1.1.

Informacje ogólne na temat preparatyki i charakterystyki składników krwi

1.2.1. Gospodarka krwią i jej składnikami
Krew oraz jej składniki stanowią niezastąpiony lek o szerokim zastosowaniu.
Sprawia to, iż zapewnienie prawidłowego funkcjonującego systemu krwiodawstwa oraz
krwiolecznictwa, jaki umożliwia efektywne oraz dostosowane do bieżących potrzeb
zaopatrzenie szpitali w krew i jej składniki jest sprawą niezwykłej wagi. Taki system musi
zapewniać nadto bezpieczeństwo dawcom biorcom krwi, a także pozwalać na optymalne
jej wykorzystanie1.
Polska służba krwi jest zcentralizowana, natomiast pozyskanie krwi zachodzi
honorowo w systemie krwiodawstwa, jaki w Polsce dzieli się na cywilny oraz służb
mundurowych. Takie ukształtowanie polskiego systemu gospodarowania krwią zostało
pokreślone w ustawie o publicznej służbie krwi, jaka stanowi podstawowe źródło prawa,
jakie dotyczy krwiodawstwa w Polsce2.
Jednostką organizacyjną publicznej służby krwi jest instytut hematologii i
transfuzjologii, są nimi także regionalne centra krwiodawstwa i krwiolecznictwa oraz
Wojskowe Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa, Centrum Krwiodawstwa i
Krwiolecznictwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych3.
Uprawnienia do pobierania krwi oraz do oddzielania jej składników posiadają
jedynie jednostki publicznej służby krwi, zaś zasady, jakie obowiązują w polskich
szpitalach, które dotyczą krwiolecznictwa zgodne są z zaleceniami Rady Europy oraz Unii
Europejskiej4/5. System służby krwi w Polsce gwarantuje jednolite zasady
funkcjonowania, za sprawą obowiązujących w całym kraju przepisów. Dzięki temu
możliwe jest zapewnienie odpowiedniego nadzoru nad krwiolecznictwem, gwarantuje to
również samowystarczalność państwa w zaopatrzenie w krew oraz jej składniki, a także
preparaty krwiopochodne6.

1
R. Klupieć, Służba krwi w systemie bezpieczeństwa zdrowotnego. [w] Środowisko
bezpieczeństwa w zagrożeniach epidemiologicznych. Doświadczenia Covid-19 w Wielkopolsce, red. M.
Tomaszyk, D. Dymek, Poznań 2022, s.193-202.
2
Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o publicznej służbie krwi, Dz.U.2023.poz.318 (dalej: upsk)
3
Art. 4 upsk.
4
Dyrektywa 2002/98/WE ustanawiająca normy jakości i bezpiecznego pobierania, badania,
preparatyki, przechowywania, wydawania krwi ludzkiej i składników krwi oraz zmieniająca dyrektywę
2001/83/WE Dz.U.UE.L.2003.33.30
5
Dyrektywa Komisji 2005/61/WE z dnia 30 września 2005 r wykonująca dyrektywę 2002/98/WE
Parlamentu Europejskiego i Rady w zakresie wymogów dotyczących śledzenia losów krwi oraz
powiadamiania o poważnych, niepożądanych reakcjach i zdarzeniach Dz.U.UE.L.2005.256.32
6
R. Klupieć, Służba krwi w systemie bezpieczeństwa zdrowotnego, op.cit.

