Współczesne obserwatoria astronomiczne.

Teleskopy optyczne, radioteleskopy i ich

układy.

Szanowni Państwo,

Dziś chciałabym poruszyć temat współczesnych obserwatoriów astronomicznych, teleskopów

optycznych, radioteleskopów i ich układów. W dzisiejszych czasach wykorzystuje się wiele
urządzeń do badania Wszechświata, co jest możliwe dzięki rozwojowi technologi. Czy jednak
wiemy do czego służą i jak są zbudowane?

Pierwsze obserwatoria astronomiczne powstawały już w Starożytności, a najwybitniejszym

obserwatorem starożytnej Grecji był Hipparchos z Nikei. Rozwój lunety przyczynił się do
gwałtownego rozwoju obserwatoriów astronomicznych.
Jednym z najdroższym i jednocześnie najnowocześniejszym obserwatorium astronomiczne
Atacama Large Millimeter/submillimeter Array, w skrócie ALMA. Obserwatorium zawiera
sześćdziesiąt sześć radioteleskopów, które są oddalone od siebie o około szesnaście
kilometrów. Radioteleskopy mają średnicę czaszy dwanaście i siedem metrów.
Obserwatorium zostało zbudowane na płaskowyżu Chajnantor, w północnym Chile, na
wysokości 5000 metrów n.p.m. Obserwatorium ALMA ma możliwość detekcji
promieniowania o milimetrowych i submilimetrowych długościach fal, tj. około 1000 razy
dłuższych niż światło widzialne. Dzięki temu astronomowie mogą zbadać jedne z
najchłodniejszych obiektów we Wszechświecie, czyli gęste, zimne obłoki kosmicznego pyłu,
z których powstają gwiazdy i planety, a także przyglądnąć się naszemu Wszechświatowi we
wczesnym etapie jego rozwoju poprzez obserwacje odległych obiektów.
ALMA jest zupełnie inna od znanych nam dotychczas teleskopów optycznych i
podczerwonych. Jest to sieć połączonych ze sobą pojedynczych anten tworzących jeden
wielki teleskop obserwujący na znacznie dłuższych falach niż światło widzialne. Obrazy
Wszechświata pochodzące z tego teleskopu są zatem znacznie różne od tych, które znamy z
innych obserwatoriów.
Trudno ustalić, kiedy powstały pierwsze obserwatoria astronomiczne. Wiadomo jednak, że
obserwacje astronomiczne prowadzono już w XX w. p.n.e. w Babilonii i Egipcie.
Pierwsze obserwatoria astronomiczne, tj. względnie trwałe zespoły przyrządów
obserwacyjnych, odpowiednio zaplanowanych i wykorzystywanych przez dłuższy czas,
powstały w średniowieczu: w IX w. w Bagdadzie, na początku XI w. pod Kairem (Ibn Yunus),
w XIII w. w Maraghe (Nasir ad-Din at-Tusi), a w 1. połowie XV w. w Samarkandzie (Uług
Beg). W czasach nowożytnych słynne było obserwatorium astronomiczne Tychona Brahego
— Uraniborg na wyspie Hven (założone 1576). Liczba obserwatoriów zaczęła szybko rosnąć
w XVII w.; do najsłynniejszych należały obserwatoria w Paryżu (założone 1667) i w
Greenwich (Greenwich Observatory, 1675). W 1. połowie XIX w. powstały m.in.
obserwatoria astronomiczne w Pułkowie koło Petersburga (1839) oraz w Cambridge, USA
(Harvard College Observatory, 1839). Na przełomie XIX w. i XX w. powstały w USA wielkie
