vlasnika kuće koja je podignuta na m je­
stu njena nalaza.'
Ante ŠONJE
Tri prethistorij­
ska predmeta
iz Kalinovca
Kamena sjekirica
Izrađena je od eruptivne tvrde stijene
zagasito tam nosm eđeg opsidijana. Na
obje stran e je zašiljena, duga 9 cm (si.
1). Na jednom zašiljenom k ra ju je ši­
ro k a 4 cm, a na drugom 5 cm. Po sre­
dini je debela 3 cm. Tu se nešto bliže
jednom k ra ju nalazi okrugla šupljina
s p ro m jero m od 1,5 cm, koja je služi­
la za um eitanje drvenog drška. Površi-
na j° j Je polirana, ali nije potpuno rav­
na. O štrica njenog šireg k ra ja na je d ­
nom m jestu je oštećena.
S jekiricu je našao Ivan Lacković iz Ka­
linovca k ada je 13. lipnja 1971. kopao
tem elje za jugozapadni ugao svoje o-
biteljsk e kuće u K alinovcurB atinski za­
selak b r 7, u dubini od 1,30 m. Sloj
u kojem je sjekirica nađena sastavljen
je od žute boje poput ilovače, ali tvrd
i težak po p u t rudače, koji se željeznim
oruđem teško prekopava. Poviše ovog
taložnog sloja postoji p ijesak s tankim
površinskim slojem hum usa na kojem
žitarice slabo uspijevaju.
Na m jestu spom enutog nalaza nije na­
đen nikakav drugi p red m et ili tra g po
kojem u bism o ovu sjekiricu mogli po­
vezati s određenim razdobljem ili kul­
tu rn im krugom . No pored toga što je
opisana sjek irica slučajan nalaz bez od­
ređenog kultu rnog sloja ona po svom
obliku p red stav lja izraziti p rim je r neo­
litskog oruđa. S jekirica se nalazi kod
9 P O D R A V S K I Z B O R N IK
M jesto nalaza opisane sjekirice, tj. Lac-
kovićeva kuća u B atinskom zaselku n a­
lazi se 50 m jugoistočno od potoika Čivi-
ćevca i 300 m istočno od G ornjeg k ra ja
— p o d ru čje povišenog dijela Kalinov­
ca na kojem se nalazi p ra sta ra građe­
vina »Stacija«, u kojoj je bila sm ještena
sta ra škola. Danas je u ovoj zgradi Za­
vičajni m uzej. Ova sta ra građevina, za­
nim ljiva kao spom enik stare arh ite k tu ­
re, nastala je kao vojna p o staja u vri­
jem e »Vojne krajine« na pu tu koji je
vodio od p ra sta re ceste Đ urđevac —
K loštar kroz Kalinovac preko Ferdinan-
dovca do Drave za Panoniju. Ona se
nalazi na uzvisini koja dom inira niskim
p odručjem oko Kalinovca. Na ovoj uz­
visini pored »Stacije« postojao je stari
K alinovac sa crkvicom n a kojem polo­
žaju danas postoji kapela. P riča se da
su oko kapelice i »Stacije« nađeni gro­
bovi. Svi su izgledi, p rem a p ričan ju
Kalinovčana, da ovi grobovi potječu iz
ranog srednjeg vijeka, tj. iz sta ro h r­
vatske nekropole 10— 11. st.