1
 W składzie systemu krwiodawstwa znajdują się 21 regionalne centra
krwiodawstwa i krwiolecznictwa, a także 158 oddziałów terenowych oraz system
krwiodawstwa i krwiolecznictwa, jaki podlega służbom mundurowym, a więc 8
wojskowych centr krwiodawstwa i krwiolecznictwa, jak też jedno Centrum
Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa z siedzibą w Warszawie, które podlega bezpośrednio
Ministrowi Sprawa Wewnętrznych i Administracji. Cywilne regionalne centra
krwiodawstwa i krwiolecznictwa znajdują się terenie 17 województw, stanowią one
kluczowe podmioty, jakie funkcjonują niezależnie i są koordynatorami gospodarki krwią
na obszarze swojego województwa. Regionalne centra krwiodawstwa oraz
krwiolecznictwa razem z podległymi oddziałami terenowymi oraz ekipami wyjazdowymi
stanowią miejsca, w których krew jest pobierana oraz przetwarzana, a następnie
dostarczana do jednostek publicznej służby zdrowia. W zakresie zadań jednostek
publicznej służby krwi leży zaopatrywanie szpitali w krew oraz w jej składniki, co
wymaga akredytacji, a w kwestii pobierania krwi i jej składników celem wytwarzania
produktów krwiopochodnych uzyskania zezwolenia Głównego Inspektora
Farmaceutycznego7/8.
Początkiem procesu gospodarowania krwią w systemie krwiodawstwa jest jej
pozyskanie od dawców. Następnie jest ona poddawana procesowi przetwarzania oraz
konserwowania, a później procesowi składowania w miejscach przechowywania, a
następnie przekazywana do jednostek, gdzie, stanowiąc lek, jest wykorzystywana dla
ratowania zdrowia oraz życia konkretnych pacjentów. Można tu mówić o łańcuchu
dostaw krwi, na jaki w instytucjonalnym wymiarze składają się z dawcy i biorcy krwi,
instytucje i organizacje, jakie biorą udział w przepływie krwi od momentu jej pozyskania
do chwili transfuzji. W trakcie realizowana tego przepływu zaspokojone muszą być
również wszelkie pojawiające się potrzeby. Są to logistyczne działania, jakie polegają na
dostarczeniu właściwej grupy krwi w odpowiednim czasie i miejscu, a także we właściwej
postaci, co dotyczy tak opakowania, jak temperatury oraz termin ważności i właściwego
opisu, a także w odpowiedniej ilości do konkretnego nabywcy, czyli biorcy końcowego.
Zadaniem takiego procesu jest zagwarantowanie dostępności krwi oraz jej składników.
Taka dostępność służy leczniczym celom oraz jest uzależniona od gotowości obywateli do
honorowego oddawania krwi, co stanowi istotę krwiodawstwa. Od sprawności
funkcjonowania systemu krwiodawstwa jest zatem uzależniony poziom zdrowotnego

7
Tamże
8
Art. 14., upsk.

2
bezpieczeństwa kraju9. Bezpieczeństwo oraz skuteczność stosowania krwi i jej
składników zależy także od prawidłowej organizacji krwiolecznictwa w szpitalu. Jej
koniecznym elementami są komitet transfuzjologiczny oraz lekarz, który odpowiada za
gospodarkę krwią, a także bank krwi i jej składników i pracownia immunologii
transfuzjologicznej, a ponadto poszczególni lekarze oraz pielęgniarki i położne. Nie mniej
istotna jest poprawnie prowadzona dokumentacja10.
1.2.2. Poprawna identyfikacja pacjenta
Przed dokonaniem przetoczenia krwi konieczna jest odpowiednia identyfikacja

pacjenta. Wszystkie kwestie, jakie jej dotyczą regulują przepisy, zawarte w

Obwieszczeniu Ministra Zdrowia z dnia 25 lipca 2023 roku w sprawie ogłoszenia
jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie leczenia krwią i jej
składnikami w podmiotach leczniczych wykonujących działalność leczniczą w rodzaju
11
stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne . Konieczne jest bowiem zapewnienie
zgodności biorcy z każdą jednostką krwi albo jej składnika do przetoczenia. Kontrola taka
jest dokonywana w obecności pacjenta, składa się natomiast z szeregu następujących po
sobie kolejno czynności. Podstawową czynność stanowi prawidłowa identyfikacja
chorego, a zatem porównanie jego imienia i nazwiska oraz daty urodzenia albo numeru
PESEL oraz grupy krwi z danymi, jakie zostały określone na formularzu, który zawiera
wynik próby zgodności bądź na karcie zgodności. Takie dane są następnie porównywane
podczas bezpośredniej rozmowy z pacjentem, a jeśli nie jest to możliwe, należy dokonać
ich porównana z danymi, jakie zawiera w historia pacjenta. Jeśli pacjent jest osobą o
nieustalonej tożsamości, a więc jest to osoba, oznaczona symbolem NN oraz symbolem
płci przeprowadza się porównanie przypisanego numeru księgi głównej albo
niepowtarzalnego numeru identyfikacyjnego tego pacjenta z danymi, jakie zawarte są w
wyniku grupy krwi bądź w wyniku próby12.
Następnie należy dokonać porównania wyników grupy krwi, znajdujących się na
formularzu z grupą krwi, jaka widnieje na etykiecie pojemnika, a także porównania
numeru krwi albo jej składnika, znajdującego się na pojemniku z numerem, widniejącym
9
R. Klupieć, Służba krwi w systemie bezpieczeństwa zdrowotnego, op.cit.
10
J. Korska, J. Fabijańska-Mitek, W. Jędrzejczyk, E. Nowacka, P. Radziwon, P. Rzepecki,
Wytyczne w zakresie leczenia krwią i jej składnikami oraz produktami krwiopochodnymi w podmiotach
leczniczych, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2020, s. 14
11
Par., 11 Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 25 lipca 2023 r. w sprawie ogłoszenia
jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie leczenia krwią i jej składnikami w
podmiotach leczniczych wykonujących działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe
świadczenia zdrowotne Dz.U. 2023 poz. 1742 (dalej rozp. leczenie krwią)
12
Par. 11 rozp. leczenie krwią

