy tu b ilan su p łatn iczeg o i d e p re ­
cjacji w alu ty k rajo w ej,
d za k rajo w eg o p ro w a d zi d o p o d w y ż­
ki jeg o k u rsu , k tó ra często o k azu je
się zb y t w ysoka,
c S p ad ek p o p y tu g lo b aln eg o p ro w ad zi
d o n ad w y żk i b ilan su p łatniczego
i w zro stu rezerw dew izow ych,
d W sk u tek d z ia ła ń rzą d u zm ierza ją­
cych do. o g ran ic ze n ia d ep recjacji w a­
luty w zrasta s to p a p ro ce n to w a,
e C h ro n iczn y d eficy t b ilan su p łatn icze­
go staje się a rg u m e n tem p rze m aw ia­
jący m za k o n ie cz n o ścią p rz e p ro w a ­
d zen ia dew alu acji.
8__
K tó re z poniższych tw ierdzeń p raw id ­
łow o o p isu ją d ziała n ie system u reg u lo ­
w anych k u rsó w płynnych?
a W długim o k resie n o m in a ln y k u rs
w aluty je st o p a rty n a p ary tecie siły
nabyw czej,
b R ząd y m o g ą sp o rad y c zn ie in terw e­
niow ać w celu zn iw elo w an ia k r ó tk o ­
o k reso w y ch w ah a ń k u rsu w alu to ­
wego.
c R ezerw y dew izow e p o z o s ta ją n a nie
zm ien io n y m poziom ie,
d P rzypływ n e tto w alu t o bcych nie
zaw sze m u si być n a p o zio m ie z e ro ­
wym.
e D ąż ąc d o u zy sk an ia w pływ u n a kie­
ru n ek zm ian k u rsu w alu to w eg o , rzą-
 484 R o z d z ia ł 34
dy m o g ą p o d ejm o w ać d ziała n ia in­
terw encyjne n a ry n k u dew izow ym .
9__
W ró żn y ch o k resach w gosp o d arce
św iatow ej fu n k cjo n o w a ły za ró w n o sys­
tem y k u rsó w stały ch , ja k i kursów
zm iennych. W ciąż je d n a k nie je st jasn e,
k tó ry z tych system ów je st lepszy. O ceń
\ w sp o só b k rytyczny praw dziw ość p o ­
niższych tw ierdzeń dotyczących d o ­
m n iem an y ch zalet i w ad różnych sys­
tem ów kursó w w alutow ych,
a System k u rsó w zm iennych lepiej
ch ro n i g o sp o d a rk ę od w strząsów ze­
w nętrznych,
b System kursó w stałych zapew nia
w iększą sta b iln o ść w aru n k ó w wy­
m iany.
c System k u rsó w płynnych um ożliw ia
poszczególnym k rajo m prow adzenie
niezależnej polityki gospodarczej,
d System k u rsó w stałych zm usza nie­
kiedy rząd d o sto so w a n ia innych
narzędzi k o n tro li h an d lu zagranicz­
nego, ta k ich ja k cla lub konty n g en ty
im p o rtow e.
Tak/N ie
1- - W w a ru n k a c h system u
w aluty złotej ściśle przestrzegano
pełnego p o k ry cia obiegu pienięż­
nego rezerw am i złota.
2. ________ Politycy brytyjscy epoki
w ik toriańskiej m ylili się sądząc, że
d eficyt w w ym ianie handlow ej z za­
g ran icą p od koniec X IX w. by!
sk u tk iem p an u jąc eg o w śród ludzi
len istw a i n astro jó w dekadencji.
3. ________ P o d staw o w a różnica m ię­
dzy system em w alu ty złotej a sys­
485 M iędzynarodow y sy słem w a lu to w y i linan.se m ię d z y n a ro d o w e
tem em d o laro w y m p o leg ała n a
tym , że w tym o sta tn im p rzestało
.Problemy do przemyślenia. m ień zalety i w ady system ów k u rsó w
obow iązy w ać pełne p o k ry cie w alu ­ stałych i p ły n n y ch przy k ażd y m z k ry ­
ty krajow ej. 1___ teriów .
4. ________ System k u rsó w d o sto s o ­ a O d p o rn o ś ć n a w strząsy,
U sto su n k u j się d o o pinii, że rządy
w yw anych o k reso w o likw iduje sp e­ b D y scy p lin a fin an so w a,
p o szczególnych p ań stw bez nacisk u ze­ c S tab iln o ść.
kulację, p o n iew aż w p ro w a d z a pew ­ w n ętrznego nigdy nie zastosują, tw ardej
ność co d o p o zio m u przyszłych d B rak o g ran iczeń w w y m ian ie h a n ­
p o lity k i pieniężnej.
k u rsó w w alutow ych. dlow ej i w p ła tn o śc iac h m ię d z y n a ro ­
5. ________ System p ły n n y ch k u rsó w 2 dow ych.
w alutow y ch je st elastyczny, lecz Poniżej p o d a n o cztery k ry te ria oceny
niew y starczająco sk u teczn y w ro z ­ system ów k u rsó w w alu to w y ch . W y ­
w iązyw aniu p ro b lem u znacznych
ró żn ic sto p y inflacji w p oszczegól­
nych krajach .
6. ________ W o k resie o d 1973 r. k u r ­
sy w alu to w e w p rak ty c e były rz a d ­
ko całkow icie płynne.
7. ________ N iestab iln o ść k u rsu w a­
lutow ego w system ie k u rsó w p ły n ­
ny ch p ro w ad zi d o w zro stu niepew ­
ności, o g ran ic ze n ia w ym iany m ię ­
dzy n a ro d o w e j o raz sp a d k u inw e­
stycji p o d ejm o w an y ch p rzez firm y
k o n k u ru ją c e n a ry n k a c h św ia to ­
w ych.
8. ________ System stały ch k u rsó w
w alutow y ch zw iększa p ra w d o p o ­
do b ie ń stw o d ziała ń p ro te k c jo n i­
stycznych.
9. ________ M ię d z y n a ro d o w a k o o r­
d y n a c ja p o lity k i g o sp o d arczej p o ­
zw oliłaby z re d u k o w a ć p o w szech n ą
inflację n a p rzeło m ie la t siedem ­
dziesiąty ch i o siem dziesiątych bez
ujem nych efektów w p o staci w zro ­
stu bezro b o cia.
1 0 . ________ E u ro p ejsk i System W a lu ­
tow y zo b o w iązu je b an k i cen traln e
krajó w czło n k o w sk ich d o in te r­
wencji n a ry n k u w alu to w y m w sy­
tuacji, gdy k u rs k tó rejk o lw iek
z w alut zbliża się d o o k reślo n ej
granicy o d ch y leń od u zg o d n io n eg o
p ary te tu .
 487 M ię d z y n a ro d o w y sy stem w a lu to w y i fin a n s e m ię d z y n a ro d o w e
■186 R ozdział 34

c K u rs w ym ienny nie m oże isto tn ie f M ię d z y n a ro d o w a k o o rd y n a c ja p o li­

odchylić się od k u rsu p ary te tu zło ta. tyki gospodarczej zw iększyłaby stab il­
D eficy t b ilan su p łatniczego W ielkiej ność k u rsó w w alu to w y ch i o g ran iczy ­
B ry tan ii m u si więc być p o k ry ty ła sp ek u lacy jn e p rzepływ y k a p ita łu .
zm niejszeniem rezerw zło ta, W tych w a ru n k a c h w zro słab y m .in .
d W celu u trzy m an ia pełn eg o pok ry cia sk u teczn o ść p o lity k i an tyinflacyjnej
w zlocie w ew nętrzny obieg pieniężny o ra z zm alały b y jej k oszty.
m u si zo stać zm niejszony. W n a s tę p ­
stw ie ro śn ie sto p a p ro ce n to w a, o g ra ­ 6__
n iczając dalej g lobalny po p y t, T y lk o c i f .
Odpowiedzi i k o m e n t a r z e e O stateczn ie ceny i place w W ielkiej
B ry tan ii o b n iż ą się, co p o p raw i k o n ­ 7___
c 85 £ w ym ieniam y n a 510 $, za k tó re k u ren c y jn o ść to w aró w brytyjskich. T y lk o a i 1).
Pojęcia i określenia m o ż n a k u p ić 24,67 uncji zło ta, P ro cesy te b ęd ą trw ać d o m o m e n tu
i W a rto ść 24,67 uncji złota, w ynosi przy w ró cen ia ró w n o w ag i w ew n ętrz­ 8__
1 (c) 5 (m) 9 (0 13 (c)
104,85 £ — o p łacaln e je st więc p o ­ nej o ra z zew nętrznej, W szystkie z w y jątk iem c. Je st to cech a
2 (a) 6 (i) 10 (d) 14 (g)
w tórzen ie operacji: sp rze d aż z ło ta f D o sto so w a n ie w U S A je st lu strz a ­ k u rsó w całkow icie p łynnych.
3 (0 7 (n) u G) w W ielkiej B ry tan ii, w y m ia n a fu n ­ n ym odbiciem p ro cesó w z a c h o d z ą ­
4 (h) 8 (k) 12 (b) cych w g o sp o d a rc e brytyjskiej: p o ja ­ 9 ___
tów n a d o la ry i z a k u p z ło ta w U SA .
c B ard zo k ró tk o , z p o w o d u wyżej o p i­ wia. się tu n ad w y ż k a w b ilan sie p ła t­ a M o ż n a stw ierdzić, że system z Bret-
sanych o p eracji, niczym , ro śn ie p o p y t glo b aln y , ro sn ą to n W o o d s z a ła m a ł się d la teg o , iż
Z adania
i P rzy tym k u rsie o p łacaln e są operacje rezerw y zło ta i w ew nętrzny obieg nie p o tra fio n o przeciw staw ić się n a ­
o d w ro tn e. pieniężny, w zrastają ceny i place, pięciom o ch a ra k te rz e n o m in a ln y m
o .
a System regulow anego kursu płyn- o b n iż a się m ię d zy n a ro d o w a k o n k u ­ i realn y m . System k u rsó w stałych
3 _ rencyjność to w aró w am ery k ań sk ich z p ew n o ścią nie p o zw o liłb y k rajo m
. nogo.
7 ' OB. i p rzy w ró c o n a zo staje ró w n o w a g a z a ch o d n im ta k ła tw o u p o ra ć się ze
b System w aluty złotej,
c System kursu dostoso w y w a n eg o iv Przy kursie n a p o ziom ie O C o p ła c a w ew n ętrzn a i zew nętrzna. w strząsam i sp o w o d o w an y m i przez
się w ym ieniać fu n ty n a d o la ry , g w ałto w n e p o d w y żk i cen ro p y n a f­
okresow o,
d System k ursu d o stoso w yw anego w zw iązku z czym p o p y t n a funty tow ej, ja k było to m o żliw e w sys­
sp a d a do zera. 5___ tem ie k u rsó w zm ien n y ch . T a k więc
o kresow o (lub ew entualnie regulo­
w anego k ursu płynnego, gdy rząd c K u rs zaw arty w p rzed ziale od O A d o a W k raju A w zrasta poziom sto p y pod w zględem o d p o rn o ści n a w strz ą ­
O C nie będ ący k u rsem ró w n o w ag i procentow ej i k u rs w ym ienny w a­ sy lepszy je st p ra w d o p o d o b n ie sys­
utrzym uje przez dłuższy czas ltuis na
nie m usi w yw oływ ać m aso w y ch luty. tem k u rsó w zm ien n y ch .
nie zm ienionym poziomie),
e System ku rsu całkowicie płynnego, tran sak cji w ym iany w a lu t n a złofo b K o n k u re n cy jn o ść to w aró w w y tw a­ b Z p u n k tu w idzenia stab ilizacji w a­
i o d w ro tn ie. P rzed ział ten je st w y­ rzan y ch w k ra ju A o b n iż a się, co ru n k ó w w h a n d lu m ię d z y n a ro d o ­
f System w aluty złotej. ■
nikiem istn ien ia k o sztó w tra n sa k c y j­ p o g łęb ia przejściow y sp a d ek p ro d u k ­ wym tru d n o je d n o zn a cz n ie rozstrzyg­
i>; System regulow anego kursu płyn­
nych (prow izje m a k lersk ie, k o szty cji i za tru d n ien ia, n ąć, k tó ry system k u rsó w w a lu to ­
nego.
tra n s p o rtu itp.), zw iązanych z p rze­ c O bniżenie k o n k u ren cy jn o ści k raju A wych je st lepszy. M o ż n a w praw dzie
ii System regulow anego kursu płyn­
nego lub kursu całkowicie płynnego: syłaniem z ło ta i w alu t d o innych o zn acza w zro st k o n k u ren cy jn o ści tw ierdzić, że system k u rsó w stałych
w obu p r z y p a d k a c h w długim o k r e ­ krajów . k rajó w B i C (kursy w alu t tych zap ew n ia za sa d n icz ą sta b iln o ść w a­
sie n o m inaln y k urs w alutow y jest krajó w obniżyły się). W rezultacie ru n k ó w w ym iany w tym sensie, że
o p a rty na parytecie siły nabywczej, 4__ w k raja ch B i C p o w staje p resja przyszły p o zio m k u rsó w w alu to w y ch
T s p a d e k e k sp o rtu i d eficyt b ilansu p o p y tu , w yw ołująca w zro st cen. je st z n a n y u czestn ik o m w ym iany.
płatniczego, <1 K u rs w ym ienny w aluty B w zrasta, W system ie k u rsó w zm ien n y ch ist­
b Przy pow olnym d o sto s o w a n iu cen e K u rs w ym ienny w alu ty A w zględem nieje n a to m ia st niepew ne,ść cc d o
2
i plac g lobalny p o p y t, p ro d u k c ja B i C sp ad a; p o w staje niebezpieczeń­ przyszłych zm ian k u rsó w . A rg u m e n t
a" 20,67 : 4,25 -,=4,86.
i za tru d n ie n ie zm niejszają, się. stw o inflacji. ten nie je st je d n a k tak. silny, ja k się
20 uncji.
488 R ozdział 34 489 M iędzynarodow y system w alutow y i finanse m iędzynarodow e.

w ydaje n a pierw szy rzu t oka. P o
pierw sze, sta b iln o ść k u rsu w alutow e­
go w ym usza n iestab iln o ść innych
w aru n k ó w ry nkow ych; inaczej m ó ­
wiąc, stały n o m in a ln y kurs w alutow y
nie je st jed y n y m probierzem sta b il­
ności w aru n k ó w w ym iany. P o d r u ­
gie, czynnikiem określającym k o n ­
k u ren cy jn o ść m ię d zy n a ro d o w ą jest
k u rs realny, a nie nom in aln y . Po
trzecie, jednoczesne głębokie zm iany
k u rsó w w alu t d o k o n y w a n e co ja k iś
czas w system ie k ursów stałych m o ­
gą m ieć bardziej destabilizujące c ie k ­
ły niż ciągłe, ale niew ielkie zm iany
n astęp u jące w system ie kursó w p ły n ­
nych.
c N iezależność w polityce g o sp o d a r­
czej p ań stw a je st rzeczą w ażną, lecz
nic jedyną. J e d n ą z najw ażniejszych
zalet system u kursó w stałych je st to,
że zm usza on w szystkie uczestniczące
w nim kraje d o u trzy m y w an ia d y s­
cypliny finansow ej o ra z ułatw ia k o ­
o rd y n ac ję polity k i gospodarczej.
d Jeżeli rząd stosuje śro d k i p rotekcyjne
w celu o b ro n y k u rsu w alutow ego
u stalo nego n a niew łaściw ym p o zio ­
m ie, to system k u rsó w stałych nale­
żało b y u zn ać za w yw ołujący n ie p o ­
ż ą d a n e efekty. Z drugiej je d n a k s tro ­
ny, chcąc sto so w ać politykę p ro te k ­
cyjną, rząd zaw sze znajdzie jakiś p re ­
tek st, niezależnie od obow iązującego
system u w alutow ego.
4. N ie. S pekulujący d o sk o n a le zdają,
sobie spraw ę z tego, że w k raja ch
odczuw ający ch deficyt bilansu
płatniczego n a stą p i d ew a lu ac ja —
m o g ą zatem z w yprzedzeniem p o d ­
jąć odpo w ied n ie k ro k i.
5. N ie. D o św iad czen ie p o k az u je , że
kursy w alutow e, n aw et w b ard z o
nietypow ych w aru n k ach , są w y star­
czająco elastyczne, by u trzy m ać się
n a ścieżce p a ry te tu siły nabyw czej
(zob. p o d ro zd z iał 34.4 p o d ręc zn i­
ka).
6. T a k .
7. T ru d n o to u d o w o d n ić (p o r. p o d ­
ro zdział 34.5 p o d ręc zn ik a )'1.
8. N ie je st to pew ne. W ok resie fu n k ­
cjo n o w a n ia system u k u rsó w d o s to ­
sow yw an y ch o k reso w o n as tąp iła
(p o p rzez G A T T ) z n a cz n a o b n iż k a
p o zio m u staw ek celnych. Z kolei
w w aru n k a c h system u reg u lo w a­
nych k u rsó w p ły n n y ch , w czasie
św iatow ej recesji w la tac h
1980 -1981, d o m a g a n o się nasile­
nia protek cji.
9. T a k (zob. p o d ro zd z iał 34.6 p o d ­
ręcznika).
10. T a k , ale d o ty czy lo ty lk o tych
krajó w czło n k o w sk ich , k tó re p rz y ­
jęły w spólny m e ch a n izm k u rsó w
w alutow y ch .
Problem y cło przem yślenia
lycli i płynnych: czy m ożliw a je st s k u ­
teczn a k o o rd y n a c ja polityki g o sp o d a r­
czej bez dyscypliny n arzu co n ej przez
system stałych k u rsó w w alutow ych.
2 c System k u rsó w sta ły c h z definicji
Z a g a d n ie n ia te zostały o m ó w io n e
w p o d ro zd ziale 34.5 p o d ręc zn ik a . O to
n aj w aż n iej s ze elem enty:
a System k u rsó w płynnych jest p raw ­
d o p o d o b n ie bardziej skuteczny
w p rzy p a d k u w strząsów realnych.
W y kazuje tak że sk u teczn o ść w sy tu ­
acji w strząsó w n o m in aln y ch . Je d n a k
system k u rsó w stałych za p o b ie g a im
(p a trz p u n k t b).
b System k u rsó w stałych w ym usza d y ­
scyplinę fin an so w ą w poszczegól­
nych k raja ch , k tó re p o p rzez o d p o ­
w iednią p o lity k ę g o sp o d arczą m u szą
sp ro w ad zić inflację d o p o zio m u nie
o d b ieg ająceg o od inflacji św iatow ej.
System pły n n y ch k u rsó w w alu to ­
wych nie zapew nia tak iej dyscypliny,
łag o d zi n a to m ia s t sam o czy n n ie m ię­
d zy n a ro d o w e ró żn ice stó p inflacji,
zap ew n ia sta b iln o ść i r h r j i w ym ien­
nych w alu t (z w yjął! i 1 1 lo m en tu
d ew alu acji lub rew a li , ) system
k u rsó w p ły n n y ch d o p u sz c z a n a to ­
m ia s t bieżące zm ian y kursów .
O b ro ń c y kursów ’ płynnych w sk azu ją
n a fa k t, że alte rn a ty w ą dla. tej nie­
stab iln o ści jest n iep ew n o ść co d o
sto p y p ro cen to w ej i sto p y o p o d a t­
k o w a n ia w w aru n k ac h stałeg o k u rsu
w alutow ego,
d N ie m o ż n a k ateg o ry cz n ie stw ierdzić,
k tó ry z system ów jest poci tym
w zględem lepszy.

