Badanie reaktywności węglowodorów nasyconych,

nienasyconych i aromatycznych z wodorem,

chlorowcami, ze szczególnym uwzględnieniem
roztworu bromu w CHBr3 oraz wody bromowej

Wprowadzenie
Przeczytaj
Symulacja
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Badanie reaktywności węglowodorów nasyconych,
nienasyconych i aromatycznych z wodorem,
chlorowcami, ze szczególnym uwzględnieniem
roztworu bromu w CHBr3 oraz wody bromowej

Węglowodory są podstawowym składnikiem ropy na owej, która stanowi ich podstawowe źródło
w przemyśle.
Źródło: domena publiczna, dostępny w internecie: www.pixabay.com.

Z uwagi na to, jakie wiązania występują w cząsteczkach węglowodorów, dzieli się je na

nasycone i nienasycone. Węglowodory aromatyczne zawierają w swojej budowie
zdelokalizowane wiązania podwójne, dlatego klasyfikuje się je do węglowodorów
nienasyconych. Różnice w budowie węglowodorów wpływają na ich właściwości
fizykochemiczne, w tym reaktywność.

Twoje cele

Porównasz reaktywność węglowodorów: nasyconych, nienasyconych

i aromatycznych.
Wyjaśnisz, na czym polega tzw. reakcja probówkowa.
Przedstawisz reakcje charakterystyczne dla określonych grup węglowodorów.
Przeczytaj

Węglowodory nasycone

Alkany są związkami stosunkowo biernymi chemicznie. Dzieje się tak dlatego, że wiązania
typu σ: węgiel–węgiel i węgiel–wodór należą do mocnych (duża energia wiązania)
i trudnych do rozerwania. Reaktywność poszczególnych atomów wodoru w alkanach
wzrasta wraz z rzędowością atomów węgla, z którymi są związane (połączone).

Ważne!

Podwyższona temperatura i naświetlanie powodują wzrost aktywności alkanów.

Charakterystyczną cechą węglowodorów nasyconych jest zdolność do reakcji substytucji,

czyli podstawiania. Reakcja ta zachodzi, gdy dwa substraty wymieniają się fragmentami
swoich cząsteczek, tworząc dwa nowe produkty.

Reakcją substytucji, w której biorą udział alkany, jest reakcja halogenowania (alkany reagują
z X2 , np. Br2 , Cl2 ), zachodząca podczas naświetlania lub ogrzewania układu reakcyjnego.
Reakcja z fluorem przebiega wybuchowo bez naświetlania lub ogrzewania, natomiast
reakcja z jodem nie zachodzi ze względu na barierę energetyczną.

Podczas monobromowania propanu, w warunkach podanych poniżej, powstają różne

produkty. Głównym produktem reakcji bromowania jest wyżej rzędowa pochodna, czyli
pochodna, w której atom bromu przyłączony jest do węgla o wyższej rzędowości.

Jak wynika z powyższego schematu, substrat, czyli propan, został przekształcony w dwa produkty powstające
w wyniku przebiegu tzw. reakcji równoległych, czyli konkurencyjnych. Jedna z nich jest dominująca i nosi
nazwę reakcji głównej, druga to reakcja uboczna. Produktem głównym bromowania propanu jest
2-bromopropan (97%). Reakcje bromowania alkanów podlegają następującej regule: produkt główny reakcji
bromowania to wyżej rzędowa pochodna. Tej reguły nie można jednak zastosować do reakcji chlorowania
alkanów.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Powstające w pierwszym etapie halogenowania, cząsteczki monohalogenopochodnej

alkanu (czyli cząsteczki alkanu, w której jeden atom wodoru został podstawiony atomem
halogenu) mogą brać udział w reakcjach podstawiania kolejnych atomów wodoru atomami
halogenu, aż podstawieniu ulegną prawie wszystkie atomy wodoru.