3
na formularzu, jaki zawiera wynik próby zgodności bądź na karcie zgodności. Kolejną
czynnością jest upewnienie się, iż jednostka krwi albo jej składnika przygotowana została
zgodnie ze specjalnymi zaleceniami, jakie zostały wypisane na zamówieniu na krew oraz
jej składniki. Konieczne jest także sprawdzenie daty ważności składnika oraz dokonanie
porównania wyniku grupy krwi pacjenta z grupą krwi, jaka widnieje na etykiecie
składnika, co dotyczy przetaczania w przypadku przetaczania koncentratu krwinek
płytkowych oraz osocza i krioprecypitatu. Lekarz albo dysponująca odpowiednimi
uprawnieniami pielęgniarka bądź położna, dokonujący oceny zgodności krwi bądź jej
składnika z pacjentem, który ma być biorcą, potwierdzają ten fakt na formularzu, jaki
zawiera wynik próby zgodności, albo na karcie zgodności, za sprawą złożenia
własnoręcznego podpisu. G ponadto w książce transfuzyjnej wpisywana jest także
godzina rozpoczęcia przetoczenia zawartości każdego pojemnika, co należy powtórzyć
również na formularzu, jaki zawieraj wynik próby zgodności albo na karcie zgodności, a
także w protokole znieczulenia ogólnego, natomiast jeśli pacjent przebywa na oddziale
intensywnej opieki medycznej godzinę tę odnotowuje się w karcie obserwacji13.
Jeśli w trakcie takiej identyfikacji zostaną stwierdzone niezgodności, wówczas nie
można przetoczyć danej jednostki krwi albo jej składnika. Krew albo jej składnik jest
zwracany do banku krwi razem z protokołem, który zawiera informację o przyczynie
zwrotu oraz w przypadku istnienia takiego wymogu, również wynik próby zgodności. W
przypadku stwierdzenia rozbieżności konieczne jest także sporządzenie odpowiedniego
raportu14.
1.2.3. Okres przygotowawszy do transfuzji krwi
Transfuzje muszą być przeprowadzane w sytuacji, kiedy na oddziale szpitala
znajduje się pełna i fachowa obsada, bowiem stanowi to dla pacjenta zabezpieczenie przed
popełnianym najczęściej przez medyczny personel błędem, jaki wiąże się z pośpiechem
i zamieszaniem. Zaplanowana transfuzja musi mieć miejsce w warunkach, jakie są dla
pacjenta maksymalnie bezpieczne, a także w ciągu dnia, gdyż wówczas w szpitalu
znajduje się więcej pracowników, ponadto istnieje możliwość wykonania niezbędnych
badań. Transfuzja musi być również przeprowadzona bez pośpiechu, a pacjentowi należy
zapewnić spokojną atmosferę, bowiem to sprzyja prawidłowemu przebiegowi całego
procesu. U pacjenta trzeba przeprowadzić kontrolę temperatury ciała, pomiar ciśnienia

13
J. Korska, J. Fabijańska-Mitek, W. Jędrzejczyk, E. Nowacka, P. Radziwon, P. Rzepecki,
Wytyczne w zakresie leczenia krwią i jej składnikami oraz produktami krwiopochodnymi w podmiotach
leczniczych, op.cit., s. 21
14
Par. 11 rozp. leczenie krwią

