6-10.

Stereoizomeria
Izomery

Konstytucyjne Stereoizomery
•różne szkielety węglowe, •zbudowane z takich samych atomów
•różne grupy funkcyjne •atomy połączone w takiej samej sekwencji wiązań
•różne położenia gr. funkcyjnych •różne ułożenie podstawników w przestrzeni

Enancjomery Diastereoizomery
•są odbiciami lustrzanymi •nie są odbiciami lustrzanymi
•nie nakładają się na siebie

Konfiguracyjne Geometryczne (cis/trans)

(np. izomery (R,R) i (R,S)
•związki cykliczne
•alkeny

1
„Chemia Organiczna 1”, dr hab. inż. Mariola Koszytkowska-Stawińska, WChem PW; zima 2023
 1. Pojęcie obiektu chiralnego i achiralnego
Obiekty chiralne - nienakładalne na swoje odbicie lustrzane.

obiekty achiralne –nakładalne na swoje odbicie lustrzane

2
„Chemia Organiczna 1”, dr hab. inż. Mariola Koszytkowska-Stawińska, WChem PW; zima 2023
 2. Pojęcie centrum chiralnego (centrum asymetrii lub asymetryczny atom
węgla lub chiralny atom węgla)

asymetryczny atom węgla (C*) - 1

cztery różne podstawniki przy atomie węgla
o hybryzydacji sp3
C
4 2
3

asymetryczny atom węgla (C*)

3
„Chemia Organiczna 1”, dr hab. inż. Mariola Koszytkowska-Stawińska, WChem PW; zima 2023
 3. Wizualizacja tetraedrycznego centrum asymetrii

« Chem3D Embed »

4
„Chemia Organiczna 1”, dr hab. inż. Mariola Koszytkowska-Stawińska, WChem PW; zima 2023
 4. Organiczne związki chiralne (nienakładalne na swoje odbicie lustrzane)
lustro (płaszczyzna odbicia)

wzór macierzysty odbicie lustrzane

1 1

C C
4 2 2 4
3 3

wzór macierzysty i jego lustrzane odbicie –

nienakładalne na siebie stereoizomery,
tzw. enancjomery

Wniosek
2-bromobutan jest związkiem chiralnym,
występuje w postaci dwóch enancjomerów
5
„Chemia Organiczna 1”, dr hab. inż. Mariola Koszytkowska-Stawińska, WChem PW; zima 2023
 5. Rodzaje projekcji (wzorów) związków organicznych

perspektywiczny koziołkowy Natty Newmanna Fischera

(przestrzenny) (szkieletowy)

tylko związki chiralne

wiązania leżące w płaszczyźnie
(rysowane „zwykłą” kreską)

wiązania leżące przed płaszczyzną

CH3 (zobrazowane „klinem”)

wiązania leżące H OH
za płaszczyzną
(zobrazowane
„przecinanym Cl H
klinem”) CH3

6
„Chemia Organiczna 1”, dr hab. inż. Mariola Koszytkowska-Stawińska, WChem PW; zima 2023
 6. Wzory perspektywiczne i wzory Fischera
wzór
wzór Fischera
120° perspektywiczny

zrzutowanie wiązań
na płaszczyznę

kierunek CH3
patrzenia odchylenie wiązania
za płaszczyznę
Br H

CH2CH3

wzór Fischera CH3

wzór
enancjomeru
perspektywiczny
enancjomeru H Br

CH2CH3
7
„Chemia Organiczna 1”, dr hab. inż. Mariola Koszytkowska-Stawińska, WChem PW; zima 2023
 7. Nazywanie stereoizomerów w konwencji R/S na wzorach przestrzennych
Reguła Cahna-Ingolda-Preloga
• Numeracja podstawników przy
asymetrycznym atomie węgla: 1 2
wyższa l. a. = wyższa hierarchia

4 4
• podstawnik o najniższym 2 1
priorytecie za płaszczyzną
3 3

• droga wg hierarchii • droga wg hierarchii

podstawników zgodna podstawników niezgodna
z kierunkiem ruchu zegara z kierunkiem ruchu zegara

1
zapis formalny

• pierwsza sfera koordynacji ( )

nie wskazuje hierarchii
2
3 • druga sfera koordynacji ( )
wskazuje hierarchię

8
„Chemia Organiczna 1”, dr hab. inż. Mariola Koszytkowska-Stawińska, WChem PW; zima 2023
 8. Nazywanie stereoizomerów w konwencji R/S na wzorach Fischera

podstawnik o najniższej hierarchii przed

dlaczego?
płaszczyzną – nie spełnione warunki konwencji,
nie można określić konfiguracji z obecnego
kierunku patrzenia
Ważne
aby określić konfigurację – spojrzeć na wzór zza
płaszczyzny, wtedy

