CAÙCH GHI CAÙC YEÂU CAÀU KYÕ THUAÄT 141

Chöông 3

CAÙCH GHI CAÙC YEÂU CAÀU KYÕ THUAÄT

Baûn veõ kyõ thuaät ñöôïc thöïc hieän baèng caùc phöông phaùp bieåu dieãn chính
xaùc thoâng qua caùc pheùp chieáu, treân baûn veõ kyõ thuaät ngoaøi caùc hình bieåu dieãn
theå hieän ñuùng ñaén veà hình daïng beân ngoaøi vaø caáu taïo beân trong, coøn coù caùc
yeâu caàu kyõ thuaät nhaèm thoâng baùo caùc ñaëc tính kyõ thuaät maø duøng hình veõ
khoâng dieãn ñaït ñöôïc, ñoù laø caùc daáu hieäu theå hieän:
- Dung sai vaø laép gheùp giöõa caùc chi tieát Caáp chính xaùc.
- Sai leäch hình daïng vaø vò trí beà maët chi tieát.
- Nhaùm beà maët chi tieát.
- Caùc lôùp phuû beà maët.
- Vaät lieäu thöôøng duøng cheá taïo chi tieát.
Caùc daáu hieäu veà yeâu caàu kyõ thuaät treân ñaõ ñöôïc tieâu chuaån hoùa, vieäc xaùc
ñònh chuùng cho chi tieát nhaát thieát theo ñuùng quy phaïm… Do muïc ñích, vaø giôùi
haïn cuûa giaùo trình, ôû ñaây trình baøy caùch ghi caùc quy öôùc, caùc daáu hieäu, caùc
vaán ñeà chuyeân saâu, baïn ñoïc coù theå tham khaûo taøi lieäu chuyeân
ngaønh.

3.1 DUNG SAI VAØ LAÉP GHEÙP

3.1.1 Khaùi nieäm
Tính laép laãn: Tính laép laãn cuûa chi tieát laø khaû naêng thay theá cho nhau khi
laép raùp maø khoâng caàn qua löïa choïn hoaëc söûa chöõa maø vaãn ñaûm baûo yeâu caàu
kyõ thuaät cuûa moái gheùp.
Dung sai: Laø taäp hôïp caùc thoâng soá ñaûm baûo tính laép laãn, theo chöùc naêng
cuûa chi tieát maø quy ñònh mieàn dung sai cho pheùp nhaát ñònh cho caùc chi tieát.
Vaäy, dung sai cuûa kích thöôùc ñöôïc xaùc ñònh baèng caùc quy ñònh hai kích
thöôùc giôùi haïn cho pheùp (cöïc ñaïi vaø cöïc tieåu) kích thöôùc cuûa chi tieát thieát keá
nhaát ñònh naèm trong khoaûng giöõa hai kích thöôùc giôùi haïn ñoù (H.3.1).
142 CHÖÔNG 3

Hình 3.1
CAÙCH GHI CAÙC YEÂU CAÀU KYÕ THUAÄT 143

Hình 3.1a: Sô ñoà dung sai cho chi tieát truïc.

Hình 3.1b: Caùch ghi dung sai cho truïc (ví duï).
- Treân hình 3.2 giôùi thieäu vaøi kyù hieäu thoâng duïng:
• Kích thöôùc danh nghóa cuûa LOÃ
• Kích thöôùc danh nghóa cuûa TRUÏC
• Dmax, Dmin: Kích thöôùc giôùi haïn lôùn nhaát vaø nhoû nhaát cuûa LOÃ
• dmax, dmin: Kích thöôùc giôùi haïn lôùn nhaát vaø nhoû nhaát cuûa TRUÏC
• ES, EI: Sai leäch treân vaø döôùi LOÃ
• es, ei: Sai leäch treân vaø döôùi TRUÏC

Hình 3.2

• Ñöôøng khoâng: (D, d) ñöôøng töông öùng vôùi kích thöôùc danh nghóa, töø ñoù
ñaët caùc sai leäch cuûa kích thöôùc. Neáu ñöôøng khoâng naèm ngang thì caùc sai leäch
döông ñaët phía treân ñöôøng khoâng, sai leäch aâm ñaët ôû phía döôùi ñöôøng khoâng.
• Dung sai LOÃ: TD = Dmax – Dmin
• Dung sai TRUÏC: Td = dmax – dmin
• Mieàn dung sai: Mieàn ñöôïc giôùi haïn bôûi sai leäch treân vaø sai leäch döôùi.
Mieàn dung sai ñöôïc xaùc ñònh bôûi trò soá dung sai vaø vò trí cuûa noù so vôùi ñöôøng
kích thöôùc danh nghóa. Mieàn dung sai ñöôïc kyù hieäu: Chöõ hoa A, B, C, … ZC
duøng cho LOÃ.
• LOÃ cô baûn: Loã coù trò soá sai leäch döôùi baèng khoâng (H)
• TRUÏC cô baûn: Truïc coù trò soá sai leäch treân baèng khoâng (h)
144 CHÖÔNG 3

