RENESANS- ODRODZENIE - renaissance- po franc.

Kolebka renesansu - Włochy 1453/1492/ 1450 - koniec XVI wieku- koniec renesansu

Przyjmuje się, że w Polsce Renesans przypada na lata 1450 – 1630.

ZŁOTY WIEK KULTURY POLSKIEJ !!! było to za króla Zygmunta I Starego

Ludzie chcieli zmian w średniowiecznym myśleniu ! konieczne było odrodzenie!!

-Odrodzenie życia duchowego, umysłowego i artystycznego.

-Chcieli to osiągnąć wracając do źródeł europejskiej kultury i cywilizacji, czyli tradycji antycznej.
Chodziło o nawiązanie do dorobku antycznego.

- chęć poznawania Świata i siebie ( odkrycia geograficzne)

- masowa produkcja książek ( wynalazek druku) rozpowszechnił wiedzę i naukę

Nurty:
- humanizm renesansowy - narodził się we Włoszech. Oparty na filozofii greckiej, człowiek jest istotą
wolną i twórczą, ma niezależny umysł, zdolności twórcze, wszechstronność zainteresowań

- antropocentryzm - pogląd uznający wyjątkową pozycję człowieka w świecie.

- reformacja - ruch religijno-polityczno-społeczny zapoczątkowany przez Marcina Lutra w XVI wieku,

mający na celu odnowę chrześcijaństwa.

Nawiązanie do antyku:
- architektura: kolumny, kopuły , arkady, posągi antycznych bóstw, budowa na planie np. koła,
kwadratu.

- tematyka utworów: filozofia , stoicyzm , epikureizm

- sztuka np. : pisanie sztuk teatralnych J.Kochanowski „ Odprawa Posłów Greckich”

- malarze: wątki i tematy z mitologii, portrety , pejzaże, perspektywa. Michał Anioł, Dantello , Tycjan
Boniecelli , Rajad

- HASŁO RENESANSU! :

” Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce” - powiedział Terencjusz

- AD FONTES – do źródeł

- Mikołaj Rej – ojciec literatury Polskiej

- J. Kochanowski – ojciec poezji Polskiej – POETA DOC TUS- wprowadził sylabizm

- Piotr Skarga- wzorce osobowe – POETA DOC TUS- wzór : szlachcic, ziemianin,

DEUS ARTIFA ( artysta, patriota)

- tematyka Pieśni: religijna, filozofia , patriotyczna, polityczna , wszechstronna tematyka.

„Żywot człowieka poczciwego” – Mikołaj Rej

Pokazanie wzorca życia szlachcica idealnego. Ziemianin pracuje w gospodarstwie, spokojny, życzliwy
stosunek do świata innych ludzi. Troszczy się o rodzinę , dom , ale kiedy trzeba chwyta za broń, bo

1
jest patriotą. Uniwersalizm utworu polega na tym, że Rej pokazuje, że żeby żyć szczęśliwie wystarczy
doceniać drobne rzeczy i cieszyć się z nich. Radość powinny nieść codzienne i drobne czynności jest
to istota życia człowieka.

UTWÓR PRZEDSTAWIA WRZOZEC SZLACHCICA – ZIEMIANINA

Język tekstu: Prosty , potoczny , codzienny, kolokwialny,

Środki stylistyczne: Wyliczenia, zdrobnienia, słownictwo naukowe nacechowane emocjonalnie,

Obraz świata w utworze: Szczęśliwy, spokojny, harmonijny , bogaty, piękny

Obraz ludzi: Mili , przyjaźni , dobrzy , pracowici , sympatyczni, żyjący z harmonią z naturą

Wartości ważne dla narratora: Spokój, poczciwość, praca, harmonia z przyrodą, sprawiedliwość,
porządek, idealizacja świata.

PIEŚNI - tematyka Pieśni: religijna, filozofia , patriotyczna, polityzm,

wszechstronna tematyka.
Pieśń XXV „Czego chcesz od nas Panie”- Jan Kochanowski
Manifest wyrażający poglądy renesansowych humanistów, relacja pomiędzy Bogiem , a człowiekiem i
światem. Renesansowa pochwała życia, natury i człowieka, który potrafi docenić , zrozumieć urodę
świata i jego rozumny ład.