4
krwi i tętna, dopiero jeśli nie zostaną wykryte żadne nieprawidłowości możliwe jest
sprowadzenie składnika krwi dla konkretnego chorego15.
Transfuzje krwi oraz preparatów krwiopochodnych muszą zostać rozpoczęte
niezwłocznie po ich dostarczeniu z banku krwi na oddział szpitala. Przed przetoczeniem
preparatu lekarz albo pielęgniarka czy położna posiadająca uprawnienia do przetoczenia
krwi przeprowadza kontrolę zgodności biorcy krwi z każdą jednostką krwi albo jej
składnika według zasad, opisanych w podrozdziale 1.2.2. Co istotne, w trakcie
przygotowywania preparatu do przetoczenia, a także podczas podłączania go pacjentowi
należy postępować zgodnie z zasadami aseptyki, co zapobiega zanieczyszczeniu
poszczególnych elementów. Personel medyczny, uczestniczący w transfuzji winien mieć
na względzie również własne bezpieczeństwo podczas postępowania z wkłuciem pacjenta
oraz z krwią. Pacjentowi należy zapewnić wygodną pozycję, kończyna z wkłuciem, a
kończyna, do której zostanie podłączony wlew, musi leżeć wygodnie, samo wkłucie zaś
winno zostać odpowiednio zabezpieczone16. Ponieważ przetoczenie krwi stanowi zabieg o
podwyższonym ryzyku dla pacjenta, przesłankę legalności zabiegu stanowi w tym
17
wypadku uzyskanie od pacjenta zgody na piśmie, dotyczącej przetaczania krwi .
Uzyskanie tej zgody nie jest zależne od uzyskania zgody na inne rodzaje medycznej
interwencji
1.2.4. Rola pielęgniarki podczas transfuzji krwi i przebieg transfuzji
W dużej mierze o bezpieczeństwie pacjentów, którzy są biorcami krwi i jej
składników decyduje jakość pracy lekarza oraz pielęgniarki, którzy są uprawnieni do ich
przetaczania. Na pielęgniarkach spoczywa bezpośrednia odpowiedzialność za procedury
wiążące się z procesem przetaczania krwi już na etapie pobierania próbek od pacjentów
celem oznaczenia grupy krwi oraz próby zgodności, a także podczas przetaczania krwi
i jej składników18:
Do zadań pielęgniarek, jakie wykonują czynności, wiążące się z przetoczeniem
zalicza się:
Tabela 1. Zadania pielęgniarek wykonujących czynności wiążące się z
przetoczeniem krwi

15
G. Nowicki, D. Gadzała , B. Ślusarska, H Piasecka HThe role of a nurse in blood transfusion.
Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne/Surgical and Vascular Nursing. 2015;9(4), s. 193-198.
16
Tamże
17
Art. 34. Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty
Dz.U.2023.0.1516
18
Par. 3. rozp. leczenie krwią

5
 Źródło: opracowanie własne na podstawie par. 3. Obwieszczenie Ministra Zdrowia
z dnia 25 lipca 2023 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra
Zdrowia w sprawie leczenia krwią i jej składnikami w podmiotach leczniczych
wykonujących działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia
zdrowotne Dz.U. 2023 poz. 1742
Także podczas samego przetoczenia na pielęgniarce spoczywa szereg ważnych
zadań. Należy do nich pobranie od pacjenta próbek krwi celem wykonania badania grup
krwi bądź próby zgodności, a także próbek, jakie są niezbędne do identyfikacji przyczyn
reakcji niepożądanej. Do niej również należy przekazanie do banku krwi zapotrzebowania
na krew lub jej składnik, jakie zostało podpisane przez lekarza. Pielęgniarka również
odpowiada za potwierdzenie zgodności krwi albo jej składnika z biorcą oraz za jego
identyfikację, a także skontrolowanie dokumentacji przed przetoczeniem. Ona odpowiada
za przetoczenie krwi lub jej składnika, a także za obserwacja pacjenta w trakcie oraz po
przetoczeniu. Ponadto pielęgniarka ma obowiązek informowania lekarza o wszelkich
objawach, jakie występują u pacjenta w trakcie oraz po przetoczeniu, które mogą
świadczyć o wystąpieniu reakcji niepożądanej. Na pielęgniarce spoczywa również
obowiązek podjęcia odpowiednich czynności w przypadku, kiedy taka reakcja
niepożądana wystąpi. Wszelkie informacje o zabiegu przetoczenia oraz wszystkich
niepożądanych zdarzeniach i reakcjach, także poważnych, jakie miały miejsce w podczas
przetoczenia lub bezpośrednio po nim, pielęgniarka musi odnotować nie tylko w historii

