‫عوامل موثر بر افزایش بهره برداری در چاههای نفت و گاز‬

‫علی ده دهی دانشجوی کارشناسی مهندسی نفت‪ ،‬دانشگاه آزاد اسالمی واحد تهران جنوب‬

‫‪Alidehdehi1996@gmail.com‬‬

‫آرمان صمدزاده ممقانی‪ ،‬دانشجوی دکتری تخصصی‪ ،‬دانشگاه آزاد اسالمی واحد تهران جنوب‬

‫‪armansamadzadeh@yahoo.com‬‬

‫افشین شهام‪ ،‬عضو هیئت علمی تمام وقت‪ ،‬دانشگاه آزاد اسالمی واحد تهران جنوب‬

‫‪Afshinshaham.azad.ac.ir‬‬

‫چکیده‪:‬‬

‫طبق بررسیهای انجام شده‪ ،‬متوسط سرعت کاهش تولید طبیعی از مخازن مناطق خشکی در کشور معادل ‪8‬‬

‫تا ‪ 01‬درصد در سال است‪ .‬بدین ترتیب برای حفظ سطح تولید‪ ،‬باید در هر سال تعدادی چاه جدید حفر نمود‬

‫که این امر با توجه به هزینه باالی حفر هر چاه منطقی به نظر نمی رسد‪ .‬در نتیجه می باید این کاهش را با‬

‫بازیافت ثانویه و به کارگیری روشهای مناسب ازدیاد برداشت (با توجه به مخازن گازی و گازهای همراه در‬

‫ایران مناسب ترین روش تزریق گاز می باشد)‪ .‬جبران نمود‪ .‬قبل از به کارگیری این روشها‪ ،‬باید مطالعات‬

‫دقیقی بر روی مخزن صورت بپذیرد و سپس با توجه به نوع مخزن‪ ،‬روش مناسب برداشت آن به کار برده‬

‫شود‪.‬‬

‫برای جلوگیری از سوزاندن بقیه گازهای تولیدی همراه از میدان های دور دست‪ ،‬مطالعاتی در دست انجام‬

‫است و این میدان ها با توجه به دوری آنها از سایر تاسیسات نفت و گاز و حجم گاز آنها در مقایسه با سایر‬

‫مخازن نیاز به بررسی های چند جانبه ای دارد که در دست بررسی قرار دارد‪ .‬هم اکنون با طرح های عظیمی‬
‫که برای جلوگیری از سوزاندن گازهای همراه نفت در شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب اجرا شده است‪.‬‬

‫حدود ‪ 29‬درصد از این گازها جمع آوری و به مصارف مختلف میرسد‪.‬‬

‫با امید به اینکه گازهای همراه نفت در هیچ نقطه ای سوزانده نشده و برای نسل های آینده ذخیره (پس انداز)‬

‫گردد که حفاظت از سرمایه ملی باعث افزایش توانمندی برای توسعه اقتصادی کشور عزیزمان ایران بوده و به‬

‫قول اقتصاددانان‪« :‬هر کشوری برای دستیابی به رشد و توسعه اقتصادی نیازمند سرمایه گذاری است و شرط‬

‫الزم برای سرمایه گذاری انجام پس انداز است‪ .‬در واقع سرمایه گذاری تبدیل شده و به دنبال خود افزایش‪،‬‬

‫میتوان گفت که الزمه رشد اقتصادی پس انداز است که باید به تولید و رشد اقتصادی را به بار آورد»‪.‬‬

‫= براساس اطالعات مقاالت و نتایج بیشتر ارائه شده در این مقاله‪ ،‬به این نتیجه می ر سیم که برای افزایش‬

‫برداشت نفت‪ ،‬تزریق گاز موثرتر و کارآمد تر از طریق آب است‪.‬‬

‫‪ -‬تزریق گاز به روش دمیدن و مکیدن )‪ (Huff and puff‬موثرتر از سیالبزنی گازی است‪.‬‬

‫‪ -‬به عبارت دیگر تزریق گاز به روش دمیدن و مکیدن پتانسیل تولید نفت مایع در مخازن شیل را بیشتر دارند‪.‬‬

