PARADYGMAT STRESU PSYCHOLOGICZNEGO

TRZY GŁÓWNE NURTY W UJMOWANIU STRESU PSYCHOLOGICZNEGO:

1. Jako sytuacja o określonych właściwościach

2. Jako reakcji człowieka
3. Relacyjnie, jako zakłócenia lub zapowiedzi zakłócenia równowagi między możliwościami
człowieka, a adresowanymi do niego wymaganiami

Seyley:
Stres-niespecyficzna reakcja organizmu w odpowiedzi na bodźce szkodliwe, zwana ogólnym
zespołem adaptacyjnym.

Trzy stadia:

-reakcji alarmowej (mobilizacja sił obronnych);

-stadium odporności (przystosowanie do stresora);

-stadium wyczerpania (wyczerpanie energii przystosowania gdy stresor silny w długim czasie).

Lazarus&Folkman:
Stres- określona relacja osoby z otoczeniem, oceniona jako obciążająca lub przekraczająca zasoby
i zagrażająca dobrostanowi (NURT RELACYJNY, główną rolę odgrywa ocena poznawcza i transakcja
czyli funkcjonowanie jednostki w relacji z otoczeniem. Ocena równowagi między możliwościami a
wymaganiami decyduje o uznaniu stresu lub nie. Źródło reakcji emocjonalnych wobec stresu, określa
tez zachowanie w sytuacji stresowej)

● Poznawczo-Transakcyjny paradygmat,
transakcja z otoczeniem= ocena poznawcza podmiotu PIERWOTNA, jest ciągłym procesem, dotyczy
elementów relacji z otoczeniem ważnych dla dobrostanu jednostki.

Sytuacja stresowa może być oceniona jako:

-nie mająca znaczenia/

-sprzyjająco-pozytywna/

-stresująca.

Kluczowa dla wystąpienia stresu jest subiektywna ocena sytuacji, a nie jej obiektywne właściwości.
Transakcja stresowa może być oceniona jako:

-krzywda,strata/

-zagrożenie/

wyzwanie.
Po ocenie pierwotnej zaczyna się proces oceny WTÓRNEJ- ocenienia możliwości podjęcia działania
zmniejszającego albo usuwającego przyczyny stresu albo łagodzącego jego skutki. Wtórnie ocenia się
źródła stresu i własne możliwości w danej sytuacji.

OCENA WTÓRNA MOŻE WPŁYNĄĆ NA ZMIANĘ OCENY PIERWOTNEJ NA BARDZIEJ/ MNIEJ

POZYTYWNĄ.

● 3 poziomy stresu:

- społeczny(relacja jednostki z innymi)/

-psychologiczny (ocena sytuacji, reakcje emocjonalne, organizacja zachowania)/

-fizjologiczny,biologiczny (reakcja organizmu na doświadczenie stresu). Wszystkie mogą prowadzić

do mobilizacji organizmu ale tez do wyczerpania i chorób z przystosowania.

Poziomy są dość niezależne, obciążenie jednego nie pociąga automatycznie innego poziomu (to
także zależy od obiektywnej oceny sytuacji)

● RADZENIE SOBIE ZE STRESEM wg Lazarusa i Folkamana:

poznawcze i behawioralne wysiłki dążące do uporania się z określonymi wymaganiami (wew. lub
zew.) ocenionymi przez osobę jako obciążające lub przekraczające jej zasoby. Czyli ciąg celowych
wysiłków podejmowanych w wyniku określonej oceny poznawczej sytuacji.

Ocena poznawcza nie musi być realistyczna, cel aktywności nie musi być uświadomiony, żeby
wystąpiło RSzS. O skutach konfrontacji stresowej bardziej decyduje podejmowana aktywność, niż
obiektywne właściwości stresora.

● Dwie funkcje RszS:

1. instrumentalna,zadaniowa(poprawa niekorzystnej relacji wymagań do możliwości)

2. samoregulacja emocji(obniżanie napięcia i łagodzenie negatywnych stanów emocjonalnych
LUB zwiększenie pobudzenia w celu mobilizacji organizmu do działania).

