COLLECT

Maandblad verschijnt niet in januari, juli en augustus - € 6,95 - P608061

nr. 530 / winter 2023-2024

James Ensor Revival Paul Delvaux Iris van Herpen

Painter’s painter Uitkijken naar BRAFA Ufo in de mode
BRUSSELS EXPO I 28 JAN — 4 FEB 2024

ONE OF THE MOST INSPIRING FAIRS IN THE WORLD

GUEST OF HONOUR: PAUL DELVAUX FOUNDATION

www.brafa.art
LUXEMBURG

25.01
28.01
2024

10, CIRCUIT DE LA FOIRE INTERNATIONALE,

L-1347 LUXEMBOURG
ANTIQUAIRES.LU
 ATOLLO METAL
Designed in 1977 by Vico Magistretti
- Photo © M. Zagnoli

Quattro Bénélux
Altenaken, 11
3320 Hoegaarden
België / Belgique
T. 00 32 16 765 400
CALLEWAERT
VANLANGENDONCK
GALLERY
BELGIAN POST-WAR ART

FRED BERVOETS
MAURICE WYCKAERT
PHILIPPE VANDENBERG
3 December 2023 – 25 February 2024
vernissage Sunday 3 December, 2 pm - 6 pm
introduction by Koen van den Broek at 3 pm

Callewaert Vanlangendonck Gallery gallery@callewaert-vanlangendonck.com

www.callewaert-vanlangendonck.com
17 Sint-Jacobstraat, 2000 Antwerp
Friday – Saturday – Sunday 2 pm - 6 pm Brecht Callewaert +32 475 92 67 24
or by appointment Yoeri Vanlangendonck +32 476 44 46 11
 WINTER 2023 –2024

Inhoud
www.collectaaa.be

James Ensor Onderbelichte

Painter’s painter meester uit
de Renaissance

14

Pesellino
46
Weelderige
barbotines 42 VOLG ONS OP INSTAGRAM
@ ARTMAGAZINECOLLECT

hoofdredacteur vormgeving abonnementen verantwoordelijke uitgever

Els Bracke Renaldo Candreva Abonnementenland Patrick Snoeck
Freek Lukas Ambachtenlaan 21 Unit 2A Begijnhoflaan 464G - 9000 Gent
redactie 3001 Heverlee Voor de beeldende kunstenaars
Christophe Dosogne advertenties Tel.: 02/808.55.23 en de fotografen: CISAC/SABAM
Trice Hofkens Joris van Glabbeek België € 49,50 Europa € 70 © SABAM Belgium 2023.
Tel.: 09/216.20.24 Abonnementen worden auto-
eindredactie collect.net@ips.be matisch verlengd en gelden cover
Annemiek van Grondel tot wederopzegging uiterlijk Claude Lalanne, Pomme d’Or, 1970,
Collect AAA is niet verantwoor- twee maanden voor afloop. 10,5 cm x 4,1 cm, achttienkaraats goud,
medewerkers delijk voor de inhoud van de Een cadeau-abonnement loopt inclusief monogram CL, nummer 3/5 en
Gilles Bechet geplaatste advertenties. Enkel automatisch af. Voor een adres- garantiemerk. Te zien bij Galerie Mathivet
Tamara Beheydt de adverteerder kan hiervoor wijziging, een opzegging, een op BRAFA.
Jean-Marc Bodson aansprakelijk worden gesteld. ontbrekend nummer of een
Gwennaëlle Gribaumont andere vraag: Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/
of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie,
Elien Haentjes druk klantenservice@aboland.nl
of op welke andere wijze ook zonder toestemming van
Ben Herremans Graphius Gent www.aboland.be. de uitgever. meningen, feiten, weergegeven in onder-
Anne Hustache tekende artikelen of bijdragen aan dit blad vallen onder
Guy Kokken verdeling redactiesecretariaat de verantwoordelijkheid van de betreffende auteur.
Ewoud Mijnlieff Boekhandel Begijnhoflaan 464 G redactie en uitgever zijn hiervoor niet aansprakelijk.
COLLECT is niet verantwoordelijk voor de inhoud van
Christine Vuegen AMP 9000 Gent
COLOFON

de geplaatste advertenties. Enkel de adverteerder kan

De Post Tel: 09/216.20.20 hiervoor aansprakelijk worden gesteld.
vertaling Lid van WE MEDIA collect@ips.be © arts antiques auctions, Gent
Didier Vanhede www.collectaaa.be
 Elegantie
in het klein Edito
we Paul Delvaux, wiens nalatenschap op
de komende BRAFA, eind januari, geëerd
wordt. Het marktmechanisme waarop
zijn oeuvre evolueert, de schommelingen
in prijsvorming en de recente stabilisatie
daarvan worden uitvoerig belicht. In een
volgende escapade onderzoeken we de
innovatieve moderevoluties van Iris van
Herpen, een nijvere pionier die de traditi-
onele grenzen van textielkunst opzoekt.
Ook wordt de aandacht gericht op de
verzamelaars van mode, een subcultuur

32
die zich confronteert met maatschappe-
Dat de laatste uitgave van het jaar traditie-
lijke vraagstukken. Voorts verkennen we
getrouw twee maanden bestrijkt, daagde
de wederopstanding van barbotines, eens
ons uit om dubbel zoveel leesplezier te
gemarginaliseerd als archaïsch en bour-
presenteren. We hadden elk van jullie voor
geois, maar nu, onder andere bij Christie’s,
ogen en stelden daarom een caleidoscopi-
toe aan een heropleving. Een soortgelijke
sche inhoud samen, waarin ieders interes-
analyse maakten we van de manchet-
se beantwoord wordt. Een van de centrale
knoop. Nu de eindejaarsfeesten eraan
kunstenaars is James Ensor. Vijfenzeven-
komen en manchetknopen misschien
tig jaar na zijn overlijden start in Mu.ZEE
een leuke cadeautip zijn, bekijken we dit
te Oostende de eerste van vele exposities
tijdloze, voorheen uitsluitend mannelijke,
gewijd aan deze Belgische kunstenaar.
accessoire van naderbij. U merkt het: u
Ensorkenner Sabine Taevernier geeft een
heeft heel wat leesvoer om de komende
meanderende analyse van Ensors unieke
maanden te overbruggen. Rest mij niets
positie te midden van het tumultueuze
anders dan u een heerlijke en zorgeloze
Europese kunstlandschap aan het einde
tijd toe te wensen.
van de 19e eeuw, waarbij zijn weerstand
tegen het heersende neo-impressionisme
Sculpturaal Els Bracke

58 design leidde tot de initiatie van het expressio-

nisme. Parallel aan deze verkenning eren
els.bracke@ips.be

RUBRIEKEN & COLUMNS 36 Iris van Herpen: ufo in de mode AGENDA

8 Up to date 42 Weelderige barbotines 82 Museumagenda
12 Kopstukken 46 Pesellino: onderbelichte meester 90 Galerieagenda
28 Kunstenaar van de maand: uit de Renaissance 112 Veilingagenda
Benjamin Ottoz 50 In de loop der tijd: gouden oorringen 115 Beursagenda
30 Fotografie in de kijker: 54 Het traject van verzameltreinen
Jacques Henri Lartigue 58 Het sculpturale design van 116 Veilinghuizen
76 Boeken Hervé Van der Straeten 117 Adressen & zoekers
78 Musea 62 BRAFA eert Paul Delvaux
84 Kunstinzicht: Augusta Gallery 66 Wegdromen van de realiteit op BRAFA
85 Galeries 72 Hedendaagse kunstwereld
89 Kunstinzicht: Gauli Zitter omarmt keramiek

DOSSIERS VEILINGEN
Op de hoogte blijven
14 James Ensor 94 Veilingen wereldwijd van alle nieuwtjes?
22 Heropening Sint-Janshospitaal 98 Verrassend geveild: Pieter Claesz Meldt u nu aan voor onze maandelijkse
24 Antwerpen kunststad bij Bernaerts nieuwsbrief door uw e-mailadres
32 Manchetknopen: elegantie in het klein 99 Veilingen België te mailen naar collect@ips.be.
UP TO DATE
Eindig en begin het jaar in schoonheid
De magie van Parc Du Beffroi, te zien op het lichtfestival Mons en Lumières. © Mons en Lumières/
->
Magic Monkey.
Op 17-12 kun je in de Koninklijke Musea
voor Schone Kunsten in Brussel de artis-
tieke performance hedendaagse dans en
zang Bodies & Voices meebeleven, een
co-creatief project van choreografe Marie
Martinez en componiste Célia Tranchand.
Het project tourt nog tot mei 2024 via mu-
sea in het Brussels gewest en in de regio
Luik en gaat zo in dialoog met verschil-
lende museumcollecties, museale ruimtes
en hun akoestiek. www.mariemartinez.eu
S In Musée Marthe Donas in Ittre loopt
nog tot 21-01 de tentoonstelling Marthe
Donas in Genève, opkomst van een kun-
stenaar. Deze expositie brengt schilderijen,
sculpturen, tekeningen, foto’s en archief-
documenten samen en schetst een beeld
van de artistieke scene waarin Donas zich
bevond op het moment dat ze in 1919 in
Genève exposeerde. www.museemarthe-
donas.be S Het KBR museum in Brussel,
8
waar je als bezoeker ondergedompeld
wordt in het boeiende culturele, artistieke
en intellectuele leven van de Bourgon-
dische hertogen van de 14e tot de 16e
eeuw, sluit vanaf 08-01 tijdelijk de deuren.
Daarna wordt er gewerkt om het verhaal
van de Franco-Vlaamse polyfonisten toe te
voegen. Eind 2024 opent het museum op-
nieuw met een nieuwe muzikale beleving.
Sluiten doet het met een kerstprogramma
boordevol activiteiten. www.kbr.be S De
voorbije maanden werden een vijftiental
van de beroemdste werken van Félicien
Rops verworven door het museum, dankzij
gezamenlijke inspanningen van de Waals
Brusselse Federatie, de Koning Boudewijn-
stichting, de vzw Les Amis du Musée Rops
en de Provincie Namen. Deze discrete ope-
ratie zorgt ervoor dat dit erfgoed voor altijd
bewaard zal blijven en toegankelijk is voor
het publiek in het museum dat in Namen
Felicien Rops (1833-1898), La Dame au pantin,
->
1883-1885, uit de reeks van vier tekeningen,
kleurpotlood en pastel, 39,5 x 27,4 cm. Collectie
Koning Boudewijnstichting, Provincie Namen,
inv. FB D 001, depot Musée Félicien Rops.
© Musée Félicien Rops.
aan hem is gewijd. www.museerops.be S
Naar aanleiding van de 100e verjaardag van
het surrealisme in 2024 worden er verschil-
lende evenementen georganiseerd onder
de titel ‘Ceci n’est pas un anniversaire’
om deze artistieke beweging te vieren. Zo
is La Fondation Paul Delvaux eregast op de
BRAFA. Ook de allereerste editie van het
Waalse lichtfestival Mons en Lumières van
25-01 t/m 04-02 staat in het teken van poë-
zie en surrealisme. www.mons.be S En om
koude winteravonden gezellig te maken, is
er de podcast Het Lilian-eum, over Liliane
Vertessen en de kunstwereld in de jaren 80.
In twintig afleveringen, gratis te beluisteren
via Spotify, kom je via diverse ontmoetin-
gen meer te weten over deze eigenzinnige
kunstenaar en haar feministische werk. Ge-
maakt door Maaike Leyn in samenwerking
met Mu.Zee en De Grote Post in Oostende.
www.maaikeleyn.com
 U P TO DATE

Uit het museum onder de boom

Schenk uit een originele Caplet
Gaëlle Caplet liet zich inspireren door de imposante flessenovens van Keramis,
Centre de la Céramique voor haar olie- of azijnflessen. De flessen zijn gemaakt op de
draaischijf van rood steengoed uit de streek Entre-Sambre-et-Meuse. Caplet komt
oorspronkelijk uit Normandië, is keramist en ontwerper en geeft les. Sinds de zomer
van 2022 is zij verbonden aan Keramis, waar ze kunstenaars begeleidt bij het creatieve
proces in het atelier van het museum. Voor grote exemplaren tel je € 39 neer, voor
kleine € 29. S www.keramis.be

Kook als een

oude meester
Met dit schort is het duidelijk dat je (kook)
kunst alle aandacht krijgt. Het is nu geen
probleem wanneer je vergeten bent om
je keukenshort uit te doen wanneer je
gasten ontvangt. Deze verstelbare schort,
gemaakt van 100% katoen met digitale
print met een detail van De kunstkamer
van Cornelis van der Geest van Willem van
Haecht (1628), onderging een afwerkings-
proces om de kleur te fixeren en de duur-
zaamheid bij het wassen te vergroten. Het
schilderij zelf is nog t/m 25-02 te zien in
de tentoonstelling Zeldzaam & Onmis-
baar. Topstukken uit Vlaamse collecties in
het MAS. Te koop in de vernieuwde MAS-
shop (en online) voor 35 euro. S www.
masshop.be Loop rond in
Eet een praline een Grace Ndiritu
van Meryll Rogge
In samenwerking met FOMU heeft
MoMu presenteert een doos bijzondere Grace Ndiritu een exclusieve capsu-
pralines. Chocolatier Julius Persoone lecollectie ontworpen, geïnspireerd
ontwierp hiervoor twaalf unieke smaken, door haar werk A Quest For Meaning.
geïnspireerd door evenveel silhouetten Dit werk is onderdeel van de FOMU-
uit de MoMu-collectie. Julius Persoone collectie en is momenteel te zien in de
bedacht unieke pralines bij ontwerpen van expositie Grace Ndiritu Reimagines
Ann Demeulemeester, Dries Van Noten, the FOMU Collection. De collectie
Raf Simons, Y/Project, Meryll Rogge, Dirk omvat regenjassen, bucket hats, tote-
Van Saene, Walter Van Beirendonck, Mar- bags, theedoeken en make-uptasjes,
tin Margiela, Olivier Theyskens, Jan-Jan allemaal met een uniek design en
Van Essche, en een historisch sits-silhouet. uitgevoerd in duurzame materialen.
Zowel design als vulling zijn gebaseerd op Prijzen variëren tussen € 20 en € 85.
het ontwerp en de stijl van de Belgische ©Monday Jr. S www.shop.fomu.be
designers. S www.momu.be

9
UP TO DATE

Luxemburg of Naarden?

Jozef Cantré (1890-1957), Mediteren, 1925,

->
sculptuur in verguld beton volgens recept
van John Rädecker. Te zien op Naarden The
Art Fair bij Dille Art. © Dille Art.

editie heeft als thema ‘Beestachtig mooi’

en staat vooral in het teken van het die-
renrijk als inspiratiebron in alle mogelijke
kunstuitingen, zoals juwelen, meubelen,
schilderijen, kunstobjecten en sculpturen,
van de Middeleeuwen tot nu. Je kan er on-
der andere bij Passage Arts een prachtige
art-nouveauvaas bewonderen uit Plateel-
bakkerij Zuid-Holland, gedecoreerd met
een pauw. Dille Art uit Gouda exposeert
dan weer een sculptuur uit verguld beton
van de Gentse kunstenaar Jozef Cantré,
Mediteren (1925), dat een mooi voorbeeld
Zeldzaam polychroom houten masker Eluba ya butende, gebruikt tijdens de overgangsrituelen naar de is van zijn expressionistische en Neder-
->

puberteit, 1e helft 20e eeuw, Goma Bembe-volk, Kabambare-regio, Democratische Republiek Congo.
landse periode (1918-1930). Deze kunst- en
Te zien op Antiques & Art Fair Luxembourg bij Booth Curiositas –Vincent Guillet.
© Antiques & Art Fair Luxembourg. antiekbeurs staat bekend als een echte
koopbeurs met een groot aantal bezoekers
uit Nederland en België. www.naardenart-
fair.nl S Het eerste weekend van december
Eind januari, van 25 t/m 28-01, zijn er op moderne en hedendaagse kunst. Tijdens (02 en 03-12) kun je nog de Ganda-route
hetzelfde moment twee belangrijke kunst- het evenement staan experts ter beschik- bewandelen in Gent. Deze promenade
en antiekbeurzen in onze buurlanden. In king voor begeleiding en advies voor langs 22 locaties biedt een overzicht van
Luxemburg vindt de 49e editie van de bezoekers die bepaalde voorwerpen willen het huidige aanbod kunst, antiek, design
Antiques & Art Fair plaats. Deze jaar- kopen. Ze controleren de authenticiteit en en hedendaagse makers in de stad. Onder
lijkse antiekbeurs verwelkomt meer dan de kwaliteit van de stukken en gaan na of de deelnemers bevinden zich onder meer
90 internationale galeries en antiquairs. ze overeenstemmen met de beschrijving Chastelain & Butes, Valcke Art Gallery, Ga-
Je kan er opnieuw een grote selectie van de verkoper. www.antiquaires.lu S Op lerie St-John en Galerie Pont & Plas. Vind
unieke stukken, recente ontdekkingen en hetzelfde moment is er Naarden the Art een plan van de route bij elke deelnemer
kunstwerken vinden, van archeologie tot Fair in de Grote Kerk Naarden. Deze 26e en start waar je wilt. www.ganda21.be

10

We’re going to Miami!
Lara Bohinc (Bohinc Studio), installatie van functionele sculpturen in de publieke ruimte van Miami
->
Design District. © Miami Design District.
Miami is the place to be in december! De
Amerikaanse editie van Art Basel Miami
Beach, gaat dit jaar door, van 08 t/m 10-12.
Gevestigde galeries, afkomstig van de vijf
continenten, presenteren er werk van zowel
moderne en hedendaagse meesters als
een nieuwe generatie beloftevolle kunste-
naars. Bij de Europese galeries vinden we
namen als Xavier Hufkens, Mendes Wood
DM, rodolphe janssen, Nathalie Obadia en
Christophe Gaillard. Bij de zes ‘standout
artists’ bevindt zich ook Guillaume Bijl,
vertegenwoordigd door Meredith Rosen
Gallery in New York. www.artbasel.com/
miami-beach S De concurrentie zal groot
->
Art Rotterdam in de Van Nelle Fabriek in
->
Rotterdam. Foto: Almicheal Fraay.
U P TO DATE
van grootschalige installaties, muziekper-
formances en panelgesprekken wordt een
multidisciplinair programma voorgesteld
van 05 t/m 10-12. www.scope-art.com S In
samenwerking met Scope Miami, en voor
de allereerste keer, vindt in dezelfde periode
ook Photo Basel/Miami plaats. Op die
manier wil deze prominente fotografiebeurs
uitbreiden en de unieke Europese stijl laten
overwaaien naar dit Amerikaans continent.
www.photo-basel.com S Tenslotte kan je in
dezelfde periode ook nog collectible design
ontdekken op de beurs Design Miami en
de luxueuze sfeer opsnuiven in het Miami
Design District. Keuze te over. www.design-
miami.com
zijn want iets vroeger, vanaf 05-12, start Art
Miami, dé originele en langstlopende beurs
voor hedendaagse kunst van Miami. Deze
beurs wordt beschouwd als de belangrijkste
voor hedendaagse kunst in de Verenigde
Staten. www.artmiami.com S Ook nog op de
agenda staat Scope Miami Beach, platform
voor ervaringsinnovatie en ontdekking, dat
opnieuw de deuren van het strandpaviljoen
opent. Voor haar 21e editie verwelkomt deze
beurs 150 diverse hedendaagse galeries
onder de noemer ‘new contemporary’, een
genre dat een kritische bijdrage levert aan Francis Picabia, En agissant nous oublions,
->
zowel de wereldpolitiek als het engagement 1946-47. © estate van de kunstenaar/Galerie
van lokale gemeenschappen. In de vorm 1900-2000. Te zien op Art Basel Miami Beach.
Art Rotterdam wordt 25
Art Rotterdam viert dit jaar het 25-jarig jubileum! De Van Nelle Fabriek in Rotter-
dam, UNESCO Werelderfgoed, stelt opnieuw 10.000 m² ter beschikking aan ruim
honderd toonaangevende binnen- en buitenlandse galeries met werk van belof-
tevolle en gevestigde hedendaagse kunstenaars. De focus op de nieuwste ontwik-
kelingen in de beeldende kunst, haar verscheidenheid en de verbinding met de
stad geeft Art Rotterdam een unieke en aantrekkelijke uitstraling. Deze beurs vindt
plaats tijdens Rotterdam Art Week. Kunst-, design- en architectuurliefhebbers
kunnen in heel de stad hun hart ophalen met speciale museumtentoonstellingen,
talloze openingen bij ateliercomplexen en kunstinstellingen, installaties in de
openlucht en pop-upshows. Zo biedt het HAKA-gebouw opnieuw een platform
voor OBJECT, een beurs op het snijvlak van design, crafts, mode, architectuur en
kunst. Er is een speciale, gratis Rotterdam Art Week-pendeldienst tussen de Van
Nellefabriek en het Merwe-Vierhavengebied. Van 31-01 t/m 04-02. www.artrot-
terdam.com, www.rotterdamartweek.com en www.objectrotterdam.com
11
Kopstukken Andrea Branzi
De Italiaanse ontwerper en architect
Andrea Branzi (°1938) is op 9 okto-
ber overleden. Branzi was mede-
oprichter van de architectuurstudio
Archizoom Associati en speelde een
belangrijke rol bij de oprichting van
de Domus Academy en de Scuola
Politecnico di Design in Milaan.
Zijn meest iconische project was
de Superonda Sofa, en zijn ‘No-Stop
Jussi Pylkkänen
Christie’s wereldwijde president en
sterveilingmeester Jussi Pylkkänen
heeft, na een indrukwekkende car-
rière van 38 jaar, aangekondigd het
bedrijf te verlaten om zich te wijden
aan onafhankelijk kunstadvies. De in
Finland geboren Pylkkänen, onlangs
60 jaar geworden, leidt zijn laatste
veiling op 7 december in Londen.
Een van de hoogtepunten in zijn
carrière was de verkoop van Leo-
nardo da Vinci’s meesterwerk Sal-
vator Mundi uit circa 1500, dat in
2017 voor het ongelooflijke bedrag
van $ 450,3 miljoen werd verkocht.
Het is het duurste werk ooit geveild.
© Getty Images.
12
City’-project uit 1969, waarmee hij
het traditionele stedelijke ontwerp
uitdaagde. Branzi stond bekend
om het combineren van industri-
eel design met natuurlijke elemen-
ten en had onlangs in Milaan een
tentoonstelling genaamd Architec-
ture Belongs to the Theater.
© D.R.
Park Seo-Bo
De Koreaanse kunstenaar Park
Seo-Bo (°1931), pionier in de Dan-
saekhwa-beweging, is op 91-jarige
leeftijd overleden als gevolg van long-
kanker. Zijn werk omvatte iconische
monochrome schilderijen en een
tentoonstelling op de Biënnale van
Venetië in 2015 bracht hem wereld-
wijde erkenning. Hij wordt overleefd
door zijn vrouw en drie kinderen. In
zijn eigen woorden: “Het is onver-
mijdelijk dat we in de loop der tijd
veranderen.”
© Gallery Hyundai.
Pietrangelo
Buttafuoco
Pietrangelo Buttafuoco, een rechtse
journalist en vriend van de Italiaan-
se premier Giorgia Meloni, is op 14
november aangesteld als de opvol-
ger van Roberto Cicutto als voor-
zitter van de prestigieuze Biënnale
van Venetië. Zijn extreemrechtse
politieke affiliatie en gebrek aan
managementervaring hebben dis-
cussies aangewakkerd. Voorstan-
ders zien het als een triomf voor
cultureel rechts in Italië, terwijl
critici beweren dat de benoeming
de onafhankelijkheid van culturele
instellingen bedreigt.
© Leonardo Cendamo.
Anna Koopstra Tarik Kiswanson

De 23e editie van de Marcel

Duchamp Prijs, die de hedendaag-
se Franse kunstscène ondersteunt,
bekroont het werk van Tarik Kiswan-
son (°1986), geboren in Zweden, waar
zijn ouders van Palestijnse afkomst
begin jaren 1980 naartoe vluchtten.
Zijn werk omvat beeldhouwwerk,
literatuur, performance, tekenen,
geluid en video. De begrippen ont-
worteling, regeneratie en vernieu-
wing zijn terugkerende thema’s in
zijn werk.
© Harold Passini.

Anna Koopstra, conservator vroe- haar zorgvuldige en diepgaan-

ge Nederlandse schilderkunst van
Musea Brugge, wint de Karel van
Manderprijs voor haar publicatie
over Jean Bellegambe. De Vereni-
ging van Nederlandse Kunsthisto-
rici heeft de prijs toegekend voor
de studie naar deze onderbelichte
Vlaamse Primitieven-schilder, die
werkzaam was in Noord-Frankrijk.
© Musea Brugge.
Anna Maria Maiolino en Nil Yalter

Robert Irwin
Kunstenaar Robert Irwin (°1928),
een sleutelfiguur in de California
Light and Space beweging, is op
95-jarige leeftijd overleden. Zijn
baanbrekende werk in schilder-
kunst, beeldhouwkunst en instal-
laties, gericht op licht en ruimte,
had een grote impact. Irwins Cen-
tral Garden in het J. Paul Getty Cen-
ter in Los Angeles wordt geroemd en
hij wordt in hoog aanzien gehouden
door prominente instituten.
© Mark Mahaney

Op de zestigste Biënnale van Vene- de curator van de Biënnale 2024, die

tië in 2024 ontvangen Anna Maria
Maiolino (°1942) en Nil Yalter (°1938)
de Gouden Leeuw voor hun levens-
werk. Maiolino toont een monumen-
taal kleiwerk, terwijl Yalter haar
invloedrijke kunstinstallatie Topak
Ev uit 1973 en een nieuwe versie
van Exile Is a Hard Job uit 1974 ten-
toonstelt. Beide kunstenaars werden
genomineerd door Adriano Pedrosa,
hun keuze prees gezien het thema
van de tentoonstelling, ‘Foreigners
Everywhere’. Deze prijs is een eerbe-
toon aan hun bijzondere artistieke
bijdragen en hun vermogen om de
complexe thema’s van migratie en
identiteit te belichten.
© Lorenzo Palmieri.
© Nil Yalter.

13
 ‘Ensor
is een schilder
die moet worden
verdedigd’
14
15
James Ensor, Masker en schaaldieren, 1891, olieverf op doek, 38 x 30,5 cm. Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, Antwerpen.
Openingspagina: James Ensor, Chinoiseries, 1907, olieverf op doek. Deurle, MDD. Foto: Cedric Verhelst.
S
In 2024 is het 75 jaar geleden
dat James Ensor overleed. Met
Rose, Rose, Rose à mes yeux,
een tentoonstelling over zijn
stillevens, trapt Mu.ZEE, in zijn stad
Oostende, op 16 december het
Ensor-jaar af. ‘Hoe meer we James
Ensor bestuderen, hoe meer we
ontdekken’, zegt kunstexpert Sabine
Taevernier.
TEKST: BEN HERREMANS
16
inds 2002 is kunsthistorica Sabine
Taevernier voorzitter van het En-
sor Advisory Committee. Haar cv
vermeldt zowel betrokkenheid bij
binnenlandse en buitenlandse initiatieven
in verband met James Ensor als publica-
ties over de schilder uit Oostende.
Wat zijn voor jou de hoogtepunten
van Ensor24?
“We starten in Mu.ZEE met zijn stille-
vens. In het Ensorhuis toont Xavier Tricot
zijn zelfportretten. Belangrijk is ook de
tentoonstelling die de Koninklijke Biblio-
theek en het Museum van Schone Kunsten
in Brussel opzetten. Zij plaatsen Ensor in
een Brusselse context. Met onder meer
de avant-gardekunstenaarsgroep Lex XX
was Brussel bepalend voor Ensor. Daar
bevonden zich belangrijke verzamelaars
van zijn werk, zoals de familie Rousseau. De
tentoonstelling van zijn prenten in Plantin-
Moretus is interessant omdat ze aandacht
heeft voor de context. Tussen Ensor en de
‘In zijn stillevens
komen zijn eerste
volwaardige
maskertaferelen voor’
familie Rousseau werden 400 brieven gewis-
seld, met veel informatie over de totstand-
koming van die prenten. En hét hoogtepunt
vormt de expo van KMSKA in het najaar
van 2024. Die presenteert Ensor voor het
eerst in een internationale context.”
Waar plaats je Ensor in de
kunstgeschiedenis?
“Onder de vooruitstrevende Europese
kunstenaars van eind 19e eeuw neemt
Ensor een aparte plaats in. Met zijn eerste
werken komt hij net na het Franse im-
pressionisme. Hij beleeft de ontplooiing
van het neo-impressionisme – denk aan
Georges Seurat –, maar ondanks de geest-
‘Ensor is een Ensor was een cultfiguur in Oostende. En
painter’s painter. ook daarbuiten?

Een cultfiguur in “Jazeker. Op het einde van de 19e eeuw

het gespecialiseerde
milieu’
drift van de kunstwereld volgt hij niet.
Ensor wil authentiek blijven en initieert
het expressionisme. De eerste directeur
van het MoMA, Alfred H. Barr, stelde dat
hij in 1887 wellicht ‘de moedigste onder de
levende kunstenaars’ was.”
Hij is moeilijk onder één noemer te vangen.
“Ensor zoekt voortdurend. Hij experimen-
teert met technieken en onderwerpen en
mengt alles door elkaar. Zijn oeuvre is niet
coherent.”
Starten met stillevens is verrassend.
“Ogenschijnlijk een saai thema. Maar voor
Ensor, en voor veel andere kunstenaars, is
het een perfect onderwerp. Je haalt alles wat
ervoor nodig is in je atelier en maakt zelf
de compositie. In zijn stillevens komen zijn
eerste volwaardige maskertaferelen voor. Hij
combineert het masker als object uit de sou-
venirwinkel van zijn moeder met het masker
als symbool voor zijn relatie met de buiten-
wereld en meer specifiek de kunstwereld.”
begint Ensor aan musea te verkopen,
ook internationaal. In 1894 koopt het mu-
seum van Dresden een werk. Een jaar later
verwerft de Belgische staat De Lampist
voor het museum van Brussel. Aanvan-
kelijk wordt hij door het Brusselse milieu
gedragen, vooral intellectueel maar ook als
mecenas, mentaal en praktisch. Na 1900
geniet hij aanzien als een groot kunste-
‘Er worden weinig
naar. Tussen 1910 en 1930 komt hij via Ensors verhandeld.
Emma Lambotte, zijn steun en toeverlaat
vanaf 1904, in contact met de Antwerpse
Hij maakte slechts
Kunstkring Kunst van Heden, een belang- 850 schilderijen en
rijke groep verzamelaars die aan de basis
van de collectie van het KMSKA ligt. De hij werd vroeg door
beste Ensor-schilderijen daar zijn schen- musea aangekocht’
kingen van Kunst van Heden en van de
familie Franck. Ensor wordt dan echt als SABINE TAEVERNIER
een meester erkend.
In 2021 organiseerde ik een Ensor-ten-
toonstelling voor de galerie van Barbara
Gladstone in New York. Een recordop-
komst! New York ‘uptown’, je denkt: daar
zitten ze niet op Ensor te wachten. Toch
wel. Veel kunstenaars, historici en specia-
listen: Ensor heeft internationale uitstra-
ling, niemand bezag hem als een lokale
schilder. Hij is een ‘painter’s painter’: een
cultfiguur in het gespecialiseerde milieu.

Wat typeert zijn stillevens?

“Ze gaan alle richtingen uit: van heel klas-
sieke met bloemen, groenten, vlees, vis en
gevogelte, tot schelpen en chinoiserieën naar
de maskers en opgevoerde theatrale compo-
sities. Ensor blijft altijd stillevens schilderen,
hij verlaat dat thema nooit. Hij maakte onge-
veer 850 schilderijen, waaronder meer dan
200 stillevens. Een kwart van zijn oeuvre.”

Uw masterproef handelde over de

zelfportretten van Ensor. Wat was de
conclusie?
“Zijn zelfportretten staan centraal in zijn
oeuvre. Ook dat doet hij heel zijn carrière,
je kan daarin volgen hoe hij zich voelt, hoe
hij evolueert en zich positioneert. Eerst
zoekt hij nog, dan blijft het bij portretten.
Later plaatst hij zijn zelfportretten in een
context: als schilder van de maskers, in
zijn interieur, met boeken over hem. Voor-
al in het begin geeft hij zich expliciet bloot,
al toont hij op het einde ook de fragiliteit
van zijn leeftijd.” Walkürenritt, gouache, 1888. De prijs liep op met maal vijftien.

17
‘Omdat hij
voortdurend zoekt
en experimenteert,
is het oeuvre van
Ensor niet coherent’
Jonge kunstenaars komen naar Ensor
kijken om zich te inspireren. Ik merkte het
dit jaar ook aan de reacties van bezoe-
kers aan de expo After Impressionsm in
National Gallery in Londen, waar Ensor
ook hing. Hij stoort nog altijd. Zijn werk is
uitgesproken eigentijds.”
Leidt dat tot een grote marktwaarde?
“Dat is een andere zaak. Tussen de intel-
lectuele belangstelling voor Ensor en zijn
Squelette arrêtant masques, 1891. De grootste ‘ontdekking’ van het Ensor Advisory Committee en de duurste Ensor ooit.
18
marktwaarde gaapt een kloof. Hij heeft
slechts 850 schilderijen gemaakt en hij
werd vroeg door musea aangekocht. Dus
worden er vrij weinig Ensors verhandeld,
daardoor zijn er geen referenties en is zijn
marktwaarde moeilijk te bepalen. Veel
wordt bovendien verhandeld op de privé-
markt, waar je niet altijd de prijzen kent.
Natuurlijk is een Ensor geld waard. Maar als
je dat vergelijkt met Magritte, die veel meer
geschilderd heeft en een meer toeganke-
lijke schilder is... Voor een gouache van
Magritte betaalt men twee miljoen euro.
Die bedragen haalt Ensor zelden, terwijl de
kwaliteit van zijn werk die prijs wel zou wet-
tigen. Er zijn gewoon geen referenties: om
omhoog te gaan heb je die treden nodig en
die zijn er bij Ensor niet. Een uitzondering
is Walkürenritt, een schitterende gouache
die dateert van tussen1886 en1888. Op 25
juni 1985 werd dat bij Christie’s verkocht
voor 38.540 euro. In juni 2013 haalde het bij
een privéverkoop 575.000 euro. Het verschil
tussen de publieke markt en de privémarkt
kan enorm zijn.”
Waar wijzen die verschillen op?
“Dat je te maken hebt met een kunstenaar
die wordt verkocht aan mensen die hem
werkelijk waarderen en gericht zoeken.
Een kunstenaar die moet worden verde-
digd door kenners. Ensor is een schilder
die moet worden verdedigd.”
Hoe komt dat?
“Omdat hij zo moeilijk te vatten is. Mensen
vragen me: je bent nu al zoveel jaren met En-
sor bezig, wat valt daar nog over te schrijven?
Maar we ontdekken nog altijd nieuwe din-
gen. Dat bewijst zijn groot kunstenaarschap.”
Nieuwe dingen, zoals?
“Squelette arrêtant masques beschouwt
het Ensor Advisory Committee als haar
belangrijkste ontdekking. Het werd in 1891
geschilderd in Oostende. Daar bleef het
doek vanaf 1922 bij dezelfde familie. Hoewel
Emile Verhaeren er al in 1908 over schreef,
had niemand het ooit gezien. We heront-
dekten het in 2016 en datzelfde jaar werd
het voor 7.357.500 euro verkocht op een vei-
Maskers tarten de dood, 1888. Een van de twee Ensors die het MoMA kocht.
‘Ensor wil authentiek
blijven en initieert
het expressionisme’
ling bij Sotheby’s in Parijs. Dat is de hoogste
prijs die ooit op veiling werd gehaald. Het
schilderij werd geschat op een opbrengst
tussen één en anderhalf miljoen euro.”
Welke periode haalt de hoogste prijzen?
“Zijn eerste periode – die van het donkere
impressionisme – is niet de duurste. Die pe-
riode wordt miskend, ook door de specialis-
ten. Vanaf 1884/85 tot 1897/98 is de meest
gezochte periode. Zowel thematisch als
schildertechnisch kun je dan de dynamiek
en ontwikkeling van Ensor goed volgen. Na-
tuurlijk maakte hij na 1900 nog interessante
werken. Maar tussen 1885 en 1897 bewijst
Ensor dat hij een begenadigd schilder is.”
Waarin zit dat begenadigde?
“In de kleuren, de energie, zijn bezetenheid
qua onderwerpen. Ensor absorbeert zijn
invloeden – van Turner tot Japanse prenten
en Bosch. Ze zitten er allemaal in, maar hij
schildert het op zo’n manier dat je er niet
op let. Je wordt meteen door het onder-
werp gepakt.”
Wie zijn de verzamelaars van Ensor?
“In zijn beginperiode zien we vooral Waalse
verzamelaars. Daar was de staalindustrie,
daar zat het geld. Henri Van Cutsem, die
het museum van Doornik liet bouwen
(door Horta) en het aan de stad schonk,
verzamelde Ensors, naast werken van
Seurat en Monet. Edgard Picard was een
bevriend collectioneur. In Brussel had je de
families Rousseau en Hannon.
De Vlaamse Gemeenschap kocht de laat-
ste decennia drie werken van Ensor aan:
Les bains d’Ostende (1890), Les Enfants à
la toilette (1886) en Pierrot et squelette en
Geen intrede van
De intrede van christus
in Brussel
Hemel en aarde hebben de initiatief-
nemers van Ensor24 bewogen, maar
ze kregen nul op het rekest. Het Get-
ty Museum in Los Angeles weigerde
De intrede van Christus in Brussel –
misschien wel Ensors bekendste werk
– in bruikleen te geven.
Sabine Taevernier: “Het werk is te
fragiel. Het is verdoekt, dat wisten
we niet. Maar we hoeven ons niet te
schamen. Zelfs het MoMA kon het
schilderij niet lospeuteren en had
daar veel voor over: een speciale
vrachtwagen, geklimatiseerd en met
veringen, om het werk te vervoe-
ren en Picasso’s Les Demoiselles
d’Avignon in ruil – allesbehalve een
oneerbaar voorstel. Maar Getty hield
het been stijf.”
19
 James Ensor, Pierrot en skelet in een gele toga, 1893, olieverf op doek, 38 x 48 cm. Museum voor Schone Kunsten Gent. Foto: Hugo Maertens.
De twaalf duurst
verkochte Ensors
Vanwege de diversiteit van de
werken en de grote tijdspanne
waarin hun verkoop zich voltrok
(van 1998 tot 2021), is het
appelen met peren vergelijken,
waarschuwt Sabine Taevernier.
Maar dit is de top-12 van duurst
verkochte Ensors:
20
Squelette arrêtant masques,
1891, olieverf op doek, 30,5 x 50,7 cm.
07-12-2016, Sotheby’s: € 7.357.500.
Les Poissardes mélancoliques,
1892, olieverf op doek, 110 x 80,50 cm.
05-11-2015, Franck Veiling NY:
€ 6.383.126.
Le désespoir de Pierrot,
ca. 1910, olieverf op doek, 117 x 166,6 cm.
Christie’s Paris & Pierre Bergé:
€ 4.993.000
Pierrot et squelettes,
1907, olieverf op doek, 97,5 x 114 cm.
30-06-2021, Christie’s: € 2.961.735.
Les Toits d’Ostende,
1885, olieverf op doek, 112 x 134,5 cm.
05-11-2015, Franck Veiling NY:
€ 2.536.766.
Nature morte au Magot-Chinoiseries,
étoffes, ca. 1891, olieverf op doek,
33,1 x 56 cm. 20-10-2017, Christie’s:
€ 2.167.500.
Les joueurs, 1902, olieverf op doek,
83 x 102 cm. 20-06-2012, Christie’s:
€ 2.000.000.
Squelettes travestis, 1894, olieverf op
doek, 20 x 36,5 cm. 06-10-2015,
Brussels Art Auction: € 1.900.000.
Le jardin d’amour, 1891, olieverf
op doek, 80 x 100,5 cm. 05-11-2015,
Sotheby’s: € 1.877.390.
Baptême des masques, 1891, olieverf
op paneel, 19 x 24,5 cm. 05-02-2020,
Christie’s: € 1.431.547.
Les bons juges, 1891, olieverf op
paneel, 38 x 46 cm. 02-02-2004,
Christie’s: € 1.073.551.
Pierrot et squelettes, 1907, olieverf
op doek, 98 x 113 cm. 07-12-1998,
Sotheby’s: € 657.810.
‘MoMA’ s Alfred H.
Barr stelde dat hij
in 1887 wellicht Ensor24 in de belangrijkste
de moedigste tentoonstellingen
onder de levende
kunstenaars was’ 16-12 t/m 14-04
Rose, Rose, Rose à mes yeux.
De stillevens van Ensor
Mu.ZEE, Oostende
www.muzee.be
13-01 t/m 25-02
Ensor en sortie. De rebelse Ensor
als inspiratie voor hedendaagse
jaune (1893). En tegenwoordig zijn er Bart Belgische kunstenaars.
Versluys en Frank Deceuninck, die Ensors Kursaal, Oostende
www.kursaaloostende.be
verzamelen.”
22-02 t/m 02-06
Op BRAFA ontbreekt Ensor nooit. James Ensor, Inspired by Brussels.
“In 2020 creëerde Samuel Vanhoegaerden Hoe Brussel Ensor hielp.
zelfs een speciale Ensor-booth, waar hij 38 Koninklijke Bibliotheek, Brussel
www.kbr.be
werken van Ensor aanbood met een vraag-
prijs tussen de 50.000 en 700.000 euro. 29-02 t/m 23-06
Een enorm succes, goed verkocht ook. James Ensor Maestro
Harold t’Kint de Roodenbeke, voorzitter Bozar, Brussel
www.bozar.be
van BRAFA, presenteert ook elk jaar enkele
Ensors. Het is niet altijd gemakkelijk om 01-03 t/m 31-08
met topstukken van Ensor naar BRAFA te James Ensor, Inspired by Light.
komen, maar soms lukt het wel.” Een immersieve beleving vol
kunst, licht en verbeelding.
Dominicanenkerk, Oostende.
Waar zit Ensor in het buitenland?
www.dekust.be/james-ensor-
“In de Verenigde Staten is hij ruim ver- inspired-light
spreid. Leon Black raakte onlangs in
opspraak, maar is een notoire Ensor-ver- 09-03 t/m 11-11
Ensor 1940. Reconstructie van
zamelaar. In Duitsland werd Ensor vooral
drie schilderijen van Ensor, die in
verzameld door musea. Daar waren ze 1940 verloren gingen tijdens een
gefascineerd door zijn expressionistische bombardement op Oostende.
vormgeving. Ook Wenen viel voor Ensor: Raversyde, Oostende.
daar speelt de link met art nouveau en met www.raversyde.be
Henry Van de Velde. Ook voor Nederland 21-03 t/m 16-06
kan je niet rond Van de Velde, en zijn band James Ensor. Zelfportretten.
met Anton en Helene Kröller-Müller en Ensorhuis, Oostende.
hun adviseur, Hendrik Bremmer. Ensor www.ensorhuis.be
hangt dan ook in Otterlo, maar evengoed
21-03 t/m 21-09
in Boijmans van Beuningen. Hij is goed Vivre La Sociale.
aanwezig in Nederland. Het eerbetoon aan Ensor van
In Franse musea daarentegen vind je Kamagurka en Herr Seele.
Villa Volta, Oostende.
weinig Ensors. Toen hij de strekkingen van
www.dekust.be/vive-la-sociale
de Franse schilders niet volgde, werd zijn
nieuwe werk daar niet op prijs gesteld. 30-03 t/m 21-09
Maar in het algemeen is Ensor mooi ver- Wandermask. Sculpturale
spreid. Voor mij is Ensor een ambassadeur maskerportretten geïnspireerd
door Ensor.
van onze cultuur. Het is een plezier om hem
Japanse Tuin, Oostende.
in het MoMA te zien hangen of De intrede www.visitoostende.be/nl/japanse-
van Christus in Brussel te bewonderen in het tuin
Getty Museum in Los Angeles. Of in Essen
en Dresden. Je ziet dat hij standhoudt, ook
in een internationale context.”
30-03 t/m 26-05
Het Narrenschip. Met Ensor als
inspiratie gaat outsider art in
confrontatie met insider art.
’t Leeshuus, Oostende.
www.dekust.be/het-narrenschip-1
15-06 t/m 14-10
In de schaduw van de meester,
tijdgenoten van Ensor.
Stadsmuseum Oostende.
www.oostende.be
27-06 t/m 01-09
De Intrede van Christus in Brussel
1889. Kopie van het meesterwerk,
op de plaats waar het hing.’
Ensorhuis, Oostende.
www.ensorhuis.be
29-06 t/m 27-10
Ensors denkbeeldige paradijs.
De band tussen Ensor en Oostende.
Ensorhuis, Oostende.
www.ensorhuis.be
19-09 t/m 12-01-2025
James Ensor: Satire, parodie,
pastiche. De humor van Ensor.
Ensorhuis, Oostende
www.ensorhuis.be
28-09 t/m 19-01-2025
Ensors stoutste dromen.
Het impressionnisme voorbij.
Ensor in internationale context.
KMSKA, Antwerpen.
www.kmska.be
28-09 t/m 05-01-2025
Ensors zoektocht naar het licht.
Experimenten op papier. Ensors
prenten, materialen en technieken.
Museum Plantin-Moretus,
Antwerpen.
www.museumplantinmoretus.be
28-09 t/m 02-02-2025
Cindy Sherman. Anti-fashion.
Ensor vertaald naar hedendaagse
fotografie.
FOMU, Antwerpen.
www.fomu.be
28-09 t/m 19-01-2025
Maskerade, make-up & Ensor.
MoMu, Antwerpen.
www.momu.be
Algemene informatie:
www.ensor2024.be
21
Berlinde De Bruyckere, Liggende Arcangelo, (detail), 2023, Musea Brugge. © de kunstenaar. Foto: Mirjam Devriendt.
Museum
Sint-Janshospitaal
Empathie als hartslag
‘F
Bijna een jaar was Museum Sint-
Janshospitaal in Brugge gesloten
voor een herinrichting. Aan het
gebouw veranderde niets, maar
het museum krijgt een nieuwe
identiteit. Gastvrijheid is de
leidraad, geïnspireerd door de
geschiedenis als open hospitaal,
waar iedereen die ziek was of
onderdak zocht welkom was.
TEKST: TAMARA BEHEYDT
22
eel the heartbeat’, zo luidt de slo-
gan van het vernieuwde Museum
Sint-Janshospitaal. Emoties en
menselijke connectie vormen de
rode draad in de nieuwe opstelling en com-
municatiecampagne. Het onthaal, dat zich
vroeger in het Mariaportaal bevond, wordt
verplaatst naar de achterkant van het
gebouw. Op die manier komt de bezoeker
sneller in de apotheek terecht, en op de bin-
nenkoer. De nieuwe scenografie keert terug
naar de oude functie van het hospitaal: een
open zaal met zicht naar de kerk, zoals te
zien op het schilderij uit 1778 van Jan Bap-
tiste Beerblock, dat voor de gelegenheid ook
een restauratiebeurt kreeg.
Onder het overkoepelende thema van gast-
vrijheid kan de bezoeker via meerdere kana-
Nieuwe visuele
dialoog: tussen
Archangel van Berlinde
De Bruyckere en
Memlings Reliekschrijn
van de Heilige Ursula.
len verschillende types informatie inwinnen.
Er is een reguliere audioguide, maar er zijn
ook ‘heart stops’, audiofragmenten waar
personen getuigen over hun beleving of ge-
voelens bij sommige objecten, kunstwerken
of videoportretten. Zo komen bijvoorbeeld
voormalige kloosterzusters, als verpleegster
actief toen het hospitaal in de jaren zestig
en zeventig nog functioneel was, aan het
woord. Maar er is ook ruimte voor mensen
met een verschillende culturele achter-
grond, die gastvrijheid eventueel op een
andere manier beleven en niet noodzakelijk
bekend zijn met de christelijke iconografie
van de getoonde kunst.
Tijdelijke presentaties, al dan niet van
hedendaagse kunstenaars, zoals vorig jaar
nog de succesvolle solotentoonstelling
van Otobong Nkanga, zullen niet meer
mogelijk zijn in het Museum Sint-Janshos-
pitaal, maar worden nu gereserveerd voor
de nieuwe kunsthal BRUSK, die in volle
opbouw is en vanaf 2026 volledig operatio-
neel moet zijn. Museum Sint-Janshospitaal
krijgt een permanent parcours doorheen
de historische collectie van kunstwerken
en geneeskunde-gerelateerde objecten,
met enkele hedendaagse interventies.
PRESTIGESTUKKEN VAN MEMLING
Museum Sint-Janshospitaal herbergt
verschillende werken van Hans Memling.
Onder meer de zogenaamde Ursulaschrijn
en Johannesretabel werden bij de kunste-
naar voor het hospitaal besteld door de
toenmalige broeders en zusters; ze hebben
de locatie nooit verlaten. “Hoewel het hos-
pitaal voor de armen bedoeld was, kwamen
de broeders en zusters uit welgestelde
families”, vertelt,Sibylla Goegebuer, curator
Oude kunst, cultuur en geschiedenis. “De
werken zijn betaald met privégelden, niet
met geld van het hospitaal zelf. Privédevotie
was wellicht het primaire doel. Dat kunnen
we ook afleiden uit het feit dat de opdracht-
gevers zich op de werken lieten afbeelden.”
De aankoop was niet toevallig, maar gebeur-
de in de tijd waarin wat eerst een lekenorde
was, werd opgenomen in de orde van Augus-
tinus. Het is daarom zeer waarschijnlijk dat
de kunstwerken van Memling bedoeld waren
om deze statusovergang nog meer prestige
bij te zetten. Ze krijgen nu, samen met nog
meer werken van Memling die vroeger tot
de collectie van het OCMW behoorden, een
centrale plek in het parcours, zodat ze als
topstukken belicht worden.
HEDENDAAGSE INGREPEN
“De kunstwerken die vroeger in het klooster
en het hospitaal opgenomen waren, boden
inspiratie en troost aan zowel de zusters
en broeders als de patiënten”, zegt Geert
Souvereyns, conservator Erfgoed van het
dagelijks leven. “Vandaag hebben ze niet
noodzakelijk meer dezelfde werking. Actu-
‘Actuele
kunstwerken
kunnen ons
helpen om een brug
te slaan naar wat
empathie en zorg
vandaag betekenen’
GEERT SOUVEREYNS
ele kunstwerken kunnen ons helpen om een
brug te slaan naar wat empathie en zorg
vandaag betekenen.”
In de nieuwe opstelling zijn op enkele wel-
gekozen plaatsen werken van hedendaagse
kunstenaars te zien, al dan niet speciaal
voor het museum gemaakt. Het neonwerk
Persona Grata van Lahouari Mohammed
Bakir verwelkomt de bezoeker aan de entree.
Kalligraaf Brody Neuenschwander maakte
een eigen interpretatie van het allereerste
hospitaalreglement uit 1188. De pakkende
foto Father and Son van Gregory Crewdson
is in bruikleen voor één jaar. En de Gentse
kunstenaar Klaas Rommelaere ontwierp een
zetel met kleding van overleden personen.
Via audiofragmenten deelden de nabestaan-
den hun verhalen, die te horen zijn bij het
meubel. Dana Wyse creëert een installatie
speciaal voor de apotheek.
Museum Sint-Janshospitaal maakt onderdeel
Berlinde De Bruyckere, Liggende Arcangelo, 2023, Musea Brugge. © de kunstenaar. Foto: Mirjam Devriendt.
uit van het overkoepelende Musea Brugge,
dat een gezamenlijk aankoop- en collectie-
beleid voert. Geval per geval wordt bekeken
welke aanwinst voor welke instelling relevant
is. Het werk Archangel van Berlinde De
Bruyckere werd recent aangekocht en komt
vlakbij Memlings Reliekschrijn van de Heilige
Ursula. Er is een mooie visuele dialoog tussen
de mantel van de gevallen engel en de Heilige
Ursula, die volgens de overlevering 11.000
maagden onder haar mantel beschermde.
Curator hedendaagse kunst Michel Dewilde
nodigde de Australische Patricia Piccinini uit
om een nieuw werk te maken in dialoog met
het 16e-eeuwse anonieme schilderij over de
barmhartige Samaritaan. “In het werk van
Piccinini is er altijd een ambiguïteit tussen
afstoten en aantrekken”, zegt Souvereyns.
“Op het eerste zicht hebben we misschien
weinig verbinding met de twee misvormde
figuren in dit beeld The Bridge, maar in hun
liefdevolle verhouding vinden we toch een
vorm van tederheid en empathie. Dat sluit
aan bij het verhaal van de barmhartige
Samaritaan, iemand die sociaal als minder-
waardig werd gezien en, wetende dat hij mis-
schien niet dezelfde behandeling zou krijgen,
toch de zorg voor een ander opnam.”
BEZOEKEN
Museum Sint-Janshospitaal
Brugge
Vanaf 15-12.
www.museabrugge.be
23
Antwerpen
kunststad
Tendensen en uitdagingen

Adriaan Raemdonck en Fred Bervoets voor het werk My last war in 2017. © de kunstenaar. Foto: Dirk Vermeirre.