Sa zapadne stran e uzduž sela d ru m ­
skog tipa postojala je m očvara. M očvar­
no tlo još danas postoji sa sjeveroza­
padne stran e srednjeg dijela sela kod
spom enute uzvisine. Na ovom p odruč­
ju je 4—8 m debeo sloj gline. Pod gli­
nom se nalazi naslaga hrastovih debla
koji su u m očvarnom terenu dobrim
dijelom karbonizirani.2
1 V la s n ik k u ć e I v a n L a c k o v ić n ije v o lja n p r e d a t i
o p is a n u s je k i r u M u z e ju u K a lin o v c u , p r e m d a m u
je za n ju p o n u đ e n a p rim je rn a n a g ra d a . N o bez
o b z i r a n a n je g o v o r a s p o lo ž e n je s je k i r ic u b i m u tre -
b a io o d u z e ti, j e r p r e m a n a č e lu z a k o n a o z a š t iti s p o ­
m e n ik a k u lt u r e sv i s u a r h e o lo š k i n a la z i d r u š tv e n a
s v o jin a . O sim to g a s p o m e n u ti v la s n ik p r ič a o n e k o j
b a jo s lo v n o j s v o ti k o ju b i o n z a s je k i r ic u m o g a o
d o b iti u N je m a č k o j. P r e m a to m e , o v o m k u ltu r n o -
- h is to r i js k o m s p o m e n ik u z a p r o š lo s t P o d r a v in e m o ­
g a o b i s e iz g u b iti s v a k i tr a g . R a d i to g a b i n a d le ž n a
v la s t o v u s je k i r ic u tr e b a la o d p r iv a tn ik a o d u z e ti i
p o h r a n i ti n a č u v a n je k a lin o v a č k o m M u z e ju .
2 O p ć e n ito se s m a t r a d a n a z iv m j e s ta K a lin o v c a
p o tje č e o d b iljk e k a lin e ( L ig u s tr u m v u lg a re ). O va
r i j e t k a n a e v r o p s k o m k o n ti n e n tu b il jk a r a s la je
u b u s im a s is to č n e s t r a n e n a s e lja . O n a s e j o š d a ­
n a s u m j e s tu u z g a ja k a o ž iv ic a o g r a d a . N o n ije is ­
k lju č e n a m o g u ć n o s t d a j e o v o n a s e l ie d o b ilo n a z iv
u r a n o m s r e d n je m v ije k u p o s ta r o s la v e n s k o j r ije č i
k a l k o jo m s u s e n a z iv a li m a li m o č v a r n i p r e d j e li
s v o d o m s ta ja ć ic o m i lo k v e u k r š o v itim k r a je v im a .
U I s t r i jo š d a n a s p o s to je b r o jn i n a z iv i K a l ili K a-
Iic za lo k v e . K o d č a k a v c a z a k a la ti z n a č i u z im a ti
v o d u s u d o m iz z d e n c a , b u n a r a ili b ilo k a k v o g iz­
v o r a v o d e . I z is to g k o r ij e n a p o tje č e r ij e č k a l, š to
b i z n a č ilo b la to , i o tu d z a k a lja ti s e , š to b i z n a č ilo
iz b la titi se.
129

K am ena sjekirica iz Kalinovca
P o d ru čje s istočne stran e n aselja ne­
što je niže od njegovog povišenog di­
jela, kako sm o spom enuli kod opisa sje-
kirice, a nije m očvarno kao ono sa sje­
verozapadne stran e. P otok kojti protiče
s isto čn e stran e »Stacije« nije prirodan,
nego pro k o p an za o tican je vode koja
dolazi iz širokog p o d ru čja nizinskog te­
ren a sa zapadne stran e naselja. Poviše­
n i položaj »Stacije« do Brezovice sa­
stavljen je od p ijesk a kao i uzvisina
zvana »Pesko« sa sjeveroistočne stran e
m jesta p rem a Đurđevcu. Ovaj vječni pi­
jesak potječe od n anosa uz p rito k ri­
jek e Drave, a n astao je u doba napla­
vina, itj. u aluvijalnom ra zd o b lju raz­
v o ja zem lje.
N ađena sjek irica svjedoči da je na po­
ložaju uzvisine u sred naselja Kalinovca
s istočne stran e n apuštenog k o rita p ri­
to k a rijek e Drave p o sto jala n astam b a
u m lađe kam eno doba (neolit) u raz­
d o b lju od 5000 do 2100 god. pr. n. e.