Obraz Boga: Hojny, dobrotliwy, nieśmiertelny, szczodry, potężny, wielki, wszechobecny, bogaty, pan
wszystkiego, stwórca , budowniczy, artysta, kreator, łaskawy, dobry, opiekuńczy

DEUS ARTUFEX - Bóg artysta

Idealny obraz Boga  dobry ojciec bliski człowiekowi

Obraz człowieka: pokorny, wdzięczny, szczęśliwy, obdarowany, wierny, pobożny, zachwycony

światem

Obraz świata: idealny, doskonały, dzieło artysty, piękny , wyjątkowy, zadbany , uporządkowany,
harmonijny , bezpieczny

Gatunek : pieśń religijna- hymn

Jest to manifest renesansu w Polsce!! czyli wyrażanie poglądów renesansowych humanistów:

- antropocentryzm

- humanizm

- Harmonia człowieka świata i Boga

- piękna polszczyzna, napisane po polsku

Budowa utworu: ŚREDNIAWKA- przerwa w długim wersie na złapanie oddechu

Akapity w tych samych miejscach, Ahanty- na przedostatnią sylabę.

Sylabizm -w każdym wersie tyle samo sylab, system weryfikacyjny, średniówka od 9 sylab.

Środku stylistyczne: - epitety- apostrofy- opitety-metafory- anafora- wyliczenia- pytania retoryczne-

wykrzyknienia- rymy żeńskie- presonifikacja- powtórzenia

Pieśń IX – z Ksiąg pierwszych „ Chcemy sobie być radzi? ”

2
Podmiot liryczny: 1 os. L.poj. mędrzec, filozof, doradca, nauczyciel życia , człowiek doświadczony

Adresat – każdy z nas, szlachcic

Tematyka - filozoficzno- refleksyjna

Filozofia w utworze- EPIKUREIZM- - STOICYZM- szczęście można osiągnąć tylko przez ograniczenie
pragnień i dążeń , zachowanie umiarkowania i praktykowanie cnoty.

POSTAWA HORACJAŃSKA- po podstawową wartością jest cnota, „chwalę szczęście stateczne”

Mitologia w utworze - Fortuna - czyli znoszenie wszelkich odmian losu z jednakowym spokojem i
dystansem. Wierząc, że Bóg wszystkim rozumnie kieruje.

Pieśń II „ Serce rośnie patrząc na te czasy”

Cz.1 utworu ---- obraz przyrody i następstwo pór roku

Cz.2 utworu ---- rady dla człowieka

Filozofia- epikureizm i stoicyzm

Pieśń XXIV z Ksiąg wtórnych „ Śladami Horacego”

Adresat- mecenas Kochanowskiego był to Myszkowski

Podmiot liryczny – 1 os.l.poj. Kochanowski- poeta, przekonany o własnej wielkości i o tym, że jego
twórczość jest nieśmiertelna i będzie znana na cały świat. Ocenia swój dorobek twórczy ,
podsumowuje go jako nieśmiertelny.

Topos ! nieśmiertelnej sławy poetyckiej nawiązanie do Horacego:

- „ EXE GI MONUMENTUM” – "stawiam sobie pomnik (trwalszy niż ze spiżu)".

- „NOM OMNIS MORIAR” – nie wszystek umrę

- „ Nie umrę , ani nie czarnym styks nie wesoła zamknie pod nogami swymi”- poeta jest przekonany o
swojej podwójnej naturze, ludzkiej, przemijającej i ptasiej łabędzkiej nieprzemijającej poezji.

Środki stylistyczne: - przerzutnie między zwrotkami- wykrzyknienia- epitety- apostrofa- przenośnia-

wyliczenia- powtórzenia

PIŚŃ V „ Pieśń o spustoszeniu Podola” J. Kochanowski

Jasyr- niewola Tatarska

Funkcja impresywna- przemówienie ( RETORYKA- sztuka budowania artystycznej, perswazyjnej

wypowiedzi ustnej lub pisemnej )

- zwrot do adresata np. ”Polaku”- Polska szlachta.

- przedstawienie problemu np.; spustoszenie Polski, szydzenie ze szlachcica , który się bawi i nie idzie
na wojnę

- teza „ trzeba obronić Polskę”

- argumenty

- efektowne zakończenia, odwołanie się do przysłowia „ Polak mądry przed i po szkodzie”

Środki retoryczne: - apostrofa, - allegoria- epitety- wyliczenia- powtórzenia- wykrzyknienia- pytania

retoryczne- przerzutnie- aforyzmy

3
Adresat wypowiedzi: to polska szlachta

Podmiotem liryczny– zatroskany obywatel

TRENY - Kryzys renesansowego optymizmu – treny Kochanowskiego

Treny od I-II ----przedmowa

Treny od III-VII----wyrażające ból

Treny od VIII- XI --- kryzys światopoglądowy

Treny od XII – XIV --- uzasadnienie zwątpienia

Treny od XV-XVII --- szukanie ukojenia

Treny od XVIII- XIX --- uspokojenie

Tren IX- wyraz kryzysu filozoficznego

Adresat- mądrość

Cechy mądrości: bezcenna, czyni człowieka lepszym, pozwala nie odczuwać bólu, pozbawia strachu ,
pozwala zachować spokój, niezmienna, sprawiedliwa, daje lepsze życie , harmonię, ma cechy
stoicyzmu,

Podmiot liryczny: nieszczęśliwy człowiek, jeden z wielu załamanych nieszczęściem , sam J.

