POLITECHNIKA ŚWIĘTOKRZYSKA

Wydział Elektrotechniki, Automatyki i Informatyki

Katedra Elektrotechniki Przemysłowej i Automatyki
Zakład Urządzeń Elektrycznych i Techniki Świetlnej

INŻYNIERIA MATERIAŁOWA
(4)

2.8. Materiały nadprzewodzące

2.8.1. Kriorezystywność
Materiały o przewodnictwie elektronowym (metale) charakteryzują się dodatnim współ-
czynnikiem temperaturowym rezystancji - rezystancja wzrasta wraz z temperaturą. Opór
elektryczny wynika z rozpraszania elektronów z pasma przewodnictwa na defektach sieci
krystalicznej oraz w wyniku drgań cieplnych jonów w węzłach sieci. Rezystancja związana
z defektami struktury nie zależy od temperatury ale jej udział w ogólnym oporze jest w
temperaturze pokojowej niewielki. W niskich temperaturach jej udział staje się znaczący i
może być zmniejszony przez podwyższenie czystości metalu.
W temperaturze zera bezwzględnego ustają drgania sieci krystalicznej i w idealnym
krysztale rezystancja powinna dążyć do zera.
 Tab. 2.12. Zale żność konduktywności czystych metali od temperatury w M S/ m [47]

Temperatura, K
Metal
293 78 20 5
mied ź (99,999%) 59,0 500 50000 100000
alu min iu m (99,9%) 36,5 286 1820 2500
alu min iu m (99,999%) 36,8 333 33 300 91 000
beryl 20,0 2500 5560 5560
srebro 61,0 378 23 800
złoto 45,3 238 8350
wolfram 18,8 196 17500
żelazo 10,2 193 14300
sód 20,7 135 6670
niob 7,2 33
ołów 4,8 22 179

Temperatury kriogeniczne to temperatury poniżej temp. skraplania tlenu - 90,2 K.

Rezystywność w takich temperaturach to kriorezystywność. Wykorzystaniem zjawisk
kriogenicznych w elektrotechnice zajmuje się krioelektrotechnika.
Chłodzenie torów prądowych, a zwłaszcza uzwojeń, pozwala znacznie zmniejszyć straty.
Materiałami wykorzystywanymi na przewody krioelektrotechniczne są praktycznie tylko miedź
i aluminium. Wykorzystanie zjawiska kriorezystywności związane jest jednak z wysokimi
kosztami stosowania cieczy kriogenicznych.
Zainteresowanie przewodami krioelektrotechnicznymi spadło po pojawieniu się możliwości
wykorzystywania materiałów nadprzewodzących

Tab. 2.13. Ciecze kriogeniczne

– Tlen Azot Wodór Hel
Temperatura
90,2 77,4 20,4 4,2
skraplania, [K]

Rys. 2..29. Zależność rezystywności

od temperatury dla: 1 - metalu
zwykłego, 2 - metalu doskonale
czystego o idealnie regularnej siatce
krystalicznej, 3 - nadprzewodnika
 2.8.2. Zjawisko nadprzewodnictwa

Zjawisko nadprzewodnictwa odkrył w 1911 roku Kamerlingh Onnes.

Nadprzewodnictwo pojawia się w temperaturze T < Tk, gdzie Tk oznacza tzw.
temperaturę krytyczną lub temperaturę przejścia. Niektóre metale wykazują wtedy
szczególne właściwości elektryczne - zanikanie rezystancji. Zatem energia
elektryczna w nadprzewodnikach nie jest przekształcana w energię cieplną.
Kamerlingh Onnes odkrył zjawisko nadprzewodnictwa w rtęci w temperaturze
ciekłego helu (4.2K). Później odkryto nadprzewodnictwo w ołowiu (<7,2K) i w
cynie (< 3,7K).

