NIEWYRÓWNOWAŻENIE (NIEWYWAŻENIE)

definicje - wzory - jednostki

W 6. DIAGNOZOWANIE WAŁÓW I WIRNIKÓW

m m
WAŁ: element maszynowy o stosunkowo znacznej długości w
porównaniu z wymiarami poprzecznymi, obracający się wokół osi
podłużnej i przenoszący moment obrotowy między osadzonymi na nim
a
elementami.

WIRNIK - ciało zdolne do wykonywania ruchu obrotowego i mające czopy

podpierane przez łożyska.

Podstawowe typy zjawisk, niesprawności i uszkodzeń wałów:

W przypadku wirnika idealnie wyważonego jego środek ciężkości znajduje się w
• niewyrównoważenie (niewyważenie - PN)
punkcie O, w osi obrotu wirnika.
• zgięcie
• niewspółosiowość elementów wirnika Dołożenie masy m, której środek ciężkości określony jest wektorem wodzącym R
• luzy posadowienia powoduje przesunięcie środka ciężkości wirnika z punktu O do punktu S. Położenie
• pękniecie punktu S określone jest przez wektor wodzący e.

Niewyważeniem N wirnika nazywamy moment statyczny masy niewyważonej

względem osi obrotu wirnika. Jest to miara niewyrównoważenia mas wirnika.

NIEWYRÓWNOWAŻENIE (NIEWYWAŻENIE)
definicje - wzory - jednostki Diagnozowanie wirników wałów
m NIEWYRÓWNOWAŻENIE (NIEWYWAŻENIE)

Ogólna charakterystyka zjawiska

m Wspólna cecha wszystkich elementów wirujących:

maszyny wirnikowe - niewyważenie jest niepożądane,

a efekt uboczny wynikający z:
• niedoskonałości materiału,
• procesu wytwarzania,
• zużycia eksploatacyjnego,
N=mR F = m w2 R maszyny tłokowe (w przypadku wałów wykorbionych)
• niewyważenie jest dobrane przez konstruktora;
Niewyważeniem N wirnika nazywamy moment statyczny • najlepiej aby było niezmienne w czasie eksploatacji.
masy niewyważonej względem osi obrotu wirnika. Jest to
wielkość wektorowa będąca miarą niewyrównoważenia mas
wirnika. Niewyważenie nie zależy od prędkości kątowej Efektem niewyważenia jest
wirnika w. powstawanie siły
odśrodkowej F [N].
Moduł wektora niewyważenia N nazywany jest wartością Powstaje ona w wyniku
niewyważenia, natomiast kąt a nazywany jest kątem ruchu obrotowego
niewyważenia niewyważonego wirnika z
Jednostką niewyważenia [kg m], częściej stosowana [g mm] prędkością obrotową w.

NIEWYRÓWNOWAŻENIE - SKUTKI)
Diagnozowanie wirników wałów przytarcia w
NIEWYRÓWNOWAŻENIE - SKUTKI) łożyskach
ślizgowych

Jest to powszechna przyczyna drgań w maszynach, może powodować:

• ocieranie o uszczelnienia,
• ocieranie wirnika o obudowę ,
• przytarcia w łożyskach ślizgowych, ocieranie wirnika o
obudowę
• zmęczenie materiału wirnika (pękanie),
• duże obciążenia dynamiczne łożysk tocznych w konsekwencji
zmniejszenie ich trwałości lub zniszczenie,
• drgania rezonansowe maszyny,
• zwiększenie luzów mechanicznych

ocieranie o
uszczelnienia

1
 PODSTAWOWY SYMPTOM NIEWYRÓWNOWAŻENIA WIRNIKA –
PIERWSZY SYMPTOMY NIEWYRÓWNOWAŻENIA WIRNIKA wzrost składowej drgań o częstotliwości równej częstotliwości
wzrost amplitudy drgań w kierunku większej podatności podpór obrotowej wirnika

Identyfikację niewyważenia najlepiej oprzeć o wyniki analizy widmowej sygnału

Optymalne miejsce obserwacji drgań drganiowego;
dla detekcji zjawiska niewyważenia: F=mω2R Ocena niewyważenia polega na określeniu amplitudy składowej drgań o częstotliwości
• węzły łożyskowe w kierunku równej częstotliwości obrotowej wirnika wału fo
promieniowym - najlepiej H
Amplituda składowej widma (o częstotliwości obrotowej fo) w dużym zakresie jest
(poziomo); jest to zazwyczaj kierunek
proporcjonalna do wielkości niewyrównoważenia, (nie zawsze jest to zależności liniowa)
większej podatności węzła łożyskowego
(dla wałów poziomych).
• wirniki wspornikowe
(przewieszone) mogą również Składowa obrotowa
doznawać znacznych drgań w
kierunku osiowym A.