Kochanowski – poeta DOCTUS – rozczarowany filozof. Czuje się jak przeciętny człowiek. Ale jego
filozofia epikurejczyków i stoików podczas osobistej tragedii , rozpaczy zawodzi i nie zapewnia
ochrony przed osobistą rozpaczą.

Środku stylistyczne: epitety (napakowane emocjonalnie) - Przerzutnie – apostrofa- zestawiania-

wyliczenia- anafory

Tren X J.Kochanowski
Motyw – UBI SUNT- motyw tęsknoty za tym co przeminęło - motyw przemijania

Adresat trenu- Urszulka

Kompozycja trenu – wyliczanie różnych pytań , UBI ES ( gdzie jesteś?) zastanawianie się gdzie jest
córka w niebie , raju, wyspie szczęścia, hades , czyściec, gdzie wcześniej była .

Kim jesteś córko? Anioł , ptak ( słowik) , Autor zaczyna zbaczać z wiary, bierze pod uwagę różne
koncepcje pogańskie , chrześcijańskie, antyczne, świadczy o erudycji poeta- poeta DOCTUS-
rozczarowany filozof.

ESCHATOLOGIA- nauka o tym co po śmierci , o rzeczach ostatecznych

„Jeśliś” -- wątpliwość dotycząca życia po śmierci

„ gdzieś kolwiek jesteś jeśliś jest” – wyrazy kryzysów wiary

Podmiot liryczny: Jan Kochanowski- zrozpaczony ojciec przeżywający kryzys mający wątpliwości
zadaje pytania do zmarłej córki, ale w istocie do siebie samego.

Tren XI – J.Kochanowski
Cnota = VIRTAS--- mąż mężny

4
TOPOS THETRUM MUNDI- świat jest teatrem , ludzie zabawki, życie to spektakl, świat to scena.

Podmiot liryczny- Kochanowski , roztrzęsiony , bliski załamania,

Adresat – żałość

Fraszka - błahostka , drobnostka , odnosi się do cnoty, filozofii stoickiej. Krótki utwór liryczny,
zazwyczaj rymowany lub wierszowany, o różnorodnej tematyce, często humorystycznej lub
ironicznej. Często kończy się wyraźną puentą. Fraszka wywodzi się ze starożytności.

Sytuacja człowieka w świecie – człowiek jest zabawką w rękach nieznajomego wroga ( Bóg , Szatan)
święty jest niepewny, przekonany o własnej wielkości , a zarazem bezradny.

Kryzys życiowy KOCHANOWSKIEGO - stracił dziecko i wydaje mu się , że stracił rozum. Ślepy los
„ nieznajomy wróg” , więc raczej prześladowca niż rozdawca dobra i zła. Załamanie renesansowych
ideałów.

Środki stylistyczne: metafory, przerzutnie, pytania retoryczne, wyliczenia, powtórzenia, anafory,

apostrofa.

Tren XIX „ albo sen”

Kompozycja trenu – kompozycja szkatułkowa

Rady zmarłej matki, która we śnie nawiedza syna : „ teraz mistrzu sam się lecz”, „ ludzkie przygody ,
ludzkie noś ”- to co nas spotyka, trzeba znosić po ludzku, ze spokojem. Matka przekonuje J.
Kochanowskiego , że córka jest szczęśliwsza po śmierci, niż mogła by być za życia.

Różnica w przesłaniu Trenów i Pieśni !

godność równa się spokój i rozum- w PIEŚNIACH

godność równa się akceptacja pełni człowieczeństwa - w TRENACH

godność – DIGNITAS

!!!! istota ewolucji humanistycznego poety polega na tym , że obok fascynacji człowiekiem
pojawiają się refleksje na temat jego słabości i niedoskonałości .

