ORGANIK KiMYA KARBON KIMYASINA GiRIS © 2 © Anorganik ve Organik Bilegikler = 2 © Basit Formill ve Molekal Formil © 5 © DoadaKarbon * 9 © Lewis Formillleri ° 11. © Hibritlegme ve Molekil Geometrileri > 16 ORGANIK BILESIKLER ° 27 © Organik Kimyada Bilinmesi Gereken Terimler ve Ozellikler © 27 Hidrokarbonlar = 30 Alkanlar (Parafinler) * 30 Alkenler (Olefinler) © 50 Alkinler (Asetilenler) * 61 Aromatik Bilegikler (Arenler) © 71 Fonksiyonel Gruplar * 75 Fonksiyonel Gruplarin Siniflandiriimast_ * 75 Alkoller = 76 Eterler » 89 Karbonil Bilesikleri » 95 Karboksilik Asitler * 106 Esterler © 115 > KARMATESTLER * 120 > YENI NESIL SORULAR * 133 | ‘AYDINAYT. ‘ORGANIK KiMvA Mien Q Ltalica tah Ma uh eotsdih cath uid ila Kezanumiar Q.) KARBON KiMYASINA GiRiS_ ANORGANIK VE ORGANiK BILESIKLER Organik Bilogiklerin Tarihsel Goligimi -norganik ve organik bli ayit aderek tan ©) Organi biesik terimnin tarihee! gelisim alreciagikar ») Anorgarik ve organi bilegklern Szelisierin kavrr. Q COrganik terimi ik kez 19. yizyilin bastannda Jans Jacob Berzellus simi bm ineani taratindan Kulla- rulmigt. Berzellus, organik macdelerin sacece canlt orga- rizmalar tarafindan sentezienecedini distinerek bu ‘durumu yagam gied (vitalzm) olarak agiklamigtit. Berzalius'un bu géris, 1828 yilinda Friedrich ‘Woblerin Jaboratuvar ortaminda anorganik bir bl- lasik olan potasyum slyantrden (KCN) organik bi Q. I vio cin ir [En ete ile gegeriigin kaybetmistr, Wohier, énce potasyum siyandr ile kurgun (IV) oksi- tin tepkimesinden potasyum slyanati elde etmisti. KON + Pid, Koen + eo Potasyum —Kurgun (IV) Potasyum = Kurgun (ly) = oyenir oka evant oka £ Dana sonra potasyum siyanat lle amonyum saifatin tepkimesinden amonyum siyanatt sertezlemistc: 2KOGN + (NH,),SO,—* KSO, + 2NH,OCN Potasyum —Amonyum solfariyanat Polasyum Amonyum syanat—solfat ‘Son agamada lo amonyum siyanati isitarak orga- nik br Blac olan Oreyi eid eimist. (Wher san > tez) NH,OCN—#Y» NH, —C— nH, ‘Amonyum re siaral (omni Q vantrgarie mask). acd). Wehier sentezi ile organik bilegiklerin laboratuvar ‘ortaminda da sentezlonebilocod ispatlanmistr. | Pavoin YAYINLARI ORE Motekil format CH,N,O olan organik bir ilesikt. Beyaz rank ve kaistal yapilidir. Suda ve alkolde iyi goz0ndr. Gbre ve hayvan yemi, yaygin kullanim elanian arasindadit Anorganik ve Organik Bllegiklerin Ozellikieri ‘Ana Kaynagj anlar ve canl kalinlan olan ve kar bon atomu igaren bilesiklere organik bilesikier, ‘ana kaynag dojacaki mineraller olan ve genelikie karbon atomu igarmoyen bilegikiors iso anorganik (norganik) bilesikier denir. Genelikie asit, baz, {uz ve oksit sim bilagikler anorganitir. Anorganik Bilegikier: NaCl, KCN. HNO,, NOH, €0, CO, H,C0,, NaHCO, NH, Organik Bilosikler: C,H,, CH,OH, CCl,, HCOOH, CHOCH,, GyHy, CH.NHp, Organik bilogklrin yapisin, 6zoliklrini ve topki- melerin|inceleyen Kimya dlaiplinine organik kimya (karbon kimyasi), genalikle Karbon atoru igarme= yen anorganik bleeklerin yapulaniny, Gzaliklerini vo tepkimeleriniincaleyen kimya disiplinina ise anor ganlk Kimya deni. | = CO,C0,, 08,, HON, HCO, K,00,, NaHCO, A.C, git bilesikter yapisinda Karbon atom be lundurmasina ramen organikbilagik dei. = Yapisinda H atomu bulundurmamasina rag- men CF,, CCl,, CBr, COCI, gibi bilesikier, or- | ganik blesiklerar.‘Organik ve Anorganik: ‘ORGANIK KiMYA Bilogikierin Genel Szollkler Q Greet) ean + Ana kaynagi patrol, dogalgaz ve kémardar. + Yaptlannda G ve H'in yaninda O, N, 8, P. F, Cl, Br, (C,H.yCOONa = Sert (beyaz) sabun) Gonoltikte kovalont yapilidiiar. Erime vo kaynama noktalan genelie dogaktar. leya kare! dayaniketz olup kolay bozunurter. Yanvcidirlar. Yandiklan zaman yapilanndaki C sayisi CO,,, H sayisinin yansi kadar da H,0 olustururlar. Genellikta Kendilering has kokulan vara, tiner, folusn, karbon tetraklortir, alkol gibi gBzUcdlar ‘goztindrler. larca organik bilegik vara. Dogal olarak dogada bulunabildikleri gibi sentetik gibi ametaller ve hatia eser miktarda metal atom bulunabilr ‘Olugumian! yavag, Karmagik ve ganellikle cok basamakit tepkimelere gergeklesir. Fazia mildarda ener gerekttr. Karbonun bag yapma kapasitesi fazia oldugu igin milyon= + Ana kaynagi dogjadaki mineralledir Yapilannda periyodik sistemdaki tim elementler (soygazlar harig) bulunabilr. Gonoltde iyonik yapilidictar. Enme ve kaynama noktalari gonalike