H Przykładowe widmo drgań węzła łożyskowego maszyny wirnikowej.

H H Jeżeli np. prędkość obrotowa wirnika n= 750 obr/min to częstotliwość
obrotowa fo= 12.5 Hz . Wysokość składowej widma o częstotliwości
równej częstotliwości obrotowej fo świadczy o niewyważeniu wirnika.

Diagnozowanie wirników wałów Diagnozowanie wirników wałów

NIEWYRÓWNOWAŻENIE (NIEWYWAŻENIE) NIEWYRÓWNOWAŻENIE - przyczyny
Przykłady:
ZUŻYCIE CIERNE . Wycieranie się Wycieranie się okładzin łopatek
materiału elementów wirnika na młyna wentylatorowy MWK 16
skutek realizacji procesu (maszyna pomocnicza bloku
Nośnikami informacji o stanie technologicznego (rozbijania - energetycznego - czas
wirnikóws są również : mielenia miału węglowego). międzyremontowy ok. 1000 h),
• analiza ruchu względnego wału w
łożyskach (na podstawie wykresów Bode
wykresów biegunowych),
• wykresy widm kaskadowych.

Wirnik młyna wentylatorowego MWK 16 (masa 5100 kg)

fo 25 Hz widoczne ubytki na okładzinach łopatek

Diagnozowanie wirników wałów Diagnozowanie wirników wałów

NIEWYRÓWNOWAŻENIE - przyczyny NIEWYRÓWNOWAŻENIE - przyczyny

ZUŻYCIE CIERNE - zużywanie się ściernicy ZUŻYCIE EROZYJNE

w procesie szlifowania i wzrost jej
niewyważenia może ograniczać dokładność • erozja chemiczna (korozja, utlenienie),
obróbki (czynności korygujące: dressing
Czyli korygowanie i wyważanie ściernicy) • elektrochemiczna (elektroerozja),

• o charakterze mechanicznym np. kawitacja

czyli generacja pęcherzyków pary w strefie
obniżonego ciśnienia strugi cieczy.
Występuje m.in. na śrubach okrętowych ,
wirnikach pomp.
Konsekwencją kawitacji jest erozja
kawitacyjna. Powierzchnia łopatek wirników jest
„bombardowana” przez fale uderzeniowe
powstające przy anihilacji (implozji)
pęcherzyków kawitacyjnych.
W materiałach kruchych powstają wżery
kawitacyjne (kratery), w materiałach
Szlifowanie (element silnika okrętowego wymagana dokładność 1m).
Proces realizowany na szlifierce numerycznej - monitorowanie
plastycznych - pofałdowania.
niewyrównoważenia ściernicy (układ firmy BOSCH)

2
 Diagnozowanie wirników wałów Diagnozowanie wirników wałów
NIEWYRÓWNOWAŻENIE - przyczyny NIEWYRÓWNOWAŻENIE - przyczyny

OSADZANIE (PRZYKLEJANIE)
SIĘ ZANIECZYSZCZEŃ
na wirniku OSADZANIE SIĘ
ZANIECZYSZCZEŃ W
przyczyna (wilgoć+ pył; PROFILACH
efekt nieszczelności ZAMKNIĘTYCH
instalacji, niesprawność
układów filtrujących). Osadzanie się pyłu
wewnątrz łopatek o
nagłe oderwanie się osadu przekroju lotniczego
będzie widoczne w (nieszczelność, pęknięcia ,
trendzie drgań jako przetarcie).
nieciągłość (spadek lub
wzrost). Wraz ze wzrostem grubości
(masy) osadu rośnie
niewyrównoważenie.
Wirnik wentylatora wyciągu spalin WPWD90/1.8. Wirnik wentylatora z widocznym osadem na łopatkach,
Widoczne osady pyłu na łopatkach wentylatora jedna z przyczyn niewyrównoważenia pył może osadzać się również we wnętrzu łopatek
(przyspawane kawałki płaskownika na obwodzie - to masy korekcyjne pozostałe po
kolejnych próbach wyważenia wirnika)

