MAGAZYN BRANŻOWY 4/2022 CENA 8 zł (w tym 8 proc.

VAT) ISSN 2657-5361

Zioła pod lupą

NEUROPROTEKCYJNE
WŁAŚCIWOŚCI KURKUMY
Szczypta historii

KOLENDRY AROMAT
SPECYFICZNY
Przebój sezonu

TOPINAMBUR, CZYLI
SŁONECZNIK BULWIASTY

Zdrowa żywność • Zielarstwo • Naturalne kosmetyki

 Od Redakcji
Przed Państwem ostatni numer Viva Zioła! w tym roku. Nie był to rok ła-
twy ani dla branży zielarskiej i zdrowej żywności, ani też dla wydawców
prasy. Rosnące ceny zmuszają konsumentów do zaciskania pasa, a to czę-
sto oznacza wybór najtańszego produktu. Polacy w większości badań
opinii deklarują pesymistyczne nastroje oraz oszczędności na artykułach
żywnościowych, kosmetykach, lekach, nierzadko rezygnują też z drobnych
przyjemności, do których zalicza się zakup książek i czasopism. Niezależ-
nie jednak od zmieniającej się sytuacji na rynku, od czterech lat regularnie
trafiamy do naszych Czytelników. Dla odbiorców branżowych jesteśmy do-
fot. Daria Olzacka

stępni w hurtowniach, dla wszystkich zainteresowanych tematyką – w sa-

lonach EMPiK oraz w naszym sklepie vivaziola.pl. Dziękujemy za ten kolejny
wspólny rok Czytelnikom, Partnerom, Autorom i Współpracownikom!
W najnowszym wydaniu m.in. przyglądamy się neuroprotekcyjnym wła-
ściwościom kurkuminy, odkrywamy tajemnice pospolitej rośliny: przytulii czepnej oraz przedstawiamy liczną gru-
pę składników, które wykazują wpływ na odporność organizmu. Na naszej liście przebojów tegorocznego sezonu
zimowego królują olejki eteryczne z drzew iglastych oraz łatwy w uprawie i pożywny topinambur.
Z życzeniami zdrowych świąt Bożego Narodzenia oraz dobrego roku 2023
Beata Woźniak
redaktor naczelna z zespołem

Przytulia czepna - leczniczy chwast.................................................................................................. 4

TREŚCI

Zioła o działaniu neuroprotekcyjnym – Curcuma longa (L.).................................................... 8

Nowości....................................................................................................................................................... 14

Probiotyki i prebiotyki – komu są potrzebne?........................................................................... 16

Leśne aromaty . ....................................................................................................................................... 19

Topinambur, czyli słonecznik bulwiasty ...................................................................................... 23

SPIS

Naturalne czynniki stymulujące odporność . ............................................................................ 26

Doceńmy gorzki smak w codziennej diecie................................................................................ 30

Skóra jak aksamit dzięki maseczkom i olejkom......................................................................... 34

Ashwagandha – indyjski żeńszeń.................................................................................................... 40

Zimowa odsłona kawy . ....................................................................................................................... 43

Kolendry aromat specyficzny............................................................................................................ 45

Leki ziołowe (fitofarmaceutyki) — jak je łączyć i właściwie stosować? ........................ 48

Z naszym udziałem ............................................................................................................................... 50

WYDAWCA: REDAKTOR NACZELNA: OPRACOWANIE GRAFICZNE I SKŁAD:

CD Media sp. z o.o.
ul. Wilczak 20 F U2
61-623 Poznań
REDAKCJA:
ul. Wilczak 20 F U2
61-623 Poznań
www.vivaziola.pl
e-mail: redakcja@vivaziola.pl
Beata Woźniak Studio StrefaDTP
tel. +48 600545772, e-mail: beata.wozniak@vivaziola.pl
DRUK: TOP DRUK Spółka z o.o. sp.k.
REDAKTOR PROWADZĄCA: NAKŁAD: 4000 egzemplarzy
Anna Dolska
Redakcja nie zwraca materiałów nie zamówionych.
tel. +48 513078964
Zastrzega sobie prawo do skracania i adiustacji tekstów,
zmiany ich formy graficznej i tytułów.
REKLAMA I MARKETING:
Redakcja nie odpowiada za treść reklam.
Robert Kujawa
tel. +48 502 684 450, e-mail: robert.kujawa@vivaziola.pl Zdjęcia: AdobeStock, Pixabay, Shutterstock

4/2022 3
ZIOŁA POD LUPĄ

Przytulia czepna
- leczniczy chwast
Tekst: dr Edyta Janeba-Bartoszewicz, dr hab. inż. Bożena Karbowska

Przytulia czepna (Galium aparine) to roślina posiadająca haczykowate

szczecinki, które jak sama nazwa wskazuje z łatwością przyczepiają się
do okolicznej roślinności, tworząc gęste zarośla. Dorasta nawet
do 200 cm. Ma lancetowate liście oraz czterokanciastą włoskowatą łodygę
z drobnym kwiatostanem o zabarwieniu białym lub zielonkawo-białym.
Owoce o kształcie kuli również są pokryte haczykowatymi włoskami.

Przytulia czepna jest pospolitym chwastem Dzięki zawartości witaminy C, kumaryny,

upraw zbożowych. Gatunek ten szybkim tempem
wzrostu często przerasta łan zboża i skutecznie
zagłusza roślinę. Można ją spotkać także na nie-
użytkach, osuszonych torfowiskach, poboczach
dróg, brzegach rzek. Chwast ten jest rośliną żywi-
cielską mszycy czereśniowej.
flawonoidów, garbników, antrachinonów, gliko-
zydów oraz olejków eterycznych roślina ma dzia-
łanie: detoksykujące, regenerujące, przeciwza-
palne, przeciwdrobnoustrojowe, antyseptyczne,
przeciwzakrzepowe oraz moczopędne, sprzyja
również odchudzaniu.

4 4/2022

Przytulia czepna jest składnikiem kremów
na obrzęki oraz zapalenie stawów. Skutecznie goi
uporczywe egzemy, czyraki, łuszczycę, wrzody,
trudno gojące się rany, jak również nadmierną
potliwość i łojotok. Stosowana w postaci wcierki
na skórę głowy pomaga zlikwidować łupież.
W lecznictwie ludowym przytulia znana jest
również jako dobre remedium na oczyszczenie
organizmu i wzmocnienie wątroby.
Pochodzenie i występowanie
Przytulia czepna Galium aparine L. (ang. clivers,
goosegrass) to gatunek jednorocznej rośliny z ro-
dziny marzanowatych (Rubiaceae). Nazwa gatun-
kowa Aparine pochodzi od starożytnego grec-
kiego słowa aparo, oznaczającego „lgnięcie” lub
„chwytanie”. Łacińska nazwa rośliny – Aparine
– również nawiązuje do jej charakterystycznej
postaci. Nazwa rodzajowa Galium wywodzi się od
greckiego słowa „gala” oznaczającego mleko. Po-
toczne nazwy przytulii czepnej to lepczyca, cze-
piadło i ostrzyca.
Roślina ta pochodzi z półkuli północnej (Ame-
ryka Północna i Eurazja). Gatunek ten jest obec-
nie bardzo rozpowszechniony i najczęściej spo-
tykany w klimacie umiarkowanym, ale czasami
również w regionach podzwrotnikowych i półpu-
stynnych. Jest to chwast upraw, sadów, ogrodów,
nieużytków, pastwisk, łąk, lasów, obrzeży, cieków
wodnych i terenów podmokłych. Zachwaszcza 19
gatunków uprawnych w 31 krajach. W Polsce jest
pospolitym apofitem leśnym, bardzo konkuren-
cyjnym i agresywnym chwastem występującym
w zbożach, rzepaku oraz lnie.
Charakterystyka
Liście przytulii czepnej osadzone w węzłach
(okółkach w liczbie od 4 - 8) są jednożyłkowe
i ogonkowate. W górnej części lekko owłosione
i chropowate, w dolnej z rzędem kolców skiero-
wanych do przodu o długości 8-15 mm i szeroko-
ści 6-9 mm. Pędy sięgające do 120 cm długości
są zielone, miękkie, swobodnie rozgałęzione lub
wspinające na sąsiednich roślinnościach. Podsta-
wa łodygi jest elastyczna, bardzo rozciągliwa, po-
zwalająca na zginanie się rośliny bez widocznych
oznak złamania i zapobiegająca wykorzenieniu.
Kwiaty (zwykle od 2 – 5), mają średnicę ok. 2 mm,
Zioła pod lupą
są biseksualne, zawierają cztery pręciki i jeden
słupek. Owoce są szare, szarobrązowe lub ciem-
nobrązowe, owalne, ważące 0,3-0,6 g. Powierzch-
nie owoców pokryte są włosowatymi haczykami
o długości około 0,8 mm. Galium aparine ma płyt-
ki system korzeniowy z rozgałęzionym profilem
korzennym. Jest bardzo słabo związany z łodygą,
dlatego też podczas pielenia korzenie często po-
zostają (i mogą ponownie rosnąć), podczas gdy
nadziemna część rośliny z kruchą łodygą łatwo
ulega oderwaniu. Łamliwość powoduje, że trudno
jest usunąć całą roślinę w stanie nienaruszonym.
Ten pospolity chwast nie jest jednak trudny do
opanowania, jeżeli zostanie całkowicie wyrwany
lub wykopany przed rozpoczęciem kwitnienia
i produkcji nasion. Przytulia czepna jest zalicza-
na do roślin o niskiej temperaturze kiełkowania
(minimum 2-7°C; optimum 12 - 13°C; maksimum
20 - 25°C) i bardzo odpornych na mróz.
Zastosowanie historyczne i współczesne
W mitologii greckiej ziele przytulii uznawano
za afrodyzjak. Stosowanie go w postaci naparu
w kąpielach miało zapewnić piękno i kobiecość
oraz powodzenie w sprawach sercowych, a ko-
smyki włosów miały rosnąć mocne i długie, jeśli
spłukiwane będą naparem z przytulii. Starożytni
greccy pasterze używali kolczastych łodyg rośli-
ny do wytwarzania szorstkiego sita, które służyło
do odcedzenia mleka. Doniesienia literaturowe
z końca XIV w. raportowały, że napar przytu-
lii czepnej przyjmowany przez dziewięć tygodni
jako jedyny napój leczył wiele chorób związa-
nych z „nieprawidłowościami w jedzeniu i piciu”.
Zalecano tę roślinę także na czyraki, owrzodze-
nia, zapalenie płuc, opuchliznę, reumatyzm oraz
dnę moczanową. Ponadto przytulię stosowano we
wszelkiego rodzaju przewlekłych stanach zapal-
nych, grzybicy, oparzeniach, ranach, chorobach
oczu, obrzękach stawów i uciskach w klatce pier-
siowej oraz żołądku. Dioskurydes (grecki lekarz
i botanik) przepisywał ziele przytulii czepnej na
zmęczenie. Galen, jeden z twórców medycyny
rzymskiej, rozpowszechnił roślinę jako lekar-
stwo na otyłość, pisząc, że „może sprawić, że lu-
dzie z nadwagą będą szczupli”. Roślina była rów-
nież używana jako maść na oparzenia, a rdzenni
mieszkańcy Ameryki używali przytulii w leczeniu
rzeżączki oraz stosowali tę roślinę jako lekarstwo
4/2022 5
 Zioła pod lupą
na problemy z nerkami, układem moczowym,
a także jako środek przeciwkrwotoczny i moczo-
pędny.
Współcześnie przytulia czepna jest często
wykorzystywana w celu dożywiania drobiu oraz
zwierząt hodowlanych w gospodarstwach i na
fermach. Warto podkreślić, że zarówno liście jak
i łodyga tej rośliny nadają się również do spoży-
wania przez ludzi (można je traktować jako wa-
rzywo liściaste). Galium aparine należy do tej sa-
mej rodziny marzanowatych (Rubiaceae) co kawa,
stąd też nasiona przytulii po wysuszeniu i wy-
prażeniu stanowią jeden z lepszych substytutów
kawy, z niższą zawartością kofeiny. Korzenie tej
rośliny wytwarzają czerwony barwnik wykorzy-
stywany do barwienia. W dzisiejszych czasach
potwierdzono znaczące działanie terapeutyczne
przytulii czepnej w chorobach skóry - w egzemie
i łuszczycy. Jako składnik kremów zaleca się jej
stosowanie na obrzęki, wysypki skórne i zapale-
nie stawów.
Dzięki olejkom eterycznym i nalewkom jest
nieoceniona w leczeniu powiększonych węzłów
chłonnych, w infekcjach gardła, w zapaleniu za-
tok oraz bólach głowy. Przytulia czepna jest diu-
retykiem zwiększającym przepływ moczu, stąd
jej zastosowanie w infekcjach dróg moczowych
(utrudnionym przepływie moczu) i kamieniach
nerkowych czy zapaleniu nerek. Wspomaga le-
czenie antybiotykami w stanach zapalnych nerek
i pęcherza moczowego, jest łagodnym aperien-
tem. Ma działanie stymulujące na układ immu-
nologiczny i wspomaga leczenie chorób nowo-
tworowych.
Skład i właściwości lecznicze
Analiza olejku eterycznego pozyskanego z ziela
przytulii czepnej, przeprowadzona przez Anto-
niak (2019) wykazała obecność wielu związków
czynnych, takich jak glikozydy irydoidowe, kwa-
sy fenolowe i flawonoidy (luteolina, chryzoeriol,
apigenina, kwercetyna). Ponadto oznaczono alka-
loidy izochinolinowe, indolowe oraz chinazoliny,
kwasy tłuszczowe oraz terpeny.
Obecność związków lipofilnych w przytu-
lii czepnej o silnym działaniu antybakteryjnym
i przeciwgrzybiczym wykazano w badaniach
Gorvacha (2014). Ponadto badania stwierdziły
obecność monoterpenoidów, seskwiterpenoidów
6 4/2022
i norterpenoidów, które mają właściwości anty-
bakteryjne i wzmacniają odporność organizmu.
Z kolei Senio (2018) na podstawie własnych
badań udokumentował aktywność przeciwdrob-
noustrojową hydrometanolowego ekstraktu
z Galium aparine wobec szczepów Enterobacter
cloacae, Escherichia coli, Listeria monocytoge-
nes, Micrococcus flavus, Salmonella enteritidis,
Salmonella typhimurium, Staphylococcus aureus,
Aspergillus versicolor, Aspergillus ochraceus, A.
niger, Candida krusei, Penicillium funiculosum, P.
ochrochloron i P. verrucosum var. Cyklop.
Wcześniejsza analiza danych doświadczal-
nych przeprowadzona przez Bolivar’a (2011)
udowodniła, że chloroformowe i metanolowe
ekstrakty ziela przytulii mają działanie prze-
ciwdrobnoustrojowe przeciwko szczepom Ba-
cillus subtilis, Staphylococcus aureus, Staphylo-
coccus aureus MRSA, Streptococcus pyogenes,
Candida albicans, Cryptococcus neoformans i Tri-
chophyton rubrum. Ponadto alkoholowy ekstrakt
z Galium aparine był skuteczny przeciwko E. coli
i A. baumannii w stężeniach 100 μg/ml, E. faeca-
lis i P. aeruginosa przy 200 μg/ml, C. albicans, C.
glabrata i C. krusei przy 50 μg/ml. Wyniki badań
potwierdziły, że uzyskany ekstrakt z Galium apa-
rine jest bardziej skuteczny przeciwko szczepom
grzybów i stanowi cenny surowiec, który zapo-
biega wzrostowi mikroorganizmów.
W publikacji Ilyina (2016) analiza ekstrak-
tów etanolowych i chloroformowych Galium
aparine wykazała skuteczność ziela przeciwko
Escherichia coli, Bacillus subtilis, Proteus vulgaris,
Pseudomonas aeruginosa, Staphylococcus aureus
i Candida albicans.
W badaniach Atmaca (2016) wykazano, że al-
koholowy ekstrakt z Galium aparine ma działanie
antyproliferacyjne i apoptotyczne na ludzkie ko-
mórki raka piersi.
W analizowanych komórkach wydzielanie
proangiogennych cytokin - takich jak neuregu-
lina-1 (NRG1-β1) - czynnik wzrostu śródbłonka
naczyniowego (VEGF) i czynnik tkankowy (TF)
został znacząco zmniejszony przez farmakolo-
giczne dawkowanie Galium aparine w obu ko-
mórkach raka piersi. Zaobserwowano również
znaczny spadek poziomów białka zarówno fosfo
ERK1 jak i ERK2 w komórkach raka piersi MCF-7
i MDA-MB-231 przez traktowanie Galium apari-
ne. Dane te sugerują, że przytulia czepna zawiera

potencjalne składniki przeciwnowotworowe i an-
tyangiogenne dla komórek raka piersi.
Również w pracy Korkmaz’a (2021) w wyniku
przeprowadzonych badań wywnioskowano, że
ekstrakt roślinny ma ważny potencjał antyoksy-
dacyjny i wykazuje aktywność przeciwdrobno-
ustrojową wobec mikroorganizmów, a szczegól-
nie wysoką aktywność przeciwgrzybiczą. Ponadto
podkreślono, że roślina posiada znaczące działa-
nie przeciwnowotworowe w stosunku do linii ko-
mórkowej ludzkiego raka płuc.
Oprócz wspomnianych wcześniej właści-
wości leczniczych ziela przytulii czepnej warto
podkreślić jej działanie przeciwdrgawkowe, za
które mogą odpowiadać obecne w nadziemnych
częściach tej rośliny kwasy fenolowe, flawonoidy
oraz irydoidy. Fakt ten wyjaśnia jej tradycyjne
zastosowanie w leczeniu padaczki.
Praca przeglądowa Ali Esmail’a (2018) na te-
mat właściwości ziela przytulii czepnej ukaza-
ła szeroką gamę działania farmakologicznego,
w tym: przeciwdrobnoustrojowego, antyoksy-
dacyjnego, przeciwnowotworowego, hipolipide-
micznego, sercowo-naczyniowego, ośrodkowego
układu nerwowego, oddechowego, immunolo-
gicznego, przeciwzapalnego, przeciwbólowego,
przeciwgorączkowego.
W ostatnich latach naturalne produkty po-
chodzenia roślinnego doceniono ze względu na
ich właściwości lecznicze, głównie działanie prze-
ciwutleniające i przeciwnowotworowe. Polifeno-
le zawarte w przytulii czepnej wykazują działanie
antyrakotwórcze, antymutagenne i kardiopro-
tekcyjne oraz posiadają właściwości oczyszcza-
jące. Warto podkreślić, że polifenole jako środki
chemoprewencyjne obniżają poziom cholestero-
lu i ograniczają mutacje komórek. Prace badaw-
cze naukowców Vlase i wsp. (2014) potwierdziły,
że roślina Galium aparine jest stosowana również
w leczeniu obrzęków limfatycznych, zapalenia
migdałków, żółtaczki, szkorbutu i nadciśnienia
(testy przeciwdrobnoustrojowe podkreśliły ak-
tywność przeciwko bakteriom Gram-dodatnim:
S. aureus, L. monocytogenes oraz przeciwko bak-
teriom Gram-ujemnym: S. typhimurium, E. coli.
Podsumowanie
Pospolity chwast - przytulia czepna to niedo-
ceniona roślina zawierająca cenne właściwości
Zioła pod lupą
lecznicze. Od pokoleń wykorzystywano jej walo-
ry zdrowotne dzięki bogactwu składników takich
jak flawonoidy, antrachiniony, kwasy polifeno-
lowe, glikozydy, flawonoidy, alkaloidy izochino-
linowe (protopina), indolowe (harmina) oraz chi-
nazoliny, kwasy tłuszczowe oraz terpeny. Działa
między innymi regenerująco i wzmacniająco oraz
antyseptycznie i przeciwzapalnie. Ponadto wyka-
zuje działanie antymutagenne i kardioprotekcyj-
ne oraz posiada właściwości moczopędne, ułatwia
pozbycie się obrzęków oraz skutecznie przyspie-
sza przemianę materii. Zmniejsza ryzyko rozwo-
ju miażdżycy i chorób zakrzepowo-zatorowych
wspomagając funkcje układu limfatycznego. Ga-
lium aparine jest rośliną o bardzo korzystnych
właściwościach zdrowotnych.
System opieki zdrowotnej w Polsce uznaje
fitoterapię, czyli leczenie ziołami, za dobry spo-
sób na profilaktykę. Prace badawcze nad poszu-
kiwaniem nowych związków w przytulii czepnej,
a także nad sprawdzaniem nowych zastosowań
leczniczych tej rośliny nadal trwają. Zaletą stoso-
wania ziół jest niewątpliwie aspekt ekonomiczny
- niski koszt pozyskiwania surowców roślinnych
oraz ich ogólnodostępność.
Bibliografia do wglądu u autorek i w redakcji
dr Edyta Janeba-Bartoszewicz
jest adiunktem na Politechnice Poznańskiej
w Katedrze Maszyn Spożywczych i Transportu
Żywności. Jej zainteresowania badawcze obejmują
badanie związków organicznych występujących
w produktach spożywczych, farmaceutykach
i kosmetykach, transport i przechowywanie
żywności, analizę paliw i olejów.
dr hab inż. Bożena Karbowska
- adiunkt na Wydziale Technologii Chemicznej
Politechniki Poznańskiej. Doświadczenie w analityce
środowiskowej pozwala jej rozwijać zainteresowania
w zakresie badań źródeł zanieczyszczeń metalami
ciężkimi i ich migracji w środowisku oraz
opracowywania, charakteryzowania i stosowania
nowych elektrod modyfikowanych - do oznaczania
śladowych ilości metali.
4/2022 7
ZIOŁA POD LUPĄ

Zioła o działaniu
neuroprotekcyjnym
– Curcuma longa (L.),
czyli ostryż długi
Tekst: dr n. med. Karina Schönknecht

Kontynuując cykl o neuroprotekcyjnym działaniu ziół i roślin

leczniczych, postanowiłam skupić się dziś na kurkumie.
Niezwykle popularna przyprawa w kuchni azjatyckiej (stanowi główny
składnik jednej z najbardziej znanych przypraw na świecie – curry),
posiada cenne właściwości chroniące nasze komórki przed degeneracją.
Warto wiedzieć, jak i kiedy ją wykorzystywać.

