Daty Graniczne :

Romantyzm rozpoczął się w Europie (w Anglii i w Niemczech) pod koniec XVIII wieku i trwał do połowy
XIX wieku. W Polsce datą graniczną jest rok 1822, czyli wydanie „Ballad i romansów” Adama
Mickiewicza, które rozpoczęło epokę romantyzmu, datą końcową jest natomiast rok 1863, czyli wybuch
powstania styczniowego.

Pojęcia :

Prometeizm - postawa etyczna, dla której ideałem moralnym jest dobrowolne podporządkowanie
działań jednostki dobru ludzkości. Nawiązuje do mitycznej postaci Prometeusza. Oznacza bunt przeciwko
boskim wyrokom oraz cierpienie własne w imię szczęścia ogółu.

Mesjanizm to wywodząca się z Biblii koncepcja wiary w istnienie (lub nadejście) postaci albo narodu,
których działalność odmieni na zawsze oblicze świata i pozwoli wyzwolić się od zła.

Profetyzm to zjawisko polegające na głoszeniu proroctw przez ludzi powołujących się na natchnienie od
Boga

Ludowość to program nawiązywania do ludowej literatury, czerpania z niej motywów i wzorców

stylistycznych, a niekiedy też przyswajanie właściwych jej postaw wobec świata, sformułowany po raz
pierwszy w okresie romantyzmu.

Gotycyzm to nurt kultury europejskiej, stanowiący jeden z jej przedromantycznych prądów. Dążył on do
przywrócenia rangi i znaczenia utworom i budowlom pochodzącym ze średniowiecza.

Martyrologia to cierpienie, męczeństwo narodu, grupy społecznej lub wyznawców religii.

Wallenrodyzm to pojęcie wywodzące się z powieści poetyckiej Adama Mickiewicza zatytułowanej

Konrad Wallenrod i oznaczające człowieka, który posługuje się podstępem i zdradą dla realizacji
wzniosłego i szlachetnego celu.

Werteryzm to postawa pochodząca od imienia bohatera powieści J. W. Goethego Cierpienia młodego

Wertera, charakteryzująca się nadmierną uczuciowością, skłonnością do marzeń i egzaltacji, tendencją
do poetyzacji rzeczywistości, buntem wobec obowiązujących zasad i norm społeczno-obyczajowych oraz
poczuciem bezsensu życia.

Winkelriedyzm oznaczał wybór postawy aktywnej, gotowość do podjęcia walki o niepodległość narodu.

Frenezja to cecha utworów literackich, odznaczająca się obfitością motywów okropności, zbrodni i
szaleństwa, a także rozmiłowaniem autorów w opisywaniu makabrycznych scen.

Choroba Wieku Weltschmerz to zespół nastrojów i emocji typu: depresja, smutek, apatia, melancholia
wynikających z myśli o niedoskonałości świata, a właściwie ze zderzenia chęci działania i niemożności
jego realizacji oraz dysonansu pomiędzy wrażliwością bohatera a jego otoczeniem; romantyczny,
sentymentalny pesymizm.
Historyzm to świadome naśladowanie stylów wcześniejszych epok, jeden z nurtów sztuki XIX wieku.

Wydarzenia ważne dla romantyzmu:

Rewolucja lipcowa (1830) we Francji, powstanie listopadowe (1830–1831) w Polsce, Wiosna Ludów
(1848–1849), która ogarnęła szereg europejskich krajów, powstanie styczniowe (1863–1864) w Polsce.

Problematyka:

„Cierpienia młodego Wertera” Johanna Wolfganga Goethego poruszają przede wszystkim tematykę
nieszczęśliwej miłości. Losy Wertera i Lotty staną się wzorem nieszczęśliwej miłości romantycznej,
sentymentalnego spojrzenia na świat. Lotta urośnie do wzoru kobiecej bohaterki romantycznej. Losy i
światopogląd głównego bohatera staną się podstawą tzw. postawy werterycznej, którą charakteryzuje:

- umiłowanie przyrody,

- dziecięce spojrzenie na świat,

- pragnienie samotności,

- koncentrowanie się wyłącznie na własnym wnętrzu,

- odwrócenie się od drugiego człowieka,

- poczuciu niezrozumienia przez innych.

