Wykład 10 – Hayes - Model elastyczności psychologicznej jako ujednolicony model

funkcjonowania człowieka

Model elastyczności psychologicznej jako ujednolicony model funkcjonowania człowieka –

zbiór wybranych, spójnych procesów, który znajduje zastosowanie w rozwiązywaniu
rozmaitych problemów klinicznych. Objaśniania:
- funkcjonowanie i zdolności adaptacyjne,
- oraz, na drugim krańcu spektrum, przyczyny psychopatologii i cierpienia,
- a także: interwencję psychologiczną.
Model ten stanowi podstawę terapi ACT (akceptacji i zaangażowania), w której przyjmuje się
podejście wymiarowe – ludzkie zachowania stanowią kontinuum, ważna jest akceptacja
trudności, uważność na obecnej chwili i zaangażowanie w działania oraz zmianę działań.
Elastyczność psychologiczna – pełny, pozbawiony niepotrzebnej obrony kontakt z chwilą
obecną taką jaka jest, a taże wytrwanie w danym zachowaniu lub jego zmiana z myślą o
wybranych wartościach
Sprawdzianem skuteczności każdego modelu jest możliwość opracowania istotnych klinicznie
interwencji. To znaczy, że kliniczne modele psychologiczne są trafne, gdy potrafią wskazać
konkretne procesy decydujące o sukcesie leczenia. Dodatkowo należy udowodnić, że:
1) Procesy w domyśle odpowiedzialne za skutecznośćterapii rzeczywiście są podstawą
tej skuteczności,
2) Procesu funkcjonowania człowieka, które zgodnie z modelem są ważne dla wyników
leczenia, mają rzeczywiście istotne znaczenie,
3) Składniki interwencji, które uznawane są za decydujące, rzeczywiście takie są,
4) Istnieją różnice między osobami w danej populacji, które funkcjonują dobrze i tymi,
które wykazują dysfunkcje.
Model leczenia i model psychopatologii muszą być ze sobą zintegrowane – muszą opierać się
na tych samych kluczowych procesach. Model elastyczności psychologicznej, jak wyżej
wspomniano, obejmuje procesy uporządkowane w zbiór stanowiący jedną spójną całość.
Funkcjonalny konceptualizm dąży do optymalnej użyteczności modelu, ograniczając liczbę
wymiarów, odnosząc je do podstawowych procesów ludzkiego funkcjonowania, dających się
zaobserwować w badaniach.
Model pokazujący brak elastyczności psychologicznej (psychopatologii):
Model pokazujący elastyczność psychologiczną (pozytywny heksafleks):

Model elastyczności psychologicznej sześć powyższych procesów:

 Akceptacja – zaakceptowanie tego, czego nie da się zmienić,
 Elastyczne skupienie uwagi na obecnej chwili,
 Ja jako kontekst – pozostawanie w kontakcie z głębszym poczuciem JA,
 Defuzja – uwolnienie poznawcze od werbalizacji (słowne treści myśli sprawiają, że
wydają się być one odzwierciedleniem rzeczywistości, a nie tylko subiektywnymi
 myślami), traktowanie JA jako obserwatora i jako pewnien punkt widzenia, nie
obiektywną prawdę,
 Wartości – życie zgodnie z wyznawanymi wartościami,
 Zaangażowane działanie – zgodne z własnymi wartościami
i wskazuje, że ból jest naturalną konsekwencją cierpienia, chociaż ludzie cierpią także
niepotrzebnie i trzeba przystosować się do kontekstów wewnętrznych i zewnętrznych. Do
niepotrzebnego cierpienia prowadzą procesy zachowań przez fuzję, unikanie doświadczenia
oraz tłumienie i uciekanie od myśli i wspomnień, co ogranicza możliwość zmiany zachowania.
W wyniku tego człowiek izoluje się lub podejmuje ryzykowne zachowania, skupia się na
swoim nieszczęściu.
fuzja poznawcza – werbalna dominacja nad regulowaniem zachowania - nadmierna
identyfikacja z tym, co jest w nas nie w porządku, ograniczenie do myśli o naszym złym
postępowaniu, co utrudnia zmianę zachowania
Najważniejszym zadaniem ACT jest poddanie procesów poznawczych większej kontroli,
włączanie innego trybu myślenia o sobie i swoich działaniach, włączenie dystansu do
własnych myśli (nie tłumienie ich oraz przeciwnie, nie fiksowaniu się na nich, lecz pogodzenie
się z nimi i stworzenie na to przestrzeni) i poprawienie kontaktu pacjenta z pozytywnymi
kensekwencjami swoich działań.

