Tài Liệu Ôn Thi Group

BÀI GIẢNG: ĐỘNG NĂNG. THẾ NĂNG

CHUYÊN ĐỀ: NĂNG LƯỢNG. CÔNG. CÔNG SUẤT
MÔN: VẬT LÍ 10
GIÁO VIÊN: NGUYỄN THẾ VINH

MỤC TIÊU

✓ Nêu được khái niệm động năng, thế năng, sự phụ thuộc của động năng và thế năng.
✓ Viết được biểu thức và tính được động năng, thế năng; xác định được mối liên hệ giữa độ biến thiên
động năng và công của lực.

I. ĐỘNG NĂNG

1 Khái niệm động năng

- Động năng là năng lượng mà vật có được do chuyển động.

1 2
- Công thức tính động năng: Wd = mv (1)
2
- Trong đó: +) m (kg): Khối lượng của vật.
+) v (m/s): Tốc độ của vật.
+) Wd (J): Động năng

Năng lượng của các con sóng trong Hình 25.1 tồn tại dưới dạng nào?
- Tại sao sóng thần lại có sức tàn phá mạnh hơn rất nhiều so với sóng thông
thườmg?
- Tại sao sóng thần chỉ gây ra sự tàn phá khi xô vào vật cản?

Trả lời:
Năng lượng của các con sóng trong Hình 25.1 tồn tại dưới dạng
- Động năng và thế năng.
- Sóng thần có tốc độ chuyển động rất lớn và có thể dâng cao vài chục mét (khi chuyển động vào bờ phần
T

thế năng này dần chuyền hóa thành động năng) nên sóng thần có động năng cực lớn, sức tàn phá mạnh hơn
E
N
I.

nhiều so với sóng thông thường.

H
T

- Khi va vào vật cản thì động năng của sóng thần sẽ chuyển hóa thành công cơ học khi đó nó sẽ tác dụng lực
N
O

rất lớn vào vật cản gây ra sự biến dạng mạnh.

U
IE
IL
A
T

1
https://TaiLieuOnThi.Net
 Tài Liệu Ôn Thi Group

Khi đang bay, năng lượng của thiên thạch tồn tại dưới dạng nào?
- Tại sao năng lượng của thiên thạch lại rất lớn so với năng lượng của các
vật thường gặp?
- Khi va vào Trái Đất (Hình 25.2), năng lượng của thiên thạch được chuyển
hóa thành những dạng năng lượng nào?

Trả lời:
- Khi đang bay, năng lượng của thiên thạch tồn tại chủ yếu dưới dạng động năng, thế năng, quang năng, nhiệt
năng.
- Năng lượng của thiên thạch rất lớn so với năng lượng của các vật thường gặp vì:
+ Thiên thạch có khối lượng lớn.
+ Thiên thạch di chuyển với tốc độ lớn.
+ Khoảng cách từ thiên thạch tới Trái Đất rất lớn.
- Khi va vào Trái Đất, năng lượng của thiên thạch được chuyển hóa thành động năng của đất đá, năng lượng
âm và truyền nhiệt năng cho các vật xung quanh.

Khi sóng đổ vào bờ nó sinh công và có thể xô các vật trên bờ. Tuy nhiên, với vận động viên lướt sóng
thì không bị ảnh hưởng. Tại sao?

Trả lời:
Khi sóng đổ vào bờ nó sinh công và có thể xô các vật trên bờ. Các vận động viên lướt sóng bằng các kĩ thuật
chuyên nghiệp, vận động viên có thể dùng tấm ván lướt bên trên của các con sóng nên họ không bị ảnh
hưởng.

Một mũi tên nặng 48g đang chuyển động với tốc độ 10 m/s. Tìm động năng của mũi tên.

Trả lời:
1 2 1
Động năng của mũi tên là: Wd = mv = .0, 048.102 = 2, 4 ( J ) .
T

2 2
E
N

2 Liên hệ giữa động năng và công của lực

I.
H
T
N

v1 v2
O
U

m F m F
IE

t
IL
A

d=S
T

2
https://TaiLieuOnThi.Net
 Tài Liệu Ôn Thi Group

Xét vật m chuyển động thẳng dưới tác dụng của lực không đổi F .
- Trong khoảng thời gian t vật có độ dịch chuyển d = S và tốc độ thay đổi từ v1 đến v2 .

