S. AURELII AUGUSTIN HIPPONENSIS EPISCOPI DE BEATA VITA LIBER UNUS. ‘Triduanes hie liber complectitur disputationes Theodoro muncupatas; nisi in perfecta Dei cognitione consislere delluiatur. jnibus eo demum res abit, ot beatam vitam non CAPUT PRIMUM. — Prafatio. Dicat librum Theodoro, eique aperit quibus veluti Ventis ad christiuna philo- sophiz portum impulsus sit. Occusio disputations. 4. Si ad philosophie portum, de quo jam in beatm vite regionem solumque proceditur, vir humanissime atque magne, Theodore, ratione institatus cursus, et voluntas ipsa perduceret ; mescio utrum temere dire~ rim, multo minoris numeri homines ad eum perven- ‘turos fuisse, quamvis nune quoque, ut videmus, rari admodum paucique perveniant. Cum enim in bune mundum, sive Deus sive necessitas, sive voluntas nostra, sive conjuncta horam aliqua, sive si- mul omnia (res enim multum obscura est, sed ta men a te jam illustranda suscepta) veluti in quoddam procellosum salam nos quasi temere passimque pro- jecetit ; quotusquisque cognosceret quo sibi nitendum eset, quave redeundum, nisi aliquando et invitos contraque obnitentes aliqua tempestas, quae stultis, videtur {adversa, in optatissimam terram nescientes errantesque compingeret ? 2, Igitur hominum quos philosophia potest accipere, tria quasi navigantium genera mihi videor videre. Unum est eorum, quos ubi etas compos rationis as- sumpserit, parvo impeta pulsuque remorum de proxi- mo fugiunt, seseque condunt in illa tranquillite: unde cwteris civibus quibus possunt, quo admoniti conentur ad se, lucidissimum sigaum sui alienjus operis erigant, Alterum vero est corum, superiorique contrarium, qui fallacissima facio maris decepti, cle- gerunt in medium progredi, longeque a sua patria peregrinari audent, et sepe ejus obliviscuntur. Hos si neseio, quo et nimis latente modo a puppi ventus, quem prosperum putent, fuerit prosecutus, penetrant in altissima miseriarum elati atque gaudentes, quod eis usquequaque fallacissima sorenitas volnptatum honoramquo blanditur. His profecto quid alind optan- dum est, quam quedam in illis rebus a quibus jacti excipinntur, improspera; et, si ponum est, serviens omnino tempestas, contrarieque flans ventus, qui eos ad certa et solide gaudia !, vel lentes gementesque perdocat ? hujas generis tamen plerique nondwm lon gius evagati, quibusdam non ita gravibus molestiisre- ducuntur. Ili sunt homines, quos cum vel lacrymabiles tragadi@ fortunarom suarum, vel inanium negotio- Tum anxie diflicultates, quasi nihil aliud habeles quod agant, in libros doctorum sapientissimoramque hominam truserint, in ipso quodammodo portu exi- gilant, unde illos nulla maris illius promissa nimium falso ridentis excludant, Est autem genus inter het tertium corum, qui vel in ipso adolescentie limine, vel jam diu multumque jactati, tamen queedam sigoa respiciunt, et su dulcissime patrie, quamvis in ipsis fluctibus recordantur : et aut recto cursu in nullo falsi, et nihil morati, eam repetunt ; aut plerumque vel inter nubila deviantes, vel mergentia contuentes sidera, vel nonnullis illecebris eapti bone navigatio nis tempora difforentes, errant diutius, sepe etiam periclitantur. Quos item spe nonnulla in fluxis for- tunis calamitas, quasi conatibus eorum adversa tem- pestas, in optatissimam patriam ' quietamque eom- Hit. Pe Bis atem omaibes, qui quocumqae modo 14 beate vite rogionem feruntur, unus immanissimes mons ante ipsam portum constitotus, qui etiam ma- goas ingredientibus gignit angustias, vehementisrime formidandus, cautissimeqne vitandus est. Nam ita folget, ita mentiente illa luce vestitur, ut non solam perrenientibus, nondomque ingressis incolendum se offerat, et eorum voluntatibus pro ipsa beata tern satisfactorum polliceatur ; sed pleramque de ipso porte od sese homines invitat, eosque nonnunguam detinet ipsa altitudine delectatos, unde cmteros de- spicero libeat. Hi tamen admonent smpe venientes, ne ant oceultis sabler scopulis decipiantor, aut ad se endere facile putent ; et qua sine periculo ingre- ntuur proptcr illius terre vicinitatem, benevoles- tissime docent. Ita cum eis invident vanissimam glo iam locum securitatis ostendunt. Nam quem monte alium vuit intelligi ratio propinquantibus ad philoso- phiam ingressisve metuendum, nisi superbum stodiom ADMONITIO PP. BENEDICTINORU. Castigntus est ad Mss. codices, Sorbonicos tres fenton, Cirstereensemn, Vedetinom, Regio, Regio joris conventus Augustiniancrum Pei ‘ad editiones Bad. Am. Er. Lov. eum, Casalinum, Aroo- jontevtem, e bibliotheea Collegii Navarriei duos, e bibliotheca ms. ‘ariantes Levtiones a Lovaniensibus ex quatuor Belgicis excerias; et Comparavimus praeterea eas omnes editiones initio Retractationum et Confessionum me moratas. M. ‘In Mss. quinque legitur, gui eos alferat, et ad solida gaudia, es * = 4 Sic aliquot Mes. At Lov. et alii Cdd., in oplatissimam vilam.96 inanissime glorie : quod ita nibil intus plenum atque solidum habet, ut inflatos sibi superambulantes sue- ‘erepante fragili solo demergat ac sorbeat, eisque in Aenebras revolutis, eripiat luculentissimam domum, quam pene jam viderant? 4. Que cnm ita sint, accipe, mi Theodore, namque ad id quod dosidero, te unum intueor, teque aptissi- mum semper admiror; aecipe, inquam, et quod illo- rum triom genus hominum me tibi dederit, et quo loco mihi esse videat, et abs te cujusmodi auxilium certus exspectem. Ego ab usque undevigesimo anno etatis mew, postquam in schola rhetoris librum il- lum Cieeronis, qui Hortensius voeatnr, accepi, tanto amore philosophie succensus sum, ut statim ad com me transferre meditarer. Sed neque mihi nebule de- fuerunt, quibus confunderetur cursus meus; et diu, fateor, quibus in errorem ducebar, labentia in oce num astra suspexi, Nam etsuperstitio quedam puel lis me ab ipsa inquisitione terrebat : et ubi factus erectior, illam caliginem dispuli, mihique persuasi docentibus potins quam jubentibus esse credendum ; incidi in homines quibus luxista que oculis cernitur, inter sumina et divina colenda videretur (a). Noo assentiebar, sed pulabam eos magnum aliquid tegere illis involucris, quod essent aliquando aperturi. At abi discussos eos evasi, marime trajecto isto ma din gobernacula mea repngnantia omnibus ventis in mediis flactibus Academici tenuerant, Deinde veni in hhas terras; hie septentrionem eui me crederem di- dici. Animadverti enim et seepe in sacerdotis nostri (), et aliquando in sermonibus tuis, cum de Deo cogita~ retur, nihil omnino corporis esse cogitandum, neque cum de anima : nam id