Inny przykład

Inny sposób obrót względem

wiązania C-Br o 120°

(S)
podstawnik o najniższej hierarchii przed H3C CN
płaszczyzną – spełnione warunki konwencji
(definicji wzoru Fischera) CO2H
9
„Chemia Organiczna 1”, dr hab. inż. Mariola Koszytkowska-Stawińska, WChem PW; zima 2023
 9. Nazywanie związków z kilkoma centrami asymetrii – w konwencji R/S
podstawnik o najniższej hierarchii
przed płaszczyzną, więc patrząc
zza płaszczyzny, droga

(2S,3R)-3-chlorobutan-2-ol

CH3 CH3
H Br (S)
H Br
(2S,3R)-2,3-dibromopentan
H Br H Br (R)

CH2CH3 CH2CH3
10
„Chemia Organiczna 1”, dr hab. inż. Mariola Koszytkowska-Stawińska, WChem PW; zima 2023
 10. Diastereoizomery – stereoizomery nie będące enancjomerami (definicja)

OH O OH O
HO enancjomery HO
1 (R)
(R)
OH (S)
(S)
OH 2
O CH3 O CH3

diastereoizomery

OH O OH O
HO enancjomery HO 4
3 (R)
(S)
OH (S)
(R)
OH
O CH3 O CH3

11
„Chemia Organiczna 1”, dr hab. inż. Mariola Koszytkowska-Stawińska, WChem PW; zima 2023
 11. Stereoizomery związków cyklicznych

(S)
(S)
Br CH3

enancjomery cis enancjomery trans

płaszczyzna symetrii –
związki achiralne

płaszczyzna symetrii – brak płaszczyzny symetrii–

związek achiralny związek chiralny

enancjomer
Br Br Br Br Br Br

12
„Chemia Organiczna 1”, dr hab. inż. Mariola Koszytkowska-Stawińska, WChem PW; zima 2023
 12. Związki mezo

enancjomery

brak płaszczyzny symetrii płaszczyzna symetrii

– związek achiralny (mezo)

Definicja związku mezo

• posiada dwa (lub więcej) centra asymetrii
• posiada płaszczyznę symetrii, więc jest związkiem achiralnym
• jest diastereoizomerem pozostałych stereoizomerów

13
„Chemia Organiczna 1”, dr hab. inż. Mariola Koszytkowska-Stawińska, WChem PW; zima 2023
 13. Wzajemne przekształcanie wzorów – wzór Fischera na wzór perspektywiczny
Jeśli nie jest to szczególnie wymagane, to wzór w żądanej konwencji ma jedynie odzwierciedlać konfigurację
absolutną związku (nie musi odzwierciedlać ustawienia wzoru w przestrzeni, w stosunku do
obserwatora).

2 1. Określić konfigurację absolutną

3
(S) 2. Narysować typową projekcję tetraedrycznego at. C
C2H5 3. Podstawnik ostatni w hierarchii umieścić CH3
H CH3 3 zgodnie z konwencją (najdalej od obserwatora)
Br 4. Podstawniki 1-3 rozmieścić zgodnie H
z rodzajem konfiguracji związku C2H5 2
1 1 Br

C2H5
Nie musi odzwierciedlać takiego samego usytuowania wzoru (S)
(jako przestrzennej bryły) względem obserwatora jak zadany Br CH3
wzór Fischera. H

wzór odzwierciedlający takie samo usytuowanie

wzór odzwierciedlający związku (jako przestrzennej bryły) względem
konfigurację absolutną związku obserwatora jak zadany wzór Fischera
2
H CH2OH
1 1 (R)
OH CH3
2 3
(R)
H CH2CH3
3
14
„Chemia Organiczna 1”, dr hab. inż. Mariola Koszytkowska-Stawińska, WChem PW; zima 2023
 14. Wzajemne przekształcanie wzorów - wzór Fischera na wzór szkieletowy
do samodzielnej analizy
zwykle „H” się nie umieszcza na
wzorze, wiadomo, że jest i
wiadomo w jakim położeniu
podstawniki zawsze na względem płaszczyzny wiązania
wierzchołu linii łamanej

