Ciągi liczbowe. Granice ciągów.

Nieskończony ciąg liczbowy (an) jest funkcją określoną na liczbach naturalnych,

przyjmującą wartości rzeczywiste.

Ciąg (an) jest rosnacy  nN: an < an+1.

Ciąg (an) jest niemalejący  nN: an  an+1.

Podobnie definiuje się ciąg malejący czy też ciąg nierosnący.

Ciąg (an) jest ograniczony z góry  MR nN: an < M.

Ciąg (an) jest ograniczony z dołu  mR nN: an > m.

Przykład 1. Określić monotoniczność ciągu an = 2nn1 .

Oszacujemy w tym celu wyrażenie a n 1  a n . Mamy tutaj a n 1  a n = 2nn13  2nn1 =
( n1)(2n1)n( 2n3) 1
= ( 2n3)(2n1) = ( 2n3)( 2n1) . Wyrażenie to jest dodatnie dla każdego naturalnego n,
a więc spełniona jest zawsze nierówność an < an+1, czyli badany ciąg jest rosnący.

Przykład 2. Sprawdzić ograniczoność ciągu an = 2nn1 .

Zauważmy, że dla każdego naturalnego n zachodzi nierówność 2nn1 > 0, czyli badany ciąg
jest ograniczony z dołu. Możemy także zapisać, że
n 1 2n 1 2 n11 1 1 1
2n1 = 2 ( 2 n1 ) = 2 ( 2 n1 ) = 2 – 2 ( 2 n1 ).
Ostatnie wyrażenie jest zawsze mniejsze od 12 , a więc badany ciąg jest też ograniczony z góry.

Definicja granicy ciągu (wg Cauchy’ego).

lim an  g  >0 mN n>m: an–g < 

n 

Przykład 3. Wykazać na podstawie definicji granicy ciągu, że lim n3n2 = 3.

n 
Wychodząc z nierówności  n3n2 –3<  otrzymujemy, że  3nn3n26 < , skąd n6 2 < ,
czyli 6 < n+2 i dalej 6 –2 < n a więc n > 6 –2. Dla każdego >0 istnieje zatem liczba m
zależna tylko od  ( m = [ 6 –2+1] ), że dla wszystkich n > m spełniona jest wyjściowa
nierówność.

Ciąg, który ma granicę, jest zbieżny. Jeżeli nie istnieje liczba rzeczywista, która jest granicą
danego ciągu, to mówimy, że taki ciąg jest rozbieżny.

Ciągi rozbieżne do + lub – :

lim an    XR mN n>m: an >X
n 

lim an    xR mN n>m: an <x

n 
 Oto kilka podstawowych granic ciągów:

lim c  c (granica ciągu stałego an = c jest równa stałej c)

n 

lim 1n = 0
n 

Jeżeli a>0, to lim na =  oraz lim 1 = 0

a
n  n  n

Podstawowe twierdzenia o ciągach i ich granicach.

Twierdzenie 1.
Ciąg rosnący (malejący) i ograniczony z góry (z dołu) jest zbieżny.

Twierdzenie 2,
Każdy podciąg ciągu zbieżnego jest zbieżny do tej samej granicy.

Z tw. 2 wynika, że jeśli mamy przynajmniej dwa podciągi pewnego ciągu, które są zbieżne
do różnych granic, to dany ciąg jest rozbieżny (nie ma granicy). Na przykład dla ciągu
an  (1) n mamy dwa podciągi stałe: a 2 n  1 (wyrazy o numerach parzystych) oraz a2 n1  1
(wyrazy o numerach nieparzystych). Oba te podciągi są zbieżne, ale do różnych granic – jeden
do 1, drugi do –1, czyli omawiany ciąg nie ma granicy.

Twierdzenie 3 (o granicy sumy, iloczynu i ilorazu ciągów).