Ovo naselje je bilo n a uzvisini, p a p re ­
m a tom e njegove kolibe mogle su biti
p rije zem unice, tj. p ro sto rije dobrim
dijelom ukopane u zem lji, nego soje­
nice koje su se gradile od drva n a nabi­
jen im balvanim a u m očvarnom terenu.
Stanovnici ovog n aselja bili su stočari
i ra ta ri, tj. oni su n a prim itivan način
obrađivali zem lju i uzgajali stoku.
N ađena sjek irica od kam ena s dvije oš­
tric e nije čest arheološki nalaz. Dvo­
sjekle su sjek ire inače igrale značajnu
ulogu kod k u ltn ih o b re d a raznih kul­
130
tu rn ih skupina u razdoblju neolita i
brončanog doba širom M editerana i
sre d n je Evrope. P rem a tom e, n ije is­
klju čen a m ogućnost da je oblik nađene
sjekirice sim boličnog značenja. N ju su
neolitski stanovnicu sela Kalinovca upo­
trebljavali kod m agijskih o b re d a ili su
jo j pripisivali čudesnu m oć za sretan
ishod lovnih pohoda.
Kameni mlat
Iz rađ en je od slivozelenkastog granita
eruptivnog p o rijek la kakvog im a u Mo­
slavini. Izrađen je u obliku današnjeg
m lata od čelika (si. 2). Dug je 12 cm.
N a zašiljenoj stra n i je debeo 4,5 cm,
a n a tupoj zaobljenoj stra n i 4,2 cm. N aj­
veća m u širina iznosi 6,5 cm . Težak je
66 dkg. Po sredini navedene širine n a­
lazi se okrugla šu p ljin a koja je široka
2 cm , a 3 cm u d aljen a od tu p o zaoblje­
nog k ra ja . S u p ro tn e paralelne stran e su
jo j ravne, zaglađene kao i zaobljene
stran e koje se sp a ja ju u zašiljenoj o š­
trici. N a njenoj površini zapažaju se
tragovi korozije od zuba vrem ena. Mlat
je izrađen vrlo pravilno i dinam ičnog
je oblika koji je lizrađen u raznolikoj
debljini tu p o g zaobljenog i šiljatog za­
vršetka.
Ovaj m lat je n ašla 15. lip n ja 1974. Dora
K ralj n a k atasta rsk o j čestici br. 1191/2
k. o. Kaliinovac, livada 1504 čhv, u vla­
sništvu Ivana K ralja pok. M artina iz
K alinovca, ulica K ut (stari pred io sela
zvan Pogordlac) br. 4 (k atastarsk e knji­
ge nalaze se u u re d u za k a ta s ta r SO
Đ urđevac u Đ urđevcu).3 N avedena zem­
ljišn a čestica nalazi se 1 km zračne li­
nije istočno o d spom enutog G ornjeg
k ra ja u Kalinovcu. Ova čestica je pod
livadom s 40 om debelim slojem zem lje
k oja se nalazi ponad debelog sloja
šljunka. Tlo je zim i m očvarno, a ljeti
sušno. Zem lja je teška za o b ra d u , n a j­
pogodnija za sjenokošu.
B at je nađen n a površini n ešto dubljeg
sloja zem lje od okolnih tere n a koji nije
od p am tivijeka obrađivan. Tek se po-
3 I v a n K r a lj j e D o r in s u p r u g . O n j e Z a v ič a jn o m
m u z e ju u K a lin o v c u p o k lo n io b r o n č a n u n a r u k v ic u
k o ja j e o b ja v lje n a u o v o j r a d n j i. O v aj m l a t o n č u v a
u s v o m d o m u za n e k o v r ij e m e k a o z a n im ljiv u a t ­
r a k c i ju . N o o n i n je g a n a m je r a v a p o k lo n i ti k a li
n o v a ć k o m M u z e ju .