8 4/2022

Curcuma longa rośnie dziko w Indiach, a także jest
uprawiana w krajach o klimacie tropikalnym. Na-
leży do rodziny imbirowatych – Zingiberacae. Su-
rowcem leczniczym jest kłącze ostryżu długiego
(Curcumae longae rhizoma). Jest to całe, stabilizo-
wane (przez gotowanie lub poddanie działaniu pary
wodnej), wysuszone kłącze z usuniętymi korzenia-
mi i warstwą zewnętrzną. Surowiec powinien za-
wierać nie mniej niż 25 ml/kg olejku eterycznego
i cechować się 2,0% obecnością pochodnych di-
cynamoilometanu, w przeliczeniu na kurkuminę.
Surowiec zawiera mieszaninę żółtych barwni-
ków, tzw. kurkuminoidów, w tym główny związek
kurkuminę. Zawartość kurkuminy w ostryżu dłu-
gim wynosi 3-5%, a w ostryżu jawajskim Curcuma
xanthorrhiza (Zingiberiaceae) do 2%.
Składniki wykazują działanie przeciwzapalne
i przeciwutleniające, a także mogą wpływać na
neuroprzekaźniki ośrodkowego układu nerwowe-
go: podnosić poziom dopaminy, norepinefryny
i 5-hydroksytryptaminy.
Kurkumina wykazuje swoje ochronne dzia-
łanie poprzez hamowanie produkcji reaktyw-
nych form tlenu (RFT) i cytokin prozapalnych.
To chroni komórki mózgowe przed uszkodze-
niem oksydacyjnym. Kurkumina hamuje także
apoptozę komórek (czyli ich planowaną śmierć),
agregację płytek krwi, stanowiąc ochronę przed
mikrozakrzepami.
Mechanizmy działania
neuroprotekcyjnego
Kurkumina w badaniach
przedklinicznych - doniesienia
Wykonano wiele testów przedklinicznych, czyli
badań z udziałem zwierząt. Wykazano, że w za-
leżności od podawanej dawki, kurkumina łago-
dziła deficyty poznawcze i objawy dysfunkcji
mitochondriów u myszy. Wskazano również, że
kurkumina wywierała działanie neuroprotekcyj-
ne w neuronalnych zaburzeniach zwyrodnienio-
wych i niedokrwieniu mózgu.
W badaniach eksperymentalnych na szczu-
rach kurkumina osłabiała neurotoksyczność
glutaminianową w mózgowiu (dokładnie w hipo-
kampie) szczura poprzez tłumienie, związanej ze
stresem, aktywacji zapalenia.
Zatem można stwierdzić, że kurkumina chroni
mózg przed uszkodzeniem niedokrwiennym po-
Zioła pod lupą
przez zwiększenie przeżywalności neuronów i ha-
mowanie aktywności cytokin prozapalnych, a tak-
że ochrania przed neurotoksycznością wywołaną
przez oksyhemoglobinę i stres oksydacyjny.
Kurkuminoidy podawane zwierzętom doust-
nie przez 6 miesięcy hamowały tworzenie się bla-
szek amyloidowych, a także zapoczątkowywały
rozpad blaszek, które już powstały. Podane zwie-
rzętom odwracały deficyty poznawcze w testach
na pamięć przestrzenną oraz na pamięć krótko-
trwałą.
Neuroprotekcyjne działanie kurkuminy
w chorobie Alzheimera
Kurkuminoidy mają zdolność ograniczenia stop-
nia tworzenia się tzw. blaszek starczych, czyli zło-
gów beta amyloidu (niewłaściwego, toksycznego
dla neuronów białka, będącego jedną z przyczyn
rozwoju choroby Alzheimera), a także osłabiania
neurotoksyczności oraz cytotoksyczności wywo-
ływanej przez to białko. Ponadto kurkuminoidy
hamują także nieprawidłowe przemiany (fosfory-
lację) innego białka - białka tau, które to przemia-
ny wpływają także na rozwój choroby ­Alzheimera.
Dodatkowo w badaniach stwierdzono, że hamo-
wały produkcję czynników zapalnych, takich jak:
cyklooksygenaza (COX 2), interleukiny (IL-1 i IL-
6) oraz zwiększały stopień fagocytozy amyloidu
beta przez makrofagi.
Neuroprotekcyjne działanie kurkuminy
w chorobie Parkinsona
Neuroprotekcyjne działanie kurkuminy w cho-
robie Parkinsona jest również związane z jej
właściwościami przeciwutleniającymi i prze-
ciwzapalnymi. Wykazano, iż suplementacja kur-
kuminoidami przez okres kilku tygodni zapobie-
gała neurodegeneracji neuronów dopaminowych,
wywołanej eksperymentalnie. Podawanie kur-
kuminy doustnie przez trzy tygodnie zmieniło
zwyrodnienie neuronalne prążkowia u szczurów.
Kurkumina chroniła neurony przed ROS, a akso-
ny przed zwyrodnieniem.
Doustne podawanie kurkuminy w wyższej
dawce przez 1 tydzień zmniejszyło poziom pro-
zapalnych cytokin, takich jak IL-6, IL-1β, TNF-α
i całkowite wytwarzanie azotynów w prążkowiu
myszy.
4/2022 9
Kurkumina w stwardnieniu rozsianym
(SD)
Stwardnienie rozsiane to choroba autoimmuno-
logiczna dotykająca ośrodkowego układu ner-
wowego, polegająca na demielinizacji osłonek
nerwowych neuronów. Limfocyty T pomocnicze,
które produkują IL-17, odgrywają zasadniczą rolę
w patogenezie stwardnienia rozsianego. Kurkumi-
na znacząco zmniejszała stopień zaawansowania
choroby, poprzez hamowanie przenikania do rdze-
nia kręgowego komórek wywołujących zapalenie.
Kurkumina może być wykorzystana w leczeniu
stwardnienia rozsianego i innych chorób zapal-
nych, w których biorą udział limfocyty Th17.
Kurkuminoidy a depresja
Prowadzono badania u osób cierpiących na de-
presję, którym podawano kurkuminoidy jako
suplementację lub też jako terapię podstawową.
Wykazano, iż podanie kurkuminoidów w daw-
kach ok. 500 mg/dzień wykazywało wyższą sku-
teczność niż placebo w odwracaniu obniżonego
nastroju.
10 4/2022
W innym badaniu wykazano, iż dodanie kur-
kumin do standardowej antydepresyjnej terapii
(1000 mg/dzień) przez 6 tygodni dawało lepsze
rezultaty w somatycznych i kognitywnych zabu-
rzeniach związanych z depresją.
Kurkuminoidy - podsumowanie
Procesy zapalne mogą zapoczątkowywać śmierć
komórek nerwowych poprzez produkcję wolnych
rodników lub tlenku azotu, a złogi białek pato-
logicznych (np. amyloid) może być produkowa-
ny przez aktywowany mikroglej i astrocyty pod
wpływem cytokin prozapalnych, takich jak TNF
i interleukiny.
Hamowanie przez kurkuminoidy czynników
zapalnych może przyczynić się do osłabienia pro-
dukcji amyloidu lub też innych białek patologicz-
nych typowych dla innych chorób neurodegene-
racyjnych. Przeciwzapalne działanie kurkuminy
jest wynikiem hamowania produkcji cytokin i ak-
tywacji mikrogleju oraz pobudzenia fagocytozy.
Ponieważ proces zapalenia odgrywa główną
(szkodliwą) rolę w patogenezie większości chorób
przewlekłych, w tym chorób neurodegeneracyj-
 Zioła pod lupą

nych, podkreśla się jej terapeutyczny potencjał
w profilaktyce i leczeniu chorób przewlekłych
o podłożu zapalnym.
Zarówno w badaniach in vitro, jak i in vivo
wykazano, iż podanie kurkuminoidów obniżało
poziom czynników zapalnych, tym samym przy-
czyniając się do zahamowania neurodegeneracji.
Ograniczenia w stosowaniu kurkumy
Kurkumina jest substancją dobrze tolerowaną
oraz nietoksyczną, w związku z czym w zasadzie
nie ma przeszkód do jej stosowania. Głównym
ograniczeniem jest bardzo słaba biodostępność,
głównie ze względu na niską rozpuszczalność
w wodzie, niską stabilność w roztworze, szyb-
ki efekt pierwszego przejścia oraz metabolizm
wątrobowy. Kurkuminoidy są też stosunkowo
szybko wydalane z organizmu, głównie z kałem.
Szacuje się, że tylko ok. 1% substancji prze-
chodzi do krwioobiegu. Jest kilka sposobów na
zwiększenie biodostępności i rozpuszczalności
kurkuminy:
 podgrzanie roztworu zawierającego kurkuminę
powoduje 12-krotny (!) wzrost biodostępności
 przyjmowanie kurkumy łącznie z tłuszczami,
najlepiej kokosowym
 podawanie kurkuminy w towarzystwie pie-
przu ułatwia przyswajanie przez organizm
(pieprz zawiera bioaktywny składnik pipery-
nę, która wzmaga wchłanianie kurkumin).
Czyli stosując kurkumę lub izolowane kur-
kuminoidy najlepiej przyjmować ją z ciepłym i tłu-
stym posiłkiem z dodatkiem pieprzu (lub pipery-
ny). Obecnie trwają próby utworzenia kompleksów
fosfolipidowych, polisacharydowych, liposomów,
miceli oraz nanocząstek, gdyż połączenie kurkumi-
noidów z polisacharydami (np. kwasem hialurono-
wym, wodorochlorkiem chitozanu) znacznie uła-
twiało przenikanie przez barierę krew-mózg.
Optymalne dawki kurkuminoidów
W celach spożywczych i suplementacyjnych
dzienne spożycie tetrahydrokurkuminoidów,
w świetle zaleceń Europejskiego Urzędu ds. Bez-

Reklama

Neuralax Day
poprawia pamięć i funkcje poznawcze.
Zachowasz świeżość umysłu i dobry nastrój każdego dnia.
Zwiększysz wydolność organizmu i poziom naturalnej energii.
Zredukujesz zmęczenie i stres. Poprawisz Swoją motywację do działania!
Neuralax Day zawiera 17 aktywnych substancji – ekstraktów roślinnych, aminokwasów,
witamin i składników mineralnych. Produkt nie zawiera wypełniaczy, barwników,
konserwantów i słodzików.
Suplement diety - zawartość 170 kapsułek (4 tygodnie stosowania).

Neuralax Night
pomaga wyciszyć się i zregenerować organizm przed kolejnym dniem.
Masz gwarancję łatwego zasypiania i nieprzerwanego snu dobrej jakości.
Suplement głęboko Cię zrelaksuje i pomoże Ci przystosować organizm
do zmian stref czasowych.
Neuralax Night to 11 aktywnych składników w wysoko przyswajalnych formach.
Bez wypełniaczy, barwników, konserwantów i słodzików.
Suplement diety - zawartość 140 kapsułek (4 tygodnie stosowania).

100% wegański skład! tel. 501 480 060 www.medplatform.eu

 Zioła pod lupą
pieczeństwa Żywności (EFSA), wynosi 2 mg/kg
masy ciała, co dla człowieka o przeciętnej masie
70 kg stanowi ok. 140 mg. Osoby zdrowe, chcą-
ce przyjmować kurkuminoidy jako substancję
wzmacniającą organizm i ewentualnie jako pro-
filaktykę prozdrowotną, nie mają potrzeby prze-
kraczać tej dawki.
Przyjmując kurkuminoidy w celach terapeu-
tycznych należy dawkę tę oczywiście znacznie
zwiększyć; literatura podaje, że nawet do 1,5 grama
dziennie (zaokrąglona łyżeczka do herbaty kur-
kumy). Jednakże okres przyjmowania tej zwiększo-
nej ilości przyprawy nie powinien być zbyt długi.
Badania wykazały, że kurkumina przyjmo-
wana przez 3 miesiące w dawce 8 g / dzień, nie
powodowała istotnych działań niepożądanych.
Niemniej jednak warto wiedzieć, że stosowanie
wysokich dawek kurkuminy, może być przyczyną
podrażnienia błony śluzowej żołądka i mdłości.
Kurkumina nie jest zalecana osobom z niedroż-
nością dróg żółciowych.
Należy też pamiętać, iż kurkuma w dużych
dawkach potencjalnie może wchodzić w interak-
cje z lekami. W wyniku przeprowadzonych badań
sugeruje się, że kurkuminoidy mogą wchodzić
w interakcje z lekami stosowanymi w choro-
bach sercowo-naczyniowych, cukrzycy, depre-
sji, alergii, a także z antybiotykami, chemiote-
rapeutykami czy lekami przeciwzakrzepowymi.
Są to pojedyncze doniesienia, stąd warto zwró-
cić szczególną uwagę w sytuacji jednoczesnego
stosowania wysokich dawek kurkumioidów z le-
kami z ww. grup. Kurkumy nie powinny przyj-
mować w nadmiernej ilości też kobiety w ciąży,
gdyż może wywołać skurcze macicy, tym samym
zwiększyć ryzyko poronienia.
Inne działania kurkuminoidów
Oprócz wymienionych wyżej działań – przeciwu-
tleniającego i przeciwzapalnego, które odpowia-
dają za działanie antydegeneracyjne w stosunku
do neuronów warto nadmienić, że ograniczenie
stresu oksydacyjnego oraz stanu zapalnego jest
istotne również w profilaktyce innych chorób
o podłożu zapalnym i autoimmunologicznym,
jak np. reumatoidalne zapalenie stawów (RZS),
łuszczycowe zapalenie stawów, zesztywniające
zapalenie stawów kręgosłupa, cukrzycy, przewle-
kłych stanów zapalnych różnych narządów.
12 4/2022
Dodatkowo kurkuminoidy wykazują działa-
nie przeciwdrobnoustrojowe względem bakterii
Gram ujemnych i Gram dodatnich, a także grzy-
bów chorobotwórczych. Kurkumina pomaga też
w gojeniu ran, przyśpieszając ziarninowanie. Ko-
rzystnie wpływa na przewód pokarmowy, w tym
na mikrobiom jelitowy, zapobiegając infekcjom
bakteryjnym (m.in. Helicobacter pylori), paso-
żytniczym i grzybiczym. Działa żółciotwórczo, co
wpływa korzystnie na trawienie tłuszczów i ob-
jawy niestrawności. Kurkumina działa także he-
patoprotekcyjnie, tzn. chroni komórki wątroby
przed szkodliwym działaniem różnych związków
chemicznych. Są także doniesienia na temat ko-
rzystnego wpływu kurkuminoidów na układ im-
munologiczny.
Z racji na wielokierunkowe korzystne dla
zdrowia działanie kurkumy warto rozważyć
wprowadzenie jej jako przyprawy do codziennej
kuchni. Można z powodzeniem dodawać ją np.
do rosołu (posiłek ciepły, tłusty i z pieprzem), do
omletów, jajecznicy itp.
Dla osób wymagających większego wspar-
cia dobrym rozwiązaniem może być zastosowa-
nie suplementów. Warto wybierać takie, które
w składzie zawierają wyciągi z kłącza kurkumy
standaryzowane na kurkuminoidy i zawierają do-
datkowo piperynę.
Bibliografia do wglądu u autorki i w redakcji.
Dr n. med. Karina
Schönknecht
- specjalista farmacji
klinicznej, doktoryzowała
się z fitoterapii.
Wykładowca w Wyższej
Szkole Edukacji i Terapii
im. prof. Kazimiery
Milanowskiej w Poznaniu,
prelegent na kursach
zielarskich i konferencjach
naukowych. Od lat związana z branżą zielarską,
członek Sekcji Fitoterapii PTL oraz PKZ, propaguje
wiedzę o nowoczesnej fitoterapii m.in. na
www.pronature.edu.pl.
 N O W O Ś C I
Koper włoski Sok EKO 200 ml
Koper włoski sok EKO to wysokiej jakości świeży sok roślinny
wytwarzany przez specjalną metodę wyciskania roślin, dzięki której
uzyskuje się najbardziej aktywną i dostępną ich formę biologiczną.
Koper włoski ma wiele właściwości leczniczych.
Zmniejsza napięcie w przewodzie pokarmowym,
przynosi ulgę we wzdęciach, poprawia trawienie i perystaltykę jelit.
Produkt naturalny z upraw ekologicznych.
Nie zawiera glutenu i laktozy, alkoholu oraz substancji konserwujących.
Jest odpowiedni dla wegetarian i wegan.
Zawiera naturalnie występujące cukry.
www.naszazielarnia.pl

Siła umysłu, siła emocji

Duchowe ścieżki zdrowia
Orina Krajewska

Badania naukowe potwierdzają: myśli i emocje wpływają na biochemię

naszego ciała i mają ogromny wpływ na sposób funkcjonowania
organizmu. Mogą wspomagać dobrostan i zdrowie, mogą też niestety
sprzyjać chorobom. Co możemy zrobić, by poprawić jakość swojego
życia i zdrowia? Na to pytanie Orinie Krajewskiej odpowiadają światowi
specjaliści. Naukowcy, terapeuci, lekarze i nauczyciele duchowi.
Odwołując się do nauki i własnych doświadczeń, przedstawiają różne
prozdrowotne praktyki.
Czym jest dla nich duchowość w życiu codziennym? Uzupełnieniem
rozmów są ćwiczenia do samodzielnego zastosowania. Dzięki temu
książka jest nie tylko fascynującą podróżą po prozdrowotnych
praktykach i duchowych tradycjach, ale też poradnikiem zachęcającym
do praktykowania niektórych z opisanych metod od razu, w domu.
Wydawnictwo Sensus
Księgarnia internetowa: sensus.pl

Zioła funkcyjne
Brown House & Tea
Organiczne mieszanki ziołowe na bazie bio surowców o statusie
suplementu diety i ziół funkcyjnych. Autorstwa Brown House &
Tea - manufaktury herbat i mieszanek ziół, działającej w duchu
LESS WASTE. Składniki roślinne są odpowiednio dobrane
i wyważone. Mieszanki stanowią wsparcie dla ciała i psychiki,
ale są też przyjemne dla podniebienia.