Nadprzewodnictwo wykazuje wiele pierwiastków, głównie metalicznych, a także

wiele stopów i związków chemicznych. W obecnym stanie wiedzy nie można
przewidzieć czy dany pierwiastek może być nadprzewodnikiem, czy też nie. Można
jedynie wykluczyć nadprzewodnictwo ferromagnetyków, gdyż silne wewnętrzne
pole magnetyczne niszczy uporządkowanie nadprzewodzące. Znanych jest obecnie
38 pierwiastków i około tysiąca stopów i związków, które stają się nadprzewodnika-
mi. Wśród związków nadprzewodzących wiele jest takich, w których żaden ze
składników z osobna nie jest nadprzewodnikiem (np. CuS). Wśród nadprzewodni-
ków spotyka się również substancje organiczne, jak np. anilina czy pirydyna.
Obok temperatury krytycznej, naj-
ważniejszego parametru charakteryzu-
jącego nadprzewodnik, istnieją dwie
inne wielkości charakterystyczne dla
materiału nadprzewodzącego: kry-
tyczne pole magnetyczne i krytycz-
na gęstość prądu.
Krytyczna wartość natężenia pola za-
leży od rodzaju materiału i tempera-
tury. Indukcja pola krytycznego Bk
jest największa w temperaturze abso-
lutnego zera i w przypadku “idealne-
Rys. 2.30. Obszar nadprzewodnictwa
go" nadprzewodnika maleje paraboli- ograniczony powierzchnią krytyczną J-B-T
cznie ze wzrostem temperatury.

Krytyczna gęstość prądu Jk zależy od zewnętrznego pola magnetycznego i tempe-

ratury.
Dla każdego z pierwiastków nadprzewodzących można wyznaczyć powierzchnię
krytyczną, rozgraniczającą dwa obszary: obszar wewnętrzny, odpowiadający stano-
wi nadprzewodzącemu i obszar zewnętrzny, odpowiadający stanowi normalnemu.
Tab. 2.14. Temperatury krytyczne wybranych pierwiastków
Materiały
nadprzewodzących pod normalnym ciśnieniem.
nadprzewodzące
Pierwiastek Tk [K] Pierwiastek Tk [K] Pierwiastek Tk [K] umieszczone w polu
magnetycznym i
Al 1,2 Ir 0,14 Te 7,7 oziębione poniżej
Be 0,03 Mo 0,92 Th 1,37 temperatury
Cd 0,56 Nb 9,2 Tl 2,4 krytycznej,
Ga 1,09 Os 0,7 V 5,3 wypychają na
Hg  4,1 Pa 1,3 W 0,012 zewnątrz pole
Hg  3,9 Pb 7,3 Zn 0,88 magnetyczne.
In 3,4 Sn 3,7 Zr 0,55

Linie sił pola magnetycznego zaginają się wokół

nadprzewodnika zamiast przenikać przez jego wnętrze.
Ten tzw. efekt Meissnera jest standardowym testem
nadprzewodnictwa. Wystarczy umieścić magnes ponad
materiałem nadprzewodzącym, a będzie on unosił się
ponad nim w powietrzu dzięki odpychaniu magnetycz-
nemu. Efekt Meissnera oznacza, że nadprzewodniki
mają własność nazywaną idealnym diamagnetyzmem.

Rys. 2.31. Efekt Meissnera

 2.8.3. Materiały nadprzewodzące niskotemperaturowe (Tk < 30 K)
Spośród znanych już materiałów nadprzewodzących najpowszechniej stosuje się stopy: Nb -
Ti, Nb - Ti - Zr oraz związek Nb3Sn. Dla przykładu: brytyjską firma Imperiał Metal Industries
produkuje przewód nadprzewodzący, w którym włókna z nadprzewodnika Nb - Ti o  10 m
są pokryte cienką warstwą Cu-Ni i umieszczone w osnowie z czystej miedzi. W wymie-
nionych materiałach gęstość prądu wynosi 1000 - 5000 A/mm2. Dla porównania: w przewo-
dach instalacji elektrycznych gęstość prądu wynosi ok. 2 A/mm2, natomiast w elementach
grzejnych ok. 30 A/mm2. Efekt nadprzewodnictwa występuje w tych materiałach tylko w
bardzo niskich temperaturach, np. w temperaturze ciekłego helu i w związku z tym eksplotacja
urządzeń nadprzewodzących jest bardzo droga. Sprawność skraplarek helu wynosi ok. 0,1%.