24
Een artikel in De Morgen noemde
de Antwerpse kunstscene eens ‘een
groot café'. Dat is tamelijk plomp
geformuleerd, maar er zit een kern
van waarheid in de verwijzing naar
de gezellige drukte en klinkende
glazen op een typische vernissage
in ‘t Stad. Als kleine wereldstad
staat Antwerpen al generaties
lang gekend om haar bruisende
galeriescene.
TEKST: TAMAR A BEHEYDT
D
e toon voor het hedendaagse
galeriecircuit in Antwerpen
werd gezet in 1966, toen Anny
De Decker en Bernd Lohaus
Wide White Space Gallery openden in de
Schildersstraat (het art-nouveauhuis, in
de volksmond ‘Het bootje’ genoemd, staat
momenteel te koop voor 2,5 miljoen euro).
De galerie speelde al snel een pioniersrol in
het promoten van de internationale avant-
garde: niet alleen had Marcel Broodthaers
er zijn eerste tentoonstelling, ook buiten-
landse namen als Joseph Beuys, James Lee
Byars, Daniel Buren en Bruce Nauman
passeerden er. De oudste nog bestaande
galerie van Antwerpen, De Zwarte Panter,
Ritsart Gobyn, Untitled, 2023. © de kunstenaar.
Te zien bij PLUS-ONE Gallery.
Randoald Sabbe, Portrait 31243353304465012714054048 uit de ‘Nomen Est Omen-serie’, 2021, olieverf
op doek, 43 x 53 cm. © de kunstenaar. Te zien bij Lukasz Majewski Gallery op Art Antwerp.
opende in 1968 de deuren. Adriaan Raem-
donck vertegenwoordigt nog steeds zijn
eerste kunstenaar, Fred Bervoets.
De talrijke galeries in Antwerpen zijn als
bezoeker gemakkelijk te clusteren per
buurt. ‘Het Zuid’ is sinds de komst van het
M HKA in 1987 geleidelijk aan de belang-
rijkste galeriebuurt van de stad geworden,
met tegenwoordig onder meer Micheline
Szwajcer (sinds 1980) en de nieuwe ruimte
van Keteleer Gallery. Ook op het Nieuw
Zuid, de wijk aan de Schelde die nog volop
in de steigers staat, is kunst een trekpleister.
Tim Van Laere zette er in 2019 zijn nieuwe
galerie van 1000m2 neer en ook Everyday
Gallery van design- en kunsthandelaar
Boris Devis opende dat jaar. De eerste
kunstnederzetting op het Nieuw Zuid was
echter in 2017, toen Gallery Sofie Van de
Velde en PLUS-ONE Gallery een ruimte met
gedeelde inkom openden. Bij velen rees de
vraag of dit de formule van de toekomst zal
blijken: samenwerking eerder dan concur-
rentie, en vooral: het delen van infrastruc-
tuur en werkkrachten is ook een manier om
de kosten te drukken. Even later volgde nog
een kleinere gedeelde ruimte op de Vlaam-
sekaai, waar de twee galeries om de beurt
een tentoonstelling organiseren. Ze delen
ook vaak standen op beurzen, zoals op Art
Brussels en de afgelopen jaren ook op het
nieuwe Art Antwerp.
EXPERIMENTEEL PODIUM
In andere buurten zijn eveneens heel wat
galeries te vinden. In Borgerhout liggen
Base-Alpha Gallery, DMW Gallery en het
recentere Otty Park vlak bij elkaar. Een
Recente trend:
figuratief, kleurrijk,
surreëel en naïef
werk van jonge
kunstenaars.
van de grootste en belangrijkste spelers in
de Antwerpse scene Zeno X, gevestigd in
een voormalige drukkerij in Borgerhout,
verdwijnt binnenkort echter van het to-
neel. Oprichters Frank en Eliane Demaegd
besloten met pensioen te gaan na een be-
staan van meer dan veertig jaar. Twee keer
per jaar verenigen de toonplekken van
Borgerhout zich voor Borger Nocturnes,
waarmee ook altijd performances, talks
en andere evenementen gepaard gaan.
Op de Leopoldplaats deelt galerie Fred &
Ferry een gebouw met Geukens en De Vil
(ook zij stoppen als galerie, maar blijven
actief met andere artistieke projecten).
In de buurt van het Harmoniepark en in
Berchem zijn dan weer Annie Gentils en
TICK TACK te vinden. Opvallend zijn twee
buitenlandse nieuwkomers in deze wijk:
zowel het Duitse GNYP als De Boer, uit Los
Angeles, opende er een nieuw filiaal.
De avant-garde die ruimtes als Wide White
Space naar voren brachten, loopt als een
hartslag door de Antwerpse galeriegeschie-
denis. In sommige gevallen en in bepaalde
tijden leek er weinig onderscheid tussen
galeries en off-spaces: het werk hoefde
25

Sfeerbeeld van Antwerp Art Weekend in 2023 in Red Herring Salon. Foto: Dani Gherca.
Antwerp Art Weekend. Foto: Lina Van Hulle.
De avant-garde niet noodzakelijk verkoopbaar te zijn. Een
galerie was veelal een onvoorwaardelijke
die ruimtes als Wide ondersteuning en een trouw, experimen-
teel podium voor een kunstenaar en diens
White Space naar praktijk. Een voorbeeld dat nog steeds vaak
voren brachten, over de tongen rolt, is het legendarische
Break Down The Walls (2006), waarbij Vaast
loopt als een hartslag Colson en Dennis Tyfus hun respectieve-
door de Antwerpse lijke tentoonstellingen bij Maes & Matthys
en Stella Lohaus Gallery verbonden door
galeriegeschiedenis. letterlijk een gat te slaan in de muur tussen
beide aangrenzende huizen.
NIEUWE INITIATIEVEN
De laatste jaren kent vooral schilderkunst
een opvallende revival in de galeries. Jonge
kunstenaars met een figuratieve maar
surreële, vaak ook kleurrijke en naïeve stijl
vallen in de smaak. De strijd om de nieuw-
26
ste jonge ontdekking wordt trouwens al
in de academie gestreden: het is geen uit-
zondering meer wanneer galeriehouders
de afstudeertentoonstelling afschuimen
om kunstenaars te scouten en hun meteen
grote shows aanbieden. Wellicht is er een
onderliggende relatie tussen deze econo-
misch (en maatschappelijk) uitdagende
tijd en de algemene tendens in het galerie-
circuit om kort op de bal te spelen en zich
commercieel te profileren.
Er zijn natuurlijk ook andere, parallelle
stromingen. Er is in Antwerpen een reeks
galeries met een minder klassiek model,
zoals Violet, de ruimte in het atelier van
kunstenaar Liesbet Grupping, Galerijke Ma-
rijke, waar telkens maar één kunstwerk ge-
toond wordt, of s o o n gallery, in een airbnb
op Linkeroever. De stad aan de Schelde is
bovendien zeer rijk aan ‘artist-run’-initiatie-
ven en off-spaces, ondanks de uitdagingen
waarmee zij te maken krijgen. Met de markt
gaat het goed, maar kleine non-profitonder-
nemingen hebben het vaak moeilijk door
torenhoge huurprijzen en weinig middelen.
Toch blijven er nieuwe initiatieven uit de
grond schieten. Zo richtte kunstenaar
William Ludwig in zijn voormalige atelier-
ruimte Lutgens Red Herring Salon op. Ook
organiseert LR.RG, ofwel kunstenaarsduo
Lore Van Roelen en Robert Soroko, ten-
toonstellingen van telkens één weekend
in een garage in Deurne. De opsomming
is eindeloos: van ruimtes die al jarenlang
de scene inspireren, zoals LLS Paleis van
Stella Lohaus, en recente initiatieven,
zoals Lichtekooi, tot de ‘geheime’ ruimte
Universal Exports, uitgebaat door Allon
Kaye, waar je enkel met een persoonlijke
uitnodiging binnenkomt.
HECHTE GEMEENSCHAP
‘Antwerpen is eigenlijk een groot dorp,’
is een vaak gehoorde boutade. Voor de
Antwerpse kunstwereld gaat die metafoor
enigszins op: de meeste spelers, kunste-
naars, curatoren, critici en galeriehouders
kennen elkaar en werken met elkaar samen.
Het is zo’n specifieke, hechte gemeenschap
dat het voor buitenlandse kunstenaars vaak
moeilijk blijkt om aansluiting te vinden en
dat het voor Antwerpse kunstenaars soms
een uitdaging kan zijn om ook buiten de
stad of de Antwerpse kringen aan zicht-
baarheid te winnen. Daar staat tegenover
dat de toonplekken, evenementen en activi-
teiten talloos zijn en de hedendaagse kunst
in de stad inderdaad opvallend ‘bruist’.
Sinds 2014 brengt Antwerp Art een beetje
 Vereniging Antwerp
Art organiseert tal
van activiteiten
voor de aangesloten
galeries, musea en
andere kunstruimtes.
helderheid in de kluwen aan spelers binnen
het hedendaagse kunstveld van de stad. De
vzw werd op poten gezet door galeriehou-
der Bart Vanderbiesen van Base-Alpha, die
binnenkort zijn voorzitterschap doorgeeft,
en kunstenaar Alexandra Crouwers met
als doel de communicatie van galeries
en andere kunstruimtes (van musea tot
off-spaces) in de stad te verenigen. Dat
gebeurt concreet via een centrale website,
een nieuwsbrief en brochure en via sociale
media. Het Antwerp Art Weekend is elk jaar
een hoogmis. De meeste galeries en ruimtes
openen een nieuwe tentoonstelling, maar
organiseren ook onder meer performances,
‘artist talks’ en lezingen. Er is een centrale,
gecureerde tentoonstelling in De Studio en
uiteraard wordt er ook goed gefeest.
Antwerp Art Weekend 2023. Foto: Lina Van Hulle.
Tijdens Antwerp Art Weekend is er sinds
2019 ook Ballroom Project, een alternatieve
beurs op initiatief van Base-Alpha Gallery
en DMW Gallery. Een twintigtal galeries
wordt uitgenodigd om deel te nemen; er is
open call noch selectieprocedure. Een ex-
terne curator overziet het overkoepelende
thema en de scenografie in het voormalige
vredegerechtsgebouw. Geen aparte stands
dus, maar een tentoonstelling die de wer-
ken van alle galeries samenbrengt.
BEURZEN
Ook andere spelers zagen nog meer poten-
tieel in de Antwerpse kunstmarkt. Voor de
derde keer vindt in december Art Antwerp
plaats (niet te verwarren met de boven-
genoemde vereniging Antwerp Art): een
beurs voor hedendaagse kunst, onder de
vleugels van het grotere Art Brussels. In
Antwerp Expo verzamelen van 14 tot 17
december 72 galeries uit twaalf landen. Er is
een merkbare stijging in het aantal buiten-
landse deelnemers, al blijven en Antwerpse
en andere Belgische galeries de harde kern
vormen. De oude garde (De Zwarte Panter,
Keteleer) staat er naast een jongere genera-
tie, zoals Pizza Gallery en Newchild Gallery.
Algehele kwaliteit is verzekerd, aangezien
deelname op uitnodiging is, na selectie door
een gastcomité van collega-galeriehouders.
Gommaar Gilliams, Ridder-How old is spring,
2023. © de kunstenaar. Olieverf op beschilderde
en geborduurde stof. Te zien bij Gallery Sofie Van
de Velde.
Tijdens de coronapandemie was het orga-
niseren van een kleine, lokalere beurs een
perfect idee. De eerste twee edities van Art
Antwerp waren veelal een blij weerzien, on-
der de Belgische galeries onderling en met
(binnenlandse) verzamelaars. Nu steeds
meer buitenlandse galeries participeren, is
het voor de beurs een uitdaging haar eigen
identiteit te versterken, om zich voldoende
te kunnen onderscheid van Art Brussels.
Die beurs bestaat immers al veel langer, is
op een heel internationale markt gericht
en bevindt zich bovendien heel dichtbij,
zowel geografisch als in timing. Hoewel veel
standhouders wat verkoop betreft tevreden
op de vorige editie lijken terug te kijken, is
het de vraag of Art Antwerp en Art Brussels
op langere termijn een voldoende verschil-
lend publiek zullen blijven trekken om van
beide beurzen een succes te maken.
BEZOEKEN
Art Antwerp
14 t/m 17-12
Antwerp Expo
Antwerpen
www.art-antwerp.com
27
 KUN STEN A A R VA N DE M A A N D

Benjamin Ottoz
In deze reeks zoomt COLLECT in op de plek van jonge kunstenaars in de
hedendaagse (kunst)wereld. Waarom maakt hij of zij precies zo’n werk,
waar komt de inspiratie vandaan en hoe ziet hij of zij de eigen positie in
de kunstwereld? Deze maand: Benjamin Ottoz (°1984, Créteil, Frankrijk).
TEKST: ELIEN HAENTJENS
FOTO: GUY KOKKEN
S
inds Benjamin Ottoz onverwacht
de kracht van papier ontdekte,
heeft hij er zijn hart aan verlo-
ren. “Papier is een toegankelijke
drager, die iedereen in het dagelijkse leven
gebruikt. Al eeuwenlang worden geschrif-
ten en tekeningen op papier gemaakt,
en ook vandaag blijft het een belangrijk
medium”, vertelt hij. “Naast die symbo-
lische en historische dimensie boeien de
plastische karakteristieken me. Papier
is fragiel en licht, maar ook ongelooflijk
dynamisch en soepel. Het is in staat om
onvoorstelbare spanningen te weerstaan.
Die capaciteit heeft ongetwijfeld te maken
met de plantaardige oorsprong.”
Dat die fascinerende wereld voor hem is
opengegaan, is te danken aan een toeval-
ligheid in het atelier. Ottoz: “Tijdens het
schilderen van enkele sculpturen voor
een tentoonstelling had ik achteloos wat
verfrommeld papier op de vloer van mijn
atelier laten liggen. Toen ik dat papier na
het spuiten van de sculpturen platdrukte
om het weg te gooien, was ik gefascineerd
door de afdruk van het reliëf dat ontstaan
was. Ik heb toen radicaal besloten om ver-
der te werken op dat nieuwe pad en heb de
sculpturen nooit meer afgewerkt.”
Acht jaar onderzoek en een verhuizing naar
Brussel later laat Ottoz, die is opgeleid aan
de École Supérieure des Beaux-Arts in Nan-
tes, zich nog elke dag verwonderen door de
mogelijkheden van papier. “Wars van alle
statements is mijn werk vooral een onder-
zoek naar de materiële mogelijkheden van
papier. Papier is tegelijk mijn medium en
onderwerp geworden”, zegt de kunstenaar.
“Deze materiële beperking geeft me een
enorme vrijheid. Kunst met een boodschap
verliest zichzelf vaak, waardoor deze te il-
lustratief wordt. Terwijl ik niets zoek, maar
het experiment en de materie laat bepalen
wat er gebeurt. Tegelijk maakt dat het soms
moeilijk om aan exacte verwachtingen
te voldoen, of om aan residenties mee te
doen, aangezien ik geen beloftes kan doen.
Ik projecteer niets anders dan verf.”

SPEL VAN KLEUR EN RELIËF

Het werk in het atelier vormt de kern van
zijn praktijk. Het ‘hands-on experimenteren’
staat centraal, benadrukt hij. “Ik ben niet
de kunstenaar die de creatie uitbesteedt of
met een grote studio zou kunnen werken.
Of zoals Pierre Soulages het verwoordde:
‘Het is wat ik doe dat me leert wat ik zoek.’
Ik ben de eerste toeschouwer van wat ont-
staat. Dat betekent dat ik heel veel werk niet
goed genoeg acht, en dus vernietig. Dat dat

28

kan, is mede te danken aan het papier, dat
minder prijzig is in aankoop dan een doek,
en ook makkelijk recycleerbaar. Ook de
gedachte dat falen mag, geeft me vrijheid.
Naast de atelierprakijk bewonder ik de een-
voudige geste en houding van Soulages,
of de instinctieve manier waarop Claude
Viallat te werk gaat. In de beperking die ze
zichzelf opleggen, zit een enorme vrijheid.
En in de traagheid een enorme diepgang.
Daardoor kon iets sterk afgebakends uit-
groeien tot een bijzonder rijk oeuvre. Net
als zij vind ik in de beperking een vrijheid en
een creatieve vreugde.”
In eerste instantie experimenteerde Ottoz
met technieken om het papier gelaagd
te kleuren, en achteraf het verfrommelde
papier opnieuw glad te krijgen. “Afhankelijk
van de hoek waarmee ik het spraypistool
hanteer, verspreidt de verf zich dikker en
verder. Zo ontstaan er verschillende types
van sporen en afdrukken die deel uitmaken
van mijn picturaal vocabularium”, vertelt
Ottoz. “Vervolgens maak ik het papier
opnieuw helemaal glad. Daarvoor gebruik
ik marouflage, een techniek die ook door
afficheplakkers wordt gehanteerd. Hoewel
het resultaat helemaal plat is, heeft het
dankzij de diversiteit in de verflagen en de
manier waarop de kleuren als afdrukken de
herinnering aan de reliëfs levendig houden
nog steeds een sterke driedimensionaliteit.
Daaraan danken de werken hun mysteri-
euze uitstraling en zoeken ze de grenzen
met de fotografie op.”
Ninfa Fluida 23PG-VORB, 2023, acrylverf, Arches-
papier 185 gm², 115 x 180 cm
© de kunstenaar. Prijs: € 5.000.
Serendipity 20PF-VBJ, 2020, acrylverf, Arches-
papier 185 gm², 30 x 40 cm. © de kunstenaar.
Prijs: € 1.100.
INTUÏTIE, SELECTIE, CREATIE
In de loop der jaren ontwikkelde Ottoz
verschillende technieken, die verwant zijn
en toch een eigen karakter hebben. Zo
roept zijn eerste techniek met verfrommeld
papier in de serie ‘Serendipity’ referen-
ties aan berglandschappen op, terwijl
de tweede, die hij ‘Ninfa Fluida’ doopte,
meer doet denken aan de gewaden van
nimfen, textiel uit de Renaissance of een
fluïde bries. De derde leidde tot de reeks
‘Origami’ en roept met zijn rechte plooien
meer architecturale of wiskundige referen-
ties op. Telkens gaat de kunstenaar puur
intuïtief en zo naïef mogelijk te werk, zoals
een kind dat met materie speelt. Pas na
deze experimentele fase begint de selectie
en het meer intellectuele werk.
Daarnaast evolueerde hij van een louter mo-
nochroom palet naar meerdere kleurscha-
keringen die het werk een sterkere picturale
kwaliteit geven. “Elke nieuwe omwenteling
geeft me opnieuw inspiratie voor twee à drie
jaar. Ik ben dus nog lang niet uitverteld met
papier”, vertelt Ottoz. “Al experimenteer ik
af en toe ook met andere materialen, die
mijn werk een sterker sculpturaal karakter
geven. Ook maak ik in situ muurschilde-
ringen, die door het aanbrengen van kleur
het onzichtbare verhaal van de muur naar
de voorgrond brengen. Alsof het om een
archeologische opgraving gaat.”
In samenwerking met zijn galeriehouder
Thomas Ghaye heeft Ottoz de afgelopen
acht jaar zijn oeuvre op papier nauwgezet
ontwikkeld. “Dat hij rotsvast overtuigd was
van dit pad, heeft me de moed en omstan-
KU N S T E N A A R VA N D E M A A N D
Origami 21PD-RN2, 2021, acrylverf, papier 160 gm²,
55 x 70 cm. © de kunstenaar. Prijs: € 2.300.
‘Papier is tegelijk
mijn medium en
onderwerp’
digheden gegeven om door te zetten. Hij is
bepalend en essentieel geweest voor mijn
kunstenaarsparcours”, zegt Ottoz. “Om-
gekeerd behoorde ik tot de eerste kun-
stenaars van de galerie. Die speciale band
ontwikkelen zijn galerie La peau de l’ourse
en ik nu verder met een derde soloten-
toonstelling. Bovendien zorgt hij ervoor dat
ik mensen in mijn atelier kan ontvangen
en puur en alleen over het artistieke kan
spreken. Ook is er via hem een netwerk van
verzamelaars ontstaan. Hoewel er enkele
werken zijn waarvan ik moeilijk afstand
kan doen, ben ik vooral dankbaar dat mijn
werken een nieuw thuis vinden, en dat ze
via en door de blik van kunstliefhebbers
voortleven. Dat ik mijn eigen verzameling
kunst als een groep vrienden zie die je af
en toe frequenteert, geeft ook inhoud aan
mijn eigen relatie met verzamelaars.”
BEZOEKEN
Benjamin Ottoz. Ninfa Fluida
14-01 t/m 02-02
La peau de l’ours
www.lapeaudelours.net
29
 ZOOM

Jacques Henri
Lartigue
Fotograaf Jacques Henri Lartigue kreeg een fototoestel van zijn vader in 1903,

van het geluk

toen hij amper zeven was. Daarmee zou hij de opkomst van een nieuwe
tijd vereeuwigen, van de Belle Epoque tot de roerige jaren twintig. Het
was vooral een dagelijkse kroniek, 84 jaar lang, goed voor 135 albums,
van een leven vol gelukkige momenten.
TEKST: JEAN-MARC BODSON

Jacques Henri Lartigue, Grand Prix de l’Automobile Club de France, Dieppe, 1912. © de kunstenaar. Ministerie van Cultuur, Frankrijk.

30

Lartigues leven
lijkt een eindeloze
aaneenschakeling van
grote vakanties, in
decors voorbehouden
aan geprivilegieerden.
M
oments suspendus is een zeer
toepasselijke titel voor de aan
Jacques Henri Lartigue (1894-
1986) gewijde tentoonstelling
bij Fondation Folon. Wie zelfs maar een
beetje het werk van deze wereldbefaamde
fotograaf kent, herinnert zich zeker nog de
beelden uit de Belle Epoque, van springen-
de, vallende en rennende mensen en van
de eerste auto’s en vliegtuigen.
Lartigue werd aan het einde van de 19e
eeuw geboren in een rijke familie in
Courbevoie, een voorstad van Parijs. Hij
was een bevoorrechte getuige van een
ontluikende nieuwe tijd, met de nieuwe
gewoonten van de welgestelde kringen.
Naar school ging hij niet: hij had thuis-
onderwijzers, onder anderen de schrijver
Jean Giraudoux. Zo had hij meteen ook tijd
om te sporten (hij zou uiteindelijk tennis-
kampioen worden) en voor diverse vrije-
tijdsactiviteiten in familieverband. Met het
fototoestel dat hij van zijn vader had ge-
kregen vereeuwigde hij hun uitstapjes naar
zee en in de bergen en hun tochtjes met de
auto, een Hispano-Suiza. Hij fotografeerde
ook de prestaties van zijn broer Zissou,
die een passie koesterde voor de toen nog
jonge luchtvaart en zelf zweefvliegtuigen
bouwde en uittestte op hun landgoed Rou-
zat, in de regio Auvergne.
De fototechniek was toen al ver genoeg om
de spectaculairste momenten van al die
activiteiten op de gevoelige plaat te kun-
nen vastleggen. Lartigue maakte daar gre-
tig gebruik van en liep zodoende vooruit
op de snelle en spontane visuele stijl van
de 20e eeuw. Zoals de bijzonder interes-
sante tentoonstelling van Fondation Folon
evenwel laat zien, kwam het er voor hem
vooral op aan een visuele kroniek bij te
houden over zijn leven als troetelkind van
de fortuin, en die momenten van geluk
vast te leggen voordat ze vervlogen.
Jacques Henri Lartigue, Madeleine Messager et Lolo Burky, 1921. © de kunstenaar. Ministerie van Cultuur, Frankrijk.
GOED NETWERK
Vanaf 1902 noteerde en fotografeerde hij
alles wat hij in het dagelijks leven mee-
maakte. Hij maakte er grote albums van,
niet minder dan 135 in 84 jaar tijd, goed
voor 14.423 pagina’s. Op de tentoonstelling
kan men erin bladeren, op een scherm. Wat
men daar leest of ziet, is bovenal de levens-
loop van een zoon van goeden huize, wiens
leven een eindeloze aaneenschakeling van
grote vakanties lijkt, in decors voorbehou-
den aan geprivilegieerden. In 1919 trouwde
hij met Madeleine, de dochter van André
Messager, een componist die ook de direc-
teur van de Opéra Comique was. Zo kreeg
Lartigue meteen ook toegang tot een artis-
tiek en mondain netwerk.
Hij was inmiddels ook begonnen te schilde-
ren. Tot lang nadat hij was gescheiden van
zijn vrouw, die hij Bibi noemde, zou hij daar
zijn voordeel mee doen. Hij maakte portret-
ten op bestelling en verwierf beetje bij beetje
bekendheid in de wereld van de galeries. Aan
het begin van de jaren 1930 leefde hij twee
jaar samen met mannequin Renée Perle, aan
wie hij een prachtig fotoboek wijdde. Na te
zijn hertrouwd met de dochter van een be-
diende van het casino van Nice, ging hij ook
decors ontwerpen voor soirees en bals.
Het was uiteindelijk Florette Orméa, met
wie hij in 1945 trouwde, die hem de weg
ZO O M
naar de roem wees als fotograaf. Toen ze
in 1952 op reis was in de Verenigde Staten
had ze foto’s uit zijn albums meegenomen.
Heel toevallig kreeg John Szarkowski, de
bekende conservator van de fotoafdeling
van het MoMA in New York, die te zien.
Hij was onder de indruk en stelde ze het
jaar erna tentoon, waarbij Lartigue werd
voorgesteld als een voorloper van de mo-
derne fotografie. Op bijna 70-jarige leeftijd
was Lartigue op slag beroemd. Boeken en
tentoonstellingen volgden elkaar op en
bezorgden de kunstenaar internationale
faam. De verdienste van de tentoonstelling
Moments suspendus is dat ze die reputa-
tie relativeert, door zijn carrière uit twee
verschillende oogpunten te belichten:
enerzijds de foto’s van Lartigue als liefheb-
ber en anderzijds de latere kijk erop van
het artistieke milieu.
BEZOEKEN
Jacques Henri Lartigue.
Moments suspendus
t/m 14-01
Fondation Folon
Terhulpen
www.fondationfolon.be
31
 Elegantie
in het klein
Wat is er stijlvoller dan een paar
manchetknopen om een kostuum
compleet te maken? Voor een
belangrijk evenement, zoals een
huwelijk, of iets eenvoudigers,
manchetknopen zijn samen met een
polshorloge enkele van de weinige
sieraden die een stijlvol persoon
zich kan veroorloven zonder al te
diep in de beurs te moeten tasten.
Sommigen verzamelen ze zelfs. Nu
de eindejaarsfeesten eraan komen en
manchetknopen misschien een leuke
cadeautip zijn, bekijken we dit tijdloze,
voorheen uitsluitend mannelijke,
accessoire even van naderbij.
TEKST: CHRISTOPHE DOSOGNE

O
mstreeks het midden van de
16e eeuw werd het een ge-
woonte voor mannen om hun
manchetten samen te houden
met smalle linten of door openingen gere-
gen touwtjes. Het was wachten tot de 17e
eeuw voordat de eerste manchetknopen
verschenen, ter vervanging van de linten
of het kant waarmee manchetten werden
afgesloten. Aanvankelijk droeg men die
knopen enkel met ceremoniële kledij of
avondkledij. Ze waren bevestigd ter hoogte
van het knoopsgat van hemden die waren
voorzien van manchetten met een omslag
– een Frans model dat zich zou verspreiden
over het hele continent. De eerste exem-
Trianon, paar manchetknopen van schelp, robijn, jade en jadeiet, 18-karaats geelgoud, plaren (goud voor overdag, zilver voor 's
ongesigneerd, 3,5 x 1,6 cm. © Tajan. avonds) werden in de 18e eeuw opgevolgd

32
Paar manchetknopen, Oostenrijk, ca. 1898, goud, smaragden
en diamanten; uit de collectie van tsaar Ferdinand I
van Bulgarije (1861-1948). Sotheby's, Genève, 06-11-2023.
© Sotheby's Kunst Digitale Studio.
Prijs: CHF 38.100 (€ 39.500).

door minder dure stukken, van paarlemoer,

versierd met kleine portretten, maar soms
ook met edelstenen, naargelang de finan-
ciële status van de eigenaar. Ze waren een
teken van rijkdom en elegantie. Gaandeweg
kwam het tot een democratisering en wer-
den ze vooral gedragen door stedelingen.
Meestal bestonden ze uit een kleine cilinder
Paar stijgbeugelvormige manchetknopen, goud en saffieren, gewicht: 14,39 gr. Artcurial, Monaco, 17-01-
of een kettinkje, waarmee twee schijfvor- 2022. © Artcurial. Prijs: € 2.200.
mige delen werden bijeengehouden: het
ene was zichtbaar, zoals een knoop, het
andere diende om de sluiting op haar plaats
te houden. Het was echter vooral in de 19e
eeuw, tijdens de industriële revolutie, dat ze
gangbaar werden. Door het gebruik van stijfsel sloot een
Door het gebruik van stijfsel werd de
hemdstof steeds harder. Een overhemd overhemd met gewone knopen minder
sluiten met gewone knopen ging dan ook
niet zo makkelijk meer. Manchetknopen,
makkelijk. Manchetknopen, kraagknopen en
kraagknopen en dasknopen verhielpen dat dasknopen verhielpen dat probleem.
probleem. Er verschenen geavanceerdere
modellen op de markt, zoals de tegen-
woordig nog altijd gebruikte T-bar. Andere
hadden een cilindrisch deel dat loodrecht
op het zichtbare deel draaide, zodat ze mode raakte, keerde het model met om- waar deftige kledij een must is, zoals in de
makkelijker konden worden aangebracht. slag, dubbele manchet of Franse manchet financiële wereld en advocatenkantoren,
Het was de Engelse koning Edward VII (‘french cuff ’) terug, om meer stevigheid te en meer in het algemeen bij ceremonies,
(1841-1910) die de modellen met inge- verlenen aan de anders te slappe mouw. Dit huwelijken en mondaine feestjes.
zette (half)edelstenen en email populair model is nog steeds het meest geschikt voor
maakte, met name de exemplaren die het gebruik van manchetknopen. TALLOZE VARIATIES
vervaardigd werden in de ateliers van de Door de vereenvoudiging van het man- Sinds zijn ontstaan is dit hoofdzakelijk
Russische goudsmid en juwelier Fabergé. nenpak in de 20e eeuw en het verschijnen mannelijke accessoire (al bestaan er ook
De typische mannelijke accessoires heb- van hemdsknopen in de jaren 70 kwam het modellen voor dames) ook een artistiek
ben de evolutie van het overhemd (of ‘dress tot een sterke terugval, al zijn manchet- expressiemiddel geweest. Je hebt man-
shirt’) gevolgd. Overhemden waren aanvan- knopen nooit helemaal verdwenen, en al chetknopen in allerlei vormen, kleuren en
kelijk voorzien van enkelvoudige manchet- zeker niet in de hogere klassen. Als teken materialen, al zijn de meeste van metaal. Ze
ten (‘single cuff ’). Tussen de jaren 20 en van elegantie worden ze nog steeds ge- worden vaak gezien als sieraden en dus ge-
30, toen het stijven van overhemden uit de dragen in bepaalde professionele milieus bruikt men goud, zilver, platina, paarlemoer

33
Cartier, paar Trinity-manchetknopen, in driekleu- Claude Lalanne, paar manchetknopen, 18-karaats goud, hoogte: 2,3 cm, gewicht: 43 g. Sotheby's, Parijs, 17-
rige gouden boog, gesigneerd, genummerd, 03-2022. © Sotheby's Kunst Digitale Studio. Prijs: € 35.280.
gewicht: 18,9 gr. Hôtel des Ventes de Monte-Carlo.
Louis Glick, paar manchetknopen, 18-karaats goud en ruwe diamanten, 2 x 0,7 cm, gewicht: 18,6 gr.
Christie's, New York, 13-12-2016. © Christie's Images Ltd. Prijs: $ 1.750 $ (€ 1.650).
Rechthoekige of ivoor. Het kan echter ook origineler, met
haaienleer, hout of zelfs zijde, in zeer uiteen-
of vierkante lopende vormen. Rechthoekige of vierkante
manchetknopen manchetknopen geven een kostuum een
extra viriel cachet. Ronde knopen zijn dis-
geven een kostuum creter, passen bij zowat alles en zijn eerder
voor liefhebbers van de klassieke stijl.
een extra viriel Het verdient natuurlijk aanbeveling man-
cachet. chetknopen te kiezen die optimaal passen
bij een kostuum. Zo vormen paarlemoer,
parels en edelstenen een mooie combinatie
met een nachtblauw, marineblauw of zwart
pak. Bovendien zijn ze modebestendig en
kan men ze makkelijk doorgeven aan de
volgende generatie. Gouden manchetkno-
pen zijn dan weer voor speciale gelegenhe-
34
den, belangrijke vergaderingen op het werk,
huwelijken of prestigieuze ceremonies.
Manchetknopen van diamant zijn normaal
gezien enkel voor ’s avonds.
De vervaardiging van modellen van email
is nogal arbeidsintensief. Vandaar dat ze
meestal peperduur zijn. Kies beter een paar
dat je jarenlang zal dragen en misschien
zelfs zal nalaten aan zoon of kleinzoon. Wie
over een beperkt budget beschikt of begint
met een collectie, kan kiezen voor model-
len van een metaallegering, nog altijd een
simpele manier om je stijl te verfijnen of
alvast wat te oefenen als verzamelaar. Voor
een eerste paar is een elegant verzilverd
design nog steeds een vaste waarde. Om
stijlfouten te vermijden, let erop dat de kleur
van de manchetknopen past bij minstens
één ander onderdeel van de outfit, idealiter
zelfs met elk onderdeel. Het is natuurlijk niet
verboden te kiezen voor sterke contrasten.
Dat kan zelfs heel chic staan. Maar zijn de
manchetknopen van metaal, dan moeten ze
passen bij het metaal van het polshorloge.
WISSELENDE WAARDE
Net als in de 19e eeuw is de waaier van prij-
zen van manchetknopen nu even breed als
de waaier van modellen. Tal van juweliers
hebben zich al gewaagd aan het vervaar-
digen van manchetknopen, vaak met een
verrassend mooi resultaat. Op de tweede-
handsmarkt kun je knopen vinden gefabri-
ceerd door Cartier, Boucheron, Tiffany &
Co., Van Cleef & Arpels, Bulgari, Dunhill,
Fabergé, Chopard en David Yurman. Zo’n
grote naam op je manchetknopen zorgt
natuurlijk voor een flinke meerwaarde. In
De meest luxueuze
en zeldzame
exemplaren zijn
zeer gewild bij
verzamelaars en
hebben dan ook een
hoge marktwaarde.
Parijs hebben veilinghuizen als Tajan en Mil-
lon zich gespecialiseerd in de verkoop van
dergelijke exemplaren. Ze wijzen erop dat de
marktwaarde van manchetknopen varieert
naargelang de periode. De meest luxueuze
en zeldzame exemplaren zijn zeer gewild bij
verzamelaars. Hun marktwaarde is dan ook
navenant. Een ander belangrijk gegeven is
het jaar waarin ze zijn gemaakt. Ook dat kan
een invloed hebben op hun waarde. De oud-
ste stukken zullen zeker kunnen rekenen op
de interesse van verzamelaars.
De prijs evolueert naargelang de ouder-
dom en het historische belang, de juwelier
en de gebruikte materialen. Behalve het
gebruikte metaal kunnen ook edelstenen of
het emailwerk een meerwaarde bieden, of
een bekende naam op de manchetknopen.
De meeste manchetknopen van Chopard,
bijvoorbeeld, gaan op veilingen van de hand
voor bedragen van 800 tot 2.000 euro.
Pol Bury, manchetknopen Spheres, 2005, 925 zilver en mobiele bollen, gesigneerd, 2 x 2 cm, gewicht: 11,5 gr.
© Pierre Bergé & associés.
Fabergé (zilversmid: August Hollming), paar manchetknopen, Sint Petersburg, ca. 1908-1913, tweekleurig
goud, diamanten, robijnen, gesigneerd en gemerkt, hoogte: 3 cm, gewicht: 9,96 gr, in hun originele gemono-
grammeerde zijden en berkenhouten doos. Shapiro Auctions, New York, 16-04-2022. © Shapiro Veilingen.
Prijs: $ 7.800 (€ 7.200).
ARTISTIEK EN KONINKLIJK CACHET
Ook sommige kunstenaars hebben zich
laten verleiden tot het ontwerpen van
manchetknopen, zoals Pol Bury en Jean
Després. Een paar manchetknopen
waarop duimen zijn afgebeeld, ontworpen
door Claude Lalanne, werd afgehamerd op
28.000 euro. En een paar gouden manchet-
knopen, vervaardigd door de Amerikaanse
beeldhouwer en schilder Alexander Cal-
der, ging van de hand voor 30.831 euro. In
beide gevallen was dat bij Millon.
Tot slot hebben ook de herkomst en de
geschiedenis van de knopen een sterke
invloed op hun waarde. De eerste man-
chetknopen in de geschiedenis werden
hoofdzakelijk gedragen door vorsten, die
dol waren op een rijke versiering, met edel-
stenen en symbolische motieven. Sommi-
ge kunnen bijzonder luxueus zijn. Een paar
manchetknopen dat ooit toebehoorde aan
een beroemde persoon zal doorgaans een
zeer hoge marktwaarde hebben. Het gaat
hier natuurlijk om uitzonderlijke stukken.
De meest klassieke manchetknopen gaan
van de hand voor zo’n 100 euro. Zijn ze van
goud, zonder versiering of bekende naam,
dan gaat dat van 500 tot 1.500 euro.
Om zo lang mogelijk te genieten van wat
een redelijk mooie investering kan zijn, kun
je ze beter opbergen in een kistje, zodat ze
zoals elk juweel beschermd zijn tegen hitte,
vochtigheid, zonlicht en niet te vergeten
oxidatie. Idealiter leg je elk paar in een
afzonderlijk gecapitonneerd vak, om te ver-
mijden dat er krassen ontstaan bij contact
met andere juwelen. Indien goed verzorgd,
kunnen manchetknopen een mooi erfstuk
zijn voor de komende generaties.
35
36
 Iris van Herpen
Futuristisch, verbluffend, betoverend,
te gek … Aan jubelende adjectieven
die de ontwerpen van Iris van
Herpen beschrijven geen gebrek.
De Nederlandse modeontwerper
doorbreekt grenzen, werkt met
nieuwe materialen en gaat in zee met
kunstenaars en specialisten in diverse
disciplines. Ze confronteert de mode
ook met de problemen van onze
samenleving. Nu het MAD in Parijs
een tentoonstelling over haar houdt,
vroeg COLLECT zich af: hoe het zit
met de modeverzamelaars? Wat zijn
hun specifieke kenmerken? En voor
welke uitdagingen staan zij?
TEKST: ANNE HUSTACHE
Diverse collecties 2020. Collectie Iris van Herpen.
© de kunstenaar. Foto: Carla van de Puttelaar.
Ufo in de mode
D
e carrière van Iris van Herpen
(°1984) is net als haar ontwer-
pen: flitsend. Ze studeerde mo-
deontwerp aan de hogeschool
voor de kunsten ArtEZ in Arnhem, waar
ze in 2006 afstudeerde. Tijdens haar studie
liep ze stage bij Alexander McQueen in
Londen en Claudy Jongstra in Amsterdam.
In 2007 creëerde ze haar eigen modelabel
en atelier. Haar krachtige ontwerpen vie-
len in de smaak bij sterren als Lady Gaga
en Björk. Jaar na jaar viel ze in de prijzen, ‘Zij die stukken van
zoals de Dutch Fashion Award, de AN-
DAM-prijs en de Johannes Vermeerprijs. Iris van Herpen
In 2010 werkte Van Herpen voor haar verzamelen, zijn
jurk Water samen met Benthem Crouwel
Architects. Dat is meteen ook een van van een ander slag.
de hoofdkenmerken van haar methode:
de mode openstellen voor andere artis-
Ze begrijpen dat
tieke formules, samenwerken met andere haar werk anders is,
vernieuwers, maar ook openstaan voor
nieuwe technologieën zoals 3D-printing,
visionair’
zonder evenwel de ambachtelijke finesses NINKE BLOEMBERG
en traditionele technieken af te zweren.
De leergierigheid van de Nederlandse
kent geen grenzen. Ze ontwerpt niet al-
leen jurken voor zangeressen, maar ook in haar esthetische keuzes en samenwer-
voor films, balletten en opera’s. Ze brengt kingen blijk geeft, vertaalt zich vanzelf-
daarnaast performances, met muziek en sprekend in haar ontwerpen, die van het
klanken. Reeds in 2012 kwam het tot haar lichaam een onweerstaanbare blikvanger
eerste grote tentoonstelling in het Gronin- maken. Een ontwerp van Iris van Herpen
ger Museum, die daarna verder reisde in dragen is altijd weer een unieke ervaring
Europa en de Verenigde Staten. met materialen, sensaties en emoties. Zo-
Van Herpen is zich scherp bewust van de als de tentoonstelling Sculpting the Senses
problemen van onze tijd. Sinds enige tijd in het Parijse MAD laat zien, haalt de Ne-
geeft ze de voorkeur aan natuurvriende- derlandse haar inspiratie uit diverse bron-
lijke productiemethoden en materialen, nen: het thema water en de oorsprong
zoals gerecycled plastic en 3D-geprinte van het leven, het lichaam en het skelet,
chocolade. Het visionaire lef waarvan ze de wereld van de zintuigen, beweging en
37

Jurk en hoofddeksel Frozen Falls, collectie Syntopia, 2018, Komon Kobo, organza, mylar, tule. Collectie Iris
van Herpen. © de kunstenaar. Foto: Dominique Maitre.
ruimte, en ook de spirituele en fysieke
toekomst van de mens. Om te laten zien
hoe veelomvattend haar inspiratiebronnen
zijn, krijgen we op de expo ook werken van
andere kunstenaars en enkele natuurlijke
specimina te zien.
MODE VERZAMELEN
De tentoonstelling werd op touw gezet in
nauwe samenwerking met de ontwerper
en enkele musea. Het MAD bezit zelf een
bekend werk van Iris van Herpen, met
38
Jurk uit de collectie Mummification, 2009, ecolo-
gisch leder, 150 x 100 x 50 cm. © de kunstenaar.
Bewust als ze zich
is van hedendaagse
problemen kiest
Iris Van Herpen
natuurvriendelijke
productiemethoden.
name het ensemble nr. 11 uit de collectie
Crystallization (herfst-winter 2010). De
conservators kunnen echter ook rekenen
op bruiklenen van privéverzamelaars. Aan
modeverzamelaars is er zeker geen gebrek,
maar de meeste zijn wel discreet. Pauline
Devriese, conservator van Modemuseum
Hasselt: “Onze museumcollectie bestaat
deels uit schenkingen en legaten en er ko-
men er nog altijd bij. Ze komen van gepas-
sioneerde verzamelaars die hun collectie
toevertrouwen aan het museum, om het
voortbestaan ervan te verzekeren.”
Denis Laurent, directeur Cultuur en Musea
van de Stad Brussel en opdrachthouder van
het Mode & Kant Museum in Brussel: “Ik
denk dat ze nogal divers van aard zijn. Je
hebt er die geboeid zijn door de geschiede-
nis van de mode of door bepaalde bewegin-
gen, periodes of ontwerpers. Je hebt er die
fanatiek op zoek zijn naar zeldzame stuk-
ken, zoals sneakers of handtassen van een
limited edition. Je hebt ook verzamelaars
van oud of niet-Europees textiel, enzovoort.
Het gaat om sterk verschillende profielen.
Sommigen zijn tegelijk ook verzamelaars
van hedendaagse kunst. Denk maar aan al
die verzamelaars die stukken van Martin
Margiela en Rei Kawakubo in huis halen.”
Er is niettemin een verschil tussen kunst-
verzamelaars en modeverzamelaars. Die
Iris van Herpen i.s.m. Daniel Widrig en Materialise, bovenstuk en rok Crystallization, collectie
Crystallization, 2010, 3D-geprint polyamide (Selective Laser Sintering), ecoleer, nylon. Parijs, Musée
des Arts Décoratifs, inv. 2018.43.1.1-2. © de kunstenaar/ MAD Parijs.
laatsten dragen graag de stukken van hun
collectie. Sommigen zullen twijfelen: hun
stukken dragen of ze intact houden? Het
in de juiste omstandigheden bewaren van
textiel is van cruciaal belang, zowel voor
een museum als voor een verzamelaar. “De
kwestie van de bewaring vormt een rem
op de ontwikkeling van modecollecties.
Textiel is bijzonder kwetsbaar voor licht en
insecten”, vertelt Laurent. “Die fragiliteit is
een niet te miskennen risico voor een ver-
‘Onze museumcollectie
bestaat deels uit
schenkingen en legaten
van gepassioneerde
verzamelaars
die hun collectie
toevertrouwen aan
het museum, om het
voortbestaan ervan te
verzekeren’
PAULINE DEVRIESE
zamelaar. Ook stukken uitlenen voor een
tentoonstelling is een hachelijke kwestie.
De kleren worden gepresenteerd op man-
nequins en daar heb je mannequins van
diverse typen en grootten voor nodig. De
standaardmannequins hebben vaak niet
de geschikte afmetingen. De kledingstuk-
ken kunnen ook maar een beperkte tijd
worden tentoongesteld. Daarna moeten
ze weer jarenlang bewaard worden in
het donker, anders raken ze onherroe-
pelijk beschadigd. Behalve met het licht
moet je ook rekening houden met het
gewicht. Sommige kledingstukken, zoals
die met zwaar borduursel, raken snel uit
de vorm en moeten plat worden bewaard.
Een kledingcollectie kun je echt niet op
dezelfde manier tentoonstellen als een
schilderijencollectie.” Devriese: “Bij het
bewaren van modekleding heb je hetzelfde
probleem als bij het bewaren van textiel
in het algemeen. De meeste wandtapijten
vervaardigd sinds de Middeleeuwen zijn
verdwenen. Op enkele uitzonderingen na
hebben de resterende tapijten hun oor-
39
 spronkelijke kleuren verloren.”
Om al die redenen is de modemarkt bij-
zonder complex. Er is dan ook slechts een
handjevol gespecialiseerde veilinghuizen.
Het bekendste is Kerry Taylor, in Londen.
De meeste zijn echter terughoudend, behal-
ve voor zeer specifieke niches, zoals het trio
Chanel, Vuitton en Hermès, handtassen,
sneakers en collecties van beroemde perso-
nen. Laurent blijft niettemin optimistisch:
“Steeds meer mensen beseffen dat de mode
‘Steeds meer van groot cultureel belang is. Je hebt steeds
mensen beseffen meer aan mode gewijde musea en tentoon-
stellingen. Hun succes bewijst het belang
dat mode van groot van mode. Kleding is een zeer serieus en
cultureel belang is’ fascinerend gebied om te onderzoeken en
dus het verzamelen waard.”
DENIS L AURENT
EEN APART GEVAL
Volgens Ninke Bloemberg, conservator
van het Centraal Museum in Utrecht, zijn
er in Nederland niet zoveel modeverzame-
laars. “Zij die stukken van Iris van Herpen
verzamelen, zijn evenwel van een ander
Jurk Cosmica, i.s.m. Kim Keever (print). Collectie Shift Souls, 2019. Nevelachtige wolken zijn digitaal geprint op doorschijnende organza en vervolgens op elkaar aan-
gebracht om een volumineuze multidimensionale print te creëren, met onafgewerkte contouren die het lichaam wazig maken. Privécollectie. © de kunstenaar.
Foto: Warren du Preez & Nick Thornton Jones.
40
slag”, zegt ze. “Ze begrijpen dat haar werk
anders is, visionair, dat het over het li-
chaam gaat, maar dat het veel meer omvat
dan louter het maken van kleren, dat het
ook stof tot nadenken biedt. Je herkent er
meteen de ‘hand’ van Iris van Herpen in,
en toch pakt ze bij elke collectie, bij elk
project met iets nieuws uit. Stukken van
Iris van Herpen verzamelen, is investeren
in de toekomst. Het is trouwens door dat
fascinerende onderzoeksaspect dat we al
snel besloten om stukken van deze ont-
werper op te nemen in onze collectie.”
Het bewaren van de kledingstukken van de
Nederlandse designer is een hele uitda-
ging. Ze gebruikt immers nieuwe materi-
alen, die ze combineert met traditionele
materialen, met behulp van innovatieve én
ambachtelijke technieken. Van Herpen is
niet de enige in de modewereld die nieuwe
materialen, zoals plastic, gebruikt. De
musea maken zich daar zorgen om. In mei
van dit jaar was er in Antwerpen nog een
symposium over deze problematiek, op
Jurk Skeleton, Capriole, 2011 (i.s.m. Isaïe Bloch).
Gevormd en 3D-geprint met behulp van Selective
Laser Sintering (SLS), die erin bestaat polymeer-
poeder te verhitten met laserstralen om het
materiaal uit te harden. Elke laag wordt horizontaal
geprint in diktes van 0,1 mm. Het kostte zes dagen
van onafgebroken printen om dit stuk te maken. De
look is geïnspireerd op een kruising tussen dierlijke
en menselijke skeletten, waarbij je aan de buiten-
kant kunt zien wat er aan de binnenkant van het
lichaam zit. © de kunstenaar. Foto: Luigi & Iango.