Jednocześnie „Cierpienia młodego Wertera” Johanna Wolfganga Goethego to powieść, która opowiada
nie tylko o miłości, ale i o społeczeństwie. Przede wszystkim jest to bardzo ostra krytyka panujących w
Niemczech (i nie tylko) podziałów społecznych. Werter na własnej skórze doświadcza brutalności
arystokracji, która jest gotowa wykluczyć kogoś tylko dlatego, że ma niższe pochodzenie. Sam Werter
przede wszystkim w Wahlheim odkrywa wyjątkowość prostych ludzi, którzy widzą świat inaczej, lepiej,
są wolni od oszustw, udawania, fałszu, który towarzyszy arystokracji i bogatemu mieszczaństwu. W tym
kontekście nie dziwi fakt, że „Cierpienia młodego Wertera” uznane zostały za pierwszą powieść
mieszczańską w Niemczech. Główni bohaterowie – Lotta, Albert, Werter to przedstawiciele
mieszczaństwa, które właśnie w okresie romantyzmu wyraźnie dochodzi do głosu.

W "Odzie do młodości" za pomocą kontrastu zostały ukazane dwa ścierające się ze sobą i walczące o
dominacje światy. Jeden z nich to świat stary, stworzony przez ludzi oświecenia. Drugim natomiast jest
świat nowy, pełen ideałów romantycznych i młodzieńczej energii. Mickiewicz zdecydowanie odcina się
od minionego świata, jest mu nieprzychylny wręcz wrogi. Ukazuje stare pokolenie jako bezwzględnych
racjonalistów, ludzi dla których istnieje tylko świat materialny. Uważa, ze nie potrafią zobaczyć świata w
pełnej krasie ponieważ nie są w stanie dostrzec wszystkich jego sfer. Stara fizycznie i psychicznie
generacja niezdolna jest poznać prawdziwej istoty świata. Mickiewicz zarzuca staremu światu pustkę,
egoizm, ciemnotę i zacofanie. Krytykuje stare pokolenie za zbytni konserwatyzm i wynikającą stad
niechęć do nowych idei. "Starzy" nie pasują do nowego, zmieniającego się świata. Podmiot liryczny ma
dość tego świata, dlatego woła "Młodości! Dodaj mi skrzydła!", gdyż chce uciec przed "martwym
światem" konserwatystów. Natomiast świat młodych przedstawia jako świat pełen energii, witalności,
zapału i nadziei. Podmiot liryczny zachęca do łamania wszelkich barier ograniczających człowieka. Do
odkrywania tego co jeszcze nie poznane. Uważa, ze świat oddany w ręce młodych będzie lepszy. Oparty
na braterstwie, miłości, przyjaźni i młodości. Świat ludzi młodych jest pełen Marzen i planów na
przyszłość. Młodość jest potęga, która może czynić cuda. Warte odnotowania jest również to, iż wiersz
łączy w sobie elementy oświeceniowe i romantyczne. Mickiewicz jako romantyk w swoim dziele
przedstawił przede wszystkim idee romantyczne. Jedna z ważniejszych jest pozycja podmiotu
mówiącego ponad światem, czyli styl jego wypowiedzi. Występują także wykrzykniki, częsty tryb
rozkazujący, które wskazują na zaangażowanie emocjonalne oraz poczucie ogromnej siły i pewności. Jest
to cecha romantycznej jednostki nieprzeciętnej o osobowości przywódcy. Utwór zawiera nakaz
poświecenia siebie i spełnienia za wszelka cenę obowiązku patriotycznego. W końcowym fragmencie
ukazana jest wiara w odzyskanie niepodległości "Witaj jutrzenko swobody / Zbawienia za tobą słońce".
W wierszu odnajdujemy także motywy mitologiczne Np.: Herakles. Na uwagę zasługują również
wyszukane epitety ("kwiat młodości"), Jako podsumowanie warto dodać, iż utwór przez swój dualizm,
oświeceniowy i romantyczny stała się przyczyna rożnych interpretacji.