‫بنابراین روش دمیدن و مکیدن )‪ (Huff & puff‬توصیه می شود‪.‬‬

‫‪ -‬فشار خیساندن باالتر‪ ،‬زمان خیساندن پایین تر و زمان طوالنی تر تولید‪ ،‬برداشت نفت مایع شیل را بهبود‬

‫می بخشند‪.‬‬

‫کلید واژه ها‪ :‬بهره وری ‪ ،‬تزریق ‪ ،‬دمیدن و مکیدن ‪ ،‬نفت شیل ‪ ،‬سیالبزنی گاز‬

‫مقدمه‬

‫امروزه تکنیک مورد استفاده برای تولید شیل نفتی و میعانات گازی‪ ،‬از طریق کاهش اولیه با استفاده از چاه‬

‫های افقی و شکستگی های متعدد عرضی است‪ .‬فاکتور بازیافت نفت‪ ،‬درصد پایینی دارد‪ .‬برای ازدیاد برداشت‬

‫نفت )‪ ،(EOR‬ارزش زیادی وجود دارد به این علت که بهاء گاز پایین وبهاء نفت باال است و به حداکثر رساندن‬
‫تولید نفت مایع از مخازن میعانات گازی‪ ،‬نیازمند به تولید شیل می شود‪ .‬موقعیت ازدیاد برداشت نفت )‪(EOR‬‬

‫در مخازن نفت شیل و مخازن میعانات گازی از طریق تزریق گاز‪ ،‬همچنین گزینه های ممکن برای ازدیاد‬

‫برداشت نفت )‪ (EOR‬در مخازن شیلی‪ ،‬مورد بررسی کتابخانه ای واقع می شوند‪ .‬برای روش تزریق گاز حالت‬

‫دمیدن و مکیدن با حالت سیالبزنی گاز )‪ (gas flooding‬مقایسه شده اند‪ .‬حاالت مختلف تزریق آب در‬

‫مخازن شیل خیلی آسان تر از سیالب آب و همه روش های ازدیاد برداشت نفت )‪ (EOR‬است‪ .‬این مقاله بر‬

‫روی مرور روش تزریق گاز درمخازن شیل متمرکز شده است‪ ،‬مباحث زیر را پوشش میدهد‪:‬‬

‫‪ ‬مکانیزم تزریق گاز‬

‫‪ ‬تزریق گاز به روش دمیدن و مکیدن )‪(huff and puff‬‬

‫‪ ‬شبیه سازی در مورد تزریق گاز به روش دمیدن و مکیدن‬

‫‪ ‬تزریق گاز در مخازن میعانات گازی‬

‫‪ -1‬بحث در رابطه با انواع ازدیاد برداشت‬

‫ازدیاد برداشت در مخازن نفتی‪ ،‬موضوعی جدید است‪ .‬برای دفاع از روش تزریق گاز در ازدیاد برداشت‬

‫نفت‪ ،‬بحث مختصر در مورد سایر روش های ازدیاد نفت در مخازن نفتی و تعریف اینکه تزریق گاز میتواند‬

‫نسبت به سایر روش های ازدیاد نفت‪ ،‬ترجیح داده شوند‪ ،‬میتواند مفید باشد‪.‬‬

‫در این قسمت نرم افزارهای دمایی‪ ،‬شیمیایی‪ ،‬میکروبی و روش تزریق گاز مورد بحث واقع شده اند‪.‬‬

‫‪ -2‬بازیابی حرارتی‬

‫به طور کلی بازیابی حرارتی برای تولید نفت های ویسکوز سنگین مورد استفاده قرار می گیرد‪.‬‬

‫ویسکوزیته نفت در مخازن نفتی خیلی پایین است (کمتر از ‪ ،)1CP‬حداقل در روش حرارتی‪ ،‬مکانیسم‬

‫کاهش ویسکوزیته نفت قابل توجه نخواهد بود‪.‬‬

 ‫ظاهرا هیچ تحقیقی برای کشف روش بازیابی حرارتی در مخازن نفتی انجام نشده است‪.‬‬

‫‪-3‬روش های شیمیایی‬

‫در بین روش های شیمیایی‪ ،‬سورفاکتانت‪ ،‬مشهورترین پتانسیل را برای ازدیاد برداشت نفت دارد‪.‬‬

