09.

qxd 1/7/2002 12:18 PM Page 241

ÔÏ ÂÇÌÁ ÔÙÍ ÊÏÉÍÙÍÉÊÙÍ ÅÐÉÓÔÇÌÙÍ

Ôüìïò ÉÄ, ôåý÷ïò 56 Öèéíüðùñï 2009

ÊëáóéêÞ Êïéíùíéïëïãßá
ôùí M. Weber êáé Å. Durkheim:
äéáðïëéôéóìéêÝò ðñïïðôéêÝò
êáé åêðáéäåõôéêÝò ðñáêôéêÝò

É. Êáìáñéáíüò* – Ã. Ãïýãá**

Ðåñßëçøç
Óêïðüò ôçò óõãêåêñéìÝíçò ìåëÝôçò áðïôåëåß ç áíÜäåéîç ôçò êëá-
óéêÞò êïéíùíéïëïãéêÞò óêÝøçò ùò áöåôçñßáò ãéá ôç óýëëçøç êáé ôçí
åêðáßäåõóç ôùí êïéíùíéêþí õðïêåéìÝíùí . Ç êáëëéÝñãåéá ôùí äåîéïôÞ-
ôùí ôçò êáôáíüçóçò êáé ôçò õðÝñâáóçò ôïõ ìïíïäéÜóôáôïõ ÷áñáêôÞ-
ñá ôçò äõôéêÞò íåïôåñéêüôçôáò ìðïñåß íá áðïôåëÝóåé ôçí ãüíéìç ðñï-
ïðôéêÞ ìéáò óýã÷ñïíçò äéáðïëéôéóìéêÞò êïéíùíéïëïãéêÞò èåþñçóçò.

1. ÅéóáãùãÞ: Ç êïéíùíéêÞ ðïëõðëïêüôçôá

ùò ðñüêëçóç ãéá ôçí êëáóéêÞ êïéíùíéïëïãéêÞ èåùñßá

Äåí åßíáé óðÜíéåò ïé óôéãìÝò óôç äéåèíÞ âéâëéïãñáößá ðïõ ç êëáóéêÞ

êïéíùíéïëïãéêÞ èåþñçóç Ýñ÷åôáé íá óõìðëçñþóåé êáé íá åñìçíåýóåé ôï
óýã÷ñïíï êïéíùíéêü öáéíüìåíï (Íáõñßäçò, ×ñçóôÜêçò 2005). Ç óõæÞôçóç
áõôÞ ôïõ êëáóéêïý ìå ôï ìïíôÝñíï áðïìáêñýíåôáé áðü ôç ÷ñïíïëïãéêÞ
ôçò äéÜóôáóç êáé áðïêôÜ üëï êáé ìåãáëýôåñç óçìáóßá ãéá ôçí êáôáíüçóç
ôïõ êïéíùíéêïý ãßãíåóèáé (ËÜìíéáò 1999). Éäéáßôåñá óôçí åðéóôÞìç ôçò êïé-
íùíéïëïãßáò, ç êáôáöõãÞ óôç óêÝøç ôùí êëáóéêþí ùò ðñïóðÜèåéáò êáôá-

241
09.qxd 1/7/2002 12:18 PM Page 242

É. Êáìáñéáíüò – Ã. Ãïýãá

íüçóçò êáé åñìçíåßáò ôùí íåùôåñéêþí äéáäéêáóéþí ôùí äõôéêþí êïéíùíéþí

áðïôåëåß óõ÷íÞ ðñáêôéêÞ. Åßíáé ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôá ðáñáäåßãìáôá óôçí åë-
ëçíéêÞ êáé ôç äéåèíÞ âéâëéïãñáößá, üðïõ óýã÷ñïíïé êïéíùíéïëüãïé êáôá-
öåýãïõí óôçí êëáóéêÞ êïéíùíéïëïãéêÞ óêÝøç êõñßùò ôùí Karl Marx, Ìax
Weber, Emile Durkheim, áíáêõêëþíïíôáò, óõíäõÜæïíôáò êáé åðáíáðñïó-
äéïñßæïíôáò ôéò Ýííïéåò êáé ôá åñãáëåßá ôïõò (Habermas 2006:54).1
ÁõôÞ ç êáôáöõãÞ äåí Ý÷åé ôéò áéôßåò ôçò ìüíï óôç èåìåëéþäç áîßá ôùí
óõãêåêñéìÝíùí èåùñçôéêþí ðëåãìÜôùí ãéá ôçí åðéóôÞìç ôçò êïéíùíéïëï-
ãßáò, áëëÜ åßíáé éäéáßôåñá óçìáíôéêÞ êáé ãéá ôïí åðáíáðñïóäéïñéóìü ôïõ
óýã÷ñïíïõ èåùñçôéêïý êáé åñåõíçôéêïý êïéíùíéïëïãéêïý ïðëïóôáóßïõ.
Ôï íåïôåñéêü êáé ôï êëáóéêü óõíõðÜñ÷ïõí ìÝóá áðü ôçí ðñüêëçóç–óý-
ãêñéóÞ ôïõò óôï ðåäßï ôïõ êïéíùíéêïý ãßãíåóèáé (ËÜìíéáò 1999). Ìå áõ-
ôÝò ôéò åðéóôçìïíéêÝò äñÜóåéò íïçìáôïäïôåßôáé êáé ç Ýííïéá ôçò ðñïüäïõ
ãéá ôï êïéíùíéïëïãéêü ðáñÜäåéãìá. Ç óõíÝ÷åéá, ç äéáëïãéêÞ áëëçëåîÜñ-
ôçóç êáé áëëçëåðßäñáóç ôùí óôáäßùí ôïõ ðáñáãüìåíïõ åðéóôçìïíéêïý
ëüãïõ, áðü ôçí áöåôçñßá ùò ôï ôåëéêü ðáñáãüìåíï, áðïôåëïýí äïìéêü
÷áñáêôçñéóôéêü áëëÜ êáé áíáäåéêíýïõí ôç óçìáíôéêüôçôá ôùí óýã÷ñï-
íùí êïéíùíéïëïãéêþí ìåëåôþí.
¸ôóé, óçìáíôéêïß ¸ëëçíåò êáé îÝíïé êïéíùíéïëüãïé ÷ñçóéìïðïéïýí ôç
óêÝøç ôùí êëáóéêþí ðñïò áõôÞ ôçí êáôåýèõíóç. Ãéá ðáñÜäåéãìá, ç èå-
ùñßá ôïõ Max Weber áðïôåëåß óôïí åëëçíéêü ÷þñï ôçí áöåôçñßá ôùí
áíáëýóåùí ôïõ Ð. ÔåñëåîÞ ó÷åôéêÜ ìå ôéò óýã÷ñïíåò ðôõ÷Ýò ôçò ïñãÜ-
íùóçò (ÔåñëåîÞò 1999). Áíôßóôïé÷á, óôï äéåèíÞ ÷þñï áíáöÝñïõìå åíäåé-
êôéêÜ ôá èåùñçôéêÜ ó÷Þìáôá ôùí Emile Durkheim êáé Max Weber, ôá
ïðïßá èá ÷ñçóéìïðïéçèïýí ìáæß ìå Üëëá, áðü ôïí Jeffrey Alexander, óôçí
ðñïóðÜèåéÜ ôïõ íá åðáíáðñïóäéïñßóåé ôï èåùñçôéêü ðëáßóéï ôïõ íåï-
öïíêôéïíáëéóìïý (Alexander 1985).
Ç áíáöïñÜ óôéò óõãêåêñéìÝíåò ðñïóåããßóåéò óôïí åèíéêü êáé äéåèíÞ
÷þñï åßíáé åóêåììÝíåò, áöïý èåùñïýìå üôé åßíáé åíäåéêôéêÝò ôçò äõíáìé-
êÞò óõíÝ÷åéáò ôïõ êïéíùíéïëïãéêïý ðáñáäåßãìáôïò êáé ôùí äõíáôïôÞôùí
ôçò êïéíùíéïëïãéêÞò åñìçíåßáò ôùí êïéíùíéêþí öáéíïìÝíùí.
Ç áíÜäåéîç ôçò óçìáíôéêüôçôáò ðáñáðÝìðåé åõèÝùò êáé óôï âÜñïò ôùí
áíáãêþí. Ç óçìáóßá ôçò áíáãùãÞò óôçí êëáóéêÞ óêÝøç èåùñïýìå üôé åß-
íáé éäéáßôåñá óçìáíôéêÞ ãéá ôçí áíÜëõóç ôùí óýã÷ñïíùí ðïëýðëïêùí äõ-
ôéêþí êïéíùíéþí, äåäïìÝíïõ üôé ôá åããåíÞ êïéíùíéêÜ, ïéêïíïìéêÜ êáé ðïëé-
ôéóìéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôçò ðïëõðïëéôéóìéêüôçôáò áíáäåéêíýïõí íÝá ðåäßá
áíÜëõóçò êáé åñìçíåéþí ðïõ áðáéôïýí ãüíéìá êáé åõÝëéêôá åñãáëåßá.
ÓõìðåñáóìáôéêÜ, åðéëÝîáìå íá áíáäåßîïõìå ôç óçìáóßá ôçò êëáóéêÞò
êïéíùíéïëïãéêÞò èåùñßáò óôá ðëáßóéá ìéáò äéáðïëéôéóìéêÞò èåþñçóçò

242
09.qxd 1/7/2002 12:18 PM Page 243

ÊëáóéêÞ Êïéíùíéïëïãßá ôùí M. Weber êáé Å. Durkheim

óôï åêðáéäåõôéêü ðåäßï, äéüôé ïé äåîéüôçôåò ôçò êáôáíüçóçò ôïõ ‘Üëëïõ’