K am eni m lat iz okolice Kalinovca
sljed n jih godina n a n jem u počelo sijati
ku k u ru z s v rlo m alim uspjehom . Polo­
žaj na kojem u ije nađen m lat m alo je
povišen od okolnog iterena. Nalazi se
oko 300 m sjev eroistočno o d potoka Ći-
vićevca, a u neposrednoj blizini suhoga
riječnog k o rita koje potječe od nesta-
log p rito k a rijek e Drave. Na ovom te­
re n u duboko pod površinom zem lje na­
laze se k arb o n izirana debla hrastove
šum e.
Svi su izgledi, rasu đ u ju ć i p rem a opisa­
nom položaju nalaza, da ovaj b a t nije
slučajan nalaz, p re m d a je slučajno n a­
đen. On je v je ro ja tn o površinski nalaz
n a arheološkom lokalitetu n a kojem u
je moglo p o sto ja ti n ase lje ili sam o u-
sam ljen a n astam b a uz spom enuti p ri­
to k rijek e Drave.
Ovaj m lat je p re th isto rijsk o oruđe. Po
svom tip u ono spada u doba neolita. O-
vakvi neolitski nalazi nađeni su na ši­
rokom p o d ru čju zapadne Evrope, oso­
bito u P odunavlju. No ovakav m lat se
u p o treb ljav ao tokom bronce sve do po­
četk a željeznog doba. Pouzdane podatke
za njegovo d a tira n je pružilo bi istraži­
vanje ukoliko se n a položaju njegovog
nalaza nalazii arheološki lokalitet. Ovaj
m lat, kao ra d n u hipotezu, m ožem o da­
tira ti n ajk asn ije u 2—3. (tisućljeće pr.
n. e. Za sad a jo š n ije jasn o da li on
p rip ad a k u ltu rn o m k rugu tra k a ste ke­
ram ik e tip a M alo Kiorenovo (naselje
kod B jelovara) sred n jeg neolita (2800—
—2500) lili B aadenskoj k u ltu ri ikoja je
u razdoblju eneolita (2100— 1800) bila
raširen a širom P anonije i njoj susjed­
nih zem alja.
Brončana narukvica
Ovu su narukvicu našli radnici god.
1967. kopajući šlju n ak u vrbiku zvanom
Bakovići koji se nalazi sa sjeverne s tra ­
ne sela Ferdinandovca. Ovaj lokalitet,
sastavljen od sam og šljunka, nalazi se
400 m udaljen od zapadne obale rijeke
Drave. S pom enuti pred m et je nađen u
šlju n k u bez ikakvog trag a kultiviranog
sloja u dubini od 2 m.
N arukvica je izrađena lijevanjem od
bronce. Malo je ovalnog obliika s p ro ­
m jerom 5 x 5,5 cm (si. 3). Složena je
od 12 jagoda i koluta koji je širok 1
cm i debeo 0,8 cm. Jagode su visoke
2 cm i debele 1,2 cm. S u n u tra šn je stra ­
ne su ravne kao i kolut, aH k alotasto
udubene i je d n a od druge udaljene
0,4 cm. Svaka druga jagoda u krašena
je volutasto-spiralnim m otivom koji n a
krajevim a završava pupčastim zrnim a
(crt. 1). S astavljena je u dva dijela. Ma­
nji dio s dvije jagode n a jednom k ra ju
je pričvršćen nepom ičnim čavlićem, a
n a drugom k ra ju im a ru p icu za um e­
tan je pokretnog čavl'ića koji se uvlačio
u sve tri rupice tip a zatv aran ja s čav­
lićem bez glavice (Stift). N aušnica se
čuva u m jesnom m uzeju u Kalinovcu.'’