Z kodem VIVA, zyskujesz 20% rabatu na zakupy*.

*rabat nie obejmuje zakładki: sale, zestawy i akcesoria
www.brownhouseandtea.pl

14 4/2022
 N O W O Ś C I
Herbatka liofilizowana
Odprężenie EKO
Ekologiczna herbatka liofilizowana o przepięknym, intensywnym
aromacie kwiatów i ziół. Melisa, lawenda oraz wrzos wykazują
działanie relaksujące, a szyszki chmielu wzbogacają kompozycję
o właściwości ułatwiające zasypianie. Polecana do picia szczególnie
wieczorową porą, jako element odprężającego rytuału.
Dlaczego zioła liofilizowane?
Produkty liofilizowane zachowują w 90% swój naturalny kształt,
barwę i aromat. Dzięki możliwości prowadzenia procesu w niskich
temperaturach, surowiec przygotowany metodą liofilizacji nie traci
cennych witamin i olejków eterycznych.
Składniki: melisa*, wrzos*, lawenda*, chmiel*.
*produkt rolnictwa ekologicznego
www.darynatury.pl

Suplementy Neuralax
Neuralax Day poprawia pamięć i funkcje poznawcze.
Zachowasz świeżość umysłu i dobry nastrój każdego dnia.
Zwiększysz wydolność organizmu i poziom naturalnej energii.
Zredukujesz zmęczenie i stres.
Poprawisz swoją motywację do działania!
W wersji Neuralax Night pomaga wyciszyć się
i zregenerować organizm przed kolejnym dniem.
Masz gwarancję łatwego zasypiania i nieprzerwanego snu dobrej jakości.
Suplement głęboko Cię zrelaksuje i pomoże Ci przystosować organizm
do zmian stref czasowych.
100% wegański skład!
www.medplatform.eu

Herbatka ziołowa Moje gardło

Herbatka składa się z ziół o działaniu przeciwzapalnym, ściągającym
oraz łagodzącym podrażnienia błony śluzowej.
Napar można stosować do płukania gardła oraz do picia podczas infekcji.
Rzepik - wspomaga naturalną obronę organizmu, podnosi odporność.
Kora dębu przyczynia się do komfortu w jamie ustnej,
nawilża błony jamy ustnej i gardła.
Nagietek, rumianek, szałwia - przynoszą ulgę w przypadku
łaskotania gardła, ponadto szałwia pomaga w naturalny sposób
złagodzić dolegliwości oddechowe, takie jak kaszel i ból gardła.
SKŁADNIKI: rumianek pospolity, nagietek lekarski,
szałwia lekarska, czystek, rzepik pospolity, dąb szypułkowy.
www.sklepnaturawita.pl

4/2022 15
ZDROWA ŻYWNOŚĆ

Probiotyki i prebiotyki –
komu są potrzebne?
Tekst: mgr farm. Stefania Skorupa

Probiotyki najczęściej kojarzone są jako element towarzyszący

antybiotykoterapii. Jeśli lekarz nam o tym nie wspomni, to z pewnością
podczas realizowania recepty na antybiotyk w aptece, zostanie polecony
probiotyk przez farmaceutę. W ostatnich latach coraz więcej mówi się
o probiotykach chociażby w kontekście wspierania odporności.
Czy ich stosowanie znajduje szersze uzasadnienie niż tylko osłonowo
do antybiotyku?

Probiotyk, prebiotyk, symbiotyk sposobu żywienia, przebytych chorób czy na-

Ludzki organizm zamieszkują miliardy mikro-
organizmów. Szacuje się, że ich ciężar stanowi
nawet 2 kg. Ogół mikroorganizmów człowieka
nazywany jest mikrobiomem. Zestaw mikroorga-
nizmów jest specyficzny dla każdego człowieka,
można powiedzieć, że to taki bakteryjny odcisk
palca. Skład mikrobiomu jest zależny od wie-
lu czynników, jak choćby miejsca zamieszkania,
wet rodzaju porodu (poród drogami natury, po-
ród przez cesarskie cięcie) i sposobu karmienia
w okresie niemowlęcym. Najwięcej mikroorgani-
zmów znajduje się w jelitach, to tzw. mikrobiom
jelitowy. W przypadku, gdy dochodzi do zaburze-
nia składu mikroorganizmów zamieszkujących
jelita (dysbiozy) z pomocą przychodzą probiotyki.
Są to produkty żywnościowe lub preparaty zawie-
rające pojedyncze lub mieszane hodowle mikro-

16 4/2022

organizmów, naturalnie obecne w przewodzie po-
karmowym zdrowego człowieka, które wywołują
korzystny efekt zdrowotny. Z kolei prebiotyki to
pożywka dla mikroorganizmów, czyli składniki
pobudzające wzrost lub aktywność korzystnych
dla organizmu bakterii. Połączenie probiotyku
z prebiotykiem to symbiotyk.
Źródła naturalnych probiotyków
i prebiotyków
Niektóre produkty spożywcze są naturalnym źró-
dłem bakterii probiotycznych, substancji pre-
biotycznych i powinny jak najczęściej gościć na
naszych talerzach. Probiotyki znajdziemy w mlecz-
nych produktach fermentowanych (kefir, jogurt,
maślanka) i kiszonych warzywach. Z kiszonek naj-
bardziej popularne w naszym kraju są ogórki i ka-
pusta. Ale tak naprawdę ukisić można znacznie
więcej: buraki, rzodkiewki, marchewki, pomidory,
a nawet kalafiora. Z kolei do naturalnych prebio-
tyków należą m.in. fruktooligosacharydy i oligosa-
chardy, które znajdziemy w cebuli, czosnku, porze,
topinamburze, cykorii, bananach, szparagach.
Probiotyki a układ pokarmowy
Spożywanie żywności probiotycznej wpływa
korzystnie na pracę układu pokarmowego. Bak-
terie z rodzaju Lactobacillus i Bifidobacterium
usprawniają proces trawienia, przyspieszają pa-
saż jelitowy, a w efekcie zapobiegają zaparciom.
Hamowanie rozwoju bakterii gnilnych i sprawna
praca jelit to także ochrona przed rozwojem no-
wotworów jelita grubego. Probiotyki uczestni-
czą ponadto w syntezie witamin z grupy B oraz
witaminy K, obniżają poziom cholesterolu oraz
zwiększają wchłanianie wapnia, żelaza i magnezu.
Probiotyki na biegunki
Leczenie i zapobieganie biegunkom infekcyjnym
to kolejna właściwość przypisywana probioty-
kom. Stosowanie bakterii probiotycznych w trak-
cie trwania biegunki wirusowej może złagodzić
lub całkowicie zniwelować objawy tej choroby.
Ponadto korzystne bywa profilaktyczne stosowa-
nie probiotyków w celu zapobiegania wystąpienia
biegunkom podróżnych przez osoby wybierające
się do krajów o niskim standardzie sanitarnym.
Zdrowa żywność
Wpływ na układ moczowo-płciowy
Poza oczywistym wpływem na układ pokarmo-
wy, probiotyki mogą stanowić skuteczną broń
w walce z chorobami układu moczowo-płciowe-
go. Bakterie z rodzaju Lactobacillus mają udoku-
mentowane działanie w zapobieganiu i leczeniu
nawracających infekcji intymnych. Z tego wzglę-
du lekarze ginekolodzy zalecają profilaktycznie
probiotyki u kobiet stosujących antykoncep-
cję hormonalną, kobiet ciężarnych oraz kobiet
w okresie menopauzalnym.
Probiotyk do antybiotyku – konieczność
czy zbyteczny wydatek?
Żywność będąca źródłem naturalnych probio-
tyków i prebiotyków to jeden z istotnych ele-
mentów zdrowej diety. Ale kiedy dochodzi do
dysbiozy, konieczne jest sięgnięcie po silniejsze
rozwiązanie. Choroba o podłożu bakteryjnym
wymaga zastosowania antybiotyku. Jest to prepa-
rat bezlitosny nie tylko dla drobnoustrojów cho-
robotwórczych, ale także dla zdrowych bakterii
zamieszkujących jelita. W trakcie antybiotykote-
rapii należy włączyć probiotyki, które zmniejszą
ryzyko wystąpienia biegunki poantybiotykowej.
Najlepiej udokumentowane działanie pod tym
kątem mają: Saccharomyces boulardii i Lactoba-
cillus GG. Z kolei po skończonej antybiotykote-
rapii w celu odbudowania mikrobioty jelitowej,
które może trwać nawet do dwóch lat należy włą-
czyć preparaty wieloszczepowe. Samo spożywa-
nie kiszonek i mlecznych produktów fermento-
wanych nie zastąpi specjalistycznych preparatów
farmaceutycznych, w momencie gdy dochodzi
do takiego zaburzenia naturalnej mikrobioty jak
podczas antybiotykoterapii.
Odporność pochodzi z jelit
Nawracające infekcje o podłożu bakteryjnym
mogą być związane z nieprawidłową regeneracją
mikrobiomu po skończonej antybiotykoterapii.
Dlatego tak istotne jest to, aby probiotykoterapia
była kontynuowana dłuższy okres po skończeniu
leczenia antybiotykiem. Niewiele osób zdaje so-
bie sprawę z tego, że stan naszych jelit, a dokład-
niej mikrobiom jelitowy jest ściśle powiązany
z naszą odpornością. To w jelitach znajduje się aż
4/2022 17
 Zdrowa żywność
70-80% wszystkich komórek odpornościowych
organizmu. Bakterie zamieszkujące jelita sty-
mulują produkcję śluzu, który zapewnia ciągłość
jelit. Szczelne jelita zapewniają ochronę przed
chorobotwórczymi wirusami, grzybami, bakte-
riami docierającymi z zewnątrz. Bakterie probio-
tyczne poprzez to, że wytwarzają kwasy organicz-
ne, zmniejszają pH w przewodzie pokarmowym
i hamują rozwój mikroflory niepożądanej.
Probiotyk i prebiotyk na dobry START
W trakcie porodu siłami natury noworodek na-
bywa mikroorganizmy z przewodu pokarmowego
oraz z dróg rodnych mamy. W przypadku dzieci
urodzonych przez cięcie cesarskie dochodzi do
kolonizacji przewodu pokarmowego mikroorga-
nizmami pochodzącymi ze skóry matki, a nie-
kiedy mikroflory szpitalnej. Badania wskazują,
że dzieci urodzone przez cięcie cesarskie częściej
chorują na astmę, choroby alergiczne, otyłość czy
choroby metaboliczne, np. cukrzycę typu I.
Drugi bardzo ważny czynnik wpływający na
skład mikrobioty jelitowej u noworodka to spo-
sób karmienia. Mleko matki to najwłaściwszy po-
karm dla noworodka i niemowlaka. Do szóstego
miesiąca życia zapewnia dziecku wszystko, cze-
go potrzebuje, aby zdrowo rosnąć i kształtować
naturalną odporność. W mleku matki obecne są
bakterie kwasu mlekowego Lactobacillus, Bifido-
bacterium, Staphylococcus i Streptococcus. Po-
żywką dla nich (czyli prebiotykiem) są natomiast
oligosacharydy. Karmienie piersią to niewątpli-
wie inwestycja w zdrowie dziecka.
Jak wybrać dobry probiotyk?
W przypadku naturalnych probiotyków nie
mamy większych obaw. Kiszonki, mleczne napoje
fermentowane powinny stale gościć w codziennej
diecie, aby wspierać nasz mikrobiom. Istotna bę-
dzie jednak temperatura przechowywania takich
produktów. Przechowywanie mlecznych napojów
fermentowanych w temperaturze chłodniczej
wspomaga żywotność komórek probiotycznych.
Z kolei w przypadku preparatów farmaceu-
tycznych należy zachować ostrożność. Więcej
nie zawsze znaczy lepiej. Preparaty wieloszcze-
powe nie zawsze będą lepszym wyborem od tych
jednoszczepowych. Istotne jest to, aby sprawdzić,
18 4/2022
czy dane szczepy w preparacie są dobrze opisane.
Nie wystarczy podać, że preparat zawiera bakte-
rie z rodzaju Lactobacillus. W dobrym preparacie
szczepy są dokładnie i szczegółowo opisane. Tyl-
ko przebadane i udokumentowane szczepy wyka-
zują działanie zdrowotne w określonym kierunku.
Lactobacillus plantarum 299v będzie wykazywał
korzystne działanie u osób z zespołem jelita draż-
liwego (IBS). Z kolei Lactobacillus rhamnosus GG
wykazuje skuteczność w zapobieganiu biegunce
związanej z przyjmowaniem antybiotyku. Kom-
binacje szczepów probiotycznych w preparatach
złożonych mogą wykazywać zupełnie inne działa-
nie niż pojedyncze szczepy. Dlatego przy wyborze
preparatu farmaceutycznego zawsze kierujemy
się celem, jaki chcemy uzyskać w wyniku stoso-
wania probiotykoterapii.
Probiotyki i prebiotyki wykazują interesują-
ce działanie zdrowotne wychodzące poza układ
pokarmowy. Szybkie tempo życia, stres, stoso-
wanie antybiotyków, monotonna i przetworzona
dieta nie sprzyjają prawidłowemu funkcjonowa-
niu mikrobiomu człowieka. Codzienne sięganie
po naturalne źródła probiotyków i prebiotyków
powinno być podstawą troski o równowagę mi-
kroorganizmów. Z kolei w przypadku różnych
stanów chorobowych (biegunek infekcyjnych,
zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmo-
wego), w trakcie i po antybiotykoterapii warto
sięgnąć po preparaty farmaceutyczne zawierają-
ce szczepy probiotyczne o udokumentowanych
właściwościach zdrowotnych.
mgr farm.
Stefania Skorupa
Dietetyk i farmaceuta.
Pomaga zmieniać nawyki
żywieniowe na lepsze
i uczy zdrowego podejścia
do jedzenia. Zajmuje się
także dietoterapią, czyli
wspomaganiem leczenia
chorób dietozależnych,
w tym zaburzeń
hormonalnych, chorób autoimmunologicznych,
cukrzycy czy insulinooporności. Nie sztuką jest
dopasować się do jakiejś DIETY. Sztuką jest
dopasować DIETĘ do siebie i swojego trybu życia.
 PRZEBÓJ SEZONU

Leśne aromaty
Tekst: dr Karolina Julia Siemek
www.ziolowyraj.com

Las to bogactwo leczniczych aromatów. W lesie pachnie niemal

wszystko: gleba bogata w mikroorganizmy i grzybnie, liście, igliwie,
mech. Najbardziej wyczuwalne dla ludzkiego nosa są monoterpeny,
czyli grupa związków chemicznych, które nadają olejkom eterycznym
charakterystyczne, intensywne, leśne zapachy.

Monoterpeny są wydzielane przez drzewa iglaste,
takie jak sosna, jodła, świerk czy daglezja zielona.
Ich głównym składnikiem jest alfa-beta pinen,
posiadający silne właściwości przeciwzapalne,
przeciwbólowe oraz przeciwbakteryjne.
Dlatego wdychanie olejków eterycznych ła-
godzi kaszel oraz objawy infekcji wirusowych
i bakteryjnych, a także przynosi ulgę w zapale-
niu oskrzeli i zatok. Poprawia przy tym krążenie
i eliminuje zatrzymywanie płynów w organizmie.
Olejki używane podczas medytacji wspomagają
uczucie dobrostanu, spokoju i rozluźnienia. Po-
jawia się poczucie stabilności, równowagi, od-
prężenia. Uważa się, że używanie olejków z drzew
iglastych, jak i kontakt z samymi drzewami znosi
blokady na powodzenie i bogactwo.
Dobrodziejstwo olejków eterycznych moż-
na wykorzystać na wiele różnych sposobów: do
sporządzenia aromatycznych kąpieli, poduszek
na głęboki, spokojny sen, sesji terapeutycznych
przy wielu dolegliwościach psychosomatycz-
nych, przygotowania naturalnych odświeżaczy
powietrza w celach dezodoryzujących i dezyn-
fekujących oraz udrażniających górne drogi od-
dechowe. Dodatkowo olejki eteryczne są chęt-
nie wykorzystywane w tworzeniu ekologicznych
środków czystości. Co zatem można przygotować
z surowców drzew iglastych naszych lasów?