yoksektir. lerya kare! oldukca dayanikticitar kadar Genelikla yanici degile (Olugumian genollide tek basamail ve oldukga hili- dit. Az miktarda ener) garekttir Genelia kokusuzdurtar. Goneliikie suda cozinmezier. Organik co2Uct olan asoton, da yi * Genelia suda iyi cozUndrler. ‘Sayilan organik bilesikiere gére oldukga azatr olarak sanayl ya da laboratuvarda da sentezlenebilirer (liagar, boyalar, parfamler, patiayicilar, Q.) (ORNL EM Bir bilosik ile ii + Yapisinda karbon atom bulunur, + Anorganik kimyanin incelodigl bilegier arasinda yer almaz. bilgileri veriyor. Buna gre, bu bilegigin formal agadidakllerden angle! olabilir? A)HON 8) CoCl, c)caco, Dal, 50s, Q) GRNEKaEa ? Motil alkol (CH,OH) bilesi&i le lial agadida veriien bilglierden hangisl yanligtir? A) Organik blest ) Yandiginda CO, ve H,0 aoa gikar. ©) Kovalent yapuidi. ) Suda gézonmez. ) Odea kogullarinda sit alder. o * ‘AYDIN YAYINLARI AYT:? L. caco, Q) 4 MOH zg mM. cet, WV. HON V, GH,OGH, Yukaridakd bilegiklerin organik ve anorganik olarak siniflandinimast agadidakllerden hangi- sinde dogru verilmigtir? Organi A) I, lve V B) live ©) livev D) |. lllverv Anorganik lve lv Livvev Llvev < live 5) |. llvev vey ‘Yukarida verilon bilegik ile igi agatidak! ifade- lerden hangisl yanhigtu? ‘Aydin Yayinian ) Organi. 8B) iyoni« bad igri. C) Kovalent bag igerir. ‘D) Suds ¢ézinmez. ) Yapisinda 6 t0r atom bulunur. COrganik bilegikler lle lig agagjida verilen Itade- lerden hangisl yanhigte? A) Canli vo cant kalintiarindan oldo editor. B) Tepkimoleri oldukea hizidr ©) Yak olarak kullanlabilier 1D) Ere ve kaynama noktalan genellke dugaktor. E) Gogunun kendine ézgii kokusu ard. LA 2D a8 ‘AYDIN YAYINLARI |. Karbon elementi gerne UL. Yaniet olma 1M, Kovalent yapilt olma Yukandaki ézelliklerden hangileri biri organik: digert anorganik olan Iki fark: blloglk icin ortak. Szellk labile? A\Yalnz —B)Yalnzil——) ive D)itve Mt 5) |, lve 9 NH,OCN—#-> NH, —C—NH, ‘Aneagur On oyenat Yukarida denkleml verllen tepkime ve bu tepkl- mede yer alan maddeler lle lig agagidakller- den hangls! yanhigtir? A) Kimyasal bir olaydir. B) Wohior sontezi olarak adlandintir. ©) Amonyum siyanat ve Ure organik bilesidir D) Her ik bilesik de suda géztindr ) Leboratuvar ortaminda sentezlenen ik organik bllegik Oreatr. |. Organik bilegixerin sayisi, anorganik bilagikie= rin sayisindan fazladir I. Anorganik bilesikiern dotiadakl baglica kayna- 61 minerallerdir I, Asitlerin toma anorganik bilesik sintinda yer alr ‘Yukanda organik ve anorganik bilesikler ie ligk- Ui verilen bilgller dogru (0) veya yanlig (Y) olarak belirlendiginde agagidaki siralamalardan hangl- ‘sine ulagile? A)D.D,D B)DDY YOY )0,¥,0. E)YY,D AE 5c GBQ bei ese Lhe sake Laid Ig Kazanimiar © Organic blegikern bast ve moleka! formalin bulunmas: Konusunda hesaplamalat yaper. ORGANIK BILESIKLERIN BASIT VE MOLEK’Q, FORMOLLERI Elementi ve yaptaglar olan atomiar eemboleric, bilesikier ise formillerte gésterirer. COrganik bilegigh olugturan elementlerin torand ve atomiann sayica birlesme oranlanni veren formale basit (kaba) formil dent. Basit formilde elementlerin mol sayian en KigOk’ tam sayilar ile bell. Bir bilesigin basit form ile blegiktekielementierin atom kitleleri biiniyorsa bu bilesigin sabit orant ve katloce yazde bilesimi hesaplanabilr. Bir organik bilesti olusturan atomlann gercek sayt- lannin belittigigi formale molekal (gercek) forma- 1 deni Bir blogigin molekdl formald ilo blegktek!elemont- lerin atom Kittle blniyorsa bilesigin mol (mole il) kitlesi hesaplanabilr 1 (Basit Formal) = Molekil Formolt 1 (Basit Formalon Kites’) = Molekdl Katies! Smegin; Etandio! (Gil) bilegiginin otek formald C,H,0, Basi formalise CH,O'sur (CH,0)-2=0,H,0, 2» Baz1 bilegiklrin basit ve molekdl formald aye dir. Ormegin; met alkolbilesiginin bast ve mo- | Toktl formaia aynt olup CH,OH a. i » Bir organik bilogigin bir molekaIGndeki atomianin gergek sayilarinin ve atomlann baglanig bicimler- rnin gostei formate yap (acik) format deni. Ornegin; Botan bili iin Motokal Formal: C+. Basit Formala: C,H. ree ven wermas bb bb seklindedi. Opnex Molekal Format, CyH_05 CHB, OH ,.05 It Formal ,H,C00H CH Yukaridakl tabloda molekiil formildi verilen bileglk- {rin basit formillerini bulunuz. Dy. Srnec EI 2) C. H ve N elementierinden olugan bir organik bilesigin basit formal CH.N'it. Bilegigin mol kitles! 