Rys. 2.32. Przekrój przewodu z nadprzewodnika NbTi (a) oraz

fragmenty przewodów z włóknami nadprzewodnika (b i c)
 Potwierdzone zastosowania materiałów nadprzewodzących to elektromagnesy prądu stałe-
go w ośrodkach badań jądrowych różnych krajów. Dzięki materiałom nadprzewodzącym
osiągnięto w szczelinach powietrznych (7 x 7 x 80 cm) indukcję ok. 5 T.
Elektromagnesy nadprzewodzące zostały zastosowane w tokamakach, w których prowadzi
się badania w dziedzinie kontrolowanej syntezy jądrowej - w komorze roboczej można osiąg-
nąć ok. 5,5 T.
Koszty materiałów nadprzewodzących, urządzeń chłodniczych i energii potrzebnej na pro-
dukcję ciekłego helu są bardzo wysokie. Odprowadzenie 1W ciepła wydzielonego w tempera-
turze ciekłego helu wymaga zużycia ok. 1000 W mocy w urządzeniu chłodniczym (dla ciekłe-
go azotu byłoby to 6W).
Powszechne zastosowanie nadprzewodników będzie możliwe po stworzeniu materiałów o
wyższych temperaturach krytycznych umożliwiających chłodzenie innymi gazami niż hel.
 2.8.4. Materiały nadprzewodzące wysokotemperaturowe (Tk > 77 K)

W 1954 r. odkryto rodzinę związków w których nadprzewodnictwo występowało w tempe-

raturze wyższej od temperatury ciekłego helu. Były wśród nich stopy, takie jak np. niob-ger-
man z temperaturą krytyczną 23 K. Wkrótce naukowcy z laboratorium IBM w Zurychu Alex
Muller i Georg Bednorz (laureaci nagrody Nobla) odkryli materiał nadprzewodzący przy 35 K.
Był to tlenek miedziowo-lantanowy. W styczniu 1987 r. uzyskano materiał, który był nadprze-
wodnikiem przy temperaturze wyższej od temperatury ciekłego azotu, tzn. 77 K (-196°C).
Oznacza to, że nadprzewodnictwo można osiągnąć schładzając układ technologiczny nie dro-
gim helem a powszechnie dostępnym i tanim azotem! (sprawność skraplarek azotowych wyno-
si 15%).
Poszukiwania nadprzewodnictwa wśród podobnych substancji przyniosły postępy. Nad-
przewodnictwo o temperaturze krytycznej 92 K odkryto w związku chemicznym YBa2Cu307.
Najwyższą temperaturę krytyczną (123 K) mają związki miedzi i talu - są jednak silnie trują-
ce.
Wymienione substancje chemiczne, które wykazują nadprzewodnictwo wysokotemperatu-
rowe (> 77,4 K) są materiałami ceramicznymi. Stanowi to dość istotny problem technologicz-
ny, bowiem materiały ceramiczne obrabia się i formuje znacznie trudniej niż metale czy stopy.
Ceramika nadprzewodząca jest delikatna i nietrwała mechanicznie, z tego względu bardzo
trudno o formowanie z niej np. cewek. Aktualnie wytwarzane druty są przygotowywane przede
wszystkim do badań.
Odkrycie Müllera i Bednorza zapoczątkowało okres intensywnego poszukiwania nadprzewod-
ników wysokotemperaturowych.

W związku z tym, że obróbka mate-

riałów ceramicznych nadprzewodzą-
cych jest ograniczona, w wielu labora-
toriach rozpoczęto pracę nad nanosze-
niem tych materiałów w postaci cien-
kich warstw.
Idea tej metody polega na tym, że
wiązka laserowa odparowuje materiał
np. YBa2Cu3O7, który jest umieszczo-
ny w komorze próżniowej. Uwalniane
atomy lub ich grupy przemieszczają się
na płaszczyznę ogrzewaną do tempera-
tury 1000 C. W tych warunkach po-
wstaje warstwa nadprzewodnika o gru-
bości 0,01 m, temperaturze krytycz-
nej 92 K oraz zdolnością przewodzenia Rys. 2.33. Etapy odkrywania nadprzewodników
prądu o gęstości 15000 A/mm2.
 Rys. 2.34. Przykłady budowy przewodów HTS (High Temperature
Superconductor)

Duże zastosowanie przy wytwarzaniu przewodów uzyskały nadprzewodniki oznaczone

skrótowo Bi-2223 i YBCO. Oznaczenia te wynikają z wzorów Bi2Sr2Cax-1CuxO2x+4 oraz
YBa2Cu3O6 .