Ví duï aùp duïng (H.3.1b):

Truïc coù ñöôøng kính: Φ 400,1
0,2

- Kích thöôùc danh nghóa: Φ 40 mm

- Kích thöôùc giôùi haïn lôùn nhaát: dmax = Φ 40,1 mm
- Kích thöôùc giôùi haïn nhoû nhaát: dmin = Φ 39,8 mm
- Trò soá dung sai cuûa truïc: Td = 0,3 mm

3.1.2 Caáp chính xaùc

Dung sai ñaëc tröng cho möùc ñoä chính xaùc cuûa kích thöôùc, cuøng kích
thöôùc danh nghóa, neáu trò soá dung sai caøng nhoû, thì ñoä chính xaùc caøng cao.
Caáp chính xaùc laø taäp hôïp caùc dung sai töông öùng vôùi möùc ñoä chính xaùc
nhö nhau ñoái vôùi taát caû caùc kích thöôùc danh nghóa.
TCVN 2244-91 quy ñònh 20 caáp chính xaùc theo thöù töï ñoä chính xaùc giaûm
daàn: 01, 0, 1, 2…18: Trong ñoù, caáp chính xaùc töø 1 ñeán 5 duøng cho caùc duïng cuï
ño, töø 6 ñeán 11 duøng cho caùc kích thöôùc laép gheùp, töø 12 ñeán 18 duøng cho caùc
kích thöôùc töï do. Dung sai coù trò soá phuï thuoäc vaøo kích thöôùc danh nghóa vaø
ñöôïc kyù hieäu bôûi caùc chöõ soá cuûa caáp chính xaùc. Ví duï: ITO1, IT1, 1TO…IT18.

3.1.3 Laép gheùp

Caùc chi tieát maùy khi laép vôùi nhau, caùc beà maët cuûa chuùng tieáp xuùc nhau
vaø taïo thaønh moái gheùp. Ví duï, truïc laép vôùi loã (H.3.3).

Hình 3.3
CAÙCH GHI CAÙC YEÂU CAÀU KYÕ THUAÄT 145

Hình 3.4

- Chi tieát coù maët BAO ñöôïc goïi laø LOÃ. Chi tieát coù maët BÒ BAO goïi laø
TRUÏC.
- Kích thöôùc danh nghóa cuûa moái gheùp: Loã vaø Truïc coù chung moät kích
thöôùc danh nghóa.
- Ñoä hôû (S): Neáu kích thöôùc thöïc cuûa LOÃ lôùn hôn kích thöôùc thöïc cuûa
TRUÏC, thì giöõa LOÃ vaø TRUÏC coù ÑOÄ HÔÛ (H.3.4a).
- Ñoä doâi: Neáu kích thöôùc thöïc cuûa TRUÏC lôùn hôn kích thöôùc thöïc cuûa LOÃ,
thì giöõa TRUÏC vaø LOÃ coù ÑOÄ DOÂI, kyù hieäu N (H.3.4b).
Laép gheùp ñöôïc xaùc ñònh bôûi trò soá ñoä hôû hoaëc ñoä doâi.
Theo söï phaân boá cuûa mieàn dung sai giöõa LOÃ vaø TRUÏC, tieâu chuaån TCVN
2244-91, chia ra ba nhoùm: Laép gheùp coù ñoä hôû, laép gheùp coù ñoä doâi vaø laép gheùp
trung gian.
Caùc kieåu laép gheùp ñöôïc thöïc hieän moät trong hai heä thoáng:
- Laép gheùp trong heä thoáng LOÃ (H.3.5): Laép gheùp trong ñoù ñoä hôû vaø ñoä doâi
khaùc nhau coù ñöôïc baèng caùch gheùp caùc truïc coù mieàn dung sai khaùc nhau vôùi
loã cô baûn.
146 CHÖÔNG 3

- Laép gheùp trong heä thoáng TRUÏC (H.3.6): Laép gheùp trong ñoù ñoä hôû vaø ñoä
doâi khaùc nhau coù ñöôïc baèng caùch gheùp caùc loã coù mieàn dung sai khaùc nhau vôùi
truïc cô baûn.

Hình 3.5

Hình 3.6
CAÙCH GHI CAÙC YEÂU CAÀU KYÕ THUAÄT 147

3.1.4 Caùch ghi kyù hieäu dung sai, laép gheùp treân baûn veõ (H.3.7)
1- Ghi kyù hieäu dung sai treân baûn veõ chi tieát maùy
Theo TCVN 2244-91, trò soá caùc sai leäch giôùi haïn coù ñôn vò laø mm.

