Professional Documents
Culture Documents
Dlaczego Pielęgniarki Wcześnie Odch
Dlaczego Pielęgniarki Wcześnie Odch
Dlaczego Pielęgniarki Wcześnie Odch
dr PIOTR RADKIEWICZ
dr MARIA WIDERSZAL-BAZYL
Centralny Instytut Ochrony Pracy
– Państwowy Instytut Badawczy
dr med. JANUSZ POKORSKI
lek. med. JOANNA POKORSKA
dr HALSZKA OGIŃSKA
mgr EWA PIETSCH
Collegium Medicum
Uniwersytet Jagielloński
31
BEZPIECZEŃSTWO PRACY 7-8/2004
Skala zjawiska w Polsce Wróćmy jednak do polskich realiów. personelu pielęgniarskiego w polskiej służ-
na tle innych krajów europejskich Warto, naszym zdaniem, zwrócić uwagę bie zdrowia jest bardzo niski. Tymczasem
na szereg statystyk, w świetle których statystyki wskazują, że liczba pielęgniarek
Jedno z pytań dotyczyło potencjalnego optymizm, z którym moglibyśmy pa- na 10 tys. mieszkańców wynosi 49 i nie
zamiaru porzucenia pracy w zawodzie pie- trzeć na wyniki przedstawione w tabeli, należy do zbyt wysokich w porównaniu
lęgniarskim. Analizując przedstawione na wydaje się raczej pozorny. Po pierwsze, z innymi krajami Europy [6].
rys. 2. rozkłady odpowiedzi, stwierdzamy, porównawcze analizy wyników badania
że w liczbach bezwzględnych największą NEXT wskazują, że Polska znajduje się
lojalnością i przywiązaniem do zawodu Najczęstsze przyczyny
w grupie czterech krajów (obok Słowacji, odejścia z zawodu
charakteryzują się pielęgniarki polskie Finlandii i Norwegii), w których istnieje,
i słowackie (64% spośród nich w ciągu wprawdzie niezbyt silny, ale wyraźny Choć polskie pielęgniarki rozważają
ostatniego roku nigdy nie myślało o po- negatywny związek pomiędzy stażem zamiar odejścia z zawodu raczej rzadko,
rzuceniu zawodu), oraz belgijskie (63%). pracy a chęcią odejścia z zawodu (wielkość zjawisko takie niewątpliwie istnieje i jak się
W pozostałych krajach odsetek osób, które współczynnika korelacji rho-Spearmana wydaje – może w nieodległej przyszłości
w ogóle nie rozważają odejścia wahał wynosi -0,14). Jest to zależność, która stać się poważnym problemem społecznym.
się od 59% (Holandia) do 34% (Wielka niepokoi analityków – skłonność do od- Warto więc przyjrzeć się tym czynnikom,
Brytania). chodzenia z pielęgniarstwa jest w Polsce które z różnych powodów mogą wiązać się
Jeśli przyjmiemy, że zastanawianie się tym większa, im krótszy staż pracy w za- z decyzjami o odejściu. Sądzimy, że wśród
nad odejściem z zawodu kilka razy w mie- wodzie. Dodajmy, że związek ten byłby potencjalnych źródeł przedwczesnego
siącu stanowi pewien punkt krytyczny, prawdopodobnie jeszcze silniejszy, gdyby odchodzenia z zawodu należy rozważyć
powyżej którego mamy już do czynienia w naszym kraju, podobnie jak w innych wpływ: zróżnicowania zawodowego, oce-
krajach, wyższy był odsetek pielęgniarek ny sytuacji na rynku pracy, samopoczucia
z najkrótszym stażem pracy. Po drugie, psychicznego i fizycznego oraz psychospo-
dość niepokojące są wyniki uzyskane przez łecznych i fizycznych cech pracy.
polskie pielęgniarki na skali zdolności do Zróżnicowanie zawodowe. Systema-
pracy WAI (Work Ability Index) [5], która tyczne analizy wykazały, że w środowi-
jest miarą pozwalającą ocenić zdolność sku pielęgniarek brak jest jakichkolwiek
do wykonywania swojej pracy obecnie związków między zamiarem odejścia
i w przyszłości. Okazuje się, że prawie 9% z zawodu a pozycją w hierarchii zawo-
polskiego personelu, najwięcej spośród dowej, wykształceniem i kwalifikacjami
wszystkich badanych krajów, lokuje się zawodowymi. Nie zaobserwowano rów-
w najniższym przedziale punktowym tego nież żadnych zależności pomiędzy chęcią
wskaźnika, oznaczającym „słabą” zdol- odejścia a typem zatrudniającej instytucji
ność do pracy (w badaniach średni odsetek (szpitale, przychodnie, domy opieki).