êáé ôçò óõíáíôßëçøçò êáôáãñÜöïíôáé áðü ôï óýíïëï ôïõ åðéóôçìïíéêïý
êüóìïõ, êïéíùíéïëüãïõò, ðáéäáãùãïýò, øõ÷ïëüãïõò, ùò áíáãêáßåò ãéá
ôç äéáóöÜëéóç ôçò óõíåêôéêüôçôáò êáé óå ôåëéêü âáèìü ôçò ßäéáò ôçò
ýðáñîçò ôïõ ïéêïäïìÞìáôïò ôïõ äõôéêïý ðïëéôéóìïý.
Óõíåðþò, Ý÷ïíôáò ùò áöåôçñßá ôç óõãêåêñéìÝíç êïéíùíéêÞ ðñáãìáôé-
êüôçôá êáé ðåäßï ôç óýã÷ñïíç åêðáéäåõôéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá, èá åðé÷åé-
ñÞóïõìå íá áíáäåßîïõìå êáôáñ÷Þí ôéò óçìáóßåò êáé ôéò ðñïïðôéêÝò áíÜ-
ëõóçò êáé åñìçíåßáò ôïõ öáéíïìÝíïõ ðïõ ôá èåùñçôéêÜ ó÷Þìáôá ôùí Å.
Durkheim êáé Ì. Weber ðáñÝ÷ïõí. Ç åñåõíçôéêÞ ðñüêëçóç ðïõ ôßèåôáé
óôá ðëáßóéá áõôÞò ôçò ìåëÝôçò áöïñÜ óôçí áíÜäåéîç ôçò èÝóçò ðùò ç
êëáóéêÞ äõôéêÞ êïéíùíéïëïãéêÞ ðáñÜäïóç êáé ðéï óõãêåêñéìÝíá ç óêÝøç
ôùí äéáíïçôþí Weber êáé Durkheim áíáìåôñÜôáé êáé óõíåéóöÝñåé óå æç-
ôÞìáôá ðïõ ãåííéïýíôáé áðü ôçí äéáðïëéôéóìéêÞ ðñïóÝããéóç êáé ôçí åéóá-
ãùãÞ ôçò óôéò åêðáéäåõôéêÝò ðñáêôéêÝò.2

2. Ôï åêðáéäåõôéêü ðëáßóéï ùò ðåäßï óõíÜíôçóçò

ôçò êëáóéêÞò êïéíùíéïëïãéêÞò èåùñßáò
êáé ôçò äéáðïëéôéóìéêÞò ðñïóÝããéóçò

¹ôáí ëßãï ðñéí ôçí áõãÞ ôïõ 20áé., üôáí ïé äýï óçìáíôéêïß ãéá ôçí êïé-
íùíéïëïãéêÞ èåùñßá äéáíïçôÝò, ï M. Weber êáé ï E. Durkheim åðé÷åßñç-
óáí ìÝóá áðü äéáðïëéôéóìéêÝò ðñïóåããßóåéò íá áíáäåßîïõí ôéò äõíáìéêÝò
ðïõ åíõðÜñ÷ïõí óôéò óýã÷ñïíåò äõôéêÝò êïéíùíßåò. Åðé÷åßñçóáí áêüìç
íá åíôïðßóïõí ôéò êïéíùíéêÝò åêåßíåò äéáäéêáóßåò ðïõ èá åðÝôñåðáí óôéò
êïéíùíßåò êáé óôïõò ðïëßôåò ôùí óýã÷ñïíùí äõôéêþí êïéíùíéþí íá óõíõ-
ðÜñîïõí äçìïêñáôéêÜ óå Ýíá ðëáßóéï êáôáíüçóçò êáé óõíáíôßëçøçò.
¸íáí áéþíá áñãüôåñá ç êïéíùíéêÞ ðïëõðïëéôéóìéêÞ ðïëõðëïêüôçôá áíá-
äåéêíýåôáé óå éó÷õñü êáíïíéóôéêü ñåýìá ôçò êïéíùíéêï-éóôïñéêÞò ðñáã-
ìáôéêüôçôáò. Ãéá íá åäñáéùèåß êáé íá äéáóöáëéóôåß ç óõíÝ÷åéá áõôÞò ôçò
ðïëõðïëéôéóìéêÞò ðñáãìáôéêüôçôáò õéïèåôÞèçêáí êáé ÷ñçóéìïðïéïýíôáé
åêðáéäåõôéêÝò ðñáêôéêÝò ìå åñìçíåõôéêü Üîïíá ôç äéáðïëéôéóìéêÞ ðñï-
óÝããéóç. (ÃåùñãïãéÜííçò 1999, Ãêüâáñçò 2001) .3
ÄéáíïçôÝò üðùò ïé Ê. Marx, E.. Durkheim, M. Weber, áëëÜ êáé ðéï óýã-
÷ñïíïé üðùò ïé M. Foucault, Â. Âernstein êáé P. Bourdieu, üëï êáé ðåñéó-

243
09.qxd 1/7/2002 12:18 PM Page 244

É. Êáìáñéáíüò – Ã. Ãïýãá

óüôåñï áíáãíùñßæïíôáé óÞìåñá ãéá ôçí ðñïóöïñÜ ôïõò óôç óýëëçøç êáé
åðßëõóç êïéíùíéêþí ðñïâëçìÜôùí ðïõ ðñïêýðôïõí áðü ôçí óõíýðáñîç
ôùí ðïëéôéóìþí, ôçí óõíýðáñîç ìå ôïí ‘Üëëï’, ôçí õðÝñâáóç ôïõ åèíïêå-
íôñéóìïý êáé ôçí áíÜãêç õéïèÝôçóçò äéáðïëéôéóìéêþí ðñïóåããßóåùí.
Éäéáßôåñá ï èåóìüò ôçò åêðáßäåõóçò åðéôåëåß êïìâéêÞò óçìáóßáò ëåé-
ôïõñãßá ðñïò áõôÞí ôçí êáôåýèõíóç. Ç èåþñçóç ôùí æçôçìÜôùí ðïõ
áöïñïýí ôçí ó÷ïëéêÞ ôÜîç óôéò óýã÷ñïíåò ðïëõðïëéôéóìéêÝò êïéíùíßåò
áðïêôÜ Üëëç óçìáóßá õðü ôï ðñßóìá ôçò êëáóéêÞò êáé óýã÷ñïíçò êïéíù-
íéïëïãéêÞò óêÝøçò. Ôá íÝá åííïéïëïãéêÜ ðåäßá ðïõ äçìéïõñãïýíôáé óå
óõíäõáóìü ìå ôéò äõíáôüôçôåò äñÜóçò ðïõ áíáäýïíôáé, åðçñåÜæïõí ü÷é
ìüíï ôçí åðéóôçìïíéêÞ ðåñéï÷Þ ôçò êïéíùíéïëïãßáò ôçò åêðáßäåõóçò Þ ôç
óýã÷ñïíç ðáéäáãùãéêÞ, áëëÜ óõíïëéêÜ ôçí ðñáãìÜôùóç ôùí åêðáéäåõôé-
êþí ðñáêôéêþí óôç ó÷ïëéêÞ ôÜîç.
¸ôóé, åäþ êáé äåêáåôßåò Ý÷ïõí åíóùìáôùèåß êáé óôçí êáèçìåñéíÞ åê-
ðáéäåõôéêÞ ðñáêôéêÞ ôïõ åëëçíéêïý ó÷ïëåßïõ äéáðïëéôéóìéêÝò èåùñÞóåéò,
ïé ïðïßåò óêïðü Ý÷ïõí ôçí õéïèÝôçóç äñÜóåùí áðü ôçí ðëåõñÜ ôùí êïé-
íùíéêþí õðïêåéìÝíùí, ðïõ èá äéáóöáëßóïõí ôçí êñéôéêÞ óõíÝ÷åéá ôùí äõ-
ôéêþí êïéíùíéþí óå äçìïêñáôéêü ðïëõðïëéôéóìéêü ðåñéâÜëëïí.
Èåùñïýìå ðùò, áí êáé ç äéáðïëéôéóìéêÞ êïéíùíéïëïãéêÞ èåþñçóç äåí
áðïôåëåß óçìáíôéêü ñåýìá óôá ðëáßóéá ôçò êëáóéêÞò êïéíùíéïëïãéêÞò èå-
ùñßáò, åíôïýôïéò äåí åßíáé êáéíïöáíÝò ñåýìá óôç äéåèíÞ âéâëéïãñáößá
óôá ðëáßóéá ôçò êëáóéêÞò êïéíùíéïëïãéêÞò èåùñßáò (Kurasawa 2004: 93).
ÂÝâáéá, äåí åßíáé åýêïëï ãéá ôïõò ìåëåôçôÝò ôïõ êïéíùíéêïý öáéíïìÝ-
íïõ íá áðáíôÞóïõí óôéò ðñïêëÞóåéò êáé ôá åñùôÞìáôá ðïõ áíáäýïíôáé.
Ïé äõóêïëßåò åíôïðßæïíôáé êõñßùò óå äýï åðßðåäá: óôç äõíáìéêÞ ôïõ õðü
ìåëÝôç ðåäßïõ áðü ôç ìßá êáé áðü ôçí Üëëç óôçí áäõíáìßåò åííïéïëüãç-
óçò, ìå áöåôçñßá ôï ðñïóäéïñéóìü ôçò Ýííïéáò ôçò ßäéáò ôçò äéáðïëéôé-
óìéêÞò (crosscultural) ðñïóÝããéóçò (Ãêüâáñçò 2001, ÃåùñãïãéÜííçò
1999, ÓðéíèïõñÜêç ê.Ü 1999, ÌÜñêïõ ê.Ü. 1998, ÐáðÜò 1998, Ãåùñãï-
ãéÜííçò 1997).
Óôçí óõíÝ÷åéá èá åðé÷åéñÞóïõìå:

á. íá äéåñåõíÞóïõìå õðü ôï ðñßóìá ôçò äéáðïëéôéóìéêÞò ïðôéêÞò ôéò

ðñïïðôéêÝò åííïéïëüãçóçò êáé ÷ñÞóçò èåìåëéùäþí âåìðåñéáíþí
óõëëÞøåùí ôçò êïéíùíéïëïãßáò ôçò êáôáíüçóçò êáé
â. óôï ðëáßóéï ôçò óêÝøçò ôïõ E. Durkheim -êáé õðü ôçí ïðôéêÞ ôçò äéá-
ðïëéôéóìéêÞò ðñïóÝããéóçò- èá åðé÷åéñÞóïõìå íá áíáäåßîïõìå ôéò ðñï-
ïðôéêÝò åííïéïëüãçóçò ôçò óõëëïãéêÞò óõíåßäçóçò êáé ôïõ íôõñêá-
ìéáíïý ‘êïéíùíåßí’ ìå óôü÷ï ôçí ðñïóÝããéóç ôçò íåïôåñéêüôçôáò.