4/2022 19
 Przebój sezonu
Aromatyczne kąpiele w igliwiu
Skóra to największy „organ” naszego ciała. Apli-
kując środki lecznicze tą drogą, uzyskujemy
szybki efekt terapeutyczny. Spróbujmy systema-
tycznych kąpieli energetyzujących w igliwiu so-
snowym lub relaksujących z jodły.
Potrzebujemy:
 ok. 2 kg zielonych gałązek sosnowych lub
świerkowych, igliwia lub zielonych szyszek
Sposób przygotowania: surowiec pociąć na
małe kawałki, zalać 15 l zimnej wody i pozostawić
na 12 godzin. Następnie doprowadzić do wrzenia
i gotować przez 2 godz. Po przecedzeniu dodać do
kąpieli. Kąpiel powinna trwać do 20 minut.
Jeżeli potrzebujesz kąpieli relaksacyjnej, przy-
gotuj ją z igliwia jodły. Wówczas wystarczy su-
rowiec zalać 2 litrami wody i gotować przez ok. 5
minut, odstawić do naciągnięcia ok. 30 minut pod
przykryciem. Przecedzić i dodać do wody w wannie.
Czas kąpieli nie powinien przekraczać kwadransa.
Aby surowce lecznicze miały szansę przenik-
nąć do krwioobiegu, warto bezpośrednio po ką-
pieli otulić się ciepłym szlafrokiem do całkowite-
go wyschnięcia (do 60 minut). Pamiętajmy o tym,
by kąpiel sięgała powyżej linii nerek, a poniżej
linii serca – wówczas jest najzdrowsza.
Obydwa rodzaje kąpieli mogą mieć pozytyw-
ny wpływ przy chorobach reumatycznych i zwy-
rodnieniowych. Kąpiel silnie rozgrzewa, dlatego
wskazane są środki ostrożności dla osób choru-
jących na serce.
A może inhalacja leśna?
Wsyp do głębokiej miski 4 łyżki igliwia, np. so-
snowego. Jeżeli dodatkowo cierpisz na zatoki,
dodaj do inhalacji 2 łyżki rumianku. Zalej ok.
0,7 l wrzątku. Możesz dodać opcjonalnie 1-2 kro-
ple olejku eterycznego. Po 30 sekundach rozpocz-
nij inhalację pod przykryciem. Inhalacja udrożni
nos, zatoki i przyniesie ulgę przy zaflegmieniu –
ułatwi oddychanie. Inhalacje działają korzystnie
na podrażnione błony śluzowe.
Aromatyzacja pomieszczeń z olejkiem
„Głęboki Wdech” – wersja leśna:
Przygotuj kompozycję następujących olejków
eterycznych:
20 4/2022
 Eukaliptus – 30 kropli
 Jodła syberyjska – 20 kropli
 Świerk – 20 kropli
 Sosna zwyczajna – 20 kropli
 Kamfora/kajeput – 10 kropli
 Tymianek/szałwia muszkatołowa – 5 kropli
Zastosuj do aromatyzacji pomieszczeń.
Relaksująca ziołowo-leśna poduszka
na głęboki sen
Zmieszaj ze sobą zioła lawendy, chmielu z pokru-
szonym igliwiem sosnowym w równych propor-
cjach; opcjonalnie dodaj olejku eterycznego. Jeżeli
chcesz szybkiego wyciszenia, dodaj po jednej kro-
pli olejków z mandarynki, pomarańczy oraz ylang-
-ylang; jeżeli chcesz zasnąć głębiej i wzmocnić się
przez noc, dodaj po jednej kropli olejku jodłowego
lub świerkowego. Tak sporządzoną mieszanką wy-
pełnia się poszewkę i umieszcza na swojej poduszce
lub bezpośrednio wkłada pod poszewkę swojej po-
duszki. Poduszeczka ziołowa zapewnia wartościo-
wy sen i lepsze samopoczucie na następny dzień.
Wsad można wymieniać co kilka tygodni.
Mieszanka terapeutyczna
na podniesienie nastroju
Potrzebujemy: szklanej buteleczki 30 ml, oleju
bazowego, np. migdałowego, winogronowego lub
frakcjonowanego kokosowego, olejków eterycz-
nych ze/z:
 świerku – 20-25 kropel
 wetiwerii – 7 kropel
 sandałowca – 8-11 kropel
 róży damasceńskiej (w zastępstwie pole-
cam pelargonię pachnącą czyli geranium lub
drzewko różane) – 13-15 kropel
 cedru atlaskiego – 9 kropel
 jaśminu (abosolut) – 3 kropli
 canangi – 3 krople
Wlać do butelki olej do ¾ wysokości, dodać olejki
w podanej proporcji, wstrząsnąć i zostawić na kilka
minut do wymieszania się nuty zapachowej. Mo-
żemy również dodać gliceryt daglezjowy (wówczas
proporcje należy zmienić: ok. 2/5 – olej, 2/5 gliceryt
oraz jedna część (1/5) olejków eterycznych). Olejek
można nakładać punktowo na wewnętrzną stronę
nadgarstków oraz zewnętrznych i wewnętrznych
okolicach kostek lub wmasowywać w śródstopie.
Można też stosować po jednej kropli na każdą ze
skroni, rozprowadzając w kierunku włosów lub
stosować za uszami jako perfumy.
Czas na EkoSprzątanie
ODŚWIEŻACZ PATYCZKOWY
Potrzebujemy:
 szklaną buteleczkę ok. 100 ml
 patyczki do szaszłyków
 bazę olejową (olej migdałowy, frakcjonowany
olej kokosowy)
 olejki eteryczne (świerk, sosna, jodła, euka-
liptus, cyprys wiecznie zielony, bergamota)
 alkohol do utrwalenia zapachu
Przygotowanie: do szklanej buteleczki wlej olej
do 2/3 wysokości. Dodaj skomponowanej przez
siebie mieszanki olejków eterycznych. Spryskaj
patyczki alkoholem i włóż je do oleju, aby nacią-
gnęły zapachem.
SPRAY DO ODŚWIEŻANIA POWIETRZA
Potrzebujemy:
 szklaną buteleczkę z atomizerem 100 ml
 wodę destylowaną
 glicerynę roślinną
 olejki eteryczne
 alkohol do utrwalenia
 Olejki: sosna, jodła, świerk oraz rozmaryn,
szałwia muszkatołowa oraz cytrusy, mięta
pieprzowa.
Przygotowanie: wlej wodę destylowaną do 2/3
wysokości. Dodaj glicerynę roślinną (1 łyżecz-
kę od herbaty) i dopełnij olejkami eterycznymi.
Wstrząśnij i rozpylaj w celach dezynfekcyjnych
i odświeżających.
Płyn do dezynfekcji pomieszczeń przy-
gotujesz z dodatkiem olejku z drzewa herba-
cianego.
ŚRODEK DO MYCIA SZYB/SZKLANYCH
POWIERZCHNI
Potrzebujemy:
 2 szklanki wody
 olejek eteryczny cytrynowy 21 kropel
 olejek eteryczny z jodły – 9 kropel
 2 łyżki octu
Przygotowanie: składniki wymieszać i przelać
do butelki z atomizerem. Wstrząsnąć. Spryskiwać
powierzchnie szklane oraz szyby. Doskonale od-
tłuszcza i poleruje (nabłyszcza) szyby. Uwaga. Nie
rozpylamy w pobliżu oczu!
ŚRODEK DO MYCIA KUCHNI/ŁAZIENKI
Potrzebujemy:
 naturalne szare mydło (rozpuszczone)
 soda oczyszczona (aby utworzyć gęsty krem)
 olejki eteryczne (sosna, jodła, lawenda, cytry-
na, pomarańcza, cynamon)
Przygotowanie: mydło rozpuścić w gorącej wo-
dzie i poczekać do ostygnięcia. Jeżeli jest zbyt
gęste, ponownie dodać odrobinę gorącej wody,
zmieszać z sodą oczyszczoną do konsystencji gę-
stego mleczka. Na koniec dodać ulubione olejki
eteryczne, wymieszać; przelać do pojemnika na
pompkę lub przechowywać w słoiku. Naturalne
mleczko czyszczące świetnie nadaje się do czysz-
czenia brudnych nawierzchni łazienki oraz kuch-
ni, a także garnków, ponieważ posiada właściwo-
ści ścierające, ale nie pozostawia zarysowań.
PŁYN DO POLEROWANIA MEBLI
(w sprayu)
Potrzebujemy:
 1 łyżeczka oleju nośnego (np. migdałowego,
winogronowego)
 15-20 kropli leśnego olejku eterycznego
 5 łyżek octu
4/2022 21

Przygotowanie: wymieszaj ze sobą ocet i olej,
dodaj olejki eteryczne. Wstrząśnij i zamknij
szczelnie w ciemnej buteleczce. Płyn sprawdzi się
doskonale w przypadku drewnianych mebli
SPOSÓB NA CZYSTĄ MUSZLĘ
KOZETOWĄ
Potrzebujemy:
 15 kropli olejku (cytrynowy, miętowy, sosno-
wy, eukaliptusowy)
 ½ szklanki octu
Przygotowanie: wlej do muszli ocet i rozpro-
wadź szczotką, dodaj 10 kropel odświeżających
olejków eterycznych i powtórz czynność. Odcze-
kaj godzinę, po czym ponownie powtórz czyn-
ność po raz trzeci. Muszla będzie czysta, bez
osadu, kamienia oraz przyjazna dla środowiska
naturalnego. Tak przygotowaną miksturą można
również przecierać deskę klozetową, ponieważ
olejki eteryczne i ocet wywietrzeją, nie ma ryzyka
poparzenia błon śluzowych.
22 4/2022
Jak widać Twój dom może być czysty i zara-
zem przyjazny, a przy tym pięknie pachnieć la-
sem. Dla wielu z nas to zapachy dzieciństwa.
A gdy nie możesz być w lesie…
Lecznicze zapachy unoszące się w lesie to naj-
szybsza i najtańsza forma terapii przynosząca
ulgę skołatanym nerwom. Leśne aromaty są
najbardziej wyczuwalne dla człowieka i zarazem
przyjemne. Jeśli jesteś zainteresowany pogłębie-
niem wiedzy na temat terapeutycznego znacze-
nia lasu i wykorzystania leczniczego potencjału
drzew z perspektywy zielarza i terapeuty, zapra-
szam do skorzystania z edukacyjnych webinarów:
 TERAPIA LESEM W BADANIACH I PRAK-
TYCE. WPŁYW LASOTERAPII NA ROZWÓJ
DZIECI
 LAS I ROŚLINY W KULTURZE I WIERZE-
NIACH. SYMBOLIKA UZDRAWIANIA WY-
BRANYCH DRZEW.
Webinarów szukaj na FB jako wydarzenia
pod wskazanymi tytułami. Do miłego usłyszenia
w niezwykłej i uzdrawiającej przestrzeni leśnej.
Autorskie mieszanki aromaterapeutyczne
znajdziesz w katalogu olejków eterycznych Zioło-
wy Raj na stronie www.
Bibliografia:
1. Na początku było drzewo. Magiczne, lecznicze
i smakowe właściwości drzew; praca zbiorowa,
Warszawa 2011
3. Inspiracja podanych przepisów: Olejki eteryczne
i aromaterapia, E. Kuryłowicz (red.), Białystok
2019.
Karolina Siemek
- dr n. humanistycznych,
bioetyk, zielarz-
-fitoterapeuta, bierze
udział w obradach
Parlamentarnego Zespołu
ds. Polskiego Zielarstwa.
Założycielka Fundacji
na Rzecz Terapii Leśnej
NASZ DOM.
 PRZEBÓJ SEZONU

Topinambur,
czyli słonecznik bulwiasty
Tekst: Martyna Cieślińska

Topinambur to roślina blisko spokrewniona ze słonecznikiem.

Inaczej nazywana jest karczochem jerozolimskim, gruszą ziemną
czy słonecznikiem bulwiastym. Być może nie wszyscy go znają,
jednak jest on uprawiany na świecie już od XVIII wieku.
Pochodzi z Ameryki Północnej i ma wiele ciekawych właściwości,
nie tylko smakowych, lecz także zdrowotnych!

Zaliczany jest do roślin jadalnych, ozdobnych Słoneczny wygląd

i pastewnych. Obecnie raczej nastaje sezon li-
kwidacji plantacji owocowo-warzywnych, jednak
już teraz można planować nowy sezon i zastana-
wiać się nad tym, jakie gatunki mogą być dobre
do uprawy. Mimo swojej egzotycznej nazwy, to-
pinambur z powodzeniem można uprawiać na
terenie naszego kraju. Do tego jego pielęgnacja
nie jest zbyt skomplikowana, a możemy uzyskać
nową, ciekawą roślinę w ogrodzie.
Topinambur należy do rodziny astrowatych.
Posiada wzniesioną łodygę, która może doro-
snąć nawet do 2 m wysokości. Liście ma zielone,
naprzeciwległe lub skrętoległe. Same liście są
w jajowatym kształcie, z ostrym zakończeniem.
Brzeg blaszki liściowej jest wyraźnie piłkowany.
Spodnia i wierzchnia część liścia posiada drobne
i szorstkie włoski. Późnym latem i jesienią ro-

4/2022 23
 Przebój sezonu
ślina wytwarza kwiaty w kolorze żółtym - same
koszyczki, dość duże, przypominają wyglądem
kwiaty słonecznika.
Owocem jest niełupka. W naszym klimacie
roślina nie wytwarza nasion. Podziemną część
stanowią jadalne bulwy, które przypominają
swoim kształtem powiększony korzeń imbiru.
Oprócz bulwy znajdują się również na korzeniu
rozłogi, w kolorze białym, które osiągają nawet
metr długości. Bulwa może być różnego kształtu
i lubi rozrastać się w skupiskach, jej kolor zale-
ży od odmiany rośliny: może być żółta, fioleto-
wa, czerwona czy brązowa. Sam korzeń przypo-
mina w smaku pestki słonecznika, a miąższ jest
przeważnie żółty. Można go spożywać na surowo,
gotowany lub pieczony. Pasuje jako dodatek do
mięs czy sałatek. Wykorzystanie topinamburu
w codziennym menu będzie doskonałym pomy-
słem, na pewno urozmaici naszą dietę.
Uprawa i pielęgnacja
Ogromnym plusem jest fakt, że topinambur nie
należy do roślin wymagających i z powodzeniem
radzi sobie w naszym klimacie. Na początku wy-
bierzmy dla topinamburu takie miejsce, w któ-
rym będzie mógł swobodnie rosnąć. Ma tenden-
cje do szybkiego wzrostu, może więc stać się
gatunkiem inwazyjnym. Aby tego uniknąć, po-
sadźmy go tam, gdzie nie zakłóci wzrostu innych
roślin. Najlepiej w miejscu ciepłym i słonecznym,
jednak sprawdzi się też w półcieniu. Gleba powin-
na być umiarkowanie żyzna, pulchna, optymal-
nie z dodatkiem piasku. Jeśli mamy do czynienia
z twardą i bardzo zwartą ziemią, warto ją wymie-
szać z kompostem przed posadzeniem rośliny.
Niekorzystnie topinambur będzie się czuł jedynie
na glebach podmokłych i kwaśnych. Tam może
mieć problem nawet z przyjęciem się.
Idealnym czasem do sadzenia topinamburu
jest wiosna - już w danym sezonie na pewno bę-
dziemy mieli plon. Bulwy sadzimy na głębokość
10 cm i przysypujemy ziemią, następnie inten-
sywnie podlewamy. Słonecznik bulwiasty może
być uprawiany na podłożu po każdej roślinie, dla-
tego jeśli nie mamy pomysłu, co w danym miej-
scu posadzić, to może właśnie przyszedł czas na
niego. Lubi wzmacnianie nawozem, czy to orga-
nicznym, czy mineralnym, podnosi to żyzność
gleby, a także zwiększa plon.
24 4/2022
Podczas dużych upałów i suszy warto roślinę
obficie podlewać. Więdnące liście dają nam znak,
że wody w podłożu jest zdecydowanie za mało.
Jeśli mamy mały ogródek, można pędy, liście
i kwiaty topinamburu regularnie przycinać, tak
aby mieć roślinę pod kontrolą. Pamiętajmy, że
w okresie zimowym górna część obumiera i prze-
trwa on zimę w postaci bulw podziemnych. Młode
okazy lepiej okrywać na zimę, zwłaszcza jeśli nie
ma śniegu, te starsze radzą sobie bardzo dobrze.
Topinambur bardzo łatwo rozmnaża się przez
podział bulw, można z powodzeniem pobierać je
i dzielić się nim z najbliższymi. Jesienią bulwy
topinamburu są gotowe do zbioru, można je wy-
kopywać aż do pierwszych przymrozków. Zdarza-
ją się przypadki że topinambur atakowany jest
przez choroby i szkodniki, jednak bardzo często
samym bulwom zupełnie to nie szkodzi.
Zastosowanie
Piękne kwiaty topinamburu chętnie wybierane
są do ogrodu. Z racji wysokich rozmiarów mogą
być dobrym tłem dla innych mniejszych roślin.
W naszym kraju najbardziej popularna jest od-
miana Albik z białymi bulwami i Rubik o bul-
wach fioletowych. Kwiaty dobrze komponują się
również z astrami i słonecznikami, ogranicza nas
tylko wyobraźnia. Jesienią kwiaty są cennym po-
żytkiem dla pszczół. Taki złoto-żółty akcent bę-
dzie pasował zarówno do ogrodów w stylu rusty-
kalnym, jak i nowoczesnym. Można uprawiać go
również w pojemniku, jednak musi być on duży,
tak aby bulwy mogły się swobodnie rozrastać.
Część zielona i bulwy topinamburu wykorzy-
stywane są jako pasza dla zwierząt. Przepadają za
nią zwierzęta domowe, takie jak: świnki morskie,
króliki, a także zwierzęta hodowlane. Co więcej,
sadzi się również topinambur na poletkach dla
zwierzyny dzikiej żyjącej w lesie.
Topinambur posiada wiele cennych substan-
cji, które pomagają w lepszym funkcjonowaniu
naszego organizmu. Zawiera witaminy: A, K, E,
C i z grupy B, a także minerały: wapń, potas, fos-
for, żelazo, cynk, sód. Dodatkowo bulwy zawierają
nawet do 17% inuliny, czyli naturalnego prebio-
tyku. Jest to dobry produkt dla osób na diecie:
100 g topinamburu to tylko 41 kcal.
Dzięki swoim cennym składnikom topinam-
bur zmniejsza insulinooporność i łagodzi prze-
 Przebój sezonu

bieg cukrzycy typu 2. Obniża poziom glukozy we Topinambur obieramy i kroimy w kostkę. Umiesz-
krwi oraz poziom złego cholesterolu, który jest czamy go w garnku z wodą z dodatkiem odrobiny
przyczyną miażdżycy. soku z cytryny. Gotujemy do miękkości, dodajemy
Roślina poprawia również trawienie i jest masło, tymianek, śmietankę, sól i pieprz. Wszyst-
idealną pożywką dla rozwoju mikroflory bak- ko miksujemy. Puree można podawać z mięsem.
teryjnej. To wszystko oczyszcza organizm i po-
budza odchudzanie. Co więcej, bulwy topinam-
buru wspierają układ nerwowy. Obecne badania Zupa krem z topinamburu
potwierdzają też, że wyizolowane związki z bulw Potrzebujemy:
topinamburu niszczą komórki raka sutka.  ½ kg topinamburu
Te wszystkie zdrowotne właściwości powin-  1 l bulionu warzywnego
ny nas nakłonić do tego, aby topinambur wy-  50 ml śmietanki
korzystać kulinarnie. Surowe bulwy mają smak  1 cebula
ostrzejszy, podobny do rzodkiewki, natomiast  ząbek czosnku
grillowane czy gotowane smakują lekko orzecho-  sól, pieprz, płatki chilli, gałka muszkatołowa,
wo, podobnie np. do karczocha. Popularny jest wędzona papryka
również sok z bulw topinamburu, który pije się  2 łyżki oliwy
rano przed posiłkiem. Uwaga! Duże ilości surowe-
go topinamburu, zwłaszcza spożywanego ze skór- Topinambur obieramy, myjemy i kroimy w kost-
ką, mogą powodować wzdęcia. Z czasem organizm kę. Wrzucamy go do bulionu i gotujemy do mięk-
powinien się do niego przyzwyczaić, więc warto kości. Równocześnie na oliwie podsmażamy po-
zaczynać od niewielkich porcji. krojoną w kostkę cebulkę z czosnkiem. Wszystko
dodajemy do bulionu, po przestygnięciu miksu-
jemy. Do smaku dodajemy przyprawy i śmietan-
Frytki z topinamburu kę. Zupę można podawać z grzankami.
Potrzebujemy:
 4 bulwy topinamburu Literatura
 1 łyżka masła
1. Oficjalna strona Internetowa – www.akademia-
 2 łyżki oliwy smaku.pl
 1 ząbek czosnku 2. Topinambur, K. Zarzecka, Raport rolny, nr: 10-11,
 sól, pieprz 2004
 parmezan 3. Topinambur, A. Sękara, Działkowiec, nr: 10, 2007
4. Topinambur- źródło zdrowia, O. Burdzenia, Wiado-
mości Zielarskie, nr: 7-8, tom: 43, 2001
Bulwy topinamburu obieramy, kroimy w słupki,
5. Topinambur – uprawa i właściwości, B. Lebiedz,
przyprawiamy, dodajemy ząbek czosnku i skra- Poradnik Gospodarski, nr: 11, 2016
piamy oliwą. Całość wkładamy do piekarnika roz- 6. Oficjalna strona Internetowa – www.muratordom.pl
grzanego do 180°C na 40 min. Kilka minut przed 7. Wielka księga ogrodnika i działkowca, W. Kowal-
wyjęciem frytki polewamy roztopionym masłem lek, 2022
i posypujemy parmezanem, ponownie zapiekamy 8. Oficjalna strona Internetowa – www.swiatkwia-
tow.pl
na 2 min. Jest to przekąska, którą można połą-
czyć np. z ziemniakami, marchewką czy batatami.
Martyna Cieślińska
absolwentka Uniwersytetu
Puree z topinamburem Rolniczego Wydziału
Potrzebujemy: Biotechnologii
 5 bulw topinamburu i Ogrodnictwa w Krakowie,
 100 g masła specjalność Agroekologia
 100 g śmietanki i ochrona roślin. Pasjonatka
 sok z cytryny ogrodów i wartości
 Sól, pieprz, tymianek użytkowych roślin.

4/2022 25
REMEDIUM

Naturalne czynniki
stymulujące odporność
Tekst: mgr farm. Zbigniew Skotnicki

Powszechna i tania antybiotykoterapia oraz szeroki wachlarz bezspornie

skutecznych szczepień spowodowały zejście na dalszy plan innych
metod wspierania szeroko pojętej odporności na choroby zakaźne.
Jednak ostatnio zaobserwowany wzrost szczepów antybiotykoodpornych
oraz pojawianie się nowych mikroorganizmów patogennych (Covid-19)
wymuszają wręcz nawrót zainteresowania naturalnymi czynnikami
stymulującymi odporność ustroju na zakażenia.

