Szkoły metodologiczne – charakterystyka i pytania według szkół
Materiał do wykorzystania
Szkoła Charakterystyka
metodologiczna
strukturalizm Koncentruje się na postrzeganiu tekstu jako
zorganizowanego na wszystkich poziomach
wypowiedzi systemu, w którym każdy element jest
nacechowany znaczeniowo. Zadaniem jest opis
struktury danego utworu literackiego i powiązanie jej z
procesami historycznoliterackimi w celu odnalezienia
sensu nadrzędnego.
poststrukturalizm Koncentruje się na odejściu od systemowego
ujmowania indywidualnych kreacji artystycznych.
Pisarze bawią się konwencjonalnymi wzorcami
literackimi, na przykład w realizmie magicznym.
semiotyka Koncentruje się na badaniu tekstu jako zespołu
znaków, na przykład słów, fraz, obrazów lub
przedmiotów), które niosą znaczenia i tworzą
opozycje, za pomocą których interpretuje się
rzeczywistość - takie jak dobro i zło, czerń i biel,
mężczyzna i kobieta oraz rozsądek i szaleństwo.
dekonstrukcjonizm Koncentruje się na interpretacji tekstu poprzez
zestawianie go z innymi.
Sens tekstu to gra znaczeń niezależna od autora,
powstaje w wyniku oddziaływania znaków tekstu na
odbiorcę jako interpretatora. Dlatego nie ma jednego,
zobiektywizowanego odczytania utworu.
kulturowa teoria Koncentruje się na odsłanianie mitów, ideologii,
literatury stereotypów potrzebnych jednostce do kulturowej
tożsamości.
Tekst jest zawsze związany z kontekstami kulturowo-
społecznymi, jest
socjologiczną analizą społeczeństwa. Sytuacja
kulturowo-społeczna czytelnika ma wpływ na odbiór
tekstu.
krytyka Krytyka tematyczna to jeden z głównych kierunków
tematyczna we współczesnej francuskiej krytyce literackiej. Jej
podstawowym pojęciem, jak sama nazwa wskazuje,
jest – temat, ale swoiście rozumiany. Nie chodzi tu o
tradycyjny zespół motywów, stanowiący ośrodek
świata przedstawionego utworu, ale pewien element
obrazowy, przez który poeta ujmuje świat. Tak ujęty
temat odnosi się nie do każdego wątku obrazowego, ale
do pewnych, typowych dla danego pisarstwa grup
obrazowych, które powtarzają się w jego twórczości i
mogą być traktowane jako ośrodkowy element jego
wyobraźni.
http://hamlet.edu.pl/baluchowa-krytyka
psychoanaliza Koncentruje się na wykorzystaniu teorii Freuda (id,
ego, super ego) do analizy tożsamości postaci,
motywów działania. W podejściu psychobiograficznym
patrzy się na to, co tekst mówi o przekonaniach, ideach
i motywach autora.
Dąży się do identyfikacji postaci lub sytuacji jako
reprezentujących określone archetypy i sposoby ich
rozumienia przez poszczególne kultury.
Pytania przewodnie
• Jaki to rodzaj, gatunek literacki?
• Jak tekst realizuje zasady gatunkowe?
• Jak wykorzystano elementy brzmieniowe?
• Jakie słowa są kluczowe, dlaczego?
• Jakie środki stylistyczne są dominantą?
• Jak funkcjonuje w tekście czas?
• Jaki prąd wpłynął na ukształtowanie
przestrzeni?
• Dlaczego autor wprowadził elementy
magiczne i nadprzyrodzone w realistyczne
ramy świata?
• Na czym polega innowacyjność narracji
wobec tradycji literackiej w prozie?
• Jakie wzory kulturowe ujawniają się w
świadomości społecznej bohaterów?
• Jakie jest znaczenie miejsc (np. przestrzeni
mieszkania, miasta)?
• Jakie jest znaczenie przedmiotów (np.
drzew, zegara, listu)?
• Jakie ukryte mity zostały wpisane w tekst?
• Do jakich tekstów utwór nawiązuje?
• W jaki sposób sugerowane są związki z
innym tekstem?
• Które fragmenty są cytatami?
• Jak kontekst literacki nadaje tekstowi
nieoczekiwanego znaczenia?
• Jak lekturowe doświadczenie czytelnika
wpływa na rozumienie tekstu?
•Jakie zachowanie kulturowe jest
sugerowane przez utwór?