‫به خوبی مشخص شده است که سورفاکتانت میتواند قابلیت آب دوستی را تغییر دهد و جذب آب را بهبود‬

‫بخشد‪ .‬مقاله های مربوط به سنگ های مخازن نفتی نشان میدهد که این سنگ ها به احتمال زیاد آب‬

‫گریز هستند‪(phillips et al., 2007; wang et al., 2011).‬‬

‫این قابلیت آب گریزی نفوذ فاز آبی به ماتریکس و جابه جا کردن نفت به بیرون را مشکل می کند‪.‬‬

‫سوفاکتانت می تواند قابلیت آبگریزی سنگ ها را به آب دوستی یا ترکیبی از این دو تغییر‬

‫دهد‪ .(sheng,2013a).‬از نظر افزایش برداشت نفت در منابع نفتی شیل چندین آزمایش جذب خود به‬

‫خود سورفاکتانت انجام شده است‪ .‬برش های هسته ای که مورد استفاده قرار گرفتند قطر ‪ 0/5‬اینچ و‬

‫ضخامت ‪ 01/5‬اینچ داشتند‪ .‬همچنین ‪ WANG‬و همکارانش جذب آب شور را در برون زد برش های‬

‫هسته ای پیرشیل )‪ (Pierreshole‬نیز بررسی کردند‪.‬‬

‫ضخامت آن ها بین ‪ 5/55-5‬میلی متر بود‪ .‬هر دو این گروه ها از برش های خیلی نازک استفاده کردند‬

‫چون به خوبی مشخص شده است که روند خود به خود بسیار آهسته است‪ .(sheng,2013b)..‬در عمل‪،‬‬

‫اگر تراکم شکستگی خیلی آهسته باشد‪ ،‬میزان برداشت از طریق جذب خود به خود به طور غیراقتصادی‬

‫کند خواهد بود چون میزان جذب با مشخصه طول چه خطی با مجذور آن رابطه معکوس دارد‪(mattax .‬‬

‫‪and kyte, 1962; cuiec et al., 1994; kazemi et al., 1992; Li and horne, 2006; Ma‬‬
‫)‪et al., 1997; Babadagli, 2001‬‬

‫‪-4‬روش های میکروبی‬

‫ازدیاد برداشت نفت به روش میکروبی )‪ (meor‬برای ازدیاد برداشت نفت در مخازن‪ ،‬بر پایه تکنولوژی‬

‫بیولوژیکی (زیستی) هست‪ .‬دو جزء ضروری وجود دارد‪ -0 :‬میکروب ها (درون زا و یا برون زا) ‪ -9‬مواد‬

‫مغذی‪.‬‬

‫پلیمرهای زیستی و مواد مغال زیستی در یک موقعیت مناسب تغذیه شده اند‪ .(sheng,2013)..‬بنابراین‬

‫اصول ازدیاد برداشت به روش میکروبی مشابه شمارش شیمیایی است‪ .‬هیچ گزارشی مبنی بر اینکه از‬

‫روش میکروبی برای ازدیاد برداشت نفت در مخازن شیل استفاده شده باشد‪ ،‬منتشر نشده است‪ .‬شیمی‬

‫پلیمرها ممکن است برای بستن منافذ خیلی کوچک در مخازن شیل تولید شده باشند‪.‬‬

‫‪ -5‬تزریق گاز‬

‫تزریق گاز می تواند در یک حالت سیالبی گاز و یا در یک حالت دمیدن و مکیدن باشد‪ .‬جریان گاز به طور‬

‫وسیع برای ازدیاد برداشت نفت در مخازن نفتی مرسوم‪ ،‬هم در تزریق همزمان و هم در حالت ‪WAG‬‬

‫(تزریق تناوبی آب و گاز) مورد استفاده قرار گرفته است‪ .‬فرایند دمیدن و مکیدن برای ازدیاد برداشت نفت‬

‫در مخازن نفتی مرسوم‪ ،‬توسط محققان زیاد از طرق مطالعات البراتواری مورد مطالعه قرار گرفته اند‪.‬‬

‫;‪(Haines and miller, 1990; monger and coma, 1988; torabi and asghari, 2010‬‬
‫‪torabi et al., 2012).‬‬