W balladzie "Romantyczność" są głoszone typowo romantyczne poglądy, które wyrażają się nie tylko w
głoszeniu bezwzględnej wyższości uczucia nad rozumem, czy też w wprowadzeniu ludowej bohaterki,
obłąkanej Karusi, będącej odmianą bohatera werterowskiego. Romantyczne jest także poczucie
niezrozumienia i osamotnienia, motyw nieszczęśliwej miłości. W utworze pojawiają się dwa tematy:
przeżycia dziewczyny i reakcja otoczenia. Tło wiejskie, małomiasteczkowe, akcja w dzień. Dziewczyna
rozpacza, widzi ukochanego będąc w transie. Chce odejść, bo ludzie nie rozumieją jej uczuć. Cechy
romantyczne to: nieszczęśliwa miłość, życie we własnym świecie, bunt przeciwko zastanej
rzeczywistości, znamiona obłędu. Dziewczynę obserwuje podmiot liryczny razem ze starcem i tłumem
ludzi. Ludzie zachowują się różnie, można wyróżnić trzy typy zachowań:

- boją się duszy kochanka - wierzą, że ona z nim naprawdę rozmawia - to jest to, w co wierzą prości
ludzie

- narrator wierzy i czuje to, co się dzieje, stara się zrozumieć, wierzy w istnienie świata duchów

- postawa starca - ufa swojemu "szkiełku i oku", nie wierzy w przesądy ludzi

Malarze:

Eugène Delacroix (1798-1863):

Tematyka: Delacroix podejmował różnorodne tematy, często nawiązujące do historii, mitologii,

literatury oraz polityki. Malował sceny batalistyczne, mitologiczne, religijne oraz portrety. Jego prace
często wyrażały dramatyzm, egzotykę i namiętność.
Cechy dzieł: Dzieła Delacroix cechuje wyrazista kolorystyka, dynamiczna kompozycja, a także swobodna i
ekspresyjna technika malarska. Mistrzowsko operował światłem i cieniem, co dodawało jego obrazom
głębi i dramatyzmu.Caspar David

Friedrich (1774-1840):

Tematyka: Friedrich specjalizował się głównie w pejzażach romantycznych, często z elementami

melancholii i tajemniczości. Jego prace często ukazywały samotność człowieka wobec potęgi natury, oraz
refleksję nad egzystencją, w tym obrazy z motywem podróży, grobowców, ruin czy widoków z wież.

Cechy dzieł: Dzieła Friedricha charakteryzują się delikatną kolorystyką, mistycznym nastrojem oraz
starannym oddaniem detali przyrody. Jego kompozycje były często symetryczne i statyczne, co
podkreślało uczucie skupienia i kontemplacji.

Definicje i cechy gatunków literackich romantyzmu:

Ballada to gatunek synkretyczny, który łączy cechy epiki, liryki i dramatu. Na epicki wymiar składają się:
fabuła osnuta najczęściej wokół sensacyjnego wydarzenia (tragiczna śmierć, uwiedzenie) oraz obecność
narratora, który w subiektywny sposób relacjonuje historię.

Cechy:

-liczne motywy ludowe i folklorystyczne,

-świat realny przeplata się ze światem fantastycznym (obecność istot fantastycznych, takich jak syreny,
duchy, czy nimfy),

- obecność przyrody,

- mocny punkt kulminacyjny w akcji,

- prosty bohater,

- los człowieka nie leży w jego rękach.

Sonet to kunsztowna kompozycja poetyckiego utworu literackiego, złożona z 14 wersów zgrupowanych

w dwóch czterowierszach (tetrastychach), rymowanych zwykle abba abba i dwóch trójwierszach
(tercynach). Pierwsza zwrotka zwykle opisuje temat, druga odnosi go do podmiotu wiersza, a tercyny
zawierają refleksję na jego temat.

Powieść poetycka, jak sama nazwa wskazuję, to powieść wierszowana, w której największy nacisk był
kładziony na emocje głównego bohatera, co zresztą jest charakterystyczne dla romantyzmu. Generalnie,
tworzone wówczas utwory bardzo dużo miejsca poświęcały wewnętrznym przeżyciom i rozterkom
głównych postaci.