est unum in rebus proximum Deo. Sed ne in philosophiee gremium celeriter advo- larem, fateor, uxoris honorisque illecebra detinebar ; ut com hecessem consecutus, tum demum me, quod Paucis felicissimis licuit, totis velis omnibusque re. mis io illum sinum raperem, ibique conquiescerem. Ct Lectis autem Piatonis * paucissimis libris, cujus te esse sludiosissimum aceepi, collataquecumeis, quan- tom potui, etiam illorum auetoritate qai divina myste- ria tradiderunt, sic exarsi, ut omnes illas vellem anehoras rumpere, nisi me nonnullorum hominum existimatio commoveret (Conf. lib. 7, cap. 9, 20). Quid ergo restabat aliud, nisi ut immoranti mihi su perfluis, tempestas que putabator adversa, succurre- Fet? Itaque tantus me arripuit pectoris dolor, ut illins professionis onus sustinere non valens, qua mihi vel ficabam fortasse ad Sirenas, abjicerem omnia, et optatranquillitati vel quassatam navem fissamque perducerem, 5, Ergo vides in qua philosophia quasi in portu na- vigem. Sed etiam ipse late patet, ejusque magnitude quamvis jam minus pericolosum, non tamen pentitus excludil errorem, Nam cui parti terre, que profecto DE BEATA VITA, S. AUGUSTINI LIBER UNUS. 962 una‘ beata est, me advmoveam, atque contingam, Prorsus iguoro. Quid enim solidum tenui, cui adbue de anima questio nutat et fluctuat? Quare obsecro te per virtntem tuam, per humanitatem, per animarum inter se vinculum atque commercium, ut dexteram Porrigas. Hoe autem est, ut me amés, et a me vicis~ sim te amari credas charamque haberi. Quod si im- petravero, ad ipsam beatam vitam, cui te jam havrere Presumo, parvo conatu facillime accedam. Quid at tem agam. quove modo ad istum portam necessari meos congregem ut cognoseas, et * ex eo animam menm (neque enim alia signa invenio quibus me ostendatn) ut plenius intelligas, initiom aisputationum mearum, quod mihi videtur religiosius evasisse, atque tuo titalo dignius, ad te seribendum putavi, et ipso tuo nomine dedicandum. Aptissime sane; nam do beata vita quesivimus inter nos, nibilque aliud video quod magis Dei donum vocandum sit. Eloquen- tia tua territas non sun ; quidquid enim amo, quam- vis nom assequar, timere non possum : fortune vero sublimitatem multo minas; apod te enim vere, quamvis sit magna, seconda est ; nam quibus domina- tur, eosdem' ipsos secundos facit, Sed jam quid alfo- ram, queeso te, attende, 6, Idibus novembris mibi natalis dies erat : post tam tenue prandium, utab eo nihil ingeniorum imped tur, omnes qui simu! non modo illo die, sed quotidi convivabamur, in balneas ad consedendum vocavi; nam is tempori aptus locus seeretasque occarrerat. Erant autem, non enin vereor eos singulari benigai tatituse notos interim nominibusfacere,in primisnosira mater (a), cujus meriti credo esse omme quod vivo ; Navigius frater meus, Trygetius et Licentius, cives et diseipuli mei? nec Lastidiunum * et Rosticum conso- brinos meos, quamvis nollum vel grammaticum passi sint, deesse volui, ipsumque eorum sensum commn- nem, ad rem quam nuolicbar, necessarium putavi. Erat etiam nobiscum ettae minimus omnium, sed ca- jus ingenium, si amore non fallor, magaum quiddam pollicetur, Adeodatus filius meus. Quibusattontis, sic cepi, CAPUT II. — Disputatio prima diet. Ex anima et cor- pore consiamus. Cibus corpori necessarius. Anima quoque suus est cibus. Beatus non est qui quod wult non habet. Nec tamen omnis qui quod vult habet, bea- 4 Ita Mss. tredecim cum Bad. Am. et Er. Atin texta Lov. profertur gus vila beala ¢ ‘Er, et Lov. omittunt hie perticula ef, que spud Bad. ‘Am. ot Mes. reperitur. Paulo postvero editiones omnes ha- bent, gutbusmecstendam, el quo plenius inelligas pelagus disputa‘ionum mearum ;isque aliquotsuffragantar Siss. At Ati Ci. ag paul fruit, wf plenius incligas;tamaqueex {is quidam bebent, seriem dispulationum mearum. Cister- cieusis porro, disputationum mearum onu. Denique codex 8. Arnulli Méteasis, énitiwm disputationuin mearum, quae opto ecto vis ét. Reipen enim: hiecs per omatamn qui ‘apud Cassiciacum disputando editi sunt primus absolatos fail, iaque ratione argumenti non immerito dicitur ot, «re- ligioslor evasisee.oid est proillisse, quo sigaidleata adbibo- tor iotud verbum fib. 2 contra Academ, ¢. 7: et Theoderi e nomine digaior. » 2 In Mss. prope omnibus habetur, Partidianum, (w Monica.963 tus est. Quid sibi homo comparare debet ut sit bea- tus. Quis Deum habeat. Academicus beatus esse nom potest, ergonec sapiens. 7. Manifestum vobis videtur ex anima et corpore nos esse compositos ? Cum omnes consentirent, Navi- gius se igaorare rospondit. Cui ego: Nihil, nibilne ‘omnino scis, inquam an, inter aliqua que ignoras etiam hoc numerandum est? Non puto me, inquit, omnia nescire. Potesne, inquam, nobis dicere aliquid eorum que: nosti? Possum, inguit. Nisi molestum est, inquam, profer aliquid. Et cum dubitaret : Scisne, in- quam, saltem te vivere? Seio, inquit. Scis ergohabere te vitam, siquidem vivere nemo nisi vita potest. Et hoe, inquit, scio. Seis etiam corpus te habere? Assen- tiebatur, Ergo jam scis te constare ex copore et Scio interim ; sed utrum have sola sint, incertus sum. Ergo duo ista, inquam, esse non dubitas, corpus et ‘animam: sed incertus es utrum sit alind quod ad complendum ac perficiendum hominem valet. Ita, i quit. Hoe qualesit, alias, si possumus, queremos, quam. Nune illud jam ex omnibus quiero, cum fatea- mur cuncti neque sine corpore, neque sine anima esse posse hominem, cibos propter quid horum appe- tamus. Propter corpus, inquit Licentius. Caeteri au- tem canctabantur, varioque sermone inter se age- ant, quomodo posset propter corpus cibus necessa- rius videri, cum appetercrur propter vitam, et vita non nisi ad animam pertineret. Tum ego : Videtur, inquam, vobis adeam partem cibum pertinere, quam cibo erescoro robustioremque fieri videmus? Assen- tiebantur preter Trygetium. Ait enim: Cur ergo non pro edacitate mea crevi? Modom, inquam, suum a natura constitutam habent omnia corpora, ultra quam mensuram progredi nequeant: tamen ea mensura minora essent, si eis alimenta defuissent ; quod et in pecoribus facilius animadvertimas, Et nemo dubitat cibis subtractis omnium animantiom corpora. ma- erescere. Maerescere, inqait Licentius, non de- erescere, Satis est mibi, inquam. ad id quod volo. Etenim questio est utrum ad corpus cibus pertineat. Pertinet autem, cum eo subducto, ad maciem dedu- citur. Omnes ita esse censuerunt. 