244
09.qxd 1/7/2002 12:18 PM Page 245

ÊëáóéêÞ Êïéíùíéïëïãßá ôùí M. Weber êáé Å. Durkheim

Áðþôåñïò óêïðüò ôùí äýï áõôþí åðéëïãþí åßíáé ìÝóù ôùí óõãêåêñé-
ìÝíùí áíáëýóåùí íá ïäçãçèïýìå óôç óõíèåôéêÞ-êñéôéêÞ äéåñåýíçóç ôçò
óêÝøçò ôùí äýï äéáíïçôþí óôïí âáèìü ôïí ïðïßï ïé èåùñÞóåéò ôïõò
óõíäÝïíôáé êáé áðïôåëïýí åöáëôÞñéï êñéôéêÞò õðÝñâáóçò óôç ìïíïäéÜ-
óôáôç óýëëçøç ôïõ äõôéêïý ìïíôÝëïõ ãéá ôïí åáõôü ôïõ.

2.1. Ç Êïéíùíéïëïãßá ôçò Êáôáíüçóçò êáé ç ÄéáðïëéôéóìéêÞ

ÐñïóÝããéóç
Ç áíÜãíùóç ôçò êëáóéêÞò êïéíùíéïëïãéêÞò èåþñçóçò õðü ôçí äéáðï-
ëéôéóìéêÞ ïðôéêÞ, ìðïñåß íá ìáò ïäçãÞóåé óå íÝïõò ãüíéìïõò ðñïóáíáôï-
ëéóìïýò ãéá ôçí êïéíùíéïëïãßá ôçò åêðáßäåõóçò, ôç ìåëÝôç êáé ôçí õéïèÝ-
ôçóç åêðáéäåõôéêþí ðñáêôéêþí.
Ùò áðïôÝëåóìá ôçò êëáóéêÞò êïéíùíéïëïãéêÞò óêÝøçò èá ðñÝðåé íá
ôïíßóïõìå éäéáéôÝñùò ôçí åðßäñáóÞ ôçò óôç óýã÷ñïíç åñìçíåõôéêÞ èåþ-
ñçóç ôùí êïéíùíéêþí ó÷Ýóåùí. Óå áõôü áêñéâþò ôï óõëëïãéóìü Ýãêåéôáé
êáé ç èÝóç ìáò ãéá ìéá ðñþôç ðñïóÝããéóç ôçò âåìðåñéáíÞò èåþñçóçò.
ÓõãêåêñéìÝíá, ç áíÜãêç, ç ïðïßá ìáò ðáñáðÝìðåé êáôáñ÷Þí óôï èåù-
ñçôéêü ðëáßóéï ôïõ M. Weber äåí åßíáé Üëëç ðáñÜ ç áíÜëõóç ôùí üñùí
ôçò êáôáíüçóçò Þ ôçò óõíáßóèçóçò êáé ôçò ÄñÜóçò (Weber 1964:4-9,
ÔåñëåîÞò 1999:137-177). Ôüóï ùò åðéóôçìïíéêÞ êáôáóêåõÞ üóï êáé ùò
èåùñçôéêÞ óýëëçøç, ç êïéíùíéïëïãßá ôçò êáôáíüçóçò êáé ôçò áéôéþäïõò
åîÞãçóçò, óõíäÝåôáé ìå ôçí åõñýôåñç åñìçíåõôéêÞ ðáñÜäïóç êáé áðïôå-
ëåß êñéôéêÞ èÝóç óôç ìïíïäéÜóôáôç óýëëçøç ôïõ äõôéêïý ìïíôåñíéóìïý
ãéá ôïí åáõôü ôïõ.
Éäéáßôåñá ç ðßóôç ôïõ M. Weber óôçí ôéèÜóåõóç “ôçò ñÝïõóáò ðñáã-
ìáôéêüôçôáò, ðïõ ðñïêýðôåé áðü ôá óõóóùñåìÝíá ãåãïíüôá óôï ÷þñï
ôùí åíäéáöåñüíôùí ìáò” (ÔåñëåîÞò 1999:132), èá ìðïñïýóå Üìåóá íá
áðïäþóåé ôçí ðïéüôçôá ôçò óýíäåóçò ìå ôç äéáðïëéôéóìéêÞ ðñïóÝããéóç,
êáèþò ç ôåëåõôáßá ðñåóâåýåé áðü ôçí ìßá ôçí êáôáíüçóç ôïõ õðïêåéìå-
íéêïý íïÞìáôïò ðïõ áðïäßäïõí ôá êïéíùíéêÜ õðïêåßìåíá óôç äñÜóç ôïõò
êáé áðü ôçí Üëëç ôçí áíÜäåéîç óõãêåêñéìÝíùí êáíïíéóôéêþí ìïíôÝëùí
êáé ðñïôýðùí, ôá ïðïßá íá éó÷ýïõí êïéíùíéêÜ êáé íá óõíäÝïíôáé êñéôéêÜ
ìå ôçí ðáéäáãùãéêÞ êáé ó÷ïëéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá (ÃåùñãïãéÜííçò 1997,
1999, Ãêüâáñçò 2001 ÌÜñêïõ ê.Ü., 1998, ÐáðÜò 1998).
Óõíåðþò, õðü áõôÞ ôçí ïðôéêÞ ç ÂåìðåñéáíÞ èåþñçóç êáé ç äéáðïëé-
ôéóìéêÞ ðñïóÝããéóç óõãêëßíïõí óôçí õðÝñâáóç ôïõ äõôéêïý åèíïêåíôñé-

245
09.qxd 1/7/2002 12:18 PM Page 246

É. Êáìáñéáíüò – Ã. Ãïýãá

óìïý êáé óôçí êñéôéêÞ ôïõ ìïíïäéÜóôáôïõ ÷áñáêôÞñá ôïõ äõôéêïý ðïëé-
ôéóìïý ùò ôç ìüíç ðéèáíÞ ìïñöÞ ïñãÜíùóçò. Ï ðïëßôçò ôùí äõôéêþí êïé-
íùíéþí ôçò ìïíôåñíéêüôçôáò áíáêáëýðôåé ôïí ‘¢ëëï’, ìå åñãáëåßï ôçí Êá-
ôáíüçóç êáé ôç ÄñÜóç, ùò ìéá äéáäéêáóßá áíáðüôñåðôç áëëÜ êáé ùò áíá-
êÜëõøç ôçò ßäéáò ôïõ ôçò ýðáñîçò. Ç äéáäéêáóßá ôçò õðïêåéìåíéêÞò êá-
ôáíüçóçò, (Verstehen) áíáöÝñåôáé óôçí ðáñáôÞñçóç êáé óôç èåùñçôéêÞ
åñìçíåßá ôçò õðïêåéìåíéêÞò êáôáíüçóçò êáé ôïõ öïñÝá ôçò ÄñÜóçò (We-
ber 1964:4-9, ÔåñëåîÞò 1999:131-177.). Óôçí åëëçíéêÞ âéâëéïãñáößá ï
üñïò ÄñÜóç óõíáíôÜôáé êáé ùò åíáßóèçóç Þ åìâßùóç (Abercrobie, Hill,
Bryan, Turner, 1991). Ìå ôçí äéáäéêáóßá áõôÞ ôï õðïêåßìåíï èåùñåß ï
Weber ìðïñåß íá ôéèáóåýóåé ôéò äõíáìéêÝò ðïõ áíáðôýóóïíôáé óôçí
ðñáãìáôéêüôçôá (Weber 1964:95). ÏõóéáóôéêÜ ðñüêåéôáé ãéá ôïõò üñïõò
ìéáò êáôáíïçôéêÞò êïéíùíéïëïãßáò, ç ïðïßá Ý÷åé ôéò ñßæåò ôçò óôï Ýñãï
ôïõ Johan Broysen (1808-1884), åíþ ïé öéëüóïöïé åðßóçò õðïóôÞñéæáí
êáé ÷ñçóéìïðïéïýóáí ôç äéáäéêáóßá ôçò êáôáíüçóçò. Ãéá ðáñÜäåéãìá ï
Wilhem Dilthey (1833-1911) áíáöÝñåôáé óôçí åìðåéñßá íá âÜëåéò ôïí åáõ-
ôü óïõ óôç èÝóç ôïõ Üëëïõ. 4
Áðü ôçí Üëëç ï Ì. Weber åðéìÝíåé ðùò ðñÝðåé íá äéåéóäýóïõìå óôá
êßíçôñá ôùí áíèñþðùí. ÊáôÜ ôç èåùñßá ôïõ Ì. Weber ç êáôáíüçóç Ý÷åé
÷áñáêôÞñá áíáëõôéêü-åðåîçãçìáôéêü êé ü÷é ìüíï åñãáëåéáêü-ðåñéãñáöé-
êü ôùí åîùôåñéêþí ÷áñáêôçñéóôéêþí ôùí õðïêåéìåíéêþí äñÜóåùí êáé ôçò
ðñáãìáôéêüôçôáò (Weber 1964:4-9, ÔåñëåîÞò 1999:137-177 & 343-440).
Óõíåðþò êáôÜ ôïí Max Weber êáôáíïïýìå ôçí ðñáãìáôéêüôçôá ìå
äýï ôñüðïõò:

• Üìåóá ìå ôçí ðáñáôÞñçóç ôïõ ¢ëëïõ êáôáíïïýìå ôï íüçìá ôçò ðá-

ñáôçñïýìåíçò äñÜóçò, áöïý ïé ßäéïé Ý÷ïõìå åðßãíùóç ôùí ðñïèÝ-
óåùí óå áíÜëïãåò ðåñéðôþóåéò.
• Ýììåóá ìå ôçí êáôáíüçóç ôùí êéíÞôñùí5 ðïõ ùèïýí óå äñÜóç ìÝóá
áðü äéáäéêáóßåò áíáðáñáãùãÞò êáé áíáäüìçóçò áðü ôçí ðëåõñÜ ôïõ
ðáñáôçñçôÞ, êÜôé ðïõ êáôÜ ôïí Max Weber ðñïûðïèÝôåé óõíáéóèçìá-
ôéêÞ ìÝèåîç ( Weber 1964: 95, ÔåñëåîÞò 1999:140).