Podstawianie atomu wodoru chlorem lub bromem jest reakcją łańcuchową, przebiegającą
według mechanizmu rodnikowego. Rodnik to atom lub grupa atomów z niesparowanym
elektronem (w umownym zapisie oznacza się go kropką). Im wyżej rzędowy rodnik, tym jest
trwalszy i szybciej się tworzy. Reaktywność rodników wynika z obecności w tej drobinie
bardzo aktywnego i niesparowanego elektronu.

Reakcja ta składa się z następujących etapów:

inicjacja (zapoczątkowanie);

Reakcja rozpoczyna się od homolizy cząsteczki halogenu X2 pod wpływem światła lubogrzania. Rozrywane jest
wiązanie X-X, którejest słabsze w porównaniu z wiązaniami C-Club C-H w cząsteczce węglowodoru R-H.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

propagacja (rozwijanie);
Atom halogenu o nieparzystej liczbie elektronów(a więc rodnik) oraz rodnik R• są bardzo reaktywne. Następuje
oderwanie atomuH od cząsteczki węglowodoru R–H lub atomuhalogenu od cząsteczki halogenu X–X.W etapie
propagacji powstają m.in. cząsteczkiR–X oraz HX. Proces ten może się powtarzaćwielokrotnie.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

terminacja (zakończenie).

Zakończenie łańcucha reakcji następuje wtedy, gdy rodniki R• oraz X połączą się ze sobą na trzy sposoby.
W czasie tych reakcji usuwane są reaktywne rodniki.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Reakcja halogenowania jest reakcją:

rodnikową, ponieważ zachodzi wg mechanizmu rodnikowego;

fotochemiczną, ponieważ na etapie inicjacji potrzebna jest energia świetlna;
łańcuchową, ponieważ reakcje propagacji powtarzają się cyklicznie;
substytucji, ponieważ atom wodoru jest wymieniany (podstawiany) na atom
halogenu.

Węglowodory nienasycone

Alkeny
Pierwszą grupą węglowodorów nienasyconych są alkeny. Są to węglowodory aktywne
chemicznie.

Na wiązanie podwójne w cząsteczce alkenu składa się jedno mocne wiązanie typu σi drugie
słabsze wiązanie typu π. Wiązanie typu π łatwo ulega rozerwaniu podczas reakcji
chemicznej, co decyduje o dużej aktywności chemicznej alkenów. Charakterystyczną cechą
alkenów jest zdolność do reakcji: addycji i polimeryzacji.

Ważne!

Addycja cząsteczki HX zachodzi zgodnie z regułą Markownikowa, która mówi, że atom

wodoru w reakcji addycji przyłącza się do atomu węgla, związanego z większą liczbą
atomów wodoru („bogatszego w wodór”).

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ważne!

Jedną z ważniejszych reakcji alkenów jest reakcja z roztworem bromu w CCl4.

Reakcja odbarwiania roztworu bromu w CCl4 (lub w chloroformie) jest wykorzystywana

w chemii analitycznej (jako tzw. reakcja probówkowa) do szybkiego odróżniania
węglowodorów nienasyconych od nasyconych. Efektem wizualnym w tej reakcji jest
zanik barwy roztworu (odbarwienie).

Alkadieny
Kolejną grupą węgolowodorów nienasyconych są alkadieny., czyli węglowodory
nienasycone, które posiadają w cząsteczce dwa wiązania podwójne. Alkadieny – podobnie
jak alkeny – są aktywne chemicznie i biorą udział w reakcjach addycji. Właściwości
chemiczne ściśle wiążą się z układem wiązań występujących w cząsteczce alkadienu, np.:

przy izolowanym układzie wiązań podwójnych każde z wiązań zachowuje swoje

właściwości (takie jak wiązanie podwójne w alkenach), wiązania podwójne nie
oddziałują na siebie:

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

 przy sprzężonym układzie wiązań podwójnych, w reakcji zachodzącej przy stosunku
molowym substratów 1:1, możliwa jest addycja w układzie 1,2 (tzw. addycja 1,2) oraz
addycja w układzie 1,4 (tzw. addycja 1,4):

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Alkiny
Ostatnią grupą węglowodorów nienasyconych są alkiny. Ich charakterystyczną cechą jest
zdolność do reakcji addycji i polimeryzacji. Na wiązanie potrójne w cząsteczce alkinu składa
się zawsze jedno wiązanie mocne typu σ i dwa słabe typu π. Wiązania π łatwo ulegają
rozerwaniu podczas reakcji chemicznej. Ten fakt decyduje o dużej aktywności alkinów.