Cechy:
- jest to utwór z pogranicza gatunków: łączy w sobie zarówno elementy epickie jak i liryczne (synkretyzm
gatunkowy)

- utwór jest wierszowany

- fabuła jest stosunkowo luźna, następują znaczne przeskoki czasowe i zakłócenia chronologii

- przedstawiane wydarzenia nasycone są subiektywnymi spostrzeżeniami narratora, jego ocenami

wydarzeń i innych bohaterów

- częste zwroty kierowane są wprost do czytelnika.

Dramat romantyczny, odrzucając klasyczne reguły, wyróżnia się otwartą, luźną kompozycją. Rezygnuje z
uporządkowania i ścisłych związków przyczynowo‐skutkowych. Bardzo często ma formę
fragmentaryczną oraz zaburzony porządek fabularny. Cechuje go synkretyzm rodzajowy, co oznacza, że
łączy cechy liryki, epiki i dramatu.

Cechy:

- epizodyczność budowy

- synkretyzm konstrukcji

- obecność rozbudowanych fragmentów epickich i lirycznych

- złamanie antycznej zasady decorum

- łączenie wątków fantastycznych i realistycznych

- kompozycja otwarta: epizodyczność, brak jednego wyraźnie zarysowanego konfliktu, złamanie

antycznej zasady trzech jedności: czasu, miejsca i akcji umożliwiło swobodne dysponowanie czasem i
przestrzenią.

Cechy bohatera romantycznego:

- indywidualista i samotnik;

- idealista posiadający bogate życie duchowe;

- buntownik, gotowy walczyć ze światem i Bogiem;

- nieprzeciętnie inteligentny i wrażliwy;

- nieszczęśliwie zakochany;

- niedojrzały emocjonalnie - nie dorasta do własnych czynów;

- przechodzący przemianę duchową;

- silnie odczuwający weltschmerz - ból świata (smutek, apatia z powodu niedoskonałości świata).

Zasada w Konradzie Wallenrodzie:

Konrad wybrał sprzeczną z etosem zasadę walki podstępnej. Jego samobójcza śmierć zakończyła życie
człowieka, który wyrzekł się wszystkiego, aby mścić się za napaść na swoją ojczyznę.

Problem Konrada Wallenroda:

Mickiewicz postawił przed swoim bohaterem dylemat: co jest dla niego ważniejsze, ukochana czy
ojczyzna i jej wolność? Ostatecznie w przypadku Wallenroda wygrał obowiązek wobec ojczyzny, opuścił
on swoją ukochaną i spędził swoje życie bez niej. Mickiewicz rozpatruje też problematykę szlachetnej i
uczciwej walki.

Lektury : autor, tytuł, gatunek i problematyka:

"Dziady część III":

Autor: Adam Mickiewicz

Gatunek: Dramat romantyczny

Problemartyka:

Najważniejszy jest wątek patriotyczny: związany jest on przemianą romantycznego kochanka (Gustawa)
w bojownika o wolność ojczyzny (Konrada, skojarzenie z Wallenrodem); drugą sprawą jest obraz
martyrologii młodzieży polskiej, zaprezentowana w wigilijnej rozmowie więźniów o prześladowaniu
caratu; ważny jest także patriotyczny bunt przeciw Bogu ("Nie wierzę, że nam sprzyja, Jezus Maryja",
Wielka Improwizacja i mesjanistyczna wizja ks. Piotra); z tym wątkiem wiążą się również następne:

Prometejski bunt Konrada wiąże się również z romantycznym ideałem artysty, człowieka
charakteryzującego się wielką indywidualnością, starającego się równać z Bogiem w swoich zdolnościach
twórczych;

Ks. Piotr prezentuje postawę, określającą Polskę, jako Chrystusa narodów, czyli ma to być kraj, który
poświęci się dla dobra innych narodów (taką postawy widzimy u Rzeckiego z "Lalki" Bolesława Prusa");
też jest tu wątek oczekiwania na mesjasza, w związku z którym pojawia się stylistyka i symbolika biblijna
(np. numerologia, związana ze zbawcą Polski, którego numerem ma być 44); przewidywanie pojawienia
się mesjasza wiąże się także z profetycznością "Dziadów"