obserwatoria astrofizyczne: Lick Observatory, Yerkes Observatory, Mount Wilson
Observatory, a w końcu 1. połowy XX w. — Mount Palomar Observatory. W 2.połowie
XX w. ważne obserwatoria astronomiczne utworzono m.in. na górze Pastuchow (Kaukaz,
Specjalne Obserwatorium Astronomiczne), liczne na Mauna Kea (Hawaje, W.M. Keck
Observatory, stacja Narodowego Obserwatorium Astronomicznego Japonii, NASA Infrared
Telescope Facility, Caltech Submillimeter Observatory i in.), w Chile na górach La Silla i
Cerro Paranal (stacje obserwacyjne ESO). W tym samym czasie powstały też największe
obserwatoria radioastronomiczne, m.in. Arecibo Observatory (Portoryko), National Radio
Astronomy Observatory (Wirginia Zachodnia) oraz VLA (Nowy Meksyk).
Osobną grupę obserwatoriów astronomicznych stanowią zespoły przyrządów obserwacyjnych
wysyłane na orbitę okołoziemską lub dalej w Kosmos. Wśród orbitalnych obserwatoriów
astronomicznych (często uruchamianych w seriach) rozróżnia się obserwatoria:
• nadfioletowe — OAO, ANS, IUE, EUVE,
• podczerwone — IRAS, ISO,
• rentgenowskie — Uhuru, HEAO (w tej serii Einstein),
• Ariel 5, SAS 3, EXOSAT, ROSAT, Chandra,
• XMM — Newton,
• gamma — SAS, COS B, HEAO 1, GRO,
• słoneczne — OSO, SMM, SOHO,
• obserwatorium mikrofalowe — COBE,
• optyczne — Teleskop Kosmiczny Hubble’a,
• astrometryczne — Hipparcos.
Specjalną klasę stanowią sondy badające Układ Słoneczny (niektóre w seriach), m.in. Łuna,
Ranger, Pioneer, Voyager, Mars, Wenera, Mariner, Magellan, Galileo, Ulysses.
W Polsce obserwacje astronomiczne prowadzono od XV w. w Krakowie (m.in. Wojciech z
Brudzewa, Jan z Głogowa), Fromborku i Olsztynie (M. Kopernik); ok. 1640 w Gdańsku
obserwatorium astronomiczne założył J. Heweliusz, 1753 powstało obserwatorium
astronomiczne w Wilnie (obserwacje: od 1764 M. Poczobut-Odlanicki, po 1807 Jan
Śniadecki), 1762 — w Poznaniu (J. Rogaliński), 1791 — w Krakowie (Śniadecki), 1825 — w
Warszawie (F. Armiński). W okresie międzywojennym działało w Polsce 5 obserwatoriów
astronomicznych (w Krakowie, Lwowie, Poznaniu, Warszawie, Wilnie). Obecnie
obserwatoria astronomiczne istnieją głównie przy uniwersytetach i mieszczą się na ogół w
stacjach zamiejskich:
• w Krakowie — na Forcie Skała,
• Poznaniu,
• Toruniu — w Piwnicach,
• Warszawie — w Ostrowiku,
• Wrocławiu — w Białkowie.
Obserwatoria (budynki), które zostały w miastach, mieszczą pracownie, sale wykładowe,
biblioteki, administrację. W Polsce największy teleskop optyczny ma Obserwatorium
Astronomiczne UMK w Piwnicach; jest nim kamera Schmidta o średnicy zwierciadła 90 cm.
Obserwatoria astronomiczne śledzące zmiany szerokości geograficznych znajdują się w
Borowcu koło Poznania i w Józefosławiu koło Warszawy (stacja Politechniki Warszawskiej).
Od 1996 Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego dysponuje teleskopem
o średnicy 1,3 m zainstalowanym na terenie amerykańskiego Obserwatorium Las Campanas
w Chile.