 F
- Vì F không đổi về độ lớn nên gia tốc a không đổi  a =  . Vậy vật chuyển động biến đổi đều.
 m

- Ta có: v22 − v12 = 2aS

F
 v22 − v12 = 2 .S
m
1 2 1 2
 mv2 − mv1 = F .S
2 2
 Wd 2 − Wd 1 = A (2) (Định lí động năng)

Kết luận: Độ biến thiên động năng bằng công của lực tác dụng.
Hay (2) viết lại: Wd = A

Thả một quả bóng từ độ cao h xuống sàn nhà. Động năng của quả bóng được chuyển hóa thành những
dạng năng lượng nào ngay khi quả bóng chạm vào sàn nhà?

Trả lời:
Động năng của quả bóng tại sàn nhà chuyển hóa thành thế năng làm quả bóng nảy lên, có một phần nhỏ động
năng của quả bóng được chuyển hóa thành năng lượng âm và nhiệt năng (làm nóng quả bóng và mặt sàn).

Một vật có khối lượng 10 kg đang chuyển động với tốc độ 5 km/h trên mặt bàn nằm ngang. Do có ma
sát, vật chuyển động chậm dần đều và đi được 1 m thì dừng lại. Tính hệ số ma sát giữa vật và mặt
bàn. Lấy gia tốc trọng trường g = 9,8 m/s2.

Trả lời:
Theo định lí động năng:
1
Wd2 − Wd1 = A Fms  0 − .mv12 = Fms .S .cos180
2
2
 5 
T

 0,5.10.   = Fms .1
E

 3, 6 
N
I.

 Fms = 9, 64 ( N )
H
T
N

Lại có: N = P = mg = 10.9,8

O
U
IE

Fms 9, 64
Fms =  N   = =  0, 098 .
IL

N 10.9,8
A
T

3
https://TaiLieuOnThi.Net
 Tài Liệu Ôn Thi Group

II. THẾ NĂNG

1 Thế năng trọng trường

- Trọng trường là môi trường bao xung quanh Trải Đất, biểu hiện của trọng trường là tác dụng trọng lực lên
vật có khối lượng bất kì đặt trong trọng trường.
- Thế năng trong trường của một vật là dạng năng tương tác giữa Trái Đất và vật; nó phụ thuộc vào vị trí của
vật trong trọng trường.
- Công thức tính thế năng trọng trường: Wt = m.g.z (3)

Với: +) m (kg): khối lượng của vật.

+) g (m/s2) : gia tốc trọng trường.
+) z(m): độ cao của vật so với mốc thế năng.

Chú ý:

+) Thông thường người ta chọn mốc thế năng tại mặt đất hoặc vị trí thấp nhất trong quá trình chuyển động
của vật làm mốc.
+) Khi tính độ cao z, ta thường chọn chiều dương của trục Oz hướng lên.

Máy đóng cọc (Hình 25.3) hoạt động như sau: Búa máy được nâng lên đến một
độ cao nhất định rồi thả cho rơi xuống cọc cần đóng.
1. Khi búa đang ở một độ cao nhất định thì năng lượng của nó tồn tại dưới dạng
nào?
2. Trong quá trình rơi, năng lượng của búa chuyển từ dạng nào sang dạng nào?
3. Khi chạm vào đầu cọc thì búa sinh công để làm gì?

Trả lời:
1. Khi búa đang ở một độ cao nhất định thì năng lượng của nó tồn tại dưới dạng thế năng trọng trường. Năng
lượng đó có được do tương tác giữa búa với Trái Đất.
2. Trong quá trình rơi, độ cao của búa so với mặt đất giảm dần, tốc độ chuyển động của búa tăng dần. Năng
T

lượng của búa chuyển từ thế năng trọng trường sang động năng.
E
N

3. Khi chạm vào đầu cọc thì búa sinh công tác dụng lực lên cọc để đẩy cọc cắm sâu xuống đất.
I.
H
T

2 Liên hệ giữa thế năng và công của lực thế

N
O

- Xét một vật có khối lượng m đang đặt tại vị trí M . Vật chuyển động đến vị trí N theo hai cách:
U
IE

Cách 1: Vật di chuyển theo phương thẳng đứng từ M đến N .