¸ôóé, ç áéôéïëïãéêÞ êáôáíüçóç Ý÷åé éäéáßôåñç óçìáóßá, áöïý ïõóéá-

óôéêÜ óçìáßíåé ôçí áíáêÜëõøç ôïõ íïÞìáôïò ðïõ äßíåé ï äñÜóôçò, óôá
ðëáßóéá åíüò êþäéêá ðñÜîåùí êáé ëüãùí. ÊáôáëÞãïíôáò êáôáíüçóç óç-
ìáßíåé ôçí Ýíôáîç ôçò äñÜóçò óå Ýíá ðëáßóéï êéíÞôñùí. Ç Ýëëïãç êáôá-
íüçóç ôùí êéíÞôñùí óõíßóôáôáé óôç íïçìáôïäüôçóç ôçò ðñÜîçò .
Ðþò üìùò ìðïñïýìå íá óõíäõÜóïõìå ôç äéáðïëéôéóìéêÞ åêðáßäåõóç

246
09.qxd 1/7/2002 12:18 PM Page 247

ÊëáóéêÞ Êïéíùíéïëïãßá ôùí M. Weber êáé Å. Durkheim

êáé ôçí êïéíùíéïëïãéêÞ èåùñßá, áðü ôç óôéãìÞ ðïõ ïýôå ï ßäéïò ï Max We-
ber äåí ìðüñåóå íá óôçñßîåé ôï èåùñçôéêü áõôü ó÷Þìá óôçí ïëüôçôÜ
ôïõ; (ÔåñëåîÞò 1999:137, Abercrobie N., Hill St. Bryan S. Turner B., 1991,
Dodd 1999).
Ï F. Kurasawa (2005), óôçí ðñïóðÜèåéÜ ôïõ íá áðáíôÞóåé óå áíÜëï-
ãá åñùôÞìáôá üðùò ôï ðáñáðÜíù, åðéëÝãåé ìéá óåéñÜ óõãêåêñéìÝíùí êñé-
ôçñßùí ìå ôá ïðïßá ìðïñïýìå íá ðéóôïðïéÞóïõìå êáé íá áîéïëïãÞóïõìå
ôçí óõíåéóöïñÜ ôïõ Max Weber óôç äéáðïëéôéóìéêÞ èåùñçôéêÞ ðñïïðôéêÞ:
¼ðùò áíáöÝñåé áõôÜ ìðïñïýí íá óõíïøéóèïýí óôçí:

• êáíïíéóôéêÞ äÝóìåõóç óôçí çèéêÞ éóüôçôá ôùí õðïêåéìÝíùí

• èÝëçóç êáé éêáíüôçôá íá áó÷ïëçèåß êáíåßò êáé íá áíáäåßîåé ôá ÷áñá-
êôçñéóôéêÜ ôùí ìç äõôéêþí êïéíùíéþí, ðñïôåßíïíôáò ôáõôü÷ñïíá óôá
êïéíùíéêÜ õðïêåßìåíá ìéá ìç äõôéêïêåíôñéêÞ ïðôéêÞ ôïõ ãßãíåóèáé
• êá÷õðïøßá áðÝíáíôé ôüóï óôçí åîéäáíßêåõóç üóï êáé óôçí Üêñéôç
áðüññéøç
• áíáëõôéêÞ áõóôçñüôçôá êáé óõóôçìáôéêüôçôá óôçí ìåëÝôç ôùí êïéíù-
íéêþí èåóìþí ùò ôñüðùí óêÝøçò êáé äñÜóçò
• êáé ôÝëïò óôçí óõíáßóèçóç ôùí êáôáíïÞóåùí ôçò ßäéáò ôçò êïéíùíßáò
ãéá ôïí åáõôü ôçò,

ÊáôÜ ôïí M. Weber ç áíáêÜëõøç ôïõ äéáöïñåôéêïý, åîáñôÜôáé Üìåóá

áðü ôçí éêáíüôçôá êáôáíüçóçò ôïõ ðïëéôéóìéêïý ìáò ðåñéâÜëëïíôïò êáé
ôçò äüìçóÞò ôïõ. Óôá ðëáßóéá áõôÜ ï “¢ëëïò” áðïôåëåß ìÝñïò ôïõ ðåñé-
âÜëëïíôüò ìáò, üðïõ ôï áõôïíüçôï, äïìçìÝíï óôç âÜóç ôïõ åèíïêåíôñé-
óìïý êáôáññÝåé. Óôçí êáëýôåñç ðåñßðôùóç ç ðñïóêüëëçóç óôç äõôéêÞ
ìïíôåñíéêüôçôá ùò ðïëéôéóìéêü åðßêåíôñï áðïôåëåß áöåôçñßá êñéôéêÞò
áðïäüìçóçò êáé åðáíáðñïóäéïñéóìïý. Ó’ áõôÜ ôá ðëáßóéá ôçò áðïäüìç-
óçò, ç âåìðåñéáíÞ ëïãéêïêñáôéêÞ èÝóç ëåéôïõñãåß êáèïñéóôéêÜ, áöïý âï-
çèÜ óôçí áðüññéøç óôåñåïôõðéêþí áðåéêïíßóåùí ôïõ ¢ëëïõ, ùò ðñïêáôá-
óêåõáóìÝíùí êáé ðáãéùìÝíùí áíáðáñáóôÜóåùí ôçò îÝíçò êïõëôïýñáò.
ÌÝóá áðü ôéò êáôáíïçôéêÝò ëåéôïõñãßåò, ç óýëëçøç ôçò êïõëôïýñáò
ôïõ “¢ëëïõ” áðü ôï Äñþí õðïêåßìåíï ïñßæåôáé ùò ðñáãìáôéêÞ, óå áíôé-
äéáóôïëÞ ìå ôï ìõèéêü, ìÝóá áðü äéáäéêáóßåò ðñïóäéïñéóìïý ôïõ ‘ëïãé-
êïý’ (ÔåñëåîÞò 1999, Kurasawa 2005).
ÓõìðåñáóìáôéêÜ, ç êïéíùíéïëïãéêÞ óêÝøç ôïõ M. Weber áðïôåëåß ìéá
óçìáíôéêÞ áöåôçñßá êïéíùíéïëïãéêÞò äéáðïëéôéóìéêÞò èåþñçóçò ìå Üìå-
óç óõãêñéôéêÞ êñéôéêÞ ôùí åèíïêåíôñéêþí êïéíùíéêþí ðáãéþóåùí, Þ ôùí
øåõäþí ïéêïõìåíéóìþí ( Kurasawa 2004).

247
09.qxd 1/7/2002 12:18 PM Page 248

É. Êáìáñéáíüò – Ã. Ãïýãá

ÂÝâáéá, ðáñÜ ôçí êáèáñüôçôá êáé ôç óáöÞíåéá ôùí êñéôçñßùí ôïõ

Kurasawa, èá ðñÝðåé íá ôïíßóïõìå ðùò êÜèå ðñïóðÜèåéá ðïõ åðé÷åéñåß
íá áíáãíþóåé áíÜëïãïõ ôýðïõ óõíäÝóåéò ìÝóá áðü ôï Ýñãï ôçò êëáóé-
êÞò êïéíùíéïëïãéêÞò óêÝøçò, êáé éäéáßôåñá ìÝóá áðü ôï ðïëýóçìï Ýñãï
ßóùò åíüò áðü ôïõò óçìáíôéêüôåñïõò äéáíïçôÝò ôùí êïéíùíéêþí åðéóôç-
ìþí, èá ðñÝðåé íá ãßíåôáé ìå éäéáßôåñç åðéöýëáîç, åîáéôßáò ôüóï ôùí äé-
áöïñåôéêþí ðñïèÝóåùí ôïõ äéáíïçôÞ üóï êõñßùò åîáéôßáò ôùí éóôïñéêþí
óõíèçêþí ìÝóá óôéò ïðïßåò ï äéáíïçôÞò äçìéïýñãçóå ôï ìåèïäïëïãéêü
êáé èåùñçôéêü ôïõ ðëáßóéï

