Nhân tố vật chất

- Điều kiện vật chất, hoàn cảnh sống

- Điều kiện khách quan
- Quy luật khách quan
- Khả năng khách quan

Nhân tố ý thức
- Tư tưởng, quan điểm, lý luận
- Đường lối, chính sách
- Mục tiêu, phương hướng
- Biện pháp, giải pháp
- Cách thức hành động

-> Vật chất quyết định ý thức (người có điều kiện sống giàu có sẽ có lối suy nghĩ,
quan điểm khác với người sống trong nghèo khổ)