116 g/mol olduguna gore, bu bi- legigin bir molekiildndek! toplam atom sayist kactir? (H:1, 0:12, N14) Bo 2.1.60, MCHBr IL CH,0.N-CHO.V.C, 4.24 ‘AYDIN YAYINLARI AYT:a ODL ‘ORGANIK KiMYA, Q) Kiitiece Yaizde Bilesim = _Birbilegikte yer alan elementierin kitlece yirzdalen, lementin kuieee _ leslie element kates! yuzdesi ___Blesigin toplam Kailest formold tle hesaplanir. Genen E32 CH,OH bllesiginin kitlece ylizde bilegimin! hesapla- yumiz. (H: 1, C: 12, 0: 16) Genee 2 C ve H elementierinden olugan bir organi bilegiin Kat tece © si karbon atomuur 7 Bu organik bilegigin mol kiitles! 42 g/mol oldugjuna re, basit ve molekiil formAland bulunuz. (H:1, 6:12) 8.%687,5 0, 12,5 H, %500 3. Besit Formal: CH, Molokdl Formal: CM, Q Grnex 0? Genel formula 6,H,,,0, olan bir organik bileeigin 25.8 grami taramen yakilciginda 16,2 gram H,0 elde ediiyor Buna gére, bu organik bilegigin molekiil formalin Dbulunuz. (H: 1, C: 12, 0: 16) Grnex 2 Noisay 14 os Ho 3 op a 02 + Zaman Bir organik bilegigin tam verimla yakiimasina ail mol sax yisi-zaman degisimi grafigi yukandaki gibidi. Buna gére, grafikte X ile gésterilen organik bilesigin ‘molekdll tormaldnd bulunuz. 7.0H0, &6,4,0, ‘AYDIN YAYINLARIQ Q Pee Ornee EI]? C ve H elementierinden olugan bir organik bilegigin 15,6 gramint tamamen yakmak icin NK'da 93,6 L hacim kaplayan O, gaz: garekmektodi Buna gre, bu organik bilesigin bastt formal agagr- dakilerden hanglel le aymicir? (H: 1, C: 12) AGH, 2) CH, ©) CH DCH, E)C Hi Q Aydin Yoyinler Gpnen 2» L Go Ih Gye MCh Yukanda verilon organikbilesikietin kitiece Karbon yUzdelerini kargilagtirimiz. (H: 1, C: 12, 0: 16) @A t0.0>m>t ‘ORGANIK KiMYA Opnee 2 Kate (rom) Zaman Yokana X maddesinin yakilmasina ait kitle-zaman da- isin grafigi vernigti. Buna gére, X bilegidinin basit formdld agadidakiler- den hanglainde doyru verlimigtir? (H: 1, C: 12, O: 16) A) CH, 8) C,H,0 ©) GH, 0) 0,H,0 E) CHO AYT: 1B ‘AYDIN YAYINLARIMl, CH, —C—H WV .cH,—o—cH, Yukarida yari acik formilleri veriien bilesikder- den hangllerinin basit formiller! ayridir? AjlvelV —B)|,ilvelll ~—C) vel D)I, lve lv B)llvelv ‘Asagida veriten bilesikierden hangisinde kiitle- ce hidrojen yiizdasi en azdie? NCH, 5), DICH, COC Hy E) Cighy 2 yh Pais = Laboratuvar ortaminda sentezienen lik orgenik bien can renin [vi, En} sta yUzde (%) kag! Karbon (C) elementidir?: A20 B) 25 0) 75 cao E)a0 Gone! formala C,H,,0, olan bir orgarik bilesitin G7. 444 gramnt tamamon yakmak ign 8 gram O, gaz? gorokmetedi. Buna gore, bilesigin molekil formally agagida- Kilerden hangisinde dogru verilmigtir? (1, 6: 12, 0:16) ANCHO, —B)G,H,O, 0) 0,H,0, D) CHO, E) CoH pO, uc 26 aA 40 ‘AYDIN YAYINLARI Zaman Yukarida bir organik biiegigin yakiimasina ait mol sayisi-zaman degigimi gratigi verimisti. Buna gére, bu organik bilesigin molekiil formal ‘agagidakilerden hangisinde dogru verilmigtir? A)CHO B)C,H,O, CV C,H,O- Dc ECHO Sadece C ve H elementlerinden olugan bir organik bilegigin 7,8 gram: tam olarak yalaidijinda NK'da 19,44 L hacim kaplayan CO, gazi aoiga cikmakiadir Buna gore, bu organik bilegigin basit tormila ‘agagidakllerden hangisinde dogru verilmistir? (H:1,6:12) AyCH DCH, B)CH, OCH, C,H, Bir organik begin 18.8 gram tam olarak yaa ainda, NK'da 26.88 L hacim kaplayan CO, gazi ve 10,8 gram H,0 agiga cikmaktadir. Buna gre, bu organik bilegigin basit formald agaijidakllorden hanglsinde dogeu verlimistir? (H: 1, C: 12, 0: 16) ANCHOH —B)G,Hy 64,0 D) GsHig E) 0,H,0H a8 6A TEa Deis Lesa Lund ‘ligkiti Kazanimiar Karbon elementnin alotroplannn dzelikler ve yaplan arasinda isk Kura. {2 Kerbon elementinin bag yapma kepasites le olusturcugu bilegk sayisiinfazla olmast aracinda lig kurar. ») Eimas ve gratin yaprianm mecleyoroktuleren, nanotap va craft yapiian va kularim alanian dzotinde drut Kovalont bagl molakilarn Levre yapiarn: acta. DOGADA KARBON ‘Karbon Elementinin Ozellikieri = Atom numsrasi 6 olan karbon element, perlyodik« cetvelde 2. periyot 44 grubunda bulunur. % Degertik elektron sayie! tar, 2 Degerl elektroniarin bir ametal atomu ile ortaklaga ‘aullanarak aynt ya da farki tir atomiaria ted, kill ve~ ya Uli baglar yapabilir. Lil oe —¢—c—,c=¢,—c=c—,— ore = Karbon atomiar! arasinda baglar olugurken fazia milktarda ener agiga glk. = Bu bajjar, diger atomlanin kendi aralarinda olustur- ©” Gap olgumuna katimayan 8 git eektor) Badiana