!!! Oryginalność TRENÓW- kompozycja XIX trenów rozłożone tak jak jeden. Poświęcony dziecku, a
nie ważnej osobie. Właściwym bohaterem jest sam Kochanowski , zrozpaczony ojciec , mają
charakter ERUDYCYJNY (oparty na rozległej wiedzy, autor był uczony, wszechstronny) świadczą o
wykształceniu autora tzn. odwołanie się do filozofii , mitologii, religii. Bogactwo środków styl.

O ŚMIERCI POMIĘDZY EPOKAMI- nawiązanie do Trenów

Władysław Broniewski- „ Anka to już trzy i pół roku”
- jeden z 17 utworów poświęcony zmarłej córce poety - przykład POEZJII FUNERALNEJ - głównym
bohaterem jest ojciec niepogodzony ze stratą , styl potoczny i elementy poetyckie , nawiązanie do
Kochanowskiego , cykl utworów, ojciec główny bohater, poeta- bohater. Broniewski był ateistą i nie
szukał jak Kochanowski pociechy w wierze.

Bolesław Leśmian – „ Ubóstwo”

- utwór o charakterze żałobnym , -podwójna śmierć - znikanie z pamięci najbliższych

5
-ogromna emocjonalność wiersza przez zastosowanie środki stylistyczne : powtórzenia, metafory,
wykrzyknienia, porównania , anafory, wyliczenia , epitety , neologizmy,

- nawiązanie wiersza pisane po śmierci bliskich - wielka rozpacz!

J. KOCHANOWSKI - Psalmy „ Psałterz Dawidów”

Psauterz- zbiór psalmów

EKUMENICZNY- ponad wyznaniowy

PARAFRAZA- swobodna przeróbka utworu literackiego lub czyjejś wypowiedzi, rozwijająca i

modyfikująca treść pierwszego utworu , ale zachowująca jego sens.

PSALM 13
- pisany w 1 os.l.pl. !!! ( RÓŻNICA ! psalmy w Biblii są pisane do zbiorowości!)- w trudnej sytuacji, ktoś
na niego nastaje, czuje się porzucony przez Boga, zwraca się do niego , zakłopotanie, smutek ,
przygnębienie, rozpacz, samotność

- adresat – BÓG- jest dobrotliwym ojcem, miłościwy , wierny , niezmierzony ,

- Archetyp ojca, syna i dziecka

-środki stylistyczne: epitety , przerzutnie , rymy , apostrofy, wyliczenia, anafory , pty.retoryczne,

wykrzyknienia , antyteza, cytat, powtórzenia , metafora, eufemizm.

- budowa: podział na zwrotki, dodał środki stylistyczne, sylabizm wydłużył psalm

PSALM 47
Charakter pochwalny – Bóg jest potężny, przetłumaczone jako uniwersalne dzieło o stosunku
człowieka do Boga.

Środki styl.- epitety opisujące Boga, rymy, anafory, wykrzyknienie, apostrofa, wyliczenia, rytmizacja

„ ODPRAWA POSŁÓW GRECKICH”- J.Kochanowski

Geneza utworu- premiera styczeń 1578, z okazji ślubu Zamoyskiego z Krystyną Radziwiłłówną w
Wyjazdowie pod W-wą . Spektakl obejrzał Król Stefan Batory.

Podłoże konfliktu - spór o Hellenę , żądanie jej zwrotu- nawiązanie do IV księgi „Illiady”Homera

1. Mitologiczne korzenie utworu-

- bohaterowie- Ullises , Helena, król Priam, Aleksander, Antenor, Kasandra, Menelaos,

- Miejsce – Troja

- Powód sporu- porwanie Heleny przez Aleksandra

- Zapowiedź Kasandry

2.Co Kochanowski powiedział o Troi?

- ustrój - republika – Rzeczpospolita

- geografia- miasto Troja niedaleko morza jak Rzeczpospolita

- społeczeństwo- ważne , ma głos, przedstawiciele, po rozmowach podejmują decyzje.

- kultura- brak informacji

6
- religia-Bogowie Greccy

- poetę interesuje ustrój polityczny i mechanizm działania Republiki

- celem Kochanowskiego było napisanie sztuki o problemie prowadzenia polityki : odpowiedzialnej,

moralnej i dbającej o dobro ogółu. Przestrzegał przed krótkowzrocznością , myśleniem doraźnym i
dbaniem o partykularne interesy (czyli dotyczący tylko spraw lokalnych, ważnych dla wąskiej grupy,
nie biorący pod uwagę ogółu, np. kraju. Inni dbając o swoje interesy mogą być oskarżeni o ciasny lub
wąski partykularyzm.) Polityka powinna polegać na rozwiązywaniu konfliktów interesów.