Teleskop optyczny to podstawowe narzędzie dla każdego obserwatora nieba.

Galileo Galilei wynalazł teleskop astronomiczny na początku XVII wieku z zamiarem
obserwacji Księżyca, Jowisza i gwiazd, nieznanego dotąd wszechświata pełnego mistycyzmu
i legend. Kilka wieków później ludzkie zainteresowanie przestrzenią utrzymuje się, a astro-
fizyce udało się opracować potężne narzędzia dostępne dla wszystkich, aby przybliżyć
wszechświat do naszego wzroku.
Głównym zadaniem teleskopu jest powiększanie odległych ciał niebieskich. Odbywa się to
między innymi za pomocą dwóch, głównych elementów optycznych: okularu oraz
obiektywu/zwierciadła, które są ze sobą połączone tubusem. Teleskop wyłapuje rozproszone
światło, które jest emitowane lub odbijane przez ciała niebieskie, a następnie skupia je
poprzez odbicie lub załamanie. Dzięki temu możemy oglądać obiekty znajdujące się daleko w
ciemnej galaktyce, których nigdy byśmy nie zobaczyli gołym okiem.
Za pomocą teleskopu otrzymujemy powiększony obraz rzeczywisty, który może być prosty
albo odwrócony. Jednak nie każdy teleskop pozwoli zobaczyć to samo. Im posiada on
większy układ optyczny, tym więcej jesteśmy w stanie zaobserwować. To dlatego teleskopy
optyczne wykorzystywane w ośrodkach badawczych są naprawdę ogromne i wciąż
projektowane są jeszcze większe narzędzia do obserwacji.

Autorstwa Cmglee; data on holes in mirrors provided by an anonymous user from IP

71.41.210.146 - Praca własna, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?
curid=33613161
Rodzaje teleskopów:
• Teleskop optyczny
• Teleskop refleksyjny
• Teleskop rentgenowski
• Teleskop katadioptryczny
• Teleskop soczewkowy
• Teleskop zwierciadlany
• Teleskop załamujący
• Teleskop ultrafioletowy
• Teleskop w systemie mieszanym
• Teleskop na podczerwień
• Teleskop Czerenkowa
• Radio teleskop
Istnieją trzy główne typy teleskopów optycznych, które różnią się sposobem zbierania światła
w celu utworzenia obrazu:
• Teleskopy załamujące
Mają zakrzywioną soczewkę na jednym końcu, która skupia światło w długiej tubie na drugiej
soczewce, zwanej okularem, która powiększa obraz. Kiedy fala, taka jak światło, przechodzi z
jednego ośrodka do drugiego pod pewnym kątem, zmienia kierunek, nazywa się to
załamaniem. Soczewka to kawałek szkła przeznaczony do zaginania przechodzącego przez
niego światła w taki sposób, aby można było uzyskać obraz. Ten typ teleskopu wykorzystuje
szereg różnych mieszanek soczewek w celu stworzenia obrazu obiektu w oddali, na przykład
gwiazdy lub satelity.
• Teleskopy zwierciadlane
Do zbierania światła używają lusterek zamiast soczewek. W reflektorze światło wędruje w dół
tubusu teleskopu do dużego zwierciadła głównego, które odbija światło do mniejszego
zwierciadła wtórnego, które z kolei odbija światło z powrotem do okularu. Ponieważ światło
odbija się tam i z powrotem w teleskopach z odbłyśnikiem, są one krótsze niż teleskopy z
odbłyśnikiem, w których światło przemieszcza się po prostej, prostej drodze od jednego