2.2. Ç èåùñçôéêÞ óýëëçøç ôïõ E. Durkheim êáé ç äéáðïëéôé-

óìéêÞ ðñïóÝããéóç
Ï E. Durkheim, üðùò êáé ï Max Weber, êáôáãñÜöåôáé óôïõò èåìåëéù-
ôÝò ôçò êïéíùíéïëïãßáò ùò åðéóôÞìçò, êõñßùò äéüôé áó÷ïëÞèçêå éäéáßôåñá
ìå ôçí ìåëÝôç ôùí äéáäéêáóéþí åêóõã÷ñïíéóìïý ôùí äõôéêþí êïéíùíéþí
(ÔåñëåîÞò 1999). ¢ëëùóôå ç éäéáßôåñç ðñïóï÷Þ ðïõ áðïäßäïõí äéåèíþò
óôçí íôõñêáìéáíÞ èåþñçóç óýã÷ñïíïé èåùñçôéêïß áðü äéáöïñåôéêÜ ðå-
äßá, üðùò áõôÜ ôçò êïéíùíéïëïãßáò ôçò åêðáßäåõóçò Þ ôçò ðïëéôéêÞò åðé-
óôÞìçò, áíáäåéêíýïõí ôç óçìåñéíÞ óçìáóßá ôçò óêÝøçò ôïõ èåìåëéùôÞ.
Åßíáé êïéíüò ôüðïò äéåèíþò ç ðñïóöïñÜ ôçò èåþñçóçò ôïõ E.
Durkheim óôá èåìåëéþäç æçôÞìáôá ôçò, áðüññéøçò ôïõ åèíïêåíôñéóìïý
êáé ôçò óýëëçøçò ôçò óõëëïãéêÞò óõíåßäçóçò, ùò ðëáßóéï áðïäï÷Þò
ôçò åôåñüôçôáò êáé ôçò èåþñçóçò ôïõ ‘Üëëïõ’, óôç óýëëçøç êáé åðßëõ-
óç êïéíùíéêþí ðñïâëçìÜôùí ðïõ ðñïêýðôïõí áðü ôçí óõíýðáñîç ôùí
ðïëéôéóìþí êáé ôçí áíÜãêç õéïèÝôçóçò äéáðïëéôéóìéêþí ðñïóåããßóåùí
(ÌðÜëéáò 2006).
Âáóéêü áßôéï ôçò ðñïóï÷Þò ðïõ áðïäßäåôáé óôïí Durkheim áðïôåëåß
áõôÞ áêñéâþò ç ðñïóðÜèåéá ôïõ êëáóéêïý äéáíïçôÞ íá åñìçíåýóåé
ôéò êïéíùíéêÝò äéáäéêáóßåò êáé íá ïñßóåé ôá êïéíùíéêÜ öáéíüìåíá ðïõ
ôïí ïäçãïýí óôçí áíÜãêç íá ÷ñçóéìïðïéÞóåé óõãêñéôéêÝò ðïëéôéóìéêÝò
èåùñÞóåéò.
¸ôóé, ï E. Durkheim óôï êáôÜ ãåíéêÞ ïìïëïãßá, ùñéìüôåñï Ýñãï ôïõ
Elementary forms of Religious life (1912) èá åðé÷åéñÞóåé ôçí êáôáíüçóç
ôçò åîÝëéîçò ôçò äõôéêÞò íåïôåñéêüôçôáò ìÝóá áðü ôçí êñéôéêÞ èåþñçóç
Üëëùí ðïëéôéóìéêþí ìïñöþí (Kurasawa 2004:94). Ïé óõãêñéôéêÝò ðáñá-
èÝóåéò äéáöïñåôéêþí –êé ü÷é áíþôåñùí Þ êáôþôåñùí -ðïëéôéóìéêþí ó÷ç-
ìÜôùí èá ëåéôïõñãÞóïõí êáôïðôñéêÜ ãéá ôçí äõôéêÞ íåïôåñéêüôçôá, Ý÷ï-

248
09.qxd 1/7/2002 12:18 PM Page 249

ÊëáóéêÞ Êïéíùíéïëïãßá ôùí M. Weber êáé Å. Durkheim

íôáò ùò áðïôÝëåóìá ôçí êñéôéêÞ áíÜëõóç.

Éäéáßôåñá óçìáíôéêü ñüëï óôï èåùñçôéêü ðëáßóéï ôïõ Å. Durkheim êá-
ôÝ÷åé ç äéáäéêáóßá ôïõ ´êïéíùíåßí’. Ùò õðïêåßìåíá, êáôÜ ôïí Durkheim,
áðïêôïýìå ôçí áíèñùðéÜ ìáò (humanness), ìÝóá áðü ôçí äéáäéêáóßá ôïõ
‘êïéíùíåßí’. Åßíáé áõôÞ áêñéâþò ç äéáäéêáóßá ôïõ ‘êïéíùíåßí’ ðïõ äéáóöá-
ëßæåé êáé åããõÜôáé ôïí ðïëéôéóìü ôçò Äýóçò. Ç åóùôåñßêåõóç ôùí êáíü-
íùí ôõðéêþí êáé Üôõðùí ðïõ åíõðÜñ÷ïõí óôéò äéáäéêáóßåò êïéíùíéêïðïß-
çóçò åßíáé óõóôáôéêÜ óôïé÷åßá ôçò áíèñþðéíçò ïõóßáò ìáò. Ï Durkheim
áíáãíùñßæåé ðùò áõôÞ ç èåìåëéþäçò äéáäéêáóßá êáé ç áíáãêáßá åóùôåñß-
êåõóç ôùí êáíïíéóôéêþí ðëáéóßùí óôéò äõôéêÝò êïéíùíßåò áðïôåëåß óå
áíôßèåóç ìå ôéò ðñùôüãïíåò êïéíùíßåò, ìéá éäéáßôåñá ðïëýðëïêç äéáäéêá-
óßá. (Giddens 1986).
Èá ðñÝðåé åäþ íá óçìåéþóïõìå ðùò ï Durkheim áðïññßðôåé êÜèå éå-
ñÜñ÷çóç ðïëéôéóìéêþí åðéðÝäùí (Durkheim 1922). Äåí èåùñåß äçëáäÞ
êÜðïéï åðßðåäï áíþôåñï êáé áíôßóôñïöá. Áíôßèåôá, ï Durkheim áíáãíù-
ñßæåé êáé åðé÷åéñåß íá êáôáíïÞóåé êáé áíáëõôéêÜ íá áíáäåßîåé ôç óçìáóßá
ôçò ðïëéôéóìéêÞò åôåñüôçôáò. ¸ôóé, ìåëåôçôÝò, üðùò ïé J. Alexander, F.
Kurasawa êáé J.S. Stedman, ôïíßæïõí ôçí åðéìïíÞ ôïõ êëáóéêïý äéáíïçôÞ
óôçí Ýííïéá ôïõ Ëüãïõ (reason) éäéáßôåñá êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôïõ ýóôåñïõ
Ýñãïõ ôïõ (Alexander 1995, ó. 195, Kurasawa 2004, Stedman 2001).
ÊáôÜ ôçí ýóôåñç ðåñßïäï ôïõ Ýñãïõ ôïõ êáé õðü ôçí åðßäñáóç ôùí
ãåãïíüôùí ôïõ Ðñþôïõ Ðáãêüóìéïõ ÐïëÝìïõ, ðïõ áíáôñÝðåé ôéò åðéóôç-
ìïíéêÝò ôñïðÝò ðïëëþí áðü ôïõò óçìáíôéêüôåñïõò äéáíïçôÝò óôçí éóôï-
ñßá ôçò áíèñùðüôçôáò ìå ðñùôïðüñïõò ôïõò Wittgenstein êáé Weber, ï
Durkheim èá åðéêåíôñùèåß óôïí åðáíáðñïóäéïñéóìü ôçò ïñèïëïãéêüôç-
ôáò åðé÷åéñþíôáò ìÝóá áðü ôç äéáäéêáóßá íá êáôáíïÞóåé ôçí õðïêåéìåíé-
êÞ äñÜóç. (Alexander 1995:82-85).
Åðé÷åéñþíôáò íá áíáëýóåé ôï êïéíùíåßí áðü ôçí ïðôéêÞ ôçò áôïìéêÞò
åííïéïëüãçóçò ôçò äñÜóçò óå óõíäõáóìü ìå ôçí äïìéêÞ åðéôáãÞ ãéá
äñÜóç êáé óõãêñéôéêÜ ìå ôï ‘êïéíùíéêï-ðïëéôéóìéêü ðñùôüãïíï’, ï
Durkheim êáôáöÝñíåé íá ðñïóåããßóåé êáé íá áíáäåßîåé ôçí áôåëåßùôç ðïé-
êéëüôçôá êáé ðïëõðëïêüôçôá ôùí óõóôçìÜôùí áôïìéêÞò êáé äïìéêÞò äñÜ-
óçò éóôïñéêÜ áëëÜ êáé óõã÷ñïíéêÜ. Ôï ó÷Þìá ôïõ áõôü êáôáññßðôåé ðïëé-
ôéóìéêÜ êÜèå åèíïêåíôñéêÞ óýëëçøç ìïíáäéêüôçôáò ( Nodd N. 1999:12).
Éäéáßôåñá áîéïðñüóåêôç åßíáé ç êñéôéêÞ ðïõ áóêåß ï Durkheim óôçí êïéíù-
íßá ôçò áãïñÜò. Ï äéáíïçôÞò áíáãíùñßæåé ôçí Üêñéôç êáé åðéêßíäõíç åðÝ-
êôáóç ôïõ óõãêåêñéìÝíïõ ðåäßïõ, åðÝêôáóç ôçí ïðïßá èåùñåß åðéêßíäõíç
êáèþò èåùñåß üôé êáèßóôáôáé óôáäéáêÜ åêôüò åëÝã÷ïõ áðü ôï êñÜôïò êáé
ôçí êïéíùíßá ôùí ðïëéôþí (Durkheim 1952).