łańcuch węglowy zawsze w poziomie

wersja robocza wersja końcowa

1
2 H OH O
3 HO H
4 HO HH OH
5 5 4 3 2 1
(R) (R) (S)

15
„Chemia Organiczna 1”, dr hab. inż. Mariola Koszytkowska-Stawińska, WChem PW; zima 2023
 15. Wzajemne przekształcanie wzorów - wzór szkieletowy na wzór Fischera
do samodzielnej analizy

wersje robocze
podstawniki rozmieszczone zgodnie z ideą wzoru Fischera, aby
idea wzoru Fischera łatwo można było określić konfigurację absolutną

wersja końcowa

wzór Fischera zgodny z konwencją:

•łańcuch węglowy w pionie
CH3 •numeracja łańcucha od góry dołu
(S)
H OH
(R)
H OH
CH2CH3

16
„Chemia Organiczna 1”, dr hab. inż. Mariola Koszytkowska-Stawińska, WChem PW; zima 2023
 16. Wzajemne przekształcanie wzorów - wzór perspektywiczny na wzór Fischera

do samodzielnej analizy

wersja robocza

podstawniki rozmieszczone zgodnie z ideą wzoru Fischera, aby

łatwo można było określić konfigurację absolutną

wersja końcowa

17
„Chemia Organiczna 1”, dr hab. inż. Mariola Koszytkowska-Stawińska, WChem PW; zima 2023
 17. Wzajemne przekształcanie wzorów - wzór szkieletowy na wzór perspektywiczny

do samodzielnej analizy

wersja robocza

podstawniki rozmieszczone tak, aby łatwo można było określić

konfigurację absolutną

wersja końcowa

łańcuch węglowy w płaszczyźnie

18
„Chemia Organiczna 1”, dr hab. inż. Mariola Koszytkowska-Stawińska, WChem PW; zima 2023
 18. Wzajemne przekształcanie wzorów - wzór Newmana na wzór przestrzenny

kierunek patrzenia do określenia konfiguracji absolutnej na atomie C „z tyłu”

(z czarnymi podstawnikami)

do samodzielnej analizy

kierunek patrzenia do określenia konfiguracji absolutnej na atomie C „z przodu”

(z czerwonymi podstawnikami)

wersja robocza wersja końcowa

podstawniki rozmieszczone tak, łańcuch węglowy w płaszczyźnie

aby łatwo można było określić
konfigurację absolutną

19
„Chemia Organiczna 1”, dr hab. inż. Mariola Koszytkowska-Stawińska, WChem PW; zima 2023
 19. Wzajemne przekształcanie wzorów - wzór Newmana na wzór Fischera

do samodzielnej analizy zapamiętać

idea wzoru Fischera
kierunek patrzenia

równoznaczność

wersja robocza

sprowadzić wzór do konformacji naprzeciwległej

wersja końcowa

20
„Chemia Organiczna 1”, dr hab. inż. Mariola Koszytkowska-Stawińska, WChem PW; zima 2023
 20. Praktyczne stosowanie wzoru Fischera - ostrzeżenie

Ważne
Nie obracać wzoru Fischera o 90° lub 270° - następuje zmiana konfiguracji,
błędna, bo bez przemiany chemicznej

H
(s)
po obrocie o 90° H3C CO2H

OH

21
„Chemia Organiczna 1”, dr hab. inż. Mariola Koszytkowska-Stawińska, WChem PW; zima 2023
 21. Czynność optyczna związków chiralnych

Czynność optyczna chiralnych związków organicznych – zdolność do skręcania płaszczyzny światła

spolaryzowanego

Skręcenie
Płaszczyzna światła płaszczyzny światła
Światło spolaryzowanego Światło
niespolaryzowane spolaryzowane spolaryzowanego

Źródło Próbka
światła Polaryzator związku Analizator

a – kąt skręcenia płaszczyzny światła spolaryzowanego przez związek

Można obejrzeć film o zasadzie działania polarymetru: https://www.youtube.com/watch?v=UM0ab-z4KaE

22
„Chemia Organiczna 1”, dr hab. inż. Mariola Koszytkowska-Stawińska, WChem PW; zima 2023
 22. Pomiar skręcalności optycznej

• Enancjomer prawoskrętny: skręca płaszczyznę światła spolaryzowanego w prawo, czyli kierunek

obrotu analizatora w celu przywrócenia zaciemnienia pola widzenia jest zgodny ze wskazówkami
zegara.