Pojawia się także motyw krytyki społeczeństwa polskiego: widzimy kontrast między polską elitą
arystokratyczną, która zajmuje się wyłącznie sprawami przyziemnymi, takimi jak bale, poezja francuska i
zręcznie omija tematy patriotyczne, gdyż mogłyby zaszkodzić one pozycji tych ludzi; a ludźmi młodymi,
którzy zgodnie z dogmatami romantycznymi koncentrują się na sprawach Polski, prześladowaniach
carskich; uważają, iż poezja powinna zajmować się sprawami historycznymi, tragicznymi dziejami
narodu; pojawia się tu porównanie społeczeństwa polskiego do lawy, która "Z wierzchu zimna i twarda,
sucha i plugawa, Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi", czyli ludzie stojący na czele narodu
(arystokracja) zaprzedali się zaborcy (Rosjanom), bawią się, donoszą na swoich, byle nie stracić swojego
majątku; a ludzie młodzi, buntują się, są prawdziwymi obywatelami, interesują się losami Polski i innymi
sprawami patriotycznymi: mówią o zsyłkach, że poezja powinna zajmować się ważnymi dla
społeczeństwa sprawami, historią, prześladowaniami, szansą ratunku;

Tak więc dominującym tematem "Dziadów" jest patriotyzm, czyli to, co wtedy wydawało się
najważniejsze.

"Kordian":

Autor: Juliusz Słowacki

Gatunek: Dramat romantyczny

Problemartyka: Najważniejszym problemem z jakim próbuje rozliczyć się autor Kordiana w swoim
dramacie, jest klęska powstania listopadowego. Słowacki uważnie przypatruje się postawom i
motywacjom, nieraz bardzo konkretnych, rzeczywistych postaci, które miały wpływ na taki, a nie inny
przebieg niepodległościowego zrywu. Słowacki nie boi się jednoznacznych ocen. W dramacie,
generałowie Skrzynecki, Chłopicki, czy Krukowiecki, są postaciami bezpośrednio stworzonymi przez
diabła i piekielne demony, co w jednoznaczny sposób pokazuje, że klęska powstania była związana z
walką sił metafizycznych. Autor nie pozostawia suchej nitki również na takich postaciach jak książę Adam
Czartoryski, czy Julian Ursyn Niemcewicz. Słowacki pokazuje również nastroje młodych Polaków, którzy
rwą się do walki, ale ulegają starszym, którzy nie mają już siły i zapału do zbrojnej walki. Młodzi dają się
przekonać, że wszczynanie buntu nie ma szans powodzenia, zamiast zignorować starców i chwycić za
broń. Jednostka, której jedynym celem jest obrona ojczyzny (Kordian) nie ma w takich warunkach
żadnych szans na realizację swoich ambicji.

Kordian może być również rozpatrywany całościowo, jako wyraz pewnej koncepcji dążenia do
niepodległości Polski. Warto pamiętać, że w świadomości literackiej Polaków po powstaniu
listopadowym, królowały Dziady Adama Mickiewicza, propagujące ekspiacyjne przyjmowanie na siebie
cierpienia narodowego, z nadzieją, że doprowadzi ono do odkupienia i zmartwychwstania Polski. Esencją
tego mesjanistycznego podejścia miało być hasło: „Polska Chrystusem narodów”. Słowacki jednak
sprzeciwił się biernemu czekaniu i wystosował własny postulat: „Polska Winkelriedem narodów”.
Nawiązał tym samym do szwajcarskiego bohatera narodowego, który poświęcił się za swój naród w
walce. No właśnie – w walce. Nie poprzez bierne oczekiwanie i metafizyczne mierzenie się z Absolutem.