eleKron ei (ag cusumuna keen "eitelekon) Flor molektia F = Molekillerin uzaydaki gekilerini ve baglarinin yéne- limilerini baglayic! alektron gifler ve ortaklanmams eletaron gitlen arasindalditme kuvvetlen beter. = Elomentin combold otratina dodertik elektron eayi- si kadar nokta Konulmasi lle olusan yapiya Lewis (elektron-nokta) yapist denir. Cdl poe) Cera Per Molekiller olugurken bag oluguruna katilmayan de OQ. Meee "= Bir atom Lewis yapisindald eslogmern (tel) ‘elektron sayist kadar bag yapar. ‘Molekilierde ba} yapimina Katilan elextron erin cizg| ile gbstorimesisonucu eld eci- Jon forme clag bag formal dani SS HEH Br, . gee §-6 L, Rat a ey HGH A ) fe Bxox§ § H-0=9 B GH 2 ad ‘ stm ‘ ne A woh Spnew eS? Asaijida verilen atom ve lyonlardan hangleinin i Mae oe i Lowie gésteriminde yanligiik yapuimigtir? Be 182s? Bee GHB Pi ugSe ig Bo tstata sw Ala 8) Bat OK Bir molektide en cok bay yapan atoma merkex ) (ORNELETS ? ‘atom denir, MolekUiseki digjer atomlar merkez ato- ‘mun etrafina yortogtinlorok Lows form yaar. Sa otek non Line formnenns SaEaree. Sa De vie! ve ortaklanmamis elektron gift sayilanin bulu- Ormedin, ,Cve ,Clatomian arasinca olugacak bile nuz. ((H,,0) ‘sidin Lewis formbll) agagicaki gibi yaztlir. -G: 18%25%2p8, Degertikelektron sayis! (DES) = 4 4/0h: 18°28"2p%3s?9p%, (DES) =7 (Catomu 4 tano, Clatomu 1 tane kovalent bad yapar. ead Re» Motor atone ce GF = patapereloton it sansa #Q =» Ortaklanmamig eletaron gift says ) aNewE] 2 Goud X ve Y atomlannin Lewis yapilant yukarida verimigtr. Buna gore, X ve Y atomlan arasinda olugacak kararit bilesik ile Hig; Aydin Yoyinler Formal XY, or Il, Bagjayic elektron sayist 40, IIL Orlaklanmamis elekiron gif sayis: 8’. ee ee verilen yargilardan hanglleri dogrudur? Opnek ST? A) Yalnvz | B) Yalow il C)ivell PF, molekiliniin Lewis formaldnd yazarak, balay D) lve 3) hive 1 ve ortakianmamis elektron gift eayiiann bulunuz. GFP = 0, Ortakanmaenis eGift sayin = 0 ‘AYDIN YAYINLARIPeet 2. perlyot elementlerinin hidrojenle olugturduklan, bllogikterin Lewis formalior! Pees eked Bag Sayist | Olugturdugu| ces ag un aH m. GH, Hector AAgnbu 1b ‘Yukandaki tabloda baz! molekiller ve kargilarinda Lewis formdller verimisti. 2Agrubu 2 bad Bel, His Buna gre, hang! molekillerin Lewis formiillerinde -anlighik yapilmigtir? (/H, Obtet bosiugu var Su H—Be—H ve mc ME B ‘AYDIN | YAYINLARI+ Elektrik akimint oti Q + Karbon atomlannin altigenterden olugan bal potegi Orga yapisinda siralanmasindan olde tedilen iki boyullu diziemsel yaprya sahiptir. Yukanda ézellikieri verllen karbon allotropu agagidakilerden hangisldir? A) Graft 5) Elmas ©) Fulloran D) Grafen E) Nenotap XY, molekilind olusturan X ve ¥ atomlaninin ©. Lewis yapist agagicakilerden hangisl olamaz? x oY Ay x ak oy oe + Dee e “Ye Karbonun allotroplaridan olan elmas ie tigi agagida verlen bllgllerden hanglel yanighr? A) Ditzginn dértyizia geometrye sahiptir. B) Kovalent istal kat. CC) Kimyasaltepkimatere gimme elimi cldukca fazledr. D) Renksiz ve saydamdr. E) Sm gézUcblerde gozunmer. 1D 2e 2c Aydin Yayinlon ‘AYDIN YAYINLARI 4 2 5 2 Asagida verilen molekiillerden hangisinde baglayicr elektron cifti sayisi, ortaklanmamis olektron cittl eayisina ogit dedildir? GH, 60,068: HS D)H,0 8) CS, c)ch,c1 £)CO, C,H,O kapali formiilline sahip bilesigin Lewis, formilli agagidakllercen hangisi olabille? GH. 0.0) Uo HAA He Dy HEgtgrrOtH HAA 8 oy HtgHESCronH HA Bir tane HCOOH molekilld Ile ilgili agagida verl- ior tla Dongil arg? go) 19 Lente omar, 1: g=3 grace gr. 6) afi aaron gf amp, oiktrarng acuieaaraspaine aa C) Karbon ve hidrojen atomiarinin degertik elekt- Toner rag D) Bir molekdlandeki toplam elektron sayist 24°t0r. E) Bir ane iki bag bulunut. ac 58 aea TELM OnGANi« Kimya Q ies aaa heat dah ath cuban inka Kezarumlar + Kovelent baa te, of ve 30 begin olgumunu hibet ve tom orbiter kulanarak agar. + Molekilerin geometierinimetker atorumn hibriiegmesiesasina gre belie. 