T a k /N ic
1. N ie zaw sze, czasam i o d stęp o w an o
od tej reguły (zob. pod ro zd ział 34.2
p o dręczn ik a).
2. T a k (zob. p o d ro zd z iał 34.1 p o d ­
ręcznika).
3. T a k (zob. p o d ro zd z iał 34.3 p o d ­
ręcznika).
J___
O p in ia ta n aw iązu je d o głów nego p ro ­
blem u w sp o rze n a te m a t k u rsó w sta-
* Z w o le n n ic y k u rs ó w p ły n n y c h u trz y m u ją , iż
k u rs y s ą n ie sta b iln e d la te g o , że s a m a d z ia ła ln o ś ć
g o s p o d a r c z a je s t z n a tu ry o b c ią ż o n a n ie s ta b iln o ­
ścią. W w a ru n k a c h s ta ły c h k u rs ó w w a lu to w y c h
n ie s ta b iln o ś ć z n a jd u je u jście gd zie in d z ie j, n p .
w n a d m ie rn e j z m ie n n o śc i p o lity k i p ien iężn ej
[p rzyp . Z .M .) .

ićozdiial J O
w Europie
w latach dziewięćdziesiąty
rem po p rzem ian w E u ro p ie n a p o c z ą t­
ku lat dziew ięćdziesiątych było zad zi­
w iające. P o czy n a n ia zm ierzające do
siw orzeniu jed n o lite g o rynku eu ro p e j­
skiego i E u ropejskiej U nii W alutow ej,
a tak że sk ru sze n ia b arie r o d d ziela ją­
cych E u ro p ę W sch o d n ią od Z achodniej
postaw iły now e w yzw ania przed e k o ­
n o m ią w zakresie w yjaśnienia przyszłe­
go kształtu g o sp o d a rk i europejskiej.
E u ro p ejsk a W s p ó ln o ta G o sp o d a rc z a
(E W G ) z o stała utw orzona, w 1957 r.
W ciągu n astęp n eg o trzydziestolecia
kczba czło n k ó w E W G zw iększyła się
;io 12. R ozszerzenie to następ o w ało
je d n ak bez zasadniczych zm ian s tru k ­
tu raln y ch —- p ań stw a członkow skie
i roszczyly się o za ch o w an ie swojej in ­
d y w idualności i suw erenności. Ja k ju ż
zauw ażyliśm y w p o p rzed n ich ro zd z ia­
łach, la ta osiem dziesiąte przyniosły
z sobą. p o w ró t w iary w znaczenie sił
rynkow ych w rozw oju gospodarek,
w raz z pragnieniem o graniczenia in te r­
w encjonizm u państw ow ego. T aki ro z ­
wój sytuacji stw orzył m ożliw ość zm ia­
ny w podejściu d o integracji eu ro p e j­
skiej. Z o sta ła uzn an a konieczność p o ­
ro zu m ienia w spraw ie ogólnych zasad
i k ieru n k ó w polityki gospodarczej,
z p o zostaw ieniem poszczególnym k ra ­
jo m sw obody w yboru sposo b u w p ro ­
w adzenia ich w życie. K ra je cz łonkow ­
skie uznały też w spólne regulacje. W raz
z ostateczną, ra ty fik a c ją tr a k ta tu z
M a a stric h t w k o ń cu 1993 r. W s p ó ln o ta
E u ro p e jsk a p rzek ształciła się w U nię
Europejską (U E ). J e d n a k ż e K o m isja
W sp ó ln o ty E u ro p ejsk iej - czyli a d ­
m in istrac ja tej o rg an izacji — z a c h o ­
w ała swą u p rze d n ią nazw ę.
Je d n y m z p rzejaw ów w sp o m n ian ej
zm iany n astaw ien ia byki zg o d a na
u tw orzen ie d o 1992 r. w spólnego ry n k u
europejsk ieg o . P roces h arm o n izacji
obejm ow ał zniesienie w szelkich istn ie­
jących jeszcze ogran iczeń w przepływ ie
k ap itału , usunięcie b arie r p o z a ta ry fo ­
wych, elim inację preferencji w z a k u ­
pach pu blicznych, likw idację k o n tro li
granicznej i p o stęp w u jednoliceniu
staw ek p o d atk o w y c h . W p ro w ad zen ie
tych refo rm w życie stw o rzy ło jed n o lity
rynek w iększy od ry n k ó w U S A i J a ­
ponii.
Ja k ich korzyści oczekuje się od taje
pow iększonego ry n k u ? U w aża się, że
usunięcie barier pozataryfow ych i zw ięk­
szenie m o b iln o ści czy n n ik ó w p ro d u k cji
w ew nątrz U E pozw oli n a bardziej efek ­
tyw ną alo k ację zaso b ó w i w y k o rz y sta­
nie przew ag k o n ip a ra ty w n y c h . W ięk ­
szy rynek um ożliw i tak że p rze d sięb io r­
stw om osiągnięcie nied o stęp n y ch wcześ­
niej korzyści skali. W iększa sw o b o d a
handlu w ew n ątrz U E zin ten sy fik u je r ó ­
w nież k o n k u ren c ję m iędzy przed się­
biorstw am i, aczkolw iek istnieje m o ż li­
491 Integracja w E uropie w latach dziew ięćdziesiątych
w ość, że część z w y nikających z tego
korzyści zo stan ie zap rzep aszczo n a
w w yniku łączenia i p rzejm o w an ia ist­
n iejących p rzed sięb io rstw .
R a p o rt C. C ecchiniego oceniał, że
je d n o ra zo w e (ale trw ałe) korzyści
z p ro g ra m u „ E u ro p a 1992” m o g ą w y­
nieść od 2,5% d o 6,5% P K B U nii
E u ro p ejsk iej. W ed łu g D . B ald w in a k o ­
rzyści te m o g ą być n aw et większe, jeżeli
w eźm ie się pod uw agę p o te n cja ln e k o ­
rzyści z efektów zew nętrznych.
K tó re k raje zy sk ają najw ięcej dzięki
pro g ram o w i? E k o n o m ic zn e analizy te­
go za g ad n ien ia su g eru ją, że najw iększe
korzyści o sią g n ą k raje o o g ran iczo n y ch
d o tej p o ry m ożliw o ściach w y k o rzy s­
ta n ia przew ag k o n ip a ra ty w n y ch lub
korzyści skali, specjalizujące się w p r o ­
d u k cji p raco ch ło n n ej. Są to k raje E u ro ­
py P o łu d n io w ej, ja k G recja, P o rtu g a lia
i H isz p an ia . R ó w n ież k raje E u ro p y
P ó łnocnej m o g ą , dzięki korzyściom
z efektów zew nętrznych, stać się b a r ­
dziej k o n k u ren cy jn e w obec S tan ó w
Z jed n o czo n y ch i Ja p o n ii.
Jeżeli chodzi o k raje sp o za U E , tak ie
ja k k raje E F T A , to p ra w d o p o d o b n ie
p ro g ra m „ E u ro p a 1992” nie pogo rszy
ich sytuacji, z tym że stra c ą o ne te
korzyści, k tó re m o g ły b y uzyskać w d łu ­
gim okresie b ęd ąc czło n k am i U E . K ra ­
je sp o za E u ro p y o b se rw u ją rozw ój w y­
darzeń z pew nym zan iep o k o jen iem ,
o b aw iając się, że rozw ój h an d lu w e­
w n ątrz Unii zm niejszy w ym ianę h a n ­
d lo w ą z resztą św iata.
U n ia w alu to w a o zn acza stale kursy
w alutow e w o b ręb ie k rajó w U E , sw o­
b o d ę przepływ u k a p ita łu i w spólną,
p o n a d n a ro d o w ą w ładzę m o n e ta rn ą ,
u sta la jąc ą p o d a ż p ie n iąd z a w całej
U nii. M ożliw e je st d ziałan ie unii w alu ­
tow ej bez w spólnej w alu ty , ale jej ist­
n ienie je st w oczyw isty sp o só b w y g o d ­
niejsze. Europejska Unia W alutowa
(E U W ) jest p o strze g an a przez n ie k tó ­
rych k o m e n ta to ró w ja k o lo g iczn a k o n ­
sekw encja E u ro p e jsk ieg o S ystem u W a ­
lu to w eg o i refo rm 1992 r. In n i w idzą j ą
po p ro stu ja k o jeszcze je d e n k ro k ku
całkow icie zjed n o czo n ej E u ro p ie.
U n ia w a lu to w a niesie ze s o b ą z n a ­
czące im plikacje d la k ra jó w czło n k o w ­
skich. W ra z z w p ro w ad zen iem sw o b o ­
dy p rzepływ u k a p ita łu sp ra w ą z a sa d ­
niczą staje się w y ró w n an ie w poszcze­
gólnych p ań stw ac h stó p p ro cen to w y ch ,
a w zw iązku z tym m u sz ą być one
p rzy g o to w a n e n a rezy g n ację z niezależ­
n ego k sz ta łto w a n ia sw ojej k rajow ej po-,
lityki pieniężnej.
W ejście fu n ta d o w sp ó ln eg o M echa­
nizmu Kursowego (MIC) o p ó źn iło się,
lecz d o 1990 r. w y m o w a w iększości
arg u m e n tó w przeciw n y ch tem u o sła b ­
ła. R ząd p an i T h a tc h e r szczycił się
sam o d zieln y m zw alczeniem inflacji,
lecz arg u m e n t ten zo sta ł o słab io n y
przez p o w tó rn y w zro st inflacji w latach
1989-1990. W p aź d ziern ik u 1990 r.
fu n t zo stał w łączony d o MIC.
W tym sam ym czasie K o m ite t K o m i­
sji E u ro p ejsk iej, k tó rem u p rze w o d n i­
czył Ja cq u es D elo rs, p o szu k iw ał real­
nych d ró g d o stw o rze n ia unii w a lu to ­
wej. P o d staw o w e zasad y E U W zostały
za w arte w tra k ta c ie z M a a s tric h t, p rzy ­
jęty m w g ru d n iu 1991 r., a w p ro w a d z o ­
nym w życie po d łu g ich d e b a ta c h i d y s­
kusjach w listo p ad z ie 1993 r. T ra k ta t
przew idyw ał trzy etap y tw o rzen ia
E U W . Pierw szy e ta p o b ejm o w ał znie­
sienie k o n tro li n ad przepływ em k a p ita ­
łu; oczek iw an o też zacieśn ien ia polityki
M K . W d ru g im etap ie (w 1994 r.)
m ia n o s k o o rd y n o w a ć p o lity k ę pienięż­
ną w k raja ch czło n k o w sk ich . W trze­
cim m a n a stą p ić o sta te czn e wejście
w życie E U W ; o d p o w ied z ia ln o ść za
p o lity k ę p ien iężn ą m a p rzejąć E u ro p e j­
ski B an k C e n tra ln y (E B Ć ).
Z g o d n ie z tra k ta te m z M a a stric h t
trzeci e ta p m iał n a s tą p ić w 1997 r., pod