Ví duï: Φ18H7Φ180,018
0 , 15 e8 0,0052
0,059

Chieàu cao vaø maãu chöõ soá cuûa dung sai ñöôïc vieát töông ñöông chöõ soá.
Kích thöôùc danh nghóa. Caùc trò soá sai leäch giôùi haïn ñöôïc vieát nhoû hôn
chieàu cao con soá kích thöôùc danh nghóa. Neáu trò soá tuyeät ñoái cuûa sai leäch giôùi
haïn baèng nhau, cho pheùp vieát chieàu cao baèng con soá ghi kích thöôùc danh
nghóa vaø keøm daáu phía tröôùc trò soá sai leäch ñoái xöùng naøy.
Ví duï: Φ80 ÷ 0,01; 150 ÷ 0,1
Neáu trò soá sai leäch baèng khoâng thì ghi soá 0:
Ví duï: Φ1500−0,08 ; 120+00,15

Tieâu chuaån cho pheùp coù theå khoâng ghi trò soá 0: 45−0,01

Trò soá sai leäch kích thöôùc goùc ñöôïc ghi tröïc tieáp sau kích thöôùc danh
nghóa, ñôn vò ñoä (o), phuùt (’), giaây (’’)
Ví duï: 60’’20’
Khi caàn ghi kích thöôùc giôùi haïn lôùn hoaëc nhoû nhaát, xem ví duï treân hình
3.8.

Hình 3.7
148 CHÖÔNG 3

Hình 3.8

2- Ghi kyù hieäu laép gheùp treân baûn veõ laép

Kyù hieäu cuûa laép gheùp ñöôïc ghi tröïc tieáp treân beà maët tham gia laép gheùp,
bao goàm kích thöôùc danh nghóa cuûa moái gheùp (chung cho caû truïc vaø loã):
H7
Ví duï: 40.H7/p6 hoaëc H7 – p6 hoaëc 40
p6

Treân baûn veõ laép coù theå ghi kyù hieäu mieàn dung sai hay sai leäch giôùi haï n
cuûa töøng thaønh phaàn moái gheùp theo daïng phaân soá: Töû soá ghi cho LOÃ, maãu soá
ghi cho TRUÏC (H.3.9).
Cho pheùp ghi sai leäch giôùi haïn cuûa truïc vaø loã taùch rieâng töøng thaønh phaàn
cuûa moái gheùp, trong tröôøng hôïp naøy quy ñònh loã ghi treân ñöôøng kích thöôùc vaø
truïc ñöôïc ghi döôùi ñöôøng kích thöôùc (H.3.10).
CAÙCH GHI CAÙC YEÂU CAÀU KYÕ THUAÄT 149

Hình 3.9

Hình 3.10
150 CHÖÔNG 3

3.2 SAI LEÄCH HÌNH DAÙNG VAØ VÒ TRÍ BEÀ MAËT CHI TIEÁT
3.2.1 Khaùi nieäm
Caùc chi tieát sau khi ñöôïc cheá taïo ngoaøi caùc yeâu caàu chính xaùc veà kích
thöôùc, ñoøi hoûi baûo ñaûm caùc sai leäch cho pheùp veà hình daùng, vò trí giöõa caùc beà
maët treân cuøng chi tieát: nhö söï vuoâng goùc, song song giöõa caùc beà maët hoaëc ñoä
boùng cho pheùp ñaït ñöôïc sau khi gia coâng… Vaäy:
- Dung sai hình daïng laø dung sai beà maët thöïc cuûa chi tieát so vôùi beà maët
hình hoïc lyù töôûng (beà maët ñöôïc xaùc ñònh bôûi caùc kích thöôùc cho treân baûn veõ
cheá taïo).
- Dung sai vò trí laø dung sai vò trí danh nghóa cuûa beà maët (ñöôøng truïc hay
maët phaúng ñoái xöùng) so vôùi chuaån, hay dung sai vò trí danh nghóa giöõa caùc beà
maët chi tieát. Vò trí danh nghóa ñöôïc xaùc ñònh bôûi kích thöôùc giöõa caùc beà maët
khaûo saùt.

Hình 3.11

Tieâu chuaån TCVN 10-85 quy ñònh ghi caùc daáu hieäu vaø trò soá veà dung sai
hình daïng vaø vò trí beà maët treân caùc hình bieåu dieãn cuûa baûn veõ hoaëc ghi baèng
lôøi thoâng baùo (H.3.11).
Caùc daáu hieäu treân hình coù chieàu cao hmin = 2mm. Daáu hieäu coù ba nhoùm
dung sai:
CAÙCH GHI CAÙC YEÂU CAÀU KYÕ THUAÄT 151

Treân ñaây chæ giôùi thieäu caùch veõ daáu hieäu sai leäch, noäi dung cuï theå vaø yù
nghóa söû duïng, baïn ñoïc coù theå tham khaûo theâm caùc taøi lieäu vaø tieâu chuaån
chuyeân ngaønh.