8. Quid ergo anima, inquam? nulla ne habet ali- menta propria ? an ejus esea scientia vobis videtur? Plane, inguit mater; nulla re alia credo ali animam quam intellecta rerum atque scientia. De qua sen- tentia cum Trygetius dubium se ostenderet : hodi inquitilla, tu ipsenonne docuistis unde aut obi anima pascatur? Nam post aliquantam prandii partem te dixisti non advertisse quo vasculo uteremur, quod alia nescio que cogitasses, nec tamen ab ipsa cibo- rum parte abstinueras manus atque morsus, Ubi igi- tar erat animus tuus, quo tempore illud, te vescente, non attendebat; inde, mihi crede, et talibus epulis animus pascitur, id est theoriis ot cogitationibus suis, si per eas aliquid pereipere possit. De qua re cum du- bitanter streperent: Nonne, inquam, conceditis ho- minum doctissimorum animos multo esse quam im- Peritoram quasi in suo genere pleniores atque majo- DE BEATA VITA, S. AUGUSTINI ~ 964 res? Manifestum esse dixerunt, Recte igitur dicicous eorumanimos, qui nullis discipliniseruditisunt, nihil que bonarum artium hauserunt, jejunos et quasi fa melicos esse. Plenos, inguit Trygetius, et illoram ani- mos esse arbitror, sed vitiis atque nequitia. Ista ipsa est, inquam, erede mihi, quaedam sterilitas et quasi fames animorum. Nam quemadmodum corpusdetracta cibo plerumque morbis atque scabie repletnr, que in co vilia indicant famom ; ita et illorum animi pleni sunt morbis quibus sua jejunia confitentur. Etenim ipsam nequitiam motrem omnium vitiorum, exeo quod nequidquam sit, id est ex eo quod nihil sit, veteres dictam esse voluerunt. Cui vitio quae contraria virtas est, frugalitas nominator. Ut igitur hme afruge, id est a fructu, propter quamdam animorum fecunditatem; ita illa ab sterilitate, hoc est a nihilo, nequitia nomi- nata est: nihil est enim omne quod fluit, quod solvi- tur, quod liquescit et quasi semper perit. Ideo tales homines etiam perditos dicimus. Est autem aliquid, si manet, si constat, si semper tale est, at est virtos, cujus magna pars est atque pulcherrima,qum tempe- rantia et frugalitas dicitar. Sed si hoe obscorius est quam ut id jam vos videre possitis ; certe illad conce- itis, quiasi animi imperitorum etiam ipsi pleni sunt, ut corporum, ita animorum duo alimentorum genera inveniuntor; onum salubre atqueutile, alterum mor bidum atque pestiferum. 9. Que cum ita sint, arbitror die natali meo, quo- niam duo quedam esse in homine convenit internes, id corpus atque animam, non me prandium paulo lautinscorporibusnostrissolum, sed et animisetiamex- hibere debere. Quod autem hoe sitprandium, siesuritis, proferam. Nam si vos invitos, et fastidientes alere conabor, frustra operam insumam; magique rota facienda sunt, ut tales epulas potins quam illas cor- poris desideretis. Quod evenist si sani animi vestri fuerint : egri enim, sicat in morbis ipsius corporis vidernus, cibos suos recusant et respuant, Onanes se vulta ipso et consentiente voce, quidquid preparassem jam tumere ac vorare velle dixerunt. 40. Alque ego rursus exordiens: Beatos esse nos volumus, inquam ? Vix hoc effuderam, occurrerant una Yoce consentientes. Videtorne vobis, inquam, beatus essse qui quod vult non habet? Negaverant. Quid? omnis qui quod vult habet, beatus est? Tum mater : Si bona, inguit, velit et habeat, beatus est ; si autem mala velit, quamvis habeat, miser est. Cui ego arridens atque gestiens :Ipsam, inquam, prorsus, mater, arcem philosophie tenuisti. Nam tibi procul dubio verba defuerunt, ut non sicut Tullius te modo panderes, cajus de hac sententia verba ista sunt. Nam in Hortensio, quem de laude ac defensione philoso- phie libra fecit: Ecce autem, ait, non philosophi quidem, sed prompti tamen ad disputandum, omnes aiunt esse beatos qui vivant ut épsi velint. Falsum id quidem : Velle enim quod non deceat, idem ipsum mi- serrimum. Nec tam miserum est non adipisci quod velit, quam adipisei velle quod non oporteat. Plus enim mali pravitas voluntatis affert, quam fortuna cuiguam boni.968 In quibus verbis illa sic exclamabat, ut obliti pe- nitus sexus ojus, magnum aliquem viram eonsidere nobiscam crederemus,meinterim, quantum poteram, intelligente ex quo illa, et quam divino fonte mana- rent. Et Licentius : sed dicendom, inquit, tibi est, ut Deatus sit quisque, quid velle debeat, et quarum re- ram eum oporteat habere desiderium. Invita me, in- quam, natali tuo, quando dignaberis; quidquid appo- soeris libenter somam. Qua con me hodie apud me ut epuleris peto, nec flagites quod fortasse non est atom. Quem cum modeste ac verecund® commoni- tionis sum poeniteret: Ergo illud, inquam, convenit inter nos, neque quemquam beatum esse posse, qui quod vut non habet ; neque omnem qui quod vult ha. bet, beatum esse ? Dederant. 41. Quid illud, inquam, conceditis, omnem qui bea- tus non est, miserum'esse ? Non dabitaverunt. igitar, inquam, qui quod vult non habet, mi Placuit omnibus. Quid ergo sibi homo comparare de- bet, ut beatus sit, inquam ? Forte enim etiam hoc isti nostro cor io subministrabitur, ne Licentii aviditas negligatur : nam id, opinor, ei comparandum est, quod cum vult, habet. Manifestum esse dixerunt. Id ergo, inquam semper manens, nec ex fortuna pendulum, nee ullis subjectum casibus esse debet. Nam quidquid mortale et caducum est, non potest a nobis quando volamus, et quamdiu volumus haberi. Assenticbantur omnes. Sed Trygetius : Sunt, inguit multi fortunati, ‘qui eas ipsas res fragiles casibusque subjectas, tamen jucundas pro hac vita cumulate largeque possideant nee quidquam illis eorum que votunt desit. Cui ego: Qui timet, inquam, videturne tibi beatus esse? Non videtor, inquit. Ergo quod amat quisque si amittere potest, potesine non timere? Non potest, ingui Amitti autem possunt illafortuita. Non igiturhae qui ‘amat et possidet, potest ullo modo beatus esse. Nihil repugaavit. Hoc loco autem mater ; Etiamsi securus sit inquit, ea se omnia non esse amissuram, tamen talibus satiari non poterit. Ergo et e0 miser, quo sem- per est indigns. Cuiego: Quid, inquam, his omnibus abundans rebus atque circumfluens, si copiendi mo- dum sibi statuat, eisque contentus decenter jucunde- que perfruatur ; nonne tibi videtur beatus ?Non ergo, inquit, illis rebus, sed animi sui moderatione heatus est. Optime, inquam, nec huic interrogationi aliud, nee abs te alind debuit responderi. Ergo nullo modo dubitamus, si quis beatus esse statuit, id eum sibi comparare debere quod semper manet, nec ulla see- viente fortuna eripi potest. Hoc, inquit, Trygetius, Jamdudumconsensimus, Deus, inquam, vobis eternus, ‘et semper manens videtur? Hoc quidem, inquit Licen- tins, ita cortum est, ut interrogatione non egeat ; em terique omnes pia devutione concinuerunt. Deum igi- tur, inquam, qui habet, beatus est. 12, Quod cum gaudentes libentissime acciperent : Nibil ergo, inquam, nobis jam quoctendum esse arbi- tror, nisi quis hominum babeat Deum; beatus enim profecto is erit, De quo quero quid vobis videatur, Hic Licentius : Deum habet, quibene vivit. Trygetius: LIBER UNUS. 966 Deum habet, inquit, qui facit que Deus vult fieri, In cujus sententiam Lastidianus concessit. Puer antem ille minimus omnium:: Is habet Deam, ait, qui spiri- tum immundum non habet. Mater vero omnia, sed hoc maxime approbavit. Navigius taeebat, Quem cum, interrogassem quid sentiret, illud ultimum sibi placere respondit. Nec Rusticum percontari visum est negli- gendum, quenam esset dere tanta ejus sententia, qu mihi videbatur non deliberatione magis quam pudore impeditus silere; Trygetio consensit. 