Odporność to wrodzona lub nabyta poprzez
kontakt z patogenami niewrażliwość organizmu
na określone choroby zakaźne. Jest to stan or-
ganizmu, w którym posiada on odpowiednie me-
chanizmy obronne przed niektórymi antygenami
chorobotwórczymi, takimi jak wirusy i bakterie.
Dobrze funkcjonujący układ odpornościowy po-
trafi również rozpoznać komórki nowotworowe,
i to odpowiednio wcześnie.
Zgodnie z mechanizmem, który doprowadził
do odporności na patogeny, w nowoczesnej im-
munologii rozróżnia się:
 odporność humoralną poprzez wyspecjali-
zowane przeciwciała, które wiążą antygeny
krążące we krwi i limfie, znajdujące się w pły-
nach ustrojowych, oraz
 odporność komórkową lub odporność tkan-
kową, pośredniczoną przez specyficznie uczu-
lone, immunokompetentne komórki.
Jako odporność nieswoistą rozumie się:
 odporność bierną, inaczej oporność, która nie
jest związana z układem immunologicznym,
a zapewniają ją naturalne bariery organizmu:
skóra i błony śluzowe.
 odporność czynną – zapewnianą przez układ
immunologiczny, polegającą na zdolności do
rozpoznawania elementów należących do wła-
snego organizmu oraz eliminowanie elemen-
tów obcych. Są to odruchy oczyszczające układ
oddechowy, takie jak kaszel i kichanie, układ
pokarmowy, takie jak wymioty, biegunka oraz
wieloukładowe, przejawiające się stanem zapal-

26 4/2022

nym, podwyższoną temperaturą ciała, fagocy-
tozą i przyspieszonym metabolizmem.
Odpowiedź swoistą czynną zapewniają
wytworzone przez organizm:
 limfocyty B, które w wyniku kontaktu z an-
tygenem ulegają aktywacji i przekształceniu
w plazmocyty, odpowiadają za humoralną od-
powiedź organizmu;
 limfocyty T, które dojrzewają w grasicy (łac.
glandula thymus), gdzie nabywają zdolności
do odporności immunologicznej.
Odporność swoista bierna polega na po-
siadaniu limfocytów B i T oraz przeciwciał, po-
chodzących spoza organizmu. W odporności
swoistej biernej naturalnej źródłem tych
czynników obronnych jest krew matki, przekazu-
jącej je dziecku przez łożysko, natomiast w od-
porności swoistej biernej sztucznej ich
źródłem jest podana surowica. Natomiast według
czasu trwania mówimy o odporności przejściowej
czyli krótkotrwałej, długotrwałej lub dożywotniej.
Do ciekawych, starszych nurtów immuno-
logii, należy zaliczyć prace W.P. Fiłatowa, które
zaowocowały terapią tkankową. Teoria ta opiera
się na założeniu, że organizmy żywe w warunkach
stresu produkują specyficzne substancje, po-
zwalające przetrwać i wydłużyć życie. W Polsce
kontynuował badania w latach 1949-55 prof. Jan
Muszyński. Opracowano polski preparat z liścia
aloesu drzewiastego - Biostymina, początkowo
jako lek w iniekcjach, obecnie tylko jako lek do-
ustny. Stwierdzono, że zwiększa on fagocytozę
oraz jest skuteczny w obniżonej odporności.
Immunostymulacja to działanie aktywu-
jące wzrost komórek odpowiedzi immunologicz-
nej. Według WHO immunostylulator powinien
posiadać poniższe właściwości:
 być zdefiniowany chemicznie i zbadany far-
makologicznie,
 bezpieczny – brak toksyczności, kancerogen-
ności i alergenności,
 wywoływać ściśle określone działanie tylko
na jednym z etapów odpowiedzi immunolo-
gicznej,
 ulegać szybkiej eliminacji.
Najważniejszymi warunkami właściwego
działania immunostymulatora są: dobrana daw-
ka i czas stosowania, ponieważ po początkowym
wzmocnieniu odpowiedzi może wywołać osłabie-
nie, immunosupresję. Zbyt wysoka dawka nie wy-
Remedium
wołuje pożądanego efektu, może być toksyczna,
a zbyt długi czas stosowania prowadzi do rozre-
gulowania, a nawet autoimmunizacji, wzmagając
objawy np. stwardnienia rozsianego czy astmy.
Stwierdzono, że najlepiej działają dawki mniejsze
niż jeden mikrogram/mikromol związku czynnego
na dobę w czasie 1- 3 tygodni, a maksymalnie do
8 tygodni [Echinacea sp., ESCOP 2009 suplement].
Dotychczas właściwości immunostymulacji
najdokładniej opisano w preparatach jeżówek
Echinacea sp. Są to rośliny z rodziny astrowatych
Asteraceae, uprawiane w Polsce. Jeżówki zawie-
rają jako substancje immunologicznie czynne
pochodne kwasu kawowego, kwas kaftarowy, cy-
koriowy, echinakozyd, alkamidy, polisacharydy
i glikoproteiny. Istotną cechą tego surowca jest
to, że składniki wpływające na odporność wchła-
niają się z przewodu pokarmowego i lek można
przyjmować doustnie. W FP XII zamieszczono
cztery monografie surowców pochodzących
z trzech gatunków Echinacea: purpurowej (ziele
i korzeń), bladej (korzeń) i wąskolistnej (korzeń).
Wszystkie one mogą być stosowane w profilakty-
ce przeziębień, częstych i nawracających infek-
cjach dróg oddechowych i osłabionej odporności,
a świeże ziele jeżówki purpurowej dodatkowo
w nawracających infekcjach dróg moczowych.
Dawkowanie jest zawsze określone przez produ-
centa preparatu i zgodne z zaleceniami EMEA.
Immunomodulacja to działania wpływa-
jące na odpowiedź odpornościową organizmu,
zależną od stanu zdrowia pacjenta. Może to być
pobudzenie osłabionej odporności lub łagodzenie
nadmiernej odpowiedzi immunologicznej, często
w połączeniu z aktywnością przeciwzapalną.
Grzyby. Działanie beta-glukanów
β-glukany są polimerami składającymi się z czą-
steczek β-D-glukozy. Posiadają wyraźną zdolność
stymulowania nieswoistego układu odporno-
ściowego. Mechanizm opiera się na pobudzaniu
neutrofili, makrofagów, monocytów i innych ko-
mórek układu odpornościowego. W wyniku akty-
wacji nie tylko zwiększa się wydolność przeciw-
bakteryjna i przeciwnowotworowa, ale również
następuje pobudzenie przez makrofagi produkcji
cytokininy, interleukiny i γ-interferonu. Stwier-
dzono również wpływ na procesy regeneracyjne,
w odbudowie komórek nabłonkowych oraz po-
prawę hematopoezy, stymulując wytwarzanie ko-
4/2022 27
 Remedium
mórek macierzystych (wytwarzanych przez szpik
kostny), komórek tkanki ziarnino-jednojądrza-
stej i fibroblastów. Źródłem β-1,3 glukanów są
boczniak ostrygowaty (Pleurotus ostreatus), grzyb
shiitake (Lentinula edodes), żagwica listkowata
(Grifola frondosa) i rozszczepka pospolita (Schizo-
phyllum commune). Obecnie na rynku dostępne
są liczne suplementy uzyskane z boczniaka za-
wierające beta-glukany.
Owocnik lakownicy lśniącej, grzyb reishi,
Ganoderma lucidum
Wyciąg z owocnika posiada zdolności modulowa-
nia i wzmacniania w stanach osłabienia odpor-
ności, nawracających infekcjach, a także, jako
potencjalny lek wspomagający leczenie AIDS.
Polisacharyd Ganoderma lucidum (GLPS) został
zidentyfikowany jako jeden z głównych skład-
ników bioaktywnych, zawarty w leku opracowa-
nym w 1973 r., a stosowanym od 1985 r. w Chi-
nach o nazwie „Polysacharidum of G. lucidum
Karst Injection”. Po prawie 40 latach stosowa-
nia klinicznego jego skuteczność, bezpieczeń-
stwo i długotrwała tolerancja zostały docenione
przez neurologów i immunologów. Stosowano
go w leczeniu nerwicy, zapalenia wielomięśnio-
wego, zapalenia skórno-mięśniowego, zanikowej
miotonii i dystrofii mięśniowej w formie terapii
skojarzonej, która pozwalała zmniejszyć ilość gli-
kokortykosteroidu potrzebną pacjentom z mio-
patią w stanie remisji. Ponadto lek ten zmniejsza
reakcje niepożądane oraz poprawia stan i jakość
życia pacjentów z rakiem podczas chemioterapii,
zwiększając odporność ogólną.
Kordyceps chiński, Ophiocordyceps sinensis
Polisacharydy kordycepsu posiadają zdolność
poprawy funkcjonowania nieswoistego układu
odpornościowego, ponadto regulują pracę serca
i wątroby, wpływają na metabolizm i mikrokrąże-
nie krwi. Stwierdzono również wpływ na procesy
regeneracyjne, w odbudowie komórek nabłonko-
wych oraz poprawę hematopoezy, stymulując wy-
twarzanie komórek macierzystych wytwarzanych
przez szpik kostny, komórek tkanki ziarnino-jed-
nojądrzastej i fibroblastów. Ostatnio ustalono,
że poliozy kordycepsu aktywują komórki immu-
nokompetentne, zwłaszcza limfocyty i czynniki
limfatyczne, układ jednojądrzastych makrofago-
cytów i komórek 1MK (natural killer cells), które
28 4/2022
są w stanie zapewnić właściwy nadzór nad termi-
nowym niszczeniem komórek złośliwych i zmu-
towanych.
Korzeń traganka, Astragali mongholici
radix FP XII
Z ekstraktu wodnego korzeni wyizolowano po-
czątkowo trzy polisacharydy, astragalan I, II i III.
Stwierdzono, że polisacharydy te posiadają wy-
raźny wpływ na układ odpornościowy. Zwiększa-
ją odpowiedź immunologiczną po podaniu pod-
skórnym u myszy, wywołując wzrost ilości RNA
w śledzionie oraz zmniejszenie wbudowywania
urydyny do RNA. Odnotowano podobny wpływ
na układ siateczkowo-śródbłonkowy, ale nie za-
obserwowano wpływu na RNA grasicy, serca lub
mózgu ani na metabolizm DNA. Ostatnio prowa-
dzono badania nad możliwością wykorzystania
traganka w leczeniu szeroko pojętych skutków
zakażenia COVID-19, uzyskując zadowalające
efekty.
Korzeń traganka znajduje się wśród naj-
częściej wykorzystywanych składników trady-
cyjnych kompozycji ziół stosowanych w celu
zapobiegania zakażeniom COVID-19 i grypą.
Wykonano badanie skuteczności trzech mie-
szanek ziół deklarowanych jako zapobiegają-
ce zachorowaniu na SARS i czterech na grypę
H1N1. Żaden z uczestników, którzy przyjmowali
kompozycje ziołowe nie zachorował na SARS, na-
tomiast wskaźnik zakażenia grypą H1N1 w gru-
pie przyjmującej zioła był znacząco niższy niż
w grupie bez. Również w innych chorobach wi-
rusowych, takich jak AIDS, przeziębienia, choro-
by grypopodobne, wirusowe zapalenie wątroby,
infekcje górnych dróg oddechowych i obniże-
nie odporności, badano możliwość stosowania
doustnie wyciągów z traganka, uzyskując pozy-
tywne rezultaty. Korzeń traganka należy zaliczyć
do ważnych surowców poprawiających funkcje
układu odpornościowego.
Owoc kolcowoju pospolitego, Lycii fructus
FP XII
Zawarte w nim polisacharydy są dobrym źródłem
potencjalnego prebiotyku. Potwierdzono, że mogą
wzmacniać mikroflorę jelitową oraz zwiększać po-
ziom korzystnych szczepów bakterii, a także mo-
dulować wrodzoną odpowiedź immunologiczną,
wpływając na aktywację limfocytów T.

Olej z nasion czarnuszki
Jest szeroko stosowany jako naturalny lek tra-
wienny, poprawiający funkcje wątroby, moczo-
pędny, obniżający ciśnienie, przeciwbiegunkowy
i przeciwbakteryjny. Liczne badania potwierdziły
m.in. działanie immunomodulujące, przeciwcu-
krzycowe, przeciwnowotworowe, przeciwbólowe,
bakteriostatyczne, przeciwzapalne, rozkurczowe,
rozszerzające oskrzela, hepatoprotekcyjne i an-
tyoksydacyjne.
Owoc pieprzu długiego, Piperis longi fructus
FP XII
Kwas pipemowy wywołuje immunomodulację
poprzez supresję cytokin prozapalnych. Nato-
miast wpływ na odporność piperyny, zawartej
również w owocach pieprzu czarnego, Pipe-
ris fructus FP XII, związany jest ze zdolnością do
zmiatania wolnych rodników oraz z potencjałem
antyoksydacyjnym i modulacją wewnątrzkomór-
kowych sygnałów stresu oksydacyjnego.
Czosnek, Allii sativi bulbus FP XII
Poza znanym już działaniem bakteriobójczym
wykazuje działanie immunostymulujące po-
przez zwiększenie aktywności mitogennej wobec
ludzkich limfocytów krwi obwodowej oraz my-
sich splenocytów i tymocytów. Aly i in. donosili
o działaniu immunostymulującym.
Ziele brodziuszki, Andrographidis herba FP XII
Wykazuje działanie immunostymulujące poprzez
wzmacnianie produkcji immunoglobulin i odpo-
wiedzi typu opóźnionego.
Herbata zielona, Camelliae sinensis non fer-
mentata folia FP XII
W badaniach Chattopadhyay i in. stwierdzono, że
kompleks polisacharydowy katechiny wykazuje
właściwości immunomodulujące w doświadczal-
nym modelu zwierzęcym oraz w ludzkich obwo-
dowych komórkach jednojądrzastych. Badanie to
uzasadnia jego zastosowanie jako leku immuno-
modulującego.
Nasiona babki zwyczajnej
Wykazują działanie immunostymulujące, zwięk-
szając proliferację limfocytów i wydzielanie in-
terferonu-gamma.
Remedium
Workoliść członowaty - Fucus vel Ascophyl-
lum FP XI
Wykazuje on działanie immunostymulujące po-
przez zwiększenie aktywności komórek natural-
nych zabójców (NK).
Liczne surowce roślinne wykazują działanie
immunomodulujące, w wielu przypadkach trudno
spełnić wymagania WHO dotyczące ścisłej defini-
cji chemicznej składnika odpowiedzialnego za to
działanie. Uważa się, że wiele surowców roślinnych
wzmacnia siły obronne organizmu, wpływając na
różne typy odporności oraz oporność nieswoistą.
Dzięki temu skracają terapię i poprawiają komfort
pacjenta, łagodząc objawy choroby. W Bazie Ma-
teria Medica Opoliensis, poza wyżej opisanymi, za-
rejestrowano działanie immunostimulans dla 111
surowców. Do nich należy zaliczyć:
 napotne, przeciwzapalne i przeciwgorączko-
we: kwiat i owoc bzu czarnego, kwiat lipy,
pączki topoli, korzeń lukrecji, łodyga skrom-
nia, kwiat nagietka, ziele pięciornika gęsiego,
liść babki, ziele rdestu ptasiego, mastyks, in-
dygo naturalne i korzeń bratwy barwierskiej;
 gorzkie, aromatyczno-gorzkie i wpływające
na trawienie: korzeń goryczki, ziele piołu-
nu, kora cynamonowca kasji, kłącze galangi,
kłącze imbiru, owoc korzennika (ziele angiel-
skie), owoc kardamonu, korzeń kostusa.
 polisacharydowe i śluzowe: porost islandzki,
liść babki lancetowatej, liść sałaty
 adaptogenne: kora eleuterokoka smukłego, ko-
rzenie eleuterokoka kolczastego, kodonopsa,
żeń-szenia prawdziwego, brazylijskiego i pięcio-
listnego, różeńca oraz czepoty puszystej.
Poprawa szeroko rozumianej odporności jest
dużo łatwiejsza, gdy stosuje się naturalne produk-
ty lecznicze. Pamiętając o zasadach dawkowania
typowych immunostymulatorów, warto terapię
sezonowych infekcji oraz pospolitego, zmienne-
go niedoboru odporności wzbogacić o mieszanki
i leki ziołowe, a dietę o aromatyczne przyprawy,
i oczywiście „zielone witaminy”!
Bibliografia do wglądu u autora i w redakcji.
mgr farm. Zbigniew Skotnicki
farmaceuta, wieloletni kierownik apteki,
redaktor bazy naukowej z zakresu fitoterapii
na Uniwersytecie Opolskim.
4/2022 29
REMEDIUM

Doceńmy gorzki smak

w codziennej diecie
Tekst: Ewa Michalska

Związki gorzkie mogą być z powodzeniem wykorzystywane zarówno

w profilaktyce, jak i w terapii chorób układu pokarmowego. Mają one
właściwości stymulujące enzymy trawienne, zwiększające wydzielanie
soku żołądkowego i żółci. Obecnie związki te wydają się nieco
zapomniane i niedoceniane. Tymczasem współczesne badania naukowe
jasno pokazują, że zawarte w ziołach gorycze z powodzeniem regulują
procesy trawienne i wpływają pozytywnie na przyswajanie składników
odżywczych z pożywienia.