249
09.qxd 1/7/2002 12:18 PM Page 250

É. Êáìáñéáíüò – Ã. Ãïýãá

Ç êñéôéêÞ ôçò óýã÷ñïíçò äïìÞò ôùí äõôéêþí êïéíùíéþí ðïõ êáôáñ÷Þí

äéÝðïíôáé áðü ôïõò êáíüíåò ôçò áãïñÜò áíáäåéêíýåé óõãêñéôéêÜ ìå Üëëá
ðïëéôéóìéêÜ ìïñöþìáôá ôéò äõíáôüôçôåò ìåôáâïëÞò ôùí äïìþí áëëÜ êáé
ôéò äõíáôüôçôåò äñÜóçò ôùí ßäéùí ôùí õðïêåéìÝíùí ìå óêïðü ôçí õðÝñ-
âáóç. ÁõôÝò áêñéâþò ïé äõíáôüôçôåò ôùí õðïêåéìÝíùí óôç ó÷Ýóç ôïõò
ìå ôçí äïìÞ áðïôåëïýí êåíôñéêü æÞôçìá óôç ó÷åôéêÞ ìå ôçí íôõñêáìéáíÞ
óêÝøç äéåèíÞ âéâëéïãñáößá.
Áñêåôïß áðü ôïõò óçìáíôéêüôåñïõò ìåëåôçôÝò ôçò êëáóéêÞò êïéíù-
íéïëïãéêÞò èåùñßáò êáôáôÜóóïõí ôïí Å. Durkheim óôïõò íôåôåñìéíéóôÝò
èåùñçôéêïýò èÝëïíôáò íá ôïíßóïõí ôïí êïéíùíéïêåíôñéêü, äïìéóôéêü ÷á-
ñáêôÞñá ôçò èåùñßáò ôïõ (Blackledge & Hunt 1995). Ïé áðüøåéò áõôÝò
óôçñßæïíôáé óôçí êñéôéêÞ ôïõ Durkheim óôçí åîáôïìßêåõóç. Ç êñéôéêÞ áõ-
ôÞ üìùò äåí áðïóêïðåß óôçí åêìçäÝíéóç ôïõ õðïêåéìÝíïõ áðÝíáíôé óôç
äïìÞ. ÏõóéáóôéêÜ ðñüêåéôáé ãéá êñéôéêÞ, üðùò áíáöÝñáìå ìÝóá áðü ìéá
äéáðïëéôéóìéêÞ óýãêñéóç, ôçò äïìÞò ôçò äõôéêÞò íåïôåñéêüôçôáò ðïõ ùò
êõñßáñ÷ï ÷áñáêôçñéóôéêü ôçò ðñïâÜëåé ôçí åîáôïìßêåõóç ôïõ õðïêåéìÝ-
íïõ êáé ôçò äñÜóçò ôïõ ( Blackledge & Hunt 1995).
Áíôßèåôá, ìå éäéáßôåñï óåâáóìü óôï õðïêåßìåíï ï Durkheim èá èåëÞ-
óåé íá õðåñâåß óôéò ìÝ÷ñé ôüôå ïéêïíïìéêÝò, êïéíùíéïëïãéêÝò êáé öéëïóï-
öéêÝò óôáèåñÝò ðñïôåßíïíôáò ôçí áíôéêáôÜóôáóç êåíôñéêþí äñÜóåùí,
üðùò áõôÞ ôïõ áíôáãùíéóìïý ìå äñÜóåéò óõíåêôéêÝò ãéá ôçí êïéíùíßá,
üðùò åêåßíç ôïõ óõíáãùíéóìïý. ÅíäåéêôéêÞ ãéá ôçí èÝóç ôïõ Durkheim
ðåñß áðüëõôïõ óåâáóìïý ôïõ õðïêåéìÝíïõ êáé áðïäï÷Þ ôïõ óôçí ó÷ïëé-
êÞ ôÜîç, åßíáé ïé áðüøåéò ôïõ äéáíïçôÞ ãéá ôéò åêðáéäåõôéêÝò ðñáêôéêÝò
êáé óõãêåêñéìÝíá ãéá ôçí ôéìùñßá óôçí ó÷ïëéêÞ ôÜîç (Blackledge & Hunt
1995, ËÜìíéáò 2002).
Áðü ôá ðáñáðÜíù ãßíåôáé öáíåñü ðùò ï Durkheim äåí áðïêçñýóóåé
ôï õðïêåßìåíï. Áíôßèåôá, ôï õðïêåßìåíï áðïôåëåß ôçí âáóéêÞ ôïõ Ýãíïéá.
¢ëëùóôå ç ìåëÝôç ôçò áõôïêôïíßáò Þ ôçò ‘áíïìßáò’ äåí äåß÷íïõí ôßðïôá
Üëëï ðáñÜ ôçí ðñïóðÜèåéá ôïõ ìåëåôçôÞ íá áíáäåßîåé áôñáðïýò ãéá ôá
êïéíùíéêÜ õðïêåßìåíá.
Åßíáé áõôÞ áêñéâþò ç êáëÞ êáôÜóôáóç ôïõ êïéíùíéêïý õðïêåéìÝíïõ
ðïõ åðéôñÝðåé ôçí êáëÞ ëåéôïõñãßá ôçò êïéíùíßáò, êáèþò ç ôåëåõôáßá
óôçñßæåôáé óôá õðïêåßìåíá ãéá ôçí ýðáñîÞ ôçò. Ç êáôáíüçóç áõôÞò ôçò
áñ÷Þò ïäçãåß óôçí áíáãêáéüôçôá Ýíôáîçò êáé áðïäï÷Þò ôïõ ‘Üëëïõ’ óå
Ýíá ðëáßóéï óåâáóìïý êáé óõíáíôßëçøçò ôïõ êïéíïý óõìöÝñïíôïò . Ç äç-
ìéïõñãßá óõëëïãéêÞò óõíåßäçóçò ùò ðëáßóéï äñÜóçò áðïêôÜ ôçí áîßá
ôçò áðüëõôçò áíáãêáéüôçôáò. Ôï áíôßèåôï, äçëáäÞ, ç åðéêñÜôçóç ëïãé-
êþí áðïêëåéóìïý, ìç óõììåôï÷Þò, áíáóöÜëåéáò êáé áâåâáéüôçôáò, ç åðé-

250
09.qxd 1/7/2002 12:18 PM Page 251

ÊëáóéêÞ Êïéíùíéïëïãßá ôùí M. Weber êáé Å. Durkheim

êñÜôçóç åãùéóôéêþí ôÜóåùí Þ ôÜóåùí åèíïêåíôñéóìïý êáé ðïëéôéóìéêÞò

áíùôåñüôçôáò, ìðïñïýí ìüíï íá ïäçãÞóïõí ôá õðïêåßìåíá óôçí áðþ-
ëåéá ôçò éêáíüôçôáò äñÜóçò, óôçí áíïìßá êáé ôçí áõôïêôïíßá, åíþ ïé áíôß-
óôïé÷åò êïéíùíßåò èá ïäçãçèïýí óå äïìéêÞ êáé èåóìéêÞ áðïóýíèåóç êáé
óõíåðþò óå äéÜëõóç (Durkheim 1952, 1984).
Óõíåðþò, ïé ðáñáðÜíù ëïãéêÝò äåí ìðïñïýí íá áðïôåëÝóïõí ôï ðëáß-
óéï ôçò åîÝëéîçò ôùí äõôéêþí êïéíùíéþí. Ùò áðÜíôçóç óôï áäéÝîïäï óôï
ïðïßï Ý÷ïõí ðåñéÝëèåé ïé ðïëýðëïêåò äõôéêÝò êïéíùíßåò ï Durkheim ðñï-
ôÜóåé ôéò óõëëïãéêÝò äéáäéêáóßåò. Ðéï óõãêåêñéìÝíá, äåí ðñïôåßíåé óôéò
óýã÷ñïíåò ðïëõðïëéôéóìéêÝò êïéíùíßåò ðïõ åðéèõìïýí ôçí åíäõíÜìùóç
ôçò óõíåêôéêüôçôÜ ôïõò íá êáôáñãÞóïõí ôçí äéáöïñåôéêüôçôá áëëÜ áíôß-
èåôá, èåùñåß óçìáíôéêÞ ôçí êáëëéÝñãåéá ôçò äéáöïñåôéêüôçôáò äéáìïñ-
öþíïíôáò äõíáìéêÜ Ýíá êïéíü óýóôçìá áîéþí, éäåþí êáé êáíüíùí äñÜóçò.
Áõôü óôçí åêðáéäåõôéêÞ èåþñçóç óçìáßíåé ðùò ìÝóá óå Ýíá óôñáôç-
ãéêü ðåäßï üðùò ç ó÷ïëéêÞ ôÜîç óôï ðëáßóéï ôçò óõãêñéôéêÞò äéáðïëéôé-
óìéêÞò ðñïóÝããéóçò áõôü ðïõ Ý÷ïõìå íá êÜíïõìå åßíáé íá êáëëéåñãÞ-
óïõìå ôï áíèñùðéóôéêü éäáíéêü ôçò åëåýèåñçò áíÜðôõîçò ôïõ õðïêåéìÝ-
íïõ, ùò äõíáìéêïý ðõñÞíá ëåéôïõñãéêÞò Ýíôáîçò óôç óõëëïãéêÞ óõíåßäç-
óç. Ç äéáäéêáóßá áõôÞ äåí ìðïñåß ðáñÜ êáôÜ Durkheim íá áðïôåëåß ôç
èåìåëéþäç áñ÷Þ ôïõ óýã÷ñïíïõ êïéíùíéêïý ãßãíåóèáé óå ìéá êïéíùíßá
ôùí ðïëéôþí (Kurusawa 2004, óó. 107-109). Éäéáßôåñá ç åêðáéäåõôéêÞ äéá-
äéêáóßá ìðïñåß êáé ðñÝðåé íá áðïôåëÝóåé Ýíá óõëëïãéêü äñþìåíï, ôï
ïðïßï óáí áðþôåñï óêïðü Ý÷åé íá óõíäÝåé ôá õðïêåßìåíá ìÝóá áðü êïé-
íÝò êáôáíïÞóåéò óå ìéá óõëëïãéêÞ óõíåßäçóç. ÌÝóá áðü ôçí êáèçìåñéíÞ
óõììåôï÷Þ óôç óöáßñá ôçò óõëëïãéêüôçôáò, ôï õðïêåßìåíï áðïêôÜ óõ-
íåßäçóç êáé êñéôéêÞ êáôáíüçóç ôùí äõíáôïôÞôùí êáé áäõíáìéþí ôïõ.
Ç áíÜäåéîç ôùí ðáñáðÜíù äéáäéêáóéþí ìáò âïçèÜ íá êáôáíïÞóïõìå
ìéá âáóéêÞ èÝóç ôçò íôõñêáìéáíÞò óêÝøçò óýìöùíá ìå ôçí ïðïßá êÜèå
êïõëôïýñá áíáðôýóóåé Ýíá çèéêü óýóôçìá áíÜëïãï ôçò êïéíùíéêÞò äï-
ìÞò. Ç êáôáíüçóç ôùí ó÷åôéêþí õðïêåéìåíéêþí åðéëïãþí êáé ôïõ áíÜëï-
ãïõ çèéêïý óõóôÞìáôïò ïäçãåß óôçí áíß÷íåõóç ôùí áñèñþóåùí ôçò ó÷ï-
ëéêÞò ôÜîçò ìå ôçí êïéíùíßá áëëÜ êáé óôçí êáôáíüçóç ôçò êïéíùíéêÞò êá-
ôáóêåõÞò ôçò ßäéáò ôçò áíèñþðéíçò ýðáñîçò (Kurasawa, 2004:101).
¸ôóé, ç êáôáíüçóç ôùí õðïêåéìåíéêþí äñÜóåùí óå óõíäõáóìü ìå ôçí
êáôáíüçóç ôçò äüìçóçò ôïõ ðïëéôéóìéêïý ðåñéâÜëëïíôïò ìáò åðéôñÝðåé
ôçí áíáêÜëõøç ôïõ äéáöïñåôéêïý. Ôï äéáöïñåôéêü êáèþò ôßèåôáé óå áíá-
ëõôéêÞ óýãêñéóç ìå ôç äõôéêÞ íåïôåñéêüôçôá áðïôåëåß äïìéêü ôçò ìÝñïò,
áíáäåéêíýïíôáò èåôéêÜ êáé áñíçôéêÜ óôïé÷åßá êáé äïìþíôáò ìßá óýëëçøç
üðïõ ôï åèíïêåíôñéêü ùò áðïêëåéóôéêÞ åðéëïãÞ êáôáññÝåé. ÌÝóá áðü óõë-