13, Tum ego: Teneo, inquam, omnium placita de re magaa sane, et ultra quam nec queri quidquam oportet, nec inveniri potest, si modo eam, uti cepi- ius, serenissimo ac sincerissime investigemus. Quod hodie quia longum est, et habentin epulis suis et ani- mi quamdam laxuriem, si ultra modum in eas et vo- raciter irruant (ita enim male quodammodo digerant; ‘unde valetudini mentium non minos quam ab illa ipsa fame metuendum est), melius nos hee questio eras esurientes, si videtur, accipiet. Illud modo libenter li- guriatis volo, quod subito mii ministratori vestro in mentem suggestum est inferendum; et est, nisi fal- lor, qualia solent ultima apponi, quasi scholastico melle confectum atque conditum. Quo audito sese oinnes quasi in elatum fereulum tetenderunt, coege- runtque ut dicere properarem quidnam id esset. Quid, inquam, putatis, nisi cum Academicis totum quod sus- ceperamus confectum esse negotium? Quo accepto nomine, tres illi quibus res nota erat, sese erexerunt alacrius; et velat porrectis, ut fit, manibus inferon- tem ministrum adjuverunt, quibus potuerunt verbis, nihil se jucundius audituros esse monstrantes. 14. Tum ego ita rem proposui. Si manifestum est, inquam, bestum non esse qui quod vult non habet, quod paulo ante ratio demonstravit; nemo autem que- rit quod inyenire non vult, et querunt illi semper ve- ritatem: volunt ergo invenire; volunt igitur habere inventionem veritatis. At non inveniunt ‘: sequitar eos non habere quod volunt; et ex eo sequitur etiam beatos non esse. At nemo sapiens, nisi beatus: sapiens igitor Academicusnonest, Hicrepente illi, quasi totum rapientes exclamaverunt, Sed Licentius attentius eteau- tius advertens timuit assensionem, atque subj Re pui quidem vobiscum, siquidem exclamavi illa con- clusions commotas. Sed nihil hinc admittam in visce- ra, et partem meam servabo Alypio: nam aut simul eam mecum lambet, aut me admonebit cur non opor- teat attiogere. Dulcia, inquam, magis metuere Ni gius deberet, splene vitioso. Hic ille arridens: Plane, inguit, me talia sanabunt. Nam nescio quomodo con- tortum hoe et aculeatum, quod posuisti, ut aitille, de melle Hymetio, acriter dulee est, nihilque intlat vi- scera. Quare totum etiam, palato aliquantum remorso, tamen ut possum libentissime in medullas trajicio. Non enim video quomodo redargui possit ista conelu- sio, Prorsus nullo modo potest, inquit Trygetus, Quare gaudeo jamdiu cum illis me inimicitias susce- 1 Br. Ven. Loy, veritatis, e¢ non inveniual. M.967 pisse, Nam nescio qua impellente natura, vel, ut ve- ins dicam, Deo, etiam nescicns quomodo refellendi essont, tamen eis nimis adversabar. 48. Hic Licentius: Ego, inquit, illos nondum de: Ergo, ait Trygetius, dissentis an file inquit, vos ab Alypio dissent dobito,'inquam, qnin si adesset Alypius, huie ratian- cule cederet. Non enim tam absurde sentire poterat, tut aut beatus ille * videretur, qui tantum bonum animi, quod ardentissime vellet habere, non haberet, aut il- los nolle invenire veritatem, ant eum qui heatus non sit esse sapientem: nam his tribus, quasi melle, farre, atque nucleis, illud quod metuis, gustare, confectum est. Illene, inquit, huic tam pravae puerorum illece- bre: cederet, Academicorum tanta ubertare deserta, qua inondante linc nescio quid breve aut obruetur, aut pertrahetor? Quasi vero, inquam, longum aliquid nos quatamus, presertim adversus Alypium: nam non mediceriter parva ista esse fortia et utilia, satis, bi ipse de suo corpore argumentaretur, Ta autem qui elegisti de absentis anctoritate pendere, quid ho- rom non probas? Utrum beatum non esse, qui quod valt non habet? an illos negas velle habere inventam yeritatem, quam yehementer inquirunt? an videtur tibi quisquam spiens non beatus? Prorsus beatus est, inquit, qui quod vult non habet, quasi stomachanter arridens. Quod cum juberem ut scriberetur: Non dixi, inguit exelamans. Quod item cum annuerem seribi: Dixi, inquit. Atque ego semel preeceperam ut nollum verbum preter litteras funderetur. Ita adole- scenteminter verecundiam atque constantiam exogil tum tenebam, 46. Sed cum his verbis eum jocantes, quasi ad ve- seendam particulam suam provocaremus, animadverti ceteros rei totius ignaros, sed scire cupientes quid in- ter nos solos tam jucunde ageretur, sine risu nos in- ‘tueri. Qui mibi prorsus similes visi sunt, quod plerum- que fleri solet, iis qui cum epulantur inter avidissi mos rapacissimosque convivas, a rapiendo vel grav tate sese abstinent, vel pudore terrentur. Et quia ego invitaveram, et magni cujusdam hominis personam, atque ut totam explicem, veri hominis etiam in illis epulis invitatorem gerebam, sustinere non potui, con- movitque me * illa ineequalitas mens nostree et dis- erepantia. Arrisi matri, Atque illa liberrime quod minus habebont, quasi de suo cellario promendum imporans: Jam dic nobis, inquit, et redde qui sint isti Academic, et quid sibi velint? Cui breviter cum exposuissem aperteque, ita ut nemo illorum ignarus abscederet: Isti homines, inquit, eaducarii sunt (quo ‘nomine vulgo apud eos vocantur, quos comitialis mor- bus subvertit), et simul surrexit ut ebiret; atque hic omnes lati ac ridentes, interposito fine discessimus. 4 Mi, juxt Bra, Lov. M. 2 Mas. undecim:: Iniilisepulis inritatorem suatinere do- euisli, commovit me; adquam leclionem propeacsedunt alii duo qui ferunt, susiinedam doct!, commoeit me. Fortean docuerat Theodorus cui tratandie res essent cum impe- Hitioribus in ejuscemodi colloquiis. 14 quod suspicarilicet ex lib, f de Ordine, ap. 11 DE BEATA VITA, S. AUGUSTINI 968, CAPUT Ill, — Disputatio secundee diei. Quis Dewm he- beat eo modo ut Beatus sit. Spiritus immundus duo bus modis appellari sotet. 