30 4/2022

Rola fitoterapii w zaburzeniach układu
pokarmowego
Zainteresowanie naturalnymi preparatami ro-
ślinnymi i ich zastosowaniem leczniczym rośnie
na całym świecie. Związane jest to z poszukiwa-
niem zamienników bądź substancji wspomagają-
cych działanie leków syntetycznych, szczególnie
w chorobach przewlekłych, a także z możliwością
stosowania ziół – w połączeniu z indywidualnie
dobraną dietoterapią – w profilaktyce chorób cy-
wilizacyjnych.
Naturalne preparaty ziołowe są na ogół bez-
pieczne w zastosowaniu klinicznym. Wykazu-
ją łagodne działanie i mogą być stosowane dłu-
goterminowo ze względu na niską toksyczność
i rzadsze działania niepożądane, w porównaniu
z lekami syntetycznymi, zwłaszcza stosowanymi
przewlekle.
Strategia WHO w zakresie medycyny trady-
cyjnej na lata 2014–2023 zakłada jej zintegrowa-
nie, w tym fitoterapii, w ramach krajowych syste-
mów opieki zdrowotnej. Fitoterapia niewątpliwie
Remedium
powinna być traktowana jako element medycyny
integracyjnej, gdyż – tak jak inne metody leczni-
cze – ma swoje zalety, ale także ograniczenia. Na
pewno w ostrych stanach chorobowych nie nale-
ży wykluczać możliwości zastosowania leków syn-
tetycznych. Leki roślinne mogą natomiast
stanowić bezpieczne środki wspomagające
proces leczenia. W łagodniejszych stanach cho-
robowych rośliny lecznicze mogą odgrywać domi-
nującą rolę w postępowaniu terapeutycznym.
Wśród surowców wykorzystywanych w ga-
stroenterologii znajdują się m.in. surowce
gorzkie mające właściwości stymulują-
ce enzymy trawienne, zwiększające wy-
dzielanie soku żołądkowego i żółci. Warto
w tym miejscu dodać, że upośledzone wydzie-
lanie soków trawiennych może w konsekwencji
prowadzić do zaburzeń przyswajania substancji
odżywczych, co jest współcześnie coraz częściej
występującym problemem. Duży procent społe-
czeństw w krajach rozwiniętych przemysłowo ma
istotne braki w odżywieniu organizmu – jest to
tak zwany głód utajony: organizm nie otrzymuje
Reklama
 Remedium
wystarczających ilości składników odżywczych,
makro- i mikroelementów ani witamin.
Znaczenie związków gorzkich
w procesach trawiennych
W fitoterapii substancje gorzkie stosuje się
w celu pobudzenia procesów trawienia i zwięk-
szenia uczucia łaknienia. Gorycze zwiększają tak-
że ukrwienie śluzówki i wchłanianie z jelit. Związ-
ki gorzkie działają najefektywniej, gdy podać je
na 15–30 minut przed posiłkiem.
Ze względu na powyższe właściwości surowce
zawierające związki goryczowe stosowane są w le-
czeniu m.in.:
 niedokwaśnego nieżytu błony śluzowej żołąd-
ka i braku łaknienia;
 w dolegliwościach żołądkowych o podłożu
nerwowym;
 w niestrawności objawiającej się zarówno
wzdęciami, jak i nudnościami oraz uczuciem
przepełnienia żołądka.
Zastosowanie goryczy powoduje zniesienie
wyżej wymienionych negatywnych objawów,
przywrócenie normalnej pracy żołądka i poprawę
apetytu.
Po jakie gorzkie zioła warto sięgać?
Jedną z takich roślin jest mniszek lekarski.
Wyciągi z korzenia mniszka wykazują działanie
żółciotwórcze, działają również rozkurczowo na
drogi żółciowe, co ułatwia przepływ żółci do dwu-
nastnicy. Surowiec ma też działanie moczopędne,
zwiększa wydalanie jonów potasowych i sodo-
wych. Gorzki smak surowca powoduje nieznacz-
ne zwiększenie wydzielania soków żołądkowych.
Kolejną z roślin o gorzkim smaku jest piołun.
Wyciągi z ziela piołunu wpływają na zwiększenie
wydzielania śliny, soku żołądkowego oraz żółci, po-
budzają apetyt i poprawiają trawienie, dlatego też
stosowane są przy braku łaknienia, niedokwaśno-
ści i niestrawnościach. Surowiec ma również zasto-
sowanie w stanach nadmiernej perystaltyki jelit
i kolek, a sprawdza się także przy zaparciach i ato-
nii jelit. Poprawa trawienia powoduje zwiększenie
wchłaniania substancji odżywczych, w związku
z czym piołun zaliczany jest do ziół działających
wzmacniająco (tonicum) oraz przyspieszających
i regulujących przemianę materii (metabolicum).
32 4/2022
Często stosowanym w kuchni surowcem gorz-
kim jest rozmaryn. Na polskim rynku liść roz-
marynu dostępny jest jako tradycyjny produkt
leczniczy roślinny w postaci ziół do zaparzania.
Lek stosuje się w łagodzeniu objawów zaburzenia
trawienia oraz w łagodnych stanach skurczowych
w obrębie przewodu pokarmowego, pomocniczo
także w łagodzeniu bólów mięśni i stawów oraz
niewielkich zaburzeniach krążenia obwodowego.
Związki gorzkie
w leczeniu zaburzeń trawiennych
Leki roślinne zawierające substancje gorz-
kie mają udowodnioną skuteczność w terapii
zaburzeń układu trawiennego. Efektem zasto-
sowania fitoterapii jest poprawa zaburzonych
procesów fizjologicznych, przez co leczona jest
przyczyna, a nie skutek choroby. Ponadto leki
roślinne stosowane w zaburzeniach łaknienia,
dzięki synergicznemu działaniu wielu zawartych
w nich związków czynnych wykazują dodatko-
we aktywności, takie jak działanie tonizujące,
wzmacniające, przeciwzapalne, przeciwdrobno-
ustrojowe czy moczopędne. Dostarczają też orga-
nizmowi licznych składników mineralnych, które
ułatwiają powrót do zdrowia.
W codziennym żywieniu warto także
w celach profilaktycznych stosować aro-
matyczno-gorzkie zioła jako przyprawy.
Zawarte w nich gorycze i olejki eteryczne wykazu-
ją szerokie spektrum działania, m.in. stymulujące
i poprawiające trawienie, przeciwskurczowe, wia-
tropędne, żółciopędne i żółciotwórcze, ale także
przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, wzmacniają-
ce czy uspokajające.
Bibliografia u autorki
Ewa Michalska
Edukatorka i propagatorka
zdrowego stylu życia.
Absolwentka studiów
podyplomowych na SGGW
w Katedrze „Roślin
i surowców leczniczych”.
Wraz z zespołem ekspertek
współpracujących
z portalem Radioklinika.pl rozwija markę Dr Las,
oferującą dobrej jakości preparaty ziołowe.
FITOTERAPIA A URODA

Skóra jak aksamit dzięki

maseczkom i olejkom
Tekst: Małgorzata Piera
tworczaakademiakobiet.pl

Gdy spacerujemy po bujnej łące wzruszeni urokiem nieśmiałych główek

rumianku, depcząc delikatnie mniszkowe dywany, zachwyceni miękkimi
liśćmi przywrotnika, a czasem zaczepiani przez ,,czepliwą” przytulię –
czy zastanawiamy się nad tym, że oto stoi przed nami cała drogeria –
bo że apteka – wiadomo – natomiast o niektórych ziołowych kosmetykach
może nie wszyscy jeszcze słyszeli…

Warto przypomnieć, że ludzie od wieków prze-
mierzając łąki, lasy i ogrody szukali nie tylko zio-
łowych leków – ale także substancji roślinnych,
mających moc przywracania blasku skórze, re-
witalizacji ich nadwątlonych organizmów - dla
zdrowia i urody. Alchemicy, wiedźmy i znacho-
rzy oferowali wiele odmładzających specyfików,
czasem dość dyskusyjnych dla tych, którzy byli
gotowi zrobić wszystko, aby odzyskać odrobinę
wigoru i młodzieńczej energii. Rośliny zielne od-
znaczają się niezwykłymi właściwościami, oprócz
walorów leczniczych często posiadają cenne
składniki upiększające - sole mineralne, witami-
ny, enzymy i fitohormony - cały arsenał do wspo-
magania młodości i urody.
Łąkowy gabinet czeka… Roztacza miłe wo-
nie, zieleni się, faluje energią zdolną ożywić na-
sze zmęczone ciała. Czekają rośliny, naturalne
magazyny substancji organicznych. Gdzie nie
stąpniesz na łące - tam czerpać możesz z otwartej
księgi przyrody. Także w ogrodzie obok mej chat-
ki rośnie cały ,,gabinet kosmetyczny” - surowce

34 4/2022

czyste, ekologiczne, mocne siłą rośliny bytującej
na wolności.
Maseczki odmładzające i rewitalizujące cerę
stanowią znany od lat sposób na wspomaganie
starzejącej się skóry, której stopniowo zaczyna
brakować składników odżywczych. Sądzę, że ma-
ski obok kremów i mazideł to najsilniejsza pomoc
dla skóry, rzekłabym – tajna broń - chociaż nie
zawsze doceniamy siłę jej działania.
A surowców dostatek… Aby przedstawić
większość ziół wspomagających naszą urodę, na-
leżałoby napisać książkę, a i to w mnogości cieka-
wych gatunków – nie wyczerpałoby tematu.
Znowu idę łąką, zbierając kosmetyczne zioła
- i cóż tu zieleni się w koszyku? Są liście mnisz-
ka, skromny rumianek, przywrotnik, krwiściąg,
malutkie kwiatki macierzanki, wonna mięta - jest
i bratek – choć coraz go mniej na mej łące - tra-
dycyjnie znakomity na czyszczenie i blask skó-
ry - bratkowa herbatka nieraz pomagała młodym
dziewczynom na cerę. Surowiec już mam – koszyk
przepełniony zielenią, pachnący łąką – czeka. Ale
jak go wykorzystać, jak obudzić cenne substancje
do działania dla dobra skóry? Metod aplikacji ro-
ślin jest kilka – w moim zielonym gabinecie spraw-
dzają się przede wszystkim – maseczka, kompres
i kataplazm (ciepły okład z ziołowej papki ze świe-
żych ziół). Część roślin suszę, część przeznaczam
od razu do wykorzystania. Warto wiedzieć, że ma-
seczki ziołowe łatwiej przygotować z suszonych,
zmielonych ziół. Zdarza mi się łączyć kilka roślin,
aby wzmóc ich działanie, ale muszę pamiętać, aby
nie łączyć ziół o przeciwstawnych właściwościach
- np. relaksujących z pobudzającymi. Maseczki
odżywiają, zmiękczają i odświeżają skórę, a także
świetnie oczyszczają cerę.
Rumianku czar
Rumianek (Matricaria chamomilla) to znana i lu-
biana roślina wspierająca układ trawienny - zawie-
ra wiele cennych substancji m.in.: olejek eterycz-
ny (mający w składzie m.in. terpenoidy: azulen,
spiroeter i bisabolol), a także flawonoidy, polisa-
charydy śluzowe, cholinę, kumaryny i kwasy fe-
nolowe. Działa przeciwzapalnie i antybakteryjnie,
stanowiąc niezwykle cenny surowiec na masecz-
ki i inne formy zastosowania zewnętrznego (np.
kompresy). W moim gabinecie można znaleźć słój
z suszonym rumiankiem przeznaczonym m.in. na:
Fitoterapia a uroda
Rumiankową maseczkę oczyszczająco-
przeciwzapalną dla skóry wrażliwej
2 łyżki zmielonego rumianku, 1 łyżeczkę skrobi
ziemniaczanej umieszczam w miseczce i zalewam
odrobiną wrzątku – mieszając, aż papka osiągnie
konsystencję gęstej śmietany. Drewnianą szpa-
tułką nakładam na twarz, omijając okolice ust
i oczu, na 20 minut. Aby zapobiec spłynięciu ma-
ski i nadmiernemu wyschnięciu, buzię przykry-
wam lekko wilgotną gazą lub ligniną. Po 20 min.
usuwam ich resztki, zmywam lekko ciepłą wodą
i nakładam krem lub olejek kosmetyczny.
Miętowe ożywienie
W mym koszu intensywnym zapachem najbar-
dziej zwraca uwagę mięta, która nadaje się nie
tylko na dolegliwości wewnętrzne - także na ma-
seczkę - choć mało kto tę wonną roślinę kojarzy
z aplikacją w takiej formie. Oczywiście kosmetyka
zna dobrze to ziele - najważniejszy jego składnik
to olejek eteryczny (zawierający menton, mentol
i estry mentolu) stosowany np. w pastach do zę-
bów, mydłach, szamponach, wszędzie tam można
spotkać świeży, miętowy zapach…
Roślinę tę stosuję często w postaci suszonej
lub świeżej tak jak dziś - prosto z łąki. Oto poniżej
ożywcza:
Maska miętowa
Około 25 liści mięty,1 łyżkę soku z cytryny, 2 łyżki
jogurtu dobrej jakości zmiksuj w blenderze. Po-
wstałą mieszaninę nałóż delikatnie na oczyszczoną
skórę twarzy, a po 20 minutach zmyj letnią wodą.
Stosuję czasem (latem) inną wersję tej maseczki
- zamiast jogurtu dodaję kilka plastrów świeżego
ogórka, zamiast cytryny - 1 łyżkę miodu. Zabieg
ten dodaje wigoru cerze – oczyszcza i wygładza.
Kozieradka - zioło wielozadaniowe
Kozieradka (Trigonella foenum-graecum) to ko-
lejna wspaniała roślina - i spożywcza, i lecznicza,
i kosmetyczna. Jest jednym z tych ziół, które
pachną specyficznie – ale za to działa fantastycz-
nie! Jej skład budzi respekt – flawonoidy, saponi-
ny o cechach steroidowych (diosgenina, jamoge-
nina, czy gitogenina), a także cholina, lecytyna,
4/2022 35
 Fitoterapia a uroda
fityna. Spora zawartość śluzu w nasionach kozie-
radki sprawia, że zastosowana zewnętrznie pozy-
tywnie wpływa na skórę, szczególnie w stanach
zapalnych - np. polecam ją w formie ciepłych
okładów. Sądzę, że kozieradka to znakomity wy-
bór w pielęgnacji skóry trądzikowej i łojotokowej.
Okład z kozieradki
Stosujemy w przypadku wrzodów, czyraków,
pryszczy i stanów zapalnych skóry. 2 łyżki mielo-
nej kozieradki zalewamy odrobiną wrzątku – tak
aby powstała papka, którą nakładamy na miejsce
z problemami. Przykrywamy paskiem gazy lub
bawełny i zawijamy w zwykły bandaż (jeśli zmia-
na jest na ręce lub nodze). Natomiast na twarzy
kozieradkową maskę przykrywamy tylko gazą.
Czekamy ok. ½ godziny i usuwamy.
A oto świetny zabieg kozieradkowy, czyli:
Maseczka ziołowa dla skóry dojrzałej
Stosuję ją, aby uzyskać efekt jędrnej, wygładzo-
nej cery. Łączę po 1,5 łyżki stołowej zmielonych
ziół: kwiatu czarnego bzu i nasion kozieradki. Ma-
skę zalewam odrobiną gorącej wody, aby masa na-
brała konsystencji papki i czekam, aż wystygnie.
Nakładam na skórę, przykrywam gazą i czekam
20 minut - po czym usuwam gazę z maską i do-
kładnie zmywam resztki.
Mniszkowe ukojenie
A czy wiecie, że skromny mniszek (Taraxacum
officinale), jeden z popularniejszych chwastów -
w postaci liści, które dużo dłużej są dostępne niż
kwiaty - stanowi ważny surowiec kosmetyczny
zwłaszcza w pielęgnacji skóry suchej i delikatnej.
Zawdzięcza to cennym składnikom, takim jak:
triterpeny, inulina, garbniki, flawonoidy, sole mi-
neralne, witaminy A, C, E, K , karotenoidy, kwas
foliowy. Roślina spowalnia starzenie się cery, po-
prawia koloryt skóry i łagodzi podrażnienia. Co
ciekawe, od wielu pokoleń kobiety stosują wy-
war z mniszka jako kosmetyk na piegi i przebar-
wienia. Z wszystkich tych cennych właściwości
korzystam, stosując np. maseczki z tego ziela –
dzielnie ,,walczące” z wolnymi rodnikami, a nada-
jące się do każdego typu cery.
36 4/2022
Maseczka z ziela mniszka
2 łyżki stołowe ziela mniszka, 1 łyżeczkę mąki
ziemniaczanej łączę i zalewam odrobiną wrzątku,
mieszając, aby maseczka była gęsta jak śmietana
- czekam chwilkę i nakładam, przykrywając gazą
z otworem na nos. Leżę 20 min, zdejmuję gazę
z zielem, maseczkę zmywam. Zabieg wygładza
i oczyszcza wrażliwą cerę.
Gościu siądź pod mym liściem…
czyli lipa dla urody
Nieopodal obok chatki rośnie stara lipa (Tili
cordata Mill.), która co roku obdarza mnie mnó-
stwem kwiatów. W papierowej torbie na strychu
przechowuję co roku spore ich ilości. Oprócz
potrzeb grypowych – stanowi świetne wsparcie
w pielęgnacji skóry. Lipa zawiera sporo związków
flawonoidowych (kemferol, kwercetyna, akacety-
na), olejek eteryczny i śluzy, garbniki, leukoanto-
cyjany, kwasy organiczne, triterpeny i fitostero-
le, składniki mineralne, a także witaminy A, C.
Jako środek przeciwzapalny, antyseptyczny,
nawilżający i osłaniający, napary z lipy można
wykorzystywać przy pielęgnacji skóry suchej,
podatnej na stany zapalne i wypryski. Z kolei na
worki i opuchliznę pod oczami pomogą okłady
z naparu lipowego.
Lipę lubię wykorzystywać do maseczek na
dekolt i szyję – skóra wymaga tam szczególnie
starannej pielęgnacji.
Ziołowa fontanna energii
Odmierzam po 3 łyżki zmielonych kwiatów ru-
mianku i lipy, dodaję 2 łyżeczki skrobi ziemniacza-
nej. Zioła zalewam wrzątkiem tak, by powstała gęsta
papka. Gdy trochę przestygnie, dodaję parę kropli
wit. A+E – ciepłą mieszankę nakładam na szyję
i dekolt. Po ok. 20 minutach zmywam i natłusz-
czam skórę wybranym olejkiem kosmetycznym.
Olejowy zawrót głowy
Oleje stanowią prawdziwe odkrycie współcze-
snej kosmetyki naturalnej. Wyciskane na zimno
m.in. z nasion rozmaitych roślin delikatne oleiste
substancje są niezwykle skuteczne w pielęgnacji
skóry – co ciekawe odznaczają się różnymi właści-
 ZAMÓW VIVA ZIOŁA!
DO SKLEPU
Viva Zioła! to czasopismo skierowane
do właścicieli zielarni,
sklepów ze zdrową żywnością
oraz wszystkich, którzy interesują się
ziołolecznictwem,
chcą poszerzać swoją wiedzę
i śledzić nowości branży.

Magazyn może być z jednej strony

atrakcyjnym uzupełnieniem
MAGAZYN BRANŻOWY 4/2022 CENA 8 zł (w tym 8 proc. VAT) ISSN 2657-5361

Państwa oferty, z drugiej strony tym,

Zioła pod lupą
co wyróżnia Państwa sklep wśród innych. NEUROPROTEKCYJNE
WŁAŚCIWOŚCI KURKUMY
Szczypta historii
Posiadanie cyklicznych wydawnictw KOLENDRY AROMAT
SPECYFICZNY
w ofercie buduje też lojalność klienta.
Przebój sezonu
Zamawiany u nas magazyn może być TOPINAMBUR, CZYLI
SŁONECZNIK BULWIASTY
dla Państwa źródłem dochodu
lub bonusem od Was dla najlepszych
i najwierniejszych klientów –
jeśli zdecydujecie się Państwo
zakupiony u nas pakiet czasopism
Zdrowa żywność • Zielarstwo • Naturalne kosmetyki
dodawać do zakupów.