492 R ozdział 35
w aru n k iem gotow ości i woli większości
członków U nii E uropejskiej. G dyby
w aru n ek ten nie z o sta ł spełniony, p o z o ­
stałe k raje gotow e i sk ło n n e d o tego
m ogłyby przy stąp ić d o E U W w 1999 r.
„ G o to w o ść i w o la ” zostały zdefinio­
w ane w postaci k ry terió w pieniężnych
i fiskalnych. O bejm ow ały one o siąg­
nięcie niskich stó p inflacji, niskich n o ­
m in aln y ch stó p procen to w y ch , sta b il­
nych n o m in aln y ch k u rsó w w alutow ych
w okresie dw óch lat przed p rzy stąp ie­
niem d o U nii, deficytu budżetow ego
nic p rzek raczająceg o 3% P K B i relacji
d łu g u p ublicznego d o P K B nie wyższej
niż 6 0 % . F isk aln e asp ek ty tych k ry te ­
riów w yw ołały p ew ną krytykę.
G łó w nym i korzyściam i z E U W m a
być: u m ocnienie refo rm 1992 r., w yeli­
m in o w an ie ry zy k a k u rsu w alutow ego
(korzyść, k tó r ą ju ż w pew nym sto p n iu
osiągnęli członkow ie M .K) i z re d u k o ­
w anie k o sztó w tran sa k cy jn y ch poprzez
przejście n a jedną, w alutę. P otencjalnie
w ażnym kosztem m o że być ogranicze­
nie zd o lności rzą d ó w poszczególnych
p ań stw d o w alki z u tr a tą k o n k u ren c y j­
ności w tym sensie, że o g raniczenia
d eficytu b u dżetow ego uniem ożliw iają,
pojedynczym k rajo m p row adzenie nie­
zależnej polityki fisk a ln e j1. S tany Z je d ­
n o czo n e (inny p rzykład unii w alu to ­
wej) u n ik a ją tego p ro b lem u dzięki ist­
nieniu federalnej (p o n ad sta n o w ej) p oli­
tyki fiskalnej; U E nie m a — ja k d o ­
tychczas — analogicznego, o d p o w ied ­
niego m echanizm u.
W czasie tw o rze n ia p o rozum ień
z M aastricht, p an o w a ł pew ien o p ty ­
1 R ez y g n a c ja z. w ła sn e j w a lu ty u n ie m o ż liw ia leż,
w y k o rz y sty w a n ie d e w a lu a c ji d o p o d n ie sie n ia
(p rz y n a jm n ie j k ró tk o o k r e s o w e g o ) m ię d z y n a ro ­
d o w e j k o n k u re n c y jn o ś c i sw o icli p ro d u k tó w ;
w z.rosl e k s p o r tu p o zaw ieszen iu c z ło n k o stw a
w M K. i d e w a lu a c ji u ła tw ił W ielk iej B ry ta n ii
' i W io c h o m o d z y sk a n ie ró w n o w a g i (p rzyp . tłum .).
m izm co d o p erspektyw E U W (p rzy ­
najm niej w pew nych k ręg ach ). J e d n a k ­
że n iek tó re fak ty nie były sprzyjające.
N iem cy — w zw iązku z tru d n o ściam i
doty czący m i zjed n o czen ia i w y n ik ają­
cymi z tego w ysokim i sto p a m i p ro ce n ­
tow ym i — w yw ierały n acisk n a inne.
kraje U E . C o więcej, n iem ieck a tro sk a
0 uniknięcie p o w tó rz e n ia się h iperin-
llacji 1923 ro k u p o w o d o w ała w yraźny
o p ó r przeciw o słab ien iu k o n tro li nad
p o lity k ą pieniężną. P o n a d to , z uw agi
na. ew id en tn e różnice w inflacji w p o ­
szczególnych k ra ja c h M K , p o jaw iła się
konieczn o ść k o ry g o w a n ia k u rsó w w a­
lutow ych. JCiedy zdali so b ie z tego
spraw ę spek u lan ci, los stab iln o ści k u r­
sów w alutow y ch był p rzesąd zo n y . W e
w rześniu 1992 r. W ielk a B ry ta n ia
1 W łochy były zm u szo n e zaw iesić sw oje
czło n k o stw o w MIC. H isz p a n ia i P o r ­
tu g a lia m u siały zd ew alu o w ać sw oje
w aluty; później tak że fra n k zo stał p o d ­
d a n y silnej presji.
Czy za k łó c en ia te p rzeszk o d zą
w „g ład k ie j” tran sfo rm ac ji z a p o w ia d a ­
nej w tra k ta c ie z M a a stric h t? M ożem y
w yróżnić cztery p o te n cja ln e ścieżki r o z ­
w oju sytuacji. Je d n ą je st p o rzu cen ie
idei E U W i p o w ró t d o p ły n n y ch k u r ­
sów w alutow y ch ; o zn aczało b y to je d ­
n ak rezygnację z części p o ten cjaln y ch
korzyści ze ściślejszej in teg racji e u ro ­
pejskiej. D ru g ą m o g ło b y być p rzyspie­
szenie procesu w prow adzania. E U W
w życie w celu m a k sy m a ln eg o sk ró ce­
nia okresu w rażliw ości. M o g ło b y to
je d n a k o k az ać się polity czn ie tru d n e ,
zw łaszcza z uw agi na d o ść w yraźne
sprzeciw y w obec M a a stric h t w n ie k tó ­
rych k raja ch . Po trzecie, m o ż n a by
pozw olić czło n k o m U E n a p o d ąż an ie
d o E U W w łasnym tem p em , p rzez co
n ie k tó re z nich stały b y się czło n k am i
unii w alutow ej szybciej niż inne. W ia ­
ry g o d n o ść i w y k o n aln o ść tak ieg o ro z ­
w iązania były w ielo k ro tn ie k w estio n o ­
493 Integracja w E uropie w lalach dziew ięćdziesiątych
w ane. C z w arta m ożliw ość opiera się n a nych g o sp o d a rk a c h zo s ta ł u tw o rzo n y
św iadom ości, że najw iększą gro źb ę dla E u ro p e jsk i B a n k O d b u d o w y i R ozw oju
E U W stanow i;) spekulanci. G d y b y (z siedzibą w L o n d y n ie )2.
u d ało się o słab ić ich zd o ln o ść do p o d ­ B io rą c pod uw agę znaczen ie h an d lu
w aż an ia k u rsó w w alu t, w ów czas m o ż ­ m ię d zy n a ro d o w e g o , w ydaje się p raw ­
n a by zw iększyć p raw d o p o d o b ie ń stw o d o p o d o b n e , że n ie k tó re k raje E u ro p y
gładkiej tran sfo rm ac ji. Je d n ą z d ró g W sch o d n iej u zy sk ają w k ró tce statu s
o siągnięcia tego celu m o g ło b y być n a ­ cz ło n k a sto w arzy szo n eg o z Unit). E u ro ­
łożenie p o datku T obina. Z o sta ł on tak pejską. W 1992 r. P o lsk a, W ęgry, a p o ­
n azw an y od n azw isk a la u re a ta N a g ro ­ tem C zechy ¡¡odpisały p o ro zu m ien ia
dy N o b la Ja m e sa T o b in a , k ló ry p o s tu ­ 0 sto w arzy szen iu z U E . P o jaw iały się
low ał nałożenie niew ielkiego p o d a tk u sugestie, że w aru n k i n a ło żo n e przez
o b ro to w eg o n a tran sa k cje finansow e, U E, m a jąc e na celu o c h ro n ę schył­
o bciążająceg o głów nie k ró tk o te rm in o ­ kow ych lub p rzeżyw ających tru d n o ści
wych sp ek u lan tó w . przem ysłów , były zb y t o stro ż n e i zb y t
E uropa W schodnia zaskoczyła, św iat p ro tek c jo n isty cz n e, istn ieje je d n a k nie
szybkim dążeniem d o liberalizacji k w estio n o w an y p o te n cja ł, k tó ry w pły­
i podjęciem p o lity k i p ro ry n k o w ej. P o ­ nie n a przyszły sukces: E u ro p a W schod­
życzki zaciąg an e w przeszłości p o z o ­ nia nut w y k ształc o n ą silę ro b o czą.
staw iły wiele k rajó w tego reg io n u ze Z drugiej je d n a k stro n y p o trze b u je in ­
sp ad k iem w p o staci zad łu żen ia z a g ra ­ westycji za g ran ic zn y c h , d o stę p u do
nicznego, k tó re będzie m u siało być ry n k ó w i d o św iad czen ia w z a rz ą d z a ­
przed m io tem w yw ażonej polityki. niu. P o lity k a m a k ro e k o n o m ic z n a m usi
W rzeczyw istości część d łu g ó w n ie k tó ­ byc sta b iln a ((ryć m o ż e naw et su ro w a)
rych k rajó w z o stała ju ż u m o rzo n a 1 w iary g o d n a, a b y u n ik n ą ć p ro b lem ó w
przez za ch o d n ich w ierzycieli2. R e fo r­ z inflacją p odczas p ro cesu d o sto s o w a ­
m y p o stro n ie podażo w ej nie są bez­ nia cen.
bolesne po latach u sta la n ia w ielkości W pierw szych latach p ro cesu reform
p ro d u k cji o ra z cen raczej przez u rzęd ­ realn y P K B w w iciu tran sfo rm u ją cy c h
ników niż przez siły rynkow e. W celu się g o sp o d a "k ach sp a d ał. P o części m o ­
zap ew n ien ia bardziej efektyw nej a lo k a ­ gło to być rez u ltatem trudności, w m ie ­
cji zaso b ó w konieczne są znaczące rzeniu realn eg o P K B w g o sp o d a rc e
zm iany cen w zględnych, co w ym ag a nakazow ej z n ierealn y m i cen am i. Z a ­
gotow ości części czło n k ó w społeczeń­ sto so w an ie cc" ow ych d o w y zn a­
stw a d o za ak c ep to w a n ia k ró tk o o k re so ­ czenia w arto ( i o m d u k cji n iek tó ry ch
wych k osztów , zw łaszcza że w ym agane trad y cy jn y ch > ■< i urzem ysłu w E u ro ­
jest: rów nież d o sto so w a n ie plac. D o pie W s c h o d r u j \ y k az alo , że część
fin an so w a n ia inw estycji w refo rm o w a­ z nich w y tw arza ła u je m n ą w arto ść d o ­
d a n ą , zużyw ając czy n n ik i p ro d u k cji
2 W 1991 r. P o ls k a z a w a rła u m o w ę z w ierzycie­ w arte więcej niż w y tw arzan e p ro d u k ty !
la m i p a ń stw o w y m i, zrz esz o n y m i w tzw . K lu b ie
P a ry s k im , p rz e w id u ją c ą d w u s to p n io w ą re d u k c ję J W Polsce E D O iR b ra ł n p . u d z ia ł w p ry w a ly -
i re s tru k tu ry z a c ję d łu g u łączn ie o 5 0 % w k a te g o ­ znoji p ie rw sze g o z dziew ięciu b a n k ó w ' k o m e r ­
ria c h w a rto ści z a k tu a liz o w a n e j n e tto (N P V ); cy jn y ch w y d z ielo n y ch z N B P , !.j. W ie lk o p o l­
w 1994 r. z o s ta ła z a w a rta p o d o b n a u m o w a
sk ieg o B an k u K re d y to w e g o S A , p o d e jm u ją c się
z w ierzycielam i p ry w a tn y m i (tzw . K lu b e m L o n ­ roli in w e sto ra s tra te g ic z n e g o , W 1995 r. r o ­
d y ń s k im ), p rz e w id u ją c a re d u k c ję d łu g u o 4 9 ,2 % lę tę p rz e ją ł A llied irish B a n k , w y k u p u ją c a k cje
ró w n ie ż w k a te g o ria c h N P V (p rzyp . tłum .). E ilO iR i S k a rb u P a ń s tw a (p rzy p . tluru.).
 495 Integracja w E u ro p ie w latach dziew ięćdziesiątych
494 R ozdział 35

(n) E u ro p e jsk i B an k O d b u d o w y 1J . T ra k ta t zaw ierający u zg o d n io n y f W zajem n e u zn a n ie regulacji p raw ­