3.2.2 Caùch bieåu dieãn, trình baøy caùc kyù hieäu dung sai vaø chuaån
Tieâu chuaån TCVN 10-83 quy ñònh caùch veõ caùc daáu hieäu:
1- Kyù hieäu dung sai
- Kyù hieäu veà dung sai hình daùng vaø vò trí beà maët cuûa chi tieát ñöôïc ghi,
trình baøy trong khung hình chöõ nhaät coù töø hai oå trôû leân, vôùi caùc thöù töï sau:
OÂ thöù nhaát: Daáu hieäu dung sai vaø caùc sai leäch.
OÂ thöù hai: Trò soá dung sai vaø sai leäch (mm), caùc trò soá naøy ñöôïc tính hoaëc tra
baûng.
152 CHÖÔNG 3

OÂ tieáp theo: Chöõ hoa (A, B,…) kyù hieäu chuaån, hoaëc caùc beà maët coù lieân
quan tôùi sai leäch vò trí.
Khung chöõ nhaät ñöôïc veõ baèng neùt lieàn maûnh, chieàu cao, maãu chöõ theo
tieâu chuaån. Khung ñaët naèm ngang vaø khoâng cho pheùp baát kyø loaïi ñöôøng naøo
caét qua khung (H.3.12).
Khung ñöôïc chæ höôùng vaøo beà maët coù sai leäch caàn bieåu dieãn baèng neùt
lieàn maûnh ñöôïc giôùi haïn bôûi muõi teân (neùt lieàn maûnh naøy coù theå thaúng goùc,
xieân hoaëc gaãy khuùc, nhöng phaûi höôùng vaøo beà maët khaûo saùt caàn bieåu dieãn)
(H.3.13). Neáu dung sai thuoäc veà maët phaúng thì ñöôøng noái ñöôïc veõ höôùng vaøo
maët phaúng (H.3.14a), neáu dung sai thuoäc veà ñöôøng truïc hay maët phaúng ñoái
xöùng, thì ñöôøng noái phaûi veõ truøng vôùi ñöôøng kích thöôùc (H.3.14b).

Hình 3.12

Hình 3.13

2- Kyù hieäu chuaån

- Chuaån coù theå laø ñöôøng thaúng, hoaëc maët
phaúng ñöôïc duøng ñeå so saùnh vaø ñaùnh giaù caùc
CAÙCH GHI CAÙC YEÂU CAÀU KYÕ THUAÄT 153

sai soá veà hình hoïc. Treân baûn veõ chuaån ñöôïc kyù hieäu baèng tam giaùc ñeàu (toâ
ñen) ▲, chieàu cao gaàn baèng chieàu cao chöõ soá kích thöôùc. Ñaùy cuûa tam giaùc
ñaët tröïc tieáp vaøo beà maët khaûo saùt cuûa chi tieát, treân hình veõ ñoù laø ñöôøng bao
(hoaëc phaàn keùo daøi cuûa ñöôøng bao), ñoâi khi ñaùy tam giaùc ñaët leân ñöôøng truïc,
ñöôøng taâm, baèng caùch kyù hieäu chuaån chöõ hoa (A) hoaëc (B)…

Hình 3.14

3- Caùch kyù hieäu vò trí danh nghóa (H.3.15)

Hình 3.15

- Vò trí danh nghóa laø so saùnh sai soá veà kích thöôùc daøi, kích thöôùc goùc (ño
trong maët phaúng).
Caùc ví duï khaùc veà caùch trình baøy dung sai hình daùng vaø vò trí beà maët
treân baûn veõ, xem theâm phuï luïc cuoái saùch.

3.3 NHAÙM BEÀ MAËT (ÑOÄ BOÙNG BEÀ MAËT)

3.3.1 Khaùi nieäm
Caùc chi tieát sau gia coâng, ngoaøi caùc yeâu caàu chính xaùc kích thöôùc, caùc
dung sai hình daùng… coøn baûo ñaûm ñoä nhaün beà maët. Caùc veát xöôùc, nhaáp nhoâ
154 CHÖÔNG 3

teá bi treân beà maët chi tieát naøy ñöôïc ño trong phaïm vi chieàu daøi chuaån naøo ñaáy,
theo maãu chuaån beà maët coù saün ñeå so saùnh.
Nhaùm beà maët naøy ñöôïc ñaùnh giaù theo moät trong hai chæ tieâu sau: (ño
baèng µm) theo TCVN 2511-78 (H.3.16):

Hình 3.16

1- Sai leäch trung bình soá hoïc (Ra)

Laø trò soá trung bình caùc khoaûng caùch töø caùc ñieåm proâfin ño ñöôïc ñeán
ñöôøng trung bình cuûa noù trong giôùi haïn chieàu daøi chuaån (trò soá caùc khoaûng
caùch laáy theo trò soá tuyeät ñoái):
1 n
1 1
Ra =
l ∫0
y(x)dx tính gaàn ñuùng Ra =
n
∑ yi
i =l