końca tubusu teleskopu do drugiego. Teleskopy zwierciadlane mają inne zalety w porównaniu
z refraktorami, takie jak brak zdominowania przez błąd chromatyczny, ponieważ
wypromieniowane światło nie rozprzestrzenia się w zależności od długości fali. Podobnie
kanał teleskopowy reflektora jest krótszy niż refraktor tej samej linii, co minimalizuje koszt
kanału.
Z tego powodu łuk teleskopu, w którym znajduje się reflektor jest znacznie mniejszy, tańszy i
łatwiejszy w budowie, położenie okularowe tego urządzenia jest wciąż przedmiotem dyskusji
ekspertów.
Zwierciadło główne odbija światło z obiektu niebieskiego do głównego ogniska w górnej
części tuby, oczywiście jeśli obserwator przyłoży tam oko, aby obserwować za pomocą
odbłyśnika o skromnych rozmiarach, zablokuje światło z zwierciadła głównego głową.
Wyrażone przez Izaaka Newtona, ten ważny naukowiec zainstalował małe gładkie
zwierciadło pod kątem 45° w środku głównej lampy i w ten sposób skierował światło na bok
rury teleskopu, ilość światła zdegenerowanego w ten sposób jest bardzo mała w porównaniu z
z pełną zdolnością zbierania światła zwierciadła głównego, zwierciadło newtonowskie jest
znane wśród fanatycznych budowniczych teleskopów.
Kolejną odmianę reflektora wynalazł inny współczesny Newtonowi, szkocki astronom James
Gregory. Umieścił wklęsłe lustro wtórne poza głównym ogniskiem, aby odbijać światło przez
otwór w zwierciadle głównym. Godne uwagi jest to, że projekt gregoriański został
zaadoptowany do obserwatorium kosmiczne na orbicie Ziemi w 1980 roku.
 • Teleskopy katadioptryczne
Są to specjalny rodzaj teleskopów zwierciadlanych, w których światło najpierw przechodzi
przez zakrzywioną soczewkę u góry tubusu teleskopu, zanim dotrze do zwierciadła głównego.
Teleskop katadioptryczny to metoda optyczna, która ma na celu tworzenie obrazów obiektów
z nieskończonej odległości, a z kolei zapewnia optykę refrakcyjną (soczewki) i optykę
refleksyjną (lustra).
Zastosowanie zarówno optyki lustrzanej, jak i soczewkowej daje pewne korzyści zarówno
pod względem wydajności, jak i procesu produkcyjnego. Termin „katadioptryczny” jest
połączeniem dwóch słów: „katoptryczny”, który odnosi się do teleskopu optycznego
wykorzystującego zakrzywione zwierciadła, a „dioptryczny” odnosi się do teleskopu z
soczewkami.
Cztery konstrukcje teleskopów katadioptrycznych najczęściej używane przez astronomów
amatorów to:
• Teleskop Schmidta-Cassegraina
• Teleskop Maksutowa-Cassegraina
• Teleskop Schmidta-Astrografa
• Teleskop Schmidta-Newtona
Teleskop Hubble’a to orbitalne obserwatorium astronomiczne NASA, umieszczone 25
kwietnia 1990 r. przez wahadłowiec Discovery na orbicie okołoziemskiej na wysokości 600
km poza atmosferą. Jest to teleskop zwierciadlany o średnicy zwierciadła 2,4 km. Jego
podstawowym zadaniem jest oszukiwanie cefeid w galaktykach w celu oszacowania wieku
Wszechświata. Umożliwił astronautom po raz pierwszy astronomom obserwację planety
spoza Układu Słonecznego.