Rys. 2.35. Budowa kabla

nadprzewodnikowego HTS
Rys. 2.36. Budowa transformatora
nadprzewodnikowego HTS konstruk-
cji ABB

Rys. 2.37. Zasada działania

rezystancyjnego ogranicznika prądu

Rys. 2.38. Budowa maszyny

synchronicznej nadprzewodnikowej
 2.9. Ogniwa elektryczne
Ogniwa elektryczne są elementami torów prądowych obwodów elektrycznych.
2.9.1. Ogniwa galwaniczne pierwotne
Volta ustalił, że zjawiska elektryczne pojawiają się przy połączeniu dwóch różnych metali
poprzez wodny roztwór soli i opierając się na tym fakcie zbudował pierwszą baterię elektro-
chemiczną nazwaną stosem Volty. Stos Volty (1800 r.) był połączeniem wielu ogniw tego
samego rodzaju i składał się z płytek miedzi lub srebra oraz płytek cyny lub cynku, przekła-
danych krążkami ze skóry nasyconej roztworem soli.
Ogniwo Volty
Do jednych z najstarszych ogniw galwanicznych
należy ogniwo złożone z płytki cynkowej i miedzianej
zanurzonych w roztworze wodnym kwasu siarkowego
zwane ogniwem Volty. Siła elektromotoryczna ogniwa
wynosi około 1,1 V.
Kwas siarkowy występuje w roztworze w formie
zdysocjowanej:
H2SO4 + 2H2O  2H3O+ + SO42–
Sumarycznie procesy zachodzące na elektrodach:
elektroda cynkowa: Zn  Zn2+ + 2e
Rys. 2.39. Ogniwo Volty elektroda miedziana: 2H+ + 2e  H2
 Ogniwo Leclanche
Jednym z najbardziej ważnych ogniw był układ zbudowany przez Leclanchego w 1866 r.
Anodę stanowił amalgamat cynku (stop metalu z rtęcią), a katodę porowata mieszanina MnO2
z grafitowym kolektorem prądu (elektroda zbierająca), elektrolitem był nasycony roztwór
wodny NH4Cl. Było to pierwsze ogniwo, które nie zawierało wysoce korodujących roztwo-
rów kwaśnych i zasadowych. W 1866 r. na liniach kolejowych Europy było w użyciu 20 000
takich ogniw (do zasilania telegrafów, na pocztach).
Od tego czasu włożono ogrom pracy i myśli technologicznej w udoskonalenie ogniwa
Leclanchego. Zwiększono kilkakrotnie praktyczną energię właściwą w porównaniu z pier-
wotną konstrukcją. Do chwili obecnej ogniwo Leclanchego zachowało czołowe miejsce w
produkcji ogniw jednorazowego użytku.
Teoretyczna wartość energii układu Zn/MnO2 wynosi 393 Wh/kg.
Natomiast wartość praktycznej energii jest rzędu 50 Wh/kg i przy
dzisiejszych potrzebach jest zbyt mała. Dlatego zaczął się nacisk
przemysłu elektronicznego na rozwój ogniw o większych możli-
wościach.
Rys. 2.40. Ogniwo cynkowe (Leclanche):
1 - metalowe wieczko (+)
2 - grafitowy pręt (dodatnia elektroda)
3 - cynkowy pojemnik (ujemna elektroda)
4 - tlenek manganu(IV)
5 - wilgotna pasta chlorku amonu (elektrolit)
6 - metalowe denko (-)
 Ogniwa alkaliczne
Bateria alkaliczna (złożona z ogniwo alkalicznych) to bateria jednorazowego użytku, bez
możliwości ponownego ładowania. Nazwa tych baterii bierze się od alkalicznych (zasado-
wych) roztworów, stosowanych w charakterze elektrolitu.