6
choroby pacjenta, ale także w książce transfuzyjnej oraz w księdze raportów
pielęgniarskich 19.
Transfuzja rozpoczyna się szybkim przetoczeniem około 30 ml preparatu. Podczas
przetoczenia pielęgniarka nie powinna odchodzić od pacjenta, a obserwować, czy nie
występują u chorego niepożądane reakcje, dopiero potem pielęgniarka zwalnia przepływ.
Po upływie 15 minuta od podłączenia krwi pielęgniarka sprawdza i dokumentuje pomiar
temperatury ciała pacjenta, ciśnienia tętniczego krwi oraz tętna, a także szybkość wlewu, i
drożność aparatu, a także wkłucia. Pielęgniarka, jaka ponosi odpowiedzialność za
transfuzję ma obowiązek obserwowania pacjenta podczas przetoczenia, winna zatem
sprawdzać jego samopoczucie oraz obserwować, czy nie pojawiają się niepożądane
reakcje na przetaczany preparat20 .
Ponadto ona także winna pouczyć pacjenta o konieczności niezwłocznego
zgłoszenia każdego budzącego niepokój objawu, co przede wszystkim dotyczy dreszczy
oraz wysypki, a także zaczerwienienia skóry. Pacjent winien zgłaszać bez zwłoki również
odczuwanie duszności oraz bólu kończyn bądź okolicy lędźwiowej. W przypadku
pacjentów nieprzytomnych szczególnej wagi nabiera ich wnikliwa obserwacja.
Pogorszenie ogólnego stanu pacjenta, zwłaszcza pojawiające się po upływie 15–20 minut
od chwili rozpoczęcia transfuzji, może dowodzić występowania niepożądanej
poprzetoczeniowej reakcji. Podczas obserwacji pielęgniarka winna zwrócić uwagę na
przede wszystkim na spadek ciśnienia tętniczego oraz na pojawienie się nieuzasadnionych
krwawień, musi baczyć również na wynik rozsianego wykrzepiania
wewnątrznaczyniowego, oraz sprawdzać hemoglobinurię i oligurię, czyli objaw ostrej
hemolitycznej poprzetoczeniowej reakcji. W czasie transfuzji winien być dostępny
formularz, zawierający wyniki próby zgodności21.
Parametrem, który jest istotny podczas transfuzji jest czas przetaczania. W
przypadku koncentratu krwinek czerwonych czas ten wynosi do 4 godzin, natomiast
płytki przetacza się przez około 20–30 minut. Natomiast świeżo mrożone osocze oraz
krioprecypitat należy przetaczać nie dłużej niż 30 minut. Wszelkie preparaty krwi należy
przetaczać jedynie przez zestawy jałowe. Obowiązuje przy tym istotna zasada, iż na jeden
pojemnik winien przypadać jeden zestaw. Pojedyncze jednostki krwi muszą być

19
Par. 4. rozp. leczenie krwią
20
G. Nowicki, D. Gadzała , B. Ślusarska, H Piasecka HThe role of a nurse in blood transfusion,
op.cit.
21
Tamże.