Een ontwerp van Iris

van Herpen is een
unieke ervaring met
materialen, sensaties Jurk Hydrozoa, Sensory Seas, 2020 (print: in samenwerking met Shelee Carruthers). Aquarellen met donkere
en emoties. violette kleuren en schakeringen van turquoise die doen denken aan het cellulaire leven in de diepzee. De
structuur van transparant PETG is zo ontworpen dat elke beweging de gestalte op spectaculaire wijze trans-
formeert, zoals levend koraal. Privécollectie. © de kunstenaar. Foto: David Uzochukwu.

initiatief van het MoMu. Gezien de om-

vang van sommige stukken kun je ze niet
opvouwen om ze op te bergen. Ze hebben
veel weg van sculpturen. Kunstverzame-
laar Galila Barzilaï-Hollander laat zien dat
het anders kan: “Ik verzamel geen mode.
Ik ben fan van Issey Miyake. Ik koop zijn BEZOEKEN LEZEN
stukken om ze te dragen, niet om ze te
verzamelen. Het werk van Iris van Herpen Iris van Herpen: Sculpting the Senses Iris van Herpen: Sculpting the Senses door
vind ik fantastisch, maar het behoort tot 29-11 t/m 28-04 Iris van Herpen, Lannoo, 2023, Engels,
de kunst. Als ik een van haar ontwerpen Musée des Arts Décoratifs (MAD) hardcover, 256 p., ISBN: 9789401496063.
koop, dan presenteer ik dat in een dialoog Parijs Prijs: € 65.
met andere werken van mijn collectie.” www.madparis.fr

41
 Weelderige
barbotines

Set serveerstukken barbotine, 19e en 20e eeuw, diverse geschilderde en gedeponeerde merken voor Saint-Clément, Choisy-le-Roi, Salins, afm. variabel. Christie's,
Parijs, 17-04-2019. © Christie's Images Ltd. Prijs: € 500.

“A
Nog niet zo lang geleden werden
barbotines beschouwd als
ouderwets, kitscherig of bourgeois.
Tegenwoordig zijn ze weer helemaal
terug, niet alleen op de tafels, maar
ook op de secundaire markt, met
name in veilinghuizen. Zelfs het
prestigieuze Christie’s biedt ze nu
aan, terwijl Galerie Vauclair in Parijs er
haar specialiteit van heeft gemaakt.
TEKST: CHRISTOPHE DOSOGNE
ls bourgeois te boek staande
attributen, zoals parelcol-
liers en zijden foulards,
ontdoen zich nu van hun
bourgeois karakter”, stond onlangs te lezen
in het Franse weekblad Le Point, in een stuk
van Vicky Chahine over de renaissance van
de tafelkunst. Zowel in Frankrijk als in België
zijn stukken van ouderwetse vormen, zoals
de aspergeschotel en de soepterrine, nu weer
volop in de mode. Dat zijn nu net twee typi-
sche voorbeelden van barbotines, waarvan
de techniek in het midden van de 19e eeuw
werd ontwikkeld in de manufactuur van
Sèvres. Die comeback is overigens te danken
aan de mode van culinaire tv-programma’s
en de vele kookboeken die tegenwoordig
verschijnen, om de strijd aan te binden tegen
ongezond eten en te pleiten voor een terug-
keer naar de keuken ‘op grootmoeders wijze’.
De trend werd alleen maar versterkt door
de opeenvolgende lockdowns tijdens de
coronapandemie, waardoor mensen nood-
gedwongen meer tijd thuis doorbrachten en
het extra gezellig wilden maken, onder meer
door het tafelgebeuren in ere te herstellen.

42
Op de secundaire
markt, met name
in brocantewinkels,
kun je mooie,
niet prijzige stukken
van prima kwaliteit
vinden.

Het is natuurlijk niet letterlijk een terug-

keer naar vroeger, maar eerder een vrolijke
‘mix and match’, waarbij oude objecten
worden gecombineerd met modernere
objecten. Of zoals Chahine nog aanstipte
in Le Point: “Dit fenomeen is te danken
aan de secundaire markt, waar je tafelser-
viezen en cassettes van bruidsuitzetten
vindt die erfgenamen van de hand hebben
gedaan.” Alles wat vroeger op tafel werd
gezet wanneer er gasten waren, hetgeen
een afspiegeling van de maatschappelijke
status van de bewoners vormde, krijgt nu
weer een plaats in onze woning. Op de
secundaire markt, met name in brocante-
winkels, kun je mooie stukken van prima
kwaliteit vinden en die kosten zelden meer
dan een paar honderd euro. Een paar vazen met bloemen, ca. 1900, hoogte: 34 cm. © Drouot.
In zowel de eigen kring als het restaurant
staat het nu chic om verschillende servie-
zen met elkaar te combineren, met thema’s
die niet noodzakelijk bij elkaar passen. Of
waarom niet steengoed combineren met VAN SECOND EMPIRE NAAR
porselein? Manufacturen als die in Gien, ART NOUVEAU
in het Franse departement Loiret, spe- In 1867 vond in Parijs de Wereldtentoonstel-
len hierop in door een lijn op de markt te ling plaats, een van de hoogtepunten van
brengen met de toepasselijke naam ‘Les het Second Empire in Frankrijk. Het publiek
Dépareillées’ (2018). In Limoges pakte maakte er kennis met een nieuw type ke-
manufactuur Bernardaud in de lente van ramiek, de barbotine. De rest van Europa
dit jaar nog uit met de al even toepasselijk zou dit al snel overnemen, onder de naam
genoemde lijn ‘Brocante’, helemaal in de majolica. De term barbotine is afgeleid van
geest van de fifties, met thema’s die ze uit het Franse werkwoord ‘barboter’, verwij-
het archief hadden gehaald. Wie echter he- zend naar een mengsel van water, klei en
lemaal chic wil doen, kiest voor barbotines. mergelaarde, verdund tot een vloeibare,
Aan het einde van de 19e eeuw waren die gezeefde vorm. Typerend waren de effecten
volop in de mode, maar nadien vond men van het reliëf en de levendige kleuren van het
die keramische objecten met hun kleurrijke glazuur. De met oxiden getinte barbotine
versiering in reliëf te excentriek. Nu zijn ze werd omstreeks het midden van de 19e eeuw
dus bezig aan een comeback, gepromoot ontwikkeld door de manufactuur van Sèvres,
door onder meer Galerie Vauclair in Parijs. ter versiering van porselein. Nadat de Franse
Ook op internet vind je ze te kust en te keur, keramist Ernest Chaplet (1835-1909) deze Aiguière des Vendanges, Hugues Protât voor de
fabriek Minton, Engeland, tweede helft 19e eeuw,
met name op tweedehandssites. techniek had toegepast op faience, kwam het 64 x 44 cm. © Galerie Vauclair.

43

Delphin Massier, Grote pauwenvaas, Vallauris, laat 19e eeuw, geglazuurd aardewerk, hoogte: 84 cm. Bon-
hams Cornette de Saint Cyr, Brussel, 06-11-2023. © Bonhams.
tot een snelle verspreiding ervan. Met behulp
De bijzonder van die techniek kon men immers zeer geraf-
fantasierijke, soms fineerde versieringen creëren. In het laatste
kwart van de 19e eeuw waren barbotines
ronduit grappige dan ook bijzonder populair. Aanvankelijk ge-
stukken waren erg bruikte men de techniek om vóór het bakken
de handvatten, tuiten en fretels (knoppen
populair in Europa in de vorm van een vrucht op een deksel of
als ornament aan het eind van een handvat)
van 1890 tot 1940. op het werkstuk aan te brengen. Geleidelijk
aan zou deze vloeibare kleipasta gebruikt
worden voor het maken van vormgegoten
stukken, versierd met extra elementen. Zo
kon men de productiekosten verlagen, en de
techniek bood ook meer vormvrijheid dan
de traditionele faience.
In Frans-Vlaanderen vind je de belangrijk-
ste fabrieken in Saint-Amand en in On-
naing. Die laatste is een nieuwe vestiging
van de Belgische fabriek in Nimy (Hene-
gouwen), bedoeld om de douanerechten
44
Kom, Duitsland, eind 19e eeuw, WSGS (Wilhelm
Schiller & Fils ?) gegraveerd merk, hoogte: 39 cm.
Christie's, Parijs, 14-10-2014. © Christie's Images Ltd.
te omzeilen. Verder heb je productiecentra
in de regio’s Lotharingen (Sarreguemines
en Saint-Clément), Île-de-France (Creil en
Montereau) en in de Rhônevallei (Le Poët-
Laval en Saint-Uze). In Groot-Brittannië
was het bedrijf Minton vermaard om zijn
productie. In België heb je de keramiek-
fabriek Antoine Dubois in Bergen, en de
faiencefabrieken in Wasmüel Quaregnon
(Bequet) en Nimy, samen goed voor een
aanzienlijke productie. In Nederland zijn
er de koninklijke manufacturen in Delft en
Makkum, die zelf een bepaalde periode die
stijl toepasten, maar de markt werd gedo-
mineerd door buitenlandse producten.
FLORA EN FAUNA
De bijzonder fantasierijke, soms ronduit
grappige stukken waren erg populair in
Europa van 1890 tot 1940, dus zowel in de
art-nouveau- als art-decoperiode. De kera-
mische producten met naturalistische ver-
siering in reliëf bestempelde men sindsdien
als barbotines. De meest gewilde modellen
waren de karafjes, met karikaturen van
openbare figuren, figuren uit het dagelijks
leven of afbeeldingen van dieren, zoals de
haan, de papegaai, de aap en het varken. Er
werden ook veel ‘cache-pots’ (bloempot-
ten) gemaakt, getuigend van de fascinatie
voor de plantenwereld aan het einde van
de 19e eeuw. Sommige waren van courante
afmetingen, andere waren imposanter, zo-
als de modellen met een zuil, gemaakt door
Jérôme Massier Fils, in Vallauris.
Het is uitkijken voor
namaak uit China
of Italië, al kun je
die vrij makkelijk
herkennen.
Wat versiering betreft, stond er geen rem
op originaliteit. Dankzij die techniek kon
men de golvende lijnen van de art nouveau
vlot toepassen op een populaire, vaak wat
simplistische productie. De plantaardige
versiering was weelderig, met onder meer
varens, bladeren, klimop, citrusvruchten
en doornstruiken. Ook aan bloemen was
er geen gebrek, van irissen, egelantiers en
viooltjes tot orchideeën. De versieringen met
dieren waren geïnspireerd op de faience, ont-
wikkeld in de Renaissance door Bernard Pa-
lissy (1510-1589). Vaak ging het om vreemde
of bovennatuurlijke dieren, van hagedissen,
veldslangen, palingen en vissen tot kreef-
ten en zeespinnen, erg gewild gezien hun
complexe anatomie. Het thema inspireerde
ook de tafelkunst, met toepassingen op alle
onderdelen van een servies, zoals asperge-
borden, de soepterrine en het zoutvaatje.
François Goras, Schaal met snoek, paling, forel, rivierkreeft, kikker en schelp (in de stijl van Bernard Palissy), Angoulême, geglazuurd aardewerk met toegepaste
rustieke figuren, lengte: 57 cm. © Rouillac.
WAT MAG DAT KOSTEN?
De barbotines zijn dus bezig aan een
comeback op de secundaire markt, met
name in de brocantewereld. Het is even-
wel uitkijken voor namaak uit China of Ita-
lië, al kun je die vrij makkelijk herkennen.
Bij namaak zijn de achternaam en voor-
naam van de fabrikant vaak aangebracht
op de emaillaag, terwijl dat bij originele
exemplaren eronder is. De prijs hangt af
van de staat waarin het object verkeert, de
zeldzaamheid van het thema en de even-
tuele signatuur. In een brocantezaak moet Cache-pot, gedecoreerd in renaissancestijl op een
je ongeveer € 50 rekenen voor ongelijk- middernachtblauwe ondergrond, de handvaten in
de vorm van vrouwenbustes, Frankrijk of Engeland,
soortige borden of aspergeschotels, terwijl tweede helft 19e eeuw, 17 x 29 cm. © Drouot.
je voor € 20 al kleine vormstukken op de
kop kunt tikken, die niettemin heel mooi
zullen staan op tafel. Een fraaie decora- honderd stukken van dit type van de hand
tieve schaal kan tot € 500 kosten, terwijl je voor € 11.250. Op dezelfde veiling werd
voor een cache-pot zo’n € 300 betaalt. Ka- € 4.375 geboden voor zestien stukken da-
rafjes zijn erg in trek bij verzamelaars. Dan terend van het einde van de 19e eeuw, met
moet je soms wel € 250 tot 1.000 neertellen merktekens van Salins en Sarreguemines.
voor een exemplaar.
In veilinghuizen als Christie’s kun je bieden
op stukken van ongelijksoortige servie-
BEZOEKEN
zen, maar vaak van kleuren die bij elkaar
passen, met diverse merktekens: Vallau-
ris, Sarreguemines, Secla, Yvon Roy, Pol Galerie Vauclair
Chambost, Gien of Minton. In april 2019 Parijs
gingen bij Christie’s, in Parijs, een kleine www.galerie-vauclair.fr
45
 Pesellino
Onderbelichte meester uit de Renaissance

Weinigen zullen zijn naam kennen:

Francesco Pesellino. Toch was hij
een meer dan verdienstelijk schilder
in het Florence van de De’ Medici.
De National Gallery in Londen
organiseert als beheerder van
enkele van zijn voornaamste werken
de eerste tentoonstelling die ooit
aan deze kunstenaar is gewijd.
COLLECT neemt twee bijzondere
typen schilderijen uit de Florentijnse
Renaissance nader onder de loep.

TEKST: EWOUD MI JNLIEFF

D
e eerste beginselen van de
schilderkunst heeft Francesco
Pesellino (ca. 1422-1455), in
Pistoia geboren als Francesco
di Stefano, waarschijnlijk geleerd in het
atelier van zijn grootvader Pesello, naar
wie hij is vernoemd. De kleinzoon toonde
echter aanzienlijk meer ambitie in zijn
vak en wist het veel verder te schoppen.
Hij werd gunsteling van de familie De’
Medici, en assisteerde Filippo Lippi bij
diens altaarstuk voor de Noviziato-kapel
voor de De’ Medici ‘familiekerk’ Santa
Croce in Florence. Ook zou zeker één werk
van Pesellino in dezelfde kamer van het
Palazzo Medici hebben gehangen als een
van de drie beroemde schilderijen met als
onderwerp De slag bij San Romano van
Francesco Pesellino, Madonna met kind en zwaluw, tempera op paneel, ca. 1453-57. 59,7 x 39,5 cm.
Paolo Uccello. Mogelijk is het bedoelde
Boston, Isabella Steward Gardner Museum, Inv. nr. P16W11. werk verloren gegaan.

46
Francesco Pesellino, Fra Filippo Lippi en atelier, Het Pistoia Drieëenheid-altaarstuk, 1455-60. Ei tempera en tempera grassa op paneel. © The National Gallery, London.
Royal Collection Trust/ © His Majesty King Charles III, 2022.
Verdwenen werken, verkeerde toeschrij-
vingen en het feit dat Pesellino slechts 35
jaar oud werd, zullen hebben bijgedragen
aan zijn betrekkelijke onbekendheid. Bo-
vendien moet niet worden vergeten dat hij
gezamenlijk met andere schilders een ate-
lier voerde en er dus een extra moeilijkheid
is bij het onderscheiden van verschillende
handen. Een tentoonstelling als Pesellino:
A Renaissance Master Revealed in de Na-
tional Gallery is dan aanleiding tot verder
onderzoek, waardoor het werk van de kun-
stenaar beter kan worden gedefinieerd.
EEN DRIE-EENHEID
BIJEENGESPROKKELD
Kunstenaarsbiograaf Giorgio Vasari
roemde onder meer Pesellino’s vaardigheid
om ‘cose piccole’ (kleine voorwerpen) te
Altaarstukken veranderden in
de 17e eeuw van voorwerpen van publieke
religieuze verering in voorwerpen voor
esthetisch privégenot.
schilderen. Ongetwijfeld houdt dit verband
met zijn begin als schilder van miniaturen.
Verder zijn van zijn hand ook verschillen-
de kleinere composities op paneel bekend,
vooral madonna’s. Zo maakte hij een van
de meest herhaalde madonnacomposities
in het Florentijnse Quattrocento: van de
populaire Madonna met Kind en zwaluw in
het Isabella Stewart Gardner Museum in
Boston zijn tot op heden meer dan dertig
herhalingen bekend. Deze kwamen tot
stand in een welhaast fabrieksmatig pro-
ces avant la lettre.
Centraal op de tentoonstelling staat echter
het monumentale altaarstuk dat Pesellino
vervaardigde voor de Santa Trinità in Pis-
toia, een van de slechts twee altaarstukken
die van zijn hand bekend zijn. Het stelt een
als ‘Sacra Conversazione’ geconcipieerde
Heilige Drie-eenheid voor, met de heiligen
47
Francesco Pesellino, onderdeel cassone met De triomf van David, ca. 1445-55, tempera op paneel, 43,3 × 177 cm. Gekocht met steun van het Art Fund en diverse
testamentaire schenkingen, 2000. © The National Gallery, London.
Mamas, Jacobus, Zeno en Hiëronymus.
Het werk bleef onvoltooid door zijn vroege
dood in 1455. Pas in de jaren daarna werd
het voltooid in de werkplaats van Filippo
Lippi. in 1465 werd het geïnstalleerd op het
hoogaltaar van de kerk.
De opdracht voor de ‘pala’, een altaar-
stuk dat als één geheel is geschilderd, is
bewaard gebleven. Daarin was onder meer
het aantal figuren vastgesteld, evenals de
te gebruiken materialen. Bepaald lastig
voor de opdrachtgevers, leden van de
Broederschap van de Heilige Drie-eenheid,
was het blijkbaar om tot overeenstemming
te komen over het bedrag dat zou worden
uitgetrokken, zo blijkt uit het document.
Opvallend daarbij is dat het menings-
verschil niet zo zeer ging om financiële
zorgen, maar om wat volgens het deco-
rum een geschikt bedrag zou zijn voor
het project. Het uiteindelijke besluit werd
aangenomen met slechts een klein verschil
in stemmen. Ondanks deze ietwat wereld-
lijke overweging kan geen twijfel bestaan
over de ernst van de broederschap en haar
leden: het onderwerp, de Drie-eenheid,
werd als buitengewoon vroom gezien in
een tijd waarin steeds meer wereldlijke
overwegingen een rol gingen spelen bij
48
De ‘cassoni’ tonen
Pesellino’s talent
voor ingewikkelde
verhalende
voorstellingen,
vol van ceremoniële
pracht en verfijnde
details.
de inrichting van een kapel. Zo werden
in 15e-eeuws Florence privékapellen en
liturgische voorwerpen steeds vaker voor-
zien van familiewapens en donorportret-
ten, opdat geen twijfel kon ontstaan over
opdrachtgever en eigenaar en voor wiens
zielenheil er kon worden gebeden. Dat nu
was hier niet het geval.
In 1793 werd de broederschap ontbonden
en het altaarstuk neergehaald. Het hoofd-
paneel werd in stukken gezaagd, onge-
twijfeld om zo meer geld op te leveren. De
fragmenten raakten vervolgens verspreid.
De meeste onderdelen werden in de loop
van de tijd weer door de National Gallery
bijeengebracht. Niet voor niets worden op
de website van het museum behalve het
samengebrachte geheel ook de afzonder-
lijke fragmenten getoond.
HUWELIJKSGESCHENK MET
EEN BOODSCHAP
Het verkopen van altaarstukken aan rijke
verzamelaars begon al in de 17e eeuw.
Niet zelden ontstond verzet van plaatse-
lijke overheden tegen dergelijke verkopen,
veelal tevergeefs. Niet alleen werden de
schilderijen van hun eigenlijke religieuze
functie ontdaan door ze uit de omgeving
te halen waarvoor ze waren gemaakt,
maar bovendien werden ze vaak uit elkaar
genomen, waarna de onderdelen verschil-
lende bestemmingen kregen. Zo veran-
derden zij van voorwerpen van publieke
religieuze verering in voorwerpen voor
esthetisch privégenot. Ook de betekenis
ging vaak verloren.
Hetzelfde lot troffen twee ‘cassone’-pane-
len met scènes uit het leven van David,
eveneens afkomstig uit de collectie van de
National Gallery. ‘Cassoni’ zijn veelal rijk
gedecoreerde kisten die zich in de slaapka-
Verdwenen werken, verkeerde toeschrijvingen
en het feit dat Pesellino slechts 35 jaar oud
werd, zullen hebben bijgedragen aan zijn
betrekkelijke onbekendheid.
mers van de rijke bovenlaag bevonden. Ze
werden ter gelegenheid van een huwelijk
vervaardigd en waren bedoeld om indruk
te maken op het bezoek. De decoratie
kon bestaan uit snijwerk, maar vooral
schilderingen met thema’s ontleend aan
literaire werken, zoals Petrarca’s Trionfi
of aan de Bijbel. Deze thema’s verwezen
naar de deugdzaamheid van de familie en
lieten bovendien zien dat men een goede
vorming had genoten. Praktisch dienden
zij om kleding, ander textiel en juwelen in
te bewaren en zij werden daarnaast vooral
gebruikt als zitmeubel.
Gezien het onderwerp, het leven van Da-
vid, wordt verondersteld dat deze panelen
in opdracht van de De’ Medici-familie
werden beschilderd. Het zijn fantastische
voorbeelden van Pesellino’s talent om
ingewikkelde verhalende voorstellingen,
vol van ceremoniële pracht en verfijnde
details, weer te geven. Onlangs zijn de
panelen uitgebreid geconserveerd en
onderzocht, waardoor de bezoeker ze nu
in optimale staat kan zien. Ze worden
niet langer gepresenteerd als autonome
kunstwerken aan een museumwand,
maar in vitrines als voorwerpen die een
huiselijke functie hadden in het renais-
sance-interieur in Florence.
De vroege dood van Pesellino maakte
het noodzakelijk dat anderen zijn werk
moesten voltooien. Daardoor zijn
toeschrijvingen aan hem nogal eens BEZOEKEN
verborgen gebleven. Vasari verzuchtte in
zijn Vite dat Pesellino, als hij langer had Pesellino: A Renaissance Master Revealed
geleefd, veel meer zou hebben bereikt. 07-12 t/m 10-03
Toch inspireerden zijn kleinere werken National Gallery
volgende generaties, zoals blijkt uit de Londen
navolging van zijn lieflijke madonna’s. www.nationalgallery.org.uk
49
Gouden oorhangers
De eeuwige charme

D
De oorhanger is een van de
oudste sieraden, nog steeds graag
gedragen door vrouwen. Goud is
dan weer het edelmetaal bij uitstek,
in veel beschavingen bovendien
een symbool van goddelijkheid.
Beide vinden elkaar in gouden
oorhangers, die ons heel wat te
vertellen hebben.
TEKST: ANNE HUSTACHE
e oudste oorhangers, ontdekt in
Mongolië en daterend van zo’n
8000 jaar voor onze jaartelling,
waren niet van goud vervaar-
digd. Zodra echter de bewerking van goud
ver genoeg was, werd het edelmetaal
meteen gebruikt om er sieraden van te
maken. Gouden oorhangers verschenen
vanaf de bronstijd (3e millennium v.Chr.),
zoals blijkt uit exemplaren aangetroffen in
koninklijke graven in Ur, in Mesopotamië.
Alle grote beschavingen uit de Oudheid
hebben gouden oorhangers voortgebracht,
van de Egyptenaren, de Kretenzers en de
Etrusken tot de Grieken en de Romeinen.
Hun vaklui wedijverden met elkaar qua
technisch vernuft en handvaardigheid bij
het bewerken van dit materiaal tot com-
plexe en ongemeen geraffineerde sieraden.
Omdat de christenen oorsieraden schan-
delijk vonden, zag men ze niet meer in
de Middeleeuwen, vanaf de val van het
Romeinse Rijk tot het einde van de 16e
eeuw, behalve in het Byzantijnse Rijk. In
de 17e eeuw kwamen ze terug; ze werden
zelfs gedragen door mannen. Als luxeob-
jecten ondergingen ze toen verschillende
transformaties naargelang de mode, vaak
in combinatie met edelstenen. Vanaf het
einde van de 19e eeuw werden oorhangers
steeds populairder. In de 20e eeuw raakten
ook kunstenaars erdoor geboeid. Dankzij
de nieuwe generatie van ontwerpers zijn ze
nu bevrijd van de traditionele normen van
de edelsmeedkunst en van de materialen
die er lange tijd mee geassocieerd werden.

Verrassend modern
ca. 2200-1200 v.Chr.

Goud werd in Europa gebruikt vanaf de

bronstijd. Zoals blijkt uit grafvondsten,
groeide het edelmetaal uit tot een status-
symbool, getuigend van de rijkdom van de
eigenaar. In Ierland haalde men goud wel-
licht uit slibafzettingen. Deze oorhangers
maken thans deel uit van de collecties van
het National Museum of Ireland. Hoewel
de precieze omstandigheden waarin ze
werden gevonden in de 19e eeuw nog niet
opgehelderd zijn, werden ze waarschijn-
lijk gevonden bij opgravingen in Castle-
reagh, in het graafschap Roscommon.
Deze oorsieraden werden vervaardigd van
kleine goudplaatjes, gehamerd, gedraaid
en geassembleerd tot een spiraal. Aan het
uiteinde van de spiraal bevindt zich een
ronde kraag met daaraan een element om
de hangers mee vast te maken aan het oor.
Het geheel oogt sober, ongemeen elegant
Oorhangers, Castlereagh (Ierland), goud, 3,5 cm lang. Dublin, National Museum of Ireland, inv. w 63. en verrassend modern.

50
 Levantijns
13e eeuw v.Chr.

Door hun bloeiende economie, te danken aan de drukke handel, konden de Kre-
tenzers en daarna de Myceners makkelijk aan goud komen. Zelf hadden ze het
niet, maar ze waren dol op het edelmetaal, dat ze associeerden met de goden,
want net als de goden gaat het eeuwig mee. In graven werden dan ook tal van
gouden objecten aangetroffen, zoals dodenmaskers, haarsieraden, halskettingen,
armbanden en oorhangers. De vorm van deze oorhanger is typerend voor de late
Helladische periode, maar is daarom niet minder origineel: een dikke halvemaan
waaraan een kegelvormige pendant is bevestigd, eindigend op een bolvormige
knop, over de hele oppervlakte versierd met filigraan.

Myceense oorhanger, late Helladische periode, goud, 3,4 cm lang. Christie’s, New York, 13-12-2013.
© Christie’s Images Ltd. $ 20.000 (€ 14.600)

Verbluffende vakkenis
Midden 6e eeuw v.Chr.

Dit juweel getuigt van de verbluffende vakkennis van de Etrusken: het

bladgoud werd gehamerd, versneden, ineengevoegd en gesoldeerd, in
de vorm van een holle ronde ton waarin het bevestigingselement zit
vervat. De versiering is bijzonder rijk en compact: het goud werd gere-
pousseerd om kleine cirkels te creëren, terwijl de vele motieven, zoals
palmetten, fleurons, bloembladeren, torsaden en parels, te danken
zijn aan de filigraan- en granulatietechniek. Het bevestigingssysteem
bestaat uit een cilindervormige pendant. Het is een van de meest
geraffineerde en intrigerende juwelen van de Etruskische edelsmeed-
kunst. De edelsmeden waren zeer bedreven in de filigraan- en granu-
latietechniek. Voor rijke aristocraten maakten ze prachtige sieraden
Paar tonvormige oorhangers, Etruskische beschaving, Wenen (?),
van een weergaloze perfectie. goud, 2 x 2 cm. Parijs, Musée du Louvre, inv. Bj 265; MNC 664.

De duiven van Aphrodite

200-100 v.Chr.

Vanaf de 4e eeuw v.Chr., ten tijde van de Macedonische

Oorhangers, Griekenland, hellenistische periode, goud, filigraan, email, granaat. Lon-
den, Victoria and Albert Museum, inv. 7&A-1874.
koningen Philippus II en zijn zoon Alexander de Grote,
leidde de groeiende welvaart tot het onstaan van een
aristocratische samenleving, die dol was op luxeobjec-
ten. Gouden juwelen werden dan ook bijzonder popu-
lair. Zoals dit exemplaar laat zien, verwerkten de Griekse
edelsmeden graag dierenfiguurtjes in hun juwelen. De
duif staat hier symbool voor Aphrodite, de godin van de
liefde, een thema dat bijzonder geliefd was bij dames die
verleidelijk wilden zijn. De veren van de gouden vogel
zijn hier subtiel weergegeven met email, gegoten tussen
de gouden draden – een mode die typerend was voor de
hellenistische periode.

51
 Goud uit Syrië
200-300 n.Chr.

Deze oorsieraden zijn indrukwekkend door hun ovale vorm, waaraan

een ‘gevlochten band’ hangt, met een ketting, waaronder die band zich
dan opsplitst in drie delen, elk kracht bijgezet door een siernagel. Deze
oorhangers werden vervaardigd in het Romeinse tijdperk, volgens een
lokaal Syrisch ontwerp. Ze zijn versierd met een dubbele spiraal van
gewonden draad, in de vorm van een omega. Onder de schildjes heb-
ben de opgehangen banden kleine gouden bolletjes, geassembleerd
volgens de granulatietechniek.

Paar Romeinse oorhangers, Syrië, goud, 4,9 cm lang. Leiden, Rijksmuseum van
Oudheden, inv. B 1952/7.6.

Fraaie lichteffecten
6e eeuw

In de christelijke Middeleeuwen verwierp West-Europa de oorhangers als zijnde

attributen van ontuchtige vrouwen. In Oost-Europa daarentegen werden toen
oorhangers vervaardigd die getuigden van virtuoze vakkennis. Op de beroemde
mozaïek in de basiliek San Vitale in Ravenna is de Byzantijnse keizerin Theodora
afgebeeld, met twee prachtige oorhangers. De Byzantijnse vaklui wedijverden
niet alleen met elkaar qua vindingrijkheid bij het vervaardigen van dergelijke mo-
zaïeken, met glinsterend inlegwerk van glas op gouden fond, maar probeerden
ook zo goed mogelijk het licht op te vangen met hun juwelen. Daarvoor ontwik-
kelden ze de techniek van de ‘opus interrasile’, zoals hier toegepast, waarbij in
het bladgoud tal van gaatjes worden gemaakt, die samen een bepaalde vorm
voorstellen. Het oppervlak is fraai versierd met decoratieve details, waardoor de
lichteffecten des te mooier zijn. Het juweel kon een parel bevatten, om die effec-
ten extra kracht bij te zetten.

Korfvormige oorhanger in Byzantijnse stijl, Noord-

Frankrijk, 2,5 x 1,5 cm. New York, The Metropolitan
Museum of Art, inv. 17.192.97.

Koninklijk
17e eeuw

De Engelse koning Karel I was zeer modebewust. Hij liet met kant versierde
kledij overkomen uit Frankrijk en was dol op hoge laarzen. De koning droeg ook
diamanten gezet in een broche. Dé blikvanger van zijn outfit was evenwel de be-
roemde oorhanger die hij droeg vanaf zijn vijftiende tot aan zijn tragische dood,
in 1649. In de 16e en 17e eeuw imiteerde een handvol rijke Engelse hovelingen de
Franse mode door een oorhanger te dragen. Die van Karel I is indrukwekkend:
aan het bevestigingselement hangt een van goud vervaardigde en met email
versierde kroon. Aan die kroon hangt dan weer een grote parel. Door zijn zeld-
zaamheid en prachtige glans trok die ongetwijfeld alle aandacht.

Oorhanger van Karel I van Engeland, 17e eeuw. Harley Gallery, Welbeck, Nottinghamshire.

52
 Terug naar de bron
ca. 1870

Eugène Fontenay (1823-1887) was een van de markantste edelsmeden van

de 19e eeuw. Hij had het niet van een vreemde, want zowel zijn vader als
zijn grootvader waren ook edelsmid. Hij bezat niet alleen een grondige ken-
nis van de technische aspecten van het vak, maar ook van de geschiedenis
van de edelsmeedkunst. Zijn werk werd toen reeds bestempeld als ‘archeo-
logisch’. Fontenay werd sterk beïnvloed door de Campana-collectie van
Etruskische en Romeinse juwelen, die Napoleon III in 1861 aankocht voor
Frankrijk. Dit paar oorhangers getuigt van die invloed, door het gebruik van
de granulatie- en filigraantechniek voor de decoratieve details. De uit lapis
lazuli gesneden hoofden zijn bijzonder expressief. Het blauw vormt een
prachtig contrast met het goud waarvan de nissen zijn gemaakt.

Eugène Fontenay, oorhangers, Frankrijk, goud, lapis lazuli. Parijs, MAD. © Les Arts Décora-
tifs. Foto: Jean Tholance.

Voor een ster

1970

De foto waarop Catherine Deneuve te zien is met oorhangers in het

atelier van Man Ray heeft ongetwijfeld bijgedragen tot de faam van deze
opvallend grote sieraden. Het principe is simpel: een dunne folie van
goud loopt spiraalsgewijs neerwaarts, als een waterval van goud die het
gelaat van de Franse actrice een geweldige présence verleent. Zoals veel
kunstenaars van de 20e eeuw kon Man Ray niet weerstaan aan de ver-
leiding ook buiten zijn favoriete vakgebied te creëren. Hier heeft hij een
juweel gecreëerd in de vorm van de Lampshade, een reeks lampenkap-
pen van golfplaat die hij had ontworpen tussen 1919 en 1954.

Man Ray, Pendants pending, goud, 14 x 2,5 cm, reeks van 12 (GEM Montebello).
Collectie Diane Venet.

Gratie en humor
2007

Gentenaar Siegfried De Buck (°1949) behoort tot een kring kunstenaars die in
de jaren 70 de traditionele juwelierskunst een totaal andere invulling gaf. Ze
gebruikten wel nog traditionele materialen, zoals goud, maar pakten uit met
een volkomen nieuwe, verrassende stijl. Technisch begaafd als hij is, weet De
Buck het edelmetaal volledig naar zijn hand te zetten. Het juweel wordt een
sculptuur, een versiering van het lichaam, een tegelijk sensueel en elegant
object. Dit paar oorhangers is daar een frappant staaltje van. Het materiaal
is met de grootste zorg en zachtheid bewerkt. Voor deze onvermoeibare ont-
werper mag een juweel zich niet opdringen aan de drager, maar moet het de
persoonlijkheid kracht bijzetten. Elegantie is hét kenmerk van zijn ontwer-
pen, met hier en daar ook een vleugje humor, zoals de naam die hij gaf aan
deze oorhangers, waarvan de vorm inderdaad verwijst naar het typerende
hoofddeksel van katholieke bisschoppen.

Siegfried De Buck, oorhangers, Mijters, goud, citrien, 7 cm lang. Foto: Didier Verriest.

53
Het traject van
verzameltreinen
Zeldzaam voorbeeld van een gepantserde trein geproduceerd door Märklin in 1902, gebaseerd op die gebruikt werden in Zuid-Afrika tijdens de Boerenoorlog.
I
De ooit zo populaire elektrische
speelgoedtreinen zijn bij
verzamelaars steeds minder in trek.
Die spitsen zich nu liever toe op
uiterst zeldzame exemplaren, meestal
gekocht op onlineveilingen. De jaren
20 en 30 van de vorige eeuw waren
een gouden tijd voor de elektrische
speelgoedtrein. Door de komst van
de elektrische fee in machines en
circuits gingen verschillende merken
met elkaar wedijveren op het gebied
van innovatie.
TEKST: GILLES BECHET
54
n de echte wereld krijgt de trein als
alternatief vervoermiddel voor de auto
steeds meer de voorkeur, maar in de
speelgoedwereld is hij uit de gratie ge-
raakt. Modeltreinen brengen verzamelaars
niet meer aan het dromen. De verzame-
laars van modeltreinen zijn ook met steeds
minder. “Twintig tot vijfentwintig jaar gele-
den had je nog een bloeiende markt, maar
veel verzamelaars waren toen al vijftigers
of zestigers”, zegt Georg Kaul, een verza-
melaar uit Braumschhweig van de tweede
generatie en de stichter van Toy Rarities,
een site waar je speelgoed kunt kopen of
verkopen. “Er zijn er nu veel die stoppen,
omdat ze te oud zijn geworden, en veel
nieuwe verzamelaars heb je niet meer,
omdat de jongere generaties niet echt meer
geboeid zijn door dit soort van hobby’s. Die
hebben nu heel andere interesses.”
Treincollecties zijn doorgaans zeer divers en
ook zeer specifiek. Sommige verzamelaars
zoeken fraaie exemplaren. Ze kopen die om-
dat ze mooi of zeldzaam zijn, zonder ze te
laten rijden, want oudere stukken zijn daar
te fragiel voor. Daarnaast heb je verzame-
laars die zich geen trein kunnen voorstellen
zonder treinbaan en het zachte zoemen van
de elektrische motorwagens. In beide cate-
gorieën vind je verzamelaars die zich specia-
liseren in een bepaald type van machine, uit
een specifieke periode of land.
 foto. Het gaat om een 'tuintrein' daterend
uit 1859, speciaal gemaakt voor Napoleon
Eugène Lodewijk Bonaparte, de zoon van
de Franse keizer Napoleon III. Het betreft
een uniek, handgemaakt exemplaar, dat
nadien verloren ging, maar waarvan re-
plica’s werden gemaakt. Een model uit 1927
ging in september 2004 bij Bonhams onder
de hamer voor 48.300 dollar.
In het Victoriaanse Engeland waren ‘tapijt-
treinen’, voortgetrokken aan een touw over
‘Veel nieuwe de vloer, bijzonder populair bij de burgerij.
verzamelaars zijn er In 1900 begon Stefan Bing, een fabrikant
uit Neurenberg, massaal speelgoedtreinen
niet meer. Jongere te maken die werden beschouwd als fan-
generaties zijn niet
meer geboeid door
dit soort van hobby’s’
GEORG KAUL
tasieobjecten, bijzonder fraai afgewerkt.
En een jonge Brit, genaamd Wenman J.
Bassett-Lowke, pakte uit met nauwkeurige
reproducties van modellen die toen op de
Britse spoorwegen reden. De verkleinde
modellen verlieten het koninkrijk van het
speelgoed en groeiden uit tot een hobby
voor volwassenen. Voor volwassenen
behorend tot de werkende klasse waren
ze wel iets te prijzig. De andere Duitse
merken zouden al snel aanknopen bij die
trend. Enkele jaren later verschenen in de
catalogi van de firma Märklin de ‘Correct
English models’. Vanaf dan moesten mo-

‘CORRECT ENGLISH MODELS’

In oktober 1829 liet George Stephenson
voor de eerste keer zijn fameuze Rocket
rijden, een stoomlocomotief aangedreven
door twee cilinders. Enkele maanden later
zou die de eerste passagierstrein tussen
Liverpool en Manchester voorttrekken. Al
vroeg volgden fabrikanten van modeltrei-
nen de actualiteit en de evolutie van de
modellen op ware grootte. Deze historische
gebeurtenis zou later worden herdacht in
de vorm van verkleinde modellen. In 1902
maakte Märklin een replica, in december
2014 verkocht op LiveAuctioneers voor
121.000 dollar (richtprijs: 25.000-35.000
dollar). Het eerste spoor van dit type van Krokodillocomotief, in de jaren 1930 gebouwd door de Zwitserse spoorwegen om zware konvooien door
speelgoed vind je op een oude anonieme de Alpen te trekken. Model Märklin CCS 66/12921 (spoorbreedte 1). In 1934, toen al erg duur, er werden er
nauwelijks honderd geproduceerd.

Set met Coupe Vent-locomotief en 5 wagons, spoorbreedte 0, met mechanisch opwindmechanisme, Märklin, circa 1915. Huidige waarde rond € 10.000.

55

Raderlocomotief Diana nr. 5031, Märklin, ca. 1909 met mechanisch opwindmechanisme, lengte: 31 cm.
Robot Machine Man, Masudaya, Japan, 1960. Beperkte productie, het speelgoed moest rechtstreeks bij de
fabrikant worden besteld. Verkocht voor $ 130.000 + kosten, bij Morphy Auctions in september 2020. Richt-
prijs: $ 60.000-90.000. Foto: Morphy Auctions.
Gezien de rijpe deltreinen de evolutie van het nationale
treinpark volgen. Dat is ook typerend voor
leeftijd van veel treinverzamelaars, die eerder de voorkeur
geven aan modellen die ze zelf kenden en
verzamelaars gebeurt in hun buurt reden.
het wel vaker dat er
RAKETTEN EN ROBOTS
een hele collectie op De markt van de speelgoedtreinen is te-
de markt komt. genwoordig een nichemarkt, het speelter-
rein van hardnekkige fans die bereid zijn
diep in de beurs te tasten voor zeer zeld-
zame stukken, die ze dan in een vitrine zet-
ten. Minder gezochte modellen gaan voor
veel bescheidenere bedragen van de hand.
56
Zeldzame exemplaren kunnen wel 100.000
dollar kosten. Denk aan de gepantserde
Märklin-trein uit 1902. Een Vauclain-lo-
comotief uit 1912, van de Duitse fabrikant
Carette, bracht in maart van dit jaar 29.000
dollar op bij Bertoia.
Ook de fameuze dubbellocomotief Kroko-
dil is zeer gewild. Kaul: “Die werd gefabri-
ceerd in de jaren 1930 en toen verkocht
voor 260 Reichsmark, drie keer zoveel als
het gemiddelde maandloon in die tijd. Ik
heb er onlangs een gekocht voor 14.000
euro. De verkoopprijs kan makkelijk op-
lopen tot 60.000 euro, afhankelijk van de
staat.” Het meest gewilde speelgoed zijn
tegenwoordig echter raketten en robots,
gemaakt in Japan in de jaren 50. Verkeren
die in goede staat en zitten ze nog in de
originele verpakking, dan kunnen die mak-
kelijk 20.000 tot 30.000 dollar opbrengen.
Een robot daterend van het begin van de
jaren 60, waarvan weinig exemplaren zijn
gemaakt, ging in maart 2019 bij Morphy de
deur uit voor 159.000 dollar. “In vergelij-
king tot een twintigtal jaar geleden is de
prijs sterk gedaald”, weet Kaul. “Een loco-
motief die tien jaar geleden nog voor 2.000
euro van de hand ging, zal nu nog slechts
600 euro opbrengen.”
Nog een teken van de afnemende be-
langstelling: begin jaren 2000 hielden
veilinghuizen als Christie’s en Sotheby’s
in Londen geregeld veilingen van model-
treinen. Die zijn daar nu mee gestopt. Hun
rol is overgenomen door gespecialiseerde
veilinghuizen, zoals het Britse C & T Auc-
tioneers, het Amerikaanse Stout Auctions
en het Franse Collectoys, die uitstekende
resultaten boeken. Wederverkopers moe-
ten zich nu elders gaan bevoorraden. Kaul:
“Het is nu moeilijk erg mooie stukken te
vinden. Twintig of dertig jaar geleden kon
je ze kopen van particulieren. Tegenwoor-
dig haal ik nog maar 2 tot 5% bij privéper-
sonen. Het meeste speelgoed koop ik van
verzamelaars die een of ander stuk van de
hand willen doen. Vandaar dat je een groot
netwerk van verzamelaars van over de
hele wereld nodig hebt.”
COMPLETE COLLECTIES
Ook verzamelaars halen hun stukken
nu uit andere bronnen. Zo’n veertig jaar
geleden kochten ze die nog in winkels,
waarvan je er toen nog heel wat had, of
via kleine advertenties in de lokale pers.
De komst van internet heeft echter alles
veranderd. Het aanbod is nu veel groter en
je kunt makkelijk vergelijken.
‘Het is nu moeilijk erg mooie stukken te Sylvère Léger is voorzitter van de Cercle
Ferroviphile Européen, die zo’n 450 leden
vinden. Twintig of dertig jaar geleden telt. “Vroeger wisten we niet wat er ver
kon je ze kopen van particulieren. van ons vandaan werd verkocht. Plots
bleken stukken die men ons presenteerde
Tegenwoordig haal ik nog maar 2 tot 5% als zijnde uiterst zeldzaam dat helemaal
niet te zijn”, vertelt hij. “Het kwam tot een
bij privépersonen’ afvlakking van de prijzen. Dat gold voor
GEORG KAUL alle collecties, maar zeker voor treinen.”
Lange tijd gingen verzamelaars bij voor-
keur naar speelgoedbeurzen, maar door
de lockdowns tijdens de coronapandemie
konden die niet plaatsvinden, en weinige
zijn daarna teruggekeerd. Léger: “Alleen
al in Duitsland had je jaarlijks niet minder
dan 25 beurzen van oud speelgoed. Alles
zit nu op internet, waardoor de markt ook
veel groter is geworden.”
Gezien de rijpe leeftijd van veel verzame-
laars gebeurt het wel vaker dat er een hele
collectie op de markt komt. Zo ging in
2019 bij veilinghuis Jordaens, in Mortsel,
een collectie treinen uit de jaren 70 onder
de hamer. “Dat was de grootste collectie
die ik ooit zag”, herinnert veilingmeester
Rik Martens zich. “Ze werd verkocht in
drie keer. In het begin waren er bijna alleen
handelaars te zien, maar op de derde zit-
ting waren er al meer verzamelaars.”
“Grote collecties kunnen van wisselende
kwaliteit zijn”, weet Kaul. “Vaak vertrou-
wen de eigenaars ze rechtstreeks toe aan
veilinghuizen, in de hoop dat ze zo meer
zullen opbrengen door de concurrentie
tussen de bieders.” Toch blijft de handelaar
optimistisch: “Speur je de markt af buiten
Europa, dan zie je de nodige dynamiek,
vooral in de Verenigde Staten, waar jonge
verzamelaars van 40 tot 45 jaar belangstel-
ling tonen voor speelgoed en treinen, en
waar veilinghuizen als Bertoia geregeld
records vestigen.”

SURFEN
Scheepjescaroussel, No. 8850 Aeropal, met mechanische oproller, Märklin, circa 1909, 49 cm.
Huidige waarde rond € 100.000. www.toyrarities.com

57
 Hervé Van
der Straeten
Sculpturaal design

Totale vrijheid als ontwerper en

ondernemer: dat zou het devies
van Hervé Van der Straeten kunnen
zijn. De Franse designer geniet
wereldfaam om zijn meubelen,
lampen en spiegels, waarbij
hij traditionele vakkennis en
geraffineerde sierkunst paart aan
verbluffende ontwerpen. Dat is ook
verzamelaars van hedendaagse
kunst niet ontgaan.