47. Postridie antem cam item post prandium, sed aliquanto quam pridie serius, iidem ibidemque con- sedissemus : Tarde, inquam, venistis ad conviviom: quod vobis noncruditate accidisse arbitror, sed pau- citatis fereulorum securitate; quod non tam matare aggrediendum visum est, quod eito vos peresuros pu- tastis. Non multum enim reliquiarum credendom erat remansisse,ubi die ipso atque solemnitate tam exi. guum repertum erat. Fortasse recte. Sed quid vobis preparatum sit, ego quoque vobiscum nescio. Alins est enim qi omnibus cim omnes', tum maxime tales epulas praebere non cessat : sed nos ab edendo, vd imbecillitate, vel saturitate, vel negotio plerumque cessamus : quem manentem in hominibus beatos eos facere, inter nosheri, ni fallor, pie constanterquecan- venerat, Nam cum ratio demonstrasset eam beatum esse qui Deum haberet, nee huic quisquam vestrom sententia restitisset, quesitum est quisnam vobis vi- deretor Deum habere. De qua re, si bene memisi, tres sententi«: dicte sunt, Nam parti placuit, Deon habere illum qui ea faceret que Deus vellet. (Quidam autem dixerant quod is Deum haberet, qui bene vi- veret, Reliquis vero in eis Densesse visns est, in bus qui immundus appellatar, spiritns non est, 48. Sed furtasse omnes diversis verbis unum idem- que sensistis. Nam si duo prima -consideremus, « ‘omnis qui bene vivit, ea facit que vult Deus; e omnis qui ea facit que volt Deus, bene vivit; nee quidquam ‘est alind bene vivere, quam ea facere que Deo placeant : nisi quid vobis alind videtur. Assentiebantor. Tertium vero illud paulo diligentius considerandum est, propterea quodritu castissimorum sacrorum spiritus immundus *, quantum intelligo, duobus modis appellari solet : vel ille qui extrinsecas invadit animam sensusque conturbat, et quemdam nominibus infert fororem; cui excludendo qui pre- sunt, manum imponere vel exorcizare dicuntar, hoc ina eum adjurando expellere:aliter autem tus immundus, omnis omnino anima im j quod nibil est aliud quam vitiis et erroribes inquinata. {taqueabs te quero, tu puer, qui fortasse aliquanto sereniore ac purgatiore spiritu istam sen- tentiam protulisti, quis tibi videatur immundam spi- ritam non habere : illene qui demonem non habel, quo vesani homines fieri solent; an ille qui animam suam a vitiis omnibusque peccatis mundavit? Is miki videtur, inquit, immundom spiritum non habere,qui caste vivit. Sed castum, inquam, quem vocas? eumne qui nibil peceat, an eum qui ab illicito tantum eouce- bitu temperet? Quomodo, inquit, castus potest esse, 1 Qul omnibus vel communes, juxta Ex. Vel ctum omnes juxta Lov. M. : In prius Bud. legitur: Quod ritucastissimorum sacrorwa- que spirituum spiritvs immundus,elc., minus bene, vtin- falligitur satis ex re subjects etex Mss. quos sequimar. Hic nemipe castissimorum sacrorwm nomine commendan- tor socramenta initforam,969 qui ab illicito tantam coneobitu abstinens sese, cmte- ris peceatis non desinit inquinari? Ille est vere castus, qui Deom attendit, et ad ipsum solam se tenet. Que verba pueri sicut dicta erant, cum conscribi mihi placaisset : Is ergo, inquam, necesse est ut bene vi- et qui bene vivit necessario talis est; nisi quid libi aliad videtur. Concessit cum ceteris. Ergo nna est hic, inquam, dicta sententia. 49, Sed illud a vobis paululom quero, velitne Deus ut homo Deum querat? Dederunt. Item quero; num- quidnam possamus dicere, illum qui Deum querit, male vivere? Nollo modo, dixerunt. Etiam hoc ter- tium respondete; spiritus immundus potestne Deum querere? Negabant, aliquantam dubitante Navigio, qui posica eeterorum vocibus cessit', Si igitur, in- quam, qui Deum querit, id facit quod Dous vult, ot bene vivit, et spiritum immundum non habet; qui antem Deum querit, nondum habet Deum : non igitur quisquis aut bene vivit, aut quod valt Dens facit, aut spiritum immundum non habet, continuo Deamhabere eredendas est. Hie cum se ceteri coucessionibus suis deceptos riderent, postulavit mater, cum diu stupida faisset, ut ei hoc ipsum quod conclusionis necessitate imtorte dixeram, explicando relaxarem atque solve- vem. Quod cum factum esset: Sed nemo, inguit, pot- est pervenire ad Deum, nisi Deum quesierit. Optime, inquam. Tamen qui adhue querit, nondum ad Deum pervenit, otiamsi bene vivit. Non igitar quisquis bene ‘vivit, Deum habet, Mihi, inquit, videtur Deom nemo non habere: sed eum qui bene vivit, habet propitium; qui male, infestum, Male igitur, inquam, hesterno die concessimus eum beatum esse qui Deum hab siquidem omnis homo Deum habet, nec tamen omnis homo beatus est. Adde ergo, inquit, propitium. 20, Saltem, inquam, hoc inter nos satis constat, ‘eum beatam esse qui habet propitium Deum? Vellem, inguit Navigius, consentire : sed illum vereor qui adhue querit; preesertim ne concludas beatum esse Academicum, qui hesterno sermone, vulgari quidem et male latino, sed aptissimo sane, ut mibi videtur, verbo caducarius nominatus est. Non enim possum dicere homini Deum querenti adversum Deum esse : quod si dici nefas est, propitius erit ; et qui propitiam Deum habet, beatus est. Beatus ergo erit ille qui queerit: omnis autem querens nondum habet quod ‘ult, Erit igitur beatus homo qui quod vult non habet, quod heri nobis omnibus videbatur absurdum; unde eredebamus Academicorum tenebras esse discussas. Quare jam de nobis Licentius triumphabit ; nihilque lla dwleia, que contra valetudinem meam temere accepi, has de me peenas exigere, quasi prudens me- dicas admonebit. 21. Hic cum etiam mater artisisset: Ego, inquit ‘Trygetius, non concedo continuo Deum adversari cui non sit propitins, sed esse aliquid medium puto. Cui ego: Istam tamen hominem, inquam, medium, cui nee Deus propitius est nec infestus, Deum quoquo modo habere concedis? Hic cum ille cunctaretur: * Quatnor Mas., eultibus cessit, Parrot, XXXII. LIBER UNUS. 10 Aliud est, inguit mater, Deum habere, aliud non esse sine Deo, Quid ergo, inquata, melius est; utram ha- bere Deum, an non esse sine Deo? Quantum, inquit, possum intelligere, ista est sentontia mea: qui bene vivit, habet Deum, sed propitiom; qui male, habet Deum, sed adversum, Qui autem adhue querit, non- dumque invenit, neque propitium neque adversum, sed non est sine Deo. Heccine, inquam, vestra etiam sententia est? Hanc esse dixerunt. Dicite mihi, queso, inquom : non vobis videtur esse homini Deus propi- tius cai favet? Esse confessi sunt. Non ergo, inquam, favet Deus queerenti sese homini? Responderun Favet, Habet igitur, inquam, qui Deum querit, Deum Propitium; et omnis qui habet Deum propitium, Deatus est. Beatus est ergo ot ille qui querrit. Qui an- tem querit, nondum habet quod volt. Erit igitur deatas qui quod vult non habet. Prorsus, inquit ma- ter, non mihi videtur beatus esse qui quod vult non habet. Ergo, inqaam, non omnis qoi habet Deum propitium, beatus est. Si hoc eogit ratio, inquit, non Possum negare. Ista igitur, inquam, distributio erit, ut omnis qui jam Deum invenit et propitium Deum. habeat, et beatus sit: omnis autem qui Deum quarit propitium Deum habeat, sed nondum sit beatus; jam- vero quisquis viliis atque peccatis a Deo se alienat, non modo beatus non sit, sed ne Deo quidem vivat propitio. 