R ecesja, k tó ra d o tk n ę ła te k raje n a
p o czątku lat dziew ięćdziesiątych, m oże i R o zw o ju p lan d o jścia d o E u ro p ejsk iej U nii n ych i a d m in istra cy jn y c h , ta k aby
W alutow ej. np. o so b a o k w alifik acjach lek arza
być w ynikiem tak że innych o k o lic zn o ­ ... (o) p o d a te k Tobina.
12. In sty tu c ja u tw o rz o n a w celu fin a n ­ uzysk an y ch w A nglii m o g ła p ra k ty ­
ści. Z ałam a n ie rynku byłego Z w iązku
1. R óżnice w p rzep isach lub p ra k ­ so w an ia p ro ry n k o w y ch reform k o w ać w k ażd y m in n y m k ra ju U E .
R adzieckiego u tru d n iło e k sp o rt, po n ie­
ty k a ch o b o w iązu jący ch w poszcze­ w E u ro p ie W schodniej. g Przyjęcie w spólnej w alu ty w ew n ątrz
waż handel nic m ó g ł zostać n a ty c h ­
gólnych k raja ch , k tó re u n iem o żli­ 13. S ytuacja, w k tó rej firm y k rajo w e U E.
m iast zre o rie n to w an y na Z ach ó d . Po
wiają. sw o b o d n y przepływ d ó b r, w y k u p u ją udziały lub akcje firm
drugie, przed sięb io rstw a państw ow e 2__
usług i czy n n ik ó w , p ro d u k cji m ię ­ zagranicznych lub o d w ro tn ie.
były ch ro n io n e przed b ankructw em
dzy k rajam i. 14. P o d a te k o b ro to w y od tran sak cji W k tó rej z p oniższych sy tu acji iiuim y
dzięki ła g o d n em u tra k to w a n iu ze stro ­
2. N ajw iększy p ro g ra m U E , k tó reg o finansow ych, k tó reg o celem jest d o czynienia z p o z a ta ry fo w ą b arierą
ny b an k ó w . P ryw atyzacja zo stała u z n a ­
częścią je st system ad m in istracy jn ie „w rzucenie o d ro b in y p iask u w try ­ h an d lu ?
na za spraw ę kluczow ą, je d n a k po w in ­
u stalo n y ch w ysokich cen p ro d u k ­ b y ” i zniechęcenie d o k r ó tk o ­ a R ó żn ice w praw ie p ate n to w y m ró ż ­
na jej tow arzyszyć p o p ra w a jakości
tów rolnych. term in o w y ch spekulacji w a lu to ­ nych k rajó w ,
zarząd zan ia. Jeśli ceny nie odzw iercie­
3. System , w ra m a c h k tó reg o każd y wych. b Z różnicow ane n o rm y bezpieczeństwa,
dlają, rzad k o ści zasobów , nie stan o w ią
k raj czło n k o w sk i p rzy jm u je stały 15. D o m in u ją ca fo fm a w łasności w by­ w w yniku k tó ry c h ry n k i poszczegól­
one w skazów ki d o ich alokacji. Jcsli
n om in aln y k u rs w alu to w y w obec łych g o sp o d ark ach centralnie p la­ nych k rajó w u leg ają segm entacji,
p rzed sięb io rstw a i ich m enedżerow ie
w aluty każdego z pozostałych człon­ now anych. c D o b ro w o ln e lim ity e k sp o rto w e —
nie są k ara n i przez rynek z a niegos­
ków , podczas gdy kursy w obec w a­ d w u stro n n e p o ro zu m ien ia , n a m o cy
p o d arn o ść , nic m a zachęty do efektyw ­
lut innych krajów pozostają płynne. k tó ry ch k raj ek sp o rtu jąc y zg ad za się
ności. A by g o sp o d a rk a ry n k o w a była
efektyw na, ceny m u sz ą odzw ierciedlać 4. System, w ram ach którego g ru p a Zadania og ran iczy ć e k s p o rt d o o k reślo n ej w y­
krajów zgadza się n a trw ałe przyjąć sokości.
rzad k o ść zasobów , a m enedżerow ie
stale kursy w alutow e w ew nątrz unii, d P o d a tk i n a k ła d a n e n a to w a ry im p o r­
m u sz ą m ieć o dpow iednie zachęty d o 1___
uw olnić przepływ y k a p ita łu i u tw o ­ tow ane.
reag o w an ia na sygnały rynku.
rzyć po jed y n czą'w ład zę m o n e ta rn ą , U tw orzenie jed n o lite g o ry n k u eu ro p e j­ e W y m ag a n ia s a n ita rn e w sto s u n k u d o
odp o w ied zialn ą za p o d aż pieniądza. skiego do 1992 r. w iązało się z w ielom a im p o rto w a n eg o m ię sa i p ro d u k tó w
5. O b szar w olnego h a n d lu p o za U E zm ian am i w k ra ja c h U E . W każdym m leczarsk ich , surow sze niż n a k ła ­
I1'»jęcia i określem a obejm ujący A u strię, F in lan d ię, Is ­ z poniższych p rzy p a d k ó w określ, czy d an e n a p ro d u k ty krajo w e,
landię, N o rw eg ię i Szwecję.^ była to część p ro g ra m u „ E u ro p a f K w o ty im p o rto w e o g ran ic za jąc e im ­
6. P ro g ram u tw o rze n ia w spólnego 1992” . p o rt p o szczególnych d ó b r.
K ażdem u z pojęć o znaczonych literam i,
euro p ejsk ieg o ry n k u d ó b r, usług, a L ik w id acja wszelkiej p o zo stałej k o n ­ g W y m ag a n ia d o ty czące p ak o w a n ia
p rzy p o rzą d k u j od pow iędnie okicślenie
zaso b ó w i pracy. troli dew izow ej m iędzy członkam i i ety k ieto w an ia.
ozn a ozone 1iczbą: 7. U n ia w alu to w a łącząca k raje U E.
czło n k o w sk ie U E. b U sunięcie k o n tro li granicznych 3__
... (a) unia w alu to w a
8. N o w a w ład za m o n e ta rn a , k tó ra (op ó źn ień ), z w yjątkiem ty ch , k tó ­ W ejście fu n ta d o M e c h a n iz m u K u rs o ­
.. (b) „E uropa. 1992”
m a p o w stać, aby przejąć p ełn ą o d ­ rych zach o w an ie było k onieczne wego E u ro p ejsk ieg o S ystem u W a lu to ­
... (c) E U W p o w ied zialn o ść za w sp ó ln ą p o lity ­ z przyczyn socjalnych, san ita rn y c h wego zo stało o p ó ź n io n e d o 1990 r.
(d) w spólna p o lity k a ro ln a
kę pieniężną, po u tw o rzen iu E u ro ­ lub ze w zględów bezpieczeństw a, W y n ik ało to z wielu p o w o d ó w . N ie­
(e) p rzedsiębiorstw a p aństw ow e
pejskiej U nii W alu to w ej. c H a rm o n iz a c ja w szystkich staw ek p o ­ k tó re z nich w y m ien io n o poniżej.
... (f) E F T A 9. System , w ram a ch k tó reg o tra n s ­ d atk o w y ch w k raja ch czło n k o w sk ich W każd y m p rz y p a d k u oceń siłę d an eg o
(g) F u n d u sze S tru k tu ra ln e
fery fisk aln e m ięd zy sta n a m i p o ­ U E. a rg u m e n tu przeciw w ejściu d o MIC.
(h) tr a k ta t z M a a stric h t
m a g a ją ch ro n ić p o szczególne stany d U sunięcie w szystkich p o z a ta ry fo ­ a F u n t szterlin g je s t „ p e tro w a lu tą ”
(i) bariery pozatary fo w e
przed elek ta m i lo k aln y ch recesji. wych b arier h an d lu w ew n ątrz U E . z uw agi n a ek sp lo atację zaso b ó w
(j) M echanizm K ursow y
10. N iew ielki p ro g ra m U E , stw o rzo n y e U tw orzenie o b sz aru g o sp o d arczeg o ro p y n a M o rz u P ó łn o cn y m , d lateg o
(k) federalny system fiskalny
w celu su b sy d io w a n ia in fra s tru k ­ bez g ran ic w ew nętrznych, w k tórym też m o że p o d leg ać w ah a n io m zw ią­
(1) E uropejski Bank C en traln y
tu ry socjalnej, zw łaszcza w b ied ­ zap ew n io n a je st sw o b o d a przepływ u zanym z ew en tu aln y m i flu k tu acjam i
... (ni) przejęcia przedsiębiorstw za g ra­
niejszych reg io n ach W sp ó ln o ty . d ó b r, o só b , usług i k ap itału . ceny ro p y n afto w ej.
nicą
496 R o z d z ia ł 35
It S k o ro L o n d y n i F ra n k fu r t są je d y n y ­
mi nie p o d d an y m i k o n tro li centram i
finansow ym i w E u ro p ie, uczestnic­
tw o w M K byłoby n ie dogodne dla
W ielkiej B rytanii, p oniew aż w ym a­
gałoby k o o rd y n ac ji polityki pienięż­
nej.
c Znaczną, część h an d lu zagranicznego
W ielkiej B rytanii stanow i w ym iana
z p a rtn e ra m i sp o za U E.
d In fla cja w W ielkiej B rytanii była
k o n tro lo w a n a niezależnie przez p o li­
tykę rzą d u brytyjskiego, to te ż d o d a t­
k o w a p o lity k a stabilizacy jn a za. p o ­
m o c ą MK. była n ie p o trzeb n a ,
c W ielka B rytania, prag n ie zachow ać
n iezależność w k sz tałto w an iu krajo-
, . wej p o lityki pieniężnej.
T K o n c e p c ja E u ro p ejsk ieg o System u
W alu to w eg o nic je st k la ro w n a , lepiej
więc p oczekać, aż sy tu acja się w yja­
śni.
W ja k im sto p n iu pow yższe argum enty
p o zo stają w m ocy w k ontekście ew en­
tu aln eg o p o w ro tu fu n ta d o M K ?
4___
K tó re z poniższych cech ch a ra k te ry ­
zują unię w alutow ą?
a S tałe kursy w alutow e w ew nątrz unii.
b Je d n a w alu ta,
c S w o b o d n y przepływ k ap itału ,
d J e d n a w ładza m o n e ta rn a k sz ta łtu ­
ją c a p o d a ż pien iąd za unii.
e W sp ó ln a p o lity k a stó p p ro c e n to ­
wych,
f R z ąd federalny,
g F ed era ln y system fiskalny.
5___
W eźm y pod uw agę kraj będący człon­
kiem unii w alutow ej, k tó ry nie m a
federalnego system u tran sfe ró w bu d że­
tow ych. Z ałóżm y, że z pew nych w zglę­
dów — np. z pow odu nacisku zw iąz­
ków zaw odow ych — w p rzedsiębior­
stw ach w tym k raju w zrastają koszty,
co p rzenosi się ró w n ież n a ceny. T o
z a d an ie p o zw a la prześledzić p roces d o ­
sto so w a ń g o s p o d a rk i w k ie ru n k u ró w ­
now agi.
a Jeżeli w zrost k o sztó w doty czy ty lk o
przed sięb io rstw k rajo w y ch , to ja k i
je st jeg o w pływ n a ich k o n k u re n c y j­
ność?
b Z a k ła d a ją c , że k u rs w alu to w y nie
m o ż e d o sto so w a ć się z p o w o d u ist­
n ienia unii w alu to w ej, z a sta n ó w się,
ja k zareag u je ek sp o rt?
c Ja k ie b ęd ą k o n sek w en cje d la p ro d u ­
kcji i z a tru d n ien ia?
d W jaki sp o só b g o s p o d a rk a pow róci
d o p u n k tu rów now agi?
e R a p o rt D e lo rsa su g ero w ał nałożenie
ogran iczeń n a ro zm iary d eficytu b u ­
d żetow ego, co o zn aczało , żc p o w ró t
d o sta n u ró w n o w ag i nie m o że być
w spierany przez e k s p a n sy jn ą p o lity ­
kę fiskalną. Czy ta k a in terw en cja
fisk aln a byłaby sk u te c z n a i dlaczego
m ia ła b y być z a b ro n io n a ?
f W yjaśnij, ja k system fed eraln y ch
tran sfe ró w b u d żeto w y ch zm ieniłby
bieg w ydarzeń.
6__
W skaż, k tó re z w y m ien io n y ch efektów
re p rez en tu ją k oszty, a k tó re korzyści
zw iązane z p ro g ra m em „ E u ro p a 1992”
lub p ro g ra m em E u ro p ejsk iej U nii W a ­
lutow ej:
a W iększa efek ty w n o ść alo k acji z a s o ­
bów .
b Z niesienie k o n tro li g ranicznych,
c R e zy g n a cja z o ch ro n y k rajow ej d z ia ­
łalności g o sp o d arczej,
d U tr a ta suw erennej k o n tro li nad sto ­
pam i procen to w y m i,
e Inten sy fik acja k o n k u ren c ji,
f Z w iększenie m ob iln o ści siły roboczej,
g Z m niejszenie w ym iany handlow ej
z k rajam i sp o za U E .
h E lim inacja ryzy k a k u rsow ego.
497 Integracja w E u ro p ie w la la c h d z ie w ięć d z iesią ty c h
i Lepsze w y k o rzy stan ie korzyści skali,
j S tw orzenie w iarygodnych zo b o w ią­
zań d o utrzym yw ania, inflacji pod
k o n tro lą .
k B rak elastyczności w d o sto so w a ­
n iach po u tracie k o n k u ren cy jn o ści.
1 R e d u k cja k o sztó w tran sak cy jn y ch ,
m A k cep to w aln y politycznie sp o só b
p o g łęb ian ia integracji europejskiej.
7 ,
R efo rm y 1992 r. przyniosły W ielkiej
Brytanii nie przew idziane w pełni p ro b ­ b W ja k i sp o só b zostaną, u sta lo n e ce­
lemy. Z am iast p łynnego w łączenia się
d o je d n o liteg o ry n k u i dalszej integracji
p o p rzez unię w alu to w ą, W ielka B ry ta­
nia była zm u szo n a zaw iesić sw oje
czło n k o stw o w M K , co p o b u d ziło chęć
p o w ro tu d o sta tu su sam o tn ej wyspy.
K tó rą z poniższych d ró g dalszego p o ­ i Jak i jest. p ra w d o p o d o b n y stan ró w ­
stę p o w an ia uw ażasz za. n ajlepszą i d la ­
czego? Ja k i je st n ajb ard ziej p ra w d o p o ­
d o b n y rozw ój w ydarzeń?
a Z an iech an ie całej idei E U W i p o w ró t
d o płynnych k u rsó w w alutow ych, co
ozn aczało b y zach o w an ie obecnej su ­
w erenności n aró d owej.
1> Przyspieszenie tw o rzen ia E U W w ce­
lu zm in im alizo w an ia o k resu w rażli­
wości na presję spekulacyjną.,
c P rzyzw olenie, ab y poszczególne gos­ g Czy inflacja je st n ie u n ik n io n a?
p o d ark i U E p o d ążały d o E U W w łas­ h Ja k ie są w aru n k i p o w o d zen ia re­
nym tem pem , d o łą cz ają c d o niej w te­
dy, gdy będą. d o tego gotow e,
d P o w ró t do po m y słu sto p n io w eg o p o ­
stępu we w p ro w ad zan iu E U W , ale
p o łączo n eg o z zasto so w an iem tak ich
narzędzi, ja k p o d a te k T o b in a o sła­
biający silę o d d ziały w an ia k ró tk o o k ­
resow ej spekulacji, w celu uniknięcia
p ro b lem ó w , k tó re d o p ro w ad ziły do
op u szczen ia M K przez Wielką. Bry­
tanię.
8__
W y o b raź sobie, że jesteś planistą, w jed­
nej z cen traln ie p lan o w an y ch g o sp o d a-
i.ck E u ro p y W schodniej we w czesnych
latach o siem d ziesiąty ch (m ożesz upo-
ia ć się z częścią tych p y ta ń k o rzy sta ją c
z O dpowiedzi i kom entarzy).
a Z asa d y gospodim ow ania. nie p o zw a­
lają na o siąg an ie zysków przez gałąź
p rzem ysłu, za k tó r ą je sle s o d p o w ie­
d zialny, a więc m ak sy m alizacja rżys­
ku nie m o ż e być tw oim celem . Ńa
jak iej p o d sta w ie p o d ejm u jesz decyzje
co do liczby z a tru d n ia n y c h p raco w ­
nik ó w i w ielkości p ro d u k cji?
ny?
c Jeżeli p ro d u k t tw ojej gałęzi (np. stal)
je st używ any d o p ro d u k cji z b ro je n io ­
wej, p ro d u k cji d ó b r inw estycyjnych
o ra z d o b r k o n su m p c y jn y c h , to jak
zos ta n ą, o k reś Io ne pr io ry te ty?
now agi (lub n ieró w n o w ag i) n a ry n k u
d ó b r k o n su m pcyj nyeh?
c O m ów system zach ęt d la p raco w ­
ników i k ad ry zarząd zającej.
I' W p ro w ad zan e są reform y p rzek ształ­
cające g o s p o d a rk ę w bliższą ry n k o ­
wej. Ja k i je st p r a w d o p o d o b n y 'e fe k t
tych refo rm w o d n iesien iu d o cen,
zw łaszcza na ry n k u d ó b r k o n su m p ­
cyjnych?
form ?
i Z an im te p y ta n ia d o ta rty d o ciebie,
refo rm y ry n k o w e w E u ro p ie ’W scho­
dniej p o stą p iły dalej. O ceń stopień
ich p o w o d zen ia.
Tffllk/Nfc
................ Z m ia n a w sp o so b ie m yś­
la n e n„ niekorzyść silne.) obecności
p ań stw a w g o sp o d a rc e i inte n sy w ­
nego interwenojon izm u przyspieszy­
ła ruch ku integracji europejskiej.
498 Rozdział 35
2. ______ __„B ig B ang” o kazał się dla
L o ndynu św ietnym startem w wy­
ścigu o pozo stan ie jedynym eu ro p e j­
skim ce n tru m finansow ym , k tó re
p rz e trw a , ale zaw ody jeszcze się nic
skończyły.
3. ________ B ankow i za rejestro w an e­
m u w N iem czech w olno od 1992 r.
działać także we F ran cji lub w W iel­
kiej B rytanii.
4. ______ P ro g ram „ E u ro p a 1992”
stw orzył euro p ejsk i o b sz ar g o sp o ­
d arczy p raw ie ta k wielki ja k am e­
ry k ań sk i czy ja p o ń sk i.
5. ______ . R efo rm y 1992 r. zabroniły
n a k ła d a n ia o p ła t celnych na w ym ia­
nę handlow ą, m iędzy czło n k am i UE.
6. ________ P rzejęcia tran sg ran iezn e
i fuzje firm europejskich spo w o d u ją
za ch o w an ie przez nic silnej pozycji
rynkow ej i uniem ożliw ią osiągnięcie
korzyści z nasilonej k o n k u ren c ji, co
było jednym z celów reform y 1992 r.
7. ________ K orzy ści z reform y 1992 r.
m ogą w ynieść od 2,5% do 6,5%
PK.B U nii E uropejskiej.
j. _ _______J a k tw ierdzi D . N even,
H isz p an ia , G re cja i P o rtu g a lia będą
najw iększym i beneficjentam i n o ­
wych korzyści ze skali po rei orni ach
i 902 r.
9. ________ W Szkocji są w obiegu
zaró w n o angielskie, jak i szkockie
b a n k n o ty , co do w odzi, że je d n a w a­
lu ta nie jest w arunkiem koniecznym
istnienia unii w alutow ej.
10. T r a k ta t z M a a stric h t jest