w tym przedziale wynosi 4,3%). Po trzecie, Sytuacja na rynku pracy. W przeci-
Liczebności prób: Polska – 4354, Słowacja – 3396, Belgia – 4257, na tle średniej ze wszystkich badanych kra- wieństwie do elementów zróżnicowania
Holandia – 4024, Francja – 5376, Norwegia – 2733, Włochy – 5645,
Finlandia – 3970,Niemcy – 3565, Wielka Brytania – 2578 jów, wynoszącej 20%, Polska ma bardzo zawodowego, czynnikiem wyraźnie
niski odsetek pielęgniarek w przedziale powiązanym ze skłonnością do odejścia
Rys. 2. Rozkłady odpowiedzi na pytanie „Jak z zawodu jest realnie istniejąca możliwość
często w okresie ostatniego roku myślała pani wiekowym od 20 do 30 r.ż. (13,5%). Jeśli
o porzuceniu pielęgniarstwa?” (według krajów) weźmiemy pod uwagę inne dane, z których podjęcia innej pracy. Wyniki pokazane
wynika, że tylko między rokiem 1997 w tabeli wskazują, że systematycznie
z intensywnym i systematycznym rozwa- a 2001 ogólna liczba pielęgniarek czyn- (kilka razy w miesiącu lub częściej) o odej-
żaniem nad podjęciem takiego kroku, to nych zawodowo zmniejszyła się o 15% [6], ściu myśli jedynie ok. 10% osób, które
z przedstawionych wyników dowiadujemy dochodzimy do wniosku, że na przestrzeni nie otrzymały w ostatnich 12 miesiącach
się, że stosunkowo mało, bo jedynie 10% ostatnich lat, poziom zatrudnienia nowego propozycji innej pracy, podczas gdy wśród
polskich pielęgniarek bierze po uwagę taką
możliwość. Identyczny, łączny odsetek Tabela
odpowiedzi kilka razy w miesiącu, kilka CHĘĆ ODEJŚCIA Z ZAWODU A PROPOZYCJE PODJĘCIA NOWEJ PRACY
razy w tygodniu i codziennie zanotowano
Jak często w okresie ostatniego roku
w przypadku pielęgniarek belgijskich, Czy ktokolwiek myślała Pani o porzuceniu pielęgniarstwa?
a bardzo zbliżony u pielęgniarek holender- proponował Pani nową pracę
nigdy kilka kilka razy kilka razy codzien-
skich (8%), słowackich (11%) i norweskich poza obecną instytucją razy na miesiąc na tydzień nie
(12%). Nieco częściej zastanawiają się nad w ciągu ostatnich 12 miesięcy? do roku n
rezygnacją z pracy pielęgniarki z Finlandii (%) (%) (%) (%) (%)
(14%), Francji (15%) i Niemiec (18%).
Wydaje się, że na tle krajów biorących Nie 67,9 22,2 4,3 2,4 3,2 2984
udział w badaniu NEXT, skala zjawiska Tak, w służbie zdrowia 55,2 32,2 9,1 2,0 1,5 397
jest alarmująca we Włoszech (21%),
a szczególnie w Wielkiej Brytanii (36%), Tak, poza służbą zdrowia 41,9 38,6 11,2 2,8 5,6 215
gdzie ma ono charakter niemal masowy
(jeśli wyniki te nie są zniekształcone przez W służbie zdrowia i poza nią 47,8 34,5 7,1 3,5 7,1 113
błędy w realizacji badania).
32
BEZPIECZEŃSTWO PRACY 7-8/2004
osób, które otrzymały taką propozycję poza profession) i przywiązania do instytucji Poczucie niepewności
służbą zdrowia, rozważających odejście (commitment to institution) zostały opra- co do słuszności własnego
jest dwukrotnie więcej. Z drugiej strony cowane przez Allena i Meyera [7]. postępowania jest mia-
warto zauważyć, że spośród tych pielę- Równie silnym wyznacznikiem zamia- rą negatywnych emocji
gniarek, które odpowiedziały na pytanie, ru odejścia z zawodu jest niskie zadowo- przeżywanych przez pie-
z propozycją podjęcia pracy poza zawo- lenie z pracy (rho=-0,33), rozumiane jako lęgniarki z powodu spostrzeganej przez nie
dem spotkało się jedynie 8,8%. Co więcej, reakcja emocjonalna na pracę, oparta na niekompetencji lekarzy oraz problemów
wyniki innych analiz nie pozostawiają porównaniu jej oczekiwanych i pożąda- w komunikacji z lekarzami. Obejmuje
wątpliwości, że polskie pielęgniarki bardzo nych właściwości, z tym co faktycznie jest także poczucie niepewności i niejasności
pesymistycznie oceniają szanse znalezie- doświadczane. Jest to wielowymiarowe swojej roli w kontaktach z pacjentami i ich
nia pracy w swoim zawodzie. Spośród pojęcie, na które składają się uczucia i oce- bliskimi. Współczynnik rho wynoszący
wszystkich osób, które odpowiedziały na ny dotyczące szeregu istotnych elementów 0,17 wskazuje, że im silniej odczuwany
pytanie „Jak widzisz obecne możliwości pracy (płaca, poczucie własnej wartości, tego typu niepokój, tym częściej pojawiają
zatrudnienia pielęgniarek w regionie?”, możliwości rozwoju i szanse awansu, auto- się myśli o rezygnacji z pracy [10].