22. Quod com placuisset omnibus: Bene habet, inquam ; sed adhuc illud vereor, ne vos moveat quod jam superius concesseramus, miserum esse quisquis Deatus non sit; cui consequens erit esse miserum ho- ‘minem qui propitium tenet Deum, quem adhue Deum querentem nondum diximus esse beatum. An vero, quod ait Tullius, multoram in terris praediorum d minos divites appellamus; omnium virtutum posses- sores pauperes nominsbimus? Sed illud videte, utrum quomodo verum est quod omnis egens miser sit, ita sit verum quod omnis miser egeat. Ita enim erit vo- rum nihil aliad esse miseriam quam egestatem, quod me nunc, cum diceretur, laudare sensistis, Hoc au- tem hodie longum est ut quetamus; quare peto ne fastidio vobis sit ad istam mensam eras etiam conve- nire. Quod em omnes s0 libentissime habere dixis- sent, surreximus. CAPUT IV. — Disputatio tertia diei. De quastione pridie proposita dicendum. Miser est omnis gui eget. ‘Sapiens porro aliquo non eget. An omnis qui miser est, egeat. Animi egestas. Animi plenitudo. Quis de- mum sit beatus. 23, Tertius autem dies disputationis nostra, matu- tinas nubes que: nos cogebant in balneas, dissipavit tempusque pomeridianum candidissimam reddidit, Placuit ergo in pratuli propingua descendere, atque omnibus nobis ubi commodum visum est considenti- bus, reliqaus ita sermo peractus est. Omnia pene, ia- quam, que interroganti mihi concedi a vobis volui, habeo ac teneo: quare hodierno die, quo possimas tandem hoc nostrum convivium aliquo intervallo die- rom distinguere, aut nibil, aut non multum erit, ut (Trente-ume.)mm opinor, quod mihi vos respondore necesse sit. Dietum enim erat a matre, nihil aliud esse miseriam quam egestatem, convenitque inter nos, omnes qui egeant miseros esse. Sed utrum omnes etiam miseri egeant, nonnulla questio est, quam hesterno die non potui- mus explicare. Hoc autem ita se habere, si ratio de- monstraverit, perfectissime inventum est qui sit beatus: erit enim ille qui non eget. Omnis enim non miscr, beatus est. Beatus est ergo qui egestate caret, si quam dicimus egestatem, eamdem miseriam esse constiterit. 24. Quid enim, ait Trygetius? non potest ex eo jam confici, omnem non egentem beatum esse, quo mani- festum est omnem qui egeat esse misorum? Nam concessisse nos memini, nihil esse medium inter mi- serum et beatam. Aliqaidne, inquam, inter mortaum et vivum tibi medium videtur esse? nonne omnis homo aut vivus aut mortuus est? Fateor, inquit, ne- que hic esse aliquid medium ; sed quorsum istud? Quia, inquam, etiam istud te fateri credo, omnem qui ante annum sepultas est, esse mortuum. Non negabat. Quid? omnis qui ante annum sepaltas non est, vivit? Non, ait, sequitur. Ergo, inqaam, non sequitur at si ‘omnis qui eget miser est, omnis qui non eget sit beatus, quamvis inter miserum et beatum, ut inter vivum et mortuam, medium nihil inveniri queat. 25. Quod cum aliqui eoram paulo tardius intellexis- sent, me id quibus potui verbis ad eorum sensum accommodatis aperiente atque versante: Ergo, in- quam miseram esse omnem qui egeat, dubital nemo: nec nos terrent quedam sapientium corpori necessa~ ria, Non enim eis eget ipse animas, in quo posita est vita beata, Ipse enim perfectus est ; nullus autem per- fectus aliquo eget : et quod videtur corpori necessa- rium sumet, si adfuerit; si non adfuerit, non eom istarum rerum franget iaopia. Omnis namque sapions fortis est; nullus autem fortis aliquid metuit. Non igitor metuit sapiens aut mortem corporis, aut dolo- 0s, quibus pellendis vel vitandis vel differendis sunt necessaria illa, quorum ei potest contingere inopia. Sed tamen non desiniteis bene uti, si ipsa non desant. Verissima est enim illa sententia: Nam tu quod vitare possis stultum admittere est. {Terent, in Bunucho, act. 4, seen. 6.) Vitabit ergo mortem ac dolorem, quantum potest et quantum decet; ne si minime vitaverit, non ex eo miser sit quia hee accidunt, sed quia vitare cum poset, noluit: quod manifestum stultitiee sigaum est. Erit ergo ista non vitans, non earum rerum perpes- sione, sed stultitia miser. Si autem non valuerit evi- tare, cum id sedulo ac decenter egerit, non eum ista ireuentia miserum facient. Etenim ot illa ejusdem comiei sententia non minus vera est : Quoniam non potest id feri quod vis, 1d velis quod posstt. (ta. in Andria, act. 2, seen. 4.) Quomodo erit miser, cui nihil accidit preter volun- tatem? Quia quod sibi videt non posse provenire, non petest velle. Habet enim rerum certissimarum volun- DE BEATA VITA, S. AUGUSTIN mn tatem, id est, ut quidquid agit, non agat nisi ex vir- tutis quodam prascripto et divina lege sapientiee, que nullo ab eo pacto eripi possunt. 26. Jam nane videte, utrum etiam omnis qui miser est, egeat. Nam huic sententie concedendee difficul- tatem illa res facit, quod multi in magaa fortaiteram rerum copia constituti sont, quibus ita facilia sunt omnia, ut ad eorum natum presto sit quidquid copi- ditas poscit, Difficilis quidem ista vita est. Sed finga- mus aliquem talem, qualem Tullius fuisse dicit Oratam. Quis enim facile dicat Oratam * egestate laborasse, hominem ditissimum, amcenissimam, deli- ciosissimam, cai noque ad voluptatem quidquam defait, neque ad gratiam, neque ad bonam integram- que valetudinem? Nam et prediis questuosissimis et amicis jucundissimis, quantam libuit, abundavit; et lis omnibus aptissime ad salntem corporis usus est, ejusque (at breviter totum explicem) omne institutum voluntatemque omuem successio prospera consecata est. Sed fortasse inquiet aliquis vestrum, plas illum quam habebat, habere voluisse. Hoc ignaramus. Sed quod satis est questioni, faciamus eum non deside- rasse amplius quam tenebat. Videturne vobis eguisse? Etiamsi concedam, inquit Licentius, nihil eam desi- derasse, quod in homine non sapiente nescio quo- modo accipiam; metuebet tamen, erat enim vir, ut dicitar, ingenii non mali, ne illa omnia sibi vel ono adverso impetu raperentur. Non enim magnum erat intelligere, talia cuncta, quantacumque essent, esse sub casibus constitata. Tam ego arridens : Vides, inquam, Licenti, fortanatissimum istum hominem ‘eata vita ingenii bonitate impeditum. Quo enim erst acutior, eo videbat illa ompia se posse amittere; quo metu frangebator, illudque vulgare satis asserebat: Infidum hominem malo suo esse cordatum. 