7
sukcesywnie pobierane z banku krwi22.
1.2.5. Okres potransfuzyjny krwi
We wszystkich przypadkach, w jakich proces przetaczania przebiegł bez
komplikacji, pojemniki z pozostałościami po przetoczeniu razem z zestawami do
przetoczenia muszą zostać opisane nazwiskiem i imieniem pacjenta , a także opatrzone
datą i godziną przetoczenia. W każdym przetaczanym pojemniku zawierającym składnik
krwi winna pozostać jego niewielka ilość, mniej więcej 5 ml. Jest to konieczne do
wykonania badań w sytuacji wystąpienia u pacjenta reakcji poprzetoczeniowej. Zupełnie
opróżniony pojemnik nie nadaje się bowiem do dalszych badań oraz nie może zostać
wykorzystany do ewentualnego wykonania posiewu bakteriologicznego. Pojemniki te
muszą zostać również odpowiednio zabezpieczone przed rozlaniem oraz wtórnym
zakażeniem, konieczne jest także szczelne zamknięcie drenu zestawu za pomocą zacisku
albo węzła. Pojemniki te trzeba przechowywać w temperaturze od 2°C do 6°C przez okres
72 godzin w specjalnie do tego celu przeznaczonej chłodziarce, jaka zazwyczaj znajduje
się w banku krwi, a następnie zutylizować23.
Pacjenta, który zostaje na oddziale szpitalnym po przetoczeniu należy obserwować
przez 24 godziny od zakończenia przetoczenia, natomiast jeśli taki pacjent jest z oddziału
szpitalnego wypisywany, bądź w przypadkach, kiedy przetoczenie odbywało się w trybie
jednodniowej hospitalizacji taka obserwacja winna trwać co najmniej 2 godziny od
zakończenia transfuzji. Pacjent musi zostać poinformowany o wszelkich możliwych
objawach, jakie mogą świadczyć o występowaniu niepożądanej reakcji przetężeniowej 24.
1.2.6. Dokumentacja medyczna przetoczeń
Dokumentacja medyczna przetoczeń musi zawierać opis poszczególnych
czynność, jakie towarzyszyły leczeniu oraz opiece nad pacjentem, jaki był leczony krwią
oraz jej składnikami. Standardowe operacyjne procedury, które obowiązują w jednostkach
leczniczych zawierają informacje, wiążące się ze zlecaniem i przetoczeniem
poszczególnych składników krwi. Dotyczą one pobierania próbki krwi do badań, jakie są
wykonywane przed przetoczeniem, a także odbioru oraz transportu składników krwi na
oddziały szpitalne, obejmują również składanie zamówień na składniki krwi, oraz zwroty
składników krwi, a ponadto postępowanie przed przetoczeniem składników krwi i
kontrolę zgodności biorcy oraz składnika krwi25.
22
Tamże
23
Par. 12 rozp. leczenie krwią
24
Par. 13 rozp. leczenie krwią
25
G. Nowicki, D. Gadzała , B. Ślusarska, H Piasecka HThe role of a nurse in blood transfusion,
op.cit.

8
 Dokumentowane musi być nadto przetoczenie każdego rodzaju preparatu
krwiopochodnego, a zatem koncentratu krwinek czerwonych oraz świeżo mrożonego
osocza i koncentratu krwinek płytkowych, a tajże immunoglobuliny, albuminy oraz
czynników krzepnięcia. Informacje dotyczące każdej transfuzji, ewentualnych
poprzetoczeniowych powikłaniach muszą zostać odnotowane w historii choroby oraz w
książce transfuzyjnej, jak również w karcie informacyjnej z leczenia szpitalnego pacjenta,
a ponadto w księdze raportów pielęgniarskich i w protokole znieczulenia ogólnego bądź w
karcie obserwacji na oddziale intensywnej opieki medycznej. Dokonywane wpisów w
książce transfuzyjnej jest zadaniem pielęgniarki, istotne jest także, iż każdy wpis winien
zostać sprawdzony przez lekarza, na którym spoczywa odpowiedzialność za przetoczenie
co winien on potwierdzić własnoręcznym podpisem oraz opatrzeć imienną pieczątką.
Także godzina rozpoczęcia przetoczenia zawartości każdego pojemnika winna zostać
wpisana do książki transfuzyjnej26/27.
Dokumenty, jakie wiążą się z procesem przetaczania krwi to także skierowanie na
próbę zgodności serologicznej oraz na badanie grupy krwi, a także skierowanie na badania
konsultacyjne, a także protokół zwrotu składników krwi28.
Wzór książki transfuzyjnej został określony w załączniku do Rozporządzenia
Ministra Zdrowia w sprawie leczenia krwią i jej składnikami w podmiotach
leczniczych29 .

