Idealizacja i manipulacja jako formy tworzenia wizerunku rządzących.

Tworzenie pozytywnego wizerunku politycznego przez władców sięga najstarszych

okresów cywilizacji, gdy tylko zaczęły się formować hierarchie społeczne. Władcy, aby
utrzymać, utrwalić i poszerzyć swoje wpływy byli gotowi kreować swój wizerunek
niezgodnie z prawdą. Zjawisko to jest jak najbardziej widoczne również współcześnie,
politycy do tworzenia swoich wizerunków mają całe sztaby wyborcze składające się z
specjalistów, których zadaniem jest stworzyć wizerunek polityka odpowiadający obecnym
nastrojom społecznym. Często, aby osiągnąć ten cel, manipulują wyborcami, którym jest
coraz trudniej odróżnić kłamstwo polityczne od prawdy. W epoce średniowiecza natomiast
sztuka i literatura tworzyła wizerunki parenetyczne ówczesnych władców, stanowili oni
wzorce osobowe do naśladowania dla całego społeczeństwa, a ich wizerunki były
wyidealizowane. Porównując te dwie epoki możemy postawić następujące pytanie: czy
idealizacja jest formą manipulacji? W średniowieczu mieliśmy do czynienia z portretami
idealizującymi władców, natomiast w epoce współczesnej nie mamy być może typowej
parenezy, ale szaleje zjawisko manipulacji. Postaram się to udowodnić, odwołując się do
literatury i współczesności.
W obliczu obecnej tragicznej sytuacji w Ukrainie możemy się przyjrzeć jak
wykreowany został wizerunek Wladimira Putina we własnym kraju. 24 lutego 2022 roku
doszło do eskalacji konfliktu pomiędzy Rosją a Ukrainą, trwającego od 2014 roku, gdy Rosja
zaanektowała Krym. W trakcie tej wojny rosyjscy żołnierze popełnili wiele zbrodni
wojennych, takich jak atakowanie ludności cywilnej, obiektów cywilnych i przemocy
seksualnej, a sam Putin przez przytłaczająca większość krajów jest uznawany za zbrodniarza
wojennego. Mimo to, były agent KGB cieszy się zdecydowanym poparciem w Rosji. Według
niezależnego centrum badawczego Levada aprobata Rosjan dla polityki Putina w trakcie tej
wojny nie tylko nie zmalała, ale wzrosła do 83% procent całego społeczeństwa. Wizerunek
Putina i jego działań w mediach państwa jest szalenie zmanipulowany, dyktator z Kremla
całkowicie kontroluje wszystkie media w kraju, gdzie szerzy swoją propagandę. Gdyby
Rosjanie znali wszystkie fakty na temat Putina i polityki przez niego prowadzonej zadając
sobie pytanie czy nadal cieszyłby się on tak wysokim poparciem myślę, że odpowiedź jest
jednoznaczna. Ten przykład zobrazowuje jak społeczeństwo może mieć wypaczony obraz
rzeczywistości przez manipulacje wizerunku i działań władcy.
Kolejną z form tworzenia wizerunków przez władców możemy znaleźć
w średniowieczu, epoka ta trwała 1 tyś. lat, zaczyna się na przełomie IV i V wieku, a kończy
w XV wieku. Średniowiecze cechował uniwersalizm, chrześcijaństwo było wpisane w
wymiar państwa i miało ogromny wpływ na życie codzienne. Światopoglądem średniowiecza
był teocentryzm, w którym Bóg jest uznawany za środek i cel wszystkiego. Jednym
z najważniejszych dzieł tej epoki jest Pieśń o Rollandzie, czyli francuski epos rycerski
należący do chansons de geste, najstarszą zachowaną wersje datuje się na XII wiek.
Przedstawiała wyprawę Karola I Wielkiego do Hiszpanii przeciwko Saracenom, która miała
miejsce w 778 r. Ta francuska epopeja narodowa zalicza się do literatury parenetycznej, która
wyłaniała i propagowała określone wzorce postępowań związane z pełnieniem wyznaczonych
ról społecznych. Zwiększenie zapotrzebowania na tę literaturę i idealizacje postaci w epoce
miecza i krzyża miało związek z feudalizmem, czyli ustrojem opierającym się na systemie
hierarchicznej zależności jednostek, gdzie nad królem, głową rycerstwa, zostawał tylko Bóg.
Karol I Wielki w Pieśni o Rollandzie jest wizerunkiem parenetycznym chrześcijańskiego
króla, zyskał on wśród potomnych sławę idealnego władcy, odznaczał się wszelkimi
rycerskimi cnotami, wykazywał się sprawiedliwością i wyrozumiałością wobec poddanych,
mądrością w zarządzaniu państwem, szerzeniu chrześcijaństwa i walce z poganami.
Rozmawiały z nim anioły, jego postać uległa sakralizacji, również był pomazańcem bożym co
było ogromnym przywilejem w hierarchii ziemskiej, ale również zobowiązaniem, ponieważ
musiał też tłumaczyć się wobec Boga. Król jaki nam się wyłania z Pieśni o Rolandzie jest
ideałem średniowiecznego władcy, jego postać jest wyidealizowana, taka jakiej oczekiwali i
wyobrażali sobie jego poddani.
W polskiej literaturze średniowiecza również możemy znaleźć przykłady powstawania
pozytywnych wizerunków władzy za pomocą idealizacji. Jednym z autorów, który tworzył
wizerunki królów był Gall Anonim. W Kronice polskiej, czyli w pierwszym polskim dziele
historycznym, autor oprócz faktów historycznych zawiera elementy fikcyjne. Są one jednym
z elementów przedstawienia władców, co służyło ich idealizacji. Był to pewien sposób
odpłacenia się przez Galla Anonima za możliwość pełnienia służby i miejsce na dworze
Bolesława Krzywoustego. W Kronice trzech Bolesławów nie spotykamy ani jednej daty
rocznej, pozwala to piszącemu na swobodę w pisaniu tego co chciał i pomijaniu tego, o czym
wolał zapomnieć. Dodatkowo do swojego opisu wprowadzał sporo elementów pochwalnych.
Najbardziej jaskrawym przykładem wykreowanego wizerunku parenetycznego przez Gala
Anonima jest Bolesław Chrobry. Spełniał on wszystkie cnoty i wymagania do bycia idealnym
średniowiecznym władcą. Odznaczał się sprawiedliwością, bezstronnością i bogobojnością,
troszczył się o wszystkich poddanych, budował kościoły i tak jak Karol I Wielki był
pomazańcem Bożym. Za czasów jego panowania cały stan rycerstwa obrastał w dobrobyt,
pracę chłopów była szanowana i nikt nie wykorzystywał ich ponad siły. Każdy, kto spotkał
władcę za nic nie chciał się oddalić od jego oblicza. Przykład wizerunku Bolesława
Chrobrego obrazuje nam jak dzięki przeplataniu faktów historycznych z wizją literacką Gall
Anonim za pomocą idealizacji z postaci Bolesława Chrobrego stworzył wzorzec do
naśladowania dla poddanych.
Podsumowując moje rozważania, uważam, że tak jak kiedyś, również obecnie
jesteśmy świadkami wykorzystywania manipulacji jako formy kreowania wizerunku. Różnią
się być może techniki i kontekst historyczny, jednocześnie cel pozostaje ten sam – zjednanie
sobie przychylności poddanych (dzisiaj wyborców), aby utrzymać i skonsolidować władzę.

Antoni Kaczanowski