Zapraszamy do współpracy:
vivaziola.pl/wspolpraca/       redakcja@vivaziola.pl        tel. 600545772

wościami – od nawilżających po natłuszczające.
Któż nie zna olejku arganowego czy migdałowe-
go - stosowanych samodzielnie czy jako składnik
kosmetyków. Aby olej skutecznie wspierał skórę,
powinien być tłoczony na zimno i extra-vergine.
W chatce staram się korzystać z maksymalnie
naturalnych olejków - migdałowego, z awoka-
do, z kiełków pszenicy, jojoba, słonecznikowego.
Oczywiście istnieje wiele specyfików ze świata
(oleje: moringa, z opuncji figowej, tamanu, neem
itp.) i wciąż poznajemy nowe, ciekawe produkty.
Oleje stanowią wielką pomoc w pielęgnacji
skóry - nawet mogą być jej bazą, służąc do masa-
żu, oczyszczania twarzy i jako kremy, spowalnia-
jąc procesy starzenia. Zawierają witaminy, mine-
rały i kwasy tłuszczowe.
Olejki kosmetyczne stosuję często zamiast
kremu na oczyszczoną skórę twarzy, zdarza się
również, że podgrzewam olej i ciepłym pokry-
wam twarz niczym maseczką - czekam 20 minut
i nadmiar usuwam papierowym ręcznikiem. Waż-
ne jest, aby popróbować działania wielu olejków
i dobrać odpowiedni dla siebie.
Moim nr 1 jest olej z awokado (Persea Gra-
tissima Oil), zupełnie niezwykły – wyobraźcie
sobie, że on nawilża, a jednocześnie natłuszcza,
odżywiając i regenerując nawet najbardziej po-
drażnioną cerę. Dla mnie aplikacja tego olejku
na skórę twarzy stanowi poranne ożywienie cery
przed codzienną pielęgnacją.
38 4/2022
Otrzymywany w wyniku tłoczenia miąższu doj-
rzałego owocu wiecznie zielonego drzewa z rodziny
wawrzynowatych, zawiera wiele cennych substan-
cji, jak np. kwasy: oleinowy palmitynowy, linolo-
wy, stearynowy, linolenowy, a także lecytynę, sole
mineralne, skwalen, fitosterole, witaminy: A, B, D,
E, H, K, PP. Lepszy skład niż niejeden krem, prawda?
Cenię także pewien ciekawy olej nazywany płyn-
nym woskiem, który zawiera nienasycone kwa-
sy tłuszczowe, naturalną witaminę E i F, fitoste-
role oraz skwalen chroniący przed utratą wody.
To wspaniały olej jojoba – specyfik odżyw-
czy, zmiękczający z właściwościami nawilżająco
- natłuszczającymi. Stosuję go na twarz i ciało,
a czasami jako ciepła maska na włosy - pomaga
w leczeniu łupieżu, suchych egzem i zapobiega
wypadaniu włosów. Olejek jojoba sprawdza się też
jako doskonały specyfik do pielęgnacji cery trą-
dzikowej, delikatnej i alergicznej.
Natomiast popularny olej migdałowy
(Oleum Amygdalae dulcium), stosowany przeciw
rozstępom, jest na poczesnym miejscu w mej ła-
zience z uwagi na świetne działanie w pielęgna-
cji cery suchej, wrażliwej i dojrzałej. Lubię go,
bo szybko się wchłania i nie powoduje uczucia
tłustości. Podobnie jak jojobę, można stosować
go w profilaktyce stanów zapalnych skóry, po-
drażnień czy egzemy. Doskonale się sprawdza się
w demakijażu, jest lekki i łagodny. Olej zawiera
m.in.: kwasy tłuszczowe nasycone i nienasycone,
kwasy fenolowe, kwas oleinowy, witaminy z gru-
py B, witaminy A, E i D, a także sporo związków
mineralnych, takich jak: magnez, fosfor, mangan
i potas. Często sporządzam z olejku migdałowego
balsam do ciała (w połączeniu z innymi olejami).
Lawendowy olejek do masażu
50 ml olejku migdałowego
10 ml eterycznego olejku lawendowego, wit. E-2
kapsułki. Mieszamy je w słoiczku i masujemy ciało.
Czasami także wybieram do pielęgnacji na zmia-
nę z awokado i migdałowym najmodniejszy kie-
dyś marokański olej arganowy (Argania Spino-
sa), specyfik ten jest przeznaczony do pielęgnacji
skóry wrażliwej, suchej i trądzikowej. Zawartość
licznych ważnych substancji: glicerydów i trigli-
cerydów (ok. 99%), karotenów, tokoferoli, alkoho-
li triterpenowych, steroli i ksantofili, nienasyco-

nych kwasów tłuszczowe jak Omega-3, Omega-6
i Omega-9 oraz kwasu oleinowego (bogatego źró-
dła witaminy E) zapewnia produktowi wyjątkowe
własności. Olej ten skutecznie ujędrnia, działa
przeciwzapalnie i uelastycznia skórę. Stosowany
na włosy odżywia je, wzmacnia i nadaje im blask.
Nie mogę zapomnieć o oleju z nasion wie-
siołka, tej miłej rośliny o żółtych kwiatkach –
świetnym specyfiku przynoszącym ulgę suchej
i podrażnionej skórze, pomagającym w przebiegu
AZS, w trądziku czy łuszczycy. Z uwagi na obec-
ność kwasów linolowych, olej działa przeciwza-
palnie, przyspieszając regenerację skóry. Odzna-
cza się też silnymi właściwościami nawilżającymi.
Natomiast kwasy gamma-linolenowe odżywiają
skórę substancjami tłuszczowymi. Wiesiołek za-
wiera również kwasy oleinowe (omega-9), działa-
jące antyoksydacyjnie.
Olejowe oczyszczanie
Te ciekawe oleiste substancje, które przechowuję
w buteleczkach z ciemnego szkła w suchym miej-
scu - wciąż mnie zadziwiają, podobnie jak zioła,
swoją wszechstronnością. Oprócz pielęgnacji ofe-
rują także oczyszczanie cery - olej służy tu niczym
peeling i tonik z drogerii. Nadmiar łoju i zanie-
czyszczeń z twarzy łatwo zmywa się innym tłusz-
czem - ponieważ sebum rozpuszcza się w oleju
i daje się usunąć, nie zmieniając naturalnego pH
skóry. A ponadto oleje stosowane do mycia twa-
rzy dzięki utworzeniu na jej powierzchni filmu,
wzmacniają barierę hydrolipidową, co sprawia, że
skóra oprócz głębokiego oczyszczenia staje się ję-
drna i elastyczna. Mieszankę olejków nakładamy
na twarz, lekko masujemy, aby cząsteczki brudu
wymieszały się z olejem następnie usuwamy, naj-
lepiej małym ręcznikiem zamoczonym w gorącej
wodzie, wyciśniętym – i przyłożonym do buzi.
Czynności te powtarzamy co najmniej dwa-trzy
razy. Na zakończenie olejowania ręcznik moczy-
my w zimnej wodzie i przykładamy do twarzy,
aby zamknąć otwarte pory. Po zabiegu nakładamy
krem, mazidło bądź olejek pielęgnacyjny.
Rośliny zielne i oleje z nich wyciśnięte są jak
różne rozdziały tej samej księgi - księgi przyrody.
Ta najwspanialsza drogeria i apteka czeka na mą-
dre, celowe wykorzystanie. System pielęgnacji na
bazie ziół – to najlepszy wybór – oprócz urody,
oferując zdrowie!
Fitoterapia a uroda
Bibliografia
J. Dylewska-Grzelakowska, Kosmetyka stosowana, War-
szawa 1999
P. Ody, Zioła w domu, Warszawa 1996
L. Bourgeois, Mięta dla zdrowia i urody, Kielce 2017
I. B. Peters, K. Pytkowska, Kosmetyka - Podręcznik do
nauki zawodu, Warszawa 2002
https://wolnelektury.pl/media/book/pdf/fraszki-ksie-
gi-wtore-na-lipe-gosciu-siadz-pod-mym-lisciem-
-a-.pdf
A. Gumkowska, Damskie laboratorium.Przepisy na do-
mowe kosmetyki, Warszawa 2018
P. i D. Metera, Zioła dla wszystkich,Warszawa 1990
Ziołowa księga urody, Poznań 2008
K. Hebda, Ziołowy zakątek. Kosmetyki, które zrobisz
w domu, Warszawa 2014
T. Lewkowicz-Mosiej, Ziołowe Spa. Poradnik urody, War-
szawa 2014
A. Ożarowski, W. Jaroniewski, Rośliny lecznicze i ich
praktyczne zastosowanie, 1987
B. Lis, & D. Grabek-Lejko, Mniszek lekarski (Taraxacum
officinale)–potencjalne właściwości prozdrowot-
ne. Nauka Przyroda Technologie.
A. Rolnik, & B. Olas, Mniszek pospolity (taraxacum of-
ficinale)–skarbnica związków prozdrowotnych. Ko-
smos. 2019.
Małgorzata Piera
założycielka Twórczej
Akademii Kobiet (www.
tworczaakademiakobiet.
pl) – filolog polski,
autorka wierszy i prozy
(m.in. ,,Amerykanin
w Wieliczce”, ,,Kuchni
żupnej dawne dzieje”,
powieści ,,Ogród
wyobraźni hrabiny von Arnim” i serii audiobooków:
,,Chata pachnąca miętą…” dla audioteka.com),
pracownik instytucji kultury. Ponadto ukończyła
studia podyplomowe w Katedrze Roślin Leczniczych
na SGGW w Warszawie. Jest absolwentką
profesjonalnego kursu kosmetycznego ASP
,,The Beauty and Wellness School” w Krakowie,
pasjonatką kosmetyki naturalnej, ziół
(https://www.facebook.com/ziolowykantorek),
zdrowego odżywiania i kreowania rozmaitych rzeczy
typu handmade z roślin (poduś nasennych, opasek
kojących, saszetek z zapachami, świec ziołowych itp.),
uwielbia także pisać o naturze. Od 2012 r. prowadzi
ziołowe warsztaty kosmetyczne dla różnych instytucji
na terenie całej Polski. Jej artykuły ukazały się w prasie
(,,Natura i ty”), a jej praca została też zaprezentowana
w programie ,,Nowy dzień” (TVP Kraków).
4/2022 39
WSCHODNIE INSPIRACJE

Ashwagandha –
indyjski żeńszeń
Tekst: Olga Tylińska

Przez wieki byliśmy ograniczeni prawie wyłącznie do korzystania

z dobroczynnego działania dostępnych, rodzimych ziół.
Nieliczne egzotyczne leki roślinne docierały jedynie do wybranych,
a i tak nie zawsze wraz z nimi przybywała do nas wiedza,
jak je stosować i leczenie jakich schorzeń może być wsparte
cudzoziemskimi medykamentami. Dziś nasze horyzonty znacznie się
poszerzyły – w zasięgu są rośliny sprawdzone w lecznictwie kultur
oddalonych od nas o tysiące kilometrów.

40 4/2022

Czerpiemy ze skarbca Tradycyjnej Medycy-
ny Chińskiej, Ajurwedy, wiedzy Indian i tajemnic
syberyjskich szamanów. Sięgamy po niewystępu-
jące na naszym kontynencie rośliny, które mają
nam do zaoferowania nowe możliwości. Współ-
czesna nauka też nie zostaje w tyle, potwierdza-
jąc często działanie tych substancji roślinnych.
Bogactwo natury ze wszystkich stron świata sta-
je się dostępne. Grzechem byłoby nie skorzystać
z tych skarbów.
Jednym z takich egzotycznych roślin-
nych środków jest ashwagandha. Prawie
każdy już o niej słyszał, ale czy wiemy, jak
korzystać z jej działania?
Nazwa ashwagandha nawiązuje do specyficz-
nego zapachu korzeni tej rośliny. Jeśli będzie-
cie mieli okazję powąchać kiedyś korzenie tego
„zapachu konia” to sprawdźcie, czy rzeczywiście
mieli rację ci, którzy nadali jej to miano. W san-
skrycie bowiem ashwa oznacza konia, zaś gan-
dha to zapach. To właśnie korzenie są najczęściej
wykorzystywane w hinduskiej medycynie ludo-
wej i to przede wszystkim do Ajurwedy należy
sięgnąć, by dowiedzieć się, jak wykorzystywano
Wschodnie inspiracje
ten gatunek, by służył jako lek, suplement diety
i adaptogen. Ashwagandhę traktuje się jako śro-
dek, który ma zapewnić długowieczność. Jest on
stosowany jako tonik adaptogenny w celu akty-
wizacji fizycznej i psychicznej.
Wykorzystywano ją zresztą wszędzie, gdzie
rosła naturalnie, także w Afryce, gdzie stosowano
ją (jako Kuthmithi) do znieczulenia miejscowe-
go, uważano, że liście pozwalają pozbyć się wszy,
a z owoców wytwarzano mydło. Przede wszyst-
kim jednak przygotowywano z jej korzeni napar
o działaniu uspokajającym, podając go nawet
dzieciom.
Ashwagandha nie była jednak tak całkiem
nieznana w Europie. Pierwsza publikacja doty-
cząca witanii ukazała się w 1753 roku pod nazwą
„Physalis somnifera” Karola Linneusza w Species
Plantarum. Także polscy zielarze interesowali się
tą rośliną. Opisano ją choćby w 1902 r. w „Wia-
domościach Farmaceutycznych”, podając, że
Afrykańczycy stosują upalone korzenie jako śro-
dek na ukąszenia żmii, skorpionów, a Kafrowie
żują korzeń jako środek przeciwko rozwolnieniu.
W tym samym źródle możemy się dowiedzieć, że
Reklama
Buszmeni przykładają upalony i sproszkowany
korzeń na głowę i stawy w razie bólu tych części
ciała. W Polsce nazywano ją śpioszynem, gorlicz-
ką sennicą, a nawet psinką usypiającą.
Inne nazwy tej rośliny, w tym jej oficjalna –
witania ospała (Withania somnifera), żeńszeń in-
dyjski, śpioszyn lekarski również podpowiadają,
jakiego działania możemy się spodziewać. Łaciń-
ska nazwa gatunku somnifera oznacza „wywołują-
cy sen”. Ale nie tylko ma wyciszać stres, ułatwiać
zasypianie, poprawiać jakość snu, zmniejszać po-
ziom lęku, ale jednocześnie ma ona dodać ener-
gii, niezbędnej do codziennego funkcjonowania.
Witanii przypisywano też inne, bynajmniej nie
związane z „ospałością”, działanie. Z korzenia
przygotowywano eliksir miłosny, który miał dzia-
łać stymulująco seksualnie. W rytuałach tan-
trycznych stosowano go, wierząc, że przedłuża
czas trwania erekcji. Pewne doniesienia wskazują,
że ashwagandha może poprawić jakość nasienia
niepłodnych mężczyzn, a nawet podnieść poziom
testosteronu.
Ten gatunek rośliny z rodziny psiankowatych
(Solanaceae) rośnie w suchych rejonach klimatu
tropikalnego oraz subtropikalnego, znają go za-
tem w Afryce, Azji, ale także w południowej Eu-
ropie na terenie Hiszpanii, Włoch i Grecji. W na-
turze to niewielki, wiecznie zielony krzew o nieco
wydłużonych, eliptycznych, matowych liściach,
zielonych kwiatach w kształcie dzwonków, z któ-
rych powstają pomarańczowoczerwone, okrągłe
owoce, dlatego witanię ospałą nazywano również
zimową wiśnią. Jednak uwaga – te piękne owoce,
jak u wielu psiankowatych, uważane są za trujące.
Surowcem zielarskim przede wszystkim są korze-
nie, czasem liście.
Nauka coraz częściej potwierdza wartość tej
rośliny w medycynie. Okazało się, że podawanie
stężonego ekstraktu z korzenia ashwagandha ob-
niżyło w mózgu znacząco poziom tribuliny, czyli
białka, uważanego za kliniczny wskaźnik poziomu
lęku, ale także zmniejszyło w osoczu krwi poziom
kortyzolu, czyli hormonu stresu.
Słusznie nazywano ją indyjskim żeńszeniem.
Główne składniki czynne rośliny – withanoli-
dy - są strukturalnie podobne do ginsenozydów
z żeńszenia Panax. ‘Zapach konia’ wydaje się też
zapewniać ‘siłę konia’. Uczestnicy pewnego ba-
dania zanotowali wzrost siły mięśni oraz samej
masy mięśniowej po zażywaniu ekstraktu wita-
42 4/2022
nii. Ponadto ashwagandha zwiększała tolerancję
organizmu na wysiłek i wytrzymałość na zmęcze-
nie. Wspomagała również redukcję tkanki tłusz-
czowej. Badanie przeprowadzono na grupie osób
regularnie ćwiczących na siłowni.
Witania może też nieść nadzieję nie tylko
sportowcom i osobom amatorsko uprawiają-
cym sport. Ekstrakt, tym razem z liści, wykazu-
je działanie ochronne dla neuronów i komórek
glejowych przed działaniem skopolaminy, wy-
wołującej m.in. otępienie i zaburzenia rytmu
serca. Wyciąg stymulował jednocześnie wzrost
aksonów, czyli włókien nerwowych, odpowie-
dzialnych za przekazywanie informacji z ciała
komórki do kolejnych neuronów lub komórek.
Przy okazji zanotowano również wzrost stężenia
naturalnych przeciwutleniaczy. Być może uda się
też wykorzystać tę roślinę do wsparcia leczenia
choroby Alzheimera.
Coraz częściej mówi się też o działaniu no-
otropowym, czyli stymulującym działanie mózgu,
poprawiającym pamięć i ułatwiającym naukę.
U badanych osób z łagodnymi zaburzeniami po-
znawczymi zaobserwowano poprawę uwagi, czasu
reakcji i wydajności uzyskane w testach poznaw-
czych po podawaniu ekstraktów ashwagandhy.
Ponadto sproszkowany korzeń ashwagandhy
już w ciągu 30 dni obniżał u pacjentów średnio
o 12 % poziom glukozy we krwi, więc może być
nadzieją dla osób cierpiących na cukrzycę typu 2.
Niestety – wciąż wiele pozytywnych działań
ashwagandhy poparte jest bardziej tradycją wie-
kowego wykorzystania tej rośliny w tradycyjnym
lecznictwie. Inne działania są podejrzewane, ale
jeszcze wciąż nie udowodnione wystarczająco
naukowo, więc w UE, zgodnie z obowiązującymi
wytycznymi, sklasyfikowano ashwagandhę jako
żywność, zatem korzeń i jego ekstrakty są wpro-
wadzane do obrotu w UE jako suplementy diety.
Niebadane są również działania uboczne prepa-
ratów witanii, jak i interakcje z lekami, dlatego
dla bezpieczeństwa powinny ją wykluczyć z diety
kobiety w ciąży i karmiące. Ostrożnie należy po-
dejść do suplementowania się preparatami wita-
nii w przypadku leczenia farmakologicznego. Nie
zaleca się również podawania ashwagandhy dzie-
ciom. Miejmy jednak nadzieję, że wkrótce pozna-
my tę roślinę lepiej, a być może odkryjemy obok
jej już znanego i tak wszechstronnego działania
jeszcze inne, obiecujące możliwości.
 ZIOŁOWA KUCHNIA

Zimowa odsłona kawy

Tekst: oprac. red.

Kiedy za oknem coraz chłodniej, stajemy się bardziej podatni na infekcje

i wahania nastroju. Jak się przed tym chronić? Dobrym sposobem może
być filiżanka rozgrzewającego napoju. Dziś proponujemy kawę,
ale inną niż zwykle. Dzięki aromatycznym przyprawom i dodającym
smaku składnikom popularna „mała czarna” w wersji zimowej rozgrzeje,
doda energii i przyniesie odrobinę przyjemności.

Napar z ziaren kawowca przyrządzano już w I ty-
siącleciu p.n.e. W Etiopii zebrane ze stanowisk
naturalnych ziarna gotowano z dodatkiem soli
i masła. Jednak przypuszcza się, że metodę pre-
parowania ziaren poprzez ich prażenie (palenie)
opracowano dopiero w Jemenie w XIII lub XIV
wieku, a następnie rozpowszechnił się sposób
przyrządzania tego aromatycznego i pobudzają-
cego napoju. To właśnie stymulujące właściwo-
ści kofeiny przyczyniły się do rozwoju popular-
ności kawy.
Co ciekawe, po gorące napary sięga się nie tyl-
ko w krajach, gdzie występują znaczące wahania
temperatur i mroźne zimy. Zwolennicy medycy-
ny naturalnej twierdzą, że właśnie picie ciepłych
napojów jest łatwym sposobem na poprawę ogól-
nego stanu zdrowia. Regulują one układ trawien-
ny, pomagają oczyszczać się, rozszerzają naczynia
krwionośne, co poprawia krążenie krwi oraz „do-
stawę” potrzebnych substancji odżywczych i tle-
nu do wszystkich komórek ciała. Odruchowo się-
gamy po gorące napoje w czasie przeziębień i nie
chodzi wyłącznie o to, by uniknąć niepotrzebne-
go oziębienia. Gorący napój wzmaga temperatu-
rę organizmu i pocenie się, co pozwala szybciej
pozbyć się infekcji. Na dodatek ciepły płyn przy-
spiesza oczyszczanie się błon śluzowych, wspo-
magając leczenie kaszlu oraz kataru.