Radioteleskop to przyrząd astronomiczny służący do odbioru i rejestrowania fal radiowych

pochodzących z kosmosu, posiada dużą rozdzielczość uzyskaną poprzez równoczesne
obserwowanie tego samego źródła promieniowania radiowego dwoma oddalonymi od siebie
r. działających jak radiointerferometry.
Początki radioastronomii wiążą z inżynierem i pracownikiem amerykańskiej firmy
telekomunikacyjnej Bell Telephone Laboratories. Otrzymał on zadanie wyśledzenia i
zidentyfikowania różnych form zakłóceń, które nękały ówczesną komunikację telefoniczną.
Inżynier skonstruował w tym celu liniową, kierunkową antenę, dzięki której był w stanie
zidentyfikować wszystkie źródła zakłóceń z wyjątkiem jednego. Po miesiącach badań odkrył,
że źródło niezidentyfikowanych zakłóceń radiowych pochodzi z gwiazd. A dokładnie z
gwiazdozbioru Strzelca, który astronomowie Harlow Shapley i Jan Oort ustalili jako kierunek
centrum Drogi Mlecznej.
Był rok 1931, a inżynierem tym był Karl Guthe Jansky, do dziś uznawany jest za ojca
radioastronomii.
Jansky opublikował swoje odkrycia pod koniec 1932 roku, ale nie kontynuował prac. To
zadanie przypadło innemu amerykańskiemu inżynierowi i astronomowi – amatorowi,
Grote’owi Reberowi. Sam odkrywca został uwieczniony w nazwie jednostki siły emisji fal
radiowych – jansky (Jy).
Dynamiczny rozwój badań radioastronomicznych nastąpił po zakończeniu drugiej wojny
światowej. Miało to związek z rozwojem technik radiowych wykorzystywanych przez
wojsko. Radioastronomia szybko rozwinęła się głównie w Wielkiej Brytanii, będącej
ojczyzną radaru.
Ośrodkami wiodącymi były wówczas:
• Mullard Radio Astronomy Observatory Uniwersytetu w Cambridge, kierowane przez
prof. Martina Ryle’a
• Nuffield Radio Astronomy Laboratories Uniwersytetu Manchester, prowadzone przez
Prof. Bernarda Lovella.
Jeden z najbardziej rozpoznawalnych naziemnych radioteleskopów na świecie, działa od 1963
r. w pobliżu Arecibo w Portoryko. Chodzi o radioteleskop o średnicy anteny wynoszącej 305
m, czyli znacznie większej niż lustro jakiegokolwiek istniejącego czy planowanego teleskopu
optycznego, składającej się z prawie 40 tys. aluminiowych paneli.
Konstrukcję wykorzystuje w swoich badaniach radioastronomicznych, atmosferycznych i
radarowych kilka instytucji: Cornell University, SRI International, USRA oraz Metropolitan
University w Portoryko, we współpracy z National Science Foundation. Dostęp do teleskopu
jest udzielany jednostkom naukowym na podstawie podań rozpatrywanych przez niezależną
komisję. Od roku 1963 do 2016 r. radioteleskop miał największą pojedynczą czaszę na
świecie. Dopiero w 2016 r. powstał większy od niego radioteleskop FAST w Chinach.
Kształt czaszy w Arecibo jest sferyczny (a nie, jak w przypadku większości radioteleskopów,
paraboliczny). Wynika to ze sposobu nakierowywania radioteleskopu na sygnał - czasza jest
nieruchoma, a przemieszczany jest odbiornik. Sam odbiornik umieszczono na 900-tonowej
konstrukcji, zawieszonej na wysokości 150 m na osiemnastu kablach podczepionych do
trzech żelbetowych słupów. Druga oraz trzecia czasza skupiają odbite fale na antenie.
Mobilność odbiornika umożliwia nakierowywanie radioteleskopu na dowolny punkt w stożku
o rozwartości 40 stopni wokół zenitu.
Radioteleskop w Arecibo pozwolił dokonać wielu znanych odkryć naukowych.
• 7 kwietnia 1964 r. - czyli niecałe pół roku po uruchomieniu - zaobserwowano, że Merkury
wykonuje obrót wokół Słońca nie w 88, a w 59 dni
• w 1968 r. odkrycie okresowych (33 ms) impulsów radiowych z Mgławicy Kraba
przyniosło pierwszy dowód istnienia gwiazd neutronowych
• w 1974 r. Russell Alan Hulse i Joseph Hooton Taylor odkryli pierwszy podwójny układ
pulsarów i przy jego pomocy potwierdzili obserwacyjnie poprawność teorii względności - za
co dostali później Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki
• w 1990 r. polski astronom Aleksander Wolszczan zmierzył okresy oscylacji pulsara PSR
1257+12, co pozwoliło mu odkryć krążące wokół niego trzy pierwsze planety pozasłoneczne
• w styczniu 2008 r., dzięki obserwacji spektroskopii radiowej, w galaktyce Arp 220
wykryto prebiotyczne cząsteczki met-aminy i cyjanowodoru
Trzeba zaznaczyć, że obiekty niebieskie emitują nie tylko promieniowanie w zakresie
widzialnym i cieplne, czyli podczerwień. W grę wchodzą również inne zakresy
promieniowania elektromagnetycznego, w tym fale radiowe. Gwiazdy, pulsary, kwazary,
