Przyrodnicze uwarunkowania gospodarowania

przestrzenią
1.Zaspokajanie Potrzeb

1. Co jest nam potrzebne

Usługi ekosystemów
• Podtrzymanie życia (powietrze, woda, pożywienie)
• Regulacja klimatu
• Rekreacja, turystyka „na świeżym powietrzu”
• Dostarczanie wzorców do wykorzystania w produkcji- produkty i rozwiązania
wzorowane na naturalnych
• Estetyka

Przykłady usług ekosystemów

2. Zaspokajanie potrzeb
Kapitał przyrodniczy
Kapitał wytworzony przez człowieka
• Silna koncepcja zrównoważonego rozwoju
• Zachowanie zarówno zasobów naturalnych, jak i związanych z działalnością
człowieka
• Słaba koncepcja zrównoważonego rozwoju

• Substytucyjność -zachowanie sumy zasobów

 Trendy globalne

• Urbanizacja (55% światowej populacji mieszka w miastach)

• Suburbanizacja i rozlewanie się miast
• 95% ekspansji miast w nadchodzących dekadach będzie miało miejsce w krajach
globalnego południa
• 828 milionów osób mieszka w slumsach i ta liczba dalej rośnie
• Rośnie wpływ miast na środowisko
• Miasta zajmują 3% powierzchni Ziemi, ale odpowiadają za 60-80% zużycia energii i
75% emisji związków węgla

SDG- Cel 11- Zadania do 2030 roku

▪ Zapewnić ludziom dostęp do odpowiednich mieszkań i podstawowych usług i
poprawić warunki życia w slumsach
▪ Dostęp do bezpiecznych, przystępnych cenowo i trwałych systemów transportu,
podnieść poziom bezpieczeństwa na drogach m.in. rozwijając transport publiczny
▪ Zwiększyć stopień inkluzji, zapewnić zrównoważoną urbanizację i partycypację w
zintegrowanym i zrównoważonym planowaniu i gospodarowaniu osiedlami ludzkimi
we wszystkich krajach
▪ Wzmocnić wysiłki na rzecz ochrony i zabezpieczenia światowego dziedzictwa
kulturowego i przyrodniczego
▪ Znacząco zmniejszyć liczbę zgonów i poszkodowanych w wyniku katastrof
naturalnych
▪ Obniżyć niekorzystny wskaźnik negatywnego oddziaływania miasta na środowisko
per capita, zwracając uwagę na jakość powietrza i gospodarowanie odpadami
komunalnymi i innymi zanieczyszczeniami
▪ Zapewnić łatwy i powszechny dostęp do terenów zieleni i przestrzeni publicznej
▪ Wspierać korzystne ekonomicznie, społecznie środowisko połączenia pomiędzy
obszarami miejskimi, podmiejskimi i wiejskimi poprzez wzmocnienie krajowego i
regionalnego planowania rozwoju
▪ Do 2030 roku znacząco zwiększyć liczbę miast i osiedli ludzkich korzystających z
opracowań i wdrażających zintegrowane polityki i plany dążących do zwiększenia
inkluzji i wydajności, wykorzystywania zasobów, łagodzenia skutków i
przystosowania do zmian klimatycznych, odporności na skutki katastrof
▪ Rozwijać i wdrażać kompleksowe zarządzenie ryzykiem katastrof na wszystkich
poziomach
▪ Wspierać kraje najmniej rozwinięte (pomoc finansowa, techniczna)
2.Podstawowe uwarunkowania przyrodnicze wpływające na
gospodarowanie przestrzenią
Planowanie przestrzenne a przyroda
▪ Planowanie przestrzenne stanowi wyjątkowe, ale niedoceniane narzędzie w
kształtowaniu i ochronie przyrody, środowiska i krajobrazu
▪ Środowisko przyrodnicze jako zbiór ograniczeń i możliwości
▪ Zadanie planowania przestrzennego- racjonalne zagospodarowanie terenu, w tym w
sposób chroniący i oszczędzający zasoby przyrody

Środowisko przyrodnicze
▪ Budowa geologiczna i ukształtowanie powierzchni np. budowa geologiczna,
tektonika, surowce mineralne
▪ Warunki klimatyczne np. opady, wilgotność, temperatura
▪ Wody powierzchniowe, podziemne i opadowe
▪ Gleby
▪ Szata roślinna
▪ Świat zwierzęcy
▪ Zasoby krajobrazowe