4/2022 43
 Ziołowa kuchnia
Co ważne, picie ciepłych napojów ma działa-
nie odstresowujące, więc nie powinno nas dziwić,
że czas przeznaczony na filiżankę herbaty lub
kawy jest postrzegany jako chwila odpoczynku,
oderwania się od codziennych spraw.
W wielu kulturach celebruje się picie gorą-
cych napojów, często dotyczy to właśnie przy-
rządzania i spożycia naparów z kawy. To rytuał
przeznaczony zazwyczaj dla okazania gościnno-
ści, towarzyszący ważnym wydarzeniom w życiu
lub choćby pozwalający na chwilowe oderwanie
się od stresu i pośpiechu.
Szczególną rolę odgrywa kawa w kulturze
arabskiej. W 2015 r. zwyczaje związane z przy-
rządzaniem kawy po arabsku jako symbolu go-
ścinności w Arabii Saudyjskiej, Katarze, Omanie
i w Zjednoczonych Emiratach Arabskich zostały
nawet wpisane na listę niematerialnego dziedzic-
twa UNESCO.
Dziś możemy przyrządzać kawę na wiele spo-
sobów, korzystając z ekspresu ciśnieniowego lub
parząc ją za pomocą kawiarki (makinetki/moki),
french-pressu, aero-pressu, chemexu, ekspre-
su kolbowego, dripa, tygielka lub na zimno (me-
todą cold drew). Do tego korzystamy z receptur
nowych, z całego świata. Próbowaliście na przy-
kład kawy po persku, affogato, indyjskiej kawy
filtrowanej (kappi)? Można poeksperymentować
z różnymi dodatkami, począwszy od napojów ro-
ślinnych, po przyprawy, suszone owoce, czeko-
ladę i alkohol. O tym, że gorąca kawa rozgrzewa,
nie trzeba nikogo przekonywać. Ale zawsze moż-
na wzmocnić jej działanie, dodając odpowiednie
przyprawy – najlepiej sprawdzają się cynamon,
kardamon, imbir oraz chili.
Kawa gotowana z przyprawami
 2 czubate łyżeczki mielonej kawy
 Kawałek laski cynamonu
 2 ziarna kardamonu
 2 goździki
 1 anyż gwiazdkowaty
 Szczypta imbiru i chili
 Opcjonalnie: miód, spienione mleko lub bita
śmietana
Dwie filiżanki wody wlewamy o garnuszka i zago-
towujemy. Wsypujemy kawę, mieszamy, dodaje-
my przyprawy. Gotujemy kilka minut na bardzo
44 4/2022
małym ogniu. Przecedzamy przez sitko wprost do
filiżanek. Możemy wg upodobań dodać np. miód,
spienione mleko lub bitą śmietanę.
Korzenne latte
Składniki:
 Podwójne espresso
 ½ szklanki mleka lub napoju roślinnego
 Szczypta imbiru, cynamonu, gałki muszkato-
łowej
 1 łyżeczka syropu z agawy
 Cynamon do posypania
Przygotowanie:
Syrop podgrzewamy z ¼ szklanki mleka i przy-
prawami, przelewamy do szklanki.
Pozostałe mleko lekko podgrzewamy, spieniamy
i dodajemy do syropu z przyprawami.
Delikatnie wlewamy podwójne espresso i wierzch
oprószamy cynamonem.
Irish Coffee
Składniki:
 150 ml kawy espresso
 1 łyżeczka ciemnego cukru trzcinowego
 50 ml whisky
 1 łyżka bitej śmietany
 Kawałek startej gorzkiej czekolady
Przygotowanie:
Kawę można przygotować w szklance do piwa,
podgrzanej wcześniej gorącą wodą. Whisky wlewa-
my do szklanki, dodajemy cukier, następnie kawę.
Wszystko mieszamy. Na wierzch nakładamy bitą
śmietanę i posypujemy startą gorzką czekoladą.
 SZCZYPTA HISTORII

Kolendry aromat
specyficzny...
mgr inż. Bartłomiej Byczkiewicz

Historia przypraw to historia ludzkości. Są stosowane przynajmniej

tak samo długo, jak istnieje nasz gatunek, albowiem bardzo wcześnie
człowiek rozumny pojął, iż spożywanie niesmacznej surowizny nie
wieszczy długiemu i szczęśliwemu przetrwaniu. Zupełnie inaczej toczy
się życie wraz z przyprawami – nawet nie uwierzycie, jakie okropieństwa
można skonsumować, mając pod ręką trochę aromatycznych ziół
o różnych smakach. Od tego momentu liście, pędy, nasiona i korzenie
stopniowo zaczęły zyskiwać wartość, którą można było wyrazić
początkowo w usługach albo gdakającym i beczącym inwentarzu,
a w końcu w brzęczącej monecie. Niepozorne kawałki natury zagościły na
talerzach możnych, nierzadko trafiając wraz z nimi do grobów,
aby doprawić posiłek w zaświatach. Wydobyte, ułatwiają poznanie historii
przypraw, kuchni i samej ludzkości.

4/2022 45
 Szczypta historii
Rodzaj Coriandrum dzieli się na dwa gatunki: do-
skonale znaną i powszechnie uprawianą kolen-
drę siewną – C. sativum oraz dziką C. tordylium,
której współczesny zasięg jest ograniczony do
obszaru Turcji i Lewantu. Kolendra ma wspaniały
i nadzwyczajnie stary rodowód – jej nasiona zna-
leziono na neolitycznym stanowisku archeolo-
gicznym Nahal Hemar w Izraelu, liczącym około
10 tys. lat. Najwyraźniej już wtedy pachnące zia-
renka były na tyle cennym surowcem, aby pozy-
skiwać je z niegościnnej dziczy.
Kolendrę znali i wyjątkowo cenili starożytni
Egipcjanie – najwcześniejsze zapiski pochodzą
z czasów Starego Państwa, czyli z III tysiąclecia
p.n.e. Całkiem pokaźną ilość nasion – około pół
litra – znaleziono we wspaniałym grobowcu Tu-
tanchamona. Kolendra nie występuje naturalnie
w Egipcie, ale już wtedy była lokalnie uprawiana
na potrzeby życia doczesnego i wiecznego arysto-
kracji, co wymagało niemałego wysiłku dla wcze-
snych społeczności. Jeszcze wiele wieków później
średniowieczni autorzy płynący Nilem opisywali
kwitnące poletka tej rośliny, znajdujące się przy
tej żyznej rzece. Z pewnością doceniano nie tylko
jej walory smakowe, ale także lecznicze – wymie-
nia ją słynny, bardzo stary papirus Ebersa (1550 r.
p.n.e.), będący swoistym kompendium ówczesnej
sztuki medycznej.
Również Grecy zbierali kolendrę - przyprawia-
li nią nie tylko chleb i mięso, ale także wzbogaca-
li wonności. Roślina była doskonale znana także
Asyryjczykom, o czym zaświadcza list z archi-
wum króla Aszurbanipala, który omawia zasady
jej uprawy. Kontakt z nią mieli również Izraelici,
Macedończycy i prawdopodobnie wszystkie ludy
żyjące w rejonie basenu Morza Śródziemnego.
Według jednej z teorii, Persowie rozprzestrzenili
kolendrę po Azji i Dalekim Wschodzie – omówie-
nie tej przyprawy pojawia się w chińskich księ-
gach rolniczych dopiero w V wieku n.e. Do Indii
trafiła jeszcze później, bo dopiero wraz z muzuł-
mańskimi wojownikami, którzy próbowali podbić
rozdrobnione królestwa hinduskie.
Głównym surowcem zielarskim i przypra-
wowym są owoce kolendry (Fructus Coriandri),
aczkolwiek wielkim powodzeniem kulinarnym
(znacznie mniejszym leczniczym) cieszą się liście
(Folium Coriandri) oraz lokalnie w Azji korzenie
(Radix Coriandri). Owoce pozyskuje się w sierp-
niu lub we wrześniu – warunkiem jest osiągnię-
46 4/2022
cie dojrzałości przez środkowy baldach. Wówczas
tracą intensywny, cokolwiek robakowaty, „ziel-
ny” aromat i zyskują zapach słodki, cytrusowy,
przypominający herbatę Earl Grey. Uzupełnię
jednak z własnych doświadczeń, iż odpowiednio
rozcieńczony olejek albo hydrolat kolendrowy
wciąż pachnie pluskwami, co może nieprzyjem-
nie zaskoczyć wiele osób. Zresztą nawet łacińska
nazwa – coriandrum – wzięła się od greckiego
koriandrone, a koris oznacza właśnie „pluskwę”.
Natomiast owoce mają pikantny, lekko palący,
ale przyjemny smak. Głównym producentem ko-
lendry są Indie (około 1,4 mln ton rocznie); dru-
ga w kolejności Turcja pozyskuje ledwie czwartą
część plonów indyjskich.
Owoce kolendry nie mają monografii Euro-
pejskiej Agencji Leków ani ESCOP, aczkolwiek
są normowane przez Farmakopeę Polską (właści-
wie Europejską) z zaznaczeniem, iż nie powinny
zawierać mniej niż 3 ml olejku eterycznego na
kilogram nasion. Jest to najważniejszy składnik
czynny surowca zielarskiego, dlatego zleżały lub
niewłaściwie zmielony, nie będzie wykazywał
znaczących walorów leczniczych. Jego głównym
składnikiem jest alkohol terpenowy linalol (po-
wyżej 60% masy olejku), który często nadaje
ziołom cytrusowe nuty i ostre smaki. Linalol wy-
kazuje duże właściwości przeciwzapalne poprzez
hamowanie aktywności prozapalnych cytokin
oraz TNF-α (czynnik martwicy nowotworów alfa),
których nadekspresja osłabia układ odpornościo-
wy i intensyfikuje negatywne zmiany komórko-
we i tkankowe. Ponadto ten związek jest w stanie
pobudzać wewnętrzne mechanizmy przeciwno-
wotworowe w organizmie, głównie przez lokalne
zwiększenie stężenia reaktywnych form tlenu,
jednocześnie zabezpieczając komórki zdrowe
przed uszkodzeniem.
Olejek kolendrowy wykazuje także aktyw-
ność wobec niektórych bakterii, zwłaszcza gron-
kowca złocistego (S. aureus), salmonelli (Salmo-
nella) oraz Pasteurella multocida, wywołującej
groźne dla zdrowia i trudne w leczeniu zakażenia
płuc. Zaobserwowano również działanie niszczą-
ce niektóre grzyby, zwłaszcza te, które wywołują
choroby roślin. Z tego względu (oraz dzięki aro-
matowi) czasami wchodzi w skład formulacji do
utrzymywania właściwej higieny jamy ustnej,
głównie past do zębów oraz płynów do płukania.
 Oprócz olejku, w owocach kolendry występu-
ją: olej tłusty z dominującym kwasem petroseli-
nowym; cenne flawonoidy wspomagające walory
lecznicze terpenów; kwasy fenolowe z pochod-
nymi kwasu kawowego; hydroksykumaryny –
skopoletyna i umbeliferon oraz niewielkie ilości
witaminy C. Flawonoidy działające synergistycz-
nie ze składnikami olejku, wywołują łagodny roz-
kurcz mięśni gładkich przewodu pokarmowego,
nieco przyspieszają pasaż jelitowy oraz polep-
szają trawienie poprzez wzmożenie sekrecji śliny
oraz składników soku żołądkowego. To surowiec
o słabym, ale delikatnym działaniu, który dosko-
nale komponuje się w mieszankach ziołowych
z innymi ziołami o gorzkim lub nieswoistym sma-
ku, tworząc w ten sposób ziółka do przetworów
wodnych o akceptowalnym smaku. Owoc kolen-
dry poleca się przy braku apetytu, przejedzeniu,
łagodnych wzdęciach lub niestrawności oraz
krótkotrwałych skurczach w przewodzie pokar-
mowym.
Na kolendrę większą uwagę powinny zwró-
cić osoby cierpiące na szeroko pojęte schorzenia
cywilizacyjne. Badania przeprowadzone w Iranie
(2022) na grupie 40 pacjentów w wieku 30-60 lat
wykazały, iż 6-tygodniowa suplementacja kapsuł-
kowanymi owocami kolendry (dwa razy dziennie
po 500 mg) poprawiła gospodarkę lipidową orga-
nizmu – znacząco zmniejszył się poziom choleste-
rolu całkowitego (średnio z 183,85 → 145,2 mg/dl)
i trójglicerydów (152,5 → 130,4 mg/dl), obniżył
się także poziom lipoprotein o niskiej gęstości
(LDL-C; 127,35 → 111,4 mg/dl). Również po-
ziom glukozy we krwi na czczo uległ wyraźnemu
zmniejszeniu (156,15 → 130,3 mg/dl), co potwier-
dza wielokrotnie przypisywane kolendrze w lite-
raturze fitoterapeutycznej działanie przeciwcu-
krzycowe i hipolipidemiczne. Nieco wcześniejsze
badanie wykorzystujące identyczne schematy
dawkowania ujawniło, iż suplementacja owoca-
mi kolendry wyzwala mechanizmy spowalniające
rozwój arteriosklerozy, czyli miażdżycy tętnic,
jednocześnie działając protekcyjnie na funkcjo-
nowanie mięśnia sercowego. Dlatego kolendra –
najlepiej w formie świeżo rozdrobnionej mielonej
lub w formie nalewkowej (1:5, etanol 70%, dwa
razy dziennie po 2,5 ml) powinna wejść do strate-
gii profilaktycznych osób po 40. roku życia z racji
gwałtownego wzrostu ryzyka zapadnięcia na cho-
roby układu krążenia.
Inne doniesienia medyczne opisują walory
przeciwmigrenowe kolendry – stosowana po-
jedynczo oraz w kapsułkowanych mieszankach
z różą damasceńską oraz fiołkiem wonnym, zna-
cząco łagodzi ból, skraca czas trwania migreny
oraz zmniejsza częstotliwość jej występowania.
Pewną nowinką są doniesienia o leczniczych
walorach oleju z kolendry (CSO) tłoczonego na
zimno – kwas petroselinowy wykazuje działanie
przeciwzapalne, dzięki zmniejszaniu stężenia
kwasu arachidonowego, będącego prekursorem
licznych czynników prozapalnych. 4-tygodniowa
suplementacja CSO w dawce 200 mg/doba, zła-
godziła zaczerwienienia i uczucie swędzenia przy
obecności fizycznego stresora; wydłużenie kura-
cji do 8 tygodni polepszyło reakcje skóry oraz po-
zytywnie wpłynęło na jej uwrażliwienie.
Z kolendrą najwięcej mamy do czynienia
zimą, gdyż jej owoce wchodzą w skład przypraw
piernikowych i mieszanek rozgrzewających zmar-
znięte ciało. Jednak badania dowodzą: kolendra
codziennie, a nie tylko od święta!
mgr inż. Bartłomiej Byczkiewicz
redaktor naukowy serii Kocham Zioła; autor
książek i artykułów o tematyce zielarskiej
i fitoterapeutycznej; wykładowca Instytutu
Zielarstwa Polskiego i Terapii Naturalnych /
bbyczkiewicz@gmail.com
4/2022 47
PORADNIK ZIELARZA

Leki ziołowe
(fitofarmaceutyki) —
jak je łączyć
i właściwie stosować?
Wyjaśnienie złożonej natury leku pochodzenia roślinnego
stało się możliwe dzięki intensywnemu w ostatnich dwóch dekadach
rozwojowi nauki, szczególnie farmakognozji (w tym fitochemii),
biochemii i biologii molekularnej.

Do końca XVIII wieku leczniczy surowiec ro-
ślinny i otrzymywane z niego przetwory (…) sta-
nowiły podstawowe narzędzie terapeutyczne.
Medycyna praktyczna zaczęła odchodzić od leku
roślinnego (…). Problematyczną kwestią była po-
wtarzalność efektu leczniczego, postać podania
i ostatecznie brak wiedzy o tym, co rzeczywiście
decyduje o działaniu leczniczym roślin i pozyski-
wanych z nich surowców.
Współczesny lek roślinny to produkt zde-
finiowany w zakresie biosyntezowanych przez
roślinę związków chemicznych wykazujących

48 4/2022

określoną aktywność farmakologiczną, z potwier-
dzoną w badaniach klinicznych skutecznością
i bezpieczeństwem stosowania w określonych
wskazaniach klinicznych i wystandaryzowany
w zakresie efektywnej dawki terapeutycznej. (…).
Zgodnie z przyjętymi w obrębie krajów UE
regulacjami prawnymi poziomy dostępnych do-
wodów naukowych (w tym wyniki badań klinicz-
nych) i okres stosowania na terenie kraju unijne-
go danego produktu roślinnego decydują o tym,
czy będzie on klasyfikowany jako tradycyjny
produkt leczniczy bądź też produkt o ugruntowa-
nym zastosowaniu. (…). Zgodnie z obowiązującą
obecnie definicją leku roślinnego jest on produk-
tem leczniczym, a więc stosowanym w celach za-
pobiegania lub leczenia chorób, (…).
Na polskim rynku produktów ziołowych znaj-
dziemy nie tylko produkty lecznicze roślinne, ale
również bardzo dużą grupę suplementów diety (…).
Jednak zgodnie z definicją są one w większości,
z wyłączeniem wyrobów medycznych, środkami
spożywczymi. Wprowadzane są na rynek produk-
tów ziołowych, w tym rynek apteczny, inną ścież-
ką niż produkty lecznicze roślinne i nie mogą wy-
Poradnik zielarza
wierać efektu leczniczego. Zatem krajowy rynek
produktów ziołowych jest mniej skomplikowany,
niż ten, który charakteryzuje rynek brytyjski, co
jest korzystne dla pacjenta czy konsumenta.
Na rynku brytyjskim szeroko dostępnych
jest wiele surowców roślinnych, o bardzo słabych
dowodach naukowych, a ich stosowanie wynika
głównie z tradycji i medycyny ludowej, co zresztą
jest podkreślane przez autorów na łamach niniej-
szej książki. Wielokrotnie zajmują w ocenie sku-
teczności, czy bezpieczeństwa stosowania bardzo
wstrzemięźliwe stanowisko.
Prof. dr hab. n. farm.
Mirosława Krauze-Baranowska
Katedra i Zakład Farmakognozji
z Ogrodem Roślin Leczniczych
Gdański Uniwersytet Medyczny
Publikowany fragment jest częścią przedmowy do wy-
dania polskiego książki Fitofarmaceutyki — oparte na
dowodach naukowych kompendium leczniczych pro-
duktów ziołowych, z której dowiedzą się Państwo, jak
łączyć i właściwie stosować leki ziołowe.
Reklama
 Z naszym udziałem
Zielarskie Trendy w Wiśle
„Zielarskie Trendy”, czyli konferencja
oraz targi zorganizowane przez Polską
Grupę Zielarską odbyły się 24-25 wrze-
śnia w Hotelu „STOK” w Wiśle, pod hasłem
przewodnim: „Bezpieczeństwo stosowania
ziół – interakcje z lekami i żywnością”.
Za nami dwa dni wykładów i prelekcji autoryte-
tów świata zielarskiego, pełne ciekawych spotkań
i rozmów z przedstawicielami branży, właścicie-
lami sklepów oraz pasjonatami tematyki zie-
Sympozjum, Targi oraz Andrzejki Zielarskie
w Krakowie
W dniach 26-27 listopada w Hotelu Fero
Express w Krakowie uczestniczyliśmy
w VII Sympozjum, Targach oraz Andrzej-
kach Zielarskich organizowanych przez
Polską Izbę Zielarsko-Medyczną.
Hasło przewodnie wydarzenia to „Układ immu-
nologiczny, czyli pierwsza linia obrony”. Swoją
wiedzą z uczestnikami podzielili się m.in. natu-
roterapeutka Barbara Kazana, dr Krzysztof Krup-
50 4/2022
larskiej. Uczestnicy mogli zapoznać się z ofertą
ponad 70 wystawców, w której znalazły się zio-
ła, suplementy ziołowe, kosmetyki naturalne
i zdrowa żywność. Wykłady prowadzili m.in. prof.
Iwona Wawer, prof. Ilona Kaczmarczyk-Żebrow-
ska, prof. Elżbieta Pisulewska, dr Henryk Różań-
ski, prof. Antoni Szumny.
Tradycyjnie niezapomnianych wrażeń do-
starczyła Biesiada Zielarska, prowadzona przez
Radio Bielsko.
ka, Zbigniew T. Nowak oraz lek. med. Krzysztof
Błecha. Na uczestników, oprócz ciekawej oferty
handlowej wystawców, czekały też takie atrakcje,
jak uroczysta kolacja i bal andrzejkowy, na któ-
rym wszyscy goście zatańczyli poloneza, a także
koncert oraz uroczysty obiad w Klasztorze Ojców
Benedyktynów w Tyńcu. Było więc merytorycz-
nie, elegancko, wieczorowo i rozrywkowo.