26
Par. 4. rozp. leczenie krwią
27
G. Nowicki, D. Gadzała , B. Ślusarska, H Piasecka HThe role of a nurse in blood transfusion,
op.cit.
28
J. Korska, J. Fabijańska-Mitek, W. Jędrzejczyk, E. Nowacka, P. Radziwon, P. Rzepecki,
Wytyczne w zakresie leczenia krwią i jej składnikami oraz produktami krwiopochodnymi w podmiotach
leczniczych, op.cit., s. 29
29
Załącznik nr 1 rozp. leczenie krwią

9
Ryc. 1. Książka transfuzyjna
Źródło: opracowanie na podstawie załącznika nr 1. Obwieszczenie Ministra Zdrowia z
dnia 25 lipca 2023 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra
Zdrowia w sprawie leczenia krwią i jej składnikami w podmiotach leczniczych
wykonujących działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia
zdrowotne Dz.U. 2023 poz. 1742

10
1.3. Postępowanie pielęgniarki w sytuacjach rutynowych dotyczących
przetoczeń
Przetaczanie składników krwi jest powiązane z ryzykiem pojawienia się różnego
rodzaju niepożądanych poprzetoczeniowych reakcji. W celu bezpiecznego przetoczenia
krwi pacjentowi, pielęgniarka musi dokładnie przestrzegać wszelkich wymogów
transfuzyjnego postępowania. W takim zabiegu może brać udział jedynie pielęgniarka jaka
posiada ukończony aktualny kurs krwiodawstwa oraz krwiolecznictwa30.
Do pielęgniarki należy pobieranie próbek krwi do badań serologicznych. Taka
próbkę krwi pobiera pielęgniarka na podstawie wypełnionego oraz opatrzonego podpisem
lekarza zlecenia na badanie grupy krwi bądź na próbę krzyżową. Takie pobranie krwi
odbywa się dopiero po dokładnym ustaleniu danych pacjenta, a więc jego imienia,
nazwiska oraz pełnej daty urodzenia, a także numeru PESEL. Wszystkie te informacje
pielęgniarka musi bezpośrednio uzyskać przed pobraniem krwi od pacjenta, nie mogą one
pochodzić z dokumentacji. W przypadku pobierania krwi od niemowląt oraz małych
dzieci, ta także nieprzytomnych pacjentów ich tożsamość pielęgniarka musi potwierdzić z
odpowiednim znakiem identyfikacyjnym albo z danymi, pochodzącymi z historii choroby.
Jeśli niemożliwe jest uzyskanie danych pacjenta, na probówce oraz na skierowaniu na
badania pielęgniarka wpisuje symbol NN, a także numer księgi głównej oraz księgi
oddziałowej. Za każdym razem krew na grupę lub próbę krzyżową może być pobierana
jedynie od jednego pacjenta, należy ją od razu opisać odpowiednimi danymi. Dzięki
takiemu postępowaniu możliwe jest ograniczenie ryzyka błędnego umieszczenia na
probówce danych, należących do innej osoby. Krew na próbę zgodności należy pobierać
z odrębnego ukłucia, a także w innym czasie aniżeli krew, jaka jest pobierana w celu
oznaczenia grupy krwi, zaleca się, aby takie pobranie wykonywała inne pielęgniarka.
Dzięki temu można znacznie ograniczyć ryzyko popełnienia bardzo częstego błędu, a więc
nieprawidłowej identyfikacji pacjenta oraz pobrania próbki od niewłaściwej osoby. Od
pacjenta dorosłego, a także od niemowląt oraz małych dzieci pielęgniarka winna pobrać
krew żylną, natomiast jej objętość jest ustalana przez pracownię serologiczną. Pobrana
próbka jest sprawdzana pod kątem spójności oraz kompletności ze skierowaniem albo z
zamówieniem, a także opatrzona datą oraz godziną pobrania, pielęgniarka autoryzuje ją
składając własnoręczny i czytelny podpis. Taka próbka musi zostać bez zwłoki przekazana