2- Chieàu cao nhaáp nhoâ trung bình (R2)

Laø trò soá trung bình cuûa nhöõng khoaûng caùch töø naêm ñænh cao nhaát vaø
naêm ñaùy thaáp nhaát cuûa proâfin ño ñöôïc trong giôùi haïn chieàu daøi chuaån:

1 5 5 
RZ =  ∑ i max ∑ H i min
H + 
5  i =1 i =1 
Nhaùm beà maët ñöôïc xaùc ñònh theo coâng duïng beà maët laøm vieäc cuûa chi tieát
maùy trong moái gheùp, coù phuï thuoäc vaøo ñoä chính xaùc gia coâng, vaø cheá ñoä dung
sai quy ñònh cho beà maët (H.3.17).
CAÙCH GHI CAÙC YEÂU CAÀU KYÕ THUAÄT 155

Hình 3.17

Bieåu ñoà duøng ñeå xaùc ñònh ñoä nhaùm toái thieåu caàn thieát cuûa beà maët chi
tieát theo dung sai ñaõ cho.
Khi beà maët coù ñoä hôû hay ñoä doâi ñoái vôùi beà maët khaùc, maø maët naøy coù
nhaùm trong khoaûng töø Rz 320 ñeán Rz 40 thì beà maët tieáp xuùc cuûa truïc ñöôïc laáy
töø Rz 40 ñeán 125µm. Neáu caùc maët tieáp xuùc hoaëc dòch chuyeån ñoái vôùi nhau thì
nhaùm ñöôïc laáy töø 1,25 ñeán 0,16µm.

3.3.2 Caùch bieåu dieãn kyù hieäu nhaùm beà maët treân baûn veõ chi tieát
TCVN 18-78 quy ñònh kyù hieäu nhaùm vaø caùc quy taéc bieåu dieãn caùc kyù hieäu
ñoù treân baûn veõ kyõ thuaät (H.3.18).
156 CHÖÔNG 3

Hình 3.18

Caáu truùc hình daùng kyù hieäu ñöôïc giôùi thieäu hình beân. Tieâu chuaån quy
ñònh cho pheùp duøng kyù hieäu môùi naøy thay theá caùc daáu hieäu ñoä boùng tröôùc ñaây
( ).
Chieàu cao h baèng chieàu cao chöõ soá kích thöôùc duøng treân cuøng baûn veõ,
chieàu cao H baèng (1,5 - 3)h.

Giaù trò thoâng soá nhaùm theo TCVN 2511-78 ñöôïc ghi trong kyù hieäu nhaùm.
Ra khoâng ghi kyù hieäu thoâng soá, chæ ghi trò soá: ví duï 0,5.
Rz ñöôïc ghi keøm theo trò soá: ví duï Rz 40
- Coù ba daáu hieäu ghi ñoä nhaùm (H.3.19)
Hình 3.19a: Ñöôïc duøng khi thieát keá khoâng ghi roõ phöông phaùp gia coâng.

Hình 3.19b: Tröôøng hôïp gia coâng caàn caét boû moät lôùp vaät lieäu thì daáu hieäu
naøy.
Hình 3.19c: Tröôøng hôïp beà maët saûn phaåm ñeå thoâ (eùp, ñuùc, caùn, daäp…)
hoaëc caùc beà maët chi tieát cuûa baûn veõ ñöôïc gia coâng theo baûn cho tröôùc.
CAÙCH GHI CAÙC YEÂU CAÀU KYÕ THUAÄT 157

Hình 3.19

3.3.3 Phöông phaùp trình baøy caùc kyù hieäu nhaùm treân baûn veõ
- Hình 3.20: Ví duï chæ daãn veà caùch
ghi kyù hieäu nhaùm treân hình bieåu dieãn
theo nguyeân taéc ñaàu nhoïn kyù hieäu höôùng
(ñaët) truïc vaøo beà maët caàn ghi nhaùm, cho
pheùp ñaët treân ñöôøng gioùng cuûa beà maët
caàn ghi, hoaëc beà maët khuaát coù theå ghi
tröïc tieáp kyù hieäu treân ñöôøng bao cuûa beà
maët caàn nhaùm.
- Hình 3.21: Cho bieát höôùng ghi kyù
hieäu nhaùm theo nguyeân taéc theo höôùng
doïc cuûa baûn veõ. Khoâng cho pheùp ghi kyù
hieäu vaøo khu vöïc 30o (goùc cheát), tröôøng
hôïp naøy phaûi ghi kyù hieäu theo ñöôøng
gioùng vaø ñaët kyù hieäu ôû vò trí ñöôøng baèng
cuûa baûn veõ.
- Tröôøng hôïp toaøn boä beà maët cuûa
chi tieát coù cuøng ñoä nhaùm, kyù hieäu nhaùm
ñöôïc ñaët ôû goùc phaûi phía treân baûn veõ,
ñöôïc veõ baèng neùt ñaäm hôn neùt lieàn
maûnh treân baûn veõ ñang bieåu dieãn
(H.3.22).
- Neáu phaàn lôùn caùc beà maët chi tieát coù cuøng ñoä nhaùm, kyù hieäu nhaùm ñöôïc
ghi chung ôû goùc treân beân phaûi cuûa baûn veõ beân phaûi ñaët daáu (V).
158 CHÖÔNG 3