Do innych problemów poruszanych w Kordianie zaliczyć należy również swego rodzaju rozliczenie z
mitem bohatera romantycznego, którego na przestrzeni poprzednich pięćdziesięciu lat ukształtowała
literatura europejska. Był to człowiek samotny, nieszczęśliwy którego serce szarpane było
nieprawdopodobnie silną wrażliwością. Najczęściej miał za sobą zdradę, nieszczęśliwą, lub niemożliwą
do zrealizowania miłość. Nosił w sobie chęć zemsty, nie mógł ustać w miejscu. Wewnętrzny bunt gnał go
do działania, choć przeważnie było to działanie spontaniczne, nieprzemyślane. Taki właśnie jest Kordian.
Juliusz Słowacki pokazuje przy tym swoim czytelnikom, że taka postawa nie zawsze prowadzi do
zamierzonych rezultatów, a natomiast bardzo często prowokuje nieprzewidziane negatywne skutki.
Kordian, który działa pod wpływem metafizycznego impulsu, postanawia w pojedynkę dokonać zamachu
na cara. Nie udaje mu się to, ponieważ nie wziął pod uwagę tego, że w ostatniej chwili wyrzuty sumienia
uniemożliwią mu egzekucję. Tak więc car pozostaje przy życiu, a Kordian kończy w szpitalu dla
psychicznie chorych z wyrokiem śmierci. Gorzki to finał jak na kogoś, komu do niedawna wydawało się,
że został przez Boga naznaczony do przewodzenia zniewolonemu narodowi.

"Konrad Wallenrod":

Autor: Adam Mickiewicz

Gatunek: Powieść poetycka

Problemartyka: Problematyka „Konrada Wallenroda” Adama Mickiewicza opiera się na temacie

narodowym, ale także skupia się na moralnych aspektach działań bohaterów. Poeta pokazuje
rozpaczliwe poszukiwania sposobu na uratowanie zniewolonego narodu. Walka Konrada o wolność
ojczyzny oznacza porzucenie najbliższych i żony. Autor pokazuje w ten sposób, że jest ona sprawą
nadrzędną, jednocześnie ukazując istotną rolę poezji i pieśni wajdelotów, które mają pobudzać uczucia
patriotyczne, a nade wszystko ich zadaniem jest oddanie hołdu pamięci dawnych wydarzeń i bohaterów.

Istotny jest także konflikt duchowy głównego bohatera, który pozostaje wewnętrznie rozdarty. Z jednej
strony potwornie tęskni za ojczyzną i pragnie jej wolności, z drugiej jego serce targa tęsknota z
ukochaną, którą porzucił i unieszczęśliwił, wybierając walkę o Litwę. Dylematem moralnym Konrada
Wallenroda jest także ciągłe oszukiwanie i podawanie się za kogoś, kim nie był. Aby osiągnąć swój cel,
przez lata musiał oszukiwać Niemców, wśród których żył. Jego najcenniejszą bronią jest postęp i dzięki
niemu Litwa odzyskuje wolność. Oszustwo istnieje tu na dwóch płaszczyznach, ponieważ z jednej strony
Konrad wyprowadza wojska Krzyżaków w głąb Litwy na zatracenie, a z drugiej w tym samym czasie
Witołd doprowadza do ruiny państwo krzyżackie. Oboje oszukują Niemców dla dobra ojczyzny.

Decyzje Waltera-Alfa o przemianie w Konrada Wallenroda i związany z tym ciąg zdarzeń doprowadza do
najwyższego celu, czyli odzyskania wolności przez Litwę, ale rujnuje bohatera, jako jednostkę. Tym
samym Konrad staje się postacią tragiczną, która poświęca się całkowicie dla ojczyzny i oddaje dla jej
dobra życie. Drugą postacią tragiczną utworu jest Aldona, która w konsekwencji decyzji podjętych przez
ukochanego męża, zamyka się w wieży, a ostatecznie umiera z żalu, wiedząc, że ukochany nie żyje.

Mickiewicz przemycił w „Konradzie Wallenrodzie” sposób na pokonanie zaborcy, poprzez fortel.

Rozważał możliwości skutecznej walki i sposoby na odzyskanie niepodległości. Zastanawiał się także nad
patriotyzmem w kontekście jednostki i nad tym, czy walka o wolność usprawiedliwia wszelkie czyny.