Położenie geograficzne
➢ Wyjaśnienie historycznego przebiegu urbanizacji
➢ Mapy, różne warstwy
➢ Względem mórz, rzek, gór, pustyń, lasów, miejsc eksploatacji zasobów naturalnych
itp.
➢ Z uwzględnieniem cech klimatu, ukształtowania terenu, dostępności wód i innych
zasobów
➢ Szlaki komunikacyjne, handlowe itp.
➢ Możliwości rekreacyjne

Warunki geologiczne
• Cechy litologiczne i właściwości budowlane gruntów
• Pod kątem wytrzymałości podłoża i możliwości przeznaczenia go pod zabudowę oraz
określenie zasobów mineralnych i ich wartości eksploatacyjnej
• Strefy wymaganego minimalnego zagłębienia fundamentów ze względu na
przemarzanie
• Strefy ochronne wokół miejsc eksploatacji zasobów
• Wpływ eksploatacji zasobów na możliwość i warunki zamieszkiwania
• Rekultywacja- tereny poprzemysłowe, dawne kopalnie, kamieniołomy

Ukształtowanie terenu
▪ Wygląd krajobrazu (nizinny, wyżynny, doliny, góry…)
▪ Wpływ na inne elementy środowiska ( gleby, klimat, rośliny)
▪ Wysokość bezwzględna i względna, temperatura, opady itd.
▪ Ruchy górotwórcze, wulkanizm, trzęsienia ziemi, osuwiska
▪ Nachylenie terenu
▪ Położenie względem kierunków świata
▪ Ocena wartości krajobrazu- walory krajobrazowe

Gleby
➢ Klasy bonitacyjne oraz kompleksy rolniczej przydatności gleb
➢ Przydatność upraw
➢ Wysokiej klasy grunty orne (poza miastami) objęte są ochroną prawną
➢ Rolnictwo miejskie- różne formy
➢ Zasolenie i inne formy zanieczyszczenia

Funkcje gleb
• Produkcja biomasy, podstawa dla rolnictwa i leśnictwa
• Przechwytywanie i filtrowanie składników odżywczych i wody
• Podstawa dla bioróżnorodności, siedlisko, gatunki, geny
• Fizyczne i kulturowe środowisko dla ludzi i ich aktywności
• Źródło surowców pierwotnych
• Wiązanie węgla
• Archiwum geologicznego i archeologicznego dziedzictwa

Degradacja gleb
❖ Potwierdzone obawy, że znacznie szybciej postępuje degradacje gleb niż formowanie
nowych
❖ Erozja wodna, wietrzna
❖ Wymywanie/wywiewanie składników odżywczych Zanieczyszczenie pyłami,
nie tylko w rolnictwie
❖ Zanieczyszczenie gleb przez opady, efekty uboczne działalności gospodarczej,
militarnej, transportowej
❖ Zakwaszenie, nadmierne nawożenie
❖ Zagęszczenie gleb, utwardzanie powierzchni (zabetonowanie)

Wody
▪ Zaopatrzenie w wodę
▪ Kompleksy balneologiczne (uzdrowiska)
▪ Erozja
▪ Zagrożenie powodzią
▪ Drogi wodne
▪ Opady i zagospodarowanie wód opadowych

Krajobraz
• Połączenie wszystkich elementów
• Naturalny (bez zmian antropogenicznych)
• Przyrodniczy seminaturalny (przekształcony w małym stopniu)
 • Przyrodniczo-kulturowy (przekształcony w dużym stopniu, ale z przewagą cech
przyrodniczych)
• Kulturowo-przyrodniczy (przekształcony w znacznym stopniu, z przewagą cech
antropogenicznych)
• Kulturowy (zmieniony przez człowieka w bardzo dużym stopniu, krajobraz miejski)

Ustawa krajobrazowa
➢ Ustawa o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony
krajobrazu (2015)
➢ Pozwala gminom na określenie zasad i warunków sytuowania obiektów małej
architektury, tablic i urządzeń reklamowych oraz ogrodzeń
➢ Cel: wprowadzenie narzędzi umożliwiających skuteczniejszą niż dotychczas ochronę
krajobrazu
➢ Wójt, burmistrz, prezydent miasta muszą ją wdrożyć stosowną uchwałą krajobrazową
➢ Audyty krajobrazu- ocena ich wartości

Korzyści, użytki, pożytki

• Substancje- mineralne, woda, powietrze, biomasa
• Energia- Dostępność zasobów
• Ekosystemy- usługi ekosystemów, typy ekosystemów, bioróżnorodność
• Korzystne położenie geograficzne- siedlisko, piękny krajobraz, wolna przestrzeń