umową, m iędzy członkam i U E,
k tó ra z a k ła d a ła osiągnięcie unii
w alutow ej do 1997 r.
11. ............. E u ro p e jsk a U n ia W a lu ­
tow a w yelim inuje ryzyko kursow e,
ale będzie to niew ielka zm iana dla
obecnych cz łonków M li.
¡2. ______ F u n d u sz e stru k tu ra ln e
U E tw o rzą system federalnych
tran sferó w fiskalnych, który m oże
p o m ó c k rajo m p o n o szący m stra ty
z pow o d u przejściow ej u tra ty k o n ­
kurencyjności.
13. W ysoki p o zio m ed ukacji
i opieki zd ro w o tn ej k rajó w E u ro p y
W sch o d n iej sp raw ia, że m a ją one
większe szanse p o p raw y w y d ajn o ­
ści p racy niż inne k ra je słabiej
rozw inięte.
14. _______Z n aczn e zad łu żen ie k r a ­
jów E u ro p y W sch o d n iej w obec z a ­
c h o d n ich w ierzycieli je st isto tn ą
p rze szk o d ą w ich dalszym rozw oju.
Problemy do przemyślenia
J___
N iem cy osiągnęły b a rd z o zn a cz ąc ą p o ­
zycję w U E z uw agi n a silę swej g o s­
p o d ark i. Z b ad a j, ja k w p ły w a to n a
g o sp o d a rk ę innych k rajó w U E i na
d ąż en ia d o E U W .
2__
O m ów p rzy stąp ien ie i w ycofanie się
W ielkiej B ry tan ii z M K . Czy uw ażasz,
że p o w ró t d o lego system u leży w inte­
resie W ielkiej Brytanii?
3__
„N a cisk n a podjęcie reform w E u ro p ie
W schodniej w ziął się raczej z n ie z a d o ­
w olenia z d o ty ch czaso w y ch d o k o n a ń
niż z w iary w w yższość g o sp o d a rk i
k ap italisty czn ej” . Czy uw ażasz, że ta ­
kie stw ierdzenie jest p rzesadne?
4__
.Zbadaj, na ile była N iem ieck a R e p u b ­
lika D e m o k ra ty c z n a sta n o w iła p rz y p a ­
dek. szczególny w śród refo rm u jący ch
się k rajó w E u ro p y W sch o d n iej. W j a ­
kim sto p n iu proces zjed n o czen ia N ie­
m iec w 1990 r. zo stał zw ieńczony su k ­
cesem'?
499 Integracja w E uropie w latach dziew ięćdziesiątych
Odpowiedzi i komentarze
Pojęcia i określenia k o n k u ren c ji, w yznaczających cele re­
form 1992 r.
1 (i) 5 (f) 9(k) 13 (m) f f o ta k że był je d e n z w ażnych ele­
2 (d) 6 (b ) ■10 (g) 1 4 (o ) m e n tó w o m a w ian y ch refo rm ,
3© 7 (c) 11 (h) 15 (e) g T eg o p u n k tu nie u w zględniał p ro ­
4 (a) 8 (1) 12 (n) gram reform d o konyw anych w 1992 r.
Z ad an ia 2__
P u n k t d opisuje o p ła tę ta ry fo w ą; w szy­
1___
stkie p o zo stałe są b arie ra m i p o z a ta ry ­
a Z pew nością była to k lu czo w a część fow ym i istniejącym i w rzeczyw istości.
refo rm 1992 r.; w ielu członków
W sp ó ln o ty E u ro p ejsk iej zniosło
w szelką k o n tro lę dew izow ą ju ż wcze­ 3__
śniej. a S to p n io w e w y czerpyw anie się z a so ­
is T o tak że był elem ent reform 1992 r. bów ro p y n aftow ej n a M o rz u P ó ł­
c U jednolicenie staw ek p o d atk o w y ch nocnym o słab ia ten arg u m e n t,
było p o strzeg an e ja k o p o żą d an a , ale b A rg u m e n t ten traci w ażn o ść w m iarę
politycznie tru d n a d o osiągnięcia ce­ ja k inni czło n k o w ie U E likw idują
ch a jed n o lite g o ry n k u europejskiego. o g ran iczen ia w p rzepływ ie k ap itału ,
D lateg o też refo rm y 1992 r. o b ej­ c U dział w ym iany h an d lo w ej z h n y m i
m ow ały je d y n ie zo b o w ią za n ia d o d ą ­ członkam i U E w całości h an d lu W iel­
żenia d o h arm o n izacji staw ek p o d a t­ kiej B ry tan ii znaczn ie w zró sł od cza­
kow ych. su jej p rzy stą p ie n ia d o W sp ó ln o ty ,
d B yła to rów nież część p ro g ra m u re­ ta k w ięc siła tego arg u m e n tu m aleje
fo rm , ale n ie k tó re z b arier p o z a ­ z upływ em czasu,
taryfow ych są tru d n o uchw ytne, stąd d Z w ró ć uw agę, co sta ło się z inflacją
egzekw ow anie zo b o w iązań m o że być w latach 1 9 8 9 -1 9 9 0 .
w n iek tó ry ch p rzy p a d k ach u tr u d ­ e 1 wierdzi się, że p o lity k a pieniężna
nione. jest k ró tk o o k re so w y m narzędziem
e I alei w łaśnie cel sfo rm u ło w an o d o w alki z in flacją pozw alającym
w d y rek ty w ach W sp ó ln o ty E u ro p e j­ u n ik n ą ć sto s o w a n ia w tym sam ym
skiej d otyczących h an d lu i polityki celu polityki fiskalnej. N ie je st jed -
500 R ozdział 35
n a k całkiem pew ne, czy argum ent,
len je st słuszny — zależy to od twojej
oceny sk u tk ó w polityki fiskalnej,
f Siła tego a rg u m e n tu nieu ch ro n n ie
m aleje z upływ em czasu.
4__
P u n k ty a, c, <ł i e m u sz ą koniecznie
c h a rak te ry z o w a ć unię w alutow ą; p o z o ­
stałe m o g ą.
5__
a K o n k u re n c y jn o ść zm aleje,
b U tra ta k o n k u ren cy jn o ści d o p ro w a ­
dzi zapew ne d o sp a d k u ek sp o rtu ,
e P ra w d o p o d o b n ie sp ad n ie zaró w n o
po zio m p ro d u k cji, ja k i za tru d n ien ia, f K o rz y ść z refo rm 1992 r„ chociaż
d D o sto so w a n ia b ęd ą polegały na s to ­
pniow ym p rzy w racan iu k o n k u re n ­
cyjności przez zm iany w zględnych
p o zio m ó w plac i cen. Oczywiście
m o że to p o trw a ć ja k iś czas i w tym
przejściow ym okresie g o sp o d a rk a
będzie p ra w d o p o d o b n ie tra p io n a
b ezrobociem ,
c N iebezpieczeństw o zw iązane z p ro ­
w adzeniem ekspansyjnej polityki fis­
kalnej polega n a tym , żc m oże ona
pro w ad zić d o zw iększenia inflacji;
je st to efekt, d o uniknięcia którego
zm ierzały prop o zy cje D elorsa. K lu ­
czow ym problem em d o rozstrzygnię­ k Je st to je d e n z m ożliw ych sk u tk ó w
cia p o zo staje tu py tan ie, czy są. inne
drogi- o siągnięcia tego sam ego celu.
f W S ta n a c h Z je dnoczonych, k tó re są
rów nież p rzykładem unii w alutow ej,
fed eralny system fiskalny zapew nia
au to m aty cz n ie p ew n ą stabilizację
k o n iu n k tu ry w poszczególnych sta ­
nach. W p o d ro zd z iale 35.5 p o d ręcz­
n ik a m o ż n a znaleźć pełny opis tego
efektu.
6__
a J e d n a z korzyści z p ro g ra m u „ E u r o ­
pa 1992” .
b T o tak że je d n a z refo rm 1992 r.;
m ia n o nadzieję, że p osunięcie to
ograniczy k oszty tran sa k cy jn e,
c L ik w id acja b arie r p o za ta ry fo w y ch
(w ram a ch refo rm 1992 r.) sp o w o d o ­
w ała, że przem ysł k rajo w y zo stał
w ystaw iony n a d ziała n ie nasilonej
k o n k u ren c ji. C h o c ia ż w k ró tk im
okresie m o że to być o cen io n e ja k o
koszt (jeżeli w rezu ltacie w zrośnie
b ezrobocie), to je d n a k efek ty d łu g o ­
o kresow e p o w inny być k o rzy stn e.
(I U n ia w a lu to w a p o c ią g a za so b ą ta k ą
u tra tę suw eren n o ści, ale korzyści
z unii pow inny być w y starczającą
re k o m p e n sa tą ,
e K o rz y ść z p ro g ra m u „ E u r o p a 1992” .
stopień, w ja k im w zro śn ie m o b iln o ść
siły roboczej, nie je st jeszcze znany,
g K o szt; zjaw isko tak ie m a m iejsce np.
w p rzy p a d k u W ielkiej B rytanii,
h E lim in ac ja ryzy k a k u rso w eg o n a s tą ­
piłaby w raz z u tw o rzen iem unii w a­
lutow ej (p rzy n am n iej w ew n ątrz unii
kursy zostały b y bow iem sztyw no
ustalo n e), ale refo rm y 1992 r. ta k że
były k ro k iem w tym k ie ru n k u ,
i O czek iw an a k o rzy ść z refo rm 1992 r.
j U n ia w alu to w a je st je d n y m ze s p o so ­
bów o siąg n ięcia tego celu, ale nic
jedynym .
unii w alutow ej — zob. za d an ie 5.
1 U stanow ien ie w spólnej w aluty jest
jednym ze sp o so b ó w , w ja k i u n ia
w alu to w a m o że w p ły n ąć n a redukcję
k o sztó w tran sa k cy jn y ch ; zw róćm y
je d n ak uw agę, że w zasad zie unia
w alu to w a m o że d ziałać bez w spólnej
w aluty.
ni P ro g ram „ E u ro p a 1992” o ra z E u ro ­
p ejska U n ia W a lu to w a m o g ą być
p o strzeg an e ja k o p o su n ięcia p o g łę­
biające in teg rację eu ro p e jsk ą. Czy
je st to politycznie ak c ep to w aln e, to
in n a sp raw a.
501 Integracja w E uropie w latach dziewięćdziesiątych
7__
® ®i/j ' cenach utrzym yw anych, n a s z tu ­
W p o d ro zd ziale 35.6 p o d rę c z n ik a m o ż ­ cznie zaniżony m poziom ie i kolej­
n a znaleźć d o k ład n iejsze om ów ienie kach po d o b r a k o n su m p c y jn e jest to
tych czterech scenariuszy. Oczywiście, oczywiście stan nadw yżki popy tu na
zanim ten tek st d o ta rł d o ciebie, czas rynku.
m ógł już przynieść o d p o w ied ź n a to
® B odźce dla z a rząd z ający c h są sitt.be
p ytanie. M o żesz więc ocenić, czy wy­
z p o w o d u b r a k u w łaściw ych s yg na­
b ra n o najlepsze rozw iązan ie. P o g łęb io ­ łów, n a k tó re m o g lib y oni. reag o w ać
n ą analizę E U W znajdziesz w arty k u le pod ejm u ją c decyzje o wielkości p r o ­
lle a le y a i L ev in a w „E c o n o m ic R e­ dukcji. P raco w nicy nic m ają. zachęt
view ” z k w ietn ia 1992 r. d o ciężkiej pracy, s k o r o i .tak nic
8 .mogą n abyć d o b r konsum pcyjnych.
Jest to m o ż e pew na p rzesada, a może
a Jeżeli zasady g o sp o d a ro w a n ia nie nie.
p o zw a lają n a osiągnięcie zysku, p la­ ii Jeżeli ceny m ają o d p o w ia d a ć względ­
n ista o d p o w ied zialn y za d an y p rze­ nej i za.dk.osct d o b r, to musza, w z ro s­
m ysł n ajp ra w d o p o d o b n iej starałb y nąć, dą ż ą c do po zio m u rów now agi
się z a d em o n stro w a ć sw oje zdolności rynkowej. °
p o p rzez w ytw orzenie tak dużej p ro ­ g Ale nie musi to ozn a cz ać inflacji.
d ukcji, ja k to ty lk o byłoby m ożliw e, J e d n o ra z o w e d o sto s o w a n ie p o p rzez
przy użyciu w szelkich d o stęp n y ch podniesienie p o z io m u cen to nie to
śro d k ó w . Je st to rec ep ta n a m a rn o ­ sam o, co u trzym u jący się wzrost
traw stw o , gdyż nie m a gw arancji, że ogólnego p o z io m u cen, a tak właśnie
p ro d u k c ja byłaby w rzeczyw istości definiujemy inflację,
u żyteczna. Jej w ykazyw ana, w ielkość e. K luczem jest. w ybranie wiarygodne!
m o że być czasem zawyżana, d la w ięk­ i solidnej strategii m a k r o e k o n o m ic z ­
szego efektu.
nej, która, pozwoli u n ik n ą ć widma
1) C eny z o sta n ą u stalo n e cen traln ie, ale hipcrinflacji, naw et za cenę o k re so ­
niekoniecznie z wzięciem pod uw agę wego w zro stu b ezro b o cia. P o d ro ż
w zględnej rzadkości zaso b ó w . W dzia! j.i.7 p odręc znika zaw iera szer­
wielu p rzy p a d k ach w ystąpi te n d e n ­ sze om ów ienie tej kwestii,
cja do u trzy m y w an ia cen na sztucz­ i Bez k o m entarza.
nie niskim p o ziom ie, ab y stw orzyć
w rażenie, że w g o sp o d arce p la n o w a ­
nej nie m a in fla cji4, Talk/NK
c O d p o w ied ź je st oczyw ista: zb rojenia
i przem ysł otrzym aj;) najw yższy p rio ­ 1. l a k (zob. po dro zd z iał 35.1 p o d ­
rytet; k o n su m en ci m o g ą poczekać ręcznika).
w kolejce.
2. l a k (zob. ra m k ę 35.1 w p o d ręc z­
niku).
3. Ta.k.
1 t>pioraj:)c .się n a p o ls k ic h d o św ia d c z e n ia c h n a ­
le ż ało b y ta k ż e w sp o m n ie ć o d ą ż e n ia c h d o o c h ro ­ 4. Nie jest to całk iem d o k ła d n e:
n y p o z io m u życia sp o łe c z e ń stw a o ra z o o b a w ie
w 1993 r. U nia E u ro p e jsk a m ia ła
p rz e d w y b u c h em n ie z a d o w o le n ia lu d n o ści.
N a p rz y k ła d ro z ru c h y w U rsu sie i R a d o m iu większą liczbę ludn ości niż Stany
w 1976 r. w y b u c h ły p o o g ło sze n iu z n ac z n y c h Z jed n o czo n e czy J a p o n ia .
p o d w y ż e k cen a rty k u łó w sp o ży w czy ch {pn:vp. 5 . Nie. Cła w h a n d lu wewnątrz, UE
lltt/n.).
zostały zniesione przed 1992 r.
 503 Integracja w E uropie w latach dziew ięćdziesiątych
502 Rozdział 35
4
6. M iejm y nadzieję, że nie. P ołączenia P roblem y do przem yślenia —-— . . . . tuacji w p o ró w n a n iu d o in n y ch k rajó w
W ydaje się, ze zjednoczenie z N iem - E u ro p y W sch o d n iej. P o d ro z d z ia ł 35 7
i przejęcia, m o g ą w ynikać z dążenia
1___ can n Z ach o d n im i p o staw iło N iem cy podręcznika zaw iera szersze om ów ienie
przedsiębiorslw d o re stru k tu ry z a ­ W schodnie w całkow icie o dm iennej sy- tej kw estii.
O pis n ie k tó ry ch u w a ru n k o w a ń polityki
cji, k tó ra m a im pozw olić n a lepsze
w ykorzystanie korzyści skali g ospodarczej N iem iec m o ż n a znaleźć
i przew ag k o m p a ra ty w n y ch na. p o ­ w ram ce 35.2 w p o d ręc zn ik u . N iem iec­
w iększonym je d n o lity m rynku. ka. tro sk a o u trzy m an ie inflacji pod
W iele będzie zależeć od sk u te cz n o ­ ścisłą k o n tro lą w y w arła w ieloraki
w pływ n a p rzew idziany przez tr a k ta t
ści i rozw agi polityki U E względem
procesów fuzji w okresie pi zejś­ z M a a stric h t proces tw o rze n ia unii w a­
lutow ej w ew n ątrz U E . N iem cy m iały
ciow ym i później.
też znaczący w pływ n a d ziałan ie M e ­
7, Jest to m ożliw e; tak ie były sza­
cunki prezen to w an e w raporcie chanizm u K u rso w e g o , gdyż ich o p ó r
przed obniżeniem stó p p ro cen to w y ch
C ecehiniego. je d n a k ż e , b io rąc pod
uw agę efekty zew nętrzne, rzeczyw i­ m iał szerokie reperkusje.
ste korzyści m o g ą być większe (zob.
p o d ro zd ział 35.3 podręcznika).
2
R. T a k . N iek tó rzy k o m e n ta to rz y u zn ali, że w ej­
9. T a k (zob. p o d ro zd z iał 35.4 p o d ­
ście W ielkiej B rytanii d o M ech an izm u
ręcznika).
K u rso w e g o było zbyt. d łu g o o d k ła d a n e
10. N ic. T rzeci e ta p tw o rze n ia E U W
i n astąp iło przy niew łaściw ie u sta lo ­
rozpocznie się d o p ie ro w tedy, gdy
nym kursie w alu to w y m w zględem m a r­
w iększość krajó w U E będzie g o to ­
ki niem ieckiej, k tó ry nie m ó g ł być
wa i sk ło n n a do rozpoczęcia tego
u trzym an y . D lateg o spek u lacy jn e n ac i­
procesu. ski w ym usiły przedw czesne wyjście
11. T a k (zob. p o d ro zd z iał 35.5 p o d ­
z M K . T ru d n o oczekiw ać sukcesu we
ręcznika).
w łączaniu się W ielkiej B rytanii d o
12. N ie. P ro g ram funduszy s tru k tu ra l­
nych U E jest. niew ystarczający do E U W , jeżeli nie z d o łała o n a p rzetrw ać
w MK," ale m ożliw e jest, że p o w ró t d o
w ypełnienia takiej roli.
M K przy o d p o w ied n im k u rsie w alu ­
13. Tak. (zob. p o d ro zd z iał 35.7 p o d ­
tow ym byłby p o m o cn y . K w estia ta
ręcznika). P ołożenie k rajów słabiej
pozostaje je d n ak sp o rn a; za ch ę ca­
rozw iniętych jest om aw iane w ro z ­
m y do p rzeczy tan ia o d p o w ied n ich
d ziale 36.
fragm en tó w ro zd ziału 35 p o d ięczn i-
14. 'falc, ale rządy państw za chodnich
ka i w yciągnięcia w łasnych w n io s­
podjęły k ro k i zm ierzające do zre­
ków n a te m at p o w ro tu W ielkiej B ry ta­
dukow ania. tych obciążeń, np. p o ­
przez. u tw orzenie E uropejskiego nii d o MIC.
B anku O d b u d o w y i R ozw oju dla
sfinansow ania reform p ro ry n k o ­
3___
wych E Z aró w n o n iezadow olenie, ja k i z a ­
zdrość p ra w d o p o d o b n ie o d eg rały sw o­
ją rolę w n acisku n a p rzep ro w ad zen ie
5 W p rz y p a d k u P o ls k i n a jw ię k s z e z n a c z e n ie im a ­ reform ; zob. a rty k u ł P. H a re w „ E c o ­
ła b e z p o ś r e d n ia r e d u k c ja i r e s tr u k tu r y z a c ja za­
nom ic R eview ” , m aj 1990.
d łu ż e n ia (p rzy p . tłu m .) .
 505 Problem y krajów rozw ijających się w g o spodarce św iatow ej
R ozdziali 3 6