‫;‪(Bernard and miller, 1998; schenewerk et al., 1992; miller and gaudin, 2000‬‬
‫‪Thomas and monger-McCure, 1991; monger et al., 1991; artun et al., 2008).‬‬

‫با این حال طبق دانسته های ما‪ ،‬هیچ تزریق گاز در شیل نفت یا مخازن غنی از مایع شیل صورت نگرفت‬

‫اگر چه بعضی از آزمایش های البراتواری و مطالعات مشابه صورت گرفته است‪ .‬پیشرفت این مسئله در این‬

‫مقاله مرور شده است‪.‬‬

 ‫تفاوت سه اصطالح دمیدن و مکیدن تزریق گاز‪ ،‬سیالب گاز و تزریق دوره ای گاز‪:‬‬

‫در دمیدن و مکیدن تزریق گاز‪ ،‬گاز جدا شده از یک چاه در طول دوره دمیدن تولید شده است‪ ،‬به یک‬

‫مخزن از همان چاه در همان دوره مکیدن مجددا تزریق می شود‪.‬‬

‫وقتی که گاز جدا شده تولید شده از تولید کننده ها به طور دوره ای به همان ناحیه از طریق تزریق کننده‬

‫ها در یک حالت سیالب‪ ،‬مجددا تزریق می شود‪.‬‬

‫به این حالت سیالب گاز )‪ (gas flooding‬می گویند‪.‬‬

‫تزریق دوره ای گاز معنی هر دو اصطالح سیالب گاز و دمیدن و مکیدن را می دهد‪.‬‬

‫تا زمانی که گاز تولید شده در حال تزریق مجدد به مخزن چه از طرق حالت دمیدن و مکیدن و چه از‬

‫طریق حالت سیالب گاز باشد‪ .‬و این پروسه در حال تکرار باشد به آن تزریق دوره ای گاز می گویند ‪.‬‬

‫‪ -6‬تزریق گاز در مخازن میعانی گازی‬

‫در یک مخزن میعانی گازی به طور اولیه‪ ،‬مایع به حالت گاز قرار دارد‪.‬‬

‫برای به حداکثر رساندن تولید میعانات گازی یک عمل مرسوم برای حفظ فشار مخزن یا حتی حفظ فشار ته‬

‫چاهی از چاه های تولیدی باالتر از نقطه شبکه گاز یا سیالب آب وجود دارد‪(Hernandez et al., .‬‬

‫)‪1999‬علت آن‪ ،‬این است که اثر به فشار مخزن اجازه داده شود که به زیر نقطه شبنم کاهش پیدا کند‪ ،‬ممکن‬

‫است یک حجم قابل توجه از میعانات با ارزش در مخزن از بین برود چون نفت اشباع شده است و جریان یافتن‬

‫مایع به سطح در مقایسه با گاز مشکل تر است هنگامی که اشباع نفت زیر اشباع بحرانی است‪ ،‬نفت با استفاده‬

‫از یک روش معمولی نمی تواند تولید شود‪ .‬عالوه بر این‪ ،‬بهره وری گاز پس از تشکیل مایع در نزدیکی چاه به‬

‫سرعت کاهش می یابد‪ ،‬چرا که مایع مسیر گاز را مسدود می کند‪(Thomas et al., 1995). .‬‬
‫در یک شیل مخزن میعانات گازی که نفوذپذیری خیلی کمک است (نانو دارسی یا میکرودارسی) اگر فشار‬

‫جریان چاه با فشار مخزن باال تر از فشار نقطه شبنم باشد‪ ،‬تفاوت فشار بین فشار مخزن و فشار جریان چاه که‬

‫باعث تولید میعانات گازی می شود خیلی کوچک خواهد بود‪ ،‬مخصوصا زمانی که فشار اولین مخزن نزدیک به‬

‫فشار نقطه شبنم باشد‪ .‬در نتیجه میزان تولید کم خواهد بود و در نتیجه بازیابی تولید هیدروکربن نیز کم‬

‫خواهد بود‪ .‬افزایش تدریجی در افت سرمایه به سمت حداقل فشار ته چاهی است که از نظر عملی ممکن است‬