3.Aktualne, kluczowe uwarunkowania przyrodnicze wpływające

na gospodarowanie przestrzenią
Miasta- mitygacja vs. Adaptacja
▪ Zintegrowane planowanie przestrzenne: miasto kompaktowe, zasoboszczędne,
zróżnicowane wykorzystanie przestrzeni, zasada bliskości, transport publiczny
 ▪ Małe odległości między miejscami zamieszkania i pracy, zmiany modalne w
transporcie (mobilność), budynki pasywne, zielona infrastruktura
▪ Adaptacja: ograniczenie temperatury i zanieczyszczenia, powietrza; zacienienie,
tereny zieleni; niezmotoryzowana mobilność; transport publiczny
▪ W okresie 2015-2030 powierzchnia miast prawdopodobnie się potroi- pogarszając
tylko problem uzależnienia od węgla
▪ Potrzebna polityka zeroemisyjności i dekarbonizacja
▪ Kaskadowy wpływ działań miast na inne sektory i ograniczenie przez nie emisji,
również poza granicami miast
▪ Znaczenie błękitnej i zielonej infrastruktury
▪ Miasta 15-minutowe
▪ Mieszane wykorzystywanie przestrzeni (mieszkanie/praca/usługi)

Co wiemy o środowisku?
Liczba gatunków roślin i zwierząt
➢ Liczba gatunków dobrze znanych- 100 tys.
➢ Liczba opisanych gatunków- 2 mln
➢ Szacowana Liczba gatunków:
Erwin (1982)- 30 mln
Wilson, Ehrlich (1991)- 90-100 mln

Znajomość gatunków różnych grup

Przyczyny wymierania gatunków

▪ Niszczenie naturalnych siedlisk (73% gatunków)
▪ Zepchnięcie przez gatunki introdukowane (obce)
 ▪ Zmiana siedlisk przez skażenia chemiczne (38%)
▪ Krzyżowanie z innymi gatunkami, podgatunkami (38%)
▪ Nadmierne odłowy (15%)

4 i 5. Uwarunkowania przyrodnicze w dokumentach

planistycznych
Plan
✓ Cel i zakres analiz przyrodniczych na potrzeby planowania miast
✓ Źródła informacji o uwarunkowaniach przyrodniczych na potrzeby planowania miast
✓ Metody pracy w ocenie uwarunkowań przyrodniczych na potrzeby planowania miast
✓ Ocena wpływu dokumentów planistycznych na środowisko przyrodnicze
✓ Ocena realizacji i aktualności zapisów dokumentów planistycznych w odniesieniu
do środowiska przyrodniczego

Cel i zakres analiz przyrodniczych

▪ Określenie celu badań:
- Porządkowanie struktury miasta; kompleksowe badania
- Poszukiwanie terenów pod inwestycje, składowiska odpadów, elektrownie wiatrowe,
cmentarze itd.
▪ Zakres przestrzenny i czasowy
▪ Podstawa dla podejmowania właściwych decyzji przestrzennych, racjonalne
gospodarowanie środowiskiem
▪ Sposób w jaki planowanie ma realny wpływ na stan, funkcjonowanie lub ochronę
danego komponentu

Źródła informacji
Wtórne i pierwotne
• Kartograficzne źródła danych, kartografia cyfrowa, mapy tematyczne
• Zdjęcia lotnicze, obrazy satelitarne
• Bazy referencyjne krajowego systemu informacji przestrzennych
• Banki danych, roczniki, rejestry, spisy, monografie, opracowania branżowe i naukowe
• Badania terenowe- aktualizacja, uzupełnienie innych zasobów- inwentaryzacja
przyrodnicza

Metody pracy w ocenie uwarunkowań przyrodniczych

▪ Zbieranie informacji
 ▪ Analizowanie- Narzędzia GIS, analizy przestrzenne
▪ Wnioskowanie, podejmowanie decyzji
Problemem jest wielkokrotne powtarzanie informacji, zwłaszcza na temat charakterystyki
poszczególnych elementów przyrodniczych.

Opracowanie ekofizjograficzne:
- Kompleksowo i przekrojowo ocenia stan i funkcjonowanie środowiska przyrodniczego
- Odwołuje się do wcześniejszych ustaleń odnośnie do znaczenia środowiska przyrodniczego
w mieście

Nowe inwestycje- ocena wpływu na środowisko

• Ocena oddziaływania na środowisko
• Prognoza oddziaływania na środowisko
• Zbieżność zapisów z wytycznymi z opracowania ekofiz.