Hình 3.20
Ví duï: Chi tieát bieåu dieãn treân hình 3.23 ñoïc laø ngoaøi ñoä nhaùm Ra 3,2, caùc
beà maët coøn laïi baûo ñaûm ñoä nhaùm Rz 40.
- Tröôøng hôïp caùc beà maët coøn laïi cuûa chi tieát khoâng caàn gia coâng theâm, phaûi
ghi theâm theo daáu hieäu (V), vaø ñaët chuùng ôû phía goùc treân beân phaûi cuûa baûn veõ
(H.3.24).
- Tröôøng hôïp caùc phaân töû thuoäc chi tieát (loã, raõnh, raêng…) coù cuøng ñoä
nhaùm, cho pheùp ghi ñaëc tröng cho moät phaân töû, caùc phaân töû coøn laïi ghi chuù
baèng chöõ (3 loã, 5 raõnh…) (H.3.24).
- Tröôøng hôïp caùc beà maët aên khôùp: raêng, raõnh then… kyù hieäu nhaùm beà
maët aên khôùp ñöôïc ghi tröïc tieáp treân maët chia (H.3.25). Vôùi beà maët ren, ghi
tröïc tieáp daáu hieäu treân ñöôøng gioùng.
CAÙCH GHI CAÙC YEÂU CAÀU KYÕ THUAÄT 159

Hình 3.21

Hình 3.22
160 CHÖÔNG 3

Hình 3.23

Hình 3.24

Hình 3.25
CAÙCH GHI CAÙC YEÂU CAÀU KYÕ THUAÄT 161

Hình 3.26

- Tröôøng hôïp caùc beà maët bao quanh chi tieát coù cuøng ñoä nhaùm, cho pheùp
ghi chöõ “bao quanh” treân giaù ngang cuûa kyù hieäu (H.3.25).
162 CHÖÔNG 3

- Neáu beà maët ngoaøi cuûa chi tieát phöùc taïp maø coù cuøng ñoä nhaùm, cho pheùp
duøng neùt chaám gaïch maûnh veõ phuû beân ngoaøi ñöôøng bao, caùch töø 0,8 ñeán 1
mm (H.3.26).
Ñeå ñaït ñöôïc ñoä nhaùm treân, quaù trình gia coâng cô (caét boû nhöõng lôùp kim
loaïi treân beà maët chi tieát) laø raát quan troïng, hình 3.27 cho ta nhöõng hình aûnh
vaø ví duï cô baûn veà söï töông quan giöõa coâng ngheä vaø ñoä nhaùm caàn thieát.
- Choïn vaø ghi kyù hieäu ñoä nhaùm, ta phaûi chuù yù quaù trình laøm vieäc coù söï
tieáp xuùc, chuyeån ñoäng hoaëc coá ñònh giöõa hai beà maët chi tieát maùy (H.3.28).

Hình 3.27

Hình 3.28
CAÙCH GHI CAÙC YEÂU CAÀU KYÕ THUAÄT 163

3.4 CAÙC LÔÙP PHUÛ, ÑOÄ CÖÙNG BEÀ MAËT, TÍNH CHAÁT VAÄT LIEÄU
3.4.1 Khaùi nieäm
Ñeå taêng tuoåi thoï, choáng maøi moøn, choáng oâxy hoùa döôùi taùc duïng cuûa nöôùc
muoái axit, söï aên moøn kieàm… sau khi baûo ñaûm caùc tieâu chuaån veà dung sai kích
thöôùc ñoä nhaùm beà maët, chi tieát caàn ñöôïc phuû leân beà maët ngoaøi cuûa noù baèng
nhieàu phöông phaùp maï ñieän, phöông phaùp hoùa hoïc hay khueách taùn vaø baûn
thaân cuûa lôùp phuû naøy cuõng caàn coù yeâu caàu kyõ thuaät rieâng nhö chieàu daøy, ñoä
cöùng…