TEKST: GWENNAËLLE GRIBAUMONT

D
e naam Hervé Van der Straeten
(°1965, Bretigny-sur-Orge) is
tegenwoordig nauw verbonden
met zijn al even sculpturale als
spectaculaire meubelen, maar het is met
juwelen dat hij vanaf 1985 naam maakte.
Die worden nu gedragen op ontwerpen
van de grootste couturiers.
De designer volgde een opleiding tot
schilder aan de Parijse Ecole des Beaux-
Arts. Toen al had de jongeman een simpele
leidraad: autonomie. Of het nu gaat om
juwelen en objecten (spiegels en luchters)
of meubelen, steeds weer slaat Van der
Straeten gezwind alle tussenstappen over.
1999 was een sleuteljaar in zijn carrière.
Toen vormde hij een oude opslagplaats in
de Parijse wijk Le Marais om tot multi-
functionele ruimte, waarin hij het hele
Bruiloftstafel, 2013, oplage van 40, glanzend gelakt zwart padouk bovenblad, kleine gaatjes, bronzen ring met proces zelf in de hand had: het ontwerp,
textuur en zwart patina aan de buitenkant, verguld aan de binnenkant, 130 x 30 x 77,6 cm. © de kunstenaar. de productie, de distributie en de verkoop.

58
Hervé Van der Straeten, luchter Aomitsu, 2015, ed. 60, goudkleurig geanodiseerd aluminium. © de kunstenaar. Galerie de Flore, TEFAF Maastricht 2018.
Die totale controle bood hem meteen ook
een ongehoorde vrijheid. Een andere mijl-
paal was de aankoop van een magazijn in
Bagnolet, waar hij zijn ateliers en vaklui in
onderbracht. “Ik had het geluk de zaken op
een heel andere manier te kunnen aanpak-
ken”, vertelt Van der Straeten. “In de jaren
80 waren designers nog genoodzaakt een
contract te sluiten met grote Italiaanse
fabrikanten voor de distributie en de zicht-
baarheid van hun ontwerpen. Tegenwoor-
dig is dat niet langer per definitie het geval.
Mijn loopbaan laat jonge designers zien dat
het perfect mogelijk is zelf je ontwerpen op
de markt te brengen.”
Voor zijn objecten (zo’n driehonderd, tot
nu toe) put de ontwerper uit een bijzon-
der ruim vormenrepertoire. Toch zal een
kenner er zonder al te veel moeite enkele
vaste kenmerken in herkennen. Van der
Straeten:“Ik probeer altijd weer werken
van een opvallend karakter te creëren. Dat
opvallende is te danken aan verschillende
elementen: een uitgesproken grafische
look, vaak asymmetrische volumes, een
indruk van beweging, maar ook iets intri-
gerends. Veel stukken worden gekenmerkt
door onstabiele vormen, visuele intriges.
Die laatste spruiten voort uit onzichtbare
fabricagemethoden die bij de kijker voor
de nodige verwarring zorgen.”
Een ander kenmerk van zijn oeuvre is het
gebruik van een ruime waaier van materi-
alen, niet alleen edele en traditionele, zoals
brons, lak en perkament, maar ook resoluut
hedendaagse (roestvrij staal, plexiglas en
geanodiseerd aluminium). Het leidt tot ‘Ik probeer
gedurfde contrasten, altijd weer met de
nodige panache. Eveneens opvallend is de
de frisheid en
zeer hoge kwaliteit van uitvoering. Wat dat de energie van
betreft, benadrukt de designer de collec-
tieve dimensie van zijn bedrijf: “Ik zit niet in
een schets te
mijn eentje te ontwerpen. Ik heb voor alle behouden in het
aspecten van de productie teams, bestaan-
de uit uiterst bekwame meubelmakers en eindresultaat’
specialisten van bronzen voorwerpen, die HERVÉ VAN DER STRAETEN
allen op een en dezelfde plek werken. Die
interactie zorgt voor dynamiek, een bijzon-
der positieve, vruchtbare kruisbestuiving.”
59

Bout de Canape Syncope 567. © de kunstenaar.
Zijn exclusiefste DOORDACHT NONCHALANT
Wat beschouwt Van der Straeten als een
werk leunt qua stijl geslaagd design? “Er zijn geen specifieke
én prijs meer aan bij regels, het zijn louter persoonlijke criteria”,
antwoordt hij. “Wat mijn werk betreft, zou
hedendaagse kunst ik zeggen dat het succes berust op een com-
dan bij design. binatie van evenwicht, harmonie, maar ook
energie. Al mijn ontwerpen ontstaan uit een
schets. Ik probeer de frisheid en de energie
van een schets te behouden in het eindre-
sultaat. Ik heb het geluk te beschikken over
mijn eigen ateliers, waar ik in alle vrijheid
kan ontwerpen en produceren. Door die
onafhankelijkheid beschik ik meteen ook
over de nodige tijd. Zolang ik niet tevreden
ben, blijf ik sleutelen aan een stuk. Het is
een nogal onvoorspelbaar proces. Sommige
stukken zijn vrijwel meteen klaar, terwijl
voor andere tal van prototypen nodig zijn.”
Tot zijn bestsellers – een term die wat
ironisch klinkt, aangezien alle stukken ex-
60
clusief zijn – rekent de designer de Lustres
Cristallins (een combinatie van brons en
bergkristal), de Kasimir-consoles (schuin
opeengestapelde blokken van verschillen-
de grootte) en zijn lampenreeks Volubile
(gekenmerkt door beweging, asymme-
trie en verstrengeling). Als er echter één
ontwerp is dat zijn filosofie het treffendst
gestalte heeft, is dat Cristalloïde, een
wandconsole met een complexe structuur,
geïnspireerd door de wereld der minera-
len en bestaande uit blokken van gepolijst
roestvrij staal, in ‘Rainbow’-afwerking.
Van der Straeten: “Dit stuk verenigt alle
stijlelementen die typerend zijn voor mijn
oeuvre: onregelmatig, kostbaar, verras-
send, gedurfd, maar ook het nonchalante
van een schets die is uitgegroeid tot een
grondig doordacht object.”
Een meer persoonlijke vraag: zou hij zijn
eigen werken een plaats geven in zijn
woning? Het antwoord luidt bevestigend:
“Leven met mijn eigen meubelen om me
heen is een uitstekende oefening. Bij mij
thuis staan met name een Zappy-console
en twee Cache Cache-tafels. Er zijn stukken
die ik eerst uitprobeer voordat ik ze op de
markt breng. Andere ontwerp ik op maat
voor mijn eigen leefomgeving. Voor een
designer is het zeer interessant te ervaren
hoe er in het dagelijks leven een band ont-
staat met die objecten.”
Wat is volgens hem het geheim van zijn
succes? Hervé Van der Straeten: “Het komt
er vooral op aan iets heel anders te brengen.
Los van dat vernieuwende is er ook de veel-
eisendheid wat de kwaliteit betreft. Je moet
veeleisend zijn voor jezelf en voor anderen
en tegelijk bij de ontwikkeling blijk kunnen
geven van de nodige fijngevoeligheid. Te-
genwoordig heb ik 35 werknemers in dienst.
Het huidige productieritme bevalt me. Ik
heb zowel tijd als ruimte. Voor een designer
is dat een droomscenario. Ik geniet volle-
dige vrijheid.”
Zonder het wellicht te beseffen, kennen we
allemaal een beroemd werk van Hervé Van
der Straeten: het parfumflesje J’adore van
Dior, een heus sieraad in de vorm van een
amfoor. Het is een eigentijdse versie van de
kruik die Christian Dior koos voor zijn eerste
parfum. Al een kwarteeuw is dit ontwerp
wereldwijd bekend. Tot zijn vele andere ec-
lectische ontwerpen behoort ook de huls van
de lippenstift KissKiss van Guerlain. “Of het
nu gaat om een cosmeticamerk”, zegt de de-
signer, “of om een collectie vazen of vaatwerk
(voor kristalfabriek Saint-Louis, red.), ook
voor merken ontwerp ik graag.”
Op de veilingmarkt
groeit de waarde
van Hervé Van der
Straeten langzaam
maar zeker.
EEN BIJZONDER EXCLUSIEVE MARKT
De prijs van stukken van Hervé Van der
Straeten varieert nogal. Enkele cijfers: van
€ 4.600 tot 25.000 voor een wandlamp, van
€ 20.000 tot 80.000 voor een luchter, van
€ 12.000 tot 45.000 voor een spiegel en van
€ 18.000 tot 85.000 voor een console. Gro-
tere meubelen van een beperkte editie
kunnen tot € 250.000 kosten. Voor de meest
Cristalloid Wall Console, 2010 (ed. 2019), oplage van 20, gekleurd roestvrij staal, 124 x 54 x 83,5 cm.
© de kunstenaar.
uitzonderlijke unieke stukken betaal je
sowieso honderdduizenden euro’s. Het gaat
dus om een zeer exclusieve productie, die
qua stijl én prijs meer aanleunt bij heden-
daagse kunst dan bij design. Elk jaar brengt
zijn bedrijf drie of vier van die uitzonder-
lijke stukken op de markt, het resultaat van
duizenden uren werk. Elke millimeter ervan
is grondig doordacht en ontworpen met
feilloze precisie. Van der Straeten: “Die uit-
gelezen meubelen presenteren we meestal
met Galerie de Flore op TEFAF. Aangezien
het om uiterst zeldzame stukken gaat, heb-
ben we amper de tijd om ze te presenteren
of er dagen al kopers op. Vaak gaat het om
verzamelaars van hedendaagse kunst, die
op zoek zijn naar meubelen die al even
krachtig zijn als hun kunstwerken.”
Op de veilingmarkt groeit de marktwaarde
van Hervé Van der Straeten langzaam
Manchet, gehamerd en verguld messing.
© de kunstenaar.
maar zeker. De weinige stukken die onder
de hamer gaan, halen zeer bemoedigende
resultaten. Geregeld is dat dubbel zoveel als
verwacht. Zo ging in mei 2021 bij Chris-
tie’s, in New York, de tafel Bubble Gum
(richtprijs: $ 40.000-60.000) van de hand
voor $ 187.500, terwijl de console Wedding
(richtprijs: $ 20.000-30.000 dollar) $ 112.500
opbracht. Beide stukken brachten liefst
vier keer meer in het laatje dan wat experts
hadden verwacht. Ook opvallend: twee
jaar eerder ging de spiegel Etoile bij Chris-
tie’s in Londen de deur uit voor £ 106.250
(ongeveer € 122.000). Tot de belangrijkste
klanten behoren grote verzamelaars, inter-
nationale interieurontwerpers en het Mo-
bilier National, de officiële leverancier van
meubelen en sierobjecten van de Franse
overheid. Aan erkenning ontbreekt het de
ontwerper zeker niet. Zo kreeg zijn bedrijf
in 2007 van het Franse ministerie van Cul-
tuur het label ‘Entreprise du Patrimoine
Vivant’ en in 2008 werd hij benoemd tot
‘Chevalier des Arts et des Lettres’.
BEZOEKEN
Galerie Hervé Van der Straeten
Parijs
www.vanderstraeten.fr
Galerie de Flore op TEFAF
09-03 t/m 14-03
Maastricht
www.tefaf.com
61
BRAFA eert
Paul Delvaux
Klaar voor Exact dertig jaar na het overlijden van Paul Delvaux krijgt de kunstschilder
een eerbetoon op BRAFA. COLLECT zoekt uit hoe het intussen gaat met
een revival de marktwaarde van het oeuvre van wie ooit als de duurste Belgische
kunstenaar gold.

TEKST: ELIEN HAENTJENS

Paul Delvaux, Vrouwen voor de zee, 1927, olie op doek, 80 x 100 cm, gesigneerd en gedateerd bij Francis Maere Fine Arts. © Foundation Paul Delvaux, Belgium/SABAM, 2023.

62
Paul Delvaux, Het einde van de reis, 1968, olie op doek, 165,1 x 145 cm, gesigneerd en gedateerd bij Opera Gallery. © Foundation Paul Delvaux, Belgium/SABAM, 2023.
N
iet alleen op de vorige editie van
BRAFA, maar ook afgelopen
zomer in Knokke was het werk
van Paul Delvaux (1897-1994)
prominent aanwezig bij diverse galeries.
“Ook wij toonden enkele aquarellen in
onze etalages. Afhankelijk van de kwaliteit
en historische waarde betaal je daarvoor
zo’n 200.000 tot 400.000 euro”, vertelt Step-
hane Van Deun van Guy Pieters Gallery,
en achterneef van Paul Delvaux. “Sinds de
jaren 1980 volgt Guy Pieters Gallery het
werk van Delvaux op de voet. Terwijl hij de
jaren 1980 en 1990 gezien werd als duurste
Belgische kunstenaar, schommelden de
prijzen de laatste twintig jaar meer. Sinds
de invoering van de euro zijn ze amper
geëvolueerd. Al zien we nu dat ze stabilise-
ren en zelfs terug beginnen stijgen.”
Dat heeft een dubbele reden, zo vertelt
Van Deun. “Enerzijds is er een periode
geweest waarin de Stichting Paul Delvaux
minder actief was . Toen werd het oeuvre
van René Magritte als interessanter, poë-
tischer en toegankelijker gezien en vooral
gepromoot. Anderzijds hebben heel wat
internationale musea en verzamelaars al
lang geleden werk van Delvaux gekocht,
op een moment dat er van Magritte amper
sprake was. Die beperktere vraag leidde tot
lagere prijzen.”
‘Delvaux ontdekte werk van Salvador Dali
en Max Ernst, maar was vooral van zijn sokken
geblazen door dat van Giorgio de Chirico’
HAROLD T ’KINT DE ROODENBEKE
Dat Delvaux internationaal hoge ogen
gooide, bewijst onder meer het portret dat
Andy Warhol in 1981 van hem maakte. Hij
werkte met Staempfli Gallery in New York,
en kende er, ondanks de ambigue Ameri-
kaanse houding ten opzichte van naakten,
veel succes. Ook stelde hij verschillende
keren tentoon in Japan. Van Deun: “De
markt voor Delvaux is altijd internationaal
geweest. Ook in België is zijn werk goed
vertegenwoordigd in de collecties. Collec-
tioneurs die nog geen werk van hem bezit-
ten, beseffen nu vaak dat dat een hiaat is,
en zullen de komende jaren op zoek gaan
naar een goed stuk.”
CRUCIALE GEBEURTENISSEN
Als telg uit een advocatenfamilie was Paul
Delvaux niet voorbestemd voor het kun-
stenaarschap. Al won zijn doorzettingsver-
mogen het uiteindelijk van de ouderlijke
weerstand. Via het impressionisme en
expressionisme uit de jaren 1920 en 1930
ontwikkelde hij een eigen stijl, waarin hij
elementen van het surrealisme combi-
neerde met het symbolisme. “In de jaren
30 ontwikkelde hij langzaam maar zeker
al zijn belangrijke thema’s zoals treinen,
antieke steden, mysterieuze werelden en
naakte vrouwen. Daarin speelden enkele
gebeurtenissen een sleutelrol”, vertelt Ha-
rold t’Kint de Roodenbeke. “Zo bezocht hij
op de Zuidkermis van Brussel in 1932 het
curiositeitenkabinet Museum Spitzner. De
gedeformeerde mensen of vrouwen met
een baard of opengesneden buik die hij er
zag, integreerde hij later in zijn schilde-
rijen. Toen zijn moeder een jaar later stierf,
sloot hij zich op in zijn werk. Al tijdens
zijn jeugd had hij een moeilijke relatie met
vrouwen. Zo staken zijn ouders een stokje
voor zijn verkering met zijn jeugdliefde
63

Paul Delvaux, Alésia ou Les Captives, 1973, 67 x 100 cm, aquarel en inkt op papier. © Guy Pieters Gallery.
Richtprijs: tussen € 350.000 en € 450.000. © Foundation Paul Delvaux, Belgium/SABAM, 2023.
Paul Delvaux, Zittende jonge vrouw in een interieur,
1962, gouache, waterverf en Oost-Indische inkt op
papier, 35 x 27 cm, gesigneerd, Belgium/SABAM, 2023.
64
Tam, omdat die uit een minder gegoede
sociale klasse kwam. Al heeft het duo el-
kaar later wel teruggevonden.”
Tijdens een bezoek aan zijn neef in 1934
bezocht Delvaux in de Koninklijke Musea
voor Schone Kunsten de expo van de sur-
realisten, volgens de galeriehouder. t’Kint
de Roodenbeke: “Hij ontdekte er werk van
Salvador Dali en Max Ernst, maar was
vooral van zijn sokken geblazen door de
taferelen van Giorgio de Chirico.”
Terwijl de werken uit de jaren 1930 his-
torisch interessant zijn omdat ze tonen
hoe zijn artistieke universum langzaam
vorm krijgt, danken de werken uit de jaren
1940 en 1950 hun picturale kracht aan de
sublieme composities en de vernuftige
techniciteit. “Tot de jaren 60 maakte Del-
vaux bijzonder sterke werken. Pas als hij in
1975 problemen krijgt met zijn ogen, kan
hij minder precies werken en neemt de
kwaliteit een beetje af ”, vertelt Van Deun.
HERNIEUWDE AANDACHT
Hoewel de markt voor Delvaux de laatste
jaren stagneerde, zien de verschillende ex-
perts de toekomst positief tegemoet. Van
Deun: “Tien jaar geleden was er weinig
interesse voor zijn oeuvre, maar de laatste
tijd zien we dat veranderen. De komende
jaren zullen er zeer mooie werken op de
markt komen. Of hij Magritte zal inhalen,
valt af te wachten, maar hij verdient het
om ernaast te staan.”
De laatste maanden is er volgens Guy De
Vuyst van het gelijknamige veilinghuis wei-
‘Tien jaar
geleden was er
weinig interesse
voor zijn oeuvre,
maar de laatste
tijd zien we dat
veranderen’
STEPHANE VAN DEUN
nig spectaculairs gebeurd. “In juni haalden
drie werken hun prijs niet bij Sotheby’s.
Al kan dat ook toeval zijn”, zegt hij. “De
aquarel La Robe du dimanche (1967) haalde
bij Artcurial een normale prijs van 170.000
euro, en bij ons ging een gouache de deur
uit voor 24.000 euro en een tekening in
Oost-Indische inkt voor 218.000 euro.” De
Vuyst vertelt verder dat tijdens de surrea-
listische veiling van Christie’s in Londen, in
februari van dit jaar, twee schilderijen onder
de hamer gingen: Faubourg (1956) voor zo’n
550.000 euro en Rosine (1968) voor onge-
veer 1,4 miljoen euro. Al ging het hoogste
bod recent naar La fin du voyage (1968),
dat bij Sotheby’s in New York maar liefst 2,1
miljoen euro haalde.
Het record voor Delvaux dateert intussen
van 2016. Toen ging Le Miroir (1936) voor
9,7 miljoen euro onder de hamer bij het
Londense Sotheby’s. Enkele jaren eerder
kocht een Russische verzamelaar Jeune
fille à la campagne (1928) voor bijna 2
miljoen euro. De Vuyst: “Hoewel de betere
werken zeker nog in prijs stijgen, moest
vooral het grafisch oeuvre de laatste jaren
inboeten. Al was dat in de jaren 80 ook
uitzonderlijk duur: toen betaalde je er zelfs
meer voor dan voor de grafiek van Picasso
of Miró. In die zin is die prijsdaling vooral
een normalisering.”
Wie twijfelt aan de authenticiteit van een
werk, kan terecht bij de Stichting Paul
Delvaux. “Het aantal vervalsingen van
Delvaux blijft heel beperkt”, weet De Vuyst.
“Soms wordt er eens een reproductie als
 origineel verkocht op een rondreizende
veiling.” Van Deun beaamt dit: “Aangezien
het oeuvre relatief klein is, en er veel over
zijn parcours bekend is, kan je niet zomaar
een nieuw schilderij op de markt toveren.”
EREGAST OP BRAFA
Als eregast brengt de Stichting Paul Del-
vaux, die in het Belgische kuststadje Sint-
Idesbald een museum runt, een overzicht
van het oeuvre uit de jaren 1930 tot 1960.
“Met onder meer directrice Camille Bras-
seur en bestuurslid Carine Ghêne is de
Stichting in goede handen”, vertelt Harold
t’Kint de Roodenbeke. “Als dochter van een
van de grootste Delvaux-verzamelaars van
ons land, dokter Pierre Ghêne, met wie ik
in 2016 een galerie-expo opzette en die ook
verschillende boeken schreef over Delvaux,
heeft ze de familiecollectie in bruikleen
Paul Delvaux, De veroordeling van Paris, 1949, pentekening in Oost-Indische inkt en waterverf op papier, 56,5 x 75,5 cm, gesigneerd, Belgium/SABAM, 2023.
aan het museum gegeven.”
Dat de Stichting een forum krijgt op BRAFA
zal de markt voor Delvaux zeker ten goede
komen, vindt Van Deun. “Jonge verza-
melaars, die meestal hedendaagse kunst
kopen, zullen er het oeuvre van een van
onze twee grote surrealisten kunnen ont-
dekken. Delvaux blijft een grote signatuur,
die wereldfaam geniet en deze hernieuwde
aandacht zonder meer verdient.”
Ondanks de ambigue Amerikaanse
houding ten opzichte van naakten werkte
Delvaux succesvol samen met Staempfli
Gallery in New York.
65
Wegdromen van
de realiteit op BRAFA
Exact honderd jaar geleden
publiceerde André Breton met
het Manifest van het surrealisme
een van de meest invloedrijke
teksten in de kunstgeschiedenis.
Tot vandaag speelt deze
bijzondere kunststroming een
doorslaggevende rol in de
kunstwereld.
TEKST: ELIEN HAENTJENS
Sensuele dromen
Niet alleen Magritte had een zwak voor
appels. Ook Claude Lalanne (1925-2019)
was er tuk op. Hoewel ze zowel opleidingen
beeldhouwkunst, tekenkunst en architec-
tuur volgde, richtte Claude Dupeux zich al
snel op de wereld van sculptuur, design en
juwelen. Via haar vader leerde ze de kneepjes
van het metaal bewerken. Al is haar naam
onlosmakelijk verbonden met die van haar
man, François-Xavier Lalanne. Onder de
Voor haar verbazingwekkende, maar
fascinerende en vaak grappige creaties
in edele metalen gebruikte ze assembla-
getechnieken. Met behoud van de rijkelijke,
organische vormen goot ze verschillende
natuurlijke elementen af, en combineerde
die vervolgens tot nieuwe beelden. Samen
met Le Choux Patte behoort Pomme Bouche
tot haar meest emblematische creaties.
Terwijl er van die laatste talrijke exem-

M
gemeenschappelijke noemer Les Lalanne plaren bestaan, bleef de oplage van deze
et het manifest van Breton brachten ze vanaf begin jaren 50 eerst eerder Pomme d’Or beperkt tot vijf. Galeriehouder
als internationale referen- decoratieve objecten uit, en vanaf 1964 meer Alexandre Lolas, een van de grote verde-
tie en het oeuvre van Paul hybride creaties tussen sculptuur en object. digers van de surrealisten en onder meer
Delvaux als Belgische, maar Inspiratie daarvoor vonden ze in het dage- ook van René Magritte, had het object ooit
ook internationaal gewaardeerde sterk- lijkse leven, en vooral in de wereld van fauna in zijn bezit. De zeldzaamheid en de keuze
houder zet BRAFA het surrealisme in de en flora. Daarmee creëerden ze een poëtisch, voor goud als materiaal maken het bijzon-
kijker op haar 69e editie. Naast de over- dromerig universum. Dat bekoorde onder der verfijnd. De sensuele vormentaal geeft
zichtstentoonstelling van de Stichting meer Yves Saint Laurent, die over Lalanne het object een bijna erotische uitstraling.
Paul Delvaux komt haar nieuwe direc- zei: “Wat me in haar werk boeit, is de manier
teur, Camille Brasseur, een lezing over waarop ze vakmanschap en poëzie weet te Galerie Mathivet
het oeuvre geven. Zo beschouwde Del- combineren.” Ze was de enige kunstenares Parijs
vaux zichzelf niet als een surrealist, maar met wie hij ooit samenwerkte. www.galeriemathivet.com
was het André Breton die hem lauwerde
omwille van het feit dat Delvaux 'van
zijn universum het rijk van de vrouw had
gemaakt, steeds dezelfde, dat heerst over
de gevoelens'. Misschien neemt Delvaux
met zijn bijzondere universum een atypi-
sche plaats in die eerder aanleunt bij het
surrealisme. In diezelfde zin lijken ook
tal van andere objecten op BRAFA boven
de alledaagse werkelijkheid uit te rijzen.
Acht kunstwerken die doen dromen.

BEZOEKEN

BRAFA Art Fair

28-01 t/m 04-02
Brussel
www.brafa.art Claude Lalanne, Pomme d’Or, 1970, 10,5 cm x 4,1 cm, achttienkaraats goud, inclusief monogram CL,
nummer 3/5 en garantiemerk. Galerie Mathivet.

66
Een monumentaal document
André Breton, Manifest van het surrealisme, gevolgd door Poisson soluble, 204 x 210 mm, Editions du Sagittaire, Parijs, Simon Kra, 1924, in-8°, papieren, gevulde kaft.
Prijs: € 25.000. © Librairie Lardanchet.
Breton vernieuwde Met het Manifest van het surrealisme van An-
dré Breton uit 1924 heeft Librairie Lardanchet
niet alleen de poëzie, dé aanleiding voor het thema van BRAFA in
maar letterlijk alle huis. Wat begon als een annex bij zijn dicht-
bundel Poisson soluble, die was samengesteld
creatieve domeinen. via de techniek van de écriture automatique,
groeide uit tot de basis van een stroming die
de volledige creatieve wereld op zijn kop zou
zetten. Hoewel het surrealisme al vijf jaar eer-
der begonnen was, zette Breton als eerste de
grote lijnen op papier. In deze overdonderen-
de theoretische tekst bevestigt hij zijn geloof
in ‘de toekomstige oplossing van deze twee
schijnbaar zo tegenstrijdige staten – namelijk
de droom en de realiteit – in een soort van
absolute werkelijkheid of surrealiteit’.
Hij hekelde de heerschappij van de logica
en de norm, en geloofde dat de mens als
laatste dromer een gevoel moest herontdek-
ken dat verbonden was met zijn kindertijd.
“Het is misschien wel de kindertijd die het
echte leven het dichtst benadert”, zo schreef
hij. Daarmee vond hij aansluiting bij Arthur
Rimbaud en Comte de Lautréamont, die
beschouwd worden als voorlopers van het
surrealisme. Wat meteen opvalt, zijn de
vurigheid, de frisheid, het radicalisme, het
aanstekelijke enthousiasme en de ruim-
denkendheid die deze stichtende tekst
doordrenken. In het manifest verheerlijkt de
dichter het wonderbaarlijke, de verbeelding
en de superioriteit van dromen. Ook waagt
hij zich op het terrein van het onbewuste.
Zo vernieuwde Breton niet alleen de poëzie,
maar letterlijk alle creatieve domeinen. Niet
voor niets is het surrealistisch manifest uit-
gegroeid tot een van de invloedrijkste wer-
ken uit de wereldliteratuur. Het exemplaar
van de broers Thierry en Bertrand Meaudre,
die in 1980 het antiquariaat overnamen van
de familie Lardanchet, behoort tot de eerste
negentien exemplaren op het papier ‘pur fil’
Lafuma. Het is bewaard in een kaft van De-
vauchelle, waardoor het er als nieuw uitziet.
Librairie Lardanchet
Parijs
www.lardanchet.fr
67
Kritische kwast
Haar levendige, grappige schilderijen zit-
ten vol referenties aan de kunstgeschiede-
nis. Emily Mae Smith (°1979) laaft zich niet
alleen aan de popart en het symbolisme,
maar ook aan het surrealisme. Soms in-
tegreert ze in haar werk zelfs deeltjes van
een schilderij van René Magritte, zoals op
Net als Magritte The Studio (Speculative objects) uit 2021. Al
gebruikt Smith sluwe schuilt er onder deze visuele humor een
serieuze boodschap. Zo kaart Smith the-
visuele paradoxen. ma’s als gender, seksualiteit, kapitalisme
Via die eerder vaak en geweld aan. Een vaak terugkerend ele-
ment in haar meerlagige schilderijen is een
misogene thema's figuur in de vorm van een bezem. Die sym-
formuleert ze een boliseert voor de Amerikaanse kunstenaar
zowel huishoudelijke, vooral door vrouwen
nieuwe realiteit. uitgevoerde arbeid als een schilderskwast
Emily Mae Smith, Saint and Sinner Study, 2022, olie op doek, 25.4 x 20.3 cm. Met toestemming van de kun-
stenaar en rodolphe janssen, Brussels. Foto: Hugard & Vanoverschelde. © rodolphe janssen.
68
en is daarnaast een fallussymbool. Op
elk schilderij krijgt die avatar een andere
identiteit, van kaars tot revolver.
Met die postmoderne aanpak schrijft
Smith zich in de kunst van de pastiche
en in die van de intertextualiteit in. Via
de avatar onderzoekt ze de rollen van de
vrouwelijkheid, het beeld en de perceptie
van vrouwen in de kunst, en de rol van
vrouwelijke kunstenaars door de eeuwen
heen. Net als Magritte gebruikt ze sluwe
visuele paradoxen. Via die eerder vaak mi-
sogene thema's formuleert ze een nieuwe
realiteit.
Smith studeerde schone kunsten in
Texas en aan de Columbia University in
New York, waar ze nog steeds woont. Ze
stelde zowel solo als in groepsverband
tentoon over de hele wereld, en haar
werk is opgenomen in diverse internati-
onale collecties. Haar verwijzingen naar
de kunstgeschiedenis bevatten humor,
maar blijven leesbaar. Door middel van
het door schilders meest gebruikte in-
strument – de kwast – geeft ze kritiek op
de te mannelijke canon van de westerse
kunstgeschiedenis.
rodolphe janssen
Brussel
www.rodolphejanssen.com
Grieks-Romeinse
culturele uitwisseling
Geloven dat een votiefgeschenk ook daad-
werkelijk zal bijdragen aan 'genezing', heeft
een surrealistisch kantje. Toch is dat exact
wat dit artefact beoogde. De inscriptie in het
Grieks luidt: ‘Abradates wijdt het votief-
geschenk aan Asclepios op basis van een
gelofte’. De driedimensionaal gesculptureerde
fallus eronder stond zowel in de Griekse als
Romeinse cultuur symbool voor vruchtbaar-
heid en potentie, maar diende ook om boze
geesten en ongeluk af te weren. In deze con-
text zou de beeltenis kunnen wijzen op een
verlangen naar lichamelijk welzijn, viriliteit
of bescherming tegen kwalen. Het offer werd
gemaakt voor Abradates in vervulling van
Seksuele revolutie
Tom Wesselmann, Studie voor Great American Nude #90, 1966, Liquitex-acrylverf op papier, 46,5 x 55,2 cm,
gesigneerd en gedateerd. © Samuel Vanhoegaerden Gallery.
De Great American
Nudes waren
representatief voor de
popartbeweging en
voor het gehele oeuvre
van Wesselmann.
een gelofte aan Asclepios, de Griekse god van
geneeskunde en genezing. Dat de tekst in het
Grieks is geschreven, wijst erop dat Abradates
of de gemeenschap waarin dit object het
levenslicht zag culturele of etnische banden
had met de Griekse wereld. Hoewel het een
relatief klein stuk is, laat het een sterke indruk
na. Dit soort artefacten, die ook wel ‘tabulae
ansatae’ worden genoemd, werden meestal
gebruikt om inscripties of boodschappen op
te schrijven. Kenmerkend voor dit type pla-
quette zijn de zwaluwstaartgrepen.
Hoewel de inscriptie in het Grieks is, stamt
dit specifieke voorwerp uit de Romeinse
oudheid. Daarmee weerspiegelt het votiefof-
Met de solotentoonstelling van Tom Wessel-
mann (1931-2004) op BRAFA gaat de popart
de confrontatie aan met het surrealistische
thema van de beurs. Beide kunststromingen
braken met de dominante normen en zoch-
ten vernieuwing en provocatie. Bovendien
hebben ze beide een aanzienlijke invloed
uitgeoefend op latere kunststromingen
en kunstenaars, waardoor ze de artistieke
fer het syncretische religieuze landschap
van die tijd. Zo deed Asclepios (Aesculapius
in het Romeins) zijn intrede in het Romeinse
pantheon. De traditie van votiefoffers of ex
voto’s was een gangbare praktijk in de reli-
gieuze cultuur van het oude Rome, vooral
tussen de 1e eeuw voor en 4e eeuw na Chris-
tus. Dit artefact biedt niet alleen inzicht
in deze sociale praktijken, maar ook in de
Grieks-Romeinse culturele uitwisseling en
de geloofssystemen van die tijd.
Desmet Fine Art
Brussel
www.gallerydesmet.com
geschiedenis van de 20e eeuw mede hebben
bepaald. In dialoog met de naakten van Del-
vaux pakt Samuel Vanhoegaerden Gallery
uit met het oeuvre van Tom Wesselmann.
De voorbije zeven jaar verzamelde Vanhoe-
gaerden via veilingen, privéverzamelingen
en galerijen een ensemble van diens emble-
matische naakten. Een mooi voorbeeld is
deze Studie voor Great American Nude #90.
Het is een laatste voorbereidende tekening
voor een schilderij uit de beroemde ‘Great
American Nude’-serie van de Amerikaanse
kunstenaar. Die werden voor het eerst
tentoongesteld in New York in 1961. Met
nummer #100 voltooide hij deze serie in
1973. Dit specifieke exemplaar is geschil-
derd in Wesselmanns kenmerkende felle,
levendige kleuren en bevat zijn drie belang-
rijkste thema’s: het naakt, het stilleven en
het landschap. De ‘Great American Nudes’
waren representatief voor de popartbewe-
ging en voor het gehele oeuvre van Wessel-
mann, en droegen zo bij aan zijn reputatie
als vooraanstaande figuur in de stroming.
Hij combineerde elementen van reclame,
consumptiecultuur en erotiek. Als portret
van de vrouw, en van het model Claire Sel-
ley, verbeeldt dit werk de opkomst van de
seksuele revolutie in de Verenigde Staten.
De gehele serie weerspiegelt de culturele en
sociale veranderingen daar in de jaren 60 en
70, en staat zo symbool voor die tijd.
Samuel Vanhoegaerden Gallery
Knokke
www.svhgallery.be
Ex voto van Abradates, brons, 7,2 x 9,3 cm, Rome,
1e-2e eeuw v.Chr. Collectie van Prof. Dr. Peter
Robert Franke. Prijs: € 7.800. © Desmet Fine Art.
69
Van futurisme tot abstractie
Félix Del Marle, De geboorte van Venus, 1943, 55 x 38 cm, olie op doek, gesigneerd rechts onderaan. Privécollectie.
© Galerie Ary Jan.
Hoewel Félix Del Marle (1889-1952) vooral
bekendheid geniet om zijn futuristisch
geïnspireerde werken, maakte hij ook perio-
des van surrealisme, abstractie en neoplas-
tische polychromie door. Dat zijn ouders
wilden dat hij de familiebrasserie overnam
en zou stoppen met een ‘weinig serieuze’
activiteit zoals het schilderen, hield hem
niet tegen. Op zijn achttiende ging hij aan
boord van een pakketboot richting het
Verre Oosten. Na tussenstops in Brussel en
Rijsel vestigde hij zich vanaf 1911 definitief
in Parijs. Daar deelde hij een atelier met
70
Gino Severini en schilderde doeken over
de snelheid en het geweld van het mo-
derne leven. Terwijl hij tijdens de Eerste
Wereldoorlog diende, raakte hij zich be-
wust van de absurditeit van het futurisme.
Daarom verdiepte hij zich in de politieke
karikatuur, waarmee hij zijn socialistische
overtuigingen deelde.
Toen de economische en sociale situatie
van het land verbeterde, leidde zijn pic-
turale zoektocht hem richting abstractie.
Later, tussen 1926 en 1928, evolueerde hij
verder richting het neoplasticisme. Naast
Terwijl de Venus-
figuur bij Sandro
Botticelli een centrale
plek krijgt toegewezen,
zette Del Marle vooral
de schelpen in de
kijker.
zijn schilderijen ontwierp hij ook meubi-
lair. Na een meer realistische periode, die
nauw samenhing met zijn bekering tot het
katholicisme, herontdekte hij het surre-
alisme. Bij het uitbreken van de Tweede
Wereldoorlog in 1940 installeerde hij zich
opnieuw in Pont-sur-Sambre.
In het surrealisme vond hij op dat moment
een ideaal van vrijheid dat in schril con-
trast stond met het facisme en stalinisme.
Zo schilderde hij onder meer deze Ge-
boorte van Venus. Terwijl de Venus-figuur
bij Sandro Botticelli een centrale plek
krijgt toegewezen, zette Del Marle vooral
de schelpen in de kijker. Op het einde van
de oorlog richtte hij zijn blik wederom op
abstractie en polychromie. Later probeer-
de hij zijn picturaal onderzoek een archi-
tecturale toepassing te geven, en richtte
hij met André Bloc de Groupe Espace op.
Hij was ervan overtuigd dat kunstenaars
een belangrijke rol zouden moeten spelen
in de opbouw van de nieuwe, naoorlogse
maatschappij.
Galerie Ary Jan
Parijs
www.galeriearyjan.com
Tussen surrealisme en popart

Recent kocht de Koning Boudewijnstich-
ting een schilderij aan van Jane Graverol
(1905-1984), een Belgische kunstenaar met
wortels in het surrealisme. Na haar studies
aan de academies van Etterbeek en Brus-
sel schilderde ze vooral landschappen en
stillevens. In 1949 introduceerde René Ma-
gritte haar bij surrealistische dichters, zoals
Marcel Lecomte, Paul Nougé en Louis Scu-
tenaire. Samen met haar tijdelijke partner
Marcel Mariën creëerde ze in 1954 het tijd-
schrift Les Lèvres Nues. Datzelfde jaar werd
haar werk opgenomen in de tentoonstelling
Le Fantastique dans l’Art Belge, de Bosch à
Magritte voor de Biënnale van Venetië. In de
jaren 60 ontmoette ze ook André Breton en
Marcel Duchamp in New York.
Al die invloeden versmolt ze tot een per-
soonlijke beeldtaal, waarin fantasie, erotiek,
surrealisme en popart hand in hand gaan.
Met haar collages, getoond onder meer door
galeries Lou Cosyn en Isy Brachot, vond
ze aansluiting bij de fantasmagie, waarin
droom, verbeelding en magie samenvloeien.
Haar creaties tonen de zoektocht van een
kunstenaar die een plekje probeert te ver-
overen in een overwegend mannelijke om-
geving. Daarom exposeerde ze in het begin
zelfs onder de naam Jean Graverol.
Het door het surrealisme gekleurde oeuvre
evolueerde in de jaren 1960-1970 naar een
oeuvre van die tijd, dat de vaak beangsti-
gende en gewelddadige actualiteit zoals de
oorlog in Vietnam of de verovering van de
ruimte bevraagt. De collage Le Verre d’eau
(1968) is hier een mooie illustratie van:
zo bezit het silhouet van een gevleugelde
vrouw met vissenlichaam, bezaaid met
witte wolken voor een blauwe hemel à la
Magritte, een surrealistische ondertoon, net
als het gebruik van tekst en een driekoppige
hellehond. Bovendien zijn de collage en het
schrift heterogene, surrealistische elemen-
ten die de gesuggereerde illusie van het
gerepresenteerde doorbreken.
Anderzijds refereren de beelden van de as-
tronaut en de Melkweg, de huishoudelijke
producten, de luchtfoto van een stad en
het beeld van een industrieel plan als ach-
tergrond aan omwentelingen van die tijd
zoals popartkunstenaars ze implemen-
teerden. Met dank aan het Fonds Pierre-
François Tilmon maakt het werk nu deel
uit van de collectie van Le Delta in Namen.
Jane Graverol, Le Verre d’eau, 1968, 80 x 49 cm,
gemengde technieken en collage op papier.
Koning Boudewijnstichting © Koning Boudewijnstichting.
Brussel
www.kbs-frb.be/nl/erfgoed

Zeldzame diamant

Dat gekleurde
diamanten zo schaars
zijn in de natuur, geeft
een bovenaardse
uitstraling.

Diamanten doen altijd dromen, maar dit
bruin-gelige exemplaar doet dat nog net
ietsje meer. Dat gekleurde diamanten
zo schaars zijn in de natuur, geeft ze een
bovenaardse uitstraling. Voor elke 10.000
karaat aan transparante diamanten die
er gevonden worden, is er één karaat aan
gekleurde diamant. Daardoor zijn ze erg
gewild op de markt. De afgelopen dertig
jaar zijn hun prijzen nooit gezakt. Doordat
Ring, gewicht 7.80 karaat, diamant, bruin-geel, circa
1910, vergezeld van een GIA-certificaat. © Pauline’s
hun waarde constant blijft stijgen, zijn ze
Jewellery Box.
een uitstekende investering als je ze voor
de juiste prijs aankoopt. Anders dan bij
transparante diamanten, die een vaste
prijs hebben, wordt hun waarde bepaald
door de veilingprijzen. De zeldzaamheid
en het gebrek aan nieuw aanbod stuwen
de prijzen naar omhoog.
Pauline’s Jewellery Box
Brussel
www.paulinesjewellerybox.com

71
Hedendaagse
kunstwereld
omarmt keramiek
In het verleden werd keramiek vaak
beschouwd als ouderwets, maar
vandaag de dag bemerken we een
opmerkelijke en verrassende weder-
opstanding in deze kunstvorm.
Keramiek heeft zichzelf getransfor-
meerd en heeft nu een geheel nieuw
en eigentijds imago gekregen.
Het is tijd om afscheid te nemen van
het traditionele, ambachtelijke stigma
dat eraan verbonden was. De recente
introductie van de beurs Ceramic Brus-
sels illustreert dit perfect: keramiek is
nu volledig geïntegreerd in de wereld
van hedendaagse kunst, een domein
dat lange tijd ontoegankelijk leek voor
ambachtslieden in deze discipline.
TEKST: GWENNAËLLE GRIBAUMONT

O
uderwets, kitsch, utilitair, het
mindere ambacht. Vijftien tot
twintig jaar geleden waren dat
enkele van de geringschattende
commentaren die je hoorde over keramiek.
Sindsdien is er veel veranderd. De renaissan-
ce van die aloude kunst is te danken aan tal
van kunstenaars die er zonder complexen
een nieuwe, creatieve invulling aan hebben
gegeven. Denk aan Johan Creten, Miquel
Barceló, Grayson Perry, Klara Kristalova,
Carolein Smit, Anne Wenzel, Sterling Ruby
en Anne-Marie Schneider. De Brusselse
galeriehouder Pierre Marie Giraud is een
bevoorrechte getuige van die verandering:
“Sinds een vijftiental jaar heeft keramiek op
volkomen natuurlijke en organische wijze
een plaats verworven op de markt van de
hedendaagse kunst, naast de schilderkunst
en de beeldhouwkunst. Vroeger vond men
Caroline Andrin, Rhyton gazelle, 2022, keramiek, 30 x 20 x 32 cm. © de kunstenaar. Vertegenwoordigd door ze een minder belangrijke discipline.”
BECRAFT.

72
Rémy Pommeret, Les Nouveaux Sauvages, 2023,
keramiek. Foto: Galerie La Peau de l'Ours.

KERAMIST OF BEELDHOUWER?
Voordat we nagaan waar dat nieuwe en-
thousiasme aan te danken is, is het nuttig
een paar zaken even op een rijtje te zetten,
te beginnen met de vaak ingewikkelde posi-
tie van die kunstenaars. Jean-Marc Diman-
che, mededirecteur van de nieuwe beurs
Ceramic Brussels, zegt dat er simpel gesteld
twee grote groepen zijn zonder al te duide-
lijke grens tussen beide: “Er is allereerst een
traditionele stroming, met kunstenaars die
zichzelf zien als keramisten. Net als Daniel
Pontoreau en Jean Girel vind je ze in of rond
La Borne (een uniek dorp, sinds de 12e
eeuw het Franse mekka van de keramiek,
met zo’n tachtig hedendaagse kunstenaars,
red.) Al die kunstenaars knopen aan bij de
geschiedenis van de keramiek en zweren
bij het traditionele. Werk van hen vind je
vaak in gespecialiseerde galeries. De tweede
groep bestaat uit beeldende kunstenaars
die ‘pendelen’ tussen de disciplines en
keramiek gebruiken als een van meerdere
expressievormen. Ze zien zichzelf als beeld-
houwers of hedendaagse kunstenaars.”
Een pionier wat dat laatste betreft is Johan
Creten, eregast op Ceramic Brussels. Hij blikt
terug: “In de jaren 80 bevond de keramiek
zich in een soort parallel universum, met
zijn eigen normen, galeries en verzamelaars.
Het was echt een andere planeet, ver van
de wereld van de hedendaagse kunst. Die
twee werelden waren van elkaar gescheiden,
maar ik weigerde rekening te houden met
die kloof. Ik zag enkel dat je als beeldhouwer
een plaats kon veroveren in de wereld van de
Studio BISKT, Saski, 2022, klei, 50 x 35 cm, unica. Foto: Galerie La Peau de l'Ours.
hedendaagse kunst door gebruik te maken
van keramiek. Dat was een radicale keuze,
die je in België niet kon maken. Dus ben ik
uitgeweken naar New York, waar ik het geluk
had Robert Miller, een grote handelaar, tegen
het lijf te lopen. Hij steunde me in die keuze,
zeggend dat wat ik creëerde revolutionair
was. Pure politiek! Mijn werk staat dan ook
ver af van de traditionele keramiek. Het is
politiek, sociaal geëngageerd en moeilijk af te
bakenen. Het vertoont meer verwantschap
met dat van Broodthaers en Duchamp dan
met het aardewerk van La Borne.”
En met een blik vooruit: “Ik ben eregast ‘In de jaren 80
op de nieuwe beurs, terwijl ik me altijd ver
weg heb gehouden van de wereld van de
vormde de keramiek
keramiek. Ik neem eraan deel als een tegen- een andere planeet,
voorbeeld, als een beeldhouwer die het pad
heeft geëffend voor tal van jongeren, door
ver van de wereld
ze te laten zien dat je ook als hedendaagse van de hedendaagse
kunstenaar kunt werken met keramiek.”
Een van die jonge kunstenaars die in zijn
kunst’
voetsporen treden, is Eric Croes: “Ik zie JOHAN CRETEN
Foto: Claire Dorn.