Reakcje, którym ulegają alkiny, to np.

addycja wodoru w obecności katalizatora;

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

addycja halogenów;
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

addycja halogenowodorów;

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Jest to addycja zachodząca zgodnie z regułą Markownikowa. W tym wypadku zawsze

powstaje izomer E (dotyczy reakcji alkinu z HX w stosunku molowym 1:1), np.:

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

addycja wody (hydratacja) w określonych warunkach.

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Natomiast dla alkinów terminalnych:

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Addycja wody zachodzi pod wpływem siarczanu(VI) rtęci(II) w środowisku kwasowym.

Powstający w pierwszym etapie enol natychmiast ulega przegrupowaniu w związek
karbonylowy: aldehyd (dla wyjściowego etynu) lub keton (dla pozostałych alkinów).

Węglowodory aromatyczne

Węglowodory aromatyczne ulegają reakcjom substytucji elektrofilowej, które są

charakterystyczne dla węglowodorów aromatycznych.

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

W określonych warunkach benzen może ulegać także innym przemianom chemicznym,

takim jak:

uwodornienie benzenu do cykloheksanu;

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

addycja bromu do benzenu pod wpływem światła.

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Przebieg reakcji substytucji elektrofilowej przedstawiono na poniższym schemacie.

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik
addycja

proces przyłączania do atomów węgla, połączonych wiązaniem podwójnym lub

potrójnym cząsteczek homo- lub heteroatomowych, w wyniku czego zmniejsza się
krotność wiązania w cząsteczce organicznego substratu; zachodzi wtedy, gdy dwa
substraty łączą się ze sobą, tworząc jeden produkt

polimeryzacja

reakcja, w której związek wielkocząsteczkowy (polimer) tworzy się z pojedynczych

cząsteczek związku o małej masie cząsteczkowej (monomer); procesem odwrotnym jest
depolimeryzacja

wiązanie σ

wiązanie chemiczne, utworzone przez elektrony, opisane orbitalem molekularnym

symetrycznym względem obrotów wokół osi wiązania

reguła Markownikowa
 w reakcji addycji niesymetrycznych cząsteczek HX do niesymetrycznych alkenów atom
wodoru przyłącza się do tego atomu węgla przy wiązaniu podwójnym, przy którym przed
reakcją było więcej atomów wodoru

Bibliografia
Dudek‐Różycki K., Płotek M., Wichur T., Węglowodory. Repetytorium i zadania, Kraków
2020.

Dudek‐Różycki K., Płotek M., Wichur T., Kompendium terminologii oraz nazewnictwa
związków organicznych. Poradnik dla nauczycieli i uczniów, Kraków 2020.
Symulacja

Symulacja 1

Sprawdź reaktywność węglowodorów, dostępnych na dole ekranu symulacji z wodorem,

wodą bromową oraz roztworu bromu w CHBr3 . Pamiętaj, że w niektórych przypadkach
należy użyć odpowiedniego katalizatora. Następnie rozwiąż zadania.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem h ps://zpe.gov.pl/a/DRHwWcLMC

Symulacja pt. „Badanie reaktywności węglowodorów nasyconych, nienasyconych i aromatycznych

z wodorem, chlorowcami, ze szczególnym uwzględnieniem roztworu bromu w CHBr3 oraz wody bromowej”
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 1

Jakiego katalizatora należy użyć w reakcji toluenu z wodą bromową?

Odpowiedź:

Uzupełnij

Ćwiczenie 2

Które reakcje służą do odróżnienia węglowodorów nasyconych od nienasyconych?

Odpowiedź:

Uzupełnij
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Wybierz zdania prawdziwe dotyczące reakcji addycji.

