სტუდენტი:ოთარი კირთაძე

სათაური: დემოკრატიზაციის თეორიები: დემოკრატიული სისტემების ევოლუციის გაგება

შესავალი:

დემოკრატიზაცია, არადემოკრატიული სისტემიდან დემოკრატიულ სისტემაზე გადასვლის

პროცესი, მეცნიერთა და პოლიტოლოგთა დიდი ინტერესისა და დებატების თემაა .
დემოკრატიზაციის თეორიების გააზრება გვეხმარება გავიაზროთ ფაქტორები და
მექანიზმები, რომლებიც განაპირობებენ სოციალურ და პოლიტიკურ ცვლილებებს და გზას
უხსნის დემოკრატიულ მმართველობას. ამ სტატიაში ჩვენ განვიხილავთ
დემოკრატიზაციის რამდენიმე გამორჩეულ თეორიას და მათ წვლილს ამ რთული
ფენომენის გაგებაში.

მოდერნიზაციის თეორია:

მოდერნიზაციის თეორია ვარაუდობს, რომ დემოკრატიზაცია მჭიდროდ არის

დაკავშირებული სოციალურ-ეკონომიკურ განვითარებასთან. ამ თეორიის თანახმად ,
საზოგადოებები ეკონომიკურად პროგრესირებენ, ისინი განიცდიან განათლების დონის
ზრდას, ურბანიზაციას და მზარდ საშუალო ფენას. ეს ფაქტორები ქმნის პირობებს
დემოკრატიული ინსტიტუტების გაჩენისა და კონსოლიდაციისთვის . მოდერნიზაციის
თეორია ამტკიცებს, რომ მოდერნიზაცია მოქმედებს, როგორც დემოკრატიზაციის
კატალიზატორი, რადგან პოლიტიკური უფლებებისა და მონაწილეობის მოთხოვნები
იზრდება სოციალურ და ეკონომიკურ განვითარებასთან ერთად.

სტრუქტურალისტური თეორია:

სტრუქტურალისტური თეორიები ხაზს უსვამს სტრუქტურული ფაქტორების მნიშვნელობას

და ძალაუფლების განაწილებას საზოგადოებებში. ისინი ვარაუდობენ, რომ
დემოკრატიზაცია ხდება მაშინ, როდესაც ხდება ძალაუფლების გადანაწილება
ავტორიტარული ელიტებისგან ან დომინანტური ჯგუფებისგან. სტრუქტურალისტური
თეორიები ხშირად ხაზს უსვამენ სოციალური მოძრაობების, სახალხო აჯანყებებისა და
მჩაგვრელი ინსტიტუტების შესუსტებას, როგორც დემოკრატიზაციის მთავარ
მამოძრავებელს. ისინი ამტკიცებენ, რომ დემოკრატიზაცია მოითხოვს ძალაუფლების
დინამიკის ფუნდამენტურ ცვლილებას, რაც გამოიწვევს უფრო ინკლუზიურ და
მონაწილეობით პოლიტიკურ სისტემას.

ინსტიტუციური თეორია:

დემოკრატიზაციის ინსტიტუციური თეორიები ფოკუსირებულია ფორმალური

ინსტიტუტების როლზე, როგორიცაა კონსტიტუციები, პოლიტიკური პარტიები და
საარჩევნო სისტემები. ისინი ამტკიცებენ, რომ ამ ინსტიტუტების დიზაინი და
ფუნქციონირება გადამწყვეტ როლს თამაშობს დემოკრატიული პროცესების
ჩამოყალიბებაში. ინსტიტუციონალური თეორეტიკოსების აზრით, ძლიერი , გამჭვირვალე
და ანგარიშვალდებული ინსტიტუტების არსებობა აუცილებელია დემოკრატიის
კონსოლიდაციისთვის. ეს თეორიები ხაზს უსვამს ინსტიტუციური რეფორმების
აუცილებლობას და კონტროლისა და ბალანსის დამყარებას სტაბილური და მოქმედი
დემოკრატიული სისტემის უზრუნველსაყოფად.

კულტურის თეორია:

დემოკრატიზაციის კულტურული თეორიები ხაზს უსვამს კულტურული ღირებულებების ,

ნორმებისა და რწმენის მნიშვნელობას დემოკრატიული პრაქტიკის ჩამოყალიბებაში .
ისინი ამტკიცებენ, რომ დემოკრატიული ღირებულებების გავრცელება , როგორიცაა
ინდივიდუალური უფლებები, თანასწორობა და ტოლერანტობა, დემოკრატიზაციის
სასიცოცხლო წინამორბედია. კულტურული თეორიები ხაზს უსვამენ სოციალიზაციის
პროცესების, განათლებისა და დემოკრატიული იდეალების გავრცელების როლს
დემოკრატიული პოლიტიკური კულტურის განვითარებაში. ისინი ვარაუდობენ , რომ
ღირებულებებისა და ნორმების ტრანსფორმაცია საზოგადოებაში აუცილებელია
დემოკრატიული მმართველობის წარმატებული ჩამოყალიბებისა და შენარჩუნებისთვის .

ელიტის თეორია:

ელიტის თეორიები ვარაუდობენ, რომ დემოკრატიზაცია განპირობებულია ძირითადი

პოლიტიკური და საზოგადოებრივი ელიტების ქმედებებითა და გადაწყვეტილებებით .
ისინი ამტკიცებენ, რომ დემოკრატიზაცია ხდება მაშინ, როდესაც მმართველი ელიტები
მზად არიან გააზიარონ ან გადასცენ ძალაუფლება საზოგადოების უფრო ფართო
სეგმენტებს. ელიტის თეორეტიკოსები იკვლევენ პოლიტიკური ელიტების ქცევას და
მოტივებს და იკვლევენ პირობებს, რომლებშიც მათ შეუძლიათ აირჩიონ დემოკრატიზაცია .
ამ პერსპექტივის მიხედვით, დემოკრატიზაცია დამოკიდებულია ელიტის აღქმაზე იმ
ხარჯებისა და სარგებელის შესახებ, რომლებიც დაკავშირებულია ძალაუფლების ხელში
ჩაგდების შენარჩუნებასთან ან დათმობასთან.

დასკვნა:

ამ ნარკვევში წარმოდგენილი დემოკრატიზაციის თეორიები გვაძლევს განსხვავებულ

ლინზებს, რომელთა საშუალებითაც შეგვიძლია გავიგოთ და გავაანალიზოთ
დემოკრატიზაციის რთული პროცესი. მიუხედავად იმისა, რომ თითოეული თეორია
გვთავაზობს ღირებულ შეხედულებებს, აუცილებელია იმის აღიარება, რომ
დემოკრატიზაცია არის მრავალმხრივი ფენომენი, რომელიც გავლენას ახდენს
ეკონომიკური, სოციალური, პოლიტიკური და კულტურული ფაქტორების ერთობლიობაზე .
დემოკრატიზაციის ყოვლისმომცველი გაგება მოითხოვს ამ თეორიების
ურთიერთკავშირის გათვალისწინებას და მათ გამოყენებადობას სხვადასხვა კონტექსტში .
ამ თეორიების შესწავლით, ჩვენ შეგვიძლია მივიღოთ უფრო ღრმა ხედვა იმ გამოწვევებზე
და შესაძლებლობებზე, რომლებიც დაკავშირებულია დემოკრატიული სისტემების
დამკვიდრებასა და კონსოლიდაციასთან მთელ მსოფლიოში.