73

Eric Croes. Foto: Studio Mammouth.
mezelf als een beeldhouwer. De keramiek is
slechts een van de vele technieken waarmee
ik verhalen kan vertellen, maar ze geeft me
het gevoel vrijer te zijn dan wanneer ik schil-
der. Ik kan minder ‘gepolijste’ dingen doen.”
VERNIEUWDE GEESTDRIFT
Door haar grote plastische vermogen is de
hedendaagse keramiek ongemeen gevari-
eerd. Caroline Andrin, die keramiek doceert
aan ENSAV/La Cambre en zelf ook keramiek
maakt, heeft die vernieuwde geestdrift van
dichtbij zien ontstaan. “Toen ik hier kwam
werken in 2006, overwoog men het kera-
miekatelier te sluiten, omdat men keramiek
oubollig vond”, vertelt ze. “Het heeft ons veel
energie gekost om die kijk op onze discipline
te veranderen. Zo hebben we ECART opge-
richt, een Europees netwerk van instellingen
die keramiek promoten. Dat zorgt tegelijk
voor dynamiek en zichtbaarheid. Dat is van
cruciaal belang. Hoe meer mooie stukken
74
jongeren zien, des te meer beseffen ze welke
onbeperkte mogelijkheden keramiek biedt.”
Die bewustwording zorgt dan weer voor
meer roepingen. Andrin wijst erop dat het
negeren van de grenzen tussen ambachten,
design, beeldhouwkunst en conceptuele
kunst in het DNA van jongeren zit: “De laat-
ste jaren heb ik een interessante kentering
zien ontstaan. De jonge generatie aarzelt veel
minder dan de vorige om gebruik te maken
van dit medium, bevrijd van zijn keurslijf.”
Het zijn trouwens niet alleen jonge
kunstenaars die de grenzen tussen de
disciplines negeren. Dat zie je nu ook vaak
bij verzamelaars, die in een eclectische
geest stukken van verschillende genres en
culturen samenbrengen in een en dezelfde
ruimte. Gezien de toegenomen vraag is het
aanbod nu diverser en heeft keramiek haar
weg gevonden naar klassieke en ‘allround’
galeries. Aan de Amerikaanse westkust
heeft men lang vóór de Europeanen het
‘Tien jaar
geleden was er
weinig interesse
voor zijn oeuvre,
maar de laatste
tijd zien we dat
veranderen’
STEPHANE VAN DEUN
Perrine Boudy, reusachtige parfumfles, 2023, gegla-
zuurd keramiek, 66 x 36 cm. © de kunstenaar.
plastische en economische potentieel
van keramiek als kunstobject ingezien.
Keramiekverzamelaar en galeriehouder
Sébastien Janssen van Sorry We’re Closed
legt uit: “De Amerikanen waren de eersten
die respect betoonden voor de keramiek,
door deze op gelijke voet met hedendaagse
kunst te plaatsen. Met geweldige kunste-
naars als Peter Voulkos, Ken Price, Robert
Arneson, Jun Kaneko en Ron Nagle heb-
ben ze de markt veranderd. Het heeft een
tijdje geduurd voordat dit overwaaide naar
Europa, waar het publiek kunstenaars
ontdekte die aan de andere kant van de
Atlantische Oceaan erkenning genoten en
van wie de werken relatief duur zijn.”
BLIJFT DE MARKT GROEIEN?
Nu keramiek een plaats heeft verworven in
de hedendaagse kunst, kan die discipline
meteen ook profiteren van de voordelen
van die wereld, in de eerste plaats de finan-
ciële emancipatie. Johan Creten is daar een
schoolvoorbeeld van: “Dankzij het uitste-
kende werk van mijn galeriehouders is de
prijs van mijn keramische stukken – van
45.000 tot 150.000 euro – nu te vergelijken
met die van hedendaagse kunst. Door mijn
werk te presenteren in de context van de
hedendaagse kunst heb ik gezorgd voor
een andere kijk op keramiek en heb ik die
kunst meteen ook naar een hoger financieel
niveau getild. Ik heb ook gediend als voor-
beeld. Jonge kunstenaars hebben gezien
dat ze beter hun brood kunnen verdienen
indien ze van milieu veranderden. Het is al-
lemaal een kwestie van positionering.”
 een grote naam. In de hedendaagse kunst is
dat voor zo’n bedrag vrijwel onmogelijk. Ik
weet niet in welke mate de keramiekmarkt
nog zal groeien. Het enige waar ik zeker van
ben, is dat er altijd een grote markt zal zijn
voor uitzonderlijke stukken. Kwaliteit en
zeldzaamheid zijn altijd begeerlijk.”
In galerie Sorry We’re Closed kun je een werk
‘Voor een bedrag van Eric Croes op de kop tikken voor 5.000
tot 35.000 euro, te vergelijken met Roger
van 5.000 tot 50.000 Herman (5.000 tot 25.000 euro). Stukken
euro kan een van Natsuko Uchino kosten zo’n 7.000 euro.
Van meet af aan besloot La peau de l’ours
verzamelaar een dat ongeveer de helft van haar aanbod uit
fraai en uniek object hedendaagse keramiek zou bestaan. De
galerie promootte al meteen het werk Safia
krijgen, van Hijos en Studio Biskt, en gaandeweg ook dat
een grote naam’ van Rémy Pommeret en Rejean Peytavin (dit
jaar bekroond met de prijs van de jury van
PIERRE MARIE GIRAUD C14 – Salon de céramique contemporaine,
Foto: Javier Salas. Parijs). Galeriehouder Thomas Ghaye ver-
telt: “Toen we zeven jaar geleden begonnen,
was de keramiek al een vruchtbare voe-
Pierre Marie Giraud promoot het werk dingsbodem, maar in de jaren erna is een en
van erkende keramisten die in de zuiverste ander nog flink gegroeid. Wat verzamelaars
traditie werken, zoals Simphiwe Mbunyuza, en kopers betreft, zie ik dat het makkelijker
Kristin McKirdy, Daisuke Iguchi en Yoshiro is zich te positioneren met een stuk dat het
Kimura. Hij verduidelijkt: “Voor een bedrag midden houdt tussen artistiek en utilitair.
van 5.000 tot 50.000 euro kan een verzame- Een vaas is daar een goed voorbeeld van.”
laar een fraai en uniek object krijgen, van Tot slot wijzen we er nog op dat keramiek
Set keramiek van Daisuke Iguchi, 2023, unieke stukken. Pierre Marie Giraud. Foto: Tadayuki Minamoto.
een uitstekende opstap is voor wie wil
beginnen te verzamelen. Hedendaagse
keramiek biedt een zeer interessante
prijs-kwaliteitsverhouding. Een geïnspi-
reerde liefhebber zal zonder al te veel
moeite stukken van prima kwaliteit vinden
voor enkele honderden euro’s, met name
op beurzen als Ceramic Brussels. Gilles
Parmentier, mededirecteur van de beurs,
verheugt zich daarover: “Wat keramiek
betreft, zijn er nog altijd heel wat kunste-
naars die niet te duur zijn. Gelukkig maar!
Het is nu dat we de kunstenaars moeten
steunen, door keramiek te kopen.”
Sébastien Janssen twijfelt er niet aan:
“Voor keramiek zal er altijd een plaats zijn.”
BEZOEKEN
HEY! CÉRAMIQUE.S
La Halle Saint Pierre, Parijs
t/m 14-08
www.hallesaintpierre.org
Ceramic Brussels
25 t/m 28-01
Tour & Taxis, Brussel
www.ceramic.brussels
75
Boeken
Utagawa
Hiroshige
Hiroshige. Nature and the City
is een uitgebreid overzicht van
het werk van Utagawa Hiroshige,
een beroemde prentkunstenaar
uit 19e-eeuws Japan. Het boek
bevat meer dan vijfhonderd
prenten die Hiroshiges unieke
kijk op de wereld laten zien, vari-
ërend van prachtige beelden van
Edo (nu Tokio) tot zijn reizen, vo-
gels, bloemen en waaierprenten.
Wat dit boek bijzonder maakt, is
de integratie van poëzie in zijn
prenten, evenals gedetailleerde
vergelijkingen van houtsneden
en hun verschillende drukken.
Vijf essays belichten aspecten
van Hiroshiges leven en werk,
en de prenten zijn afkomstig uit
de grootste privécollectie van
de kunstenaar buiten Japan, die
van Alan Medaugh in New York.
Hiroshige. Nature and the City
is een waardevolle bron voor
kunstonderzoekers, handelaren
en verzamelaars met interesse in
de Japanse kunst en cultuur.
Hiroshige. Nature and the City,
door John Carpenter, Jim Dwinger,
Andreas Marks, Rhiannon Paget,
Shiho Sasaki. Ludion, 2023,
528 p., hardcover, Engels, ISBN
9789493039988.
Prijs: € 65.
76
De Nederlandse
jaren van
Yayoi Kusama
De Japanse kunstenares Yayoi
Kusama (°1929) geniet wereldwijde
bekendheid met haar polkadots,
pompoenkunstwerken en ‘infinity
rooms’. De basis voor haar baan-
brekende artistieke oeuvre werd
gelegd toen zij tussen 1965 en 1970
in Nederland woonde en werkte.
Het waren de wilde jaren zestig
en met haar falluskunstwerken
en happenings veroorzaakte zij
een sensatie. De hippiecultuur, de
seksuele revolutie en het politieke
rumoer hadden grote invloed
op haar werk. Andersom gaven
tumultueuze happenings waarin
ze naakte mensen (onder wie Jan
Schoonhoven) met polkadots
beschilderde een belangrijke
impuls aan de Nederlandse kunst-
wereld. Op haar vrijgevochten
ideeën reageerden progres-
sieve Nederlanders geamuseerd,
terwijl de puriteinse meerderheid
gechoqueerd was. Deze catalogus
bij de tentoonstelling in Schiedam
legt de geschiedenis van Kusama
in Nederland vast aan de hand van
talloze niet eerder gepubliceerde
foto’s, verschillende essays, kran-
tenberichten en persoonlijke her-
inneringen. Een heerlijk boek. Een
kleine zestig jaar later maakt luxe
modehuis Louis Vuitton furore met
ontwerpen van de eens verguisde
Kusama. Het kan verkeren …
Yayoi Kusama: De Nederlandse jaren,
1965-1970, door Catrien Schreuder,
Tijs Visser e.a., nai010, 2023, 184 p., rijk
geïllustreerd (150 in kleur), paperback,
ISBN 9789462088054.
Prijs: € 29,95.
Nieuw De keramiek
perspectief van Picasso
op Picasso Picasso werkte gedurende zijn
hele leven met diverse mate-
Het jaar 2023 markeert de
rialen. Hij streefde naar vrije
50ste sterfdag van een van de
individuele expressie en een
beroemdste kunstenaars uit de
eigen vormentaal. In de tweede
20ste eeuw. Daar wordt inter-
helft van zijn vruchtbare carrière
nationaal bij stilgestaan door
verhuisde Picasso naar de Côte
middel van tal van exposities. Hij
d’Azur, waar hij in Vallauris onder
veranderde de richting van de
meer kennismaakte met de
moderne kunst en had de gave
keramist Robert Picault en het
om zichzelf steeds opnieuw uit te
atelier Madoura van Suzanne
vinden, door steeds een nieuw
en Georges Ramié. De samen-
idioom te ontwikkelen. Picasso’s
werking met Madoura duurde
werk wordt vaak geduid aan de
25 jaar. Meer dan 600 stukken
hand van zijn leven en zijn lief-
werden in beperkte oplage
des. De auteur van dit boeiende
gemaakt, alle met de speciale
boek, Pepe Karmel, vindt zulke
stempel van zowel Madoura als
interpretaties misleidend. Niet
Picasso. In het begin waren zijn
zijn leven is leidend voor de
stukken gewoon functioneel
ontwikkeling van zijn werk. Hij
voor zichzelf en zijn vrienden en
ziet Picasso in de eerste plaats als
familie. In de loop van de tijd
kunstenaar. De ontwikkeling van
werden ze meer decoratief in
zijn werk volgt een eigen logica
ontwerp en vorm. Zijn fascinatie
en ritme, los van van de alge-
voor de klassieke oudheid heeft
mene biografie. Hij stelt dat zijn
hem geleid voor de vormen en
leven een reflectie was van zijn
afbeeldingen die hij gebruikte.
kunst in plaats van andersom.
Andere stukken zijn grillige
Met dit uitgangspunt schetst hij
voorstellingen van de vrouwen-
een nieuw en fris perspectief op
figuur of dieren. Hij gebruikte
de ontwikkeling van Picasso’s
blauwe, zwarte en andere aardse
oeuvre gedurende zeven decen-
tinten om het zomerlicht en de
nia.
mediterrane kleuren van zijn
Kijken naar Picasso, door Pepe omgeving in Zuid-Frankrijk te
Karmel. WBOOKS , 2023, 200 weerspiegelen.
p., 118 afb., gebonden, ISBN
9789462585706. Prijs: € 44,95. Picasso. Magisch keramist,
door Lennart Booij en Isabel Heijne,
WBOOKS, 2023, 96 p., 60 afb.,
paperback, ISBN 9789462585959.
Prijs: € 24,95.
Monografie
Joost Pauwaert
De monumentale monografie,
want van uitzonderlijk groot
formaat, van de kunstenaar Joost
Pauwaert (°1985) is even duize-
lingwekkend als zijn installaties
die de zwaartekracht proberen
te beheersen of overwinnen.
Zo laat hij zware aambeelden
door de lucht slingeren of twee
vliegende kanonskogels tegen
elkaar botsen. Zijn werk ligt in
lijn met kunstenaars als Jean
Tinguely, Panamarenko, Chris
Burden en Anselm Kiefer. De
monografie, die het volledige
oeuvre van de kunstenaar omvat
en uitvoerig gedocumenteerd
is met onder meer foto’s die de
kinetische acties vastleggen, is
geschreven door Hans Theys.
Die beschouwt het boek als een
vervolg op de oeuvrecatalogus
over Panamarenko die hij in 1992
uitbracht. Voor Theys is Pauwaert
een kunstenaar van hetzelfde
kaliber. “Zijn eruditie, inventiviteit
en werkkracht zijn uitzonderlijk”,
schrijft hij in de inleiding en hij
bewondert hoe Pauwaert leven
en werk in overeenstemming
probeert te brengen. Er is ook een
speciale editie van 30 exempla-
ren, beschoten met een loden
kogel, voor de prijs van € 350, een
collector’s item.
Joost Pauwaert: Pertaining Probings
& Observations, Artefacts & Actions,
door Hans Theys, Tornado Editions
DDXXIII, 2023, 168 p., geïllustreerd,
42 x 29,7 cm, hardcover, Nederlands/
Engels, ISBN 9789079282272.
Prijs: € 120.
Rudolf Bonnet:
Schoonheid
blijft
Het in 1993 verschenen Rudolf
Bonnet (1895-1978): een zondags-
kind gold lange tijd als het enige
naslagwerk over de Nederlandse
kunstenaar die ruim dertig jaar op
Bali verbleef en er het belangrijk-
ste deel van zijn oeuvre schil-
derde. Het boek verscheen in het
Nederlands. Het duurde toch een
kleine dertig jaar voordat er een
Engelse editie voor een internati-
onaal publiek verscheen. René de
Visser van het Zeeuws Veilinghuis
is de drijvende kracht achter deze
Engelse editie, die direct ook
sterk uitgebreid is met uitkom-
sten van later onderzoek en met
nieuw beeldmateriaal, waaron-
der werken uit de collectie van
voormalig president Sukarno.
Maar er is ook veel contempo-
rain fotomateriaal toegevoegd
uit verschillende internationale
archieven. Daarnaast besteedt
deze prachtige monografie ruim
aandacht aan het vroege werk dat
in de jaren 20 in Italië ontstond en
het latere werk na zijn terug-
keer uit Indonesië. Dit nieuwe
standaardwerk zal ongetwijfeld
door de talrijke (internationale)
verzamelaars en liefhebbers van
Bonnets oeuvre met groot en-
thousiasme verwelkomd worden.
Rudolf Bonnet – beauty remains,
door H. de Roever-Bonnet e.a. 2023,
288 p., Engels, rijk geïllustreerd,
gebonden. ISBN 9789090374796.
Prijs € 64,95.
Deugd en Eerbetoon
Moraal aan Wybrand
Dit boek is het resultaat van een
Hendriks
boeiende combinatie van klas-
Wybrand Hendriks (1744–1831)
siek iconografisch onderzoek en
was een veelzijdig mens: kun-
technisch onderzoek. Dat laatste
stenaar, conservator, kastelein,
is opmerkelijk: techniek speelt al
restaurator, verzamelaar, kunst-
ruim honderd jaar een belang-
handelaar en netwerker. Tussen
rijke rol in stilistisch onderzoek,
1785 en 1820 speelde hij als
maar behoort nog niet tot de ge-
kastelein van Pieter Teylers Huis
bruikelijke instrumenten van de
en ‘opzichter der kunstverzame-
iconograaf. Deze nieuwe uitgave
lingen’ een centrale rol binnen
laat echter zien dat technisch
het toen nog jonge instituut.
onderzoek, met name infrarood-
Hendriks was zelf een goed kun-
reflectografie, wel degelijk aan-
stenaar en met een geoefend
wijzingen kan opleveren die van
oog legde hij als conservator de
belang zijn voor iconografische
basis voor de wereldvermaarde
analyse. Fotografische technie-
tekeningenverzameling van
ken kunnen details aan het licht
Teylers Museum. Als kunstenaar
brengen die inzicht bieden in het
liet hij een breed oeuvre na van
maakproces en daarmee helpen
verstilde genrestukken, fraaie
bij het aanscherpen van de inter-
landschappen, uitbundige stil-
pretatie. Aan de hand van zeven
levens en karaktervolle portret-
casestudies, waarin telkens een
ten. Hij stond midden in zijn tijd,
of meerdere schilderijen centraal
was betrokken bij het maat-
staan, gaat de auteur op zoek
schappelijk leven en volop actief
naar verborgen betekenissen in
in de kunstwereld. Dankij de
17e-eeuwse verhalende voorstel-
levendige manier waarop hij de
lingen, met inzet van technische
wereld om hem heen vastlegde
hulpmiddelen.
in tekeningen en schilderijen in
een innemende en directe stijl,
Deugd en moraal. De diepere
kunnen wij deelgenoot zijn van
betekenis van zeventiende-eeuwse
Nederland rond 1800. In deze
verhalende voorstellingen, door
monografie wordt zijn gevari-
Ineke Wolf. Primavera Pers, 2023, 224
eerde oeuvre en zijn rol in dienst
p., ca 200 ill., paperback.
van het Teylers Museum als
ISBN 9789059974029. Prijs € 29,50.
bestuurder en kunstkenner voor
het eerst uitvoering besproken.
Wybrand Hendriks (1744-1831),
door Terry van Druten en Michiel
Plomp Waanders & De Kunst, 2022,
248 p., rijk geïllustreerd, paperback.
ISBN 97894626223828.
Prijs € 27,50.
77
Museum tips

De Oudheid in kleur Gallo-Romeins Museum

Tongeren Vrienden van Musée Royal
de Mariemont
t/m 02-06 www.galloromeinsmuseum.be
het museum Morlanwelz
www.musee-
15-12 t/m 02-06 mariemont.be

Het beeld van keizer

Augustus is een van de
beroemdste sculpturen
van de oude Romeinse
kunst: zijn gezicht is ge-
ïdealiseerd en de sym-
bolen gegraveerd op zijn
wapenrusting verwijzen
naar zijn overwinning
op Marcus Antonius en
Cleopatra en zodoende
ook naar de totstandbren-
ging van de Pax Romana.
Maar hebben de bezoe-
kers van de Vaticaanse
musea, waar het beeld te
bewonderen is, al gelet op
de sporen van pigmenten
op het haar, de ogen, de
huid en de torso? Net als
de meeste sculpturen uit
de Klassieke Oudheid
was ook het beeld van de
eerste Romeinse keizer
volledig beschilderd. Onze
romantische voorstelling van beelden van smetteloos wit marmer staat dus ver af
van de realiteit. De oude sculpturen en gebouwen waren immers beschilderd met
prachtige kleuren. Het ging er niet alleen om ze ‘realistischer’ te maken, maar ook
om ze een fraaiere look te geven. En dat mocht wel iets kosten. Pigmenten waren
toen immers verre van goedkoop. Deze boeiende tentoonstelling, die al tien jaar
rondreist in Europa en de Verenigde Staten, presenteert tientallen reconstructies
van beelden uit de Oudheid, gemaakt op ware grootte met de aloude technieken
door de Duitse archeoloog Vinzenz Brinkmann en zijn vrouw Ulrike Koch-Brink-
mann. (ah)
Zou een museum zonder zijn ‘vrienden’
nog dezelfde mogelijkheden hebben? Het
antwoord op die vraag ligt voor de hand. Al
negentig jaar ijvert Cercle Royal des Amis de
Mariemont voor het behoud en de verrijking
van de museumcollectie. Andere prioriteiten
zijn het onderhoud en de verfraaiing van het
domein. Deze verjaardag wordt gevierd met
een tweedelige tentoonstelling. Enerzijds
wordt een ensemble werken gepresenteerd,
waarvan sommige voor het eerst te zien zijn.
Ze illustreren een reeks markante gebeurte-
nissen en beroemde figuren van de Cercle
Royal des Amis de Mariemont, in de loop van
zijn geschiedenis. Anderzijds is er een nieuw
traject met audiotour langs de vaste collecties,
een kennismaking met de verrassende diver-
siteit van de door de Cercle aangekochte en
geschonken werken, helemaal in de geest van
de collecties van Raoul Warocqué. (ah)

Reconstructie in kleur van een sfinxbeeld, Attica, Griekenland, ca. 530 v.Chr., PMMA (plexiglas), Wandsculptuur, Egyptische faience. Musée Royal de
marmerstuc, authentieke verf, 2021. Liebighaus/ Skulpturensammlung, Frankfurt. Mariemont. © MRM.

Shinkichi Tajiri: The Restless Wanderer Bonnefanten

Museum
Maastricht
02-12 t/m 12-05
www.bonnefanten.nl

Groepsportret Shinkichi Tajiri met
kleinkinderen Tanéa en Shakuru Tajiri
in Baarlo, 2001. Foto: Kim Zwarts.
Te zien in Bonnefantenmuseum in
Maastricht.
In 1949 namen de bezoekers van het Stedelijk Museum Amsterdam met verbazing kennis van het werk
van Shinkichi Tajiri, een voor hen volkomen onbekende kunstenaar. Het was als een donderslag bij
heldere hemel, want nagenoeg alle Nederlandse beeldhouwers werkten toen nog figuratief. En deze
in Parijs wonende collega, met een naam die bewees dat zijn wortels in Japan moesten liggen, genoot
ook nog de protectie van toenmalig Stedelijk-directeur Willem Sandberg en enkele Cobra-leden. Tajiri
moest daar in Frankrijk beslist beïnvloed zijn door abstract werkende beeldhouwers. Toen hij zich later
in Nederland vestigde, werd hij er een van de belangrijkste plastisch werkende kunstenaars, van wie
voor het gemak die moeilijke voornaam zo goed als vergeten werd. Van het unieke van zijn werk kunt u
zich overtuigen op deze tentoonstelling ter gelegenheid van zijn honderdste geboortedag. (er)

78
Avant-garde in Georgië
SMAK
Gent Afrikaanse popart
www.smak.be
02-12 t/m 14-04 t/m 07-04
Musée Maillol
Parijs
www.museemaillol.com

Hij overleed toen hij

amper dertig was, maar
met zijn werk heeft hij
een onuitwisbare stempel
gedrukt op de Georgische
kunst en dus verdient hij
internationale erkenning:
Karlo Kacharava (1964-
1994) was niet alleen een
vooraanstaand beeldend
kunstenaar, maar ook een
kunsttheoreticus, tijd-
schriftuitgever en oprichter Lange tijd haalde Chéri Samba (°1956, Congo)
van verschillende kun- zijn inspiratie uit stripverhalen. Andere artis-
stenaarsgroepen. Bij zijn tieke expressievormen kende hij toen nog niet.
geboorte maakte Geor- Aan die rijke inspiratiebron ontleent hij zijn
gië nog deel uit van de gevoel voor illustraties in levendige kleuren, in
Sovjet-Unie. Hij overleed combinatie met woorden. Schilderijen van zijn
in de eerste jaren van de hand vind je tegenwoordig in de collecties van
onafhankelijkheid. Kacha- de grootste musea voor hedendaagse kunst,
rava bood een artistiek waar ze een krachtige indruk maken op de
antwoord op de politieke bezoekers. Zoals deze tentoonstelling laat zien,
veranderingen, door eer- is Samba’s oeuvre uitgesproken polemisch, hoe
der de nadruk te leggen verleidelijk het ook lijkt dankzij de prachtige
op de culturele banden dan op de verschillen. De nalatenschap bestaat uit een kleuren en de nodige humor. Op de meeste
groot aantal schilderijen, werken op papier, geïllustreerde dagboeken, dichtbun- schilderijen is hij zelf afgebeeld, als een super-
dels, kunstkritieken en culturele commentaren. Zijn schilderijen getuigen van een held, een Afrikaans bestrijder van onrecht die
unieke stijl, waarmee hij het pad effende voor een nieuwe avant-gardistische golf de geopolitiek, kolonisatie, Congo en Afrika op
in Georgië. (ah) de korrel neemt. Musée Maillol belicht ook het
thema van de vrouw in zijn werk. De vijftig ge-
Karlo Kacharava, Der Benkier, 1993, olieverf op doek, 47 x 37 cm. © Karlo Kacharava Estate. toonde werken komen uit de collectie van Jean
Pigozzi, een van de belangrijkste verzamelingen
hedendaagse Afrikaanse kunst ter wereld. (ah)

Chéri Samba, Little Kadogo – I am for peace, that is why

I like weapons, 2004, acryl op doek, 204,5 x 245,5 cm.
© de kunstenaar. Met toestemming van The Jean Pigozzi
African Art Collection. Foto: Maurice Aeschimann.

Oosterse geuren Institut du Monde Arabe

Parijs
www.imarabe.org
t/m 17-03

Sinds mensenheugenis staat de Arabische cultuur bekend om haar welriekende geuren, vooral
te danken aan de handel in wierook en mirre, een bron van rijkdom. De islamitische beschaving
versterkte nog die liefde voor geuren, gezien als een geschenk van Allah aan de mens. Zoals de
tentoonstelling Parfums d’Orient laat zien, zijn parfums niet alleen een streling voor de neus,
maar hebben ook een krachtige symbolische lading. Je kunt ze gebruiken bij zeer uiteenlopende
dagelijkse activiteiten, zowel op cultureel, sociaal als intiem vlak. De expositie is georganiseerd
als een persoonlijke wandeling, vol verrassende geuren, leidend door diverse plaatsen, de
natuur, de steegjes van een stad en uiteindelijk een woning. Dankzij geurverspreiders kan de
bezoeker zich letterlijk onderdompelen in de wonderlijke wereld der geuren. (ah)

Parfumverstuiver, Iran (?), 19e eeuw (?), geblazen en gegoten glas, kobaltblauw, 35,3 x 10,5 cm. Lyon, Musée des
Beaux-Arts. © MBA Lyon.

79
Museum tips

Kunst en psychoanalyse Centre Pompidou

Metz De onweerstaanbare
31-12 t/m 15-04 www.centrepompidou-metz.fr
Lichtstad Petit Palais
Parijs
t/m 14-04 www.petitpalais.paris.fr

Meer dan veertig jaar

na de dood van Jacques
Lacan (1901-1981) belicht
Lacan, L’Exposition de
nauwe betrekkingen die
de Franse psychoanaly-
ticus onderhield met de
kunstscene, met onder
meer werken die hij zelf
heeft becommentari-
eerd, kunstenaars die
hulde aan hem brachten
en moderne en he-
dendaagse werken die
ingaan op zijn ideeën.
In de vraagstukken die
tegenwoordig centraal
staan in de kunst, met
name gender, liefde,
seksualiteit, macht, ge-
loof en ongeloof, heeft
ook Lacan zich verdiept.
De expositie belicht
de grote Lacaniaanse
begrippen: de spiegel, het concept van ‘lalangue’ (een door Lacan gemunte
term), de niet-vader, het object, en ‘de vrouw bestaat niet’. Enkele werken krijgen
speciale aandacht, omdat Lacan het er expliciet over had: L’origine du monde van
Gustave Courbet en Le Grand Verre van Marcel Duchamp. De lijst van de kunste-
naars van wie hier werk te zien is, is indrukwekkend en gevarieerd: Het gaat onder
meer om Caravaggio, Francis Alÿs, René Magritte, Louise Bourgeois, Nan Goldin,
Niki de Saint Phalle en Rosemarie Trockel. (ah)
Louise Bourgeois, Cumul I, 1968, wit marmer, hout, 51 x 127 x 122 cm. Parijs, Centre Pompidou,
Musée National d’Art Moderne. © The Easton Foundation/ Adagp, Parijs, 2023. Foto: Centre
Pompidou, MNAM-CCI/ Philippe Migeat/ Dist. RMN-GP.
Dit is de derde van een reeks van drie tentoonstel-
lingen in het Petit Palais, in Parijs. Na Paris Roman-
tique (1815-1858) en Paris 1900, la Ville spectacle,
is er nu Le Paris de la modernité (1905-1925). Parijs
werkte altijd al als een magneet op kunstenaars,
van de Belle Epoque tot de ‘roaring twenties’, met
als kers op de taart de fameuze Exposition des Arts
Décoratifs et Modernes, in 1925. Om te laten zien
hoezeer de bruisende en stimulerende sfeer van de
beeldende kunsten de hele cultuur beïnvloedde,
presenteert deze tentoonstelling ook andere
artistieke expressievormen, zoals de mode (met
Paul Poiret en Jeanne Lanvin), de dans (Les Ballets
Russes, La Revue Nègre) en zelfs de technische
revolutie (perfectionering van auto’s en passagiers-
schepen). De expositie belicht ook de rol van de
vrouw in die periode. Van 1905 tot 1925 kwam het in
Frankrijk immers tot ingrijpende maatschappelijke
veranderingen. Zo namen vrouwen afscheid van
het korset, knipten hun haren kort en eisten meer
vrijheid. Kunstenaars als Marie Laurencin, Sonia
Delaunay, Jacqueline Marval, Marie Vassilieff en Ta-
mara de Lempicka speelden een toonaangevende
rol in de avant-garde. (ah)

Marie Vassilieff, Scipion l’Africain, 1916, olieverf op doek, 100

x 120 cm. Privécollectie, Parijs. Met toestemming van Galerie
Françoise Livinec. Foto: Cornelis van Voorthuizen.

Friedrich: de sublieme natuur Hamburger Kunsthalle

Hamburg
15-12 t/m 01-04 www.hamburger-kunsthalle.de

Caspar David Friedrich, Kreidefelsen
auf Rügen, 1818, olieverf op doek, 90
x 70 cm. Kunst Museum Winterthur,
Stichting Oskar Reinhart. Foto: SIK ISEA,
Zürich/ Philipp Hitz.
De ambitie van de curators van deze expositie was niet gering: de grootste en meest volledige
overzichtstentoonstelling ooit over Caspar David Friedrich (1774-1840) organiseren. Het resultaat
mag er zijn: we krijgen niet alleen de bekendste werken van de romantische schilder te zien, zoals
Das Eismeer (De ijszee) en Der Reisende betrachtet ein Wolkenmeer (De zwerver boven een zee van
mist), maar ook werken die nog niet vaak getoond zijn, zoals Kreidefelsen auf Rügen (Krijtrotsen
op Rügen). Bijzonder interessant zijn ook de vele tekeningen. Werken van andere schilders zetten
de relatie tussen de mens en de sublieme natuur in de kijker, een belangrijk thema uit Friedrichs
oeuvre. Om zijn onmiskenbare bijdrage tot de hedendaagse kunst te belichten, presenteert de
Hamburger Kunsthalle in deze expo ook werken van hedendaagse kunstenaars met een sterke
focus op de natuur, zoals David Claerbout en Olafur Eliasson. (ah)

80
Juergen Teller, I need to live Grand Palais
Ephémère Inspirerend Museum für
Kunst & Gewerbe
16-12 t/m 09-01 Parijs
www.grandpalais.fr Japan Hamburg
www.mkg-hamburg.de
t/m 20-05

De titel van deze

tentoonstelling verwijst
naar wat Juergen
Teller (1964) geleerd
heeft van de markante
gebeurtenissen die
zijn leven hebben
bepaald en die hij in
zijn oeuvre op dezelfde
manier behandelt als
zijn fotografische werk:
met de directe en
realistische stijl die hem
kenmerkt. Zijn unieke
beelden zijn een ode
aan het waardevolle
van het leven, zonder
het broze van het men-
selijke bestaan uit het
oog te verliezen. Teller
behoort tot het kransje
fotografen van interna-
tionale faam, in zowel
commerciële fotogra-
fie als hedendaagse
kunst. Hij maakte
vooral naam met zijn
vrijmoedige portretten
van beroemdheden,
provocerende modefoto’s en spraakmakende campagnes voor verschillende
ontwerpers. Deze tentoonstelling, de grootste over Juergen Teller tot nu toe,
presenteert werken gemaakt op bestelling, persoonlijke werken, beroemde
beelden die men meteen herkent, nieuwe fotoreeksen, video’s en installaties.
(ah)
In 2021 kocht het MK&G de collectie van Walter
Gebhard aan. Deze hoogleraar Duitse taal en
literatuur was gefascineerd door Azië, en met
name Japan. Hij deelde die passie met verschil-
lende generaties van studenten en vrienden.
Zo verzamelde hij rollen met boeddhistische
kalligrafie en Chinese en Japanse schilderijen en
prenten. Om die collectie een passende plaats
te geven in het museum heeft het MK&G zijn
aan Japan gewijde zalen volledig heringericht.
De nieuwe presentatie is verspreid over twee
vleugels. In de ene gaan de werken een dialoog
aan met keramiek, zilverwerk en objecten van
lak en bamboe uit de vaste collecties. De pren-
ten en schilderijen in de andere vleugel laten
zien hoe in Japan een uitgesproken lyrische es-
thetiek ontstond bij het uitbeelden van bloemen
en vogels. (ah)
Katsushikai Hokusai, South wind, clear weather, uit de
reeks ‘36 gezichten op de berg Fuji’, Japan, Edo-periode,
1830-1831, houtgravure, inkt, kleuren op papier. Hamburg,
Collectie Museum für Kunst und Gewerbe.

Juergen Teller, Go-Sees, Domenique, London, 29th September 1998, 1998. © de kunstenaar.

Seasons of sculpture
Saatchi Gallery
Londen
www.saatchigallery.com
t/m 22-01

Annie Cattrell, Capacity (III), 2007.
© de kunstenaar.
Deze tentoonstelling is de vrucht van een samenwerking tussen de Saatchi Gallery en het museum
The Hepworth Wakefield. Er gingen twee jaar van research aan vooraf. Vanaf de tweede helft van
de 20e eeuw kozen heel wat vrouwelijke kunstenaars in Groot-Brittannië de beeldhouwkunst als
expressiemiddel. Werken van de bekendste onder hen, zoals Permindar Kaur, Katrina Cowling,
Phyllida Barlow, Helen Chadwick, Kim Lim en Cornelia Parker, krijgen hier het gezelschap van
werken van andere vrouwelijke kunstenaars, die beslist het ontdekken waard zijn. Zonder dat één
bepaalde stijl of denktrant domineert, getuigt deze expo van de kracht en de diversiteit van de
thema’s en de gebruikte materialen. De driedelige tentoonstelling handelt over de tijd zoals dage-
lijks ervaren en de evoluerende cycli die vrouwen rechtstreeks beïnvloeden. (ah)

81
Museum agenda
△ Antoinette KMSK
d’Ansembourg. From the △ In the Eye
ground, with love of the Storm.
till 17-04 Modernism in Ukraine
1900-1930s
Centre culturel till 28-01
Coréen
△ Pop the Bubbles, Blur MAD
the Boundaries △ Jaime Hayon.
till 29-12 NUEVO NOUVEAU
till 27-01
CIVA
△ Power Maison des Arts
till 25-02 △ Extra small #8
08 till 24-12
Design Museum
△ Christophe Gevers. MIMA
L’architecture du détail △ Jean Jullien. Studiolo
till 10-03 till 31-12

△ Résonances. Musée BELvue

Rencontre entre l’Art
nouveau et le design △ À la recherche de...
plastique La fin du monde. Une
till 14-01 expédition climatique à
bord de la ‘Belgica
till 04-02
Fondation A
△ Ursula Schulz- Musée
Dornburg Horta
till 17-12
△ L’Art nouveau : de la
robe à la peinture
Fondation blan till 15-01
△ Lionel Vinche. Journal
intime Tour & Taxis
Maria Sibylla Merian, Over de voortteling en wonderbaerlyke veranderingen der surinaemsche insecten, 1719
till 27-01
en 1730. Te zien in Museum Hof Van Busleyden in Mechelen. △ Tintin, l’aventure
immersive
Fondation till 07-01
Boghossian - Villa
Empain
WIELS
△ Water - Arménie. Le
temps du sacré △ Thea Djordjadze.
The ceiling of a courtyard
Antwerpen △ Dorothy Iannone To Decay
till 23-12
till 10-03
- Francis Alÿs.
till 21-01 The Nature of the Game
Extra City Grand-Place till 07-01
Kunsthal MAS Art & Marges △ Small is Beautiful.
△ Carpetland. Critical △ Zeldzaam & Onmisbaar △ Pas de côté Miniature Art Exhibition Wittockiana
Tapestries. till 25-02 till 07-01 till 31-12
till 14-04 △ Camille
De Taeye dans
Museum De Reede Bibliotheca iMAL les livres. L’Immortalité
FOMU Wittockiana △ Code et Algorithmes chimérique
△ Kurt Peiser
△ Grace Ndiritu △ L’Immortalité till 18-02 till 24-01
till 23-01
reimagines the fomu chimérique. Camille De
collection Taeye in de boeken
till 07-01 Museum Mayer van till 24-01 ISELP Charleroi
den Bergh △ Maen Florin. Strange
△ Conversations: Paradise BPS22
△ Her Voice - Echoes of Botanique
Chantal Akerman hedendaagse en till 02-12 △ Laurence Dervaux
historische meesters in △ Paul Gérard. Rue
till 10-03 Monrose, 62: la chambre, till 07-01
dialoog
l’enfant, le train Joods Museum van
till 03-03 België
△ James Barnor. till 03-12 Le Vecteur
Studio of Life △ Erwin Blumenfeld. △ Prix du Hainaut des
Plantin Moretus Photography 1930 -1950
till 10-03 BOZAR Arts plastiques
△ Van Crabbelinge tot till 04-02 till 16-12
Carton. Tekeningen van △ Antoni Tàpies. La
KMSKA Brueghel tot Rubens Pratique de l’Art
till 07-01 △ Shoshana Musée
△ Een hommage aan till 18-02 Walfish.
Gilberte Ghesquière de la
Illusive Bodies Photographie
till 07-01 △ Kapwani Kiwanga. till 18-02
Brugge Inspiration △ Bertrand Meunier.
Art nouveau Erased -Virginie Nguyen
△ Jules De Bruycker. In KMKG Hoang. Ukraine, La vie
druk wekkend Concertgebouw till 10-03
Brugge △ Josef Hoffmann. en guerre
till 25-02 Sous le charme de la till 28-01
△ Archill Kikodze & △ The Avant-garde
Barbara De Coninck beauté
M HKA in Georgie - Meggy
till 14-04
△ Gordon Matta-Clark.
till 14-01 Rustamova Adeishvili.
Deda Ena
Deinze
Museum in Motion till 14-01 △ Georgië: een
till 05-04 Brussels verhaal van
Mudel
ontmoetingen △ Antoon De Clerck.
Argos Centre for Centrale Visuele hygiëne -
△ Elene Chantladze & till 18-02 A Pro Pot, III
Nata Janberidze/ Keti
audiovisual arts △ L’art de rien - Sofhie
Toloria △ Aay Liparoto. Small Mavroudis. A bread in till 21-01
the wall △ Andro Wekua
till 07-01 Acts of Violence & Trevor
Mathison. From Signal till 17-03 till 18-02

82
Deurle Kunsthal Gent CID Universiteits-
bibliotheek
Mons Tournai
△ Apparatus 22. nes.nor. △ Home made. Create,
MDD nae produce, live △ Kennis aan de Ketting Mons Memorial Musée des Beaux-
△ Woning Van till 31-03 till 11-02 till 14-01 Museum Arts
Wassenhove: Mark △ Didier Mahieu. La laine △ Rémy Hans
Manders. The Absence of et l’eau
Mark Manders
△ Agnieszka Kurant.
Errorism Hasselt Liège till 14-04
till 13-05
till 17-12 till 31-12 C-Mine Cité Miroir Tamat
△ Veldwerkers. △ Enjeux humains Namur △ Jacques Trovic. Un
Drogenbos MSK Ontwerpkamer till 28-01 humaniste, témoin de
△ Onder Vrienden till 31-12 DELTA son temps.
FeliXart Museum till 28-04 △ Dedans/Dehors, till 28-01
La Boverie
△ Shifting sceneries MMH contre-vues sur la prison
△ Bill Viola. Sculptor of
till 28-01 SMAK till 28-01
△ We need to talk abaut
fashion
Time Zulte
△ Karlo till 28-04
till 18-02 Le Pavillon
Eupen Kacharava. Sentimental
Traveller | europalia
Roger Raveel
Museum
Musée △ Capture #2
Georgia
IKOB 02-12 till 14-04 Z33 de la Vie Wallonne till 14-01 △ Het niets, het licht en
△ Jef Geys fait l’école - △ Upcycling de dingen
△ Veronika Eberhart.
Garten sprengen - Classroom - This Is US till 07-01 Musée Félicien Rops till 21-01
△ Jan Van Imschoot.
Tanja Mosblech &
The End Is Never Near till 18-02 △ Au travail ! Ateliers
Andrea Radermacher- d’artistes en Belgique
Mennicken. Hyperbild till 03-03 Trinkhall
Museum till 10-03
12-12 till 10-03 Ittre
△ Het Brievenproject △ Serge Delaunay. Un
journal intime
Gent
van Joseph
Willaert
Musée Marthe Donas
till 22-03 Oostende
△ Marthe Donas à
till 07-01 Genève, surgissement Mu.ZEE
Dr. Guislain Museum d’une artiste
till 21-01
Louvain- △ Rose, rose, rose à mes
△ Zonder titel
till 04-02 Grand Hornu la-Neuve yeux. James Ensor en
het stilleven in België
1830 - 1930
Huis van Alijn
MACs Koksijde Musée L 16-12 till 14-04
△ Lionel Estève. △ The Grid – Trame ·
△ 90’s Au fil du saisons Stichting George Grille · Matrice
till 21-04 till 17-03 Grand till 11-02 Orval
△ Joëlle Dubois. Private
Parts Abbaye d’Orval
till 07-01 Marcinelle △ Raoul Ubac &
Christophe Louergli.
Musée Résonance
Kortijk du Verre till 07-01
△ Chantal Delporte.
Be-Part Signaux silenceux
△ Gideon Kiefer. I’m Lost till 10-03 Seneffe
in A Forest
till 07-01 Chateau de Seneffe
Mariemont △ Monsieur Plant. Think
nature
La Hulpe Musée royal de till 01-06
Mariemont
Fondation Folon △ Mari en Syrie.
△ Jacques Henri Lartigue. Renaissance d’une cité Sint-Niklaas
Moments suspendus au IIIe millénaire
till 14-01 till 07-01 Stem
△ What the fox?
La Louvière Mechelen Reynardiana van Rik van
Daele
till 31-03
Ianchelevici Kunsthal
Mechelen -
△ natur1 de la nature Garage
till 10-12 Strombeek
△ Radical
Shapeshifters CC Strombeek
Keramis 09-12 till 14-04
△ Tschabalala Self |
△ Mentors – Céramistes Mashid Mohadjerin
et enseignants en
Belgique Menen till 10-12
till 18-02
CC De Steiger
Tongeren
△ Julie Decubber. Tessons △ Yvonne Serruys:
Exquis Beeldhouwer van de Gallo-romeins
till 21-01 nieuwe vrouw museum
till 17-12
△ L’Antiquité en couleurs
till 02-06
Leuven Mons
M Leuven
Les Anciens
△ Doka Abattoirs
15-12 till 05-01 △ Mentors –
Céramistes et
△ Dieric Bouts. enseignants en
Constantin Meunier, Jeune fille dans un intérieur.
Beeldenmaker Belgique Stuur de gegevens voor februari
till 14-01 till 18-02 door naar christophe.dosogne@ips.
Museum van Elsenen. Te zien bij Musée Horta in
Brussel. be vóór 05/01/2024.

83
Kunst inzicht
Augusta gallery – #054

Focus op
duurzaamheid
Twee zussen met een passie voor duurzaam design
openden onlangs een galerie op de Zavel met
stukken van bijzondere ontwerpers. Lara en Ariane
van Dievoet bewijzen dat het werken met bestaande
materialen design nog creatiever en interessanter
maakt. De oprichting van een gemeenschap van
Lara en Ariane van Dievoet. Foto: Lindsay Zébier.
duurzame ontwerpers staat centraal in hun project.

Wat is de missie van Augusta?
“Wij exposeren en verkopen
unica’s die gemaakt zijn van
hergebruikte materialen of
materialen van biologische
oorsprong. De rode draad is
een ontwerpbenadering die
gebaseerd is op transformatie:
natuurlijke materialen, afval en
beschadigde producten worden
door ontwerpers versneden,
gecombineerd of aangepast om
nieuwe materialen te creëren.
Dit zijn allemaal potentiële
oplossingen om duurzamere en
milieuvriendelijkere productie-
processen te introduceren in de
wereld van design. Ariane, de
curator en medeoprichter van
Augusta, is zelf ontwerper en
gespecialiseerd in de productie
van hergebruikte materialen
onder de naam AVANDI.”
De galerie is vernoemd naar
jullie overgrootmoeder, Augusta
Debled. Hoe belangrijk is de
familieband?
“Onze overgrootmoeder was
tussen de oorlogen galerie-
houder en stelde hedendaagse
kunstenaars tentoon. Dat was
honderd jaar geleden ver-
nieuwend voor een vrouw. We
werden geïnspireerd door haar
carrière en het was voor ons
vanzelfsprekend om haar eer te
bewijzen door de galerie naar
haar te vernoemen. Het huis
waarin de galerie is gevestigd,
in het hart van de Zavel, was ei-
gendom van onze grootmoeder,
de dochter van Augusta. Ariane
renoveerde het huis volledig
met een duurzame aanpak,
waarbij ze de voorkeur gaf aan
natuurlijke materialen en zoveel
mogelijk elementen en materia-
len hergebruikte.”
Hoe vertaalt duurzaamheid zich
in de selectie van kunstenaars
en hun werk?
“Ons doel is om de toekomst,
het resultaat van onderzoek en
experimenten in het gebruik van
duurzame materialen in design
en architectuur te benadrukken.
De stukken die we tentoonstel-
len moeten gemaakt zijn van
hergebruikte materialen, zoals
snijresten, productieoverschot-
ten en commissiefouten, van
materialen op biologische basis
of van biologische oorsprong of
materialen van verantwoorde
herkomst. Het is ook belangrijk
dat deze daadwerkelijk worden
verwerkt en getransformeerd,
soms tot het punt waarop er een
nieuw materiaal ontstaat. Een
ander belangrijk aspect is de
aanpak van de ontwerpers en
de vragen die ze zichzelf stellen.
Soms moeten er concessies
worden gedaan, bijvoorbeeld
in het gebruik van een minder
natuurlijke beschermlaag om
de duurzaamheid van een stuk
te garanderen. Daar houden we
‘De rode draad is een
ontwerpbenadering die gebaseerd
is op transformatie’
rekening mee. Maar we hebben
ook onze eigen esthetische cri-
teria en een curatorieel proces,
zoals dat voor elke galerie geldt.
De meeste stukken zijn gemaakt
om bij Augusta tentoongesteld
te worden. Voor elke tentoon-
stelling werken we enkele
maanden samen met de ont-
werpers. De kleuren, materialen
en afwerkingen zijn belangrijk.”
Welke bijzondere ontwerpers
kwamen al langs?
Ariane: “Ik ben gefascineerd
door de ontwikkeling van
nieuwe materialen die minder
grondstoffen verbruiken of
hernieuwbare grondstoffen
gebruiken. Sommige ontwer-
pers creëren compleet nieuwe
materialen, terwijl anderen
zich voorouderlijke technieken
opnieuw toe-eigenen, zoals de
ruwe aarde van BC materials, of
technieken die elders worden
gebruikt, zoals de mycomateri-
alen (gemaakt van paddenstoe-
len) van PermaFunghi. Roxane
Lahidji, wier tafel, lampen en
objecten we tentoonstelden
in onze eerste show, heeft een
innovatief materiaal gemaakt,
Marbled Salts, van zeezout en
natuurlijke bindmiddelen. Haar
creaties zien eruit als steen of
marmer, wat echt indrukwek-
kend is. Haar werk is tentoon-
gesteld door galeries in Londen,
New York, Moskou en Dubai,
maar wij waren de eerste Brus-
selse galerie die haar werk lieten
zien. Het werk van Frédérique
Hoet-Segers (1929-2022), dat we
momenteel in de galerie tonen,
is ook zeer inspirerend. Deze
Belgische architecte werkte zo’n
zestig jaar met restjes leer. Ze
heeft in het bijzonder samen-
gewerkt met het Huis Delvaux,
door gebruik te maken van hun
afval. Uit deze samenwerking
ontstonden collecties tassen en
sjaals. Haar specialiteit was het
deconstrueren van deze stukken
leer om patronen en oppervlak-
ken te reconstrueren. We tonen
wandstukken, objecten en siera-
den die met deze techniek zijn
gemaakt.”
Frédérique Hoet-Segers
t/m 16-12 en op afspraak tot
20-01
Augusta Gallery
Brussel
www.augustagallery.be

84
Galerie tips

Filip Collin: licht en kleur ZEIT

Antwerpen De geest CAPS@Oostende
Oostende
12-01 t/m 10-02 www.zeitart.space
van Ensor www.c-aps.be

13-01 t/m 25-02

Filip Collin (°1987,

woont in Antwerpen)
werkt meestal met
neon, en zo zijn er
vandaag niet veel kun-
stenaars. Zijn gebruik
van licht en kleur lijkt
het leven te vieren,
zowel de schone als de
scherpe kanten. INCISE
is een solo van nieuwe
neonsculpturen in de
Antwerpse kunstruimte
ZEIT. Ze zweven in de
ruimte of zijn tegen de
muur gepresenteerd,
zoals het roze werk
Sakura Hanami: een
gelaagd spel van neonlijnen en insnijdingen in plexiglas. Vallende bloesemblaadjes
in de Botanische Tuin in Antwerpen waren de trigger en de titel slaat op het kersen-
bloesemfeest in Japan. Inspiratie vindt hij vaak in de natuur. Maar de kijker kan de
werken naar believen interpreteren. De neonsculpturen dialogeren nu met werk van
Nienke Baeckelandt, Jean-Pierre Yvaral en meer kunstenaars. Typerend voor ZEIT
zijn combinaties met kunstwerken uit de privéverzameling. Tot 17 december staan
nieuwe keramieksculpturen van Wouter Harvey (Wouter Hoste & Harvey Bouterse)
naast werk van onder anderen Georges Collignon en Pol Mara. (cv)
Filip Collin, Sakura Hanami, massief houten frame, neonbuis, plexi, glas. Met toestemming van de
kunstenaar en ZEIT. Prijs: € 3200.
In het programma van Ensor 2024 pakt CAPS
in Oostende uit met ENSOR En Sortie van
gastcurator Eric Rinckhout. Verwacht een fraaie
line-up van zo’n twintig kunstenaars, met onder
meer werk van Fred Bervoets, Jan Van Im-
schoot, Walter Swennen, Nadia Naveau, Vaast
Colson, Yves Beaumont, Peggy Wauters, Koen
Broucke en een ets van Ensor. De Oostendse
grootmeester lijkt te verschijnen in het schijn-
baar authentieke achieffilmpje James Ensor
in Oostende ca 1920, een mockumentary van
Guillaume Bijl uit 2000. Luc Tuymans toont een
vroege ets van een krioelende mensenmassa,
die hij in 2016 opnam in de door hem gecureer-
de Ensor-expo in de Royal Academy. Ensor als
luis in de pels van de bourgeoisie, de tomeloze
anarchistische verbeelding, de bijtende spot,
Ensor als eerste avant-gardekunstenaar, het
kleurgebruik, motieven als de zee en alsnog
het skelet: het gaat om de geest van Ensor in
eigentijdse werken uit privécollecties of van de
kunstenaars en soms nieuw werk. (cv)

Guillaume Bijl, James Ensor in Oostende ca 1920, 2000,

2’12, videostill. © Guillaume Bijl. Uitzonderlijk: niet met-
een een verkoopsexpo bij CAPS.