Problemy krajów rozwijających się w w yposażeniu k rajó w w czynniki p ro ­

d ukcji. P o n iew aż w wielu k raja ch ro z ­
oi.ym fu n k c jo n o w a n iu ta k ieg o system u
m o żliw a b yłaby stab ilizacja cen su ro w ­
w gospodarce światowej w ijających się czynnikiem w zględnie ców i w ielkości w pływ ów e k s p o rto ­
o b fity m je st ziem ia, pow inny więc one w ych. .Falc d o ty c h cz as, ¡¡odejm ow ane
specjalizow ać się w p ro d u k cji i e k s p o r­ przez k raje sła b o ro zw in ięte p ró b y
cie tych d ó b r, do w y tw o rzen ia k tó ry ch o g ran iczen ia p o d aż y su ro w có w k o ń ­
p o trz e b a dużej ilości tego w łaśnie czy n ­ czyły się z reguły n iep o w o d zen iem .
nika. Je d n a k k raje słab o rozw inięte O siągnięcie sk u teczn o ści w sta b ilizo w a­
z a p a tru ją się sceptycznie na. tę d ro g ę niu ry n k ó w surow cow ych, w ym agałoby
rozw oju. P o pierw sze, ceny w iększości lepszej w sp ó łp racy k ra jó w p ro d u k u ją ­
slow ionych uległa p o g o rszen iu . 'Fen suro w có w w yk azu ją w długim okresie cych surow ce, a. ta k że poparcia, i p o ­
P rzybysza z innej p lanety m niej za­
d w u bieguno w y p o d ział w skali św iata w y raźn ą ten d en cję sp ad k o w ą. Wynika, m ocy ze stro n y k rajó w w ysoko ro z­
skoczyłoby bezrobocie w krajach
jest często o k reślan y ja k o p o d ział n a to z jed n ej stro n y z osiągnięć k rajó w w iniętych.
u p rzem ysłow ionych niż n ieró w n o m ier­
b o g atą P ó łn o c i ubogie P ołu d n ie. rozw ijających się w zw iększaniu p o d a ­ D ru g ą m ożliw ość ro zw o ju g o s p o d a r­
ny p o d ział d o c h o d u św iatow ego, w sku­
Istnieje wiele przyczyn niskiego te m ­ ży tych d ó b r, z drugiej n a to m ia st z p o ­ czego stwarza. upreem ysiow ienic. Z a ła ­
tek k tó reg o o lb rzy m ia liczba ludności stępu technicznego w k raja ch w ysoko
pa w zrostu d o c h o d u n a 1 m ie sz k ań ca m an ie h a n d lu św iato w eg o w latach
zam ieszkującej kraje słabo rozwinięte
w k raja ch słab o ro zw iniętych. Je d n ą ro zw iniętych i p o jaw ien ia się tan ich trzydziestych sk ło n iło wiele k rajó w d o
(zw ane też krajami rozwijającymi się)
z nich je st relaty w n ie w ysoki p rzy ro st su b sty tu tó w suro w có w n atu ra ln y ch . p o dj ęci a p r o d u kej i a n ty ini p o rt o we j,
żyje w n iew y o b rażaln y m d la w iększości
n a tu ra ln y o ra z niski pozio m k w alifik a­ P o d ru g ie, realn e ceny surow ców w yka­ najczęściej p o d o sło n ą wysokich, cel lub
z nas ubóstw ie. K ra je rozw ijające się zują znaczne w ah an ia, co jest: sp o w o ­
cji, technik i i w ydajności. In n ą przyczy­ og ran iczeń ilościow ych. W św ietle te o ­
były d ługo p rze k o n an e, że są e k sp lo a­ d o w an e n isk ą cenową, elasty czn o ścią
ną jest n ie d o b ó r zaso b ó w n a tu ra ln y c h rii h an d lu m ię d zy n a ro d o w e g o ta k a p o ­
to w an e przez kraje bogate. Z nalazło to p odaży i p o p y tu . W tej sytuacji nawet:
i k ap itału . N iski d o ch ó d w y d atn ie lityka m o że sp o w o d o w a ć m a rn o tra w ­
w yraz w przyjętej w 1974 r. przez niew ielkie przesunięcie k tó rejk o lw iek
o g ran icza m ożliw ości o szczęd zan ia i fi­ stw o w y n ik ające z o g ran ic ze n ia sp e­
Z g ro m ad z en ie O gólne N a ro d ó w Z jed ­
n an so w an ia inw estycji, w tym — ro z ­ z krzyw ych (p o d aży lub p o p y tu ) p ro ­ cjalizacji w tych d zied zin ach , w k tó ry ch
n o czo nych rezolucji, wzyw ającej do w adzi d o znacznej zm iany cen ró w n o ­
w oju in fra s tru k tu ry . N isk a w ydajność d a n y kraj m a przew ag ę k om p ara ły w-
u stan o w ien ia N ow ego M ię d z y n a ro d o ­
w rolnictw ie p o w o d u je, że w yżyw ienie wagi. P o p y t n a su ro w ce zm ienia się ną; o sła b ia to ró w nież k o n k u ren c y j­
wego Ł a d u E kono m iczn eg o (New In­ zależnie od w ah a ń k o n iu n k tu ry św ia to ­
stale zw iększającej się liczby ludności ność jeg o to w aró w n a ry n k a c h z a g ra ­
ternationa! Econom ic Order). wej, ich p o d aż n a to m ia st zależy w d u ­
w ym aga p o n o sz en ia c o ra z w iększych nicznych. Je d n o cześn ie p ró b y sp ecjali­
W tym rozdziale analizujem y m iejsce żym sto p n iu od zm iennych w aru n k ó w
n ak ład ó w . K o rp o ra c je m ię d z y n a ro d o ­ zacji w . n o w y ch d zied zin ach , ro zw ija­
k rajó w rozw ijających się w g o spodarce
we, k tó re in w estu ją w k raja ch ro zw ija­ klim atycznych. ny ch od p o d sta w , często ko ń czą się
św iatow ej o raz m ożliw ości p opraw y
jących się, z a tru d n ia ją w znacznej czę­ Szczególnie tru d n a jest. sy tu a cja tych niepow odzeniem . P ro d u k c ja a n ty im p o r­
p o ło żen ia tych krajów . P o ró w n an ia
ści w łasnych p rac o w n ik ó w (co w isto t­ k rajó w słabo ro zw iniętych, w k tó ry ch tow a je st ¡ootencjalnie k o rzy stn a we
m ięd zy n aro d o w e, m im o swej niepełnej
nym sto p n iu sp o w aln ia rozw ój lo k a l­ w ystępuje w ysoki sto p ień k o n cen tracji wstępnej fazie ro zw o ju przem ysłow ego,
w iary godności, jed n o zn a cz n ie w skazu­
nych k ad r), a zyski transferują, d o m a ­ to w aro w ej e k sp o rtu . O zn acza to, żc przygotow ującej g o sp o d a rk ę do pro-
ją n a istnienie k rańcow ego u bóstw a,
cierzystych k rajó w . W n ie k tó ry ch k r a ­ jeden p ro d u k t d o sta rc z a zn aczn ą część eksportow ej strateg ii rozwoju.
w jakim żyje w iększość ludności zam ie­
jach szerszem u z a sto so w a n iu w ysoko całk o w ity ch d o ch o d ó w z ek sp o rtu . D y ­ N iek tó re k raje rozw ijające się — np.
szkującej k raje słabo rozw inięte. T aki
w ydajnych tech n o lo g ii nic sp rzy jają w ersyfikacja p ro d u k cji i ek sp o rtu p o ­ Brazylia, M eksyk, H o n g k o n g , K o rc a
o b ra z uzyskam y posługując się za ró w ­
także czynniki k u ltu ro w e. zw oliłaby u stab ilizo w ać t:c d o ch o d y . .Południowa i S in g ap u r —- stały się
no. p o ziom em d o c h o d u n a 1 m ieszkań­
W jaki sp o só b k raje słab o rozw inięte A by zw iększać korzyści ze specjaliza­ liczącymi się w świecie ek sp o rteram i
ca, jak i w skaźnikam i analfabetyzm u,
m ogą wejść na d ro g ę rozw oju g o sp o ­ cji surow cow ej, p o d ejm o w an e są pró b y w yrobów przem ysłow ych. Sukces eks­
rozw oju ośw iaty, długości życia czy stab ilizo w an ia cen surow ców . W tym
darczego? J e d n ą z m ożliw ości je st roz­ p o rtow y tych k rajó w (o k reślan y ch m ia ­
p o ziom u opieki zdrow otnej. W w ym ia­ celu tw o rzo n e są zapasy buforow e —
wój o p arły na eksporcie surowców. nem nowo uprzemyMowiomyck) wywoła}
rze ab so lu tn y m sytuacja w k raja ch sła­
P rzypom n ijm y , że k orzyści k o m p a ra - system , w ram a ch k tó reg o d o k o n u je się w k rajach w ysoko ro zw iniętych zanie­
bo ro zw iniętych od 1960 r. popraw iła
lyw ne są odzw ierciedleniem ró żn ic interw encyjnych za k u p ó w surow ca p okojenie i chęć p o w ro tu d o p ro te k ­
się, ale w relacji do k rajów uprzem y- p rzy n ad m iern ej p o d aży (po niskiej cjonizm u. K ra je rozw ijające się d o m a ­
cenie), a sp rzed aje się — przy niskiej g ają się n ato m ia st o d 'b o g a ty c h k rajów
p o d aży (po wysokiej cenie). Przy d o - przyw ilejów w polityce hasidlow cj. Taka.
Tl Ekonomia, /.liior ztulait
 R o z d z ia ł 36
reorientacja polityki handlow ej krajów
lozwiniętych jest jednak m ało praw ­
ił o pod o bita.
T rz ec ia d ro g a rozw oju g o sp o d arcze­
go polega na zaciąganiu kredytów za
granicą. K ra je słabo rozw inięte zaw sze
zaciągały pożyczki za granicą, ale
z o sta tn im czasie sk a rż ą się, że w a­
runki u dzielania k red y tó w zostały z a ­
ostrzone. P odw yżki cen ropy naftow ej
wyw ołały gw ałtow ny w zro st zadłużenia
tych k rajów rozw ijających się, k tó re
im p o rtu ją ropę n afto w ą . Z kolei rela­
tyw ny sp a d ek cen ro p y naftow ej, który
n astąp ił w połow ie lat osiem dziesią-
lych, uderzył dotkliw ie w p ro d u cen tó w
tego su ro w ca (np. M eksyk).
Na m ożliw ość niew ypłacalności nie­
k tórych zad łu żo n y ch k rajó w ro zw ijają­
cych się w ierzyciele zareagow ali p o d ­
niesieniem poziom u stó p p ro c e n to ­
w ych. S ytuację krajów rozw ijających
się pogorszyła św iatow a, recesja i przy ­
jęcie przez k raje w ysoko rozw inięte
restrykcyjnej polityki pieniężnej.
W wielu k raja ch rozw ijających się sto ­
sunek zadłużenia, d o PN.R o raz do
w artości bieżącej ek sp o rtu szybko
w zrasta (w skaźniki te ilustrują, ciężar
d ługu i m ożliw ość jego spłaty).
W zw iązku z tym nie są i p ra w d o p o ­
d o b nie nie będą. one w stanie spłacić
swych długów . T e n Ia k t jest jednym ze
źró deł napięć w gosp o d arce św iatow ej.
Sytuację tę zw ykle określa się ja k o
m iędzynarodow y kryzys zadłużenia.
W wielu p rzy p a d k ach u n ik n ię to o tw a r­
tej niew ypłacalności tylko w skutek re­
stru k tu ry za cji zad łu żen ia (m .in. plan
am ery k ań sk ieg o se k re ta rz a sk a rb u
B rady’egó z 1989 r.). D łużnicy uzyskali
now e kredyty lub zgodę w ierzycieli na
n rzedlużenie term in ó w spłaty długów .
K raje słab o rozw inięte chciałyby uzys­
kać więcej preferencyjnych kredytów
w celu likw idacji deficytu w bilansach
płatniczych. N iezbyt chętnie sto su ją
n a to m ia st d etlacy jn e p ro g ra m y zaleca­
ne przez M ię d zy n a ro d o w y F u n d u sz
W alutow y .
R o zw ażen ia w y m ag a ta k ż e z a g a d ­
nienie pomocy zagranicznej d la k rajó w
słabo rozw iniętych. W pojedynczym
kraju o d p o w ied zialn o ść za niew łaściw y
podział d o ch o d ó w sp a d a n a rząd .
W w ym iarze globalnym p ro b lem ten
jest bardziej złożony: P rzedstaw iciele
k rajów ro zw ijających się u w ażają, że są
one u p raw n io n e d o p o m o cy za g ran ic z­
nej, k tó rą chciałyby tra k to w a ć ja k o
sw ojego ro d zaju re k o m p e n sa tę za d łu ­
g o trw ałą ek sp lo atację k rajó w P o łu d n ia
przez kraje P ó łnocy. Z kolei krytycy
istniejących p ro g ra m ó w p o m o cy d o w o ­
dzą, że w sk u tek k o ru p cji pan u jącej
w k ra ja c h sła b o ro zw in ięty ch p o m o c
nie d o ciera d o ad re sa tó w lub je st wy­
k o rzy sty w an a n iezg o d n ie ze sw ym
przeznaczeń icm .
D opu szczen ie sw o b o d n ej m igracji
m ięd zy n aro d o w ej i w y ró w n an ie w ten
sp o só b d y sp ro p o rc ji w p o d ziale d o c h o ­
du n a świecie nie w ydaje się w o b ec­
nych w a ru n k a c h przedsięw zięciem m o ­
żliwym d o zrealizo w an ia. P o ż ą d a n a
jest n a to m ia st ta k a p o m o c d la k rajó w
słabo ro zw in ięty ch , k tó r a sp rzy jałab y
zw iększeniu zaso b ó w k a p ita łu rzeczo­
w ego i lu d zk ieg o , ta k aby m ogły się
one w pełni stać częścią św iatow ej
g o sp o d a rk i. Jed n o cześn ie k raje ro zw i­
nięte pow inny bardziej zlib eralizo w ać
swój han d el z k raja m i ro zw ijającym i
się, co w długim o k resie będzie k o rzy st­
ne d la o b u stro n .
Pojęcia i określenia
K aż d em u z pojęć o zn a cz o n y ch literam i
p rzy p o rzą d k u j o d p o w ied n ie o kreślenie
o znaczo n e liczbą:
507 P ro b le m y k ra jó w ro z w ija ją c y c h się w g o s p o d a rc e ś w iato w e j
... (a) p o lity k a a n ty im p o rto w a 5. P o m o c u d zielan a p rzez k raje w yso­
... (b) k raje słab o rozw inięte (k raje ko ro zw in ięte k rajo m słabiej ro z ­
rozw ijające się) w iniętym w fo rm ie ta n ic h k red y ­
... (c) to w ary nie p rze tw o rz o n e tów , tra n sfe ró w p ieniężnych i d a ­
... (d) zap asy b u fo ro w e row izn w n a tu rz e w p o sta ci żyw no­
... (e) now y p ro tek cjo n izm ści i m a szy n , p o m o cy tech n icz­
... (0 w zro st g o sp o d arczy p o b u d z a ­ nej i n ie o d p ła tn ie św iad czo n y ch
ny p rzez e k sp o rt usług.
... (g) n iestab iln o ść cen 6. S y tu acja, w k tó rej w iele k rajó w
... (h) k raje n ow o u p rzem ysłow ione ro zw ijających się je st za g ro żo n y ch
... (i) k o n c e n tra c ja to w a ro w a e k s­ n iew y p łacaln o ścią, a w ysoki p o ­
p o rtu ziom stó p p ro ce n to w y ch p ogłębia
... (j) p o m o c za g ran ic zn a tru d n o śc i ze s p ła tą o d se tek i d łu ­
... (k) uprzem ysłow ienie gów.
... (1) re stru k tu ry z a c ja d ługu 7. S y tu acja, w k tó rej d o c h o d y z eks­
... (m ) N ow y M ię d zy n a ro d o w y Ł ad p o rtu są u zależn io n e w d ec y d u ją­
E k o n o m iczn y (New Internatio­ cym sto p n iu od je d n e g o lub k ilk u
nal Ecanomic Order) e k sp o rto w a n y c h p rzez d a n y k raj
.... (n) m ię d zy n aro d o w y kryzys z a ­ to w aró w .
dłużenia 8. W zro st p ro d u k c ji i d o c h o d u n a ro ­
d ow eg o sty m u lo w an y p rzez ek s­
1. System m ający zapew nić sta b iliza­ p o rt, a nie p rzez z a stę p o w an ie im ­
cję ry n k u surow cow ego p o p rzez p o rtu p ro d u k c ją k rajo w ą .
interw encyjne zak u p y suro w có w 9. G ru p a k rajó w rozw ijających
n a ry n k u k rajo w y m przy niskim się, k tó re o sią g ają w ysokie
poziom ie ceny św iatow ej o ra z ich te m p o w zro stu g o sp o d arczeg o ,
sp rzed aż (ek sp o rt) przy w ysokim o p a rte w znacznej m ierze na
poziom ie ceny. ek sp o rcie w y ro b ó w p rzem ysło­
2. P ro d u k ty rolne, surow ce p o c h o ­ w ych.
d zen ia m in eraln eg o o raz paliw a 10. S zero k a i z ró ż n ic o w a n a g ru p a k r a ­
służące ja k o n ak ład y w p ro cesach jó w o sto s u n k o w o n isk ich d o c h o ­
p ro d u k cy jn y ch lub w ym agające dach, m niej za aw an so w an y ch
dalszego p rzetw orzenia. w ro zw o ju g o sp o d a rc zy m .
3. P ro g ram m ięd zy n aro d o w ej w sp ó ł­ 11. Z a stę p o w a n ie im p o rtu p ro d u k cją
pracy n a rzecz zm niejszenia d y s­ k rajo w ą , zw ykle p o d o sło n ą w yso­
ta n su rozw ojow ego m iędzy k r a ­ kich ceł lub o g ran iczeń ilościo­
ja m i w ysoko i słabo ro zw in ięty ­ wych.
mi, naw iązujący d o rezolucji p rzy ­ 12. S y tu acja, w k tó rej ceny p o d leg ają
jętej w 1974 r. przez Z g ro m a d z e ­ d u ży m w ah a n io m .
nie O gólne N a ro d ó w Z je d n o czo ­ 13. P ro ces in ten sy w n eg o ro zw o ju p rze­
nych. m ysłu.
4. O d ra d za jąc e się w k raja ch rozw i­ 14. U dzielanie k ra jo m , k tó re m a ją
tru d n o ści ze sp ła tą zad łu żen ia,
niętych ten d en cje o ch ro n y w łasn e­
go przem ysłu przed zag ran iczn ą n ow ych k red y tó w , ro zło żen ie sp łat
k o n k u ren c ją, zw łaszcza tan ich p r o ­ n a dłuższy o k res lu b um ożliw ienie
d u k tó w p o ch o d zący ch z krajów sp łat w innej bardziej d o g o d n ej
rozw ijających się. form ie.
 509 P ro b le m y k ra jó w ro z w ija ją c y c h się w g o s p o d a rc e ś w iato w e j
508 R o z d z ia ł 36

c W n astęp n y ch pięciu la tac h p o d aż Z ałó żm y , ze na. m ocy p o ro zu m ien ia

Zadania T a b lic a 3 6 .2 . G lob aln y p o p y t n a su ro w ice X su ro w ca w ynosi o d p o w ied n io : 375, m iędzy n a ró d ow ego u tw o rz o n o zapasy
C e n a je d n o s tk o w a Popyt 425, 400, 325 i 475. O kreśl sLan b u fo ro w e w celu u sta b ilizo w an ia ceny
1__ (» (licz b a je d n o s te k ) zap asó w w poszczególnych latach, na p o zio m ie O B. Z a p a sy fin an so w a n e
T a b lic a 36.1 zaw iera ró żn e w skaźniki tł J a k a p rzeciętn a cena u sta b ilizo w ała­ są przez rzą d y za in te re so w an y c h
100 300
ilu stru jące p rzy ro st dem ograficzny, 325
by p o zio m zap asó w w an alizo w an y m państw .
90
stru k tu rę g o sp o d a rk i i w arunki życia so 350 okresie?
w ośm iu k raja ch o różnym poziom ie 70 375 c O kreśl ro zm iary p o d aży i w pływ ów
rozw oju, k tó re z o sta n ą zid en ty fik o w a­ 60 400 3 ___ eksportow ych, p rzy tej w ielkości p o ­
50 425
ne w k o m e n ta rz u d o tego zad an ia, R y su n ek 36.1 p rze d staw ia sytuację n a p y tu , k tó rej o d p o w ia d a cena ró w n o ­
40 450
p o d an y m n a k o ń cu rozdziału. Są 30 475 św iatow ym ry n k u su ro w ca Y. F u n k c ja wagi OB.
w śród nich kraje o najniższych, nis­ 20 500 p o d aży S S je st d a n a , a p o łożenie k rz y ­ <1 O kreśl zm ian ę z a p asó w b u fo ro w y ch
kich, średnich o ra z w ysokich d o c h o ­ wej p o p y tu zależy od sta n u k o n iu n k tu ­ o ra z w ielkość bieżącego u la rg u p ro ­
d ach . D o k tórej z czterech grup d o ­ ry w k raja ch uprzem y sło w io n y ch . D D X d u ce n tó w w sy tu acji, gdy g o sp o d a rk i
ch o d o w y ch zaliczyłbyś poszczególne a W pierw szym ro k u fu n k cjo n o w a n ia ilu stru je k ształto w an ie się p o p y tu w sy­ krajó w u p rzem y sło w io n y ch zn a jd u ją
kraje? K tó re z nich m o ż n a uznać za system u zap asó w b u fo ro w y ch p o d a ż tu acji, gdy w k raja ch uprzem y sło w io ­ się w d o ln y m p u n k cie zw ro tn y m cy k ­
k raje słabo rozw inięte? w ynosi 450. Ile w yniosłaby cen a ró w ­ n ych cykl k o n iu n k tu ra ln y o siąg a d o ln y lu. k o n iu n k tu ra ln e g o ,
p u n k t zw ro tn y , a D D 2 — gdy cykl c O kreśl zm ian ę z a p asó w b u fo ro w y ch
o siąg a gó rn y p u n k t zw rotny, o raz w ielkość u ta rg u p ro d u ce n tó w ,
Tablica 3 6 .1 . W sk a ź n ik i do b ro b y t u a W sk aż cenę ró w n o w ag i o ra z wiel­ gdy gospodarki, k rajó w u p rze m y sło ­
k o ść w pływ ów z ek sp o rtu su ro w ca w ionych z n a jd u ją się w g ó rn y m p u n ­
Ś red n ie U d z iał O c z e k i­ W sk a ź n ik L icz b a W sk a ź n ik
ro ln ic tw a w ana u m ie ra ln o śc i lu d n o ści p o w sz e c h n o śc i w sytuacji, gdy k raje u p rzem y sło w io ­ kcie zw ro tn y m cyklu.
ro c z n e
te m p o w p ro ­ d łu g o ś ć n ie m o w lą t p rz y p a d a ją c a o ś w ia ty (o d se tek ne z n a jd u ją się w d o ln y m p u n k cie
K ra j w z ro stu d u k c ie życia (p o n iż e j 1 r o k u ) na m ło d z ie ży zw ro tn y m cyklu k o n iu n k tu ra ln e g o , 4_...
liczby k ra jo w y m w chw ili na 1000 ży w y ch 1 p ie lę g n ia rk ę u częszczającej d o
to W sk aż cenę ró w n o w ag i o ra z w iel­ P rzykład o d zw iercied la sy tu ację dwóch,
lu d n o śc i (% ) b r u tto (% ) u ro d z e n ia u ro d z e ń 1984 sz k ó l ś re d n ic h )
1990
k o ść w pływ ów ek sp o rto w y ch , gdy k rajó w w la tac h 1965 -1 9 8 5 . K ra j o ru­
1 9 8 0 -1 9 9 1 1991 1991 1991
k raje u p rzem y sło w io n e zn a jd u ją się skim d o ch o d z ie o siąg a śred n ie ro czn e
A 1,9 12 69 27 710 32 w gó rn y m p u n k cie zw ro tn y m cyklu. tem p o w zro stu realn eg o p ro d u k tu n a ­
11 1,3 15 71 25 980 74 ro d o w eg o b ru tto n a i m ie sz k ań ca na
C 2,6 59 53 101 4 680 30
poziom ie 2 ,9 % , a. k raj o w ysokim d o ­
1) 0,9 2 76 9 70 92
65 41 2 740 73 R ysunek 36.1. S ta b iliz a c ja ceny chodzie — tem p o 1 ,6 % . Z ałó żm y , że
E 2,4 21
F 2,0 9 70 36 880 53 p o cz ątk o w o p ro d u k t n aro d o w y b ru tto
G 2,9 55 48 107 3 040 5 n a i m ieszkańca, w ynosi w pierw szym
2 75 7 120 84
11 0,2 k raju 3 8 ()|, a w d ru g im 84 6 0 1 . O blicz
1993 (w niektórych przypadkach dane dotyczą innych lat). absolutną, ró żn icę p o zio m u P N B na
1