Proces przyłączenia do atomów węgla, połączonych wiązaniem pojedynczym,

 cząsteczek homo- lub heteroatomowych, w wyniku czego zwiększa się krotność
wiązania w cząsteczce organicznego substratu.

Reakcja addycji zachodzi wtedy, gdy dwa substraty łączą się ze sobą, tworząc jeden

produkt.

Proces przyłączenia do atomów węgla, połączonych wiązaniem podwójnym lub

 potrójnym, cząsteczek homo- lub heteroatomowych, w wyniku czego zmniejsza się
krotność wiązania w cząsteczce organicznego substratu.

Reakcja addycji zachodzi wtedy, gdy min. trzy substraty łączą się ze sobą, tworząc

jeden produkt.

Ćwiczenie 2 輸

Uzupełnij brakujące cechy reakcji halogenowania w poniższym tekście.

Reakcja halogenowania jest reakcją:

, ponieważ zachodzi według mechanizmu rodnikowego;

, ponieważ na etapie inicjacji potrzebna jest energia świetlna;

, ponieważ reakcje propagacji powtarzają się cyklicznie;

, ponieważ atom wodoru jest wymieniany (podstawiany) na atom

halogenu.
Ćwiczenie 3 輸

Oceń prawdziwość zdań. Zaznacz „Prawda”, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub „Fałsz”, jeśli jest
fałszywe.

Zdanie Prawda Fałsz

Podstawianie atomu wodoru
chlorem lub bromem jest
reakcją łańcuchową,  
przebiegającą wg
mechanizmu rodnikowego.
Reakcją substytucji, w której
biorą udział alkany, jest  
reakcja halogenowania.
Alkiny nie należą do
węglowodorów aktywnych  
chemicznie.
Alkany są związkami
stosunkowo biernymi  
chemicznie.

Ćwiczenie 4 醙

Węglowodór, występujący w mięcie pod nazwą menten, to 4-metylo-1-(propan-2-

ylo)cykloheks-1-en.

a) Napisz jego wzór półstrukturalny.

b) Czy związek ten odbarwi roztwór bromu? Odpowiedz i uzasadnij.

Rozwiązanie oraz odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie
umieść je w wyznaczonym polu.
Ćwiczenie 5 醙

Zaproponuj przebieg doświadczenia, które pozwoli na odróżnienie cyklopentenu od

cyklopentanu. Opis doświadczenia powinien zawierać:

1) schematyczny rysunek;

2) obserwacje;

3) wnioski z równaniami zachodzących reakcji chemicznych.

Rozwiązanie oraz odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie
umieść je w wyznaczonym polu.

Ćwiczenie 6 醙

Czy 1-etylocyklopent-1-en wprowadzony do probówki z bromem (środowisko CHBr3 )

spowoduje jego odbarwienie? Odpowiedz i uzasadnij.

Rozwiązanie oraz odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie
umieść je w wyznaczonym polu.

Ćwiczenie 7 醙

Zaproponuj sposób identyfikacji trzech gazów umieszczonych w cylindrach: etanu, etenu,

etynu. W tym celu podaj obserwacje i wnioski z przeprowadzonych prób. Zapisz równania
zachodzących reakcji.

Rozwiązanie oraz odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie
umieść je w wyznaczonym polu.
Ćwiczenie 8 醙

Związek ten jest węglowodorem zawierającym w cząsteczce pięć atomów węgla o tej samej
rzędowości i 10 atomów wodoru. Reakcja odbarwienia bromu w środowisku CHBr3 z jego
udziałem nie daje wyniku pozytywnego. Podaj wzór półstrukturalny tego związku, a następnie
zaproponuj reakcję charakterystyczną dla grupy związków, której jest on przedstawicielem.

Rozwiązanie oraz odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie
umieść je w wyznaczonym polu.