18) Hibrtlegme ve VSEPA (Degertic Kelman: Eletron Gt me Kurem) kavramlann ata. ») Orenstein hibelagme ve VSEPR yaklaewny Konulaninda big teknelojlerinden yarastanarak molekD mda selistmeles sagan. Q) MOLEKOL GEOMETRIsi QQ) (GRNEeHE: 2 eee CS (Dogerlik Katmant Elektron Gift itme Kuram) L NH, aX, = Birmolekilde, merkez atoma diger atomlar bbire- —_—=—SCH,CI AX, finden en uzakckorumda olacak (on az etklegeceh) MM, ‘soklde baglanir. Eger merkez atomda baga kal 7 mayan (oraklanmamis) dodorikoloton gtiya da_-—«‘YeKandak! tabloda verten molekillerden hengiler- fier versa bunlar atomian, atomiann bitbirint itt- ‘nin keegisindeld VSEPR pisteriny yenteelr?, Ginden daha fazia ter ve molekil sek Kiri. GHG NOD ei oi AYainiz 1 B)Yalnizil ©) live a i Dylvelt B)ivell! A> Metkez ator X—» Merkez atoma bagi atom ya da grup E> Merkez atomda yer alan ortakdanmamig elekt- ton gift sayisinifade eder. Q Ces a GOSTERIMI ae AK Q) Gane FE)? AX, t \VSEPR gosterimi AX, gekiinde olan bir molekdl Igin; = 1. Meckez atomun degjertik eloktron sayisi tr 2 Il. Baglayict elektron cif sayisi 4'tar. AME 1M, Bir molekti0 4 atomudur. yargitarindan hangilerinin dogrulugu kesin degiidir?: AXE, A)Yalniz B)Yainizil ——C) ll vet D)ivetl E)I tive aX, AK AX, feo ‘AYDIN YAYINLARIQ Pee AS, Iki atomiu molekiilerde merkez atom yoktur. Sax doco bir sigma bag bulunan ik atomiuy moekiter- do lise matredatina gére hibrilegme olmadidi ka- bul ec HO (HF molektid ik atomiudur) Sigma bag. (WMerkez atom yokiur) Opnewf} 2 Bir molokd leg + VSEPR gosterim! AX,E, gakiindedtr. + Ortekianmamis elektron citi sayiet ir ‘ORGANIK. ODL VA — Se Sigma bagi olugurken her tdrid orbital ortOgebilr (6-8, ¢-p, p-p vb... Ancak pl bai olugurken eadoco hibritlegmeye katilmayan p orbitaller etkilesir. = Iki atom arasinda olugan ilk bad sigma bagiair. Sig- rma bag olusmadan pi bag olugmaz. = [ki atom arasinda birdan fazia bag olugmugsa bu baglardan bir tanesi sigma, digerion pi badiair. = Sigma bajtan, pi bagilanna giro daha sadiamdir. Bag kanlirken dnce zayit olan pi bailar Kini. » Pibagi knlirsa, bag uzunlugu arta, bad acist Koga, = Pibaglari molekiile dizlemselli katar. = Pi baglan hibritegmeye katiimayan p orbitallerinin ctkilegmasi sonucu olugur. bilge vertivor. Buna gore, bu molekil agagidekilerden hangisi ola- -_ bili? (H, ,B0, ©. .0, 5F. 68) cin ‘ACO, 5) HS C) Bol, p-s oor, Dod, ofan 5 ho 5 Sigma (0) Bap z 33 : 8 ’ > ottenba nan ane) {Q SIGMA (0) VE Pl (x) BAGLARI lis atom arasinéa ki veya daha fata elektronuncr) |. taklaga kullanimasi sonucu Kovalant bad olugur. x Y Yukarida yan acik formal verilon X ve ¥ motekiille- COrganik bilesikier genellile kovalent yapilcir thraeid ervey pi beds saydarea txlurwee Kovalent bag olugurken orbitaller égtr ve orlakla- ¢ kullanlan olekzronlar bu orbiallore yorlgt. COrbitalern ddzlem dzernde ue uca ortogmesl sont cu olugan baglara sigma (6) bagi, dizieme dik ola- ccak gekilde orbitalerin yan yana Ortdgmesi sonucu ‘luge bablera ise pi (r) bagi dent 25.X: 15 ane sigma {tne pbag Ud) 10 tane sigma, 1 tane pi bag ‘AYDIN YAYINLARI AYT:Sil DETR oncanik Kimya 9) x Kolay Yoldan Sigma Bagi Sayist Bulma = Mok ack zincil iso “atom sayist-t" sigma ‘bagi sayisini verir. Eger molekal halkali yapida ise “atom sayist sigma bagi sayisina esi. Q) Srnegin; C(CH,), — (CH), — COOH ‘Yukarida vertien molekaldn toplam sigma bad seyiet- ni ule: cH, ° CH, —CH,—C—OH i 25 tane sigma, 1 tane pi bagh igri. z = Toplam atom sayisi 26 (C,H,,0,) olup, actk zinort bir molekoar. ‘Sigma bag say! = 26-1 = 25 e Q) Omegin; ate Yanda veriien molekalin CH ‘sigma bagi sayiini bu- Q Q 21 tane sigma bagh igri. > Toplam atom sayis: 21 (C,H,,) olup, halkal: yapida bir molokatdar, Sigma bagi say! = Atom sayisi = 21 Grnek £5 ? Asagjida verlien bilegikerin birer molekillerindek ‘toplam sigma bagi sayilarn bulunuz, a cH. & oH roi rr i cH oH ~o1 Gf cH—cH, ° ° 4: Gy —cH—CH—CHy—E— OH, CH, oh, HIBRITLESME VE MOLEKOL GEOMETRISI Hibritiegme > Kovalont baglar olugurkan, aynt tornel ener dd- zayindeki iki ya da daha fazla orbitalin bibiler ie cetiegerek 0g ene ve O2deg yen! orotate olug- turmasina hibritlegme (meleziegme),olugan ort tallore de hibrit orbitaert den = Bir atom yari dolu orbital says! kadar kovalent bag vyepar. Molekilde hibritiegme olmast icin merkez atom en aziki sigma bagi yapmalidir. Smegin; ‘Metan (CH,) molekalondn olugumunu inceleyelimn: eC! 18 28? 2p," 2,1 2p,° (Temel Hal) Re £ 20.0 12b.116.174.40 ‘AYDIN YAYINLARIQ Pee Ge Karbon atomu, metan molektllinds 4 tare kovaler? bad yapmigtir. Bu nedenio 4 tana yan dolu orbita- Ji olmalicir, 28 orbitalinde bulunan elektronlanndan bir uyanlarak bos 2p orbitaline yerlsir. Orbitallerin ‘rtgmesi sonucu 6zdeg 4 tane hibrit orbital olugur. Onogmeye 1 tane 2, 8 tane p orbital Katidigt icin hibrtlegmenin tard sp® hibritlesmes! olup, hibit or- bitallrinin her brine de sp? hibrit orbitall deni. ie Tomol Hal Uyariimig Hal Hibrtiogmsg Hal a6: 16? 