Diagnozowanie wirników wałów WADY OBRÓBCZE (błędy kształtu)
NIEWYRÓWNOWAŻENIE - przyczyny
Wyjątkowo duże niewyważenie dla
elementów spawanych i odlewanych.
Diagnozowanie wirników wałów
NIEWYRÓWNOWAŻENIE - przyczyny
596

WADY MONTAŻOWE mogą Znacznie mniejsze niewyważenie dla

powodować: elementów wykonanych obróbką skrawaniem 594

odl. wieńca łopatk.od obudowy [mm]

• deformacje (wygięcie) wału wirnika -(wynikają z błędów mocowania elementów w
• również źle dobrane połączenia obrabiarce) 592

skurczowe - mogą powodować duże Ilustracja bicia wzdłużnego koła wirnikowego 590

jednostronne naprężenia ściskające (dla dwóch pełnych obrotów wału)

wzdłużne i w konsekwencji wygięcie
588

wału. 586

Typowe wady montażowe:

• nierównomierne dokręcanie śrub - 584
Ilustracja bicia wzdłużnego
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
numer łopatki
powoduje asymetryczne odkształcenie koła wirnikowego (dla dwóch
np. felgi, pełnych obrotów wału)
wibrator
• stosowanie śrub o różnych długościach,
podkładek itp. wprowadza niewyważenie Wirnik podczas obrotu
kołysze się na boki
• Pozostawienie naprężeń spawalniczych prawie 2 cm
może doprowadzić po pewnym czasie do
deformacji wirników (naprężenia te
można usunąć poprzez np. wyżarzanie,
starzenie lub odprężanie wibracyjne)

Diagnozowanie wirników wałów Diagnozowanie wirników wałów

NIEWYRÓWNOWAŻENIE - przyczyny NIEWYRÓWNOWAŻENIE - przyczyny

DEFORMACJE TERMICZNE (np. wygięcie wału, tarcz, wieńców

WADY MATERIAŁOWE łopatkowych)
Mogą być powodowane przez niejednorodność materiału,
Rzadzizny, niedolania, nierównomierny rozkład temperatur na wirniku. (np. ubytek łopatek -
niejednorodność materiału - powoduje w turbinie modyfikacje warunków rozprężania pary i lokalną
nierównomierny rozkład zmianę rozkładu temperatur w konsekwencji wygięcie wirnika
gęstości materiału , jamy
skurczowe w dużych
elementach odlewanych).

W kołach samochodowych -
wady opon, bieżnikowanie,
nadmierne zużycie (po np.
gwałtownym hamowaniu)

3
 Diagnozowanie wirników wałów
Diagnozowanie wirników wałów NIEWYRÓWNOWAŻENIE - przyczyny
NIEWYRÓWNOWAŻENIE - przyczyny
NIEWYWAŻENIE HYDRAULICZNE -
jest efektem asymetrii rozkładu ciśnień
cieczy przepływającej przez wirnik
OBLUZOWANIE I (pierwotną przyczyną jest asymetria
PRZEMIESZCZANIE się osiowa wirnika lub niedokładności
elementów wirnika obróbki wirnika).

(na skutek np. pęknięcia i utraty BŁĘDY KONSTRUKCYJNE -

łopatki w turbinie; wyłamanie projektowanie osiowo niesymetrycznych
zęba w kole zębatym) elementów wirujących.
Prawidłowo skonstruowany element
obluzowanie prętów klatki wirujący powinien mieć kształt bryły
elektrycznego silnika obrotowej.
asynchronicznego;
W przypadku odstępstwa od tej zasady
przemieszczenie się uzwojeń w (jeśli są konieczne np. otwory, wpusty,
silnikach generatorach itp.) kliny) konstruktor musi przewidzieć
zrównoważenie wszystkich wirujących
mas

Diagnozowanie wirników wałów Diagnozowanie wirników wałów

NIEWYRÓWNOWAŻENIE - przyczyny RODZAJE NIEWYRÓWNOWAŻENIA

PEŁZANIE (zmiana kształtu na skutek płynięcia materiału) • Każde niewyrównoważenie mas w ruchu obrotowym jest źródłem
wirujących sił lub momentów sił bezwładności.
• Występuje w naprężonych elementach maszyn • Przenoszą się one przez łożyska na korpus i pobudzają cały układ do
poddanych wpływowi wysokich temperatur (kilkuset oC) drgań.
lub/i drgań • Analiza wzajemnych relacji amplitud i faz drgań na podporach
• Przyczyną pełzania jest obniżenie granicy plastyczności (węzłach łożyskowych) wirników pozwala zidentyfikować rodzaj
wraz ze wzrostem temperatury. niewyważenia
• Nie ma charakteru zużyciowego.