IL
A

+ Chọn mốc thế năng tại mặt đất, chiều dương của trục Oz hướng lên trên.
T

4
https://TaiLieuOnThi.Net
 Tài Liệu Ôn Thi Group

z
m
zM M

zN N

Mặt đất
O

Công của trọng lực: A = P.S = P.MN

 A = mg ( zM − z N )

 A = mgzM − mgz N
 A = WtM − WtN

Cách 2: Vật di chuyển theo phương xiên góc từ M → N , P, d =  ( )

z
m
zM M
α
P

zN N

Mặt đất
O

Công của trọng lực: A = P ( S .cos  ) = mg.MN = mg ( zM − z N )

 A = mgzM − mgz N
 A = WtM − WtN
Kết luận:
- Công của trọng lực làm vật di chuyển từ M → N bằng độ biến thiên thế năng tại hai vị trí đó.
- Công của trọng lực không phụ thuộc vào hình dạng đường đi mà chỉ phụ thuộc vào vị trí đầu M và vị trí
cuối N (so với mốc thế năng).
T
E

→ Gọi công của trọng lực là công của lực thế.

N
I.
H
T
N
O
U
IE
IL
A
T

5
https://TaiLieuOnThi.Net
 Tài Liệu Ôn Thi Group

Hình 25.5 mô tả một cuốn sách được đặt trên giá sách. Hãy so sánh
thế năng của cuốn sách trong hai trường hợp: gốc thế năng là sàn
nhà và gốc thế năng là mặt bàn.

Trả lời:
- Khi chọn gốc thế năng là sàn nhà, độ cao của cuốn sách so với gốc thế năng là: z1

- Khi chọn gốc thế năng là mặt bàn, độ cao của cuốn sách so với gốc thế năng là: z2

- Độ lớn của thế năng phụ thuộc vào độ cao của vật so với gốc thế năng. Mà z1  z2  Wt1  Wt 2 . Thế năng

của cuốn sách khi lấy gốc thế năng là sàn nhà lớn hơn thế năng của cuốn sách khi lấy gốc thế năng là mặt
bàn.

Một chiếc cần cẩu xây dựng cẩu một khối vật liệu nặng 500 kg từ vị trí A ở mặt đất đến vị trí B của
một tòa nhà cao tầng với các thông số cho trên Hình 26.6. Lấy gia tốc trọng trường g = 9,8 m/s2. Tính
thế năng của khối vật liệu tại B và công mà cần cẩu đã thực hiện.

Trả lời:
Chọn mốc thế năng tại A.
T
E
N
I.
H
T
N

- Thế năng của khối vật liệu tại B : WtB = mgzB = 500.9,8.40 = 196000 ( J )
O
U
IE

- Công mà cần cẩu đã thực hiện

IL

+ Công của trọng lực: AAB = WtA − WtB = −196000 ( J )

A
T

6
https://TaiLieuOnThi.Net
 Tài Liệu Ôn Thi Group

+ Công mà cần cẩu đã thực hiện: AF = − AAB = 196000 ( J ) .

Hãy chứng minh có thể dùng một mặt phẳng nghiêng để

đưa một vật lên cao với một lực nhỏ hơn trọng lượng của
vật (Hình 25.7). Coi ma sát không đáng kể.

Trả lời:
- Nếu lực F làm vật di chuyển theo phương xiên góc .
A1 = F .
- Nếu kéo trực tiếp từ chân mặt phẳng nghiêng đến đỉnh mặt phẳng nghiêng
A2 = AFk = Fk .h = P.h

P
Ta có: A1 = A2  F . = P.h  =
h F
Vì h   F  P. (đpcm).

T
E
N
I.
H
T
N
O
U
IE
IL
A
T

7
https://TaiLieuOnThi.Net