30
G. Nowicki, D. Gadzała , B. Ślusarska, H Piasecka HThe role of a nurse in blood transfusion,
op.cit.

11
do pracowni serologicznej. Na poprawność wyniku wpływa bowiem czas, jaki upłynął od
chwili pobrania próbki oraz miejsce jej przechowywania31.
Bezpośrednio przed przetoczeniem krwi pielęgniarka, jaka posiada uprawnienia
do przetoczenia winna dokonać kontroli zgodności biorcy krwi z każdą jednostką krwi czy
też jej składnika. Po dokonaniu oceny zgodności według ściśle określonych procedur,
pielęgniarka oraz lekarz składają podpis na jej wyniku. Do transfuzji pielęgniarka musi
stosować specjalne jałowe aparaty z filtrem, a także wypełnić dren odpowiednią ilością
krwi. Musi pamiętać, iż orka z krwią nie wolno nakłuwać celem przyspieszenia przepływu
ani nie może dodawać do składników krwi jakichkolwiek leków. Krew pielęgniarka może
podłączyć wyłącznie w obecności lekarza, na jakim spoczywa odpowiedzialność za
przebieg przetoczenia. W czasie podłączania aparatu do przetoczeń, a także w trakcie
transfuzji pielęgniarka musi ściśle przestrzegać zasad aseptyki. W trakcie transfuzji
pielęgniarka musi obserwować pacjenta oraz zwracać uwagę na wszelkie niepokojące
reakcje, do niej należy także dokonywanie pomiarów temperatury ciała pacjenta, RR, oraz
zgłaszanie wszelkich niepokojących objawów lekarzowi. Po przetoczeniu krwi do
pielęgniarki należy uzupełnienie dokumentacji32.
1.4. Transfuzja w przypadkach pilnych
W przypadkach pilnej potrzeby uzupełnienia krwi bardzo ważna jest odpowiednia
komunikacja pomiędzy oddziałem a bankiem krwi. Wszelkie opóźnienia w dostarczeniu
krwi mogą mieć wiele przyczyn, jednak zawsze wiążą się z ryzykiem zgonu pacjenta. W
przypadkach nagłych możliwe jest wydawanie krwi na pisemne zlecenie lekarza jeszcze
zanim zostanie wykonana próba zgodności. Wszelkie pilne zamówienia na składniki krwi
i na produkty krwiopochodne musza zostać zgłoszone telefonicznie do banku krwi,
dopiero potem przekazywane jest zlecenie na krew, niezbędną do pilnej transfuzji i próbki
krwi, jakie zostały pobrane od pacjenta, który wymagał tego rodzaju leczenia. Personel
banku krwi musi zostać jak najwcześniej powiadomiony, bowiem to pozwala na
odpowiednie zorganizowanie pracy oraz nadane takim zamówieniom odpowiedniego,
pilnego trybu. Do wykonania pełnej próby zgodności próba zgodności konieczny jest czas
mniej więcej 40–45 minut od chwili otrzymania próbki krwi pacjenta oraz wpłynięcia
zamówienia. Dlatego tak istotne jest szybkie działanie lekarzy oraz pielęgniarek i banku
krwi. W przypadkach, jakie są wyjątkowo pilne można jednak skrócić czas wykonania
próby zgodności do 20 minut. Takie działanie umożliwia wykluczenie niezgodności

31
Tamże
32
Tamże

12
w układzie ABO. W krytycznych przypadkach, a więc w stosunku do pacjentów, którym
krew należy podać natychmiast, w czasie, jaki jest krótszy od 20 minut, bank krwi może
wydać krew grupy O, z pominięciem próby zgodności oraz przed oznaczeniem grupy
krwi. Decyzja o takim postępowaniu jest podejmowana przez lekarza. Kobietom
ciężarnym oraz w wieku rozrodczym w takiej sytuacji podawana jest krew 0 Rh–. W
wyjątkowych przypadkach dopuszczalne jest także przetaczanie koncentratu krwinek
czerwonych grupy 0 pacjentom innej grupy. Takie postępowanie dopuszcza się bowiem u
pacjentów, będących w stanie zagrożenia życia, w sytuacji, kiedy brak jest krwi
jednoimiennej, a także może być wykonane przy masywnym krwawieniu przed
oznaczeniem grupy krwi biorcy, a także przy słabej ekspresji antygenu A, B bądź w
przypadku trudności w oznaczeniu grupy ABO. W pewnych wyjątkowych przypadkach,
kiedy brak jest krwi jednoimiennej, dopuszcza się także przetoczenie koncentratu krwinek
czerwonych grupy A lub B pacjentom z grupą AB33

33
J. Korska, J. Fabijańska-Mitek, W. Jędrzejczyk, E. Nowacka, P. Radziwon, P. Rzepecki,
Wytyczne w zakresie leczenia krwią i jej składnikami oraz produktami krwiopochodnymi w podmiotach
leczniczych, op.cit. s. 25-27

13