3.4.2 Caùch ghi caùc lôùp phuû

Caùc lôùp phuû coù chieàu daøy raát
moûng, neân khoâng theå bieåu dieãn chuùng
treân baûn veõ ñöôïc, maø chæ coù ghi baèng
chöõ tröïc tieáp höôùng vaøo beà maët chi tieát
caàn phuû hoaëc phaàn yeâu caàu kyõ thuaät.
Ví duï, neáu treân beà maët coù cuøng lôùp
phuû thì ghi chuùng theo kieåu phuû maët A
(H.3.29) treân moät phaàn beà maët chi tieát Hình 3.29
coù lôùp phuû thì ghi kyù hieäu baèng moät
chöõ hoa vaø ghi kích thöôùc ñeå xaùc ñònh hình daïng vaø vò trí phaàn beà maët ñoù.
Tröôøng hôïp caàn phuû baèng sôn, maï, trang trí, choáng moøn… (phuû kim loaïi
hay phi kim loaïi) ghi chuù hoaøn toaøn baèng chöõ: Chæ daãn phöông phaùp phuû beà
maët nhö MAÏ: maï kim loaïi, NHIEÄT: khueách taùn, HOÙA: oâxy hoùa ôû anoát. Phöông
phaùp ñieän phaân khoâng ghi kyù hieäu vì phoå bieán.
Chöõ thöù hai, kyù hieäu vaät lieäu phuû (Nhoùm Al, ñoàng - Cu, Niken - Ni,
Voânfram - W, OÂxy - O, vaøng - Au, Cadimi - Cd, baïc - Ag, foâtfo - P, Roâñi - Rh).
Chöõ thöù ba, kyù hieäu beà daøy lôùp phuû microâmet. Chöõ thöù tö, ghi kyù hieäu ñoä
boùng cuûa lôùp phuû (B - boùng, S - saùng, M - môû). Chöõ thöù naêm ghi kyù hieäu gia
coâng theâm duøng cho moät soá lôùp phuû, ví duï foâtfat hoùa - P hoùa, maï croâm - maï
Cr, OÂxy hoùa - O hoùa, beà daøy lôùp phuû theâm naøy ñöôïc ghi lieàn theo sau kyù hieäu
naøy.
Nhöõng saûn phaåm ñöôïc gia coâng nhieät hay caùc daïng gia coâng khaùc, thì
tính chaát cuûa vaät lieäu beà maët thay ñoåi sau khi gia coâng. Ví duï, trong yeâu caàu
kyõ thuaät ghi roõ HRC 42 … 48 hay Thaám than h 0,7, … 0,9, HRC … 60.

3.5 VAÄT LIEÄU CHEÁ TAÏO CHI TIEÁT MAÙY

Chi tieát maùy ñöôïc cheá taïo baèng vaät lieäu kim loaïi vaø phi kim loaïi. TCVN
1659-75 quy ñònh ghi vaät lieäu cheá taïo maùy treân baûn veõ.

3.5.1 Kim loaïi ñen

1- Gang
164 CHÖÔNG 3

Gang laø vaät lieäu chuû yeáu cheá taïo maùy, noù laø hôïp kim saét - cacbon vaø moät
soá nguyeân toá khaùc, trong ñoù Cacbon coù haøm löôïng lôùn hôn 2%. Kyù hieäu G.
- Gang xaùm: Chuû yeáu duøng ñuùc chi tieát maùy. Kyù hieäu GX GX 15-32. Trong
ñoù 15 laø trò soá giaù trò ñoä beàn keùo nhoû nhaát (daN/mm2), 32 giaù trò ñoä beàn uoán
nhoû nhaát.
- Gang deûo (GZ): Gang coù cô tính toát.
Ví duï: GZ 33 - 08: 33 giaù trò nhoû nhaát cuûa ñoä beàn (daN/mm2, 08 giaù trò
nhoû nhaát cuûa ñoä daõn daøi töông ñoái (%).
- Gang grafit caøu (GC) laø loaïi gang coù ñoä beàn cao.
Ví duï: GC 60-02, trong ñoù 60 laø giaù trò nhoû nhaát cuûa ñoä beàn keùo, 02 laø
giaù trò nhoû nhaát cuûa ñoä daõn daøi töông ñoái 02 (%).