‫وقتی که این حالت اتفاق می افتد نفت مایع در چاه انباشته خواهد شد و اشباع گاز حاصل و سرعت گاز میعانی‬

‫کم خواهد بود و به تبع آن سرعت نفت مایع نیز کم خواهد شد‪.‬‬

‫برای حل این مشکل میعانات موجود در مخازن میعانات معمول‪ ،‬توسط جریان گاز ضعیف‪ ،‬یا ‪ CO2‬نیتروژن‬

‫بخار می شود‪(standing et al., 1948; weinaug and cordell, 1949; smith and .‬‬

‫‪yarborough, 1968), (Aziz, 1982) (chaback and Williams, 1994; Goricnik et al.,‬‬
‫)‪1995‬‬

‫نتیجه گیری‬

‫با توجه به شرایط فیزیکی مخازن کشور‪ ،‬روش تزریق امتزاجی گاز دارای راندمان باالیی در استحصال نفت می‬

‫باشد و نتیجه عمده این تحقیق همواره بررسی گازهای مورد استفاده در فرایند تزریق امتزاجی است که هر‬

‫کدام دارای مزایا و معایب مخصوص به خود هستند‪ .‬مبنای این روش‪ ،‬کاهش کشش سطحی بین گاز تزریقی‬

‫و نفت موجود است که در صدد آن موجب حرکت دادن و برداشت بیشتر نفت موجود در مخازن می گردد‪ .‬در‬

‫تزریق کربن دی اکسید با توجه به خوردگی چاه و ایجاد ناپایداری در ر سوب آسفالتین همواره محدودیت‬

‫های بسیار وجود دارد ولی به متورم شدن نفت کمک فراوانی می کند‪ .‬در روش تزریق گازهای هیدروکربنی‬

‫مکانیزم بهبود راندمان برداشت به شکل های کاهش ویسکوزیته‪ ،‬متورم شدن نفت‪ ،‬رانش گاز در حالت بخار یا‬

‫مایع شدن است‪ .‬از محدودیت ها عمده آن می توان به باال بودن هزینه تمام شده در این روش است‪ .‬در روش‬

‫تزریق نیتروژن‪ ،‬از مزایای بسیار مطلوب میتوان به هزینه پایین در استفاده از این گاز اشاره کرد و حتی االمکان‬
‫باید در مخازن با نفت سبک تزریق گردد‪ .‬همواره باید از سیال مخزنی و محدودیت های موجود به منظور‬