Identyfikacja
rodzaju niewyważenia poprzez:
RODZAJE NIEWYWAŻENIA:
• statyczne
• pomiar amplitudy składowej
• quasistatyczne
drgań o częstotliwości
• momentowe
obrotowej
• dynamiczne
• pomiar fazy drgań na
podporach wirnika (węzłach
łożyskowych)

Może oznaczać wielkość równoległego przesunięcia e Powstaje gdy niezrównoważona masa leży poza płaszczyzną
NIEWYWAŻENIE głównej centralnej osi bezwładności względem osi obrotu. NIEWYWAŻENIE
środka ciężkości.
Drgania w węzłach łożyskowych są współfazowe. QUASISTATYCZNE Główna oś bezwładności przecina oś obrotu poza środkiem
STATYCZNE Ten typ niewyważenia odnosi się głównie do elementów o ciężkości S dając niewyrównoważenie właściwe e.
małej długości (tarcz). Reakcje łożysk są współfazowe, ale mają różne wartości.
Niewyważony statycznie wirnik zwykle zatrzymuje się w tym
samym położeniu kątowym

B
B
A
A

50
. 50
.

25
.

00
.
B 25
.

00
.
-2 5
.

-2 5
.
B
-5 0
.
50.

-5 0
.
25
.
50.

00
.
25
.
-2 5
.

A -5 0
.
00
.

25
Y /tC ha r t0
50 75 100 125
Y /tC ha r t1
150 175 200 225 250 275 300 325 350
ms A -2 5
.

-5 0
.

25 50 75 100 125 150 175 200 225 250 275 300 325 350
Y /tC ha r t0 Y /tC ha r t1 ms

4
 Najogólniejszy stan niewyrównoważenia
Powstaje, gdy masy rozłożone są symetrycznie i przemiennie Główna oś bezwładności wirnika jest wichrowata od osi
NIEWYWAŻENIE względem środka masy. obrotu
MOMENTOWE Główna oś bezwładności przecina oś obrotu w środku ciężkości. NIEWYWAŻENIE Przypadek ten można zredukować do wypadkowego
Reakcje łożysk są co do wartości równe, ale są przeciwnego znaku wektora siły przyłożonego w środku ciężkości i pary sił
Równe są amplitudy drgań na podporach, ale podpory drgają są w
DYNAMICZNE
równej sumie momentów bezwładności niewyrównoważenia.
przeciwfazie – różnica faz wynosi 180o

B
B

A A

50
.

50
.
25
.

25
.
00
.

00
.
-2 5
. B
-2 5
. B -5 0
.
-5 0
. 50.
50.

25
.
25
.

00
.
00
.

-2 5
.
-2 5
.

A -5 0
.
A -5 0
.

25 50 75 100 125 150 175 200 225 250 275 300 325 350
25 50 75 100 125 150 175 200 225 250 275 300 325 350 Y /tC ha r t0 Y /tC ha r t1 ms
Y /tC ha r t0 Y /tC ha r t1 ms

Diagnozowanie wirników wałów Diagnozowanie wirników wałów

RODZAJE NIEWYRÓWNOWAŻENIE KRYTERIA WYRÓWNOWAŻENIA WIRNIKÓW vc = edop  w = const

• Wielkość kryterialna - prędkość ruchu środka masy vc

• Dopuszczalne niewyważenie resztkowe odniesione do masy wirnika
wirników e dop określono dla poszczególnych klas maszyn.

statyczne • Im większa masa wirnika tym większe jest dopuszczalne

quasistatyczne niewyważenie resztkowe

Wyważanie może odbywać się:

• na wyważarkach (specjalne stanowiska) dla

wirników specjalnych np. turbin - specjalne bunkry -
symulacja warunków termicznych ,
• w łożyskach własnych bez demontażu (przyrządy
przenośne).
momentowe dyamiczne

Diagnozowanie wirników wałów

METODY ELIMINACJI NIEWYRÓWNOWAŻENIA

Wyważanie jest procedurą polegająca na korygowaniu rozkładu

mas wirnika tak aby wartości sił reakcji dynamicznych łożysk
lub niewyważenia resztkowego nie przekraczały wartości
dopuszczalnych .