2- Theùp
Theùp laø hôïp kim saét - cacbon, vaø moät soá nguyeân toá khaùc, trong ñoù haøm
löôïng nguyeân toá cacbon khoâng quaù 2%.
- Theùp cacbon thöôøng (theùp xaây döïng): Duøng roäng raõi trong ngaønh cheá
taïo maùy, xaây döïng (CT).
Ví duï: CT31, CT33, CT34, CT42, CT51… Soá ñöùng sau chöõ CT chæ giaù trò
nhoû nhaát ñoä beàn keùo (daN/mm2).
- Theùp cacbon chaát löôïng toát: Duøng cheá taïo caùc chi tieát quan troïng (C).
Ví duï: C5, C8, C10, C15… soá ñöùng sau chöõ C laø chæ haøm löôïng trung bình
cuûa cacbon theo phaàn vaïn (‰). Ñeå choáng maøi moøn, duøng theùp cacbon chaát
löôïng toát, vôùi haøm löôïng mangan töông ñoái cao (Mn):
Ví duï: C20Mn, C30Mn, C70Mn…
- Theùp cacbon duïng cuï (CD): Theùp coù ñoä cöùng, ñoä beàn cao, thöôøng duøng
cheá taïo duïng cuï caét goït, duïng cuï ño.
Ví duï: CD70, CD80, CD90, CD1000, CD120…
CD70A, CD80A… loaïi theùp cacbon duïng cuï chaát löôïng toát. Soá hieäu ñöùng
sau CD laø chæ haøm löôïng cacbon theo phaàn vaïn (‰).
- Theùp hôïp kim laø loaïi theùp maø ngoaøi haøm löôïng saét, cacbon coøn theâm
moät soá nguyeân toá hôïp kim khaùc ñeå caûi thieän cô tính cuûa theùp, taêng ñoä beàn,
ñoä cöùng…
Ví duï: 10MN2Si, 10SiMnPb, 70Cr… Soá ñöùng ñaàu chæ haøm löôïng cacbon trung
bình theo phaàn vaïn (‰). Soá lieäu sau nguyeân toá, chæ haøm löôïng trung bình cuûa
nguyeân toá ñoù theo phaàn traêm (%). Neáu khoâng ghi chæ soá, thì haøm löôïng nguyeân toá
xaáp xæ 1%.
- Theùp oå laên: Theùp coù yeâu caàu cao veà ñoä beàn, ñoä cöùng ñeå cheá taïo oå laên
(OL).
Ví duï: OL100Cr, OL1000Cr2MnSi. Soá sau kyù hieäu OL chæ haøm löôïng
cacbon trung bình tính theo phaàn vaïn (‰).
CAÙCH GHI CAÙC YEÂU CAÀU KYÕ THUAÄT 165

3.5.2 Kim loaïi maøu

- Ñoàng kim loaïi (Cu) goàm coù Cu1, Cu2, Cu3…
Soá sau kyù hieäu chæ thöù töï caáp loaïi theo ñoä saïch.
Ví duï: Cu1 ñoàng kim loaïi chöùa 99,9% Cu
Cu2 ñoàng kim loaïi chöùa 99,7% Cu
Cu3 ñoàng kim loaïi chöùa 99,5% Cu
Latoâng (ñoàng thau) hôïp kim ñoàng coù pha theâm keõm, duøng cheá taïo caùc chi
tieát chòu maøi moøn, choáng aên moøn (L).
Ví duï: LcuZn20, LcuZn40Pb2 (latoâng chì).
Ngoaøi nguyeân toá hôïp kim vôùi haøm löôïng tính theo phaàn traêm, coøn laïi laø
haøm löôïng ñoàng.
- Broâng (Ñoàng thanh - B): Hôïp kim ñoàng maø nguyeân toá hôïp kim khoâng
phaûi laø keõm, duøng ñeå cheá taïo chi tieát chòu ma saùt, choáng maøi moøn.
Ví duï: BCuSn2, BCuSn6Zn6 (Broâng keõm): Ngoaøi nguyeân toá hôïp kim vôùi
haøm löôïng tính theo phaàn traêm, coøn laïi laø haøm löôïng ñoàng.
- Ñuyra: Hôïp kim nhoâm maø caùc nguyeân toá hôïp kim hoùa chuû yeáu laø ñoàng
vaø magieâ, coù tính ñuùc toát, duøng ñeå ñuùc caùc chi tieát chòu aên moøn hoùa hoïc,
nheï…
Ví duï: AlCu4Mg2. Ngoaøi nguyeân toá hôïp kim vôùi haøm löôïng tính theo phaàn
traêm, coøn laïi laø haøm löôïng nhoâm.
- Babit: Hôïp kim nhoâm choáng maøi moøn chuû yeáu laø nguyeân toá chì (Pb) hoaëc
thieác (Sn), ngoaøi ra coøn coù antimon (Sb), ñoàng (Cu). Babit duøng laøm baïc ñôõ truïc
choáng moøn.
Kyù hieäu vaät lieäu ñöôïc ghi vaøo oâ quy ñònh khung teân cuûa baûn veõ, maãu chöõ
soá theo ñuùng TCVN 6-85. Tröôøng hôïp duøng caùc loaïi vaät lieäu môùi maø tieâu chuaån
Vieät Nam khoâng coù, ghi toaøn boä kyù hieäu ôû khung teân (oâ vaät lieäu) vaø chæ roõ vaät
lieäu töông ñöông cuûa Vieät Nam treân phaàn ghi caùc yeâu caàu kyõ thuaät cuûa chi tieát
maùy.
Tröôøng hôïp vaät lieäu phi kim loaïi: goã, da, cao su, chaát deûo, giaáy, amiaêng…
ghi roõ baèng chöõ hoaëc kyù hieäu chuyeân ngaønh (neáu coù).