251
09.qxd 1/7/2002 12:18 PM Page 252

É. Êáìáñéáíüò – Ã. Ãïýãá

ëïãéêÝò êïéíùíéêÝò ëåéôïõñãßåò ç óýëëçøç ôçò êïõëôïýñáò ôïõ ‘¢ëëïõ’

áðü ôï äñþí õðïêåßìåíï ïñßæåôáé ùò ðñáãìáôéêÞ êáé áðïôåëåóìáôéêÞ ãéá
ôçí óõíåêôéêüôçôá ôçò êïéíùíßáò êáé ôçí ýðáñîç ôïõ êïéíùíéêïý õðïêåéìÝ-
íïõ óå áíôéäéáóôïëÞ ìå ôéò åãùéóôéêÝò êáé ôï åèíïêåíôñéêÝò óõëëÞøåéò.

3. ÓõìðÝñáóìá: Ç êëáóéêÞ êïéíùíéïëïãéêÞ óêÝøç

ùò ðñïïðôéêÞ ôçò äéáðïëéôéóìéêÞò åêðáéäåõôéêÞò
ðñáêôéêÞò

Èá ìðïñïýóå êáíåßò íá ãñÜøåé ðïëëÜ õðÝñ ôçò èÝóçò ðïõ èÝëåé ôç

ÍôõñêáìéáíÞ Þ ôç ÂåìðåñéáíÞ óêÝøç óôç âÜóç ôùí äéáðïëéôéóìéêþí ðñï-
óåããßóåùí. Èá ìðïñïýóáìå âÝâáéá íá óçìåéþóïõìå Üëëá ôüóá ãéá ôá
åèíïêåíôñéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïõ Ýñãïõ ôïõ Ì. Weber Þ ôïõ Å.
Durkheim, áöïý óå êÜèå ðåñßðôùóç ç ðïëõóçìßá ôçò áíÜãíùóçò áõîÜ-
íåôáé áðü ôéò ðñïèÝóåéò áëëÜ êáé ôçí éóôïñéêï÷ñïíéêÞ óôéãìÞ äçìéïõñ-
ãßáò ôïõ Ýñãïõ ôùí ìåãÜëùí äéáíïçôþí.
¢ëëùóôå èåùñïýìå ðùò ðáñÜ ôçí êáèáñüôçôá êáé ôç óáöÞíåéá ôùí
èÝóåùí ôïõò, èá ðñÝðåé íá ôïíßóïõìå ðùò êÜèå ðñïóðÜèåéá ðïõ åðé÷åé-
ñåß íá áíáãíþóåé áíÜëïãïõ ôýðïõ óõíäÝóåéò ìÝóá áðü ôï Ýñãï ôçò êëá-
óéêÞò êïéíùíéïëïãéêÞò óêÝøçò êáé éäéáßôåñá ìÝóá áðü ôï ðïëýóçìï Ýñ-
ãï ßóùò äýï áðü ôïõò óçìáíôéêüôåñïõò äéáíïçôÝò ôùí êïéíùíéêþí åðé-
óôçìþí, èá ðñÝðåé íá ãßíåôáé ìå éäéáßôåñç åðéöýëáîç, åîáéôßáò ôüóï ôùí
äéáöïñåôéêþí ðñïèÝóåùí ôïõ äéáíïçôÞ üóï êáé ôùí éóôïñéêþí óõíèçêþí
ìÝóá óôéò ïðïßåò åêåßíïò äçìéïýñãçóå ôï ìåèïäïëïãéêü êáé èåùñçôéêü
ôïõ ðëáßóéï.
¼ìùò ï óýã÷ñïíïò áíáëõôÞò åßíáé éäéáßôåñá óçìáíôéêü íá êáôáíïÞ-
óåé, ðùò ÷ñçóéìïðïéþíôáò ôçí êïéíùíéïëïãéêÞ èåùñßá ìå áöåôçñßá æç-
ôÞìáôá üðùò ç äéáðïëéôéóìéêüôçôá, óõíåéäçôïðïéåß ðùò ôï ôåëéêü äéáêý-
âåõìá åßíáé ç ßäéá ç êïéíùíéïëïãéêÞ èåùñßá, ôüóï ç áðïôåëåóìáôéêüôç-
ôÜ ôçò, üóï êáé ïé áäõíáìßåò ôçò. Ç áßóèçóç áõôÞ åßíáé éäéáßôåñç Ýíôï-
íç üôáí êáíåßò ðñïóðáèåß íá õëïðïéÞóåé èåóìéêÜ ôéò áíôßóôïé÷åò ïðôé-
êÝò óôá ðëáßóéá ôùí åêðáéäåõôéêþí ðñáêôéêþí. ÁõôÞ áêñéâþò ç áßóèçóç
ôçò éêáíüôçôáò Þ áäõíáìßáò áíÜëõóçò, ìáò ïäçãåß åí äõíÜìåé óå üëï
êáé ðéï åõáßóèçôåò êáôáíïÞóåéò ôçí åðï÷Þ ôçò ðáãêïóìéïðïßçóçò êáé
ôïõ ðïëéôéóôéêïý ðëïõñáëéóìïý, áðÝíáíôé óå èåùñÞóåéò ãéá ôç óýãêñïõ-

252
09.qxd 1/7/2002 12:18 PM Page 253

ÊëáóéêÞ Êïéíùíéïëïãßá ôùí M. Weber êáé Å. Durkheim

óç ôùí ðïëéôéóìþí.
Ïé Weber êáé Durkheim óôç èåþñçóç ôïõ ‘Üëëïõ’ äéÝðïíôáé áðü ôéò
èÝóåéò ôçò õðÝñâáóçò ôùí áäõíáìéþí ôçò äõôéêÞò ìïíôåñíéêüôçôáò
üðùò ï áôïìïêåíôñéóìüò êáé ç áíïìßá. Ìéá ôÝôïéá ïðôéêÞ ïäçãåß óôçí
õðÝñâáóç ôïõ ìïíïäéÜóôáôïõ ÷áñáêôÞñá ôïõ äõôéêïý ðïëéôéóìïý ùò ôç
ìüíç ðéèáíÞ ìïñöÞ ïñãÜíùóçò. Ï ðïëßôçò ôùí äõôéêþí êïéíùíéþí ôçò
ìïíôåñíéêüôçôáò áíáêáëýðôåé ôïí ‘¢ëëï’ êáé óõíåðþò ôïí åáõôü ôïõ,
áôïìéêÜ áëëÜ êáé óõëëïãéêÜ, ìå åñãáëåßï ôçí êëáóéêÞ êïéíùíéïëïãéêÞ
ðñïóÝããéóç.
Éäéáßôåñá, ç ðßóôç ôïõ M. Durkheim óôçí áîßá êáé ôç óçìáóßá ôçò äéá-
ðïëéôéóìéêÞò ðñïóÝããéóçò ôùí óõëëïãéêþí äñþìåíùí üðùò ç åêðáßäåõ-
óç, ïäçãåß áðü ôçí ìßá óôçí êáôáíüçóç ôùí íïçìÜôùí ðïõ áðïäßäïõí ôá
êïéíùíéêÜ õðïêåßìåíá óôç äñÜóç ôïõò êáé áðü ôçí Üëëç óôçí áíÜäåéîç
óõãêåêñéìÝíùí êáíïíéóôéêþí ìïíôÝëùí êáé ðñïôýðùí, ôá ïðïßá óõíäÝï-
íôáé êñéôéêÜ ìå ôçí ðáéäáãùãéêÞ êáé ôç ó÷ïëéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá.
ÓõìðåñáóìáôéêÜ, ç êïéíùíéïëïãéêÞ óêÝøç ôùí M. Weber êáé Å.
Durkheim áðïôåëåß ìéá óçìáíôéêÞ áöåôçñßá êëáóéêÞò êïéíùíéêÞò áíÜëõ-
óçò, üðïõ ìÝóá áðü ôçí Üìåóç óõãêñéôéêÞ êñéôéêÞ ôùí åèíïêåíôñéêþí
êïéíùíéêþí ðáãéþóåùí êáé ôçí õðÝñâáóç ôùí øåõäþí ïéêïõìåíéóìþí,
ìðïñåß íá áðïêáëýøåé ôçí ðñïïðôéêÞ åíüò ãüíéìïõ êïéíùíéïëïãéêïý äéá-
ðïëéôéóìéêïý áíáëõôéêïý ðëÝãìáôïò.