V olutasto spiralni u k ras n a jagodam a
opisane narukvice svojstven je keltskoj
k u ltu ri. Jav lja se u kasnoj fazi sta ri­
jeg željeznog doba (H alštat), a tipičan
je za m lađe željezno doba (Laten). Kel­
ti su ovaj u k ras gajili i p oslije spom enu­
tog razdoblja. Izvanredno bogatstvo
raznolikih m otiva on je doživio na ka­
m enim križevim a i oslikanim knjigam a
kao keltski su p stra t združen s kršćan ­
skim vjerovanjem u prvim stoljećim a
ranog srednjeg vijeka u Irskoj.
N arukvica iz Kalinovca po oblik u i kon­
stru k c iji srodna je narukvicam a re b ra­
stog oblika iz lokaliteta G ornji grad u
* N a r u k v ic u j e m u z e ju p o k lo n io I v a n K r a lj , v la s n ik
k u ć e z a k o je g r a d n j u j e š lju n a k d o v o ž e n o d D ra v e ,
i to z a la g a n je m P e tr a L e v a r a , u č i te l ja u p e n z iji,
o s n iv a č a i č u v a r a Z a v ič a jn o g m u z e ja , lj u b i t e l j a s ta -
r in a , n e u m o r n o g s a k u p lj a č a e tn o g r a f s k o g m a te r i ja la
s k o jim j e u r e đ e n k a lin o v a č k i M u z e j. Z a n im ljiv o j e
s p o m e n u ti d a je o v a n a r u k v i c a z a p a ž e n a te k u K a ­
lin o v c u k a d a j e š lju n a k m ije š a n u b e to n z a g r a d n j u
s p o m e n u te k uće.
131

Brončana narukvica iz m u zejsk e zbir­
ke u K alinovcu
O sijeku.5 Ona je po u k rasu , (obliku i
k o n stru k ciji gotovo sasvim jed n ak a ka-
lo tastim naru k v icam a iz Vukovara.6 O-
vaj tip vukovarske narukvice, u ikoji
sp ad a i kalinovačka, bio je o b lju b ljen
u sred n jem Podunavlju. R adi toga Ni-
ves M ajnarić — Pandžić sm a tra da su
vukovarske narukvice, p a p rem a tom e
i kalinovačka, p ro d u k t proizvodnje u
m oravsko-podunavskim krajevim a.7 Pre-
(Soj)
Ukras na jagodici brončane narukvice
132
m a navedenim podacim a ovaj tip na­
rukvice spada u razdoblje sre d n je la-
tenske k u ltu re koje se p o d u d a ra s Pit-
tionijevim C stepenom ove kulture. Ovo
razdoblje je točnije određeno s Todoro-
vićeviim II I vrem enom kulturnog i et­
ničkog n a p re tk a K elta u donjoj Pano­
niji ] sjeverobalkanskim p o krajinam a
koje se odvijalo u razdoblju izm eđu
280.god., kada su se Skordisoi iz Grčke
vratili u P anoniju, i 85. god., kada je
ovo keltsko plem e p re trp je lo jak po­
raz od rim skog vojskovođe Lucija Sci-
piona.’
* * *
N arukvica iz kalinovaökog m uzeja p re d ­
stav lja veliku k u ltu rn o -h isto rijsk u vri­
jed n o st je r je jed an od rije tk ih nalaza
K elta u Podravini. Na p o d ru č ju općine
Đ urđevac nađen je jo š sam o jed an kelt­
ski predm et. To je m ala kasnolatenska
kopča (fibula) od bronce iz K loštra, ko­
ja se čuva u A rheološkom m uzeju u
Zagrebu.11 N a p o d ru č ju Jugoslavije o-
vakve su naušnice vrlo rijetk e. Osim
spom enutih u V ukovaru, je d n a naušni­
ca ovog tip a nađena je i u O sijeku.12 Iz­
van naše zem lje naj zastupljeni ja je
u m oravsko-slavensko-m ađarskim k ra­
jevim a.