czarne dziury, a nawet całe galaktyki są potężnymi źródłami fal radiowych. A my wiemy, jak
odczytać ich przekaz. Dzięki radioteleskopom jesteśmy w stanie dokonać detekcji tych fal i
uzyskać informacje o wspomnianych obiektach.
Teleskopy optyczne zbierają promieniowanie widzialne, następnie skupiają je, wzmacniają i
przekazują do analizy za pomocą różnych instrumentów. W podobny sposób radioteleskopy
zbierają słabe fale radiowe.
Radioteleskopy pozwalają na rejestrowanie fal elektromagnetycznych w zakresie radiowym o
długościach od milimetrów do nawet kilkunastu metrów. Dla porównania, fale
promieniowania widzialnego, czyli światła, mają tylko kilkaset nanometrów długości.
Mówiąc o falach radiowych w kontekście technik radioastronomicznych, mówimy zazwyczaj
o ich częstotliwościach. Tu zasada jest oczywista dla całego widma fal elektromagnetycznych.
Częstotliwość pomnożona przez długość fali zawsze daje w wyniku prędkość światła.
Najbardziej optymalny do prowadzenia obserwacji naziemnych zakres fal mieści się w
przedziale fal metrowych, centymetrowych i milimetrowych. Dłuższe fale odbijane są przez
warstwy jonosfery. Krótsze są absorbowane przez tlen i parę wodną w atmosferze ziemskiej.
Cechy atmosfery ziemskiej sprzyjają prowadzeniu obserwacji radioastronomicznych
niezależnie od oświetlenia słonecznego czy warunków meteorologicznych. Obserwacje na
falach najkrótszych, sąsiadujących z pasmami dalekiej podczerwieni, prowadzone są z
naziemnych obserwatoriów wysokogórskich.
Co ważne, naturalnie występujące fale radiowe są bardzo słabe. Sygnał telefonu
komórkowego jest bilion razy silniejszy niż fale kosmiczne wykrywane przez nasze
radioteleskopy.
Każdy radioteleskop składa się z trzech głównych części. Niezależnie od tego, czy mówimy o
27 antenach potężnego radioteleskopu Very Large Array w Nowym Meksyku, czy o
wspomnianych już Arecibo i LOFAR.
Oto te części:
• anteny lub zespoły anten do zbierania fal radiowych. Większość radioteleskopów
posiada zwierciadła paraboliczne. To wklęsłe czasze, które odbijają fale radiowe do
systemu odbiorczego. Robią to w taki sam sposób, w jaki zakrzywione lustro może
skupić światło widzialne do punktu zwanego ogniskiem. W ognisku radioteleskopu
umieszczona jest antena, gdzie skupia się cala energia zbieranych fal radiowych
• system wzmacniaczy słabego sygnału radiowego. Warto podkreślić, że w antenie fala
radiowa powoduje powstawanie bardzo słabego prądu. To właśnie ten sygnał jest
kierowany do analizy. Obecnie wzmacniacze są niezwykle czułe. Zwykle są
schładzane do bardzo niskich temperatur, aby zminimalizować zakłócenia
spowodowane szumem generowanym przez ruch atomów w metalu;
• rejestrator sygnału.
Radioteleskop Arecibo
Z historycznego punktu widzenia najbardziej zasłużonym radioteleskopem jest
Obserwatorium Arecibo w Portoryko z jego ogromną, mierzącą 305 metrów czaszą. Od 1963
do 2016 roku był to radioteleskop o największej pojedynczej czaszy na świecie. Ta
zbudowana z niemal 40 tys. aluminiowych paneli konstrukcja nie była mobilna. Nie można
było jej przestawiać. Zamiast czaszy, przesuwano sam odbiornik zawieszony na 900-tonowej
konstrukcji.
Do najważniejszych odkryć dokonanych dzięki Arecibo można zaliczyć:
• odkrycie okresowych impulsów radiowych z Mgławicy Kraba, co dało pierwszy
dowód istnienia gwiazd neutronowych
• odkrycie przez astronomów Hulsea i Taylora pierwszego podwójnego układ pulsarów.
Było to obserwacyjnym potwierdzeniem poprawności teorii względności. Za to
odkrycie naukowcy zostali wyróżnieni Nagrodą Nobla z Fizyki
• odkrycie egzoplanet, czyli planet pozaziemskich. W 1990 roku dokonał tego polski
astronom Aleksander Wolszczan. Samą informację o odkryciu ogłoszono w styczniu
1992 r.
Arecibo zostało zamknięte w listopadzie 2020 roku. Miesiąc później konstrukcja się zawaliła.
Radioteleskop FAST
W tej chwili największym naziemnym radioteleskopem jest FAST. To mierzący 500 metrów
średnicy radioteleskop mieszczący się w chińskiej prowincji Kuejczou. FAST bada skupiska
neutralnego wodoru w naszej i w innych galaktykach, pulsary, pomaga badać molekuły w
przestrzeni międzygwiezdnej, poszukuje gwiazd zmiennych. A także, w ramach programu
SETI, poszukuje sygnałów życia pozaziemskiego. Uznaje się, że będzie w stanie wykryć
transmisje sygnałów obcych cywilizacji z odległości ponad 1000 lat świetlnych.