Knallen in Knokke Dauwens & Beernaert Gallery

Knokke
www.dauwensbeernaert.com
22-12 t/m 11-02

Joost Pauwaert, A New Study For An End
Of The World 2.8, 2023, metaalplaat,
pigment, uv-print, vernis, 150 x 100 cm.
Met toestemming van de kunstenaar en
Dauwens & Beernaert. Richtprijs winter-
expo: tussen € 2.000 en € 10.000.
Vorige zomer opende de pop-uplocatie van de Brusselse galerie Dauwens & Beernaert aan het
Albertplein in Knokke. De winterexpositie demonstreert het potentieel van drie jonge Belgische
kunstenaars. Jong geweld, de term lijkt speciaal uitgevonden voor Joost Pauwaert (°1985, Knokke).
Dit jaar voerde hij in een veld een knallende performance uit met een bizar bouwsel op een boe-
renkar en zelfgemaakt buskruit, dat nu te zien is in een fotografisch werk op metaal. Vliegende
aambeelden, tegen elkaar slaande reuzenhamers, twee zelfgebouwde historische kanonnen die
hij een kogel laat afvuren op elkaar in de hoop dat de kogels elkaar raken (en dat lukte al: over het
bijzondere oeuvre verscheen dit najaar een monografie van Hans Theys). Compleet anders, maar
eigenlijk even bijzonder zijn de fijnschilderkunst van Quinten Ingelaere (°1985, Gent) en de oncon-
ventionele abstracte schilderkunst van Charlotte Vandenbroucke (°1993, Hasselt). (cv)

85
Galerie tips

Wojciech Fangor GNYP Gallery

Antwerpen Kruisbestuiving Melissa Ansel
Brussel

herontdekking www.gnyp
gallery.com
t/m 17-12 www.melissaansel.com

t/m 14-02

De Berlijnse GNYP
Gallery zet zich in
voor jong en ouder
talent, zoals Rose
Wylie (°1934). In
april opende een
tweede locatie in
Antwerpen. Daar
komt de galerie
voor de dag met
Wojciech Fangor
and his contempo-
raries 1960-1995,
de eerste solo
in België van de
Poolse kunstenaar
Wojciech Fangor
(1922-2015). Het rijke picturale oeuvre krijgt een plek
in de kunstgeschiedenis door er werk bij te brengen Melissa Ansel is een tentoonstellingsruimte waar kunstenaars een jaar lang
van onder anderen Josef Albers en Andy Warhol. hun ideeën met elkaar delen en elkaars werk bespreken. Het resultaat
Fangor was enorm veelzijdig. In 1957 realiseerde hij van die ontmoetingen is een tentoonstelling. Dit keer krijgen we werk van
het eerste ‘environment’ ooit, ‘A Study of Space’ en Dominique Thirion, Les Soeurs H en Alexane Sanchez te zien. Xavier Ess:
een ander omgevingssculptuur was in die jaren te “Schilder, performer en leerkracht Dominique Thirion conceptualiseert haar
zien in het Stedelijk Museum in Amsterdam. In de VS, verschillende artistieke activiteiten als kleine woningen: het huisje van de
waar hij een hele tijd woonde, exposeerde hij in 1970 performance, het optrekje van het schrift, de hut van het lied …ˮ
solo in het Guggenheim Museum in New York. In Sinds 2011 ontwikkelen Les Soeurs H (Marie en Isabelle Henry) een multi-
samenwerking met de Fangor Foundation worden nu disciplinair oeuvre, door het creëren van hybride narratieve ruimten, die het
vier fasen in zijn oeuvre uitgelicht: de opartachtige midden houden tussen visuele kunst en podiumkunst. Hun gezamenlijke
abstractie die snel internationaal aansloeg en de se- werk is opgebouwd rond de ontmoeting en de confrontatie tussen hun
ries Interfaces, Television Paintings en Chairs. Telkens respectieve disciplines. Marie werkt met schrift, Isabelle met video’s. Ze
in dialoog met werk van tijdgenoten, onder wie Gün- experimenteren echter ook met geluiden. Centraal in het werk van Alexane
ther Uecker, Nam June Paik en David Hockney. (cv) Sanchez staat de verhouding tot het anders-zijn, alles wat niet het ego is,
zowel het levende als het niet-levende. Met schilderijen, sculpturen en per-
Wojciech Fangor, SU19, 1972, olieverf op doek, 210 x 140 cm. © formances weeft ze een netwerk van metaforen, in een poging de afstand en
GNYP Gallery i.s.m. FANGOR Foundation. Richtprijs Fangor en
tijdgenoten: tussen € 20.000 en € 600.000. de spanningen tussen het ego en de anderen gestalte te geven. (gg)

Les Soeurs H, Peut-on tout quitter pour l’imparfait, 2023, pigmentdruk op Japans papier
(ed. 9 exemplaren), 30 x 40 cm. © de kunstenaars, met toestemming van Melissa Ansel.
Richtprijs: € 400 tot 1.600.

Vincent Geyskens & Pat Harris valerie_traan gallery

Antwerpen
www.valerietraan.be
09-12 t/m 20-01

Vincent Geyskens, Appelen II, 2021, olieverf
op doek, 40 x30 cm. Met toestemming van
de kunstenaar en valerie_traan gallery.
Vincent Geyskens (°1971) is al een paar decennia een van de meest opmerkelijke schilders in Bel-
gië. In 2021 was er een grote solotentoonstelling in museum M Leuven, met beschilderde kaders
die grotendeels leeg blijven en stillevens die hij sinds de lockdown in 2020 schildert. Nogal groe-
zelig, zoals vaak. Hij wees erop dat die stillevens zich even kritisch verhouden tot de wereld als zijn
ander werk. UNGATZ, een slangwoord voor ‘niets’, is de titel van zijn expo met de Ierse schilder
Pat Harris, zijn vroegere docent aan de academie in Antwerpen. Harris woont in België en aan de
Noord-Ierse kust. Hij schildert en tekent meestal landschappen die hij ziet tijdens wandelingen.
Geyskens merkt op dat er een spanning ontstaat tussen materie en beeld waarin de leegte, het
niets, een hoofdrol krijgt, net zoals in zijn stillevens. Voorts toont hij tekeningen gemaakt tijdens
wandelingen in het Zoniënwoud, enkele collages en een ‘kaderreeks’. Zo blijkt opeens dat ook
Pat Harris een opmerkelijke schilder is. (cv)

86
Boris Anje. In de huid Mazel Galerie
Brussel ZERO & CO Settantotto
Gentbrugge

van een vrouw www.mazelgalerie.com

10-12 t/m 19-01 www.settantotto.be

t/m 23-12

Dans la peau De nog jonge

d’une femme
is de eerste
solotentoonstel-
ling in België van
de Kameroense
kunstenaar Boris
Anje (°1993). De
selectie focust op
het vrouwelijke.
Als aandachtige
waarnemer van de
fysieke en psycho-
logische evolutie
van zijn zwangere
vrouw besloot de
schilder in 2023
een reeks uitslui-
tend aan vrouwen
gewijde werken
te creëren. De
logo’s van grote
merken, kenmerkend voor zijn eerste schilderijen, zijn nog steeds aanwezig. Ze
zorgen voor een rode draad tussen de werken van gisteren en die van vandaag.
Hier zijn ze wel naar de achtergrond verhuisd, behandeld als patronen op een
stof. Zijn schilderijen zijn niet alleen figuratief, ze bevatten ook boodschappen
en metaforen. Wanneer hij bijvoorbeeld een vrouw in een rode jurk schildert, die
trots een neongroene handtas vasthoudt terwijl ze een hek achter zich dichttrekt,
verbeeldt de kunstenaar het verlangen van die vrouw naar bevrijding, haar vitale
behoefte om los te komen van sociale en/of culturele beperkingen. (gg)
Boris Anje, La Coiffeuse, 2023, acrylverf op doek en zeefdruk, 110 x 140 cm. © de kunstenaar met
toestemming van Mazel Galerie. Richtprijs: € 3.500 tot 19.000.
galerie Settantotto
in Gentbrugge
presenteert ZERO
& CO: een histori-
sche groepsshow
met internationale
Zero-kunstenaars
en grotendeels
werk uit de jaren 60
en 70. De Zero-
beweging ontstond
65 jaar geleden
in Düsseldorf en bestond amper acht jaar. Zero
was invloedrijk en heel veel. De expositie toont
onder meer een rode vlag die Zerokunstenaar
Bernard Aubertin, de ‘Pyromaan van Parijs’, tijdens
een performance in de fik stak. Er zijn ook een
sculptuur en collages uit de jaren 60 te zien van
Nulkunstenaar herman de vries, die in 2015 Neder-
land vertegenwoordigde in Venetië en eerder dit
jaar solo exposeerde in de galerie. Enkele andere
deelnemers zijn de Nederlanders Jan Henderikse
en Jan Schoonhoven, de Zwitser Christian Me-
gert, de Italiaan Turi Simeti, de enige Oostenrijkse
Zerokunstenaar Hans Bisschoffshausen en Zero-
voorloper Herbert Zangs. Het laatste decennium
is er opmerkelijk meer aandacht voor de radicale
kunst van Zero. (cv)
herman de vries, random objectivation, 1963, collage.
© herman de vries. Richtprijs groepsexpo: vanaf € 1.000.

De wonderjaren van Pol Mara WM Gallery

by Patrick Declerck
Antwerpen
t/m 22-12
www.wmgallery.be

Pol Mara, De Beeldhouwer, 1949,
olieverf en gouache op papier, 161 x 118
cm. Met toestemming van WM Gallery.
Richtprijs: vanaf € 3.000.
Wat schilderde Pol Mara (1920-1998) voor hij in de jaren 60 begon met zijn popartwerken? De vroege
jaren in WM Gallery is een solotentoonstelling waarvoor zijn in 2020 overleden echtgenote Maria Mara
het meterschap nog had aanvaard. Voor de kunstenaar bleef Antwerpen zijn thuis, al woonde hij vanaf
1972 in het Franse Provence-dorp Gordes, waar later het Pol Mara-museum opende. Zijn schilderkunst
vond internationaal weerklank en hij exposeerde overal ter wereld. In de jaren 60 schoof hij op naar
de beroemde popartachtige figuratie met abstracte elementen en vaak met mooie vrouwen. Maar hij
hoorde ook bij de avant-garde en was in 1958 medeoprichter van de Antwerpse groep G58 Hessenhuis.
De laatste tijd stijgt de aandacht en waardering voor Mara als vertegenwoordiger van de informele
kunst in België, en voor zijn lyrische abstractie van kleurexplosies uit de jaren 50 en begin 60. Bovendien
werpt deze expositie licht op de minder bekende figuratie uit de vroege jaren. (cv)

87
Galerie tips

Nicolás Meessen De Clercq

Brussel Roland Devolder Galerie Albert Prem1er
Brussel

Lamas www.meessendeclercq.be
09-12 t/m 14-01 www.galerie-albert1er.be

t/m 16-12

De Peruaanse Roland Devolder (°1938, Oostende)

kunstenaar Nicolás
Lamas (°1980) pre-
senteert in de expo-
sitie Thinking about
Things That Are Thin-
king een reeks nooit
eerder getoonde
werken, die laten
zien hoe veelomvat-
tend zijn oeuvre is en
hoe de verschillende
media die hij ge-
bruikt voortdurend
in elkaar grijpen.
Dat zijn bijeengesprokkelde objecten, elkaar
overlappende beelden met digitale invloeden
– allerlei materialen die samengevoegd zijn om
gestalte te geven aan zowel de fragiliteit van
de mens als de indrukwekkende technologi-
sche vooruitgang die de mens voortstuwt naar
onbekende horizonnen. Het oeuvre van deze
kunstenaar berust op de onderlinge relaties
van ideeën, vormen en materialen. Volgens het
principe van de analogie voegt hij objecten en
beelden samen tot een nieuwe kijk op de rea-
liteit. In zijn aanpak is er ruimte voor het toeval,
ongevallen en uitzonderingen. Hij probeert de
wereld te verklaren door verbanden te creëren
tussen wetenschappen en systemen om de
wereld te begrijpen van geologie, biologie en
antropologie tot archeologie, paleontologie en
geopolitiek. (gg)
volgt de familietraditie door zijn
leven aan de schilderkunst te wijden.
Zijn grootvader en overgrootva-
der, die in de haven van Oostende
woonden, waren gespecialiseerd in
het afbeelden van zeelieden en bo-
ten. Hij treedt in de voetsporen van
Ensor en Spilliaert, door een wereld
te scheppen bevolkt door figuren
met grote, wat vreemde ogen. Die
figuren wonen in een andere we-
reld, een wereld van eenzaamheid
en melancholie. Op zijn doeken
komen zijn nachtelijke droombeel-
den tot leven, maskerades met
meelijwekkende gedaanten, gebukt
onder een tragisch lot. Het is een
grotesk en deprimerend carnaval,
waar een gevoel van onwerkelijkheid
overheerst en waar de eenzaam-
heid van zijn personages pijnlijk
zichtbaar wordt. Lydia Harambourg
(Gazette Drouot, 2016): “Welk mysterieus symbool zit verscholen achter die maskers?
Deze kunstenmakers zetten de natuurlijke orde op zijn kop. Het gevoel van irrationa-
liteit heeft alle logica verdrongen. Om deze bizarre wereld te penselen en tot leven te
brengen, gebruikt Devolder een sober palet, met een voorkeur voor grisaille. De witte
tinten, badend in een bovennatuurlijk licht, gaan een dialoog aan met zwarte en met
schemerige aardetinten.ˮ (gg)
Roland Devolder, Straatanimaties, tekening, 35 x 25 cm. © de kunstenaar, met toestemming van
Galerie Albert Prem1er. Richtprijs: € 900 tot 8.000.

Nicolás Lamas, Hybrid technologies assemblage, 2023,

3D-print, wespennest en terracotta vaas, 86 x 48 x 44 cm.
© de kunstenaar, met toestemming van Meessen De
Clercq. Richtprijs: € 3.500 tot 20.000.

Jorge Queiroz. Shape the echo

Galerie Nathalie Obadia
Brussel

and other works

www.nathalieobadia.com

t/m 16-12

Jorge Queiroz (°1966) studeerde schilder- en tekenkunst aan Ar.Co – Centro de Arte e Comunica-
ção Visual, in Lissabon, en doorliep daarna de School of Visual Arts in New York, waar hij in 1999
een Master of Fine Arts behaalde. In 2004 verbleef hij in het Künstlerhaus Bethanien, in Berlijn.
Aanvankelijk verdiepte hij zich in tekentechnieken, maar uiteindelijk ging hij ook schilderen. Op
zijn zevende solotentoonstelling bij Nathalie Obadia presenteert hij een ensemble schilderijen, Jorge Queiroz, Shape of the echo #1,
waarvan vijf speciaal gecreëerd voor deze gelegenheid. Al meer dan dertig jaar toont Queiroz 2023, acrylverf op doek, 160 x 180 cm.
© de kunstenaar, met toestemming van
droomwerelden, waarin de geestenwereld en de echte wereld in elkaar overlopen. De vormen zijn Galerie Nathalie Obadia, Parijs/Brussel.
vrij en zwevend. Hier en daar ontwaar je hybride lichamen, geboren uit abstractie. Het kleurenpalet
is levendig en contrastrijk: violette kleuren vermengen zich met gele en blauwe met rode, terwijl
schakeringen van groen zich verspreiden over het hele doek. (gg)

88
Kunst inzicht
Gauli Zitter – #055

Nieuwkomer
Gauli Zitter
De Berlijner Philip Poppek (°1987) en de Italiaan
Piero Bisello (°1982) openden afgelopen zomer in
Brussel samen de galerie Gauli Zitter, genoemd
naar hun beide grootmoeders. De eerste twee
groepstentoonstellingen prikkelden onze
nieuwsgierigheid naar de visie en ambitie van deze
jonge galerie.

Philip Poppek en Piero Bisello. Foto: GRAYSC.

Hoe kennen jullie elkaar en hoe
zijn jullie gestart met de galerie?
Bisello: “Oorspronkelijk van
Venetië, verhuisde ik meer dan
tien jaar geleden naar Brussel.
Ik heb een achtergrond in de
kunstgeschiedenis en heb in
het verleden voor verschillende
galeries gewerkt, onder andere
voor Il Capricorno in Venetië en
in Brussel voor rodolphe janssen
en Harlan Levey Projects.”
Poppek: “Ik ben kunstenaar en
van Berlijn naar Brussel verhuisd.
In 2020 ben ik gestart met The
Tail in Jette, een ‘artist-run
space’. Piero was een regelma-
tige bezoeker en zo groeide
onze vriendschap en ontstond
het idee om samen een galerie
te starten. We delen dezelfde
smaak en besloten om op die
manier kunstenaars waarin we
geloven te promoten.”
Waarom de keuze voor een
locatie in Brussel?
“Brussel is ons geadopteerde
thuis. Wat ons bevalt aan Brus-
sel, afgezien van de gekende
voordelen, zoals gepassioneerde
verzamelaars, belangrijke instel-
lingen, geografische ligging,
en betaalbaarheid, is dat de
stad niet monocultureel is: haar
identiteit is complex en inter-
nationaal. Dat zorgt ervoor dat
mensen de gaten in het sociale
landschap kunnen opvullen, wat
een zekere vrijheid geeft. Dit
aspect van Brussel wordt zeker
weerspiegeld in de kunstscene,
die groot en complex is en opge-
splitst in taalgemeenschappen,
leeftijdsgroepen, nationaliteiten
en ondersteunende instellin-
gen.”
Zijn jullie een galerie of eerder
een ‘off-space’?
“Wij zijn een commerciële galerie
en verkopen de kunstwerken die
we presenteren.
Het is ook de bedoeling dat we
op termijn kunstenaars verte-
genwoordigen, maar dat is nog
te vroeg. Representatie is een
langdurige en complexe relatie.
Die kun je niet in een paar weken
opbouwen. Volgend jaar nemen
we deel aan Art Brussels en
mogelijk nog andere beurzen in
het buitenland. Ook kijken we uit
naar mogelijke samenwerkingen.
Tegelijkertijd kan geen kunst
leven zonder een gemeenschap
die deze ondersteunt, of het nu
gaat om kunstenaars, verzame-
laars of curatoren. Daarom orga-
niseren we graag evenementen
rondom de tentoonstellingen die
iedereen samenbrengt.”
Welke doelgroep willen jullie
bereiken?
“We richten ons niet op een
specifiek doelpubliek maar zijn
ons er wel van bewust dat wat we
laten zien misschien niet voor ie-
dereen is. Misschien is niets voor
iedereen. Ons publiek is echt
gemengd: zowel jong als oud,
‘Brussel is ons
geadopteerde thuis’
zowel Belgisch als internationaal.
Verzamelaars die bij ons kopen,
hebben over het algemeen een
goede kennis van de kunstge-
schiedenis en de codes van de
hedendaagse kunst.”
In de eerste twee
groepstentoonstellingen
brachten jullie jonge
hedendaagse kunstenaars in
dialoog met Ensor en Meunier.
Is dit jullie specifieke visie bij het
cureren?
“Het gesprek tussen heden en
verleden is niet nieuw, maar het
is wel boeiend om te zien hoe je
in tentoonstellingen bepaalde
thema’s kan uitlichten door
hedendaags werk te plaatsen
tegenover historische stuk-
ken. Een voorbeeld hiervan was
de tentoonstelling Work, die
de veranderende opvattingen
over arbeid vanaf de 19e eeuw
representeerde vanuit verschil-
lende artistieke standpunten.
Dat maakt het ook voor ons als
galeriehouders interessant door
de verschillende werkwijzen om
de werken samen te brengen: via
een directe en nauwe relatie met
de kunstenaar in het geval van de
primaire markt en een zoektocht
naar werken en samenwerking
met andere handelaars in het
geval van historische stukken.
Maar we willen ons niet vastpin-
nen op een concept, het gaat om
de samenhang van elk project.
Voor ons is het vooral een kwestie
van relevante tentoonstellingen
maken.”
Wat zijn jullie criteria bij het
selecteren van de kunstenaars?
“Er moet een vorm van radicali-
teit en toewijding aanwezig zijn
in hun werk. Radicaliteit in de
zin dat je niet koste wat kost wilt
behagen. We onderschrijven de
opvatting dat schoonheid tegen-
woordig gezien wordt als een re-
latief begrip, iets dat afhankelijk
is van de identiteit van de kijker
en de maker. We houden van
dingen die vals eenvoudig zijn.”
Laurent Dupont, Sleepworld
t/m 16-12
Groepsexpositie met Morten
Knudsen (DK), Judith Kakon
(CH), Hanne Darboven (DE)
19-01 t/m 24-02
Gauli Zitter
Brussel
www.gaulizitter.com

89
Galerie agenda
Bruno Matthys Gallery Galerie du Botanique
△ Sylvie Cliche & Monch. △ Paul Gérard. Rue Monrose, 62
RétroMania #1 : la chambre l'enfant le train
till 16-12 till 03-12

Centrale for contemporary Galerie Emilie Dujat

art △ Femme Artiste - Femme
△ Sofhie Mavroudis & Sauvage
Antoinette d’Ansembourg. till 03-12
L’art de rien
till 17-03
Galerie Eric Mouchet
Chapelle de Boondael
△ Louis-Cyprien Rials. Fondation
till 16-12
△ Autofiction: dans la peau de
l’écorce
till 03-12 Galerie Faider
△ Aliska Lahusen. Painting &
Sculptures
Chez Olivia
till 23-12
△ JardinS d'Hiver
till 21-01
Galerie Greta Meert
Clearing
△ David Claerbout. Birdsong
till 03-02
△ Loïc Raguénès. There are
tears at the heart of things
till 22-12 Galerie La Forest Divonne
△ Valerie Novelo. Anatomie d'un
Paysage
Dauwens & Beernaert
Gallery till 09-12
David Claerbout, Backwards Growing Tree, 2023. Te zien bij Greta Meert, Brussel. © de kunstenaar.
△ Loïc Van Zeebroek
till 10-12 Galerie La Patinoire Royale
Valérie Bach
Eleven Steens
△ Ken Ohara & Melissa Shook
till 22-12
△ Cattelain, Dufour & Lanzini.
Antwerpen N. Vrouyr Le masque de Camille
Galerie Marie-Ange
till 14-01
Everyday Gallery △ M2R & Eileen Gray Boucher
△ Bram Kinsbergen. Light at
till 30-12
Félix Frachon
△ Robin Vokaer
the end till 14-01
△ Haru K. Imagine nature on
till 23-12 Asse the table
till 02-12 Galerie Martine Ehmer
Galerie De Zwarte Panter Galerie De Ziener △ Mattia Listowski. Nouvelle
△ Jan Decleir & Pjeroo Roobjee △ Stefaan Vermuyten. Sunday Frédérick Mouraux
Réalité
till 28-01 Solitude Gallery till 14-01
till 17-12 △ Philippe Pasqua. Deus ex
Galerie Micheline Szwajcer Familia Galerie Nathalie Obadia
△ Ann Veronica Janssens. 3 Bornem till 23-12 △ Jorge Queiroz. Shape the
Sculptures echo and other works
08-12 till 03-02 Galerie Arielle till 16-12
Centrum voor
constructivisme en d'Hauterives
Galerie Vrijdag concrete kunst △ Corine Lescop. Galerie Templon
△ Anna Rudolf. Tekeningen △ Dirk Verhaegen. Neatly Sensualité △ Léonard Martin. Suite
disturbed till 24-12 Zabriskie
till 22-12 till 17-12 11-01 till 24-02
Galerie Art Forum
Modern shapes gallery △ Antoine Roegiers. The Burn Of
△ Alonso Odria. Tectonics Brussels △ Maurice Braspenning en Rolf
Mulder Awakening
till 02-12 till 19-01 till 23-12
Almine Rech
Office Baroque △ Umar Rashid. If there's been Galerie Zwart Huis
a way to build it, There'll be Galerie
△ Lauren Satlowski a way to destroy it, Things de la Béraudière △ Jan Vanriet. Elegy
02-12 till 27-01 are not all that out of control. △ Nature et abstraction, Un till 23-12
L'époque Totalitaire part one. parcours éclectique dans la
Pizza Gallery till 13-01 production artistique du XX
siècle Gallery Sofie Van den
△ L’étang enchanteur de Tom Bussche
Belgian Gallery till 22-12
Hallet △ Emiel Hoorne. Faut le voyage
till 17-12 △ Bijl & Noiret-Thomée. till 30-12
Joyeuse impertinence Le salon d'art
valerie_traan gallery till 16-12 △ Erró: la belle rosine Gauli Zitter
till 23-12
△ Annemie Augustijns Belfius Art Gallery
△ Laurent Dupont. Boxes
– Mirrors, Circles and Sunshine till 10-12
till 02-12 △ Inspired by Love Galerie Christophe
till 22-06 Gaillard
△ Stephane Couturier - Ursula Gladstone Gallery
Zeno X Gallery △ Salvo. Capricci
Schultze-Bluhm
△ Hyun-Sook Song - Yun-Fei Ji Bernier/Eliades
till 16-12 till 22-12
till 23-12 △ Misheck Masamvu. Pivot
till 16-12
Galerie Didier Hangar
Annie Gentils Devillez △ Close Enough, New
Gallery box galerie △ Dominiq Fournal et Chantal Perspectives from 12 Women
△ Marie Cloquet: Cavemen △ Japon, l’esprit et la lettre Claerhoudt Photographers of Magnum
till 14-01 till 23-12 till 16-12 till 16-12

90
△ Georges Rousse. Rising Laurentin Gallery Melissa Ansel Dinant Liège
Circles △ Lionel Sabatté. de la terre △ Et elles jettent leur langue aux
till 16-12 à la lune chiens Galerie Wery Galerie Christine Colon
till 22-12 till 17-12 △ Didier Mahieu △ Martin Hollebecq & Michèle
Huberty & Breyne till 28-01 Iznardo. Minéralité
△ Morris. 100 ans, 100 œuvres Lee-Bauwens Gallery Michel Rein till 03-12
till 27-01 △ Nathalie Campion - extra △ Sébastien Pauwels. Off the
muros à la Chapelle de wall Doische Galerie Les Drapiers
Husk Gallery Boendael till 22-12 △ Soie
till 20-12 Galerie des Collines
△ Hanne Lydia Opøien △ Jean-Michel Desterke et till 16-12
Figenschou. Twisted Michèle Schoonjans Gallery
till 23-12 △ Paola Pezzi. The sculptures △ Sam Ballet & Dirk De Cock.
Jean Delcourt
Les Brasseurs - art
are born like sprouts… till 17-12
Enter the Void contemporain
till 22-12 till 16-12
In-Gate Gallery △ Charlie (Confluences #5)
△ Konstantin Totibadze. Durbuy & Écho Transmission (Vitrine
L'Enfant Sauvage Odradek Residence Jeune Artiste)
History of the Present
till 23-12 △ Stéphanie Petitjean & △ Vermeiren, Remy, Riofrio, Galerie Brachot till 16-12
Antonio Jiménez Saiz. Ici
s’achève la nuit
Bauer & Llosa. Des formes △ L'ombre et son ombre
Irène Laub s'interconnectent till 31-12 Les Drapiers
till 10-12 till 28-03
Gallery △ აბრეშუმი – Soie
△ Pedro A.H. Paixão. Fire and Maison CFC Flémalle till 16-12
Spirits Pierre Marie Giraud
till 23-12 △ Le Dieweg, même pas mort ! △ Daisuke Iguchi Musée Wittert Uliège
till 30-12 La Châtaigneraie
till 22-12 △ Anne Rondia & Marc
△ Peindre La couleur
Isabelle till 17-12 till 14-01 Wendelski
de Borchgrave Maruani Mercier Rodolphe Janssen till 23-12
△ Œuvres récentes △ Filling in the Pieces in Black △ David Adamo & Léon Wuidar
till 16-12 till 13-01 △ Le Bruit de la couleur
till 14-12 28-01 till 10-03 Louvain-La-
Jan Mot Mathilde Hatzenberger Rossicontemporary Neuve
△ Mario Garcia Torres. I Can’t Gallery
△ Emmanouil Bitsakis, Jean- Genk
See Regret in Here △ Léa Stansal. Pitchipoï François Octave & Marie Rosen
Espace 001
till 23-12 till 16-12 till 06-01 Uitstalling Gallery △ Geoffroy Mottart. Sculptures
△ Rexy Tseng, un talent & dessins
Meessen De Clercq émergent till 03-12
La Peau de l'Ours Schönfeld Gallery
△ Nicolás Lamas. Thinking till 17-12
△ Bosphorus by Studio Biskt △ Frans Masereel & Albert
till 16-12 about Things That Are Thinking Pepermans Mons
till 16-12 till 23-12 Gent
Galerie de l'atelier des
Francis Maere Fine Arts capucins
Sorry We're Closed
△ Otis Jones Gallery △ Nicole La Bouverie. Points
till 23-12 △ Pierre Clerk. Early Works d'arrêt
1950 - 1969 till 17-12
till 17-12
Stems Gallery
△ Nick Doyle. Gentle Giants Namur
Terrain Vague
till 16-12
△ Julie & Damien Gernay Galerie Détour
The Palm Beach
till 31-12 △ André Lambert & Jacques
Patris. A TE LIER
△ Véronique Cordonnier. Carré till 23-12
capital Knokke-Heist
till 23-12
Maurice Verbaet Gallery Oudenburg
Xavier Hufkens △ 100 Years - Belgian Art
till 07-01 De 11 lijnen
△ Sterling Ruby. Drowse
murmurs △ Nairy Baghramian
till 16-12 till 28-01
Kortijk
△ Lesley Vance, Ken Price. Fired Be-Part Villers-la-Ville
and painted
till 03-02
△ Gideon Kiefer. I’m Lost in A
Forest Abbaye de Villers
till 07-01 △ Pierre Debatty
Brussels till 10-03

Zedes art gallery

La Louvière
△ David Crunelle. Hopelessness Wijnegem
Galerie Nardone
till 23-12 △ Lucas Dragone. Axel Vervoordt Gallery
Hommage △ Waqas Khan, Jaffa Lam,
till 16-12
Charleroi Pierre Culot and Tsuyoshi
Maekawa
Galerie Jacques Cerami till 13-01
△ Tomeu Coll. As Bestas
till 02-12

Dalhem
Aquilaluna
Een werk van Davids Crunelle, © de kunstenaar. Te zien bij Gale- △ Christophe Miralles Stuur de gegevens voor februari door naar
rie Zedes, Brussel. till 06-12
christophe.dosogne@ips.be vóór 05/01/2024.

91
 the first
international fair
dedicated
to contemporary
ceramics
tour&taxis

www.ceramic
.brussels

Op zoek naar
een cadeau
op maat van
een kunstfanaat?

Schenk dan deze kerst

een jaarabonnement op COLLECT
Betaal nu € 40 ipv € 49,50
voor een jaar lang leesplezier

Abonneer online www.collectaaa.be

POL MARA
De Beeldhouwer, olie op doek, 161 x 118, 1949

DE VROEGE JAREN
WM GALLERY
Wolstraat 45 | 2000 Antwerpen Expo 18 November - 22 December 2023
www.wmgallery.be Open from Thursday until Sunday from 1 pm until 6 pm

Marthe Donas in Genève,

de opkomst van een kunstenares
Tot en met 21 januari 2024

Een uitzonderlijk stuk van Emile Gallé (1846-1904)

Martelé geslepen meerlaags gekleurd glazen vaas
met intercalcaire insluiting en marine decor.
Circa 1895. Hoogte 13 cm.
Gesigneerd E. Gallé

Bij haar aankomst te Parijs in 1916 ontdekt Marthe Donas het kubisme
en de abstractie. Vanaf 1917 brengen de oorlogsgevaren haar vervol-
gens naar Nice, waar zij Alexander Archipenko leert kennen. Deze
beïnvloedt haar schilderkunst en biedt haar de mogelijkheid haar werk DEELNEMER BRAFA
in Genève te exposeren (in 1929 in de ‘Librairie Kundig’), daarna in s t a n d 74
Berlijn (in 1920 in de Galerie Sturm) onder de schuilnaam Tour Donas.
Zij komt daarna steeds meer terecht in het milieu van de internatio-
nale avant-garde en neemt daarbinnen deel aan ‘La Section d’Or’.
De expositie toont in een bijzondere samenhang naast schilderijen Tel: 0031/655 862 862
ook beeldhouwwerken, tekeningen, foto’s en archiefdocumenten. info@booij-arts.com
Deze stellen de bezoeker in staat om de ervaringen van Marthe
Donas in haar contact met Archipenko te begrijpen.

WWW.BOOIJ-ARTS .COM

Openingsuren > iedere donderdag en zaterdag: 13:00-17:30 uur,

iedere zondag: 11:00-17:30 uur – Ook op afspraak (0471 21 63 88)
Veilingen
$ 7.068.000 (€ 6.665.000)
Gerrit Dou, Jonge vrouw die een haas
vasthoudt, met een jongen aan het
venster, olieverf op paneel, 53,2 x 37,8
cm. Christie’s, New York, 11-10.
© Christie’s Images Ltd.
AFGELOPEN
Uitzonderlijke
resultaten voor
de Rothschild-
collecties bij
Christie’s
Op 11 oktober startte bij Christie’s
in New York een reeks veilingen
gewijd aan de Rothschild-col-
lecties. Op de eerste veiling, de
dagen erna gevolgd door beschei-
dener veilingen, kon men bieden
op een groot aantal meesterwer-
ken, zowel schilderijen, meubelen
en kunstobjecten als edelsmeed-
werk. Een van de klapstukken was
een schilderij op paneel van Gerrit
Dou (1613-1675): Jonge vrouw die
een haas vasthoudt, met een
jongen aan het venster. Experts
verwachtten een opbrengst van
$ 3 tot 5 miljoen. Gerrit Dou was
de hoofdrepresentant van de
Leidse fijnschilders. Hij volgde
eerst een opleiding tot glasschilder
en leerde daarna ook manuscrip-
ten verluchten. Dat merk je aan
zijn schilderijen, die vaak vrij klein
van formaat zijn. Als leerling van
Rembrandt onderging hij duidelijk
diens invloed bij het schilderen van
portretten, maar al snel ging hij
zich toeleggen op genrestukken,
94
Wereldwijd
$ 3.100.000 (€ 2.950.700)
Schaalmodel van de X-Wing starfigh-
ter uit Star Wars, 56 cm lang. Heritage
Auctions, Dallas, 15-10. © Heritage
Auctions.
en wel met een zelden gezien
perfectionisme. Zo verwierf hij
internationale faam en mocht
hij koning Karel II van Engeland,
koningin Christina van Zweden
en de Oostenrijkse aartshertog
Leopold Wilhelm tot zijn klanten
rekenen. Het schilderij dat in
New York onder de hamer ging,
behoort tot zijn meest gezochte
werken. Geen verrassing dus dat
het heel wat meer opbracht dan
verwacht: $ 7,06 miljoen (€ 6,7
miljoen).
Fortuin voor
ruimtetuig uit
Stars Wars bij
Heritage Auctions
Medio oktober kon men bij Heri-
tage Auctions in Dallas bieden
op een schaalmodel van een X-
Wing starfighter, een ruimtetuig
dat deelnam aan de aanval op
de Death Star in de film Star
Wars: Episode IV – A New Hope
(1977). De nieuwe eigenaar had
er $ 3,1 miljoen (€ 2,9 miljoen)
voor over, een wereldrecord voor
dit type van accessoire. Het 56
centimeter lange schaalmodel
was een van de vijfhonderd
accessoires, scripts en Hol-
lywood-souvenirs verzameld
door Greg Jein, een specialist
van visuele effecten die in 2022
$ 352.800 (€ 333.800)
Vrouwelijke figuur uit de Cycladen,
Griekenland, ca. 2600-2500 v.Chr.,
marmer. Christie’s, New York, 17-10.
© Christie’s Images Ltd.
overleed. Bij het opmaken van de
inventaris van zijn nalatenschap
ontdekte men de al lang verloren
gewaande X-Wing starfighter in
een kartonnen doos …
Pokemon-manie
Grote interesse bij Aguttes
voor antiquiteiten
bij Christie’s in New Aguttes heeft als eerste veiling-
huis in Europa een volledig aan
York verzamelkaarten gewijde afdeling
Sinds de oprichting in 2017 van de
New York Antiquities Trafficking
Unit, geleid door Matthew Bogda-
nos, de mediatieke adjunct-procu-
reur van Manhattan, was de New
Yorkse markt van antiquiteiten
naar verluidt op sterven na dood.
Toch zit er blijkbaar nog leven in,
zoals blijkt uit de resultaten van de
veiling die Christie’s op 17 oktober
hield in The Big Apple. Sinds 2017
zijn al meer dan 4500 gestolen
antieke objecten in beslag geno-
men (met een totale geschatte
waarde van $ 410 miljoen). Zo’n
2500 daarvan zijn al teruggebracht
naar 25 landen. De objecten die
bij Christie’s onder de hamer
gingen, hadden dan ook het fiat
van de overheid gekregen. Het
ging onder meer om een Romeins
portret van keizerin Faustina de
Jongere, de echtgenote van Mar-
cus Aurelius. De marmeren buste
uit de 2e eeuw n.Chr. ging van de
hand voor $ 756.000 (€ 715.300)
€ 46.789
Pokemon, verzegelde doos, ‘base set’,
1e editie, 1999, goede staat, verzegeld,
uitstekend bewaard in een doos van
plexiglas. Taal: Frans. Aguttes, Neuilly-
sur-Seine, 18-10. © Aguttes.
en een bijzonder mooi Cycladisch
beeld daterend van omstreeks
2600-2500 v.Chr. voor $ 352.800
(€ 333.800).
opgericht. Op 18 oktober hield het
in Neuilly-sur-Seine zijn eerste
veiling van kaarten van het type
Pokemon, Magic en TCG (Trading
Card Game). Ook sportkaarten
stonden op het veilingmenu.
De totale opbrengst bedroeg
€ 200.000, inclusief kosten. Er
was grote belangstelling van het
koperspubliek, vooral voor de Po-
kemon-kaarten. Kandidaat-kopers
boden zowel in de zaal, aan de te-
lefoon als via internet. Alles samen
waren er zo’n vierhonderd perso-
nen ingeschreven. Tot de meest
begeerde lots behoorden een
verzegelde Pokemon-doos, ‘base
set’, 1e editie (1999), toegewezen
voor € 46.789. De veiling begon
met Pokemon-kaarten, goed voor
een flinke dosis nostalgie. Van
de aangeboden lots ging 65%
de deur uit. In sommige gevallen
werd de marktprijs overtroffen.
Europa, en met name Frankrijk,
vormt de historische markt van
deze specialiteit. Er namen dan
€ 386.400
Jan Brueghel de Oude, Lot en zijn dochters voor de brand van Sodom en
Gomorra, 1609, olieverf op paneel, 20 x 21,5 cm. Oger-Blanchet, Parijs,
20-10. © Oger-Blanchet.
ook heel wat Europese kandidaat-
kopers deel aan de veiling. Een
‘Pokemon Display sealed Decks
Jungle, Jungle Edition’ (2000)
bracht € 7.249 in het laatje, terwijl
een ‘Pokemon Charizard base set’
(1e editie, graad 9,5) van de hand
ging voor € 5.460. Het veilinghuis
wijst erop dat verzamelkaarten
dezelfde waarborg genieten als
kunstwerken wat betreft bewaring,
behandeling en overdracht van
aansprakelijkheid. De volgende
veiling van verzamelkaarten vindt
plaats op 8 februari 2024.
Een helse Brueghel
bij Drouot
De vernieling van Sodom en Go-
morra is een thema dat vaak werd
uitgebeeld door Noord-Europese
kunstenaars aan het einde van
de 16e eeuw. In 1609 inspireerde
het verhaal ook Jan Brueghel de
Oude tot het schilderen van een
klein paneel, dat op 20 oktober bij
Drouot ter veiling werd aange-
boden door Oger & Blanchet.
Zijn bijnaam luidde de ‘Fluwelen
Brueghel’, omdat hij op meester-
lijke wijze texturen kon weergeven.
Toch kon hij ook helse taferelen
schilderen, zoals dit paneel, met
een richtprijs van € 300.000-
400.000. Op de achtergrond
worden de zondige steden Sodom
en Gomorra vernietigd door een
€ 275.250
Pierre Alechinsky, Je suis libre ! hurle le ver luisant, 1970, gemengde techniek. Artcurial,
Parijs, 20-10. © Artcurial.
regen van zwavel en vuur, terwijl
de figuren op de voorgrond ook
niet bepaald een toonbeeld van
zedigheid zijn. Volgens experts
zou die obsessie voor vernieling
door vuur te verklaren zijn door
de trauma’s van de niet-aflatende
oorlogen in die tijd. Deze kleine
tondo ging uiteindelijk van de
hand voor € 386.400.
Hedendaagse
kunst: vonken in
Parijs
In een vrij gespannen internatio-
nale context waren er tijdens de
week van de hedendaagse kunst
in Parijs (16-22 oktober) niettemin
enkele opvallende resultaten.
Christie’s domineerde met een
opbrengst van € 126,6 miljoen wat
moderne en hedendaagse kunst
betreft. Experts hadden verwacht
dat de veiling van de Titze-collec-
tie op 19 oktober maximaal € 10
miljoen in het laatje zou brengen,
maar uiteindelijk bleek dat € 27,7
miljoen te zijn. Het klapstuk van
de veiling was het schilderij Blue
Magic (2007) van Julie Mehretu,
afgehamerd op bijna € 4 miljoen,
meer dan de hoogste richtprijs.
De week ervoor, tijdens Frieze
London, hadden de grote stukken
uit de collectie moderne kunst
van Sam Josefowitz al aardig wat
opgebracht. Ook in Parijs kwam
het tot enkele vonken. Een blik-
vanger daar was Baigneuses aux
nénuphars (1889) van Émile Ber-
nard, voor € 819.000 in voorkoop
genomen door Musée d’Orsay.
Het veilinghuis mocht zich verder
verheugen over twee spectaculaire
resultaten. Op 20 oktober, op de
veiling ‘Avant-Garde(s) Including
Thinking Italian’, bood een koper
€ 20,7 miljoen voor een schilderij
van Joan Miró uit 1949, Peinture
(Femmes, lune, étoiles), afkomstig
uit het beroemde hotel-restaurant
La Colombe d’Or in Saint-Paul-
de-Vence. Diezelfde dag werd een
recordbedrag van € 18,3 miljoen
(het drievoudige van de hoogste
richtprijs) geboden op een veiling
gewijd aan één historisch lot,
Rhinocrétaire I (1964) van François-
Xavier Lalanne, destijds gekocht
door de Parijse galeriehouder
Jeanine Restany. Dat is het tweede
hoogste bedrag ooit voor een
stuk design op een veiling. Bij
Sotheby’s was er minder reden
tot vreugde. In afwachting van de
veiling van de Karpidas-collectie
(met een verwachte opbrengst van
€ 12-17 miljoen, maar uiteinde-
lijk goed voor € 35,6 miljoen)
leverden de veilingen van 30 en 31
oktober slechts € 47,5 miljoen op
(meer dan € 90 miljoen in totaal
voor de hele maand oktober).
Dé blikvanger op 19 oktober was
La Valse Hésitation (1955), een
schilderij van René Magritte dat
voor het eerst op de markt werd
gebracht en € 11,17 miljoen (inclu-
sief kosten) opbracht. Niet meteen
een daverend succes, want in de
buurt van de laagste richtprijs. Op
dezelfde veiling ging Accord Bleu
(RE 52) van Yves Klein de deur uit
voor amper € 2,5 miljoen, waar
experts een opbrengst van € 4 tot
7 miljoen hadden verwacht. Een
en ander wijst erop dat de markt
in een dalende trend zit, door
de kwijnende economie en de
gespannen internationale situatie.
Op 20 oktober ging bij Artcurial
een Londense collectie oude
meubelen, moderne en heden-
daagse kunst (‘Eclectic Eye’) onder
de hamer, met een behoorlijke
opbrengst van € 6,2 miljoen. De
gouache Bleus Mouvants van Fran-
tisek Kupka zorgde voor een ver-
rassing. Experts hadden verwacht
dat het lot hoogstens
€ 80.000 zou opbrengen, maar de
nieuwe eigenaar telde er € 437.440
voor neer. Een Europese verza-
melaar bood dan weer € 275.520
(inclusief kosten) voor een werk
van de Belgische kunstenaar Pierre
Alechinsky, Je suis libre ! hurle le
ver luisant (1970). Dat bod bleef
binnen de richtprijzen.
95
Veilingen
Niet verkocht (richtprijs: € 40.000-60.000) € 5.760
Leon Spilliaert, Eenzaamheid, Oostende, 1901, houtskool en
inkt op papier, 25 x 33 cm. Le Mouel OVV, Parijs, 24-10. © Le
Mouel.
Spilliaert flopt bij
Drouot
Leon Spilliaert was twintig
toen hij de houtskooltekening
Eenzaamheid creëerde. Op 24
oktober ging Le Mouel bij Drouot
over tot de veiling van dit werk,
met een richtprijs van
€ 40.000 tot 60.000. Houtskool
was uitermate geschikt om ge-
stalte te geven aan de angstige
gedachten en de twijfel die aan
de kunstenaar vraten. Spilliaert
verkeerde toen in een existen-
tiële crisis. Na korte tijd in Brussel
te hebben verbleven, was hij
teruggekeerd naar zijn ge-
boortestad Oostende. Intussen
had hij kennisgemaakt met de
Britse prerafaëlitische beweging,
die niet alleen de symbolisten
beïnvloedde maar het gros van
de toenmalige Europese kunst,
te zien op de Wereldtentoonstel-
ling van 1900 in Parijs. Het was
echter bij uitgever Edmond
Deman dat Spilliaert een open-
baring had, toen hij daar werken
van James Ensor te zien kreeg.
Ook de literatuur en de filosofie
inspireerden hem als kunstenaar,
met name Nietzsche, Edgar Allan
Poe en Maurice Maeterlinck. Aan
de Noordzeekust ontwikkelde
de grotendeels autodidac-
tische kunstenaar (hij studeerde
amper enkele maanden aan
de kunstschool in Brugge) een
unieke stijl. In 1901 werkte hij
96
Wereldwijd
Hermès, tas Bugatti 20, ca. 1923, ombré
hagedissenleer. Bonhams Cornette de
Saint Cyr, Parijs, 30-10. © Bonhams.
in zwart-wit, met inkt, grafiet
of, zoals hier, houtskool. In dit
werk komen zijn twee favoriete
thema’s uit die tijd aan bod: de
zeekust en de eenzame vrouwe-
lijke figuur. Deze betekenisvolle
tekening getuigt van originaliteit,
een scherpe blik, bezorgdheid
en een visionaire stijl. Toch wist
het werk op de veiling in Parijs
niemand te bekoren. Het werd
een troosteloze afgang, geheel
in de geest van het thema van de
tekening. Verkiest het koperspu-
bliek iets minder sombers in deze
onzekere tijden?
Grote
belangstelling
voor Hermès bij
Bonhams
Op 30 oktober ging bij Bonhams
Cornette de Saint Cyr de collectie
van Geneviève Fontan onder de
hamer, een historicus gespecia-
liseerd in Hermès-creaties en
auteur van Carré d’art. De veiling
was gewijd aan Hermès-creaties,
met in totaal 278 lots, waaronder
zeer gezochte oude modellen,
hoofdzakelijk daterend van de
jaren 1920 tot 1940. De veiling
lokte heel wat verzamelaars op
zoek naar verdwenen modellen.
Het duurste lot was een Hermès-
collier uit de jaren 40, van geel
goud (750/1.000), versierd met
gekalibreerde citrienen en robij-
Richtprijs: € 1.500.000-2.000.000
Hermann Max Pechstein, Selbstbildnis, liegend, 1909, olieverf
op doek, 73,5 x 98,5 cm. Lempertz, Keulen, 01-12. © Lempertz.
nen. De richtprijs bedroeg
€ 4.000 tot 6.000, maar na een
hevige biedstrijd werd het sie-
raad toegewezen voor
€ 11.520, bijna het dubbele
van de hoogste richtprijs. Een
damestas Bugatti 20 van ombré
hagedissenleer (ca. 1925), met
twee hengsels, ging van de hand
voor € 5.760, het drievoudige van
de richtprijs. De dag erna ging
een collectie van 278 bijzonder
zeldzame foulards van Hermès
onder de hamer, daterend tussen
1937 en 1948. Alles samen brach-
ten die meer dan € 180.000 op.
Voor 92% van de lots werd een
koper gevonden. Een absolute
blikvanger was Jeu des Omnibus
et Dames Blanches, de allereerste
foulard van Hermès, ontworpen
in 1937 ter gelegenheid van de
honderdste verjaardag van het
Franse modehuis, op bestelling
van Robert Dumas. Het motief
van de sjaal is geïnspireerd
op een gezelschapsspel uit
de jaren 1830 waarvan Émile
Hermès de eigenaar was. Daarop
zijn smaakvol geklede spelers
gezeten aan een tafel te zien.
De richtprijs bedroeg € 700-900,
maar de nieuwe eigenaar bood
er € 3.584 voor.
OP KOMST
Kleurrijke moderne
kunst bij Lempertz
Op 1 december kan men bij
Lempertz, in Keulen, bieden op
werken van grote namen van de
moderne kunst. Het gaat met
name om werken van Duitse en
internationale kunstenaars. Zo
is er Selbstbildnis, liegend (1909)
van de Duitse expressionistische
schilder Hermann Max Pechstein
(1881-1955), een prominent lid van
de groep Die Brücke. Dit schilderij
geldt als zijn bekendste en meest
gedurfde werk. Het getuigt van zijn
artistieke evolutie en zijn leidersrol
binnen de expressionistische
groep. De levendige kleuren en de
gedurfde contrasten (rood-groen
en blauw-geel) wijzen op zelfver-
trouwen en artistiek engagement.
Experts verwachten een opbrengst
van € 1,5 tot 2 miljoen. Een ander
topstuk van deze veiling is een
tekening uit 1970 van de Britse schil-
der David Hockney (1937), getiteld
Grand Hotel Terrace, Vittel. Het is
kenschetsend voor de heel eigen
stijl van de kunstenaar en zijn niet-
aflatende artistieke experimenten.
Typerend zijn onder meer de
levendige, zinderende kleuren. De
tekening zou € 300.000 tot 400.000
moeten opbrengen.
Richtprijs: € 400.000-600.000 Richtprijs: £ 10-15 miljoen
Diego Giacometti, Consoletafel met asymmetrische haken, ca. 1966-1968,
brons en marmer, 70,3 x 11,6 x 55,8 cm. Hôtel des Ventes d’Avignon, 02-12.
(€ 12-17 miljoen)
Rembrandt van Rijn, De aanbidding der
© Hôtel des Ventes d’Avignon.
koningen, ca. 1628, olieverf op paneel,
in bruin- en grijstinten, 24,5 x 18,5 cm.
Sotheby’s, Londen, 06-12. © Sotheby’s Art
Digital Studio.
Richtprijs: € 300.000-
500.000
Georges Jacob, stoel uit de privé-
vertrekken van Marie-Antoinette in
Versailles, Frankrijk, tijd van Lodewijk
XVI, ca. 1784-1785. Sotheby’s, Parijs,
13 t/m 15-12. © Sotheby’s Art Digital
Studio.