Żródlo World Hank,

2__
Św iatow y p o p y t na surow iec X jest:
stab iln y , jego p o d a ż n a to m ia st podlega
z ro k u n a ro k znacznym w ahaniom .
W celu stabilizacji d o ch o d ó w p ro d u ­
cenci su ro w ca tw o rz ą zapasy b u fo ro ­
we. T a b lic a 36.2 p o k azu je w ielkość
p o p y tu przy różnych po zio m ach ceny.
Z ałó żm y , że zap asy b u fo ro w e p o zw ala­
ją u stab ilizo w ać cenę na poziom ic 70 I.
1 m ieszk ań ca w tych d w ó ch k raja ch
w pięciu ko lejn y ch latach . C zy różnica
now agi, gdyby system ten nie f u n k ­ ta zw iększa się, czy zm niejsza?
cjonow ał? J a k a m u si n a s tą p ić zm ia­
n a w w ielkości za p asó w , ab y cena
u staliła się n a p o zio m ie 7 0$? 5
b W d ru g im ro k u fu n k c jo n o w a n ia sy­ T ab lica 36.3 p o k az u je te m p o w zrostu
stem u zap asó w b u fo ro w y ch p o d aż g o sp o d arczeg o i u d ział w y ro b ó w p rz e ­
su ro w ca w ynosi 350. O kreśl poziom m ysłu p rzetw ó rczeg o w ek sp o rcie k ilk u
ceny rów n o w ag i, zm ian ę w ielkości k rajó w ro zw ijający ch się. K tó r e k raje
zap asó w o ra z po zio m zap asó w należą p ra w d o p o d o b n ie d o g ru p y k ra ­
w d rugim ro k u . jó w now o uprzem y sło w io n y ch ?
510 R o z d z ia ł 36 511 P ro b le m y k ra jó w ro z w ija ją c y c h się w g o s p o d a rc e ś w iato w e j

Ja k ie znaczenie p rzy w yborze kie­ c E k o n o m ic zn e m o ty w y p rzy jm o w a n ia

T a b lic a 3 6 .3 . T e m p o w zro stu g o sp o d arczeg o cych się w la ta c h 1 9 8 0 -1 9 8 3 . K tó re
ru n k ó w specjalizacji p ro d u k c ji przez p o m o c y zagranicznej w y d ają się
i si nutu lira e k sp o rtu w n ie k tó ry c h k ra ja c h z p o d a n y c h niżej stw ierdzeń zn a jd u ją
rozw ijający ch się te k raje m a ją d łu g o falo w e tendencje oczyw iste. C zy p rzy jm o w an ie p o m o ­ p o k ry cie w p rzy to c zo n y c h w tablicy
cen surow ców ? cy zagranicznej nie zag raża je d n a k d anych?
Ś re d n ia ro c z n a Czy p o lity k a ro zw ija n ia p ro d u k cji
s to p a w z ro stu
U d z ia ł w y ro b ó w suw erenności g o sp o d arczej k raju ? ¡1 W an alizo w an y m o k resie sto p n io w o
re a ln e g o p r o ­
p rz e m y słu an ty im p o rto w ej je st w sta n ie zm ienić f Ja k ie zalety w p o ró w n a n iu z p o m o cą
K ra j p rz e tw ó rc z e g o w zrastała rela cja za d łu żen ia z a g ra ­
d u k tu k ra jo w e g o układ korzyści k o n ip a ra ty w n y c h za g ran ic zn ą m a w olny h an d el m ię­
w e k sp o rc ie (% ) nicznego d o d o c h o d u n aro d o w eg o
b r u tto (% ) w d an y m k raju ? Ja k ie są w ady tej d zy n a ro d o w y ja k o m echanizm
1 9 8 0 - 1991 1960 1991
k rajó w ro zw ijający ch się.
polityki? w sp ieran ia ro zw o ju gosp o d arczeg o ? I) O b słu g a za d łu żen ia p o ch łan ia ła
3 56 Czy p o lity k a p ro e k s p o rto w a je st lep ­
0,5 co ra z w iększą część w pływ ów z ek s­
H - 1,6 0 3 szym ro zw iązaniem ? U zasadnij o d ­ 9__ p o rtu .
C 2,5 0 64 pow iedź. T a b lic a 36.4 ilu stru je ro zm iary zad łu - e W p o ró w n a n iu z ro z m ia ra m i p o ży ­
n 5,3 26 74
/•; 29 40
żen ią zag ran iczn eg o k rajó w rozw ijają- czek u zy sk an y ch ze źró d e ł oficjal­
- 0 ,4
F 5,6 80 96 nych (k red y ty o trz y m a n e od rząd ó w
u 5 57 8__
0,0 T ablica 36.4. W skaźniki zadłużenia krajów innych p a ń s tw o ra z k red y ty u d zielo ­
n 8 ,7 14 93 W m ię d zy n a ro d o w y m system ie p o m o ­ rozwijających się w latach 1 9 8 0 -1 9 8 3
15
ne przez o rg an izacje m ię d z y n a ro d o ­
i 1,6 4 cy g ospo d arczej uczestn iczą dw ie s tro ­
W sk a ź n ik i we — przyp. tłum.) w zro sło znaczenie
ny: daw cy (k raje b o g ate) i b iorcy (k raje 1980 1981 1982 1983
Ź ró d ło ; W o rld B a n k, W orld D evtdopm ent Report, 19K4 z a d łu ż e n ia p ożyczek u d zielan y ch p rze z z a g ra ­
biedne). W tym za d a n iu przyjrzym y się
i 1993.
niczne b an k i k o m ercy jn e i in n e ź ró d ­
m o ty w o m o b u stro n . Jeśli p y ta n ia o k a ­ Z a d łu ż e n ie ogółem ła p ry w atn e,
żą. się nie d o ść ja sn e, m o ż n a sk o rzy stać (m ld | ) 424,8 482,6 538,0 595,8
- o fic ja ln e 157,5 172,3 190,9
d W o m aw ian y m o k resie o g ó ln a su m a
z k o m e n ta rz a d o teg o z a d a n ia zam iesz­ 208,5
— p ry w a tn e 267,3 310,3 347,1 387,3 z a d łu żen ia k rajó w ro zw ijający ch się
K tó re z poniższych cech są typow e dla. czonego na k o ń cu ro zd ziału , S to s u n e k z a d łu ż e ­ w zrosła w tak im sto p n iu , że całe
k rajó w słabo rozw iniętych? a N iek tó rz y politycy tw ierd zą, że k raje n ia d o P N B (% ) 19,2 21,9 24,9 26,7 ro czn e d o c h o d y z e k s p o rtu tychże
a N iska wydajność: w rolnictw ie. b o g ate udzielają p o m o cy k rajo m S to s u n e k z a d łu ż e ­
k rajó w nie w ystarczyłyby n a sp łatę
0 D uży udział se k to ra surow cow ego, biednym z p o b u d e k czysto h u m a n i­ n ia d o w a rto ś c i
długów .
tarn y ch . Czy w św ietle p o lity k i p r o ­ e k s p o rtu (% ) 76,1 90,8 108,7 121,4
c: Slaby rozw ój in fra stru k tu ry . W sk a ź n ik o b sługi
d Miski p rzy ro st n a tu ra ln y , w adzonej przez p ań s tw a rozw inięte d łu g u “ 13,6 16,6 19,9 20,7
e Niska, sk ło n n o ść do im p o rtu . m o ż n a u znać, iż je st to w y starczające S to s u n e k o d sete k 10
1 S zybko zw iększające się zasoby siły w yjaśnienie m o ty w ó w u d zielan ia p o ­ d o P N B (% ) 1,5 1.9 2 2 2,2
T a b lic a 36.5 p o k az u je d a n e o k reślające
roboczej. m ocy?
t hvnga, D a ne obejm uj;) 90 k ra jó w ro zw ija ją cych się. sy tu ację sp o łeczn ą d w ó ch k rajó w . K tó ­
S» Ja k ie polityczne m o ty w y m o g ą decy ­ " Relacja sumy odsetek i rai kapitałowych do wartości ry z nich o siąg a tw oim zd an iem wyższy
do w ać o u d zielan iu p o m o cy k rajo m eksportu.
Ź ró d ło ; W o rld B a nk, W orld D evelopm ent Report, 1984.
poziom p ro d u k tu n a ro d o w e g o b ru tto
słabo rozw iniętym ?
n a 1 m ieszk ań ca?
Z ad an ie dotyczy analizy korzyści kom - e Z n a c z n a część p o m o c y udzielanej
p aratyw nych w ujęciu statycznym i d y ­ krajo m rozw ijającym się łączy się
b ezp o śred n io lub p o śred n io z p rze­ T ablica 3 6 .5 . W skaźniki społeczne dla dwóch krajów
nam icznym w odniesieniu do krajów
rozw ijających się. pływem to w aró w . W ja k i sp o só b W sk a ź n ik ~ ~ - K ra j A K ra j R
a W iele krtijów rozw ijających się o d ­ kraje w ysoko ro zw in ięte m o g ą rea li­
W sk a ź n ik a n a lfa b e ty z m u o s ó b d o ro s ły c h (% ) 88,4 54,1
czuw a w zględny n ie d o b ó r k ap itału zow ać w łasne interesy ek o n o m iczn e P rz e c ię tn y o k re s n a u k i w szk o le 6,9 1,6
rzeczow ego i w ykw ali filcowanych przez św iadczenie p o m o cy n a rzecz O c z e k iw a n a d łu g o ś ć życia w chw ili u ro d z e n ia (la ta ) 70,9 53,7
k a d r w p o ró w n a n iu z ro zp o rząd zal- innych krajów ? O d se te k lu d n o śc i z d o s tę p e m d o w o d y pitn e j 60 34
d P atrzą c n a to sam o zag ad n ien ie z o d ­ L ic z b a u c zn ió w sz k ó l p o d s ta w o w y c h n a 1 n a u c z y c ie la 14 51
nymi zaso b am i n atu ra ln y m i i ilością
In w e sty cje b r u tt o (% P K B ) 22 17
n ie w y k w a 1i i'ik.o w a.n cj siły r o b o c zej. w rotnej stro n y , sp ró b u jm y w yjaśnić,
D z ie n n e zu ży cie k a lo rii n a 1 m ie s z k a ń c a (% w y m a g a n e j ilości) 101 95
W jakich dziedzinach takie kraje ja k ie m o ty w y p olityczne m o g ą p rzy ­
m ogą w ykazyw ać przew agę k o n ip a - św iecać k rajo m ak cep tu jąc y m o fe ro ­ Uwttpn. Dane dotyczj) przeważnie 1996 r.
w aną im pom oc. źródło: United N ations Development Programme, H um an D evelopm ent Report, 1993.
ratyw ną?
512 R o z d z ia ł 36
Tak/N ie
'1. ________ W 1990 r. liczba ludności
k rajó w słabo rozw iniętych w ynosi­
ła 3 m ld , a przeciętny roczny d o ­
chód na je d n eg o m ieszkańca —
o k o ło 200 £.
2. ________ G łów nym problem em
k rajó w rozw ijających się je st nie­
d o b ó r k a p ita łu za ró w n o rzeczow e­
go, ja k i finansow ego.
3. ________ Z w yczaje i tradycje p a n u ­
jące w n ie k tó ry ch k raja ch słabo
ro zw iniętych o g ran ic za ją inicjaty­
wę i przedsiębiorczość.
4. ________ W m yśl zasady przew agi
k o m p a ra ty w n e j najlepszym sp o so ­
bem n a przyspieszenie rozw oju
k rajó w słabo rozw iniętych jest ek s­
p o rt surow ców .
5. ________ S tabilizo w an ie cen su­
row ców z a p o m o c ą zapasów b u fo ­
ro w y ch je st najb ard ziej w skazane
i sk u teczne, gdy p o d a ż i p o p y t są
sto su n k o w o elastyczne.
6. ________ P ró b y za stę p o w an ia im ­
p o rtu p ro d u k c ją k rajo w ą są sk a z a ­
ne n a n iepow odzenie, bo p o w o d u ją
rozw ój p ro d u k cji niekorzystnej
z p u n k tu w idzenia zasady korzyści
k o m p a n i ty w nych.
7. ________ W la ta c h siedem dziesią­
tych w zro st g o sp o d arczy w k raja ch
n ow o uprzem ysłow ionych był śred ­
nio d w a razy szybszy niż w k raja ch
w ysoko rozw iniętych.
8. ________ R e stru k tu ry z a c ja z a d łu ­
żen ia pozw oliła w ielu k rajo m ro z ­
w ijającym się u n ik n ą ć niew ypłacal­
ności, k tó r a groziła pow ażnym i
k o n sekw encjam i d la instytucji fi­
n an so w ych k rajó w w ierzyciclskich.
9. ________ N ajszybszym sposobem
w y ró w n an ia d y sp ro p o rc ji w p o ­
^ J ^ o b ^ k ra jó w ro z w ija ją c y c h się w g o s p o d a rc e .św iatow ej
dziale d o c h o d u n a św iecie byłoby
dop u szczen ie d o sw o b o d n ej m i­
gracji m ięd zy n aro d o w ej: ludzi, to ­
w arów 1 k a p ita łu .
10. R o zw iązan ie p ro b lem ó w
ro zw ojow y ch k rajó w słab o ro z ­
w iniętych w y m ag a je d y n ie zw ięk­
szenia ro zm iaró w p o m o cy z a g ra ­
nicznej.
Odpowiedzi i komentarze
Problemy do przemyślenia
P ojęcia i określenia
kraje o niskich i średnich d o c h o d a c h .
1__ 1 (cl) 5 (j) Łlasze za danie ukazuje o g r o m n e z r ó ż ­
9 (h ) 13 (k)
2 (c) 6 (n) nicowanie _ krajó w wchodzących,
a Czy k raje sła b o ro zw in ięte m o g ą 10 (b) 14 (i) w skład tej grupy.
p o k o n a ć tru d n o śc i ro zw o jo w e bez 3 (m ) 7 (i) f i (a)
p o m o cy zew nętrznej? 4 (e) 8 (i) «2 (g)
i) R o sn ą c e zad łu żen ie k rajó w ro zw ija­
Z ad an ia a Cena ró w n o w a g i w yniosłaby 40 $ za
jący ch się stw a rz a g ro źb ę, że nie­
je d n o stk ę . A b y u.trzymać ceae na
k tó re z nich będą. zm u szo n e ogłosić
sw ą niew ypłacalność. Ja k ie m iało b y
1__ poziom ie 70$, zapasy b u fo ro w e imi-
:>/,ą. w zrosnąć o 75 jednostek
to konsekw en cje d la m ię d z y n a ro d o ­ Z o b . tablicę A 36.1. D o gru p y k rajó w
«> C ena rów no w agi 80$; zapasy b u fo ­
w ego system u finan so w eg o ? słab o rozw in ięty ch zaliczam y nu ogól
row e zm niejszają się 0 25 i wynoszą
j 0 jednostek,
2__
T e m p o w zro stu g o sp o d a rc ze g o o siąg a­ c Z m ia n a za p asó w b u fo ro w y ch w k o ­
l a M k u A 3 6 J . P r o d u k t naro d o w y linstto lejnych pięciu latach wyniesie: 0
ne przez k raje słab o ro zw in ięte (zw łasz­ na ł m ie szk a ń c a w różnych krajać!»
1,50, -i-25, ~-o0, + 1 0 0 ; sta n z a p a ­
cza w A fryce) w o sta tn ic h dziesięcio­
leciach je st b ard z o niskie. N ie k tó re PN B sów o d p o w iednio: 50 100 te 5
75, i 75. ’ ’ """
z nich n o to w ały w 1990 r. niższy p o ­ K ra j n;i I m ie sz k a ń c a
w 1991 r. « r iz c c ię tn a roczna p o d a ż surowca,
ziom realnego P N B n a 1 m ie sz k ań ca (d o i. U S A )
niż w połow ie lat sześćdziesiątych. aiui.lizowa.nym okresie w yniosła
S p róbuj ocenić, w ja k im sto p n iu fa.lct K ra je 0 niskich dochodach 400 je dnostek; p o zio m , ,u, m w był­
C N epal by więc względnie usmh,!, row acy
180
ten w y n ik a z n iesp raw n o ści system u G B u ru n d i 210 przy cenie 6 0 $ h Jeśli z,,p. sy b u f o ro ­
rynk o w eg o , a w ja k im z p o lity k i g o s­ K ra je 0 średnich dochodach
podarczej stoso w an ej w k ra ja c h u p rze­ we m ia ły b y Z użyć d o utrzym ania
(p o d g ru p a n iższy ch d o ­
m ysłow ionych. chodów ) zawyżonej ceny to w dłuższym o k r e ­
E F ilip in y 730 sie ich wielko,śi m u u toby wzrastać
A T a jla n d ia
3 ___ 1 570 J e d n a k w zrost o ,, jW buforow ych
K raje 0 średnich dochodach
W y o b ra ź sobie, że m a sz d o k o n a ć o ce­ wiąz.iłoy się z vey.-ioU.tmi koszlanii
(p o d g ru p a w y ższy c h d o ­
chodów ) społecznymi.
ny w yników g o sp o d a rc zy c h uzy sk iw a­
11 A rg e n ty n a 2 790
nych przez różn e k raje. W yjaśnij, d la ­ F M ek sy k 3 030 rzy cenie 60 d o la ró w p o p y t k s z ta łto w a łb y :;7 y
czego ta k ie zad an ie należy d o ek o n o m ii Kraje, w yso k o ro zw in ięte wi stu ly m p o z io m ic 400. W a h a n io m p o d a ż y
n o rm a ty w n e j. I I W ie lk a B rykania 16 550 o w a rz y sz y iy b y z m ia n y z a p a s ó w w is o lejnych
1) S ia n y Z je d n o c z o n e 22 240 ' la ta c h , w y n o sz ą c e: + 5 0 , - 5 0 , - 2 5 , + . 2 5 - . 7 5
+ 75, co o z n a c z a w z g lę d n ą sta b iliz a c ję ’ M am i
/.apą.sow w s k ali c ałeg o o k re s u (p rzy p . % M .).
614 Rozdział 36 515 P ro b le m y k ra jó w ro z w ija ją c y c h się w g o s p o d a r c e ś w iato w e j