Radioteleskop kosmiczny
Ale radioteleskopy działają nie tylko na Ziemi, lecz również w kosmosie. W 2021 roku
NASA ogłosiła, że zamierza zbudować własny ogromny radioteleskop na Księżycu. Podobne
plany ma Europejska Agencja Kosmiczna. Bo dzięki wyniesieniu radioteleskopu poza granice
ziemskiej atmosfery, która zakłóca odbiór sygnału, sięgniemy jeszcze dalej w czasie i w
przestrzeni.

Posumują technologia ciągle się rozwija dzięki czemu powstają coraz nowsze technologie
pozwalająca nam badać Wszechświat, poznawać jego historię. Powstają coraz bardziej
zaawansowane obserwatoria astronomiczne, teleskopy i radioteleskopy. Wszechświat w
dalszym ciągu skrywa przed nami wiele tajemnic jest jeszcze wiele rzeczy do odkryci ale
każde odkrycie i rozwój technologi przybliża nas do lepszego zrozumienia Wszechświata.

Dziękuję za uwagę,

Źródła:
https://www.eso.org/public/archives/images/screen/eso1137a.jpg
https://www.eso.org/public/images/eso1137a/
https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/obserwatorium-astronomiczne;3949533.html
https://www.urania.edu.pl/index.php/wiadomosci/alma-dziala-pierwszy-obraz-z-
najpotezniejszego-teleskopu-pracujacego-w-dziedzinie#:~:text=Najnowocze%C5%9Bniejsze
%20i%20najbardziej%20zaawansowane%20w%20dziejach%20ludzko%C5%9Bci
%20naziemne,Array%2C%20w%20skr%C3%B3cie%20ALMA%2C%20zosta%C5%82o
%20niedawno%20oficjalnie%20otwarte.
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Soczewka2.svg/531px-
Soczewka2.svg.png
https://odkrywcyplanet.pl/jak-dzialaja-teleskopy-i-czym-sie-miedzy-soba-roznia/
https://www.raig.pl/blog/podstawowe-pojecia-o-teleskopach-astronomicznych-typy-czesci-
dzialanie-itp-3ca/
https://www.meteorologiaenred.com/pl/rodzaje-teleskop%C3%B3w.html
https://www.postposmo.com/pl/rodzaje-teleskop%C3%B3w/
https://mlodytechnik.pl/technika/29665-teleskopy-radioteleskopy-i-detektory-fal-
grawitacyjnych
https://www.national-geographic.pl/artykul/jak-radioteleskop-pomaga-poznawac-
wszechswiat-co-juz-odkryto-dzieki-radioteleskopom\
https://public.nrao.edu/wp-content/uploads/2018/11/Jansky-Pose-768x1012.jpg
https://spidersweb.pl/_next/image?url=https%3A%2F%2Focs-pl.oktawave.com
%2Fv1%2FAUTH_2887234e-384a-4873-8bc5-405211db13a2%2Fspidersweb
%2F2022%2F06%2Ffast.jpeg&w=1200&q=75
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/
ALMA_array_from_the_air.jpg/1280px-ALMA_array_from_the_air.jpg