Óçìåéþóåéò
1. Ãéá ìéá áðïóáöÞíéóç ôùí üñùí ôçò íåïôåñéêüôçôáò , ôïõ ìïíôÝñíïõ,
óôçí áíôßèåóÞ ôïõò ìå ôï ðáñáäïóéáêü êáé ôï ìåôá-ìïíôÝñíï äåò ôï ËÜìíéáò
Ê. (1999) “Íåïôåñéêüôçôá . ìïñöÝò ëïãéêÞò êáé åðéññïÝò óôéò äéáäéêáóßåò óõ-
ãêñüôçóçò ôçò ó÷ïëéêÞò ãíþóçò”, ÐáéäáãùãéêÞ Åðéèåþñçóç, 29/99, óó. 7-33.
2. ÁíÜëïãá åñùôÞìáôá èá ìðïñïýóáí ìå åðéôõ÷ßá íá ôåèïýí êáé ãéá ôçí
óýã÷ñïíç äõôéêÞ êïéíùíéïëïãéêÞ ðáñÜäïóç.
3. Ãéá ôïí ðñïóäéïñéóìü ôïõ üñïõ ôçò äéáðïëéôéóìéêÞò ðñïóÝããéóçò êáé
ôç ó÷Ýóç ôïõ ìå ôéò åêðáéäåõôéêÝò ðñáêôéêÝò äåò, Ãêüâáñçò 2001 (óåë. 77-
209), ÃåùñãïãéÜííçò 1999, ÓðéíèïõñÜêç ê.Ü 1999, ÌÜñêïõ ê.Ü. 1998, ÐáðÜò
1998, ÃåùñãïãéÜííçò 1997.
4. Ôïí Max Weber ìå ôïõò äéáíïçôÝò G. Droysen (1808-1884), W. Dilthey
(1833-1911), W. Windelband (1848-1915) êáé H. Rickert ôïõò åíþíåé Ýíáò ãüíé-
ìïò äéÜëïãïò ãåíéêüôåñá ãéá ôç ó÷Ýóç öõóéêþí êáé ôùí êïéíùíéêþí åðéóôçìþí.

253
09.qxd 1/7/2002 12:18 PM Page 254

É. Êáìáñéáíüò – Ã. Ãïýãá

Åéäéêüôåñá ïé Windelband, Rickert êáé Dilthey üðùò êáé ïé G. Simmel, êáé K. Ja-
spers åðéêåíôñþíïõí óôçí ðñïóÝããéóç ôçò êáôáíüçóçò. Ãéá ðåñéóóüôåñá äåò:
Èåïäùñáêüðïõëïò É., ÁãáðçìÝíç ìïõ ×áúëäåâÝñãç, ÁèÞíá, 1980.
5. Óõíèåôüôçôá õðïêåéìåíéêÞò êáôáíüçóçò ðïõ ãéá ôï õðïêåßìåíï ôçò
äñÜóçò èåùñåßôáé ùò äåäïìÝíç ãéá ôç õðïóôÞñéîç ôçò üðïéáò óõìðåñéöïñÜò.
( Weber 1964:95, ÔåñëåîÞò 1999: 141).

Âéâëéïãñáößá

Abercobie N., Hill St. Bryan S. Turner B., Ëåîéêü Êïéíùíéïëïãßáò, ÁèÞíá, ÐáôÜ-
êçò, 1991.
Alexander J. C. ( 1995). Fin de Siecle, Social Theory, London, Verso.
Alexander J. C. ( 1985). Neofunctionalism, London, Sage Publications.
Blackledge H., Hunt B. (1995). Êïéíùíéïëïãßá ôçò Åêðáßäåõóçò, ÁèÞíá, ¸êöñáóç.
ÃåùñãïãéÜííçò Ð. (1997). Åêðáßäåõóç êáé äéáðïëéôéóìéêÞ åðéêïéíùíßá, ÁèÞíá,
Gutenberg.
ÃåùñãïãéÜííçò Ð. (1999). ÈÝìáôá ÄéáðïëéôéóìéêÞò Åêðáßäåõóçò, ÁèÞíá,
Gutenberg.
Ãêüâáñçò ×ñ. (2001). ÅéóáãùãÞ óôç ÄéáðïëéôéóìéêÞ Åêðáßäåõóç, ÁèÞíá. Áôñá-
ðüò.
Ãêüôïâïò Á., Å. (2002). Åêðáßäåõóç êáé Åôåñüôçôá, ÁèÞíá. Ìåôáß÷ìéï.
Dodd N. (1999). Social Theory and modernity, Polity Press, Cambridge.
Durkheim E. (1960). Montesquieu and Rousseau, (1953), trans. R, Manheim,
Ann Arbor, University of Michigan Press.
Durkheim E. (1984). The division of labour in Society, (1893) trans. W. D.Halls,
London, Macmillan.
Durkheim E.(1995). Elementary forms of Religious life, (1912), trans. K.E. Fields,
New York, Free Press.
Durkheim E.,(1952). Suicide: A study in sociology (1857), trans. J. A. Spalding,
London, Routledge & Kegan Paul.
Edles L. D., Appelrouth S., (2005). Sociological theory in the classical era, Lon-
don, Pine Forge Press.
Giddens A., (ed.). (1986). Durkheim on politics and the state, Cambridge, Polity,
pp. 136-145.
Èåïäùñáêüðïõëïò É., (1980). ÁãáðçìÝíç ìïõ ×áúëäåâÝñãç, ÁèÞíá.
Habermas J. (2006). Time of Transitions, Cambridge, Polity.

254
09.qxd 1/7/2002 12:18 PM Page 255

ÊëáóéêÞ Êïéíùíéïëïãßá ôùí M. Weber êáé Å. Durkheim

Kurasawa F. (2005). “Reimagining the Other: A Response to Altinordu”, Theory,

¢íïéîç, pp. 12-16.
Kurasawa F. (2004). The Ethnological Imagination: a cross-cultural critique of
modernity, Minnesota, University of Minnesota Press.
Êõðñáßïò Ã., (1983). .Max Weber. ÂáóéêÝò Ýííïéåò Êïéíùíéïëïãßáò, ÁèÞíá, ÊÝ-
íôáõñïò.
ËÜìíéáò Ê. (1999) “Íåïôåñéêüôçôá. ìïñöÝò ëïãéêÞò êáé åðéññïÝò óôéò äéáäéêá-
óßåò óõãêñüôçóçò ôçò ó÷ïëéêÞò ãíþóçò”, ÐáéäáãùãéêÞ Åðéèåþñçóç,
29/99, óó. 7-33.
ËÜìíéáò Ê. (2002). ÊïéíùíéïëïãéêÞ èåùñßá êáé åêðáßäåõóç, ÁèÞíá, Ìåôáß÷ìéï.
ÌÜñêïõ Ã. (1995).ÅéóáãùãÞ óôç äéáðïëéôéóìéêÞ åêðáßäåõóç, ÁèÞíá. ÊÝíôñï
ÄéáðïëéôéóìéêÞò ÁãùãÞò.
ÌÜñêïõ Ã. ê.Ü. (1998). Áîéïëüãçóç ôùí èåóìþí ó÷ïëéêÞò Ýíôáîçò, Ðáëéííï-
óôïýíôùí êáé Áëëïäáðþí Ìáèçôþí: ìéá ðñþôç ðñïóÝããéóç, ÁèÞíá, ÊÝ-
íôñï ÄéáðïëéôéóìéêÞò ÁãùãÞò.
ÌðÜëéáò Óô., (2006). “ÊñÜôïò, Äçìïêñáôßá êáé åêðáßäåõóç óôç óêÝøç ôïõ E,
Durkheim”, ÁîéïëïãéêÜ, ô.15, óó. 201-219.
Íáõñßäçò Êë., ×ñéóôÜêçò Í. ( 2005). Êïéíùíßåò óå êñßóç êáé áíáæÞôçóç íïÞìá-
ôïò, ÁèÞíá, ÅëëçíéêÜ ÃñÜììáôá.
ÐáðÜò Á. (1998). ÄéáðïëéôéóìéêÞ ÐáéäáãùãéêÞ êáé ÄéäáêôéêÞ, ÁèÞíá.
ÓðéíèïõñÜêç É., Êáôóßëëçò É., Ìïõóôáúñáò Ð. (1999). “Ï ñüëïò ôçò ãëþóóáò
êáé ôïõ ðïëéôéóìïý óôç äéáðïëéôéóìéêÞ åðéêïéíùíßá”, óôï ÃåùñãïãéÜí-
íçò Ð., ÈÝìáôá ÄéáðïëéôéóìéêÞò Åêðáßäåõóçò, ÁèÞíá, Gutenberg, óó.
163-179.
Stedman J. S., (2001). Durkheim Reconsidered, Oxford, Blackwell Publishers
ÔåñëåîÞò Ð. (1999). Max Weber, ô.3, ÁèÞíá, ÐáðáæÞóçò.
Weber M. (1930.) The Protestant ethic and the spirit of Capitalism, N.Y., Unwin
University Books.
Weber M. (1949). The Methodology of Social Sciences, N.Y., Free Press.
Weber M. (1964). The theory of Social and Economic Organization, N.Y, Free
Press.

255