Ogniwo ZnMnO2
Zasada działania baterii polega na reakcji chemicznej, która zachodzi pomiędzy cynkiem Zn a
tlenkiem manganu MnO2.
Ogniwo srebrowe AgZn

Rys. 2.42. Ogniwo alkaliczne

Rys. 2.41. Pastylkowe ogniwo srebrowe. Napięcie 1,55 V manganowe. Napięcie 1,5 V.
 Tab. 2.15. Porównanie
ogniw pierwotnych

Ogniwa litowe alkaliczne

Ogniwo Li/SOCl2 przechowywane w normalnej temperaturze otoczenia po dziesięciu latach składowania
traci zaledwie 5% swojej początkowej pojemności elektrycznej. W temperaturze -40C bateria Li/SOCl2,
zwłaszcza przy pobieraniu z niej niewielkiego prądu, zachowuje jeszcze 90% pojemności znamionowej. Jod
z litem stanowi układ, który znalazł praktyczne zastosowanie przede wszystkim w ogniwach miniaturowych.
Są one stosowane do zasilania urządzeń elektronicznych o małych poborach prądu. Mają one taki typ
charakterystyki, który stawia je w rzędzie najlepszych źródeł zasilania stymulatorów serca; ich czas pracy
może sięgać 10 lat.

Tab. 2.16. Porównanie

ogniw litowych
 2.9.2. Ogniwa galwaniczne wtórne (akumulatory)
Akumulator kwasowo-ołowiowy
Typowy akumulator samochodowy jest zbudowany z 6
ogniw ołowiowo-kwasowych połączonych szeregowo.
Każde ogniwo generuje siłę elektromotoryczną (SEM)
równą 2,1 V. Cały akumulator generuje zatem napięcie
znamionowe równe 12,6 V.
Elektroda dodatnia - PbO2
Elektroda ujemna - Pb
Elektrolit - roztwór wodny H2SO4
Napięcie 2,0 V

Rys. 2.43. Akumulator samochodowy

 Akumulator NiCd – elektrody są wykonane z wodorotlenku
niklu i wodorotlenku kadmu, zaś elektrolitem są półpłynne
lub stałe substancje o różnym składzie chemicznym u różnych
producentów, ale zawsze posiadającym silnie zasadowy
(inaczej alkaliczny) odczyn.
Elektroda dodatnia - Ni(OH)3
Elektroda ujemna - Cd (gąbczasty kadm)
Elektrolit - roztwór KOH
Napięcie - 1,2 V
Akumulator NiMH – ulepszona odmiana akumulatorów
NiCd, w których jedna z elektrod jest wykonana z niklu, zaś
druga elektroda ze spieku metali ziem rzadkich w atmosferze
wodoru. System elektrochemiczny jest zdolny do absorpcji
wydzielających się podczas ładowania gazów, szczególnie
wodoru, dzięki czemu akumulator może być całkowicie
szczelny i charakteryzować się długą żywotnością.
Akumulatory NiMH należy całkowicie naładowywać -
procesu ładowania nie wolno przerywać. W eksploatacji
powinny być rozładowywane do końca.

Rys. 2.44. Ogólna budowa Elektroda dodatnia - Ni(OH)3

alkalicznych ogniw wtórnych Elektroda ujemna - stop metali absorbujących wodór
Elektrolit - roztwór KOH
Napięcie - 1,2 ... 1,3 V
Akumulator Li-ion – jedna z elektrod jest wykonana z porowatego węgla a druga z tlenków
metali, zaś rolę elektrolitu pełnią złożone chemicznie sole litowe rozpuszczone w mieszaninie
organicznych rozpuszczalników. Nie muszą być ładowane do pełna i rozładowywane do
końca. Są drogie.