• Wirniki sztywne wyważa się w jednej lub dwóch

płaszczyznach
• Wirniki giętkie w 3 ,4 płaszczyznach ( z uwagi na postacie
ugięć w kolejnych prędkościach krytycznych

definicje
• wirnik sztywny - wirnik, którego niewyważenie może być skorygowane
w dwóch arbitralnie wybranych płaszczyznach po korekcji jego niewyważenie
resztkowe nie zmienia się znaczą co w odniesieniu do osi wału dla wszystkich
prędkości, aż do prędkości maksymalnej
• wirnik giętki wirnik nie spełniający w/w warunków z powodu odkształceń giętkich
(co najmniej jedna prędkość krytyczna znajduje się w zakresie użytecznych
prędkości obrotowych)
• prędkość krytyczna - prędkość charakterystyczna, przy której układ (wirnik) jest w
rezonansie.

5
Wyważanie w łożyskach własnych

Widma amplitudowe
ZADANIE ZADANIE 14
podpora A
14
podpora B

12 12

RMS prędkości
drgań [mm/s]

RMS prędkości
Na rysunku przedstawiono dwa 10

drgań [mm/s]
10
8 8
współpracujące ze sobą wirniki 6 6

(obtaczające się walce maszyny 4

2
4
2
poligraficznej). Na obwodzie d1, f1
0 0

każdego walca doczepiła się d2, f2 B 0 5 10 15 20 25 30

częstotliwość [Hz]
35 40 45 50 0 5 10 15 20 25 30 35 40
częstotliwość [Hz]
45 50

masa m =0,01 kg powodująca A

niewyważenie każdego z Widma fazowe
m podpora A
180
podpora B
wirników. 180
150
150
120
120 90
90
60 60

faza [o ]
faza [o ]
30 30
a) Który z wirników będzie Na rysunkach przedstawiono 0
-30
0
-30
-60 -60
bardziej niewyważony. widma amplitudowe i widma -90
-120
-90
-120
-150 -150
fazowe prędkości drgań -180
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
-180
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
b) Na łożyska którego wirnika zarejestrowane na podporach częstotliwość [Hz] częstotliwość [Hz]

będą oddziaływały większe siły A i B wirnika (w kierunku 0

poziomym H). 340

350100 10
20
Wskazówka:
Wykonaj stosowne obliczenia dla m Wirnik napędzany jest silnikiem
320
330
80
350 100
0
10
30
40

1. Określ z jaką częstotliwością

340 20
310 330 30 50
60
320 80 40 60
danych zamieszczonych na synchronicznym o prędkości 290
300
310 40 60 50
70 obraca się wirnik w Hz
300 60
rysunku obrotowej n =750 obr/min 280
290
20 40 80
70 2. Określ amplitudy (na podstawie
średnice walców:
270 0 20 90

Na podstawie analizy widm 260

280
100
80
widm amplitudowych)
270 0 90

d1= 0,4m określ i uzasadnij z jakim 250

260
110
100
i fazy (na podstawie widm
240 120
fazowych) składowej obrotowej
d2=0,2m ; rodzajem niewyważenia wirnika
250 110
230 130
240 120
rejestrowanych na podporach
częstotliwość obrotowa
220 140

mamy do czynienia 230 210

220
200
190 170
160
150
140
130

3. Na podstawie porównania
większego walca f1 =10 Hz
210 180 150

amplitud i faz składowej

200 160
190 170
180

obrotowej na podporach określ

rodzaj niewyważenia.

Widmo amplitudowe
ZADANIE podpora A
14
12
RMS prędkości
drgań [mm/s]

10
8
6
4
Widmo fazowe
2 podpora A
0 180
150
0 5 10 15 20 25 3012035 40 45 50
90
częstotliwość [Hz]
60
faza [o ]

30
0
-30
-60
20
-90
15
-120
-150
10 -180

5 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
częstotliwość [Hz]

20
podpora B
15
14
10
12 podpora B
RMS prędkości
drgań [mm/s]

5 180
10 150
8 120
90
6 60
faza [o ]

4 30
0
2 -30
-60
0 -90
0 5 10 15 20 25 30 -120 35 40 45 50
-150
częstotliwość [Hz]
-180
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
częstotliwość [Hz]