‫انتخاب بهترین روش مطلع شویم‪.‬‬

 ‫منابع‬

Artun, E., Ertekin, T., Watson, R.,'.2008. Optimized design of cyclic pressure

pulsing in a depleted naturally fractured reservoir. In: Paper SPEL17762

Presented at the SPE Eastern RegionayAAPG Eastern Section Joint Meeting.
Pittsburgh,Pennsylvania, USA, 11e15 October.
Atlun, E., Ertekin, T., Watsotr, R., Miller, B..2011. Performance evaluation of
cyclic pressure pulsing in a depleted, naturalll'' fractured resenoir with stripper'-
well production. Petroleum Sci. Technol. 29. 953e965.
Aziz, R.M.A., 1982. Critique on gas c1'c1ir-rg operations on gas-condensate
reservoirs. In: Paper SPEl1477 Presented at the \liCdle East Oil Technical
Conference of the Society of Petroleum Engineers Held in \lanama. Balirain.
March l4el7.
Babadagli, T.,2001. Scaling of concunent and countercurrent capillan' imbibition
for surfactant and polymer injection in naturailr' tiactr-rred resen t irs. SPE J. Dec.
465e418.
Bemard, J., N{iller', G.P., 1998. Field case: c1'clic gas reco\en Ior l.lht r,i1-using
carbon dioxide/nitrogery'natural gas. In: SPE 49169- Presente.l ar 11-.. -998 SPE
Annual Technical Conference and Exhibition. Neu Orle ans. Lrur-.r-,:'... L SA.
27e30 September.
Carlson, F.M., 1981. Simulation of relative penneabilirr hrsteresis ttr ii,..
nonrvetting phase. In: Paper SPE 10i57 Presented at the SPE Annual Technical
Conference and Exhibition. 4e7 October, San Antonio. Texas. USA.
Chaback, J.J., Williams, M.L., 1994. p-x behavior of a rich-gas condensate in
admixture with CO2 and (N2CO2). SPERE 9 (1), 44e5A.
Chen, C., Balhoff, M.T.. Mohanty, K.K., 2014. Effect of reservoir heterogeneity
on primary recovety and CO2 huff 'n' puff recovery in shale-oil reservoirs.
SPEREE 17 (3),404e413.
Clark, A., 2009. Determination of recovery factor in the bakken formation,
mountrail county, ND. In: Paper SPE 133719 Presented at the SPE Annual
Technical Conference and Exhibition, 4eJ October, New Orleans, Louisiana,
USA.
CMG, 2012.IMEX Simulator. Computer modeling Group.
Cuiec, L.E.. Bourbiaux, B., Kalaydjian, F., 1994. Oil recovery/ by imbibition in
lowpermeability chalk. SPEFE Sept. 200e208.
Denoyelle, L.C., Lemonnier, P., 1987. Simulation of CO2 huff 'n' puff using
relative permeability hysteresis. In: Paper SPE 16710 Presented at the SPE
Annual Technical Conference and Exhibition,27e30 September, Dallas, Texas,
USA.
Dong, C., Hoffman, B.T., 2013. Modeling gas injection into shale oil reservoirs
in the sanish field, North Dakota. In: Paper SPE 168827 Presented at the
Unconventional Resources Technology Conference, l2el4 August, Denver,
Colorado, USA.
Fai-Yengo, V., Rahnema, H., Alfi, M., 2014.Impact of light component stripping
during CO2 injection in bakken formation. In: Paper SPE 1922932 Presented at
SPE/AAPG/SEG Unconventional Resources Technolo gy Conference, 25 e27
August, Denver, Colorado, USA.
Gamadi, T.D.,2014. Experimental and Numerical Study of the EOR Potential in
Shale Oil Reservoirs by Cyclic Gas Lrjection (PhD dissertation). Texas Tech
University.
Gamadi, T., Elldakli, F., Sheng,l.J.,20l4b. Compositional simulation evaluation
of EOR potential in shale oil recovery by cyclic natural gas injection. In: Paper
SPE 1922690 (URTeC 1922690) Presented at the lJnconventional Resources
Technology Conference Held in Denver, Colorado, USA, 25e27 August 2014.
Gamadi, T.D., Sheng, J.J., Soliman, M.Y., 2013. An experimental study of cyclic
gas injection to improve shale oil recovery. In: Paper SPE 166334 Presented at
the SPE Annual Technical Conference and Exhibition Held in New Orleans,
Louisiana, USA, 30 Septembere2 October.
Gamadi, T.D., Sheng, J.J., Soliman, M.Y., Menouar, H., Watson, M.C.,
Emadibaladehi, H., 2014a. An experimental study of cyclic CO2 injection to
improve shale oil recovery. In: Paper SPE 169142 Presented at the SPE Improved
Oil Recovery Symposium, l2el6 April, Tulsa, Oklahoma, USA.
Goricnih B., Sarapa, M., Csisko, M., 1995. Phase equilibria rn a rich-gas
condensate- CO2 and natural gas mixtures. NAFTA 46 (9),371e377 .
Haines, H.K., Monger, T.G., 1990. A laboratory study of natural gas huff-n-puff.
Paper 90e78. In: Presented at the 1990 CIIU/SPE International Technical
Meeting, Calgary, Canada, I 0-1 3 June.
Hawthome, S.B., Gorecki, C.D., .Sorensen, J.A., Steadman, E.N., Harju, J.A.,
Melzer, S., 2013. Hydrocarbon mobilization mechanisms from upper, middle,
and lower bakken reservoir rocks exposed to CO2- In: Paper SPE 167200
Presented at the SPE Unconventional Resources Conference Canada,5e7
November, Calgary, Alberta, Canada.
Hernandez, I., Farouq Ali, S.M., Bentsen, R.G., 1999. First steps for developing
an improved recovery method for a gas condensate reservoir. In: Paper PETSOC
95-09 Presented at the Annual Technical Meeting of Petroleum Society of
Canada, June 14-18, Calgary, Alberta.