Elektroda dodatnia - metalotlenki litu, np. LixMn2O4, LixCoO2, LixNiO2

Elektroda ujemna - specjalny grafit, także stopy np.: Li-Al., Li-Si,

Elektrolit - sól litu rozpuszczona w ośrodkach organicznych np.: nadchloran litu

(LiClO4), dioksolan (C3H6O2)

Napięcie - 3,6 ... 3,8 V

Akumulator litowo-polimerowy – odmiana akumulatorów Li-Ion, w których ciekły elektrolit

jest zastąpiony stałym elektrolitem polimerowym wykonanym z np. gąbek na bazie
poliakrylo-nitrylu.
 2.9.3. Ogniwa paliwowe
Ogniwa paliwowe są urządzeniami zamieniającymi energię reakcji chemicznej bezpośrednio w
energię elektryczną. Ogniwo paliwowe każdego typu składa się z elektrod, katody i anody, oraz
elektrolitu czyli z tych samych elementów co ogniwo galwaniczne, jednak tryb pracy obu urzą-
dzeń jest zupełnie inny. Ogniwo galwaniczne ma zmagazynowane substraty potrzebne do prze-
prowadzenia reakcji chemicznej i przestaje pracować, gdy te zostaną wyczerpane. Ogniwo pali-
wowe natomiast, nie ma zmagazynowanych substratów i będzie funkcjonować dopóki paliwo i
utleniacz są dostarczane do ogniwa.
Paliwo (np. wodór) doprowadzane jest do anody, zwanej elektrodą paliwową, a utleniacz, naj-
częściej powietrze, do katody. W większości ogniw paliwowych, wodór rozbijany jest pod wpły-
wem katalizatora na protony, dyfundujące przez elektrolit, oraz na elektrony, płynące przez ob.-
wód zewnętrzny. Na katodzie, protony i elektrony łączą się z cząsteczką tlenu produkując wodę.
H2  2H+ + 2e (anoda)
½O2 + 2H+ + 2e  H2O (katoda)

Reakcja spalania paliwa w ogniwie

Rys. 2.45. Zasada działania og-
niwa paliwowego
wodorowym zachodzi bez obec-
ności płomienia - jedynym produk-
tem ubocznym jest para wodna, a
przy użyciu paliw takich jak meta-
nol, bądź węglowodory, powstaje
jeszcze dwutlenek węgla.
Rys. 2.46. Ogniwo paliwowe
Rys. 2.47. Zasada działania ogniwa paliwowego wodorotlenowego
 Podział ogniw paliwowych
Podział ogniw paliwowych bazuje na zastosowanym w ogniwie elektrolicie. Zastosowany elek-
trolit determinuje temperaturę reakcji zachodzącej w ogniwie oraz rodzaj paliwa zasilającego
ogniwo. Każde z ogniw posiada zalety i wady, które określają pola zastosowań dla każdego typu
ogniw.
Typy ogniw paliwowych
a) PEM (Proton Exchange Membrane lub Polimer Electrolyte Membrane),
b) DMFC (Direct Methanol Fuel Cell),
c) MCFC (Molten Carbonate Fuel Cell),
d) SOFC (Solid Oxide Fuel Cell),
e) PAFC (Phosphoric Acid Fuel Cell),
f) AFC (Alkaline Fuel Cell),
g) SPFC (Solid Polymer Fuel Cell).