Twee vrouwelijke Rembrandt bij de toeschrijving door Sotheby’s

collecties in
Avignon
Het is zeldzaam genoeg om er
even bij stil te staan: twee vrouwe-
lijke verzamelaars staan centraal
in de gecatalogiseerde veiling die
op 2 december plaatsvindt in het
Hôtel des Ventes d’Avignon. Die
dag gaan met name de collec-
ties van Margaret Louise Brozek,
geboren Feist (1935-2020), en
Lucienne Lazon (1910-2007) onder
de hamer. Alles samen gaat het
om zo’n tweehonderd stukken,
geselecteerd om hun belang,
bijzondere aard en herkomst. Ze
zijn te danken aan grote namen
als Diego Giacometti, François
Pompon en Philippe Hiquily, en
stammen uit de collectie van
het echtpaar Brozek-Feist, dat
altijd blijk gaf van een trefzekere
smaak voor de sierkunst van de
20e eeuw. Men kan ook bieden
op stukken uit de collectie van
juwelier Lucienne Lazon, die in
1955 de eerste Gouden Palm van
het Festival van Cannes ontwierp.
Het gaat met name om zeldzame
en geraffineerde stukken van
Georges Jouve, Gaston Le Bour-
geois en keramist Sébastien.
Sotheby’s
In 2021 werd een klein nachtstuk
met een Bijbels tafereel verkocht
op een onlineveiling. Het bewuste
werk werd toegeschreven aan de
kring van Rembrandt en had een
richtprijs van € 10.000-15.000. Later
werd het toegeschreven aan de
meester himself. Op 6 december
keert het schilderij terug naar
Sotheby’s in Londen, dit keer
met een richtprijs van £ 10 tot 15
miljoen (€ 12 tot 17 miljoen). Deze
Aanbidding der koningen (ca.
1628) wordt nu door het veilinghuis
bestempeld als een ‘herontdek-
king’. Het schilderij werd in 1955
gekocht door de Nederlandse ver-
zamelaar Johannes Carel Hendrik
Heldring. Documenten over het
werk zijn rond zijn dood, in 1962,
zoekgeraakt. In 1985 vertrouwde
zijn weduwe het schilderij toe aan
Christie’s in Amsterdam, waar
men het toeschreef aan de kring
van Rembrandt. Een kwarteeuw
later, in oktober 2021, keerde het
schilderij terug naar datzelfde
veilinghuis in Amsterdam, voor
een onlineveiling. Het kwam toen
uit een Duitse privécollectie. Het
ging van de hand voor € 860.000
(inclusief kosten), heel wat meer
dan de richtprijs. Rembrandt
penseelde het nachtstuk als
jonge twintiger, toen hij nog in
Leiden werkte. Een van de vele
eminente Rembrandt-kenners die
aan de meester onderschrijven,
is Volker Manuth, de medeauteur
van de overzichtscatalogus (2019)
van Rembrandts schilderijen. Het
werk vertoont tal van elementen
die typerend zijn voor Rembrandt.
Rembrandt heeft het hoofd van de
belangrijkste personen gedraaid
in de richting van de Heilige
Familie. De richtprijs van het werk
stemt overeen met de laatste
resultaten behaald met werken
van de Nederlandse meester. De
dag erna, op 7 december, gaat bij
concurrent Christie’s, in Londen,
een indrukwekkend ensemble
gravures van Rembrandt onder
de hamer, waaronder een fraai
Zelfportret, leunend op een stenen
dorpel, daterend van 1639, met
een richtprijs van £ 80.000-120.000
(€ 92.000-137.000).
Collectie Hubert
Guerrand-Hermès
bij Sotheby’s
Hubert Guerrand-Hermès koes-
terde een ware passie voor Maria
Carolina van Bourbon-Sicilië, de
hertogin van Berry, een schitte-
rende historische icoon van de
19e eeuw. De levensbestemming
van deze Franse prinses kon niet
epischer en romantischer zijn. Op
haar achttiende trouwde ze met
de zoon van Karel X, de hertog
van Berry. Op haar 22e was ze al
weduwe. Nadat ze op haar 32e
Frankrijk noodgedwongen moest
verlaten, bleef ze de hele tijd
vechten om de aanspraken van
haar zoon, Hendrik V, op de troon
te laten erkennen. Ze vonden
uiteindelijk een veilig onderkomen
in Italië. In 1870 overleed ze in het
kasteel, in Oostenrijk. Als vrijge-
vochten en onconventionele vrouw
had de hertogin van Berry al sinds
haar eerste jaren in Parijs actief
deelgenomen aan het culturele le-
ven en de nieuwsgierigheid gewekt
van kunstenaars rond het hof van
Karel X. De hertogin was zelf ook
een gepassioneerde kunstenaar. Ze
heeft tal van schilders en tekenaars
geïnspireerd. In de loop der jaren
heeft Hubert Guerrand-Hermès,
wiens collectie van 13 tot en met 15
december onder de hamer gaat bij
Sotheby’s, niet alleen stukken die
ooit toebehoorden aan de herto-
gin verzameld, maar ook souvenirs,
zoals zakdoeken, tekeningen,
juwelen, miniaturen en schilde-
rijen. Verder verzamelde hij ook
stukken van de Franse koninklijke
familie, met name van Lodewijk
XVIII, en van Hendrik, de graaf van
Chambord, de zoon van Maria
Carolina. Een van de blikvangers is
een stoel uit de tijd van Lodewijk
XVI, met het stempel van Georges
Jacob, besteld voor de privévertrek-
ken van koningin Marie-Antoinette
in Versailles, daterend van ca. 1784-
1785. Die zou € 300.000 tot 500.000
moeten opbrengen.

97

Verrassend afgehamerd
P
ieter Claesz (1597-1661) wordt niet
voor niets beschouwd als een van de
beroemdste Haarlemse barokstilleven-
schilders: zijn werken worden ge-
kenmerkt door een intensiteit die vooral te
danken is aan de rijkdom van zijn details en de
terughoudendheid van zijn kleuren. Hij werd
geboren in de buurt van Antwerpen, waar hij
waarschijnlijk in de leer ging, en verhuisde in
1621 naar Haarlem, een stad met een sterke
middenklasse en een passie voor kunst. Cen-
traal in zijn stillevens staan vaak gedekte tafels,
oftewel ‘banketjes’. Dit motief was zeer populair
bij de hogere middenklasse; Claesz’ schilderijen
sierden de adellijke en burgerlijke huizen van
98
€ 275.000
de stad. Tijdens het leven van de kunstenaar
werden er meer dan 250 van dit type gemaakt.
Terwijl zijn werken als vernieuwend werden
beschouwd, vooral wat betreft de composi-
tie, hadden ze ook een stilistische invloed op
het gebied van kleur: naast zwart, wit en grijs
werd het gebruik van bruin- en okertinten erg
populair. Vanaf 1640 begon de schilder barokke
elementen in zijn schilderijen te verwerken,
waarbij hij motieven op een meer theatrale
manier rangschikte en lichteffecten en kleuren
gebruikte om de compositie van zijn schilde-
rijen kracht bij te zetten. Deze stilistische ver-
andering, die samenviel met de economische
achteruitgang van Haarlem en het verlies van
een aantal opdrachtgevers, wordt weerspiegeld
in het werk dat van 3 t/m 5 oktober in de Ber-
naertszaal in Antwerpen te zien was. Gedateerd
1646 en dramatisch in zijn belichting maar
bescheiden geprijsd tussen € 60.000 en
€ 80.000, maakte het een spectaculaire en
verrassende sprong voorwaarts en bracht maar
liefst € 275.000 op, exclusief kosten!
Pieter Claesz, Stilleven met rumglas, oesters, tabak,
walnoten, broodje en tinnen zoutvaatje, 1646, olie-
verf op paneel. Bernaerts, Antwerpen, veiling
03 t/m 05-10. © Bernaerts.
Veiling resultaten België

26-09 Vlaamse schilders scoren bij BA Auctions

€ 78.000 € 15.000 € 6.000 € 20.000

Emile Claus (1849-1924), Meisje
in de bloementuin, 1896, olieverf
op doek, 35 x 27 cm. Richtprijs:
€ 25.000-35.000. © BA-Auctions.
Gustave Van de Woestyne
(1881-1947), Portret van vrouw,
1926, potloodtekening, 42 x 27
cm. Richtprijs: € 2.000-3.000.
© BA-Auctions.
Leon Spilliaert (1881-1946), Man Modeste Huys (1874-1932), Roze dauw, 1910, olieverf op doek,
en hond, 1915, kleurkrijt op 55 x 73 cm. Richtprijs: € 8.000-12.000. © BA-Auctions.
papier, 48 x 35 cm. Richtprijs:
€ 6.000-8.000.
© BA-Auctions.

03 t/m 05-10 Kabinetten bij Carlo Bonte

Carlo Bonte Auctions mocht re-
kenen op heel wat belangstelling
tijdens de driedaagse najaars-
veiling op 3, 4 en 5 oktober, wat
resulteerde in enkele mooie
resultaten. Een 17e-eeuws Frans
kabinet, uit de voormalige col-
lectie van de vermaarde Brugse
antiquair Michel Depondt, gaat
naar een nieuwe eigenaar voor
€ 21.000. Een 19e-eeuws barok
revivalkabinet van uitzonderlijke
grootte en kwaliteit, ingelegd met
ebbenhout, ivoor en schildpad,
werd verkocht voor € 50.000. Een
imposante klassieke Carrara-
marmeren sculptuur met de voor-
stelling van een amazone ging
onder de hamer voor € 12.000.
De veiling omvatte een grote
collectie grafiek van Ensor, die kon
rekenen op heel wat bijval onder
de gegadigden. Het zelfportret uit
1886, L’Artiste par Lui-Même, een
tweede staat, behaalde € 3.400.
De Hermès-tassen vielen naar
verwachting goed in de smaak en
gingen vlot onder de hamer. De
gegeerde Picnic-bag in fauve
barenia-leder en riet bracht maar
liefst € 30.000 op. Ook de Aziati-
sche veiling was een succes, met
als bijzonderheid een Yongzheng-
bordje (dia. 15,3 cm) met een
subtiele erotische scène. Na een
verhitte strijd resulteerde dit in
een bedrag van € 6.500.
€ 50.000
Een impressionant 19e-eeuws barok
revivalpronkkabinet ingelegd met eb-
benhout, ivoor en schildpad, hoogte:
277 cm. Richtprijs: € 40.000-60.000.
© Carlo Bonte.

03 t/m 05-10 Modern en klassiek bij Bernaerts

€ 32.000 € 26.000 € 150.000

‘Huanghuali Kangzhuo’-tafel, China, late Pieter Van Overschie (?-1672/92), Stilleven met kreeft, Karel Appel (1921-2006), Zonder titel, 1951, olieverf op doek.
Ming-dynastie (1368-1644), 17e eeuw. fruit en glazen, 1644, olieverf op doek. Richtprijs: Richtprijs: € 150.000-200.000. © Bernaerts.
Richtprijs: € 10.000-15.000. © Bernaerts. € 12.000-15.000. © Bernaerts.

99
Veiling resultaten
03, 10 en 17-10
€ 2.200
Halsketting en schakelarmband in
18-karaats geelgoud, lengte: 44 en
22 cm. Richtprijs: € 1.950. © Berg van
Barmhartigheid, 17-10.
08-10 Ferrari ‘Tour de France’ wint bij Bonhams Cornette de Saint Cyr
€ 4.200.000
1959 Ferrari 250 GT Berlinetta ‘Tour de
France’, motornummer 1401GT. Richt-
prijs: € 5.000.000-7.000.000.
© Bonhams Cornette.
09-10
€ 19.000
Albéric Collin (1886-1962), Roofvo-
gel, 1926, sculptuur in brons met
bruin patina, bronsgieter Valsuani,
32 x 34 x 20 cm. Richtprijs: € 4.000-
6.000. © Amberes.
100
België
Juwelen bij Berg van Barmhartigheid
€ 1.250 € 560 € 480
Damespolshorloge in vermail, ‘Tank Ring in 18-karaats geelgoud bezet Koppel roze flamingo’s in keramiek,
Must de Cartier’-quartz, armband in met een citrien, gewicht: 8,6 gr bruto. getekend G. Tay, toegekend aan
leder met sluiting in pleetgoud. Richt- Richtprijs: € 300. © Berg van Barm- Giuseppe Tagliariol, hoogte: 59 cm.
prijs: € 240. © Berg van Barmhartig- hartigheid, 10-10. Richtprijs: € 240. © Berg van Barmhar-
heid, 03-10. tigheid, 10-10.
€ 1.000.000 € 800.000 € 630.000
1929 Bugatti Type 37 ‘Grand Prix’ Two- 2006 Bugatti Veyron 16.4. Richtprijs: 1970 Ferrari 365 GTB/4 ‘Daytona’ Berli-
seater, motornummer 286. Richtprijs: € 950.000-1.250.000. © Bonhams netta. Richtprijs: € 750.000-850.000.
€ 1.000.000-1.400.000. © Bonhams Cornette. © Bonhams Cornette.
Cornette.
Vogels scheren langs hoge toppen bij Amberes
€ 11.500 € 14.000 € 4.000
Albéric Collin (1886-1962), Elizabeth Nourse (1859-1938), Twee Achtkantig dienblad versierd met bloemen en
Uil, sculptuur in brons meisjes voor stadsgezicht Penmarch, vaas, 18e eeuw, 65 x 38 cm. Richtprijs: € 750-
met bruin patina, brons- 1901, olieverf op doek, 80 x 100 cm. 1.000. © Amberes.
gieter Valsuani, hoogte: Richtprijs: € 1.500-2.500. © Amberes.
21,5 cm. Richtprijs:
€ 1.000-1.400.
© Amberes.
 Collect-1/2pQ-DecembreFR+NL.qxp_320 9/11/23 16:38 Page3

OPENBARE VEILING
12 & 13 DECEMBER om 18u30

Olieverf op doek gemonteerd op doek "Portret van een tweeling

uit de familie Vinck ". Gesigneerd I.V. Hoeven. Vlaamse school
Antwerpen. Gedateerd 1666. Afmeting: 84 x 103 cm

VEILING 14 - 15 - 16 december, 13u

Sculptuur "Valkenier te paard"

in gesneden en gepolychromeerd eikenhout
Duitsland. Periode: 16e eeuw

TENTOONSTELLING
8, 9 EN 10 DECEMBER
VAN 10 TOT 18 U

HOTEL DE VENTES VANDERKINDERE S.A.

685-687 A L S E M B E R G S E S T E E N W E G - 1180 B RU S S E L
P RIVÉ PARKING • T EL . 02 344 54 46
info@vanderkindere.com
Kijkdagen: 4 - 12 december w w w. v a n d e r k i n d e r e . c o m
Wolstraat 19/2 · 1000 Brussel
info@arenbergauctions.com
+32 (0) 2 544 10 55
Veiling resultaten België

10 en 11-10 Wandtapijt naar Teniers bij Vanderkindere

€ 4.400 € 12.500 € 4.600 € 6.000

François Clouet (rond 1522-
1572, school van François
Clouet, Frankrijk), Portret
(vermoedelijk) van hertogin
Anna van Saksen, geda-
teerd ‘(15)68’, olieverf op
eikenhouten paneel, 24 x
17,4 cm. Richtprijs: € 4.000-
6.000. © Vanderkindere.
Wandtapijt uit Brussel naar David Teniers II (1610-
1690) dat ‘De terugkeer van de vissers’ afbeeldt,
Vlaams werk, 18e eeuw, ca. 265 x 373 cm. Een
tapijt met dezelfde opbouw en randen maar
met een breder perspectief hangt in de hal van
het kasteel van Cheverny. Op de achterzijde het
merk van de Koninklijke Manufactuur De Wit in
Mechelen, aangebracht bij de restauratie in 2016.
Richtprijs: € 3.000-5.000. © Vanderkindere.
Een paar zilveren tweearmige torso-kande-
laars in Lodewijk XV-stijl met merkstempel uit
Luik, hoogte: 30 cm. Richtprijs: € 3.000-4.500.
© Vanderkindere.
Ronde vissenkom in veelkleurig
en verguld porselein, versierd
met waardevolle objecten
en insecten in een licht reliëf
aangebracht, binnenversiering
met vissen, Chinees werk uit
de 19e eeuw, hoogte: ca. 32 cm.
Richtprijs: € 500-700. © Vander-
kindere.

12-10 Exclusieve vissenkom bij Rob Michiels

€ 208.000 € 54.600 € 52.000 € 24.400

Een hoogst uitzonderlijke grote Chi-
nese blauwwitte en koperrode vissen-
kom met kostbaarheden en ‘Master of
the rocks'-panelen, Kangxi-periode,
hoogte: 48 cm. Richtprijs: € 100.000-
200.000. © Rob Michiels.
Een zeer grote en verfijnde Italiaanse
majolica albarello met een soldaat in
gevechtsuitrusting, atelier Maestro
Domenico, Venetië, ca. 1540-1550,
hoogte: 33 cm. Richtprijs: € 15.000-
25.000. © Rob Michiels.
Een grote Chinese bloedkoralen
‘Baxian’-groep, 19e-20e eeuw, 45 x 38
cm. Richtprijs: € 12.000-18.000. © Rob
Michiels.
Een grote Chinese driepotige zilveren
wierookbrander, Shanghai Xinfengxi-
ang 上海新鳳祥 merk, gedateerd 1925,
68 x 74,5 cm. Richtprijs: € 10.000-
20.000. © Rob Michiels.

13 en 14-10 Brussels gebedenboek bij Arenberg Auctions

€ 42.000 € 30.000 € 18.000 € 10.000

Missale Ecclesiae Sanctae Gudulae
Bruxellensis, Brussel, voor 1487, in folio.
Richtprijs: € 25.000-30.000. © Arenberg
Auctions.
Petrus Kaerius (1571-1646), Germa-
nia inferior (…), Amsterdam, 1622,
tweede en finale Latijnse editie, in
folio. Richtprijs: € 12.000-15.000. ©
Arenberg Auctions.
L. van Wachtendonck (?), Livre
de lordre du thoison dor, Neder-
land ( ?), 17e/vroeg 18e eeuw, in
folio. Richtprijs: € 3.000-4.000.
© Arenberg Auctions.
Marcel Mariën (1920-1993), L’art
d’accommoder les invendus,
1967, collage met papier, 78 x
153 cm. Richtprijs: € 12.000-
15.000. © Arenberg Auctions.

102
Kunst- en Antiekveiling I 9 t/m 11 december 2023

Komen onder de hamer: grote collectie bronzen sculpturen; Schil-

derkunst en Grafiek; Keramiek en Glas; Aziatische en Etnische kunst; Ju-
welen en Horloges, Art Nouveau/Art Deco/Vintage/Design; Religieuze
kunst; Meubilair; Varia; Wijnen; Vintage speelgoed;

Montblanc Nicolas Rieussec,

Gepolychromeerd houten
rosé goud, 18 krt, automaat,
reliëf, Schwaben (mogelijk
cal. MB 220, op lederen band
Ulm, in de stijl van Michael
met rosé gouden vouwsluiting,
Erhart), vroeg 16de eeuw,
diam. 43 mm, inclusief certifi-
afm. 105 x 75 cm.
caat en manual
Taxatie € 8.000 - € 15.000
Taxatie € 8.000 - € 12.000

David Hamilton (1933–2016), print,

La Muse, 2009, limited edition,
57/100, Herkomst: Lumas,
met certificaat
Taxatie € 1.600 - € 3.000

Aanvang
za. 9 dec. - 9.00 uur
Kijkdagen van 9 t/m 11 december
Openingstijden:
za. 9 december t/m
ma. 11 dec. 11.00 - 17.00 uur
(laatste veilingdag)
Sluiting
ma. 11 dec. - 18.00 uur
Inbreng van goederen voor de maartveiling (t.t.v.
TEFAF) mogelijk na afspraak. Bieden kan tijdens
de kijkdagen in de Bredestraat 23/23A of via uw
eigen computer.
S E D E RT 19 3 0

Tot ziens in ons veilinghuis! www.veilingmaastricht.nl

Venduehuis Dickhaut B.V. I Bredestraat 23/23A I 6211 HA Maastricht
Tel 0031 43 321 30 95 I info@veilingmaastricht.nl

Kijkdagen:
Vrijdag 8 dec. 10 -17 uur
Zaterdag 9 dec. 10 -17 uur
Maandag 11 dec. 10 -17 uur
Dinsdag 12 dec. 10 -12 uur

Exclusive Items, Aziatica en Indonesische schilderijen

12 - 13 december 2023

Statenbijbel
handgekleurd, 1714

17e eeuw
M.C. Escher (1898-1972) H. 17,5 cm

Copier & Hendra Gunawan (1918–1983)

Amsterdam 1755, H. 19 cm China, Transition Lino Tagliapietra China, 19e eeuw

middelburg +31(0) 118 - 650 680 info@zeeuwsveilinghuis.nl www.zeeuwsveilinghuis.nl

Veiling resultaten België

16-10 Mooie resultaten voor uurwerken bij Millon Belgique

€ 1.400 € 600 € 220

Ancre, Savonette-zak- Zakhorloge ‘Pleiade’ in Omega ‘Classic’-mannen-
horloge in 18-karaats 18-karaats geelgoud, horloge met sobere wij-
roze goud, manueel manueel opwindme- zerplaat, in verguld metaal
opwindmechanisme, chanisme, geëmail- met lederen horlogeband-
schitterende geëmail- leerde wijzerplaat je en pingesp, wijzerplaat
leerde wijzerplaat met met Arabische cijfers, van het type ‘Tapisserie’ en
Romeinse cijfers, ca. diameter: 4,8 cm. manueel opwindmecha-
1900, diameter: 5 cm. Richtprijs: € 150-250. nisme, ca. 1950, diameter:
Richtprijs: € 250-350. © Millon Belgique. 3,3 cm. Richtprijs: € 50-70.
© Millon Belgique. © Millon Belgique.

16 en 17-10 Een paar zakhorloges verrast bij Horta

Oktober 2023 was een interes-

sante maand voor de verza-
melaars van uurwerken. Een
paar Zwitserse zakhorloges die
bestemd waren voor de winkel
in Shanghai gingen van de hand
voor € 36.000. Bij de beeldhouw-
werken werd Philippe Wolfers’
ivoren Nymphéa (met CITES-cer-
tificaat), ondanks de bescheiden
afmetingen van 10 x 16,5 cm, afge-
klopt op de topprijs van € 42.000.
Een luministisch schilderij van de
Gentse schilder Maurice Sys klom
al snel naar € 24.000. Bij de 17e-
eeuwse kunst veranderde een aan
Joos de Momper en Jan Brueghel
II toegeschreven paneel (49 x 71
cm) met een winterse allegorie
van eigenaar voor een bedrag van
€ 19.000.
€ 36.000
Hirsbrunner & Co., Shanghai, paar
horloges met grote, open geëmailleer-
de wijzerplaat met Romeinse cijfers,
€ 42.000
Witgouden ring versierd met smaragd
omringd door halve parels, merkte-
van ongeveer 23,34 karaat en baguette-
kening in Chinese karaktertekens en
geslepen diamanten voor zo’n 1.25 karaat.
genummerd 3 en 4, diameter: 6,2 cm.
Richtprijs: € 48.000-50.000. © Horta.
Richtprijs: € 2.500-3.000. © Horta.

17-10 Aziatische kunst, munten en juwelen bij Haynault

€ 10.000 € 4.600 € 4.100 € 3.000

Ronde schaal in oranje Pekingglas,
met een met zuur geëtste versiering
van pioentakken en twee vlinders,
China, 20e eeuw, Qianlong-merk
van vier karakters, diameter: 14,5 cm.
Richtprijs: € 100-200. © Haynault.
Rolvormige porseleinen vaas gedeco-
reerd met twee gestileerde vliegende
draken en wolken in blauw glazuur
en gestileerd ‘shou’-karakterteken
met vleermuizen, China, 20e eeuw,
hoogte: 38,5 cm. Richtprijs: € 300-500.
© Haynault.
Demaret, sculptuurring in 18-ka-
raats geelgoud, versierd met een
blauwgroene ovaal gesneden saffier,
Belgisch werk van ca. 1970, ringmaat:
53. Richtprijs: € 600-800. © Haynault.
Aureus 7,28 g, Rome, Nero (54-
68), naar rechts gericht hoofd met
lauwerkrans, Nero Caesar Augustus,
minuscule krasjes, kenmerkend
Boscoreale-patina; op de keerzijde
is een omgekeerde S gestempeld.
Richtprijs: € 1.500-2.000. © Haynault.

104
21-10 Ensor lost de verwachtingen in bij De Vuyst

Bij Galerij De Vuyst gingen meer
dan 600 loten onder de hamer. De
veiling omvatte schilderijen, beeld-
houwwerken, tekeningen en zo
meer: stuk voor stuk uitzonderlijke
kunstwerken die verzamelaars uit
binnen- en buitenland wisten te
bekoren. Het 19e-eeuwse aanbod
omvatte enkele topwerken van
museale kwaliteit van Belgische
kunstenaars van rond 1900. Als
een Parijse grootmeester bracht
Henri Evenepoel de zwierige vibe
van het fin-de-siècle op doek in
Vrouwen in een café (ca. 1896),
dat een verkoopprijs van € 112.500
scoorde. Ecce homo (Le Christ in-
sulté) uit 1890 was een pareltje van
James Ensor. Het paneel behaalde
de totaalprijs van € 375.000. Le
déjeuner, roses blanches (1910-1911)
van Rik Wouters was een sublieme
impressie van een eenvoudig tafe-
reel. Dit prachtige werk behaalde
een totaalprijs van € 325.000, Het
schilderij De opschik (1926-1927),
uit de art-decoperiode, bewijst dat
de expressionistische escapade
van Léon De Smet een geslaagde
oefening was. Dit unieke werk
behaalde uiteindelijk € 118.400
(incl. kosten). Le messager (1937) is
een belangrijke sculptuur in brons
van Ossip Zadkine, dat wereld-
wijde aandacht trok voor en tijdens
de veiling en een totaalprijs van
€ 124.940 behaalde. Er gingen ook
twee iconische popartwerken van
de Amerikaan Tom Wesselmann
onder de hamer: € 137.500 werd
genoteerd voor Big Study From
Still Life with Lichtenstein, Teapot
and Bird (1997), en € 75.000 voor € 300.000
Study For Gina’s Hand (1981), al- James Ensor (1860-1949), Ecce homo (Le
lebei inclusief kosten. Christ insulté), 1890, olieverf en potlood
op paneel, 18,8 x 24,5 cm. Richtprijs:
€ 200.000-400.000. © De Vuyst.

23-10 Khnopff: ster van de Stocletverkoop bij Bonhams Cornette

€ 130.000 € 28.000 € 18.000 € 15.000

Fernand Khnopff (1858-1921), Fore
Aeternum, Futur, 1909, pastel en
kleurkrijt op papier, 28 x 28 cm.
Richtprijs: € 100.000-150.000.
© Bonhams Cornette.
Boeddhahoofd in een
koperlegering, Thailand,
late Sukhothai-stijl, ca.
16e eeuw, hoogte: 35 cm.
Richtprijs: € 10.000-15.000.
© Bonhams Cornette.
Zeldzame Chinese schaal met lotus, wingerd en Ed Paschke (1939-2004), Bolo, 1999,
dubbele vis in cloisonné-email, Mingdynastie, 16e olieverf op doek, 91,5 x 101 cm. Richt-
eeuw, diameter: 27 cm. Richtprijs: € 18.000-25.000. prijs: € 10.000-15.000. © Bonhams
© Bonhams Cornette. Cornette.

25-10 Een record bij Flanders Auctions

Na een opwindende biedings-
strijd werd een meesterwerk van
de gerenommeerde Vlaamse
schilder Prosper De Troyer voor
een recordbedrag verkocht bij
Flanders Auctions. Het kleurrijke
en abstracte schilderij, getiteld
Het Feest, trok kunstliefhebbers
van over de hele wereld en be-
haalde een wereldrecord met een
hamerprijs van € 50.000. Opval-
lend: het werk stond al jarenlang
in de garage van een persoonlijke
vriend van de kunstenaar,die € 50.000 € 15.000 € 15.000
geen weet had van de waarde van Prosper De Troyer Pablo Atchugarry, Untitled, Eugène Verboeckhoven (1798/99-1881), Schapen in de wei,
(1880-1961), Het Feest, 1992, sculptuur in wit Carra- twee pendanten, olieverf op doek, 72 x 80 cm. Richtprijs:
het werk.
1920, olieverf op doek, ra-marmer, 22 x 10 x 33 cm. € 10.000-18.000. © Flanders Auctions.
71 x 110 cm. Richtprijs: Richtprijs: € 10.000-15.000.
€ 10.000-15.000. © Flanders Auctions.
© Flanders Auctions.

105
Komende veilingen België

03-12 Religieus zilverwerk bij Veilinghuis Het Pand

Op de najaarsveiling van zondag

3 december bij Veilinghuis Het
Pand komt een grote prachtige
collectie religieus zilverwerk en
houten beelden uit de 17e, 18e en
19e eeuw onder de hamer. Profa-
ne bronzen en houten sculpturen
wachten op een nieuwe eigenaar.
Daarnaast worden keramische
siervoorwerpen, kristal, folklore
items, beeldensokkels, mooie
schilderijen en grafisch werk
geveild.

RICHTPRIJS: € 1.600-2.000 RICHTPRIJS: € 2.000-3.000

Neogotieke zilveren Brugse kelk. © Veilinghuis Het Pand. Grote neogotische torenmonstrans.
© Veilinghuis Het Pand.

04-12 Belgische meesterwerken bij Bonhams Cornette de Saint Cyr

Op 4 december organiseert
Bonhams Cornette de Saint Cyr
een uitzonderlijke veiling van
meesterwerken van de Belgische
kunst, die twee eeuwen beschrijft
aan de hand van veertig stukken
die werden geselecteerd omwille
van hun kracht, relevantie en es-
thetisch belang. De verschillende
Belgische stromingen komen aan
bod, van het symbolisme tot het
surrealisme, dat snel wortel heeft
geschoten in België, via de popart
en kinetische kunst. De veiling
wordt geopend met L’éplucheuse
de pommes de terre (of la vieille
Kate, Bruges) door Félicien Rops
(1833-1898), een potloodtekening
in zwart en wit, ca. 1865, uit de
voormalige Jean-Pierre Babut
du Marès-collectie (geschat
op € 25.000-35.000). De sectie
1920 omvatte een uitzonderlijke
meubelgroep van Marcel-Louis
Baugniet (1896-1995) en decor- en
kostuumontwerpen voor Le Mar-
tyre de Saint Sébastien (Claude
Debussy) van Anto Carte (1886-
1954) uit de familie van Marguerite
Acarin, beter bekend als Akarova
(1904-1999), een Belgische danser,
choreograaf, beeldhouwer en
schilder. Uit een Amerikaanse
privéverzameling komt Bénédicité,
een groot olieverfschilderij uit 1922
van Anto Carte (1886-1954), ge-
schat op € 100.000 tot 150.000. De
kunstenaar, die een voorliefde had
voor volkse taferelen, verbeeldt
hier een familiescène met een
delicate intimiteit. Jeune fille au
corsage rose (1932) ten slotte is een
uitzonderlijk olieverf op doek van
Paul Delvaux (1897-1994) met een
richtprijs van € 180.000-220.000.
RICHTPRIJS: € 2.000-3.000
Marcel-Louis Baugniet, Scherm voor
de danseres Akarova, 1923.
© Bonhams Cornette.

04-12
Bloeiende appelbomen bij Millon-Belgique

Millon-Belgique veilt op 4 decem- (1866-1938). Het wordt opgeno-

ber schilderijen en kunstvoor-
werpen. Bij het aanbod is er een
groot olieverf op doek van Edgard
Tytgat (1879-1957), geschat tussen
€ 15.000-25.000, en Appelbomen
in bloei nabij Oostende (1920) van
Léon Spilliaert (1881-1946), dat
deel uitmaakte van de collectie
van minister Emile Vandervelde
men in de ‘catalogue raisonné’
die is voorbereid door Anne
Adriaens-Pannier. De schatting
ligt tussen € 15.000-20.000. Van
Anna De Weert (1867-1950) is er
RICHTPRIJS: € 15.000-20.000
ook een purperen digitalis, een Léon Spilliaert, Appelbomen in bloei
olieverf op doek geschat tussen nabij Oostende, 1920, gouache en
€ 8.000 tot 12.000. aquarel op papier, 75 x 55,5 cm.
© Millon-Belgique.

106
 ROB MICHIELS
Auctions
14 - 15 DECEMBER 2023

RM-AUCTIONS.COM

COLLECT.indd 1 2023/11/13 上午11

VEILING XXIX: VAN KUNSTVOORWERPEN EN ANTIEK

Zondag 28 januari 2024
Kijkdagen: 25 t/m 27 januari van 10u tot 18u

Jean RETS Louis VAN LINT Émile DECKERS (1885-1968)

(1991-1998) (1909-1986)

52 rue de Bertransart, 6280 Gerpinnes | Tel. +32 71 50 59 95 | +32 495 25 16 20 | info@mjvsoudant.be | www.mjvsoudant.be
Komende veilingen België

04 en 05-12 Een vroege kerst bij Haynault

Voor de laatste veiling van het Marevna Vorobyeva-Stebelska

jaar biedt Haynault op 4 en 5
december drie gespecialiseerde
verkopen: een voor 20e-eeuwse
kunst, een voor fijne sieraden
en een voor luxe lederwaren. Bij
het design zijn er enkele grote
namen uit de 20e eeuw, zoals
Le Corbusier en Joe Colombo,
maar ook minder bekende zoals
Augusto Betti, met een prachtig
paar schommelstoelen. De sectie
toegepaste kunst bevat een vaas
van Serrurier-Bovy, terwijl onder
de schilderijen een collage van
Jacques Villeglé en een naakt van
(alias Marie Vorobieff) zijn. In de
juwelenafdeling wordt een aan-
trekkelijke collectie van onverhitte
saffieren en robijnen aangeboden
evenals juwelen van Wolfers. Tot
slot zijn er een reeks Hermès-
accessoires, bagage, tassen en
pleinen te koop, in het bijzon-
der een krokodillenbordeaux
‘Brillant’-tas van Delvaux en een
‘Haut à Courroies'-tas, jaren 1970
(ref. HAC50), in canvas en natuur-
RICHTPRIJS: € 2.500-3.500
lijk koeienhuid, van Hermès. Gustave Serrurier-Bovy, vaas.
© Haynault.

06-12 Twee atypische werken bij Flanders Auctions

Uit het aanbod van de kunst-, de studio van de kunstenaar. Het

antiek- en designveiling op 6
december bij Flanders Auctions
belichten we twee atypische
werken. Het eerste is een werk
van groot formaat van de Franse
schilder Jean Le Gac, Le peintre
laçant sa chaussure uit 1988. Een
inscriptie op de voorzijde zegt
‘De Franse schilder was op pad
gegaan om het gebied rond de
oude goudmijn te verkennen’. Er
is een foto toegevoegd van het
schilderij met een bijhorende
oude projector op een staander,
die helaas verloren gegaan is, in
werk is geschat tussen € 8.000
en 12.000. Een ander lot is een
topstuk uit de productiejaren van
de Kortrijkse pottenbakkerij van
de gebroeders Caesens Frères
die samenwerkten met kunste-
naar Alfons Noseda (1885-1945).
Het beeld Straatmuzikanten in
keramiek krijgt de richtprijs van
€ 2.000-3.000.
RICHTPRIJS: € 8.000-12.000
Jean Le Gac, Le peintre laçant sa
chaussure, 1988, mixed media op
doek. © Flanders Auctions.

10-12 Belgische en hedendaagse kunst bij Bonhams Cornette

Onder de selectie Belgische en tegengestelden, in een relatie

hedendaagse kunst die op 10 de-
cember door Bonhams Cornette
de Saint Cyr wordt aangeboden
bevindt zich naast een grote
Michel Mouffe (schatting tussen
€ 25.000-30.000), een zeldzaam
werk van Giovanni Anselmo
(°1934), lid van Arte povera. Zijn
werk draaide rond noties van het
oneindige, het onzichtbare, het
verre en het universele, en hun
tussen ruimte en tijd, waarbij hij
de nadruk legde op begrippen als
energie, zwaartekracht, magne-
tisme en entropie, transformatie
en slijtage, gebruikmakend van
natuurlijke materialen zoals steen,
hout, ijzer en plantaardig materi-
aal. Zijn loden sculptuur heeft een
richtprijs tussen de € 100.000 en
150.000.

RICHTPRIJS: € 100.000-150.000
Giovanni Anselmo, Invisible (invisible), 1970-1973, lood, 5 x 10 x 6 en 5 x 10 x 12 cm.
© Bonhams Cornette.

108
10-12 Asterix en Cleopatra bij Millon-Belgique

Op 10 december houdt Millon- een etentje met vrienden bij hem

Belgique een catalogusverkoop
van stripverhalen, waaronder een
vrij uitzonderlijk lot: de cover van
Albert Uderzo’s beroemde album
Asterix en Cleopatra (1965). Geïl-
lustreerd in gouache en grafiet,
gemaakt om de voorpublicatie
aan te kondigen van deze episode
in Pilote nr. 214, van 28 novem-
ber 1963, met de ondertitel Het
grootste avontuur ooit getekend.
Deze vondst, die de auteur eind
jaren 60 en begin jaren 70 tijdens
thuis presenteerde, bevindt zich
al meer dan 50 jaar in dezelfde
collectie en is tussen de € 400.000
en 500.000 waard.
RICHTPRIJS:
€ 400.000-500.000
Albert Uderzo, Asterix en Cleopatra,
1963, illustratie in gouache en grafiet.
© Millon-Belgique.

11 en 12-12 Varia bij Horta

Naast een aantal interessante geschat wordt tussen € 3.000-

juwelen, met name een ring ver-
sierd met een Birmese saffier van
22,56 karaat (richtprijs: € 34.000-
36.000), presenteert Horta op
11 en 12 december een aantal
Belgische kunstenaars, onder wie
Anto Carte, Constant Montald,
Léon Spilliaert en Pierre Paulus
de Châtelet. En ook Evelyne
Axell (1935-1972), wier Portrait de
Poumi, een olieverf op plexiglas,
5.000. Er is ook een serie spiegels
van Line Vautrin (1913-1997),
geschat tussen € 800-6.000.
RICHTPRIJS:
€ 3.000-5.000
Evelyne Axell, Portret van Poumi, olie-
verf op plexiglas, 47 x 40 cm. © Horta.

14-12 Moderne en oude meesters bij Old Master Print

Donderdagavond 14 december Europese scholen vertegenwoor-

worden ruim 350 loten grafische digd. Veel aandacht gaat naar de
kunst aangeboden tijdens de Vlaamse Meesters, zoals Wierix,
13e editie van Old Master Print. Brueghel, Bol, Sadeler en de
Om 18 uur wordt gestart met een Antwerpse barokmeesters Rubens
veiling moderne werken. Naast en Jordaens.
de school van Barbizon en het
impressionisme met werk van
onder anderen Vuillard, Renoir en
Rouault, is er veel aandacht voor
Belgische kunstenaars, zoals Frank
Brangwyn, Eugène Van Mieghem,
Rik Wouters en James Ensor. Om
19 uur start de veiling oude mees-
ters met een ruime keuze grafiek
vanaf de 15e eeuw. Naast zeer
vroege houtsneden en toppers
als Rembrandt en Dürer zijn alle

RICHTPRIJS: € 6.000-9.000 RICHTPRIJS: € 1.200-1.600

Albrecht Dürer (1471-1528), Saint Paul Delvaux (1897-1994), Phryné, 1969,
Christopher facing to the right, lithografie. © Old Master Print.
ca. 1521, ets. © Old Master Print.

109
Komende veilingen
14 en 15-12
17-12
De juwelen die worden aangebo-
den tijdens de speciale verkoop
van Antenor op 17 december,
getiteld LUXE: Jewels, Couture Je-
wellery & Bags, omvatten juwelen,
een collectie YSL-couturejuwelen
en een mooie selectie tassen. De
aangeboden juwelen bevatten
een gouden ring bezet met een
aquamarijn, een Boucheron-
zegelring, een negligé halsket-
110
België
Bijzondere Italiaanse stukken bij Rob Michiels
Sieraden bij Antenor
ting uit ca. 1910 in platina en met
diamanten en een geelgouden
draadarmband met briljanten. De
schattingen variëren van € 3.000
tot € 8.000.
RICHTPRIJS: € 4.000-6.000
Ring, 18-karaat goud, cushion-cut
aquamarijn, markies en briljantgesle-
pen diamant. © Antenor.
18-12
Gelimiteerde edities bij Bonhams-Cornette de Saint Cyr
Bonhams-Cornette de Saint Cyr
houdt op 18 december in Brussel
een veiling van gelimiteerde
edities, waaronder een selectie
gesigneerd door de grote namen
uit de kunstgeschiedenis. De
veiling bevat litho’s, zeefdrukken,
sculpturen en multipels uit Belgi-
sche en internationale collecties.
Hoogtepunten van de veiling zijn
onder andere Blue Boy (2003),
een beschilderd houten sculp-
tuur van Karel Appel (1921-2006),
gesigneerd en genummerd 5/20
Bij Rob Michiels Auctions in
Brugge wordt op 14 en 15 decem-
ber weer Aziatische, Europese
en islamitische kunst geveild.
Een traditioneel breed scala aan
Chinese kunst, zoals een collectie
fraai celadon-porselein uit de
Longquan-ovens, daterend uit de
Yuan- en Ming-dynastie, en een
collectie sculpturen in bloedko-
raal. Er zijn ook enkele bijzondere
Italiaanse loten die in het oog
springen. Naast een aantal in-
drukwekkend, vroege albarelli, is
er ook een fraaie majolicaschotel
uit Urbino, waarop koning Tarqui-
nio Priscus de overblijfselen van
de vijandelijke troepen aan Vulca-
nus offert. Dit vrij grote exemplaar
meet 26,5 cm en dateert van rond
1550. Richtprijs: € 15.000-25.000.
(geschat op € 10.000-12.000), Paul
Delvaux’ Le Pays des miroirs (Le
laid - L’orage - Les derniers beaux
jours), een zeldzame complete set
van 16 etsen gedrukt op Japon-
papier naar originele tekeningen
uit 1948 en verrijkt met aquarel
(geschat op € 16.000-22.000), of
Zonder titel (man op dolfijn; 1987)
door Keith Haring, litho gesig-
neerd, gedateerd en genummerd
16/170 in rood in de marge. (richt-
prijs: € 25.000-30.000).
Een kleine eeuw ouder is de buste
uit het atelier van Mino da Fiesole
(1429-1484), uitgevoerd in stuc
met polychromie. Het was wellicht
een studie voor het altaarstuk in
de tombe van bisschop Leonardo
Salutati uit ca. 1464. Door de
huidige eigenaar werd het ooit
aangekocht bij de roemrijke anti-
quair Jan Van Herck in Antwerpen.
De richtprijs is erg toegankelijk:
€ 8.000-12.000.
RICHTPRIJS:
€ 15.000-25.000
Fraaie majolicaschotel uit Urbino,
ca. 1550, diameter: 26,5 cm.
© Rob Michiels.
RICHTPRIJS: € 10.000-12.000
Karel Appel, Blue Boy, 2013, ed. 5/20,
beschilderd hout. © Bonhams-Cor-
nette de Saint Cyr.
19-12
22-01
Het aanbod van de kunst- en
antiekveiling op 22 januari bij
Amberes bevat een paar opval-
lende loten. Een uit zandsteen
gebeeldhouwde sculptuur Sedes
Sapientiae uit Frankrijk van ca.
1400 (richtprijs: € 4.000-6.000) en
twee bas-reliëfs: een 17e-eeuws
tabernakeldeurtje met de Aan-
bidding der herders, afkomstig
uit Italië en een uit palmhout
gesneden bas-reliëf uit de 18e
eeuw, Rust op de vlucht naar
Egypte genaamd, allebei met
een richtprijs van € 3.000-4.000.
Verder in het aanbod een groot
lot antiek zilver en zilveren kande-
laars met onder andere een paar
28-01
RICHTPRIJS: € 6.000-7.000
Emile Deckers, Alger, olieverf op
doek, 64 x 80 cm. © Soudant
De honderdste verjaardag van Morris bij Huberty & Breyne
kandelaars met getorste stam en
voet (richtprijs: € 2.000-2.500) en
een koffiekan met getorste buik
(richtprijs: € 3.000-4.000), allebei
midden 18e-eeuws en afkomstig
uit Mons. In het aanbod moderne
werken is er een groep van drie
unieke bronzen beelden van Paul
Van Hoeydonck, The Big Cargo
Watch genaamd en tussen 120
en 175 cm hoog. Verder nog een
grote collectie juwelen en oos-
terse tapijten.
Naast abstracties van Jean Rets
(1991-1998) en Louis Van Lint (1909-
1986) veilt Soudant op 28 januari
een interessant oriëntalistisch werk
van Emile Deckers (1885-1968).
Dit werk, getiteld Algiers, heeft
een richtprijs € 6.000-7.000. Emile
Deckers werd geboren in Ensival
en bezocht de Académie des
Beaux-Arts in Luik, voordat hij zijn
opleiding voltooide in Parijs bij de
schilders Carolus Duran en Eva-
riste Carpentier. In 1920 ontdekte
hij Algerije. Geboeid door het land
Ter gelegenheid van de honderd-
ste geboortedag van de Belgische
striptekenaar Morris (1923-2001),
de beroemde vader van Lucky
Luke, houdt Huberty & Breyne op
19 december een uitzonderlijke
veiling van een set van tien wer-
ken uit de familie van de tekenaar.
RICHTPRIJS: € 8.000-10.000
Morris, Lucky Luke – I’m a poor lo-
nesome cowboy, jaren 60, Oost-Indi-
sche inkt en blauw potlood op papier,
19 x 20,5 cm. © Huberty & Breyne.
Sedes Sapientiae bij Amberes
RICHTPRIJS:
€ 4.000-6.000
Sedes Sapientiae, Frankrijk, ca. 1400,
beeld van gehouwen zandsteen, 80 x
38 x 29 cm. © Amberes.
Een Belgische oriëntalist bij Soudant
keerde hij het jaar daarop terug
en bracht er bijna elk jaar lange
perioden door. Tot 1966 verdeelde
hij zijn tijd tussen Algiers en België.
In zijn beginjaren probeerde
Deckers portretten, landschappen,
religieuze en historische schilderi-
jen te maken. Na zijn ontdekking
van Algerije wendde hij zich tot de
oriëntalistische schilderkunst, een
genre waarin hij al snel veel succes
oogstte. Gefascineerd door het
licht en de flamboyante kleuren
die hem omringden, liet hij zijn
Het zijn originelen van verschil-
lende Lucky Luke-avonturen,
geschat op € 6.000 tot 12.000.
RICHTPRIJS: € 3.000-4.000
Tabernakeldeur met de Aanbidding der
herders, Italië, 17e eeuw, bas-reliëf in
deurtje versierd met marmer en lapis,
24 x 18 en 35,5 x 30 cm. © Amberes.
talent de vrije loop. Zijn stijl doet
denken aan die van de Zwitserse
oriëntalistische schilder Édouard
Herzig, maar in tegenstelling tot
zijn voorganger gebruikt hij olie-
verf op doek in plaats van gouache
op papier. Hij is vooral beroemd
om zijn grote portretten met drie
of vier gezichten, in de stijl van
Philippe de Champaigne, zoals
het door Soudant voorgestelde
portret.
111
Auction calendar