Zatem wyróżnia się radzenie ukierunkowane na problem i radzenie ukierunkowane na własne emocje
(póżniej oddano radzenie skoncentrowane na uniakniu oraz razdzenie ukierunkowane na znaczenie

Problem kosztów radzenia sobie z.s.- utrata zasobów w wyniku podjęcia wysiłków w opanowaniu
stresującej sytuacji (niekiedy koszty bezczynności i znoszenia stresu sa niższe niż podjęcie radzenia
sobie)

● Formy RSzS ze względu na pewność i czas wystąpienia wydarzenia:

- reaktywne rszs (radzenie z już zaistniałą sytuacją)
- proaktywne rszs (radzenie z wyprzedzeniem, aby zapobiec lub zmniejszyć potencjalne
przyszłe stresory; gromadzenie zasobów ułatwiających wykorzystanie przyszłych szans i
przydatne w przyszłych wyzwaniach)
- antycypacyjne rszs (radzenie ukierunkowane na nieuchronne nadchodzące wydarzenie
stresujące)
- prewencyjne rszs (radzenie w gromadzeniu z wyprzedzeniem zasobów ogólnych mogących
zmniejszyć skutki przyszłych wydarzeń stresowych w bardziej odległej przyszłości)
Hobfoll:
Stres: wewnętrzny stan jednostki zdeterminowany przez percepcję dot. zasobów. NIE występuje
dzięki subiektywnej percepcji sytuacji. Zamiast tego rozpoznanie stresu zachodzi, gdy wystąpią
subiektywne okoliczności dot. zasobów: zagrożenie utratą zasobów/faktyczna utrata zasobów/brak
zysków mimo zainwestowania zasobów (NURT RELACYJNY, znaczenie mają obiektywne zmiany
posiadanych zasobów- utrata, zagrożenie lub brak wzrostu po zainwestowaniu)

● Zasoby i straty:
ludzka aktywność (jednostki/grupy/społeczeństwa) ma na celu utrzymanie, uzyskanie i ochronę
cenionych obiektów, zasobów ( przedmiotów/warunków/własności/form energii wartościowych lub
pomocnych w osiąganiu wartości ważnych dla przeżycia).

Gospodarka zasobami: dwa cykle- spirala strat/spirala zysków (oba mają tendencję do powiększania
się w następnych cyklach, ale straty mają większą dynamikę i pływ na odbiorcę, niż zyski)

● Załamanie zdrowia=

rezultat wyczerpania się zasobów odpornościowych gdy są one wydatkowane w długotrwałym

radzeniu sobie ze stresem psychologicznym

RADZENIE SOBIE W FORMACH INNYCH, NIŻ PODANA PRZEZ LAZARUSA

Endler & Parker:

● Radzenie sobie skoncentrowane na unikaniu: np. reakcja zaprzeczania
chorobie, nieprzyjmowanie do wiadomości faktu zachorowania, mimo dostępnych i
zrozumiałych informacji. Doraźnie chroni przed lękiem i pozwala tymczasowo kontynuować
dotychczasowy tryb życia, na dłuższą metę groźne i dramatyczne w skutkach.

Inni:
● Radzenie sobie skoncentrowane na znaczeniu-strategie poznawcze dzięki
którym sytuacje chronicznego stresu niemożliwe do kontrolowania dostają nowego znaczenia
w oczach podmiotu. Czasami polega na poznawczym zniekształceniu rzeczywistości. Np.
nadawanie sensu ułatwiające życie z przewlekła, nieuleczalną chorobą
● Radzenie sobie skoncentrowane na aspekcie społecznym: forma radzenia
polegająca na poszukiwaniu społecznego wsparcia. Radzenie ze wspólnym źródłem stresu
podejmowane może być przez pary/grupy ludzkie/społeczności nabiera specyficznych
właściwości, gdzie działania jednostki mogą mieć wpływ na sytuację pozostałych członków
● Radzenie sobie religijne/duchowe: Bóg jako źródło wsparcia w przezwyciężaniu
stresu, wykorzystywanie danych od Boga zasobów, delegowanie nań odpowiedzialności,
współpraca z Bogiem
 EMOCJE W RADZENIU SOBIE ZE STRESEM
Emocje są składową transakcji stresowej.

3 Kierunki badań zna związkiem emocji z RSzS:

-Radzenie przez kontakt z emocjami (aktywne doświadczanie i ekspresja emocji, Ekspresja przynosc
pozytywne skutki)

-Regulacja emocji (celowe osłabianie emocji negatywnych i pobudzanie emocji pozytywnych, przez
odziaływanie na procesy wewnętrzne, fizjologiczne i regulację zachowania towarzyszącego emocjom)

-Emocje pozytywne w kontekście radzenia sobie (bezpośrednie działanie sprzyja emocjom

pozytywnym, a akceptacja łagodzi emocje negatywne. Ludzie doświadczający pozytywnych emocji
łatwiej mobilizują sieci wsparcia i otrzymują to wsparcie, co więcej pozytywne emocje wpływają
pozytywnie na fizjologię- np. czynności sercowo-naczyniowe)