jedynie 1,3% wyraziło opinię, że znaleźć nomia itd.) powiązanych z indywidualnym Najsłabszym z uwzględnionych wy-
pracę jest całkiem łatwo. systemem wartości pracownika. Niską sa- znaczników odchodzenia z zawodu oka-
Samopoczucie psychiczne i fizyczne. tysfakację można więc traktować jako aku- zało się zadowolenie z wynagrodzenia
Starając się określić charakter zależności mulację niespełnionych oczekwiań wobec (rho = -0,14). Kierunek zaobserwowanej
pomiędzy zamiarem odejścia z pielęgniar- pracy. Użyta skala pochodzi z Copenhagen zależności jest jednak także w tym przy-
stwa a samopoczuciem psychicznym pie- Psychosocial Questionnaire [8]. padku zgodny z oczekiwaniami – im niższe
lęgniarek, wybraliśmy sześć popularnych Następnym, co do ważności wyznacz- dochody, tym częściej pojawia się chęć
i często stosowanych miar obrazujących nikiem odejścia z zawodu jest wypalenie odejścia z pracy.
stosunek do pracy. Część z tych miar ma zawodowe, rozumiane tutaj przede wszyst- Poszukując zależności pomiędzy za-
charakter dość złożonych wielowymia- kim jako poczucie emocjonalnego wyczer- miarem odejścia z pielęgniarstwa a samo-
rowych ocen, a część mierzy bardziej pania. Fakt, że pielęgniarki odczuwające poczuciem fizycznym, posłużyliśmy się
specyficzne reakcje emocjonalne związane silne wypalenie zawodowe, częściej zasta- trzema miarami dobrostanu fizycznego:
z konkretnymi aspektami pracy. Wszystkie nawiają się nad odejściem z zawodu (rho- ogólną oceną stanu zdrowia (General
zaś silnie ze sobą korelują, co oznacza, =0,22), jest zrozumiały, jeśli weźmiemy Health Index), wspomnianym wcześniej
że można je traktować jako „pracopo- pod uwagę, że wyczerpanie emocjonalne wskaźnikiem zdolności do pracy (Work
chodne” wskaźniki szeroko rozumianego jest zjawiskiem charakterystycznym dla Ability Index) oraz tzw. wkaźnikiem van
dobrostanu psychicznego. tych zawodów, których strukturalną cechą Korffa. Pierwsza z wymienionych miar,
Przedstawione na rys. 3. wartości jest bliska interakcja z innymi ludźmi. skonstruowana przez Ware’a i Sherbo-
współczynników rho-Spearmana wska- Można je traktować jako koszt emocjo- une’a [11], ma charakter samooceny
zują, że spośród sześciu uwzględnionych nalny bliskich interakcji z luźmi, wynika- własnego zdrowia; druga, opracowana
wymiarów chęć odejścia z pracy jest najsil- jący zazwyczaj z odczuwania negtywnych przez Tuomiego, Ilmarinena i in. [5] jest
niej powiązana z niskim poczuciem więzi emocji, cierpienia i chronicznego stresu. syntetycznym wskaźnikiem pozwalają-
emocjonalnej z zawodem (rho=-0,43) oraz Wykorzystana tu skala wypalenia zawo- cym mierzyć zdolność do wykonywania
z instytucją (rho=-0,33). Użyte tu skale dowego (burnout) pochodzi z Copenhagen pracy obecnie oraz w przyszłości; trzeci
przywiązania do zawodu (commitment to Burnout Inventory [9]. wskaźnik mierzy siłę i częstotliwość od-
Rys. 3. Współzależności między chęcią odejścia z zawodu a miarami samo- Rys. 4. Współzależności między chęcią odejścia z zawodu a psychospo-
poczucia psychicznego i fizycznego łecznymi i fizycznymi cechami pracy
33
BEZPIECZEŃSTWO PRACY 7-8/2004
34