Ćwiczenie 9 難

Toluen należy do związków aromatycznych, dla których charakterystyczne jest halogenowanie

w obecności katalizatora.

a) Napisz równanie reakcji toluenu z chlorem w tych warunkach; podaj systematyczną nazwę
powstałego produktu organicznego,

b) Czy można toluen poddać halogenowaniu w obecności światła? Odpowiedz i uzasadnij,

pisząc – w przypadku odpowiedzi pozytywnej – równanie zachodzącej reakcji chemicznej.
Podaj systematyczną nazwę powstałego produktu organicznego, zakładając, że w reakcji
uczestniczy chlor.

Rozwiązanie oraz odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie
umieść je w wyznaczonym polu.
Ćwiczenie 10 難

W trzech cylindrach znajdują się identyfikowane gazy. Wiedząc, że gaz w cylindrze I i II

odbarwia brom w środowisku CHBr3 (a w cylindrze III – brak zmian), ale tylko gaz w cylindrze
I przyłączy wodę w obecności siarczanu(VI) rtęci(II) i kwasu siarkowego(VI), określ, w którym
cylindrze znajduje się etan, eten i etyn.

Cylinder I:

Cylinder II:

Cylinder III:

Napisz równania zachodzących reakcji chemicznych.

Równania reakcji zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie umieść je
w wyznaczonym polu.
Dla nauczyciela

Scenariusz zajęć

Autor: Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: chemia

Temat: Badanie reaktywności węglowodorów nasyconych, nienasyconych i aromatycznych

z wodorem, chlorowcami, ze szczególnym uwzględnieniem roztworu bromu w CHBr3 oraz
wody bromowej.

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:

Zakres rozszerzony

XIII. Węglowodory. Uczeń:

12) projektuje doświadczenia pozwalające na wskazanie różnic we właściwościach

chemicznych węglowodorów nasyconych, nienasyconych i aromatycznych; na podstawie
wyników przeprowadzonych doświadczeń wnioskuje o rodzaju węglowodoru; pisze
odpowiednie równania reakcji.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

porównuje reaktywność węglowodorów nasyconych, nienasyconych i aromatycznych;

wyjaśnia, na czym polega tzw. reakcja probówkowa;
przedstawia reakcje charakterystyczne dla określonych grup węglowodorów.

Strategie nauczania:

asocjacyjna;
problemowa.
Metody i techniki nauczania:

dyskusja dydaktyczna;
analiza materiału źródłowego;
ćwiczenia uczniowskie;
eksperyment chemiczny;
symulacja;
kieszeń i szuflada.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca zbiorowa.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i z dostępem do Internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, kreda/marker;
rzutnik multimedialny.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Zaciekawienie i dyskusja. Uczniowie starają się udzielić odpowiedzi na pytanie: Co

wpływa na reaktywność węglowodorów?
2. Rozpoznanie wiedzy wyjściowej uczniów. Uczniowie odpowiadają na pytanie: Jak
można podzielić węglowodory pod względem ich budowy?
3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele
lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.
4. Zasady BHP. Nauczyciel zapoznaje uczniów z kartami charakterystyk substancji, które
będą używane na lekcji.

Faza realizacyjna:

1. Eksperyment chemiczny – „Badanie reakcji roztworu bromu w CHBr3 w cykloheksanu

i cykloheksenu”. Nauczyciel rozdaje karty pracy uczniom. Uczniowie dobierają się
w grupy i ustalają procedury wykonania eksperymentu, zapisują w kartach pracy. Po
wyznaczonym czasie, chętni uczniowie podają, jakie zaplanowali następujące po sobie
czynności wykonania eksperymentu. Nauczyciel zatwierdza poprawność instrukcji
wykonania. Uczniowie formułują problem badawczy w formie pytania oraz hipotezę –
zapisują je w kartach pracy, pobierają ze stołu laboratoryjnego odpowiednie szkło
 i sprzęt laboratoryjny oraz odczynniki, po czym przeprowadzają eksperyment.
Obserwacje, wnioski i równania reakcji zapisują w kartach pracy. Nauczyciel
monitoruje przebieg pracy uczniów. Po wyznaczonym czasie, chętna osoba prezentuje
na forum klasy efekty pracy. Pozostali wraz z nauczycielem weryfikują poprawność
merytoryczną wypowiedzi ucznia.
2. Uczniowie w parach pracują z symulacją – sprawdzają reaktywność węglowodorów
symulacji z wodorem, wodą bromową oraz roztworu bromu w CHBr3, anastępnie
wykonują zawarte w medium ćwiczenia.
3. Uczniowie analizują treści z e‐materiału w sekcji „Przeczytaj”: reakcję substytucji,
reakcję addycji, reakcję addycji nukleofilowej, reakcję polimeryzacji, halogenowanie,
acylowanie i alkilowanie węglowodorów aromatycznych. Po wyznaczonym czasie,
wskazani/chętni uczniowie podchodzą do tablicy i zapisują przykłady równań reakcji
chemicznych na tablicy, które wskazuje nauczyciel. Pozostali i nauczycieli weryfikują
poprawność merytoryczną zapisów równań.
4. Nauczyciel zapowiada uczniom, że będą rozwiązywać ćwiczenia nr 5‐10, zawarte
w e‐materiale w sekcji „Sprawdź się”. Uczniowie wykonują zadania w parach. Po
ustalonym czasie, wybrani uczniowie przedstawiają odpowiedzi, a pozostali wspólnie
ustosunkowują się do nich. Nauczyciel w razie potrzeby koryguje odpowiedzi,
dopowiada istotne informacje, udziela uczniom informacji zwrotnej.
5. Prowadzący zapowiada uczniom, że w kolejnym kroku będą rozwiązywać ćwiczenia nr
1 i 4 z sekcji „Sprawdź się”. Każdy z uczniów wykonuje ćwiczenia samodzielnie. Po
ustalonym czasie wybrane osoby przedstawiają rozwiązania. Nauczyciel w razie
potrzeby koryguje odpowiedzi, dopowiada istotne informacje, udziela uczniom
informacji zwrotnej. Ćwiczenia, których uczniowie nie zdążą wykonać podczas lekcji,
mogą być zlecone do wykonania w ramach pracy domowej.

Faza podsumowująca:

1. Kieszeń i szuflada. Nauczyciel rozdaje uczniom małe samoprzylepne karteczki.

Prowadzący zajęcia rysuje na tablicy kieszeń, a obok niej zapisuje: „Co zabieram ze
sobą?”. Tutaj uczeń ma wpisać to, co wyniósł z zajęć, co do niego szczególnie przemówiło,
co się spodobało lub co mu się przyda w przyszłości. Poniżej nauczyciel rysuje szufladę
i białą plamę. Obok szuflady zapisuje: „Co mi się nie przyda?”, a obok białej plamy: „Czego
zabrakło?”. Poniższe rysunki uczeń wypełnia małymi samoprzylepnymi karteczkami
z zapisanymi krótkimi zdaniami, równoważnikami zdań lub kluczowymi słowami. Jest to
okazja także do analizy przebiegu zajęć i szybkiej powtórki.

Praca domowa:

Uczniowie pozostałe ćwiczenia w sekcji „Sprawdź się”, których nie wykonali podczas lekcji,
rozwiązują w domu.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Uczniowie symulację mogą wykorzystać podczas przygotowania się do lekcji czy pracy
kontrolnej, natomiast uczniowie nieobecni na lekcji, medium mogą wykorzystać do
uzupełnienia luk kompetencyjnych.

Materiały pomocnicze:

1. Nauczyciel przygotowuje małe samoprzylepne karteczki dla uczniów.

2. Doświadczenie chemiczne – „Badanie reakcji roztworu bromu w CHBr3
w cykloheksanu i cykloheksenu”.

Szkło i sprzęt laboratoryjny: statywy do probówek, probówki, pipety.

Odczynniki chemiczne: roztwór bromu w CHBr3, cykloheksan, cykloheksen.

3. Karty charakterystyk substancji chemicznych.

4. Karta pracy ucznia:
Plik o rozmiarze 66.51 KB w języku polskim