• Enancjomer lewoskrętny: skręca płaszczyznę światła spolaryzowanego w lewo, czyli - kierunek obrotu
analizatora w celu przywrócenia zaciemnienia pola widzenia jest przeciwny do ruchu wskazówek
zegara.

• Enancjomery skręcają płaszczyznę światła spolaryzowanego o ten sam kąt, ale w przeciwnych
kierunkach.

• Mieszanina racemiczna lub racemat - równomolowa mieszanina enancjomerów, nie skręca

płaszczyzny światła spolaryzowanego.

23
„Chemia Organiczna 1”, dr hab. inż. Mariola Koszytkowska-Stawińska, WChem PW; zima 2023
 23. Skręcalność właściwa
temperatura pomiaru (°C)

odczyt wartości kąta skręcenia

a
[a ]  lc
T

długość fali świetlnej

długość rurki pomiarowej stężenie badanego związku

CH2OH CH2OH
(R) (S) (S)

H3C H H O
CH2CH3 H3CH2C CH3
(+)-Karvon
[a ]20
D  5.75 [a ]20
D  5.75 [α]23/D +55.0±7°, neat [α]20/D −61°, neat

[a ]20
D  109

Ważne
Należy koniecznie podać rozpuszczalnik
i stężenie analizowanego roztworu
24
„Chemia Organiczna 1”, dr hab. inż. Mariola Koszytkowska-Stawińska, WChem PW; zima 2023
 24. Właściwości fizyczne stereoizomerów
wzór płaski (wszystkie wiązania w płaszczyźnie),
OH mieszanina stereoizomerów
kwas CO2H
winowy HO2C
OH

konkretny stereoizomer (ten sam)

OH (pokazana konfiguracja na centrach asymetrii)
CO2H
HO2C
OH

Rozpuszczalność
Tt/°C [a]
[g/100 g H2O, 15 °C]
kwas (2R,3R)-(+)-winowy 171 +11.98 139
kwas (2S,3S)-(-)-winowy 171 -11.98 139
kwas (2R,3S)-winowy
146 0 125
(kwas mezo-winowy)
kwas (+/-)-winowy
206 0 139
(racemat)

25
„Chemia Organiczna 1”, dr hab. inż. Mariola Koszytkowska-Stawińska, WChem PW; zima 2023
UZUPEŁNIENIE
 Centra asymetrii na atomach azotu lub fosforu

enancjomery (nierozdzielalne), szybka inwersja

sp2
sp3
R1
1 N N R3
R
R2 sp3
2
R R3
stan przejściowy

27
„Chemia Organiczna 1”, dr hab. inż. Mariola Koszytkowska-Stawińska, WChem PW; zima 2023
 Idea wzoru Fischera

28
„Chemia Organiczna 1”, dr hab. inż. Mariola Koszytkowska-Stawińska, WChem PW; zima 2023
 Idea wzoru Fischera

29
„Chemia Organiczna 1”, dr hab. inż. Mariola Koszytkowska-Stawińska, WChem PW; zima 2023
 Przypisać konfigurację absolutną na centrach asymetrii
•Narysować związki na wzorach rożnego rodzaju.
•Które związki można (zgodnie z definicją) narysować na wzorze Fischera?

30
„Chemia Organiczna 1”, dr hab. inż. Mariola Koszytkowska-Stawińska, WChem PW; zima 2023
 Przypisać konfigurację absolutną na centrach asymetrii

•Narysować związki na wzorach rożnego rodzaju.

•Które związki można (zgodnie z definicją) narysować na wzorze Fischera?

31
„Chemia Organiczna 1”, dr hab. inż. Mariola Koszytkowska-Stawińska, WChem PW; zima 2023
 Sklasyfikować związek jako chiralny, achiralny lub mezo

•Narysować związki na wzorach rożnego

rodzaju.
•Które związki można (zgodnie z definicją)
narysować na wzorze Fischera?

32
„Chemia Organiczna 1”, dr hab. inż. Mariola Koszytkowska-Stawińska, WChem PW; zima 2023
 W każdej parze wzory sklasyfikować jako przedstawiające:
ten sam związek lub enancjomery lub diastereoizomery
•Narysować związki na wzorach rożnego rodzaju.
•Które związki można (zgodnie z definicją) narysować
na wzorze Fischera?

33
„Chemia Organiczna 1”, dr hab. inż. Mariola Koszytkowska-Stawińska, WChem PW; zima 2023