2(6p%)' 2(6p°)" 2(0p%} 2(0p9 i 'sp* hibrit orbitalleri 000 (0) 0) team, |) Ut ‘aysin Voyinion Pope 2 Metan molekild, karbonun sp* hibrit orbital hidrojonin s orbitallerinin ug uca értdgmesi sonuey Q. olugur. Bu nedenie bir CH, molekdlande 4 tane aig- sma bagi buiunur. Metan molektilinde G — H bagi, sp®— s értusmesi lle olugmustur. Bag agist 108,5° tr + sorta > sp tora CH, motor ‘AYDI ‘ORGANIK KiMYA Omegin; Etilen (C,H,) motekalonan olugumunu incoloyalim: uA ¢ 3 ‘5 tane sigma (a), 1 tane pi (a) bagt carr. K Ene Ah 4 A 4 AM A 20, Boy Be, Py Bry Pe : N 4 e Es ® 4 i yeni Hal 4 4 474 a ot 4 ts Hires Hal 4 © Teme! Hal Etlen molektulundeki © atomlan sp hibritlagmes! yapmigtir. Hibrtlegmeye 1 tane 9, 2 tane p orbital katimigir (sp? hibritiegmes!. Karbon atomlan arasindaki pi bagint olusturan orbi= tallor hibriiogmayo katilmamistic. Pi bagi olugturan, P orbltaller eksen paralal gekide ortagmastar. ‘9p* hibrit orbitaller! nnn | lec ()() Qes=20 0 9 mr ONT a a af Ant AYT:TELM OnGANi« Kimya a Q) Omesin; Q) — (GRNEeEZ ‘Asotilon (C,H) molekGlUndn olugumunu incoleyelim: ‘Agagnda verilon molekillerde Karbon stomiannin hibritlegme trlrinibelirteyiniz. H—C=C—H Stano sioma, 2 tane pi baa igor. GH, gC, Ns gO, 168: 4701) Enon 2 acre! — 2/0) CHO 2)9¢8, Sicha Bp RS 4 4} 2) d)CH,CH,OH 22) HCN 2 f) CH,COOH 2 Br Bs By 25, Bey APH Pe| N A = 2 B Ay 4 ny ols 1" 1 ‘Tome Hat yar Hal bias Hal = Asetion molekillindeki C atomlan sp hibrilegmesi yapmustir, Hibrtlegmaye 1 tane s, 1 tane p orbital katuimghr (sp hibeitiesmesi). ‘sp hibit orbitallert 009 (1) Jerre QUO y 9 Ul Fee ‘Hibrit Orbitallerinin s Karakter! = Karbon atomian arasindal! en saiiam batin Ucia ‘bag olmasinin nedeni hibrit orbtalerinin s karakte- Finin fazla olmasidit Ornegin: 4 ° OU Q, . 5p &P ‘Aysin Yayinne H€SD-4 opt 8p (25s) (%83 5) (80 s) > skaraktori ve bag sadlamlgy arta. 7 Pp Ortdgmesi Q) Pratik Voldan Hibritiegme Bulma = Hibrillagmenin tind bulunurken, molekilin merker atomundaki sigma baglanna ve merkez atomdaki bad yapmamis eleltron gttierine bak. = Elektron git ve goku baglar tek bad gibi kabul edi » Ba@jardan bir tanesine s, digerierine p deni. Eger p ler Og tane olmug ve daha fazla bag varsa onla- @ radaddent. enteriaiorys agente @) iene’ clare ear Iki atom arasindak! bad sayistantikca bagin sad Jamiig) artarken, bag uzuniugu kisalir. Bag kuvvetl (saglamligi): N= N>N=N>N— Bag uzunlugu: N—N>N=N>N=N yapmigsa sp* hibritiesmesi, 3 tane sigma ve 1 ta- 's, pve d'ler burda bagi orbitalini ifade et mez. Hib- no pi bagi yapmigsa sp%, 2 tane sigma va 2 tane pi titlegmeyi pratik olarak bulmak igin kabul ettigimiz bagi yapmigsa sp hibrilegmes! yapmigtir. araeers Boerne ‘AYDIN YAYINLARIQ Tee ‘ORGANIK. ‘> Sler ve per toplanarak atomun hibilegmesi bus CQ.) MOLEKUL GEOMETRISi VE BAG AGILARI ur. » Molekillerde merker atoma bagi olan atomann bir Omegin; bislernt iimeleri ve merkez atomda ortak'anmamis z clektron cite varsa bu elektronlannda atomian tme- net ler sonucu molekilin geometrik yas! gekilent op Q ji hibregmesi fh ree AH H—Be—H B. \, nc 7] Oo! 1 4 agua” Dest ogge, Daagn abhor ip 80" "120" es Sop Ge Axe AX, fae i H sp* hibritiegmesi hibregmesi ee Paap ayy, eyo (BH) (cH) 2 ® & BO Ba wee hibritogmesi hibritegmesi ray Kink soot a Ucgen piramit ‘(Acisal) Dogrusat ox "ora" ee as ‘Sadece bir sigma bagi bulunan iki atomlu molektl- AXE AX, do hibritlogrne olmadig kabul edi a Opnee 1? ) (H,0) NH, motekild He tight, é “ |. Merkez atomiann hibsitegme tori sp°tir. JN j 4 I. Bir molekili 4 tane sigma, 1 tane pi bagt ceri. WE HE I, Molekd! ii baglann timo polar kovalenttir Dizlem aggen Dizlem begen D4zgin dtytzid . ~ 120" ~120" ~ 109.6" yargilanindan hangller! dogjrudur? (,H, N) A) Yalnz| B) Yaz!) voll ° Dy ti vet EVI ve tl 3 et ee (cho) CH) (OH) H-c=c—H H—c=8 tg eat Lg Dogrusal Dogrusal 180° +20" AX aX, eH) (HON) - A ‘AYDIN YAYINLARI AYT:AYT Cr iMvA Peet Q Q) + Famolkaia gin; . Fi teP2et ont = cea eer) 8 O89 Ak Dogrusal sp % DDuztom aggen on? a eee + HE molekit iin; AXE Uegen piramit sp? ete He sFitetectan® , AXeE, Kink cogru (Agioa) on? . Q) Grane)?» De Agajida verllen molekiillerden hangisinin. molekiil