Belgium 10 MONSANTIC BRUXELLES 6-7 VEILINGHUIS OMNIA 7-8 VENDU ROTTERDAM

Art et antiques MONS Kunst en antiek KOLMHAM/ Algemene veiling ROTTERDAM
NOVEMBER 15 MAISON DES HUISSIERS DE HOOGEZAND
10 BONHAMS-CORNETTE DE SAINT JUSTICE 10 VAN SABBEN AUCTIONS
24-3 MJV SOUDANT CYR Deurwaarderstukken 9-11 VENDUEHUIS DICKHAUT Affiches HOORN
Antiquités et objets de Belgische & hedendaagse BRUXELLES Kunst en antiek MAASTRICHT
collection ONLINE kunst 14-17 HERITAGE AUCTIONS EUROPE
BRUXELLES 20 CAMPO & CAMPO 11 AAG AUCTIONEERS Kunst en curiosa IJSSELSTEIN
Burgerveiling ANTWERPEN Classic to temporary
11 AMBERES AMSTERDAM
DECEMBER Burgerveiling ANTWERPEN 21 VENTES ELYSÉE
Art et antiques GRIVEGNÉE- 11 AAG AUCTIONEERS Austria
2 ABS VEILINGEN MECHELEN 11 VENTES ELYSÉE LIÈGE The Interior Sale AMSTERDAM
Deurwaarderstukken Art et antiques DECEMBER
MECHELEN GRIVEGNÉE-LIÈGE 22 AMBERES 11 VEILINGHUIS BOUWMAN
Kunst en antiek ANTWERPEN Speelgoed ONLINE 4 DOROTHEUM
3 VEILINGHUIS HET PAND 11 MAISON DES HUISSIERS DE JUSTICE Schmuck, Kunst &
Kunst, antiek en religiosa Deurwaarderstukken 22 SALLE DE VENTES UCCLE 11 VENDUEHUIS DEN HAAG Antiquitäten ONLINE
DIKSMUIDE BRUXELLES SAINT-JOB Books & prints DEN HAAG
Design BRUXELLES 4 DOROTHEUM
4 AMBERES 11-12 GALERIE MODERNE 11-12 ADAMS AMSTERDAM AUCTIONS Meisterzeichnungen und
Burgerveiling ANTWERPEN Art et antiques BRUXELLES 22 VENTES ELYSÉE Kunst en antiek AMSTERDAM Druckgraphik bis 1900,
Vente bourgeoise GRIVEGNÉE- Aquarelle, Miniaturen ONLINE
4 BONHAMSCORNETTE DE SAINT CYR 11-12 HORTA LIÈGE 11-13 VEILINGHUIS KLINKHAMER
Belgian Masterpieces Art et antiques BRUXELLES Kunst en antiek GRONINGEN 4 DOROTHEUM
BRUXELLES 22 VEILINGHUIS PICTURA Volkskunst, Skulpturen und
11-17 SALLE DE VENTES ROPS Inboedelveiling: kunst en 11-14 VAN SPENGEN Fayencen ONLINE
4 HAYNAULT Art, antiques et design ONLINE antiek GENT Kunst en antiek ONLINE
Art et design BRUXELLES 4 DOROTHEUM
12 BERG VAN BARMHARTIGHEID 22 MAISON DES HUISSIERS DE 12 VENDUEHUIS DEN HAAG Kunst, Antiquitäten, Möbel
4 MILLON BELGIQUE Juwelen en numismatiek JUSTICE Winter Auction, Exclusive und Technik ONLINE
Tableaux & objets d'art BRUSSEL Deurwaarderstukken Jewellery DEN HAAG
BRUXELLES BRUXELLES 5 DOROTHEUM
12 VENTES ELYSÉE 12 VENDUEHUIS DEN HAAG Bilder ONLINE
4 SALLE DE VENTES UCCLE SAINT-JOB Vente classique GRIVEGNÉE- 22-23 GALERIE MODERNE Winter Auction: Exclusive
Vente classique ONLINE LIÈGE Art et antiques BRUXELLES Silver DEN HAAG 5 DOROTHEUM
Handtaschen & Accessoires
4 MAISON DES HUISSIERS DE JUSTICE 12-13 VANDERKINDERE 22-23 HORTA 12 ZEEUWS VEILINGHUIS ONLINE
Deurwaarderstukken Art et antiques BRUXELLES Art et antiques BRUXELLES Exclusive items MIDDELBURG
BRUXELLES 6 DOROTHEUM
14 ARENBERG AUCTIONS 23 VANDERKINDERE 12-14 OPRECHTE VEILING HAARLEM Schmuck und Uhren WIENER
5 HAYNAULT Prenten, tekeningen en foto's Vente bourgeoise BRUXELLES Kunst en antiek HAARLEM NEUSTADT
Montres et bijoux BRUXELLES BRUSSEL
27 DAMIEN VOGLAIRE 13 ADAMS AMSTERDAM AUCTIONS 6 DOROTHEUM
5 BERG VAN BARMHARTIGHEID 14 OLD MASTER PRINT Moderne en hedendaagse Juwelen, tassen en wijn Antiquitäten ONLINE
Meubels, verzamelobjecten Modern and old masters kunst BRUXELLES AMSTERDAM
en juwelen BRUSSEL prints 7 DOROTHEUM
ONLINE 28 MJV SOUDANT 13 VENDUEHUIS DEN HAAG Teppiche für Einrichter und
5-6 GALERIE ATHENA Art et antiques GERPINNES Winter Auction: Arts of the Sammler ONLINE
Kunst en antiek & juwelen 14-15 ROB MICHIELS AUCTIONS East: Asian Ceramics & Works
BRUSSEL Aziatische, Europese en 29 MAISON DES HUISSIERS DE of Art DEN HAAG 7 DOROTHEUM
Islamitische kunst BRUGGE JUSTICE Schmuck und Uhren ONLINE
5-7 BERNAERTS Deurwaarderstukken 13 ZEEUWS VEILINGHUIS
Wintertales ANTWERPEN 16 DVC ANTWERPEN BRUXELLES Aziatica & Indonesian Art 7 DOROTHEUM
Aziatica ANTWERPEN ONLINE Adventauktion ONLINE
6 FLANDERS AUCTIONS
Kunst en Antiek WINGENE 16 ABS VEILINGEN MECHELEN FEBRUARY 13-14 VENDU ROTTERDAM 7 DOROTHEUM
Deurwaarderstukken Algemene veiling ROTTERDAM Schmuck WIEN
6 HÔTEL DES VENTES MOSAN MECHELEN 5 AMBERES
Art et antiques LIÈGE Burgerveiling ANTWERPEN 14 VENDUEHUIS DEN HAAG 11 DOROTHEUM
17 ANTENOR AUCTION Home & Interiors: Antique Jugendstil & Angewandte
6 HÔTEL DES VENTES MOSAN Jewels, Couture jewellery & 5 MAISON DES HUISSIERS DE JUSTICE Furniture & Design, Ceramics Kunst des 20 Jhr WIEN
Vente classique LIÈGE Bags BRUXELLES Deurwaarderstukken & Decorative Art DEN HAAG
BRUXELLES 11 DOROTHEUM
7 FLANDERS AUCTIONS 17 DVC ANTWERPEN 16 OPRECHTE VEILING HAARLEM Schmuck, Kunst &
Topwijnen WINGENE Juwelen ANTWERPEN 6-8 CARLO BONTE AUCTIONS Kunst en antiek ONLINE Antiquitäten ONLINE
Kunst en antiek BRUGGE
7 MILLON BELGIQUE 18 BONHAMS 16-30 MOART VEILINGHUIS 11 DOROTHEUM
Montres et pierres BRUXELLES CORNETTE DE SAINT CYR 6-7 MAISON JULES Kunst en antiek met Glas & Porzellan ONLINE
Editions limitées BRUXELLES Kunst en antiek GENT postmoderne werken ONLINE
7-9 SYLVIE'S WINE AUCTIONS 12 DOROTHEUM
Wijn ANTWERPEN 18 AMBERES 7-8 DEBAVEYE AUCTIONS 18-19 VAN ZADELHOFF Ölgemälde und Aquarelle des
Burgerveiling ANTWERPEN Kunst en antiek HARELBEKE Kunst en antiek HILVERSUM 19. Jahrhunderts WIEN
8-9 JEAN ELSEN & SES FILS
Numismatique géneral 18 MAISON DES HUISSIERS 18-20 VEILINGHUIS ONDER DE 12 DOROTHEUM
BRUXELLES DE JUSTICE
Deurwaarderstukken The Netherlands BOOMPJES
Kunst en antiek LEIDEN
Druckgrafik und Multiples
ONLINE
9 BERG VAN BARMHARTIGHEID BRUXELLES
Bijzondere veiling BRUSSEL NOVEMBER 12 DOROTHEUM
19 HUBERTY & BREYNE JANUARY Schmuck & Uhren WIEN
9 CNOCK Morris BRUXELLES 28-1 VEILINGHUIS DE RUITER
Juwelen KNOKKE Munten, bankbiljetten, zilver, 11-13 TWENTS VEILINGHUIS 13 DOROTHEUM
19-20 JORDAENS juwelen, horloges KLAASWAAL Kunst en antiek ENSCHEDE Sammlung Otto von Mitzlaff
9 MOREL DE WESTGAVER Kunst en antiek MORTSEL WIEN
Ansichtkaarten, prenten en 22-23 ALD FRYSLÂN
boeken BRUXELLES 29 AMBERES DECEMBER Kunst en antiek IJLST 13 DOROTHEUM
Burgerveiling ANTWERPEN Antiquitäten ONLINE
9 ABS VEILINGEN MECHELEN 3 VEILINGHUIS PEERDEMAN
Deurwaarderstukken Kunst en antiek ONLINE FEBRUARY 13 DOROTHEUM
MECHELEN JANUARY Silber WIEN
4 DE ELAND & DE ZON 5-9 KORST VAN DER HOEFF
10 CNOCK 7 ABS VEILINGEN MECHELEN Schipholveiling DIEMEN Kunst en antiek 14 DOROTHEUM
Antiek & moderne kunst Deurwaarderstukken 'S-HERTOGENBOSCH Briefmarken WIEN
KNOKKE MECHELEN 4-8 ZWIGGELAAR AUCTION
Prenten, tekeningen, boeken 6-11 DERKSEN VEILINGBEDRIJF 14 DOROTHEUM
10 MILLON BELGIQUE 8 MAISON DES HUISSIERS DE JUSTICE AMSTERDAM Kunst en antiek ARNHEM Schmuck und Uhren ONLINE
Bandes dessinées BRUXELLES Deurwaarderstukken

112
 december—january 2023-2024

14 DOROTHEUM 30-14 CHRISTIE'S 5 ARTCURIAL 6 GROS & DELETTREZ 8 GROS & DELETTREZ
Exklusive Farbsteine ONLINE Art of Asia ONLINE Art moderne PARIS Tableaux, mobilier & objets bijoux & montres (drouot)
d'art (Drouot) PARIS PARIS
15 DOROTHEUM 5 ARTCURIAL
Alte Meister WIEN DECEMBER Art contemporain PARIS 6 L'HUILLIER & ASS 8 HVMC
Bijoux & orfevrerie (Drouot) Importants bijoux
15 DOROTHEUM 1 ADER 5 ART VALOREM PARIS MONTE-CARLO
Uhren u. Herrenaccessoires Avant-garde japonaise Vente bijoux accesoires de
WIEN (Drouot) PARIS mode (Drouot) PARIS 6 MILLON 8 HVMC
Boudoir de madame PARIS Maroquinerie de luxe
18 DOROTHEUM 1 AUCTION ART RÉMY LE FUR & ASS 5 BEAUSSANT LEFEVRE MONTE-CARLO
Kunst, Antiquitäten, Möbel Bijoux, montres & argenterie Antiquités (Drouot) PARIS 6 PIASA
und Technik ONLINE (Drouot) PARIS Editions: estampes, livres 8-15 ARTCURIAL
5 BEAUSSANT LEFEVRE illustrés, multiples PARIS Luxury timepieces ONLINE
18 DOROTHEUM 1 BOISGIRARD-ANTONINI Livres (Drouot) PARIS
Tischlein deck dich! ONLINE Meubles et objets d'art 6 PIASA 8-21 SOTHEBY'S
(Drouot) PARIS 5 BONHAMS Bijoux PARIS Indochine
18 DOROTHEUM estampes et multiples PARIS PARIS
Möbel ONLINE 1 CRAIT + MÜLLER 6 SOTHEBY'S
Bijoux, montres & argenterie 5 COUTAU-BÉGARIE & ASS Art contemporain PARIS 8-21 SOTHEBY'S
18 DOROTHEUM (Drouot) PARIS Ombrelles, parapluies, Asian arts / 5000 years PARIS
Schmuck, Kunst & parasols-xviie-xxe siècles 6 TA JAN
Antiquitäten ONLINE 1 DE BAECQUE PARIS Haute joaillerie PARIS 10 OSENAT
mobilier et objets d'art Les écrins de Versailles
19 DOROTHEUM (Drouot) PARIS 5 DE BAECQUE 6 TA JAN (Drouot)
Bilder - Weihnachtsauktion Livres LYON Horlogerie de collection PARIS VERSAILLES
ONLINE 1 DEBURAUX - DU PLESSIS
Art asiatique bijoux meubles 5 GROS & DELETTREZ 6 THIERRY DE MAIGRET 10 OSENAT
19 DOROTHEUM anciens tapisserie (Drouot) Art moderne & contemporain Arts asiatiques (Drouot) PARIS L'empire à Fontainebleau
Bücher und dekorative PARIS PARIS (Drouot)
Graphik ONLINE 7 ADER FONTAINEBLEAU
1 GIQUELLO 5 GROS & DELETTREZ Armes anciennes et souvenirs
19 DOROTHEUM Livres anciens et modernes Arts décoratifs du XXe historiques (drouot) PARIS 11 APONEM
Bilder ONLINE PARIS (Drouot) PARIS Tableaux anciens et mobilier
7 CANNES ENCHÈRES classique (Drouot) PARIS
20 DOROTHEUM 1 L'HUILLIET & ASS 5 GROS & DELETTREZ Bijoux anciens et modernes
Diamonds Only WIEN Mobilier et objets d'art Arts premiers (Drouot) PARIS CANNES 11 APONEM
(Drouot) PARIS Arts d'Asie (Drouot) PARIS
20 DOROTHEUM 5 OGER 7 CHRISTIE'S
Antiquitäten ONLINE 1 MILLON Collections classiques Arts d'Afrique, d'Océanie et 11 BRISSONNEAU
Grands decors et siècles (Drouot) PARIS des Amériques PARIS Prestige livres, tableaux,
21 DOROTHEUM classiques (Drouot) PARIS bijoux, meubles et objets
Schmuck und Uhren ONLINE 5 TA JAN 7 DE BAECQUE d'art (Drouot) PARIS
1 PIASA Livres, manuscrits et Arts premiers (Drouot) PARIS
21 DOROTHEUM Ceramic addict ONLINE estampes PARIS 11 COUTAU-BÉGARIE & ASS
Moderne und 7 DELON - HOEBANX Les floralies du parfum
Zeitgenössische Kunst WIEN 1 PESCHETEAU-BADIN 5 TA JAN Arts d'Asie PARIS (Drouot) PARIS
Arts du xxe siècle (Drouot) L'exceptionnelle collection
21 DOROTHEUM PARIS privée de madame B PARIS 7 EUVRARD & FABRE 11 FARRANDO
Österreichische Moderne und Bijoux, objets de vitrine, Collection de la 1ère james
Zeitgenössische Kunst WIEN 1-7 SOTHEBY'S 5 TESSIER & SARROU ET ASSOCIÉS orfevrerie et livres (Drouot) bond girl française : Claudine
Art contemporain ONLINE Arts d'Asie (Drouot) PARIS PARIS Auger (Drouot)
21 DOROTHEUM PARIS
Erlesener Schmuck - 1-15 CHRISTIE'S 5-6 GROS & DELETTREZ 7 JEAN-MARC DELVAUX
Weihnachtsauktion WIEN Joaillerie paris ONLINE Art moderne & contemporain Bijoux et argenterie (Drouot) 11 HVMC
(Drouot) PARIS Importants bijoux
22 DOROTHEUM 2 ADER PARIS MONTE-CARLO
Teppiche für Einrichter und Livres de photographies 7 LUCIEN PARIS
Sammler ONLINE (Drouot) ONLINE 6 AGUTTES Bijoux, objets d'art, mobilier 11 HVMC
Arts classiques NEUILLY NOGENT Montres de collection
27 DOROTHEUM 2 CANNES ENCHÈRES MONTE-CARLO
Briefmarken und Mode et art de table CANNES 6 ALDE 7 MILLON
Ansichtskarten WIEN Editions originales des XIX et Numismatique XIX NICE 11 MILLON
2 COUTAU-BÉGARIE & ASS XX siècles PARIS Art Russe (Drouot) PARIS
27 DOROTHEUM Chanson française et 7 MILLON
Antiquitäten ONLINE internationale PARIS 6 ARTCURIAL Art contemporain - winter 11 MILLON
Impressionniste et moderne contemporary NICE Joaillerie - hiver 2023 PARIS
27 DOROTHEUM 2 OSENAT PARIS
Porzellan, Glas und Mode & luxe (Drouot) 7 MILLON 11 OSENAT
Sammelgegenstände ONLINE FONTAINEBLEAU 6 ARTCURIAL Tableaux du xixe et du xxe, le Montres de collection
Post-war et contemporain souffle de la modernité - huis (Drouot) VERSAILLES
28 DOROTHEUM 3 OSENAT PARIS clos live PARIS
Münzen und Medaillen WIEN Les grands siècles (Drouot) 11 SOTHEBY'S
ONLINE 6 ARTCURIAL 7 PESTEL-DEBORD Collection Hubert Guerrand-
28 DOROTHEUM Twenty one contemporary Bijoux & montres (Drouot) Hermès ONLINE
Bilder und Grafiken aller 4 DAGUERRE PARIS PARIS
Epochen ONLINE Art d'asie - estampes, 11 SOTHEBY'S
céramiques & mobilier 6 BARON RIBEYRE & ASS 7 TESSIER & SARROU ET ASS Collection Hubert Guerrand-
28 DOROTHEUM (Drouot) PARIS Bijoux, arts classique et Tableaux mobilier & objets Hermès, autour de la
Bilder und Grafiken aller moderne (Drouot) d’art (Drouot) PARIS Duchesse de Berry ONLINE
Epochen WIEN 4 ERIC CAUDRON PARIS
Vente de bijoux (Drouot) 7-14 ARTCURIAL 11 TA JAN
PARIS 6 CHRISTIE'S Christmas time ONLINE Arts d’Asie PARIS
France 4 EVE
Post-war et contemporary
art PARIS 8 ADER 12 ADER
Art animalier (Drouot) PARIS Art décoratifs et sculptures du Art d'Extrême-Orient
NOVEMBER 6 DE BAECQUE xxe siècle (Drouot) PARIS (Drouot) PARIS
4 GIQUELLO Mode et vintage et bijoux
24-1 ARTCURIAL Arts d'afrique, d'amerique et MARSEILLE 8 AUCTION ART RÉMY LE FUR & ASS 12 ARTCURIAL
Mode & Accessoires ONLINE d'Oceanie (Drouot) Arts d'Asie (Drouot) PARIS Arts d’Asie PARIS
PARIS 6 DE BAECQUE
28-7 BONHAMS Autographes LYON 8 BEAUSSANT LEFEVRE 12 AUCTION ART RÉMY LE FUR & ASS
Hebdomadaire: Bijoux PARIS 4 MILLON Arts du XXe siècle (Drouot) Tableaux modernes et
Art d'Orient (Drouot) PARIS 6 FARRANDO PARIS contemporains (Drouot) PARIS
28-8 CHRISTIE'S Mobilier & objets d'art
Post-war et contemporary art 4-13 BONHAMS (Drouot) 8 CRAIT + MÜLLER 12 CHRISTIE'S
ONLINE Weekly: fashion ONLINE PARIS Sculptures (Drouot) PARIS Art d’Asie PARIS

113
Auction calendar

12 DAGUERRE
Vente moderne et
14 DE BAECQUE
Intérieurs et décoration,
17 OSENAT
Mobilier et objets d'art
21 BOISGIRARD-ANTONINI
Vente classique (Drouot)
Germany
contemporain, tableaux, textiles (Drouot) PARIS (Drouot) FONTAINEBLEAU PARIS
mobilier et objets d'art DECEMBER
(Drouot) PARIS 14 DE BAECQUE 18 AGUTTES 21 EVE
Les collections de Bernard Oeuvres choisies (Drouot) Art du XXe - verre moderne et 1 GRISEBACH
12 DE BAECQUE Mamy, cannes et art NEUILLY contemporain (Drouot) PARIS Moderne Kunst &
Minéraux (Drouot) PARIS populaire (Drouot) PARIS Zeitgenössische Kuns BERLIN
18 LUCIEN PARIS 21 GROS & DELETTREZ
12 DE BAECQUE 14 CANNES ENCHÈRES Succession juge, Objets Bijoux & montres (Drouot) 1 LEMPERTZ
Art populaire et montagne Lithographies CANNES d’art et de bel ameublement PARIS Zeitgenössische Kunst KÖLN
#10 (Drouot) PARIS (Drouot) PARIS
14 JEAN-MARC DELVAUX 25 HVMC 1-2 DR. FISCHER KUNSTAUKTIONEN
12 DIGARD AUCTION Tableaux, meubles et objets 18 SVV LOMBRAIL TEUCQUAM Le cirque, collection Kunst, Antiquitäten &
Art urbain contemporain d'art (Drouot) PARIS Collections particulieres hourdequin MONTE-CARLO Schmuck MÜNCHEN
(Drouot) PARIS (Drouot) PARIS
14 LIBERT ET ASSOCIÉS 25 MAURICE AUCTION 1-3 SCHLOSS AHLDEN
12 GIQUELLO Mobilier & objets d'art 19 AUDAP & ASSOCIÉS Joaillerie (Drouot) PARIS Internationale Kunst und
Vente prestige: mobilier et (Drouot) PARIS Bijoux, montres & orfevrerie - Antiquitäten AHLDEN
objets d'art (Drouot) PARIS objets de vitrine PARIS 25 MAURICE AUCTION
14 MILLON Kerry Taylor (Drouot) PARIS 2 LEMPERTZ
12 HVMC Autographes & manuscrits 19 BEAUSSANT LEFÈVRE & ASS Moderne Kunst KÖLN
Maroquinerie de luxe MONTE- PARIS Numismatique (Drouot) PARIS 25 MILLON
CARLO Marine et voyage PARIS 2 LEMPERTZ
14 MILLON 19 COPAGES AUCTION PARIS Zeitgenössische Kunst KÖLN
12 MILLON Joaillerie & horlogerie NICE Souvenirs historiques & Art 25 MILLON
Bijoux d'artistes et de Russe (Drouot) PARIS Petites oeuvres de grands 5 QUITTENBAUM
créateurs II PARIS 14 NOUVELLE ETUDE maîtres - tableaux modernes Schools of Design MÜNCHEN
Univers moderne (Drouot) 19 COUTAU-BÉGARIE & ASS - huit clos live PARIS
12 PARIS ENCHÈRES - COLLIN DU PARIS Art Russe (Drouot) PARIS 5 QUITTENBAUM
BOCAGE Iconic Finnish Design
Tableaux modernes, arts du 14 TA JAN 19 DE BAECQUE JANUARY MÜNCHEN
XXe et design (Drouot) PARIS Mode, maroquinerie & Art populaire (Drouot) PARIS
accessoires de luxe PARIS 11 DE BAECQUE 6 BASSENGE
12 PESCHETEAU-BADIN 19 DIGARD AUCTION Livres anciens et modernes Fotografie des 19. – 21.
Vente classique 15 ADER Bijoux (Drouot) PARIS (Drouot) PARIS Jahrhunderts BERLIN
prestige (Drouot) PARIS Art d'après-guerre et
contemporain - prestige 19 EVE 11 LUCIEN PARIS 6 QUITTENBAUM
13 AGUTTES (Drouot) PARIS Art animalier (Drouot) Contenu d'une demeure Moderne Kunst MÜNCHEN
Bijoux (Drouot) NEUILLY PARIS vincennoise et à divers
15 BEAUSSANT LEFEVRE NOGENT 6-7 NAGEL AUKTION
13 ALDE Mobilier et objets d'art 19 GROS & DELETTREZ December auction STUTTGART
Manuscrits PARIS (Drouot) PARIS Chanel vintage (Drouot) PARIS 17 ADER
Estampes d'après-guerre et 7 QUITTENBAUM
13 ARTCURIAL 15 CRAIT + MÜLLE 19 MILLON contemporaines (Drouot) Autorenschmuck &
Mobilier et objets d'art PARIS Arts d'Asie, tableaux, mobilier Tour du monde du PARIS Künstlerschmuck MÜNCHEN
& objets d'art (Drouot) PARIS collectionneur: arts d'Asie &
13 AUDAP & ASSOCIÉS d'Orient NICE 18 DE BAECQUE 7 QUITTENBAUM
Tableaux anciens, haute- 15 DE BAECQUE Textiles #14 (Drouot) PARIS Sparkle & Shine
epoque, mobilier & objets Les collections de Bernard 19 PESTEL-DEBORD Juwelenschmuck & Vintage
d'art (Drouot) Mamy - caricatures et livres Collection Bernard Mercier et 23 CANNES ENCHÈRES Accessoires MÜNCHEN
PARIS (Drouot) PARIS a divers (Drouot) PARIS Vente courante CANNES
7-8 NAGEL AUKTION
13 BONHAMS 15 GROS & DELETTREZ 19 TA JAN 23 DE BAECQUE Asiatische Kunst Highlights
Chinese art PARIS Arts de l'Islam (Drouot) PARIS Mobilier & objets d'art de la Luxe - vintage (Drouot) PARIS STUTTGART
renaissance au 19e siècle
13 DE BAECQUE 15 MAGNIN WEDRY PARIS 24 ARTCURIAL 7-8 HAMPEL
Arts d’Asie (Drouot) PARIS Objets de curiosité, tableaux Souvenirs historiques, Kunst, Antiquitäten &
anciens, meubles et objets 19-20 BEAUSSANT LEFEVRE phaléristique & armes de Schmuck MÜNCHEN
13 FERRI & ASSOCIÉS d'art (Drouot) PARIS Numismatique (Drouot) PARIS collection PARIS
Vente cataloguee (Drouot) 8 KETTERER KUNST
PARIS 15 MILLON 20 AGUTTES 25 DE BAECQUE 545 Evening Sale MÜNCHEN
So'unique / Stevie Ray Haute époque (Drouot) Militaria (Drouot) PARIS
13 OSENAT Vaughan / la guitare des NEUILLY 8 LEMPERTZ
Livres et manuscrits (Drouot) ténèbres 31 TA JAN Asiatische Kunst KÖLN
PARIS PARIS 20 DE BAECQUE Bande-dessinée & illustration
Instruments de musique PARIS 12 AUCTION PARTNERS
13 PIASA 15 MILLON (Drouot) PARIS N° 207 Kunst, Antiquitäten &
Art moderne et contemporain Art deco / design PARIS Schmuck KÖNINGSWINTER
PARIS 20 GROS & DELETTREZ FEBRUARY
15 OGER - BLANCHET Editions : estampes, 20-7 GRISEBACH
13 TA JAN Bijoux - montres (Drouot) multiples, design (Drouot) 1 BONHAMS Third Floor ONLINE
Tableaux anciens PARIS PARIS PARIS Les grandes marques du
monde à paris PARIS
13 THIERRY DE MAIGRET 15 PESCHETEAU-BADIN 20 OSENAT JANUARY
Tableaux anciens, mobilier Bijoux et orfèvrerie (Drouot) Art Russe (Drouot) PARIS 6 CANNES ENCHÈRES
et objets d'art du XVIIE au PARIS Bijoux anciens & modernes 19 JESCHKE/JADI
XIXE siècle - sculptures : l'œil 20 THIERRY DE MAIGRET CANNES Modern and Contemporary
d'albéric froissart (Drouot) 15 TESSIER & SARROU ET ASS Art moderne (Drouot) PARIS Art BERLIN
PARIS Livres & manuscrits (Drouot) 8 ADER
PARIS 20-21 MILLON Judaïca (Drouot) PARIS 19-28 GRISEBACH
13-15 SOTHEBY'S Collection Annick et Alain Photography ONLINE
Collection Hubert Guerrand- 16 CANNES ENCHÈRES Cical PARIS 8 LUCIEN PARIS
Hermès, autour de la Art moderne CANNES Collection de madame C. et à
Duchesse de Berry
PARIS 16 CANNES ENCHÈRES
21 ADER
Avant-garde japonaise
divers amateurs NOGENT
London
Franc-maçonnerie & (Drouot) PARIS 14 BONHAMS
14 ADER compagnonnage CANNES 19th century paintings PARIS NOVEMBER
Archeologie (Drouot) PARIS 21 AUCTION ART RÉMY LE FUR & ASS
16 OSENAT Bijoux orfevrerie (Drouot) 21-1 BONHAMS
14 ADER Les intérieurs de Versailles PARIS Books, Maps and Manuscripts
Art de l'Islam et de l'Inde (Drouot) VERSAILLES ONLINE
(Drouot) PARIS 21 BOISGIRARD-ANTONINI
17 COUTAU-BÉGARIE & ASS Meubles et objets d'art 27-6 BONHAMS
14 AGUTTES Mode & vintage et flacons de (Drouot) Travel & Exploration ONLINE
Arts d'asie (Drouot) NEUILLY parfum (Drouot) PARIS PARIS

114
 december—january 2023-2024

28-8 BONHAMS
Luxury Gift ONLINE
6 BONHAMS
Old Master Paintings LONDON
7-8
Old Masters
CHRISTIE'S
LONDON Switzerland 6 KOLLER
Möbel ONLINE

6 BONHAMS 8 SOTHEBY'S 6 KOLLER

DECEMBER
1 SOTHEBY'S
Old Master Paintings Day
Auction
LONDON
1 SOTHEBY'S
Old Master Prints LONDON
1-15 CHRISTIE'S
Collection Sale: Books and
Manuscripts ONLINE
5 BONHAMS
20th Century Decorative Arts
LONDON
5 PHILLIPS
New Now LONDON
5 SOTHEBY'S
Ancient Sculpture and Works
of Art LONDON
5 SOTHEBY'S
Books and Manuscripts From
Medieval to Modern LONDON
6 BONHAMS
Prints and Multiples
LONDON
500 Years of European
Ceramics LONDON
6 BONHAMS 12
The Grand Tour Sale LONDON
6 SOTHEBY'S
Old Master & 19th Century 12
Paintings Evening LONDON
7 BONHAMS
London Jewels LONDON
12
7 CHRISTIE'S
The Sam Josefowitz
Collection: Graphic 13
Masterpieces by Rembrandt
van Rijn LONDON
13
7 CHRISTIE'S
Ancient to Modern Art from
the Mougins Museum of 13
Classical Art, Part I LONDON
7 SOTHEBY'S
Old Master & 19th Century 13-14
Paintings Evening Auction
LONDON
7 SOTHEBY'S 14
European & British Paintings
LONDON
19th & 20th Century Sculpture DECEMBER Schweizer Kunst ONLINE
LONDON
1 KOLLER 6 KOLLER
SOTHEBY'S Impressionismus & Moderne Grafik des 20. & 21. Jhs ONLINE
Japanese Woodblock Prints ZÜRICH
LONDON 6-7 PIGUET
1 KOLLER Vente classique GENÈVE
BONHAMS Schweizer Kunst ZÜRICH
The Age of Speed, The 7 KOLLER
Grosvenor School and the 4 KOLLER Fashion & vintage ONLINE
Avant-garde LONDON Out of this world: Natural
History, Space Exploration, 7 KOLLER
BONHAMS Entertainment Hermès carrés ONLINE
Prints and Multiples LONDON Memorabilia
ZÜRICH
BONHAMS
Knightsbridge Jewels LONDON 4-7 PIGUET
Vente classique ONLINE
BONHAMS
Fine Watches LONDON 5 KOLLER
Design ONLINE
CHRISTIE'S
Valuable Books and 5 KOLLER
Manuscripts LONDON Design ONLINE
BONHAMS 5 KOLLER
Fine Glass and British Art Nouveau
Ceramics LONDON & Art Déco
ONLINE
CHRISTIE'S
British and European Art 6 KOLLER
LONDON Silber ONLINE

Fair calendar december—january 2023-2024

Austria France Switzerland United Kingdom United States

DECEMBER JANUARY JANUARY JANUARY DECEMBER
2-3 GANDA 26-28 ART3F 5-28 Artgenève 11-14 The Mayfair Antiques & 5-9 Art Miami
GENT STRASSBOURG GENÈVE Fina Art Fair MIAMI
LONDON
8-10 31ste Internationale 31-3/2 ArtVendôme 7-9 Art Basel Miami Beach
antiquarenbeurs van Belgïe PARIS 17-21 London Art Fair MIAMI

The Netherlands
MECHELEN LONDON
5-10 SCOPE Art Show Miami
14-17 Art Antwerp FEBRUARY 23-28 Decorative Fair MIAMI
ANTWERPEN LONDON
8-11 ART UP ! JANUARY 5-10 Photo Basel Miami
LILLE MIAMI
JANUARY 25-28 Naarden The Art Fair
NAARDEN
25-28 Ceramic Brussels JANUARY
BRUSSELS Luxemburg
FEBRUARY 24-28 Art Palm Beach
28-4/2 BRAFA ART FAIR PALM BEACH
BRUSSELS JANUARY 1-4 Art Rotterdam
ROTTERDAM
25-28 Antiques & Art Fair
FEBRUARY Luxembourg
LUXEMBURG
7-11 Affordable Art Fair
BRUSSELS

115
Koninklijke Belgisch – Luxemburgse
kamer van veilingzalen
Veilingmeesters-Taxateurs, Makelaars en Deskundigen
Louizalaan 500, 1000 Brussel
Tel. 0475-62 71 85
Fax 02-741 60 70
ANTWERPEN
Amberes b.v.b.a
(Dir. Rik Dupain - Marc
Royer)
Terninckstraat 6-8-10, 2000
Antwerpen
T.03/226.99.69 F.03/227.03.89
www.amberes.be.
Gecatalogeerde kunstveilin-
gen, schattingen voor nalat-
enschappen en verzekering.
Geïllustreerde catalogus.
Wekelijkse burgerveilingen.
Meer dan 35.000 loten
toegewezen per jaar.
Bernaerts Auctioneers BV
(Dir. Christophe & Peter
Bernaerts) Verlatstraat 16-22,
2000 Antwerpen
T.03/248.19.21
info@bernaerts.be
www.bernaerts.be
Oude, romantische &
moderne meesters. Antiek,
toegepaste kunsten, design,
werk op papier. Live & online
Expertises voor verdeling en
verzekering.
Campo & Campo
(Dir. Guy Campo)
Grote Steenweg 19-21, 2600
Berchem
T.03/218.47.77
F.03/218.53.63
guy@campocampo.be
www.campocampo.be
Vijf gecatalogeerde kunst-
en antiekveilingen, schil-
derijen, grafiek, beeldhou-
wwerken, kunst, meubelen,
porselein, zilverwerk, tapij-
ten, wijn e.a.
DVC
(Dir. D. Van Cappel)
Ellermanstraat 36-38, 2060
Antwerpen
T.03/232.36.64
F.03/234.22.14
dvc@dvc.be
www.dvc.be
Gecatalogiseerde kunst- en
antiekveilingen schattingen
en expertises van nalaten-
schappen en verzekeringen.
Jordaens N.V.
(Dir. Rik Martens)
Drabstraat 74, 2640 Mortsel
T.03/449.44.30
info@jordaens.eu
www.jordaens.eu
Openbare verkopingen van
kunst, antiek, juwelen, wijn,
collecties en inboedels.
Taxatie voor verdeling en
verzekering.
116
www.auctions-in-belgium.be
info@auctions-in-belgium.be
Uittreksel ledenlijst (Volledige lijst gratis verkrijgbaar op secretariaat hierboven)
BRUSSEL
Arenberg Auctions
(Dir. Henri Godts)
Wolstraat 19 bus 2 - 1000
Brussel
T. 02-5441055
info@arenbergauctions.com
www.arenbergauctions.com
Veilingen van zeldzame
atlassen, boeken, prenten
en tekeningen. Ook gehele
bibliotheken, archieven en
zeldzame manuscripten.
Haynault Kunstveilingen
(Dir. Rodolphe de
Maleingreau d’Hembise)
Stallestraat 9, 1180 Ukkel
T.02/842.42.43
info@haynault.be
www.haynault.be
Negen gespecialiseerde veilin-
gen per jaar: juwelen, goud
en zilverwerk (3x); munten
penningen, verzamelingen
en historische souvenirs (2x);
schilderijen, kunstwerken uit
Europa en Azië (4x).
Lempertz 1798
(Dir. Emilie Jolly)
Grote Hertstraat 6,
1000 Brussel
T.02/514.05.86
brussel@lempertz.com
www.lempertz.com
Schattingen en expertises
van maandag tot vrijdag
van 9:00 – 13:00 uur en van
14:00 uur -17:00 uur.
Hôtel de Ventes Horta
(Dir. Dominique de Villegas)
Roodebeeklaan 70/74, 1030
Schaarbeek
T.02/741.60.60
F.02/741.60.70
info@horta.be
www.horta.be
Maandelijkse gecatalogi-
seerde verkoop van antiek,
kunst, juwelen en wijn.
BA Auctions
(Dir. Ph Serck)
Ernest Allardstraat 7-9
Zijstraat Zavel, 1000 Brussel
T.02/511.53.24
F. 02/503.62.10
info@ba-auctions.com
www.ba-auctions.com
Verkoop van kunst en antiek.
Specialist in klassieke en
moderne Belgische kunst.
Galerie Moderne
(Dir. David & Jérôme Devadder)
Parnassusstraat 3, 1050 Elsene
T.02/511.54.15
F.02/511.99.40
info@galeriemoderne.be
www.galeriemoderne.be
V.z.w. Opgericht In 1936
Elf maandelijkse gecatalogi-
seerde verkopen.
HENEGOUWEN
Monsantic
(Dir. Daniel Otten)
Rue Grande 193b, 7020 Mons
T.065/73.94.00
F.065/73.94.09
otten@monsantic.com
www.monsantic.com
Openbare gecatalogiseerde
verkoop. Taxaties op woens-
dag, zaterdag of op afspraak.
Gratis vervoer bij u thuis.
LUIK
Hôtel des Ventes Elysée
(Dir. José & Ch. Fairon)
Boulevard Cuivre et Zinc 28,
4000 Luik
T.04/221.09.09
F. 04/221.15.05
info@ventes-elysee.be
www.ventes-elysee.be
Maandelijkse openbare
verkoop van antiek en
kunstvoorwerpen, vintage,
lederwaren, juwelen. Taxaties
en ontvangst van maandag
tot vrijdag van 9 tot 12 uur en
van 13 tot 17 uur. Gesloten op
woensdag.
Légia Auction
Rue de Cras-Avernas 12, 4280
Hannut
T. 019/63.55.59
0495/87.99.01 (Bruno de
Wasseige) - 0475/27.73.87
(Vincent de Lange)
contact@legia-auction.com
www.legia-auction.com
Openbare verkoop van kunst
en antiek, tapijten, meubels,
juwelen, schilderijen,
Aziatische kunst.
Gratis taxaties op afspraak.
Librairie LHomme
(Dir. David Lhomme)
Rue des Carmes 9, 4000 Luik
T.04/221.39.79
F.04/222.24.19
librairie@michel-lhomme.com
www.michel-lhomme.com
Kwaliteits antieke en
moderne boeken, prenten,
schilderijen, curiosa.
Hôtel des Ventes Legros
(Dir. Benoît Legros)
Rue Peltzer de Clermont 41,
4800 Verviers
T. 087/33.01.00
F.087.30.19.00
info@venteslegros.com
www.venteslegros.com
Regelmatige verkoop van
antiek en kunstwerken.
Hôtel des Ventes Mosan
(Dir. Maxence Nagant de
Deuxchaisnes)
Rue du Nord belge 9, 4020
Luik
T.04/344.91.70 - F.04/341.39.19
www.hvm.be
Gratis taxaties elke vrijdag
van 9u tot 12u30 en van 14u
tot 18u.
NAMEN
Salle de Ventes Rops
(Dir. B. de Sauvage)
Avenue d’Ecolys 2, 5020
Namen
T.081/74.99.88
F.081/74.99.86
www.rops.be
www.rops-online.be
Maandelijkse openbare
verkoop van antiek en
burgerveiling. Gratis taxaties
aan huis op afspraak of in
het veilinghuis elke dag
van 9 tot 12 uur, behalve op
maandag en donderdag.
OOST-VLAANDEREN
Coronari
(Dir. Tim De Doncker)
Steenweg 144/A, 9810
Nazareth
T. 09/3123240
info@coronariauctions.com
www.coronariauctions.com
Coronari Auctions organiseert
vier internationale kunst- en
antiekveilingen per jaar.
Gespecialiseerd in Europese,
Aziatische en Islamitische
kunst, met bijzondere aan-
dacht voor Chinees porselein,
oude meesters en schilderi-
jen uit de 19e en 20e eeuw.
Grote internationale uits-
traling. Wetenschappelijke
expertise. Schattingen,
onderzoek, advies.
DVC
(Dir. D. Van Cappel)
Zandlopersstraat 10, 9030
Mariakerke
Ook in Antwerpen
T.09/224.14.40
dvc@dvc.be
www.dvc.be
Gecatalogiseerde kunst- en
antiekveilingen. Schattingen
en expertises voor nalaten-
schappen en verzekeringen.
Galerie en Veilingzaal
Pictura b.v.b.a.
Brusselsesteenweg 656, 9050
Gentbrugge
T.0475/74.49.25
henk.vervondel@telenet.be
www.pictura.be
Loeckx auctioneers
(Dir. Cécile La Pipe,
Peter en Natan Loeckx)
Ingelandgat 4, 9000 Gent
T.09/223.37.93
F.09/233.76.71
info@loeckx.be
www.loeckx.be
International art & antiques
auctions. Expertises.
De Vuyst
(Dir. Guy De Vuyst &
Pascale Philips)
Kerkstraat 22-54, 9160
Lokeren
T.09/348.54.40
F.09/348.92.18
www.de-vuyst.com
info@de-vuyst.com
Internationale veilingen
en tentoonstellingen van
17e eeuw tot hedendaagse
kunst.
Schattingen en expertises
van nalatenschappen en ver-
zekeringen.
WAALS-BRABANT
Salle de Ventes du
Beguinage s.p.r.l.
(Olivier Bolens - David Libotte)
Avenue Vésale 11, 1300 Wavre
T.02/218.17.42
T. 01/0454944
F.02/218.86.50
info@svbeguinage.com www.
salledeventesdubeguinage.
be
Online via Drouot digital.
WEST-VLAANDEREN
Carlo Bonte Auctions
Kardinaal Mercierstraat 20,
8000 Brugge
info@carlobonte.be
www.carlobonte.be
T.050 33 23 55
Internationale online.
Kunst- en antiekveilin-
gen, Asian art, western art,
antiques, design.
Advies bij verkoop, expertise,
schattingen.
Van de Wiele Auctions
Groeninge 34, 8000 Brugge
T.050 49 07 69
auctions.vandewiele@prox-
imus.be
www.vdw-auctions.com
Zeldzame drukken en hand-
schriften, oude kaarten, atlas-
sen, grafiek en schilderijen.
Schattingen voor verzekerin-
gen en nalatenschap.
Aanbevolen
adressen
Restauratie
METAALRESTAURATIE
Restauratie van antieke metalen
objecten, fototoestellen, projectoren,
microscopen, automaten,…
Specialisatie : klokken en horloges.
Aanmaak van presentatiesystemen
Geert Schumeth, GeertSchumeth@
hotmail.com
www.metaalrestauratie.com
RESTAURATIEATELIER TEMPERA
Tempera bvba, Aalst
Aäron Uytterhaegen
Restauratie van schilderijen op doek en
paneel en gepolychromeerde beelden.
Voor vrijblijvende deskundige beoor-
deling: tempera@telenet.be of 0494
47 60 32
www.temperarestauratie.be
Inlijstingen
VAN THIENEN CVBA
Aanbeeldstraat 28, 1210 Brussel
T. 02 230 27 16
Artisanale productie van moderne,
hedendaagse en oude kaders. Meer
dan 600 modellen, gemaakt met
de hand. Restauratie van oude en
moderne kaders. Bladgoudvergulden.
Uniek model op bestelling.
www.van-thienen.be
UW ADVERTENTIE HIER
Uw advertentie verschijnt gedurende een
volledig jaar (9 nummers) voor € 340.
Eén plaatsing kost € 45. (prijzen excl. btw).
Inlichtingen: 09 216 20 20 of collect@ips.be
KUNST- EN
ANTIEKVEILINGEN
JORDAENS NV
Drabstraat 74 I 2640 Mortsel I info@jordaens.eu
03 449 44 30 I Catalogi en livestream: www.jordaens.eu
Zoekers
Art Handling
ART ON THE MOVE
Henri-Joseph Genessestraat 1, 1070
BrusselTél. : 02 333 2411
georges.merz@art-onthemove.be &
stephane.merz@art-onthemove.be
Gespecialiseerde en inclusieve dien-
stverlening: voor, gedurende en na
het transport. Ophangen/hangen,
bescherming & verpakking, beveilig-
de opslag, verzekering, nationaal &
internationaal transport/verzending,
douaneformaliteiten, enz...
www.art-onthemove.be
Museum
MEM – MUSEUM VAN EROTIEK
EN MYTHOLOGIE
Dit museum in een mooi huis van de
Zavel geeft een historisch overzicht van
de erotische kunst in de loop der tijden
sinds de oudheid tot hedendaags.
Deze private collectie, toont zeldzame
voorwerpen van allerlei aard : ivo-
ren, schilderijen, skulpturen, griekse
en romeinse antikwiteiten, japanse
etsen, tekeningen , litho’s, werken van
Belgische artiesten en andere curiosa.
Sint-Annastraat, 32 (Zavel) Brussel
T: +32(0)2/514.03.53
E-Mail : info@m-e-m.be
www.m-e-m.be
VEILINGEN
DINSDAG 19 EN WOENSDAG 20 DECEMBER
VANAF 19 UUR
KIJKDAGEN
VRIJDAG 15 EN ZATERDAG 16 DECEMBER
VAN 10 TOT 17 UUR.
ELKE MAAND OOK EEN ONLINE-ONLY VEILING
Aangeboden
Ik ben op zoek naar schilderijen en
Origineel kunstalbum –
tekeningen van de Belgische kunste-
Paardenrassen – uitgegeven in 1898
naar Guillaume van Strydonck (1861-
Zutphen Nl .41 afbeeldingen van Otto
1937) voor aankoop, maar ook voor
Eerelman ( 48 x 62 cm ). Chromo-
uitwisseling van gegevens over de
lithographie van J.L.Goffart. Met
kunstenaar en zijn schilderijen. Graag
beschrijving door E.A.L. Quadekker.
contact opnemen met Luc De Wilder,
Info 32 496 055066
voorzitter heemkundekring Machelen.
0499/46.23.52 of
luc.de.wilder1@telenet.be
Particulier verkoopt drukgrafiek van:
C.andriessen/ Kraguluy/ Cuixart
/ Wittevrongel/ P.Van Gysegem/
Flessenverzamelaar zoekt 17e-19e
Marchoul/ L.Collet/ P.Caille/ Lismonde/
eeuwse glazen wijnflessen, liefst met
J.P.Point/ L.Van Malderen/ Baeyens/
glaszegel. Willy Van den Bossche,
E.Hoorne/ P.Mara/ e.v.a. Info:
wvdbossche@telenet.be of GSM: +32
02/4283260
473 37 24 94. https://www.facebook.
com/profile.php?id=100080201273036
Te koop van particulier: verzameling
volkskunst van ca. 1600 lokvogels uit
Gezocht: Voor eindejaarsstudie over
gans Europa in hout, kurk, balsa enz.
kapstokken in de geschiedenis zoek
ludofagus@gmail.com.
ik afbeeldingen van dit object in de
schilderkunst en andere artistieke
Gezocht werken, bv. Van Goghs kamer in Arles.
Dank bij voorbaat voor alle tips. ver-
lent.nadia@gmail.com
De Ecole d’Art in Waterloo zoekt
voor de afdeling restauratie oude
schilderijen (16e, 17e en 18e eeuw),
Gezocht: In samenwerking met
beschadigd of in slechte staat (gaatjes,
Richard Overstreet, Leonor Fini’s
verfschilfers of -spaanders, slijtage,
rechtsopvolger en co-auteur van de
scheuren, kreuken in het doek of
Catalogue Raisonné van Leonor Fini’s
op het paneel). tel. 0472308106 of
olieverfschilderijen, die in 2021 werd
0491932094
gepubliceerd, zijn we actief op zoek
naar schilderijen die niet in de eerste
versie van dit werk zijn opgenomen
Om een catalogue raisonné samen te om het te actualiseren. We zijn ook op
stellen van kunstschilder Ward Lernout zoek naar originele werken (tekenin-
(Tervuren) zijn we op zoek naar al zijn gen of aquarellen) die tussen 1940
gesigneerde schilderijen en tekenin- en 1955 werden gemaakt, aangezien
gen. Graag hadden we via deze weg verschillende series die in deze
een oproep gedaan aan personen die
in het bezit zijn van werken van Ward
periode werden geproduceerd ook
zullen verschijnen in het supplement
Lernout. Privacy wordt gegarandeerd. dat momenteel wordt geschreven.
We hebben een afbeelding nodig (met Eigenaren van dergelijke werken kun-
GSM is ok) en bijkomend volgende nen contact met ons opnemen via het
informatie: titel, jaartal en afmetin-
volgende e-mailadres: cedric.crlf@
gen (zonder kader). Deze info kan gmail.com
doorgestuurd worden naar volgend
emailadres: tille.lernout@telenet.be.
117
 Art, Antiques & TCG Auction
February 13-17 2024

WWW.HA-EUROPE.COM

Energieweg 7 | IJsselstein | Netherlands | +3130 6063944 | info@ha-europe.com

DALLAS | NEW YORK | BEVERLY HILLS | CHICAGO | PALM BEACH
LONDON | PARIS | GENEVA | BRUSSEL | IJSSELSTEIN | HONG KONG
 Na onze eerste veiling met succesvolle resultaten zijn we voor
onze (inter)nationale klanten blijvend op zoek naar kwaliteitsobjecten,
vintage, Europees- en chinees porselein.
Binnenbrengen goederen tot 10 januari 2024 voor onze veiling van februari 2024.

Chinese famille rose vaas met paleis taferelen Uitzonderlijke grote bronzen vuurvergulde schouwgarnituur met bijhorende kande-
(H 87 cm) laars door Jean Jules SALMSON (1823-1902) (H 91 cm)
Schattingsprijs: € 3000-5000 Schattingsprijs: € 6000-8000

Ostantix Auctions BV | Torhoutsesteenweg 553 | Belgie – Oostende 8400

info@ostantix-auctions.com | www.ostantix-auctions.com
© Studio Louis Delbaere