•Dlaczego tekst jest atrakcyjny dla
czytelników w epoce, w której powstał?
•Z którymi wartościami, ideami nie zgadza
się dzisiejszy czytelnik?
•Jakie układy społeczne zdeterminowały
akceptację bądź odrzucenie wartości ?
• Jaki sens mają obrazy, wyobrażenia w
tekście?
• Jakie znaczenia ma przestrzeń?
Jaka jest symbolika przedmiotów?
• W jaki sposób w brązach ujawniają się
archetypy zakodowane w zbiorowej pamięci?
• Co kształty przedmiotów mówią o psychice
bohatera?
• Jak język odzwierciedla osobowość postaci?
• Do jakich archetypów nawiązuje autor, jak je
przekształca?
• W jaki sposób ujawniają się archetypy
zakodowane w zbiorowej pamięci
hermeneutyka Tezy wyjściowe są następujące: 1) interpretacja zawsze
opiera się na jakichś założeniach, 2) badanie
humanistyczne nigdy nie spełnia naukowych wymagań
obiektywności, z natury obcych historycznej istocie
rozumienia. "Zadaniem interpretacji hermeneutycznej
nie jest uprzedmiotawiająca rekonstrukcja pierwotnego
znaczenia tekstu – jest to bowiem niewykonalne, lecz
(...) "przyswojenie" tekstu czy nawiązanie z nim
dialogu, tak by mógł on przekazywać prawdę, która
będzie dla nas ważka, która poszerzy naszą
samoświadomość – nasze rozumienie siebie i naszego
świata"*. W takim ujęciu dość istotnej zmianie ulega
sytuacja komunikacyjna lektury. Partnerem staje się już
nie nadawca, lecz sam komunikat, którego znaczenie
dla odbiorcy powinno wszakże oddawać wpisane weń
intencje nadawcy. Tak przynajmniej to sobie
wyobrażamy, gdy utwór pojmujemy jako adresowane
do nas przesłanie, a do komunikacji literackiej
stosujemy model rzeczywistej korespondencji.
http://hamlet.edu.pl/handke-hermeneutyka
feminizm Koncentruje się na relacjach między płciami, a w
szczególności na nierówności płci oraz roli kobiet w
społeczeństwie i kulturze. Zajmuje się
przedstawieniem kobiet w tekstach, zwłaszcza poprzez
język.
postkolonializm Koncentruje się na relacjach między kulturami
zachodnimi i niezachodnimi, w szczególności na
kwestiach związanych ze skutkami kolonializmu,
operuje opozycjami (biali-czarni i cywilizowani /
niecywilizowani). Stara się podkreślić różnorodność
kulturową i różnice jako uniwersalną normę społeczną.
ekokrytyka Koncentruje się na relacjach między społeczeństwem i
środowiskiem. Eko-krytycy badają sposoby, w jakie
natura i kultura są ze sobą powiązane, analizują
reprezentację przyrody i środowiska w czasie i
przestrzeni.
• Jaki jest sens tekstu?
• Jak uzasadnić interpretację?
• Jak wnikać w cudze racje?
• Jak tekst poszerzył rozumienie świata?
• Jak doświadczenie czytelnika wpływa na
odbiór tekstu?
• Jak przejawia się płciowość postaci?
• W jaki sposób kobiety i mężczyźni są
przedstawiani w tekście?
• W jakim stopniu wizerunki kobiet i
mężczyzn są zgodne z stereotypami
dotyczącymi płci lub kwestionują je?
• Co tekst mówi o relacji między kobietami i
mężczyznami?
• Czy płeć autora ma związek z przesłaniem
tekstu?
• Jaką rolę w konstrukcji bohatera odgrywa
jego rasa?
• Jaki jest jego stosunek do innych kultur?
• Jakie stereotypy kulturowe opisał autor?
• Czy tekst przedstawia relację między
grupami kulturowymi lub etnicznymi?
• Jak autor postrzega miejsce swojej kultury w
świecie?
•Jaką rolę odgrywa natura w rozwoju akcji,
jak ujawnia poglądy ludzi na temat przyrody?
•W jakim stopniu wartości wyrażone w
tekście wspierają lub kwestionują zasady
zrównoważonego rozwoju lub ekologii?
•W jakim stopniu w tekście występują
opozycje wiejskiego / miejskiego życia lub
dzikości / cywilizacji? Czy są jakieś inne
opozycje, które mogą stanowić podstawę
dyskursów o naturze?