27 Hic cum et ille et cwteri arrisissent: Ilod ta- men, inquam, diligentius attendamus, qui etsi timuit iste, non eguit: unde queestio est. Egere est enim in non habendo, non in timore amittendi quee habeas. Erat autem iste miser, quia metuebat, quamvis non egeret. Non igitur omnis qui miser est, eget. Quod cum approbavisset cum ceteris etiam ipsa eujus sententiam defendebam, aliquantulum tamen addubitans: Nescio, inquit, tamen, et nondi plene intelligo quomodo ab egestate possit miseria, aut ogestas a miseria separari. Nam et iste qui dives et locuples erat, et nihil, ut dicitis, amplins de+ siderabat; tamen quia metuebat, ne amitteret egebat sapientia. Ergone hune egentem diceremus, si egeret argento et pecunia ; eum egeret s remus? Ubi cum omnes mirando exclamassent, me ipso etiam non mediocriter alacri atque leeto, quod ab a potissimum dictum esset quod pro magao de phi- losophorum libris, atque ultimum proferre paravera Videtisne, inquam, aliud esse multas variasque do- ctrinas, aliud animum attentissimom in Deum? Nam unde ista que miramur, nisi inde procedunt? Bic Mss, octo cum Bad et Am. constanter habent, Oratum.LIBER UNUS. 5 Ietus exclamans : Prorsus, inguit, nihil hil divinius diei potuit, Nam et major etmi- r egestas nulla est, quam egere sapientia; et satia non eget, nalla re omnino egere potest. go animi egestas, inquam, nihil aliud . Hee est enim contraria sapienti, ot varia ut mors vile, ut beata vita misere ; hoc aliquo medio. Nam ut omnis non beatus iser est, omnisque homo non mortuus vivit; ‘m non stultum manifestum est esse sapien quo et illud jam licet videre, non ex eo tan- gium Oratam fuisse miserum, quod timebat ne illa munera amitteret, sed quia stultas fo fit ut miserior esset, si tam pendulis no- que iis que bona putabat, nibil omnino me- Esset enim non fortitudinis excubiis, sed spore socurior, et altiore stultitia demersus se omnis qui caret sapientia magnam patitur 3, omnisque compos sapientie nihilo eget, ut stultitia sit egestas. Ut autem omnis stul- r, ita omnis miser stultus est. Ergo ut omnis niseria, ita omnis miseria egestas esse con- ‘am conelusionem Trygetius cum se param vse diceret : Quid, inquam, inter nos ratione 2 Eum egere, inquit, qui sapientiam non Quid est ergo, inquam, egere? Sapientiam, ton habere. Quidest, inquam, sapientiam non Hic cum taceret, nonne hoc est, inquam, ha- titiam ? Hoc, inquit. Nihil est ergo aliud, in- vahere egestatem, quam stultitiam; ex quo ssse ost egestatem alio verbo nominari, quan- itia nominatur. Quanquam nescio quomodo , Habet egestatem, aut, habetstultitiam. Tale ae si locum aliquem, qui lumine careat, di- abere tenebras : quod nihil est alind quam ‘on habere. Non enim tenebre quasi veniont Junt ; sed carere lumine hoc ipsum est jam ‘um esse, ut carere veste hoc est esse nudum. na veste accedente veluti aliqua res nobilis ‘ugit. Sieergodicinus aliquem habere egesta- ssi dieamus habere noditatem. Egostas enim est non habendi. Quamobrem, ut quod volo 1 sicut possum, ita dicitar, Habet egestatem ; vatur, Habet non habere. Itaque, si stoltitiam ram et certam egestatem esse monstratum jam quastionem quam susceperamus, utrum {. Dubitabatur enim inter nos, utram cum amus miseriam, nihil aliud quam egestatem emus. Dedimns autem rationem, reete stulti- cari egestatem. Sicut ergo et omnis stultus ‘omnis miser stultus est ; ita necesse est non anem qui egeat ‘miserum, sed etiam omnem srsit egentem esse fateamur. At si ex ¢0 quod vstaltus miser est, et omnis miser stultus est, r stultitiam esse miseriam; cur non ex e0 quisquis eget miser, et quisquis miser est {hi aliud miseriam quam egestatem essa con- O74 30. Quod com omnes ita esse faterentur. Ilud jam, inquam, sequitur, ut videamus quis non egeat : isenim orit sapiens et beatus. Egostas autem stultitia, est, egestatisque nomen : hoc autem verbum sterili- tatem quandam et inopiam solet siguificare. Atten- dite, queso, altius, quanta cara priscorum hominum, sive omnia, sive quod manifestumest, quedam verba creata sunt, earam rerum maxime quaram erat no- titia pernecessaria, Jam enim coneeditis omnem stul- tum egere, et omnem qui egeat stullum esse : eredo vos etiam concedere animum stultum esse vitiosum, omniaque animi vitia uno stultitie nomine incladi. Primo autem diehujus disputationis nostra nequitiam dixeramus esse ab eo dictam quod neequidquam sit, cai contrariam frugalitatemn afruge fuisse nominatam. Ergo in iis duobus contrariis, hoc est fragalitate atque tia, ila duo videntur eminere, esse ot non esse. sutem de qua questio est, quid putamus esse contrarium? Hic cum aliquantum cunctarentur : Si dicam, inquit Trygetius, divitias ; video his pauper- tatemesse contrariam. Est quidem, inquam, vicinum. Nam paupertas et egestas unum atque idem accipi solent. Tamen aliad verbum inveniendum est, ne me- liori parti desit unum voeabulum, ut eum illa pars is nomine abundet, ex hac parte jarum nomen. Nihilenim absur- dius quam ut hic sit egestas vocabali, ubi est ocntra ria pars egestati. Plenitado, inquit Licentius, si dici potest, videtur mihi recte opponi egestati. ‘31. Postea, inquam, de verbo queremus fortasse diligentius. Non enim hoe curandum est in inquisi- tiono veritatis. Quamvis enim Sallustius lectissimus pensator verhorum, egestati opposuerit opulentiam (Saltustius, de Bello Catitin.); tamen accipio istam plenitudinem. Non enim hie grammaticorum formi. dine laborabimus ‘, aut metnendem est ne ab eis castigemur, quod incuriose utimur verbis,qui ressuas nobis ad utendam dederunt (a). Ubi cum arrisissent: Ergo, quia mentes vestras, inqaam, cum intenti estis, in Deum, velut quedam oracala non contemnere statoi, videamus quid sibi velit hoc nomen ; nam nullum accommodatins esse arbitror veritati. Pleni- tudo igitur et egestas contraria sunt: at etiam hie si- militer, ut in nequitia et frugalitate, apparent illa duo, esse et non esse. Et si egestas est ipsa stultitia, plenitudoeritsapientia. Merito etiam virtutumomnium watrem multi frugalitatem esse dixerun!. Quibus eon- sentiens Tallius etiam in populari oratione ait : Ut volet quisque accipiat : ego tamen frugalitatem, id est modesiiom et temperantiam, virtutem esse maimam ju- dieo (Oras. pro Dejotaro). Prorsus doctissime ac de- centissime : consideravit enim fragem, id est illud quod esse dicimas, cui est non esse contrarium. Sed propter vulgarem loquendi consuetudinem, qua fru- galitas quasi parcimonia dici solet duobus consequen- tibus quid senserit, illustravit, sabjiciendo modestiam ta Mss, Atprins excusl habent : Nonenim nec hiegram- maticarum formidine liberabimur. (a) Verecundi grammatic! beneficlum subindicat.978 et temperantiam : ot hme duo verba diligentins atten- amos. 32, Modestia utique dicta est a modo, et a tempe- tie temperantia. Ubi autem modus est atque tempe- ries, mec plas est quidquam nec minus. Ipsa est igitur plenitudo, qoam egestati contrariam posueramus, multo melins quam si abundantiam poneremus. In abundantia enim intelligitur affluentia et quasi reini- mium exuberantis effusio. Quod cum evenit ultra quam satis est, etiam ibi desideratar modus, et res que nimia est, modo eget. Ergo nec ab ipsa redun- dantia egestas aliena est ; amodo autem etplus etmi- nus aliena sunt, Ipsam etiam opulentiam si discutias, invenies eam nibil aliud tenere quam modum. Nam non nisi ab ope dicta est opulentia. Quomodo autem opitulatur, quod nimiumest, cum incommodiussitsepe quam param? Quidquid igitor vel param vel nimium est, quia modo eget, obnoxium est egestati. Modus ergo animi sapientia est. Etenim sapientia contraria stultitise non negator, et stultitia egestas, ogestati au- tem contraria pienitudo. Sapientia igitur animi in sa- pientia est, Unde aliud preclarum est, et non imme- rito diffamatur hoc primum in vita esse utile : Ut no quid nimis. (Terent. in Andria, act.1, scen.1.) 33, Dixeramus autem in exordio hodierne: dispu- tationis nostra, quod si inveniremus nihil alind esse miseriam quam egestatem, eum beatum esse fatere- mar, qui non egeret. Est autem inventum : ergo bea- tum esse nihil est aliud quam non egere, hoc est esse sapientem. Si autem queeritis quid sit sapientia (nam et ipsam ratio, quantum in preesentia potuit, evolvit atque eruit) ; nihil est aliud quam modus animi, hoc est, quo sese animus librat, ut neque excurrat in ni- minm, neque intra quam plenum est coarctetur. Ex- carrit autem in luxurias, dominationes, superbias, emteraque id genus, quibus immoderatorum misoro- rumque animi sibi latitias atque potentias comparari putant. Coarctatur autem sordibas, timoribus, mo- Tore, cupiditate, atque aliis, quecumque sunt, quibus homines miseros etiam miseri confitentur. Cum vero sapieutiam contemplatur inventam, comque ut hujus pueri verbo ular, ad ipsam se tenet, nec se ad sima- lacrorum fallaciam, quorum pondus amplexus a Deo suo cadere atque demergi solet, lla commotusinani- tate convertit ; nihil immoderationis, et ideonibil ege- statis, nihil igitur miserie pertimescit. Habet ergo ‘modum suum, id est sapientiam, quisquis beatus est. 34. Quee est autem dicenda sapientia, nisi que Dei Sapientia est? accepimus autem etiam auciori- tate divina, Dei Filiom nihil esse aliud quam DeiSa- Pientiam (I Cor. 1, 24): ot est Dei Filius profecto Deus. Deum habet igitar quisquis beatus est : quod omnibus nobis jam ante placuit, cum hoe conv’ ingressi sumus. Sed quid putatis esse sapientiam, nisi veritatem? Etiam hoc enim dictum est : Ego sum Veritas (Joan. x1v, 8). Veritas autem ut sit, fit per aliquemsummom modum, a quo procedit, et in quem te perfecta convertit. Ipsi autem summo modo nullus DE BEATA VITA, S. AUGUSTINI LIBER UNUS. w6 alius modus imponitur : si enim summus modus per summum modum modus est, per seipsum modus est. Sed etiam summus modus necesse est ut verus mo dus sit. Ut igitur, veritas modo gignitar, ita modus re- ritate cognoscitur. Neque igitur veritas sine modo, neque modus sine veritate unquam fuit. Quis e:t Dei filius? Dictum est, Veritas. Quis est qui non habet pa- trem, quis alius quam summas modus? Quisquis igi- tur ad summum modum per veritatem venerit, beatus est, Hoc est animo Deum habere, id est Deo frai. Ce tera enim quamvis a Deo habeantor, non habent Deam. 35. Admonitio autem quedam, que nobiscum agit, ut Deum recordemur, ut eum queeramus, ot eum pulso omni fastidio sitiamus, de ipso ad nos fonte veritatis emanat. Hoe interioribus luminibus nostris Jubar sol ille secretas infundit, Hojus est veram omne quod loquimur, etiam quando adhuc vel miaus saais vel repente apertis oculis audacter convert, et totam intueri trepidamus : nihilque aliud etiam hoe appart esse quam Deum, nulla degeneratione impedieate erfectam. Nam ibi totum atque omne perfectum es, simulque est omnipotentissimus Deus. Sed tamer quamdiu querimus, nondum ipso fonte, atque utille verbo ular, plenitudine saturati, nondum ad no strum modum nos pervenisse fateamar : et ideo, quamvis jam Deo adjuvante, nondum tamen sapientes ac beati sumus. Illa est igitur plena satietas anime Tum, hee est beata vita, pie perfecteque cognoscere quo inducaris in veritatem, qua veritate periraa- ris, per quid connectaris summo modo *. Que tris unum Deum intelligentibus anamque substantiam, ‘exclusis vanitatibus varie soperstilionis, ostendant. Hic mater recognitis verbis que sue memoria pe nitus inberebant, et quasi evigilans in fidem suum, vorsum illum sacerdotis nostri : Fove precantos, Trinitas, (Ambrosins in hym., Deus creator omnin.; lela offudit, atque subjecit : Heec est nallo ambigeate Ddeata vita, quee vita perfecta est, ad quam nos festi- nantes posse perduci, solida fide *, alacri spe, fh- grante charitate praesumendum est. 2 36, Ergo, inquam, quoniam modus ipse nos adme- net, convivium aliquo intervallo dierum distinguere, quantas pro viribas possum gratias ago summo ¢! ero Deo Patri, Domino liberatori animarum : deiaie vobis qui concorditer invitati, multis etiam me eum Jastis muneribus. Nam tantum in nostram sermonem contulistis, ut me negare non possim, ab invitatis meis esse satiatum. Hic omnibus gaudentibus et la- dantibus Deum : Quam vellem, inquit Trygetius, hee snodo nos quotidie pasceres. Modus, inquam, ille ubique servandus est, ubique amandus, si vobis cord est ad Deum reditus noster, His dictis, facto disputa- tionis fine, discessimas. 1 Lor, sunt bolo’ sel coasinate ae edttoule ot Se ae cum preeferunt, gua verliale.. summo modo. ‘Sic Incunctanter Jegendumicum Mss.ctomnibus antiqus editionibus Bad. Am. Er. et Coloniens. en. 1820. Noo er, {ola fide, utsbabotur apud Lov, manifesto lapsu,. cum at Stee Contineater sddatur cach Spe, Ropranfe chetate