Model elastyczności psychologicznej oparty na „trifleksie” łaczy powyższe procesy w trzy pary
prezentujące trzy style reagowania:
1) Otwarty styl reagowania: defuzja i akceptacja – umożliwia otwartość na
doświadzenie i zmianę
2) Skupiony styl reagowania: kontakt z chwilą obecną i JA jako kontekst – skupienie na
swojej świadomości i aspektach chwili obecnej, „tu i teraz”, uwolnienie się od
skonceptualizowanego JA (skonceptualizowane JA – mówienie o sobie w oceniających
kategoriach np. ról, cech, skłonności, powoduje spójność, ale jest tez przyczyną fuzji)
3) Zaangażowany styl reagowania: wartości i zaangażowane działania – pozwala
odczuwać sens życia dzięki podejmowaniu działań w kontakcie ze wzmacniającymi je
wybranymi przez nas wartościami, które mają dla nas sens
Carl Rogers (1902-1087) - amerykański psycholog i psychoterapeuta reprezentujący nurt
humanistyczny, przedstawiciel holistycznego podejścia do psychologii człowieka, zajmował
się psychologią osobowości; twórca systemu niedyrektywnej psychoterapii
"skoncentrowanej na osobie". Swoją teorię przedstawił w książce "Terapia skoncentrowana
na kliencie" (Client-Centered Therapy, 1951); autor kilku książek na temat psychoterapii
i osobowości.

Teoria Rogersa opiera się na jego doświadczeniu w praktyce terapeutycznej. Osobisty

kontakt z pacjentami klinicznymi jest podstawą jego myślenia teoretycznego, które z kolei
znalazło zastosowanie w psychoterapii. Podstawą jego dokonań jest zatem zamknięty krąg
obserwacji, wnioskowań i stosowania nowych rozwiązań. Koncepcja Rogersa jest
przełomowym punktem w psychoterapii i psychologii osobowości.

Struktura osobowości w teorii Rogersa

Podstawę teorii Rogersa stanowią dwa konstrukty teoretyczne: "organizm" oraz "ja".

ORGANIZM - umiejscowienie wszystkich doświadczeń, które zebrane w całość tworzą pole

fenomenologiczne stanowiące indywidualny punkt odniesienia zaznany tylko danej
jednostce. Początkowo Rogers określał doświadczenie jako wszystkie wydarzenia wewnątrz
organizmu, które mogą być uświadomione, później jednak, pod wpływem krytyki ze strony
psychoanalityków, włączył do schematu również zdarzenia nieuświadomione.

"JA" - postać pojęciowa złożona ze spostrzeganych własności "ja" i wartości nadawanych

relacjom "ja" z innymi i z różnymi aspektami życia. Obraz "ja" jest więc zmienny (jest
procesem), ale zawsze stanowi pełną całość dostępną świadomości. Mimo zmienności "ja"
tożsamość człowieka nie zmienia się w myśl zasady "ja to ja".

Organizm a "ja"

Podstawowe znaczenie w teorii Rogersa ma zagadnienie zgodności spostrzeganego "ja"

z rzeczywistym doświadczeniem organizmu. Osoba dojrzała, przystosowana i w pełni
funkcjonująca powinna charakteryzować się całkowitą zgodnością spostrzeżeń tworzących
"ja" i doświadczeń organizmu. Niezgodność między tymi dwoma elementami powoduje
niepokój i poczucie zagrożenia.

Dynamika i rozwój osobowości

Teoria Rogersa kładzie szczególny nacisk na naturalną tendencję jednostki do rozwoju

i zdrowia psychicznego (uzgodnienia spostrzeżeń "ja" i doświadczeń organizmu).
Dla prawidłowego rozwoju jednostki ogromne znaczenie ma wyraźne spostrzeganie
dostępnych alternatyw i nadawanie im właściwej formy symbolicznej. Zachowanie jednostki
rozwijającej się jest procesem ukierunkowanym na cel. Dużą rolę w tym procesie odgrywa
również pozytywny obraz siebie.

W teorii Rogersa nie zostały wyodrębnione konkretne stadia rozwoju osobowościowego.

Opisany został natomiast wpływ ocen innych ludzi na tworzenie się rozbieżności między
rzeczywistym doświadczeniem organizmu a powstającym obrazem "ja". Według Rogersa
mechanizm ten jest szczególnie wyraźny w dzieciństwie.

Skutkiem powstania rozbieżności między postacią "ja" a doświadczeniem organizmu

jest tendencja do zniekształcania obrazu swych doświadczeń i przyjmowanie postaw
obronnych. Wpływa to również na relacje ze społeczeństwem zaburzając postrzeganie
innych ludzi. Jedną z częstszych reakcji obronnych jest wyparcie, które może następnie
powodować wrogość w stosunku do osób wyrażających (naszym zdaniem) wyparte przez
nas uczucia.

Założenia terapii skoncentrowanej na osobie - ma prowadzić do zniwelowania szkodliwej

rozbieżności między obrazem "ja" a doświadczeniami organizmu. Do uzyskania tego efektu
dąży się poprzez następujące kroki:

 terapeuta tworzy atmosferę bezwarunkowej akceptacji, empatii i zrozumienia

okazywanych pacjentowi
 zbudowanie samoakceptacji pacjenta prowadzi do zasymilowania uczuć wcześniej
zagrażających i włączenie ich do postaci pojęciowej "ja"
 restrukturyzacja obrazu "ja" zbliża go do obrazu rzeczywistych doświadczeń
organizmu
 akceptacja doświadczeń, których obraz był wcześniej zniekształcony pozwala
na naprawę relacji społecznych i większą akceptację innych ludzi.
 stała konfrontacja "ja" z organizmem oraz kontrola swych wartości pozwala
na zbudowanie dojrzałej osobowości, pełne funkcjonowanie i zdrowe przystosowanie