V rijednost ove naušnice je i u tom e što
ona svjedoči o p risu stv u K elta u Po­
dravini uz to k rije k e Drave kod Ferdi-
nandovca. V jero jatn o je ovdje uz p ra­
sta ri put, koji je vodio iz Slavonije p re­
ko Drave za Panoniju, n a p o d ru č ju su-
5 J . T o d o r o v ić , K e lti u J u g o is to č n o j E v r o p i, B e o g ra d
1968, T a b . X I X , 7 i T a b . X X I I I , 10.
6 N . M a jn a r ić — P a n d ž ić , K e lts k o - la te n s k a k u lt u r a
u S la v o n iji i S r ije m u . V in k o v c i 1970, s v . 51, T a b .
X L IX , 3 i 5.
7 N . M a jn a r ić — P a n d ž ić , s p . d j . , s t r . 51.
8 R . P itt o n i, D ie U r g e s c h ic h tlic h e n G r u n d la g e n d e r
E u r o p ä is c h e n K u l t u r , W ie n 1949, s t r . 310 i ta b la
n a s t r . 334.
9 J . T o d o r o v ić , s p . d j ., s t r . 130.
10 N . M a jn a r ić — P a n d ž ić , s p . d j ., s t r . 62, T a b .
X X I I , 7.
11 J . F ilip , K e lto v e ve S tr e d n i E v r o p a , P r a h a 1956,
s t r . 528— 9.
12 E . S p a ji ć , O s je č k i z b o r n i k IV , T . IV .
hog k o rita rijek e Drave, koji se inače
zove S ta ra D rava,13oko 200. god. pr. n. e.
postojalo razvijeno naselje. Ovo naselje
su osnovali K elti poslije proteklih m no­
gobrojnih m igracija, koje su počele o-
ko 400. iz R anjskog p o d ru čja u sred n ju
Evropu, a završile su 280. god. poslije
p ro d o ra u G rčku do Male Azije. Tada
su se oni povratili na po d ru čje sred­
njeg Podunavlja. T u su se oni tra jn o
naselili kao oko ušća rijeke Save i za­
padno od Velike Morave na B alkanu.
(J. T u r k o v i ć : I l u s t r a c ij a )
13 V je r o j a tn o o o v o m p r a s t a r o m p u tu in d i r e k tn o
s v je d o č e i p o s je d i p o d r a v s k ih s e la i z a s e la k a o d
M o lv e, N o v o g V ir ja d o F e r d in a n d o v c a k o ji s e n a ­
la ze n a s u p r o tn o j s t r a n i r ij e k e D ra v e . J u g o s la v e n -
s k o - m a đ a r s k a g r a n i c a u z d u ž P o d r a v in e p r o la z i t o ­
k o m r ije k e D ra v e , o s im n a m j e s tim a g d je s u o d
p r a s t a r i h v r e m e n a p o s to ja li p o s je d i P o d r a v a c a v e ­
z a n i u z p r e v o z e s a s p la v im a . N a p o d r u č j u s o n u
s t r a n u D ra v e k o d F e r d in a n d o v c a n e m a z a s e la k a , n e ­
g o s a m o p o s je d i p r e te ž n o o b r a s li š u m o m k o ji s u
u v la s n iš tv u P o d r a v a c a . V je r o ja tn o s u n jih o v i p o s je ­
d i s o n u s t r a n u D ra v e p r e m a s e lu F e r d in a n d o v c u
p o s to ja li k a o p o s lje d ic a p r a s ta r o g p u ta k o ji s e p r e ­
k o D ra v e n a s ta v lja o p r e v o ž e n je m p o m o ć u č u n a i
s p la v i. K o d N o v o g V ir ja 4 d o 5 k m s je v e r n o o d
F e r d in a n d o v c a j o š i d a n a s s e v eć e s k u p in e s k o ­
lim a p re v o z e p r e k o D ra v e n a s ta r i n s k i m s p la v im a .
133