KONFLIKT MŁODYCH ZE STARYMI W „ Odprawie posłów greckich”

„ Domenico Dhirlandcuio” – starzec z wnukiem

Pieśń chóru by rozum był w młodości:

- mądrość nie jest atrybutem młodości

- do mądrości trzeba dorosnąć

KONFLIKT POKOLEŃ :

Starość
- Antenor- rozsądek, rozwaga, krytyczne
myślenie, opanowanie, cierpliwość , nieugięty,
sprawiedliwy, kieruje się prawem i dobrem
republiki, przewidujący,
Młodość
- Aleksander- nierozsądny, egoista, sprytny,
cwany, lekkomyślny , używa wszelkich
chwytów , zachłanny, zaślepiony rządzą,
bezwstydny , krótkowzroczny,

Postawa ANTENORA- na czym polega prawdziwy patriotyzm - argumenty :

1.rozmowa Antenora z Aleksandrem dotyczy tego co jest ważniejsze- dobro wspólne czy interes
jednostki.

2.Rozmowa w Sejmie:

- racja stanu – dobro Państwa, ono jest najważniejsze!

Argumenty:

- Parys złamał prawo gościnności

- nieoddanie Heleny grozi wojną

- dawne winy Greków nie usprawiedliwiają obecnego postępowania Trojan

Antenor odwołując się do historii, etyki kieruje się RACJĄ STANU,

3. Rozmowa z Priamem

- przestroga,

- nakaz przygotowania się do wojny

Postawa Antenora:

- uczciwość- zaangażowanie- odpowiedzialność- racjonalna ocena sytuacji- poddanie się woli

większości – miłość do ojczyzny- dojrzałość – przenikliwość polityczna- rozwaga i spokój

Patriotą w.g. Kochanowskiego ! jest człowiek mądry , dojrzały i światły mąż stanu.

7
Kodeks moralny polityka:

- moralność – zbiór konkretnych reguł postępowania,

- etyka – dziedzina filozofii , która buduje moralność , analizuje to co leży u podstaw nakazów
moralnych i bada ich skutki.

- alegoria- król to pasterz, lud to owce

Pieśń chóru- „ wy którzy pospolitą rzeczą władacie”

Podmiot liryczny- 1 os.l.poj. patriota, troszczy się o dobro państwa

Adresat- rządzący politycy tzn. : - większa odpowiedzialność, moją być sprawiedliwy, mają być
następcami Boga na ziemi są pasterzami dla owiec , odpowiadają przed Bogiem, który jest
nieprzekupny i nie patrzy na status człowieka,

Podsumowanie „ Odprawa posłów greckich”

Iketeon- manipuluje tłum , gra na emocjach , nadmierna pewność siebie

Kasandra- córka Priama, wieszczka, zapowiada śmierć Hektora i Pramia , konia Trojańskiego , pożar
Troi i upadek miasta

Helena – nieszczęśliw , bezwolna, śiwadoma włąsnej sytuacji ,

NAWIĄZANIE DO POLSKI W UTWORZE:

- szabla

- słaba pozycja Króla

- mowa o Rzeczpospolitej

- Bóg chrześcijański

- funkcje wojskowe rotmistrz, hetman

- starosta

- marszałkowie

- podobny Sejm

KOSTIUM HISTORYCZNY

PORÓWNANIE Z DRAMETEM ANTYCZNYM:

- tematyka mitologii

- 3 osoby na scenie

- źle się kończy

- styl podniosły

- brak konfliktu tragicznego

- bohater tragiczny: Antenor , Kasandra

- bohaterem utworu jest zbiorowość

- jest to dramat racji politycznych, ale nie równorzędnych

- reguła 3 jedności (miejsca, czasu, akcji)

8
- 3 pieśni mają charakter komentarza i pouczenia

INFORMACJA o J. Kochanowskim
Od 1530-1584 studiował w Królewcu , Padwa, Kraków ( założenie Uniwersytetu 1364)

Dworzanin na dworze Króla Zygmunta w latach 1560. Przeprowadzka do Czarnolasu, ślub z Rotą
Podlodewską 1574 , poseł na sejmie woj. W Lublinie , tworzy Treny , Fraszki, Pieśni, Satyry,
Poematy. Ojciec poezji polskiej – INNOWATOR wprowadził : średniówkę, sylabizym , wprowadzał
fraszki.

RZECZCZARDECKA- poezja , filozof , humanizm , antropocentryzm, poeta doctus , odwołał się do

antyku,