Ogniwa paliwowe zasilane są związkami węglowodorowymi, a bezpośrednio wodorem

stanowiącym nośnik energii. Wodór wytwarzany jest w trakcie procesów przemysłowych -
głównie reformingu . Sprawność reformingu przemysłowego szacuje się na 70%, tak więc na
dzień dzisiejszy należy zużyć więcej energii niż można uzyskać z wyprodukowanego wodoru.
Aby uzyskać prawdziwie czystą energię, należy produkować wodór wykorzystując naturalne
źródła energii do przeprowadzenia elektrolizy lub opracować metody biologiczne produkcji
wodoru. Należy jednak dodać, iż wodór jest tak naprawdę tylko gazem ubocznym produkowa-
nym w procesie reformingu - produktem celowym jest zwykle benzyna.
 Tab. 2.17. Charakterystyka ogniw paliwowych
Typ Temperatura
Elektrolit Elektrody Paliwo Zastosowanie
ogniwa pracy [C]
Urządzenia UPS, stacjo-
Metale lub grafit po-
Polimer w stanie stałym narne i przenośne gene-
PEM kryte warstewką platyny Wodór 80
(np. nafion 175 m), ratory energii, przemysł
(katalizator)
motoryzacyjny,
Spolimeryzowany flu-
Urządzenia przenośne,
orkowany kwas sulfo- Katalizatorem na ano- Metanol (CH3OH), roztwór
DMFC 75 laptopy, telefony komór-
nowy pokryty porowatą dzie jest platyna i ruten metanolu i wody
kowe
platyną (katalizator).
Wodór H2, hydrazyna N2H4, Technika kosmiczna
Roztwór wodorotlenku
Zastosowanie różnych metan CH4. Paliwo i utle- 100  200 i wojskowa (łodzie pod-
AFC potasu (KOH)
metali niacz muszą być pozbawione wodnne i pojazdy pan-
CO2 cerne), transport
Jonowymienna mem- Wodór H2, metanol CH3OH
<120 Transport, pojazdy ko-
SPFC brana z polimeru sulfo- Platynowe Paliwo musi być pozbawione
smiczne i wojskowe
no- fluoro - węglowego CO
Wodór H2, gaz ziemny, nafta, Źródło energii elektrycz-
Platyna naniesiona na
Stężony kwas fosforowy metanol CH3OH, biogaz. 150  200 nej (szpitale, biura, ho-
PAFC podłoże węglowe spaja-
(100%) Paliwo musi być odsiarczone tele, niewielkie osiedla
ne teflonem
i pozbawione CO mieszkaniowe)
Gaz ziemny,metanol, biogaz.
Anoda - porowaty nikiel
Paliwo musi być konwerto- Duże elektrownie i gene-
z dodatkiem chromu.
Mieszanina węglanów rowane na gaz zawierający 600  700 ratory, urządzenia CHP
MCFC Katoda - porowaty tle-
alkaicznych (Li, K, Na) wodór H2 w odrębnym urzą- (Combined Heat & Po-
nek niklu dotowany
dzeniu - reforming zewnętrz- wer)
litem
ny lub wewnętrzny
Gaz ziemny ,biogaz. Paliwo
Anoda - Co-ZrO2 lub musi być konwertorowane na Duże elektrownie i gene-
Ceramika tlenkowa -
Ni-ZrO2, gaz zawierający wodór H2 6501000 ratory, urządzenia CHP
SOFC ZrO2 domieszkowany
Katoda - LaSrMnO3 w odrębnym urządzeniu - (Combined Heat & Po-
tlenkiem itru Y2O3
stabilizowane Y2O3 reforming zewnętrzny lub wer)
wewnętrzny
Przechowywanie wodoru.
Wodór przechowywać można w postaci ciekłej, sprężonego gazu lub wodorków metali. Barierą
dla przechowywania wodoru w postaci ciekłej jest wymagana temperatura 20K. Magazynowanie
wodoru w postaci wodorków metali polega na adsorbowaniu wodoru przez stopy niklu (LaNi5) i
chromu (ZrCr2), odzyskiwanie wodoru polega na doprowadzeniu temperatury do stopu. Metoda ta
jest jednak mało wydajna w obecnej chwili jedynie 5% masy zbiornika stanowi wodór. Oznacza
to, iż zbiornik ważący 200 kg będzie zawiera jedynie 10kg wodoru, co odpowiada mniej więcej
40 litrom benzyny.
Najpowszechniejszym stosowanym sposobem przechowywania wodoru jest przechowywanie w
zbiornikach pod ciśnieniem nawet 1000 barów.
Jedną z najnowszych metod magazynowania wodoru jest adsorbowanie na rurowatych struktu-
rach węgla aktywowanego. Nanorurki węglowe (Carbon Nanotubes) mają średnicę około 1,5 nm
i przy zastosowaniu domieszek potasu, ilość zmagazynowanego wodoru jest równa 14% własnej
masy związku. Jednakże są doniesienia, iż zawartość przechowywanego tą metodą wodoru może
być równa nawet 65% masy zbiornika.
Dziękuję za uwagę