Kto wydaje decyzję o środowisku?

➢ Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska np. drogi ekspresowe, złoża kopalin
➢ Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska np. energetyka jądrowa
➢ Starosta np. podział gruntów
➢ Dyrektor regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych- zmiana lasów na użytek rolny
 System planowania przestrz. w Polsce
Kraj:
- Koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju

Województwo:
- Plan zagospodarowania przestrzennego województwa
- Audyt krajobrazowy

Gmina:
- Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (PLAN
OGÓLNY + zintegrowane plany inwestycyjne)
- Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego
- Decyzja o warunkach zabudowy (przyspieszenie procesów inwestycyjnych + obszary
uzupełnienia zabudowy)

Województwo- plan zagospodarowania

• Uwzględnia ustalenia strategii rozwoju województwa oraz wnioski z audytu
krajobrazu
• Określa m.in. system obszarów chronionych, ochrony uzdrowisk i dziedzictwa
kulturowego, zabytków oraz dóbr kultury współczesnej, obszary szczególnego
zagrożenia powodzią, obszary występowania udokumentowanych złóż kopalin i
kompleksów podziemnego składowania dwutlenku węgla

Województwo- Audyt krajobrazowy

• Identyfikuje krajobrazy występujące na obszarze województwa, określa ich cechy oraz
ocenia ich wartość
• Określa lokalizację krajobrazów priorytetowych oraz ich granice np. parki kulturowe,
narodowe, obiekty UNESCO
• Wskazuje zagrożenia i rekomendacje dotyczące kształtowania i ochrony krajobrazów
poprzez wskazanie obszarów, które powinny zostać objęte formami ochrony przyrody
 Ustalenia mpzp wobec środowiska
➢ Przeznaczenie terenów
➢ Zasady ochrony i kształtowania ładu przestrzennego
➢ Zasady ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu
➢ Zasady kształtowania krajobrazu
➢ Zasady kształtowania zabudowy oraz wskaźniki zagospodarowania terenu
➢ Granice i sposoby Zagospodarowania terenów lub obiektów podlegających ochronie

• Szczególne warunki zagospodarowania terenów oraz ograniczenia w ich

użytkowaniu, w tym zakaz budowy
• Zasady modernizacji, rozbudowy i budowy systemów komunikacji i
infrastruktury technicznej
• Sposób usytuowania obiektów budowlanych w stosunku do dróg i innych
terenów publicznie dostępnych oraz do granic przyległych nieruchomości
• Minimalna powierzchnia nowo wydzielonych działek budowlanych

Ocena realizacji i aktualności

✓ Kontrola ograniczona w zakresie postanowień dokumentów, które nie są prawnie
wiążące (zwłaszcza studium)
✓ Obowiązkowa ocena aktualności studium i mpzp
✓ Oceniając studium, sprawdzanie zgodności mpzp ze studium
✓ Sprawdzenie zgodności wydawanych decyzji o warunkach zabudowy ze studium
✓ Analiza systemu przyrodniczego miasta i jego zmian, a także jego społecznego
znaczenia
✓ Świadomość ekologiczna i edukacja
 Wyzwania klimatyczne
❖ Zachowanie różnorodności biologicznej i spójności ekologicznej kraju
❖ Ochrona krajobrazu jako dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego kraju oraz
przeciwdziałanie utracie tradycyjnych krajobrazów rolniczych
❖ Ochrona gleb, jako zasobu nieodnawialnego
❖ Wzrost powierzchni, poprawa jakości i odporności lasów, dzięki pełnemu wdrożeniu
zrównoważonej gospodarki leśnej
❖ Tworzenie warunków przestrzennych dla zachowania i zwiększenia zasobów wód oraz
poprawy ich jakości
❖ Przystosowanie do zmiany klimatu, adaptacja, szczególnie obszarów miejskich i
podmiejskich poprzez wprowadzanie rozwiązań z zakresu błękitno-zielonej
infrastruktury
❖ Zarządzanie ryzykiem klęsk żywiołowych poprzez pełne wdrożenie gospodarki wodą
w układzie zlewniowym oraz zdecentralizowane zarządzanie spływem wód
opadowych
❖ Wykorzystanie idei gospodarki o obiegu zamkniętym, w tym recykling przestrzeni;
wdrożenie koncepcji metabolizmu miejskiego do planowania przestrzeni oraz
wdrożenie koncepcji miasta zwartego

6. Zasady planowania i zagospodarowania przestrzennego

uwzględniające uwarunkowania przyrodnicze i jakość życia