orbtali_orbtalt ‘Geometris! dogrusal degli? (,H, 8, C.F 48.4502) A) BoC, 8) CH, OWS (@) Omesm: ojos, E) HF 4 i £ l 59? nb rai 3g 2 Z Ba =? ettgmes! H—>sotitat H->soeat Le 5-50 otigmesi O-> s nem ora Q) Orbital Srtigmetert (he rene Bir Kovalent bag olugurken eger hioritiegme yoksa atomiarn en sondaki yari dou orbitalleri drtigir. Hibritlesme varsa, molekildeki merkez atomun hibit ‘orbital il digjor atomun yart dolu orbital ortagar. a zrtes + Hmolekaa igs ee He Lad CSCO oe hit obit + HH HHH ‘ spp? Saeed cial ofa sctgmesi aac | ‘AYDIN | YAYINLARTORGANIK KIMYA Mere ‘wey jpeopy9 uD) (6)0}26 rosIq 104 Louloy vewoy vopoiqe: ng ea do ~ iGoaid weebeoo dd eifegid rsousng sys HO | Sds— HO ds ies oss es ess ass ruio'ot ue) nL vopior——tedorodia fea sf iBequslouPH Req usfomIH ——_uepueT vopum ——uopuoy——uuBoipna JIKEZ_ 6 vsorauny drug, vw vw - A vs vw ve ve wiory z010"1 2 tuo ex ZX ax 2x Ti 1K AK AX 1ueD “2 eh ~ oe - ah01 e101 001 402 08 vey bea 9 uo86q worena —eanufoa—=—seenifoq = nufop ur end uetSq oYeMMUOP UNBza UsHEN WoIzNa —_Ieenufoa $ mung ewso) os ds = ra os ea a és unuory 28.001 *y wwansis20 x "xy - "xy atx "er Sw ow HdSSA 'f saody sad 28d seed raed sa0dy serody Jody Sued PION z worenos4 sipea #804 BAAB|OY —_ WIENOY| JE|OY WRIPACY VIO IUSIEAOY ABI WS|RNOY{ JVI USHA VIO} WAIRNOY VIO JUBIEADY BIO} SL IMRRION “L Hy UH 4 eat d=S yo a-H | M HLH * 8-H a 4 4 11329 Su] VNISVANID! NOaEY ‘AYDIN 2 TQ im 2 H—g=c—GH,—0—GH=CH, @) 4 ‘Yukarida verilen molekaldek toplam sigma ba- G1 sayisi ve 1, 2, 3 numaralan ile belirtilen kar- bon etomiannin sirastyia hibritiesme turd aga- Sidaidlerden hangisinde dogru verilmistir? Sigma bagi sayis! —Hibrilegme td A) 10 sp, sp*, sp* 8) " ssp 5p ° 9 5. sp, so* D) 10 sp°, sp sp FE) "4 sp, sp°, sp? 5. 2 ¥ E s 3 co, =p ax F HON *p mm § Yukaridaki tabloda molekiil formild verilen bile- sikierden hagilerinin kargilarinda belirtilen bilgi- lerde yanlighk yapilmigtir? (H, .B, .C,,N, ,,C)) AyYainz| —B) Yainzill—C) voll D) Mh ve th E)L ive it 2X ve ,Y atomian erasinda olugacak kararit bi- Jepik le ligt agagica vertien bigilerden hangiet yanligtr? a Qa) & |A) Merkoz atomun ibrtlegme toro spr 2 B) Bir molekilindeki ortakianmamis degerik ‘elektron gti sayiet ar. ©) Motokal goometrisi kink dogrudtr. D) VSEPR gosterimi AX,E,'ir. E) Merkez atomun elektron dizilimi 18° 29p?F Dap" 250") 255°)" seklindedi. LE 2A 38 ‘AYDIN YAYINLARI Bir molekdl icin; + Molekil geometrisi Gegen piramit. ‘+ Sigma bagian sp°— p értigmesi ile olugmustur. biigllen verilyor. Buna gére, bu molekiil agagidakllerden hangis! olabilir? (/H, .C,.N, FP. Cl) A) PH, B)8F, col, D)NCI, OH, CHO ve BH, molekiiller gin; |. Sigma bagi sayisi 1. Molektl goometris I, Merkaz atomun hibrttogme tro IV. VSEPR gasterimi V. Baglayict elektron ifti sayis! yukarda verilen dzelikierden hanglel ortak de- HE? (,H, 0s 60) At ey iit DV BV CF, molektld le lig! agagida veriien bilgller- den hangisl yantigtir? (,C. ,F) A) Molakil geometrsi dizgin dértyOzlddar. B) Merkez atomun hibritesme tora sp*t0r ©) VSEPA gbotenimi AX, tar ©) Bir molekolundok toplam oloktron says 32. E) Sigma baglan sp?—p drtlgmesiile olugmustur. aD SE aD4.1. Hol Q) 4 eye 2 wn, 3; x \ 2) ake we ‘Yukarida Lewis nokta formdlii gésterllen mole- WHF kil igin: ‘Yukarida verilen molekdilerdek! kovalent bailar |. Merkez atomu 5A grubundadr dan hangllerinin olugumu sirasinda 6-p orbital- lertrin Grape! gSzlente? (gC, -NegFs CD Il. Molekdldeki X atomlan oktedini tamamlamistr. II, Polar molekulaor, A) Yainz! 8) vet Olivet yargilarindan hanglier! dogrudur? D)Ivelv B)i.ilivelv AyYainizil 8) Ivell C)ve tt D)tive tit EI lve ll 2. Polar XY, molekullniin merkez atomu ein; | 5, Apolar XO, molekila 2 sigma, 2 pl bagi Icerdl- 2) 1. VA.grubunun bir elamentin ait 2) ine gore, bu molekiil le tll; |. Bir gift ortaklanmamis elektronu vardie. | Geometrik yapie! dogrusaldir I, Sox bag yaper. 3 Il, Morkez atomunun degertk eloktron sayisi 6a yargiarindan hanger! degrudur? 5 Mil Morkoz atomu sp hbritogmas!yaprugtr. § fargilanndan hangiler! dogrudur? A)Yalnz lB) ve ll o)tive tt gf, Tapia renga ani (2) Biwi Biel A)Yainz| 8) Yalnzil—C) voll O}Iveu E) 1. tlve 3. CH, molekiliniin Lewis formild (elektron— okta gésterim!) agagidakillerden hangller! ola- blir? GH. ¢0) Q) 8. €O, ve C,H, nin birer molekiiller icin; H 2). Sigma ve pi bag sayiian esi. cH I HRCH Gace 1, Metkez atomlan sp hibritlegmesi yapmigtr 1, Apolarairar. yargilanndan hanglleri dogrudur? yg GH. 6G. 0) Son “een AyYainz! —B) Yalnizil_~—G) Ivell q A)Yainz! 