Jeżeli lim an  a i lim bn  b , to
n  n 
a) lim (an  bn )  a  b , b) lim (an  bn )  a  b , c) lim (an / bn )  a (bn0, b0).
n  n  n  b

Przykład 4.
2 3n2
n2 (1 n3  22 ) 1 n3  22
a) lim n  lim n  lim n 1
n 5n2 n1 n n2 (5 1  1 ) n 5 1  1
n 2 n n2 5
n
n(4 1n )
lim (3n  9n 2  4n  1)  lim 9n 9n 24n1  lim  4  2
2 2
b)
n  n 3n 9n 4n1 n  n(3 9 n4  12 6 3
n

Twierdzenie 4.
Jeżeli lim an   , to lim 1  0 .
n  n  an

Twierdzenie 5.
Jeżeli a > 0, to lim n a  1 . lim n n  1 . Jeżeli an > 0 i lim an >0, to lim n an  1 .
n  n  n  n 
Twierdzenie 6.
0 gdy q  1

n 1 gdy q  1
lim q   .
n   gdy q  1
nie istnieje gdy q  -1


Twierdzenie 7.
lim (1  1 n
n)  e . (e jest liczbą niewymierną (liczba Eulera); e  2,72 )
n 

Twierdzenie 8.
a
Jeżeli dla ciągu (an) istnieje granica lim an 1  g < 1, to lim an  0 .
n  n n 

an 1
Dowód tw.8. Jeżeli an < 1 od pewnego n0, to znaczy, że an1  an , czyli ciąg ( an )

jest ciągiem malejącym. Jest on ograniczony z dołu przez liczbę 0, bo an  0, a więc musi to
być ciąg zbieżny. Twierdzimy, że jego granicą jest liczba 0.
Załóżmy nie wprost, że 0 nie jest tą granicą, lecz jest nią pewna liczba a  0. Wtedy musiałoby
a
być, że lim an 1  aa  1 , a to jest wbrew założeniu, że g < 1. A więc wykazaliśmy, że
n  n
lim an  0 
n

Twierdzenie 9. (o trzech ciągach)

Jeżeli ciągi (an), (bn), (cn) spełniają warunki an  bn  cn dla wszystkich n większych od
pewnego n0 oraz lim an  lim cn  g , to lim bn  g .
n  n  n 

Twierdzenie 10. (o dwóch ciągach)

Jeżeli lim an   i an  bn dla wszystkich n większych od pewnego n0, to lim bn   .
n  n 

Przykład 5.
3n (5 4n ) 5 4n
lim 5n3 n4  lim
n
a) 3  lim 2 n3 = 5 = 5 (na podst. tw.3 i tw.6).
n  2 3 n 3n (( 2 )n 1) n ( ) 1 1
3 3
( 2 / 3) n(3 / 2)
b) lim(1  2n 3 )n  lim (1  (2 /13)n )  e(3/2) (na podst. tw.7).
n n 
n n 1 n
c) lim 7  0 ponieważ lim [( 7 ) /( 7 )]  lim 7n  0 (na podst. tw.8).
n n ! n   ( n 1) ! n! n 

Przykład 6.
n n
Wyznaczyć granicę ciągu an = 4  6n .
Zauważmy, że zachodzą oczywiste nierówności: n n
6  4  6n 
n n n
2  6n . A ponieważ
n n n n
lim 6  lim 6  6 , a także lim 2  6 n  lim 6n 2  6  1  6 , więc lim 4n  6n = 6
n  n  n  n  n 
(na podst. twierdzenia o 3 ciągach).
Przykład 7.
Wyznaczyć granicę ciągu an = 1
+ 1
+...+ 1
.
n 2 1 2
n 2 2
n n
Zauważmy, że n  an  n , a ponieważ lim n = lim n = 1, a także
n2 n n2 n  n2 n n  n 1 1
n
lim n = 1, więc na podstawie twierdzenia o trzech ciągach mamy, że lim a = 1.
n
n  n2 n 