5___
okresie u d a się w ten sp o só b p rz y ­ B ry ta n ia w yasygnow ały n a p o m o c
a Przy popycie D D t cena rów now agi D o grupy k rajó w n ow o u p rzem y sło ­
spieszyć rozw ój przem ysłu k rajo w e­ z a g ran ic zn ą w 1988 r. znacznie
w ynosi O A , a u ta rg O A K F . w ionych należą: A — B razylia,
go i o siąg n ąć pozio m k o n k u re n c y j­ m n iejszą część sw ojego P N B niż
i; Przy popycie DD-, cena rów now agi D — S in g ap u r, F — H o n g k o n g ,
ności um ożliw iający e k s p o rt w y ro ­ w 1965 r. T rz e b a też zauw ażyć, że
wynosi OC, a u ta rg O C M I I . I I — K o re a P o łu d n io w a . Sri L a n k a (C)
bów przem ysłow ych, a tym czasem choć g lo b aln a w arto ść p om ocy św iad­
i- P o daż OG, u ta rg O B LG . w ydaje się p o d ą ż a ć śladem k rajó w n o ­
k raj zaoszczędzi n a w y d atk a ch n a czonej n a rzecz k ra jó w słab o ro z ­
W zrost zap asó w b u forow ych o EG, wo uprzem y sło w io n y ch .
im p o rt. W p rak ty ce je d n a k o k azu je w iniętych w ujęciu a b so lu tn y m jest
u ta rg O B L G 2. Przy cenie OB p o d aż W a rto zauw ażyć, że n a tle innych
się zw ykle, że n a d m ie rn a p ro tek c ja b ard z o zn a cz n a, sta n o w i to zn ik o m y
surow ca w yniesie OG. krajó w no w o u p rzem y sło w io n y ch w y­
niszczy bodźce d o ro zw o ju i k rajo w y u łam ek m ożliw ości fin an so w y ch k r a ­
i: S p adek zapasów buforow ych o GJ, niki B razylii w y g ląd ają nieco m niej
przem ysł nie o siąg a k o n k u re n c y jn o ­ jó w w ysoko ro zw in ięty ch , o k reślo ­
u la rg OBLG-'. im p o n u jąco . B razy lia zd o b y ła m ia n o
ści m ięd zy n aro d o w ej. P o lity k a a n ty ­ nych p o zio m em ich d o ch o d ó w n a r o ­
kraju no w o u p rzem y sło w io n eg o jeszcze
im p o rto w a u m a cn ia więc a n ty k o n - d ow ych.
4 przed rok iem 1980. W la tac h osiem ­
lcurencyjne p o sta w y p ro d u ce n tó w b Je st wiele ró żn y c h m o ty w ó w p o li­
Z ob. tablicę A 36.2. Z obliczeń w ynika, dziesiątych, kiedy to k raje A zji P o łu ­
krajow ych i ich przyw iązanie d o zam ­ tycznych, k tó ry m i k ie ru ją się udzie­
że naw et w sytuacji, gdy średnie roczne dniow o-W schodniej kontynuow ały szyb­
k n ięteg o ry n k u w ew nętrznego. lający p o m o cy : p o m o c ta m o że słu­
tem po w zrostu g o spodarczego w kraju ki w zrost, B razylia zm ag a ła się z n a ra s ­
d P o lity k a p ro e k sp o rto w a w ym usza n a żyć n a p rzy k ład u trz y m a n iu w o k reś­
o niskim d o ch o d z ie n a 1 m ieszkańca tającym zadłużeniem i inflacją.
p ro d u c e n ta c h k rajo w y ch o tw arcie się lonych reg io n a ch św ia ta p o żą d an e j
jest wyższe, a b s o lu tn a ró żn ic a m iędzy P ozostałe k raje to: E tio p ia (B), U ru g ­
n a k o n k u ren cję m ię d zy n a ro d o w ą . ideologii b ą d ź u m o cn ien iu w łasnej
d w o m a k rajam i rośnie. waj (E), Ja m a jk a (G) i C h ile (/).
T a k a p o lity k a p rzy n io sła sukces r o z ­ pozycji i w pływ ów . P o u czający ch
w ojow y k rajo m n ow o u p rzem y sło ­ w niosków d o sta rc z a a n a liz a zm ian
6
w ionym . M o ż n a je d n a k w ątpić, czy w geograficznej s tru k tu rz e p om ocy
T a b lic a A 3 6.2. P o ró w n a n ie w zro stu a, b, c i f. tą sa m ą d ro g ą p o w in n y p ójść w szyst­
a in w .g n w k ra ja c h o niskich św iadczonej p rze z U S A p o II w ojnie
i w ysokich (iochodnch kie k raje słab o rozw inięte, zw ażyw ­ św iatow ej.
7
szy n a nasilo n e d ziała n ia p ro te k ­ e Z n a c z n a część p o m o cy d la zag ran icy
P N B na 1 m ie sz k a ń c a A b so lu tn a a Przew agi kom parat-yw nej k raje słabo
cjonistyczne sto so w an e o sta tn io m a c h a ra k te r tra n sa k c ji w iązanej.
(d o i. U S A ) ró ż n ic a rozw inięte nic o sią g n ą n a pew no
przez k raje w ysoko rozw inięte. N a p rzy k ła d , d w u stro n n e um ow y
O k re s 1Craj K ra j w P N B na w now oczesnych d zied zin ach p rze­
o n isk im o w y so k im 1 m ie szk a ń c a
m ysłu o p a rty c h n a najw yższej te ch ­ o p o m o cy m o g ą za w ierać k lau zu lę
d o c h o d z ie d o cli o d zie (doi. U S A ) 8__ zo b o w ią zu jąc ą k ra j o trzy m u jący
nice. R o zsąd n iej będzie sz u k ać jej
a B yłoby oczyw iście chw alebne, gdyby p o m o c fin an so w ą d o zużycia jej
0 380,0 8 460,0 8 080,0 w tych d zied zin ach , gdzie przew ażają
k raje udzielające p o m o cy g o sp o d a r­ n a z a k u p to w a ró w w ytw arzan y ch
1 391,0 8 595,4 8 204,3 p rac o ch ło n n e m e to d y p ro d u k cji,
a 8 732,9 8 330,5 czej innym k rajo m działały w yłącznie w k raju u d zielającym p o m o c y , nie­
'102,4 zw łaszcza w rolnictw ie i w przem yśle
41 4 ,0 8 872,6 8 4 5 8 ,6 z p o b u d ek h u m a n ita rn y c h i k ie ro w a­ kiedy po cen ach w yższych od w o ln o ­
8 588,5
w ydobyw czym .
-i 42.6,0 9 014,6 ły się szczytnym i ideam i so lid arn o ści ry n k o w y ch cen św iato w y ch . Je st w ie­
5 438,4 9 158,8 8 720,4 Ss P odstaw o w y m p ro b lem em zw iąza­
i altru izm u . R zeczyw istość je st w ciąż le d o w o d ó w św iad czący ch o tym , że
nym z w yborem specjalizacji w z a ­
d a le k a od tego id eału ; k raje u d ziela­ n ie k tó re k ra je tra k tu ją p o m o c o fero ­
kresie p ro d u k tó w ro ln y ch i su ro w ­
jące p o m o cy k ie ru ją się — p rz y n a j­ w an ą k ra jo m słabiej ro zw in ięty m j a ­
ców przem ysłow ych je st fa k t, że d łu ­
’ Przy cen ie O B p o d a ż s u ro w c a w yniesie 0 0 ', m niej częściow o, jeśli nie przede k o n arzęd zie w łasnej p o lity k i h a n ­
a p o p y t ry n k o w y O E . N a d w y ż k a p o d a ż y (E G ) gofalow e ten d en cje cen tych p r o d u k ­
w szystkim — w łasnym i interesam i dlow ej.
z o sta n ie w y k u p io n a z fu n d u s z u z a p a s ó w b u lo ro - tów są n iek o rzy stn e, a w k ró tk im
eko n o m iczn y m i i politycznym i. P o d (1 S tab ilizacja sytuacji politycznej jest
w ych. W p ły w y p ro d u c e n tó w ze s p rz ed a ż y s u ro w ­ okresie ceny p o d le g ają silnym w a h a ­
ców w y n io śli z atem OIJ x O i i — OBt.Ci (p rzyp . ko n iec lat osiem dziesiątych ty lk o sp raw ą w ażn ą d la ro zw o ju g o sp o ­
niom , p o w o d o w an y m przez zm iany
■Y .M .). ' 5 p ań stw O E C D (N o rw eg ia, H o la n ­ d arczeg o , a jeszcze w ażniejszą d la
■> P rzy cen ie O B p o d a ż je s t ró w n a O G , a p o p y t
po p y tu i podaży,
d ia, D a n ia , Szw ecja i F in lan d ia) rząd u w d an y m k ra ju . Z n a n e są
O J. N a d w y ż k a p o p y tu (G J) u szczu p li z ap a sy c W p ro w ad zen ie cel za p o ro w y c h tłu ­
osiągnęło zalecany przez O N Z od p rzy p a d k i, kiedy p o m o c zag ran iczn a
b u fo ro w e . N a b y w c y ku p i;) łączn ie ilość O J, ale m aczy się zw ykle k o n ieczn o ścią
ty lk o ilość d o s ta r c z o n a b e z p o ś re d n io p rz e z p r o ­ 1970 r. w skaźnik św iad czen ia p o m o ­ służyła głów nie u m o cn ien iu pozycji
o ch ro n y słabego jeszcze k rajo w eg o
d u c e n tó w (O G ) zasili ich b ie ż ąc y u ta rg , k tó ry cy zagranicznej w sto s u n k u d o sw ych rząd u w k ra ju , d o k tó re g o była a d ­
przem ysłu. R z ąd y k rajó w słabo ro z ­
w yniesie p o n o w n ie O B x O G -- O B L G (p rzyp . m ożliw ości o k reślo n y ch poziom em reso w an a. Z n a n e są ró w n ież p rzy ­
w iniętych liczą n a to , że w długim
10 37.). P N B . S tany Z jed n o czo n e i W ielka pad k i w y k o rzy sty w an ia p o m o cy z a ­
 5 1 .6 R o z d z ia ł 36
granicznej n a ro zm a ite „p re stiż o w e”
inw estycje i p ro g ra m y , k tó re p o p ra ­
w iają w izerunek rz ą d u otrzy m u jące­
go p om oc, b ąd ź k ra ju , k tó ry jej
udzielił, ale z p ro m o cją rozw oju gos­
p o d arczeg o m a ją niewiele w spól­
nego.
e E k o n o m ic zn e pow ody p rzyjm ow ania
p om ocy zagranicznej przez k raj bied­
n y nie wym agają, k o m e n tarza . Is t­
nieje je d n a k niebezpieczeństw o, że
k raj o trzym ujący p o m o c z zagranicy
m o że po p aść w polity czn ą zależność
o g ran ic za jąc ą jego suw erenność. P o­
za tym p o m o c za g ran ic zn a m oże
o słab ić w d an y m k raju bodźce do
o szczędzania, a. nawet, do rozw ijania
rodzim ej p ro d u k cji, co pogłębi jego
zależność od dalszej po m o cy z z a g ra ­
nicy.
f N iejed n o k ro tn ie p o d k reśla się, że dla
k rajó w rozw ijających się lepszym
ro zw iązaniem byłoby szersze w łącze­
nie ich — na ró w n o p raw n y c h w aru n ­
k ach — w obieg w ym iany handlow ej
z resz tą św iata.
9__
W szystkie k o n sta ta c je są. praw dziw e.
W a rto zw rócić uw agę n a stw ierdzenie
e: . w ażną cechą m ięd zy n aro d o w eg o
k ryzysu -zadłużenia je st w zrost znacze­
n ia pożyczek ban k o w y ch w p o ró w n a ­
niu z k red y ta m i oficjalnym i udziela­
nym i przez rzą d y innych p aństw i in­
stytucje m ięd zy n aro d o w e.
10
W rzeczyw istości te d w a k raje to: Sri
L a n k a (A) i K a m e ru n (B ). C h o ć m oże
się to w y daw ać za sk ak u jące, K a m e ru n
m a P N B n a 1 m ie sz k ań ca p o n ad d w u -
k ro tn ic wyższy niż Sri L a n k a (o d p o ­
w iednio 960 i 4 7 0 $ ). T en przykład
p o n o w n ie p rzy p o m in a, że PN B na
1 m ie sz k ań ca nie zaw sze je st d o b ry m
w skaźnikiem o k reślający m po zio m ży ­
cia lud n o ści d an e g o k raju .
'P ak/N ie
J. T a k (zob. p o d ro zd z iał 36.1 p o d ­
ręcznika).
2. l a k (zob. p o d ro zd z iał 36.2 p o d ­
ręcznika).
3. W n ie k tó ry ch p rz y p a d k a c h — tak.
R ozw ój inicjatyw y i p rze d sięb io r­
czości w y m ag a czasu.
4. N ie. O p arcie rozw oju n a eksporcie
to w aró w nie p rze tw o rz o n y ch p rzy ­
sp a rz a w ielu p ro b lem ó w (zob. p o d ­
ro zd ział 36.3 p o d ręc zn ik a ).
5. Nie. Jeśli p o p y t i p o d a ż są d o ść
elastyczne, to w a h a n ia cen będą
niew ielkie, n aw et przy d użych
zm ian a ch p o p y tu lub podaży.
S p raw d ź to za p o m o c ą o d p o w ied ­
niego w ykresu.
6. N ie. Je st to ujęcie zb y t k ateg o ry cz­
ne i staty czn e, k tó re za k ła d a, że
u k ła d u korzyści k o m p a ra ty w n y c h
nie m ożna, z czasem zm ienić (zob.
p o d ro zd z iał 36.4 p o d ręczn ik a).
7. T a k .
8. T a k (zob. p o d ro zd z iał 36.5 p o d ­
ręcznika).
9. T a k (zob. p o d ro zd z iał 36.6 p o d ­
ręcznika). C h o ć je st to teza p ra w ­
dziw a, tru d n o w yobrazić sobie jej
urzeczyw istnienie 4.
4 Z d a n ia n a len te m a t są p o d z ie lo n e . W ielu
e k o n o m is tó w i p o lity k ó w u w a ż a , że c a łk o w ite
o tw a rc ie g o s p o d a r e k k ra jó w s ła b o ro z w in ię ty c h
i p o d d a n ie ich n ie k o n tro lo w a n e j k o n k u re n c ji
m ię d z y n a ro d o w e j m o g ło b y je d o p ro w a d z ić d o
ru in y e k o n o m ic z n e j i z e p c h n ą ć n a p o z y cje ty p o ­
we d la e p o k i k o lo n ia liz m u . Z k o le i k ra je w y so k o
ro z w in ię te b r o n ią się p rz e d n a d m ie rn y m d o p ły ­
w em im ig ra n tó w z k ra jó w ro z w ija ją c y c h się,
u p a tru ją c w ty m z a g ro ż e ń e k o n o m ic z n y c h i s p o ­
łeczn y ch w ła sn e g o ro z w o ju (p rzy p . Z .M .).
517 P roblem y krajów rozw ijających się w j-o sp o d a rc e św iatow ej
10. N ie. D o d a tk o w a p o m o c jest k o ­
nieczna, ale sam o zw iększenie p o ­
m ocy nie w ystarczy - - rów nie w aż­
ne je st zapew nienie lepszego d o ­
stępu d o ry n k ó w m ię d z y n a ro d o ­
wych.
Problem y do przem yślenia
1
Z treści lego ro zd ziału w ynika, że kraje
słabo rozw inięte nie b ęd ą w stan ie
p o k o n a ć tru d n o ści rozw ojow ych bez
po m o cy k rajó w b o g aty ch i bez w spół­
p racy g o sp o d arczej z nim i. T ru d n o
n a to m ia st o d pow iedzieć n a p ytanie, ja­
k a lo rm a p o m o cy lub w spółpracy jest
n ajb ard ziej sk u teczn a: p o m o c e k o n o ­
m iczna, b ezp o śred n ie inw estycje z a g ra ­
niczne czy zniesienie restrykcji w h an -
d 1u m iędzy n a ró d o w y m .
2
Z astan a w iają c się nad tym pytaniem
należało b y p o n o w n ie przejrzeć p o p rz e ­
d n ie rozdziały p o d ręc zn ik a , p ró b u ją c
wyłow ić w szystkie niesp raw n o ści syste­
m u ry n k o w eg o i określić, k tó re z nich
m ogłyby m ieć najw iększy wnlyw na
kraje ro zw ijające się. B a rd z ie j‘szczegó­
łowe ro zw aż an ia n a ten Lemat zn ajd u ją
się w p o d ro zd z iale 30.6 p o d ręczn ik a,
w k tórym je st m o w a o h ip o tezie kon-
w eigencji i o tym , d laczeg o nie zaw sze
sp raw d za się o n a w p rak ty ce. W arto
ró w n ież u św iad o m ić so b ie ró żn e form y
w pływ u, ja k ie p o lity k a g o sp o d a rc z a
k rajó w u p rzem y sło w io n y ch w yw iera aa
rozw ój p ań stw ro zw ijający ch się (p o li­
ty k a handlow ti, cykl k o n iu n k tu ra ln y
czy m a n ip u lo w a n ie o p ro ce n to w an ie m
kredytów ).
3 _
R o zró żn ien ie m iędzy ek o n o m ią n o r­
m a ty w n ą i p o zy ty w n ą zo slaio w p ro w a­
dzo n e w rozdziale i p o d ręc zn ik a . Przy
ocenie efektyw ności ró żn y ch g o sp o d a-
tek, a zwłaszcza, p rzy ro z p a try w a n iu
pro b lem ó w n ied o ro zw o ju ek o n o m icz­
nego, tru d n o u n ik n ą ć elem en tó w w ar­
tościujących. N ależy jednak dążyć do
zm niejszenia dis m in im u m czy n n ik a su ­
biektyw nego w d o k o n y w a n y c h oce­
nach.