8) I vell )live li Oltvet 6 hive D)I vet E)I, lve tl up 28 3c B ae sc 6D ‘AYDIN YAYINLARI~) (OF,, molekulundn elektron — nokta gosterimi, Q geklindedit. F atomu ile agagida atom numarasi ver Jen stomlardan hanglainin olugturdugu ay- ni VSEPR gésterimine sahip kararli molekalun eometrik gekil OF, ninkt ile ayrudir? A4 Be O12 D6 E17 VSEPR gisterimi AX,E seklinde olan bir mole: Q. kal Igin; Polar bir molekildar, Il, Molekdl geometrisi diizain drtyiziidor. Ul, Merkez atomu oktedini tamamlamietr yargilanndan hanglleri dogrudur? Ai.livelll B)ilvell ©) vet i jive Yai 5 3 Q Daz zincidi C,H, molekilndeki © atomlanndan ikisi sp? hibregmesi, bit sp* hibritegmesi yap- mist. Buna gére; Lon IL BirC,H, molokala 8 tane o, 1 tane x bad} icorir. IIL. Molekdl, polar ve apolar kovalent baglarigstir. yargilanndan hanglleri dogrudur? (,H, .C) 6a. A) Yainz ill B) Ivo ll Cy It vo tt D) Ive tl E}L ive tt uD 2c ae ‘AYDIN YAYINLARI 4 CHj—C—CH, D8 Yukanidak! molekiide kag tane 6 bagi vardir? Aw B12 C8 D4 B8 5. NH, veH,0 tanecikierl ile ilgil; 2) 1. Toplam elektron sayilan aynidir. |, Merkez atomilannin hiprit tara ep? tor. IL. Goometrik gokller’ agaen piramitir. yargilarndan hanglleel dogrudur? (,H ,.N , ,O) A)Yalniz lB) vet Oitve it Dy Ive lt B.tiveutt a 168 Yukaridaki gekllerde iki tari molekilin element. lari arasinda kimyasal bag olugurken meydana ge- len orbital ortagmelen géstenimektecir. Buna gre, olugan kimyasal baglar agagidakt ‘molekGllerden hangilerinin yapisinda bulunabi- We? (Hs Cs Ns 20 oF, 70) 0 Ho Hel B) NH, He ON, co, b) HF F, 5) c, H,0 458 58 60www.aydhn) & CSUN figki Kazanimiar *Hidrokarton bilesiennin siniann ay eder. ‘+ Bast alkanlenn ada, formlern, Gzelikerin ve kulanim alanlannagikar ‘2)Yanma ve halojentr ie yer deagtrme tepramalen Gzernae cura. 1») Yap izomorig vo trlon Gzorindo dui. (9) Akkaniann yak olarak hullanlcg, hekcanin ise oz olarak kulanisiin! agi. Q) ORGANIK KIMYADA BILINMESI GEREKEN —Q.)_™ Aromatik Bilesik: Yapisinda gonelitde benzon ve ti- TERIMLER VE OZELLIKLER -/ —revern buunduranorgank blir. > Hidrokaron: Yapiinda sadoce karbon (C) vo hide ‘rojen (H) atomiarini bulunduran organik bilegikterdir. t Akan, en, alte, bas aroma beg, Ny aga es es f 6) H-c c-H Q.) Omegin; Nae CH, (metan), C,H, (eten), C,H, (Propin), C,H, (benzen) a ° t-Z.—- He (Bonzon) ,H,Br, C,H,OH, CH,NH,, HCOOH, C,H,OH bile Kor hirckarbon dog. Q)) * Doymus Bilesik: Yapisinda pi(r) bagi bulunmayan bilegiklerir. Omagin; = Toten Fenol aniln Hy 3 ar cH, —CH—CH, cH. eH ‘metil propan bai Ga COOH UN. Etanaiol } (Giko!) fife Pirin Naftalin CH, —CH, Benzoik Sidobutan asit CH,— Br Mei bromar » Allfatik Bilesik: Yapisinda benzen ve tdrevier bu- lunmayan organik bilegiklerdi. Diz zinc, dallan- mig veya halkalt yapida olabilier. on, cacy ton CP 2 Doymamig Bilesik: Yaprsinda pi(z) bagi bulundus 3 bil ran bilegiklerl. Smegin; H,C= CH, (eton), Ho ° cH, sibs gemanahy in | ene | sae °o ip onan oH, oH, on 9 cH —GH—GH—cH, oH, —CH—oH, cH, —6— 0H seticasiy Spdinellottan: piped ED | ‘AYDIN | YAYINLARI AYT:a Q Q TEEN ORGANI Kiva Gpnet £2» Q + Alfatk hidroketbondur, + Doymamistr ‘Yukarida dzellkier|verllen organik bilegik agagida- kilerden hangisl oablir? ¢ 6 904-604 cH, Ss ° i ch, —C—cH, =c—cH, ©) CH,—CH,—OH Q ‘aydin Yayinian = Karbosikilk Bilegik: Halkal yapida halka igarisinde sadece karton (C) ve hidrojen (H) atomiarin: igoron bilesisterdir. Benzen Nitro benzen ——_-Hidroksi benzen pr y Bonzil bromar Bonzoik asit 30.0 = Heterosiktik Bilogik: Halkalt yapida, halka igorsin- de C ve H atomlan diginda bagka tr atom (0, N, 8... geren bilesiklerr - i Oa 0 Piridin Pirimidin Tiyoten = Hateroatom: Karbon (C) ve hidrojen (H) digindaki tomar. 9 1 wi = (Nve O atomian: fone heteroatomdur.) NH, Grnek £5) ? NH lo ‘Yukarida verilen anilin bilegigi le toll agagidata bil- silerden hangis! yanlistir? A) Aromat BB) Hidrokarbondtr © Doymemigtr. 1D) Heteroatom eer. E) Pi(x) bade ice. = Homolog Sira: Aynt madde sinifinin birer karbon artacak gekide yani — CH,— farkiyla siralanmasiy- la olugan diziye homolog sira dani. Alkantar Metan Propan Butan cH, OH Cy, OyHyy (Homolog sira) Ld =a, —cH 3B Eten —cH, ‘AYDIN YAYINLARI