Εισαγωγή

Το έργο Η παιδαγωγική της αξιολόγησης εκδόθηκε από το Ινστιτούτο Εργασίας της ΓΣΕΕ με
στόχο να τιμήσει τον μεγάλο παιδαγωγό και διανοητή Paulo Freire με τη συμπλήρωση των εκατό
χρόνων από τον θάνατό του. Στόχος του συγγράμματος είναι αφενός να υπενθυμίσει στους
αναγνώστες τις παιδαγωγικές αρχές που εισηγήθηκε με το έργο του ο στοχαστής και αφετέρου να
επικεντρωθεί στην εφαρμογή των συγκεκριμένων εκπαιδευτικών αξιών στον τομέα της
αξιολόγησης, πεδίου που έχει διχάσει την επιστημονική κοινότητα προκαλώντας αντιφατικά σχόλια
και άκρως αντιθετικές τοποθετήσεις. Όπως διακηρύσσει και ο ίδιος ο Paulo Freire, η γνώση δεν
είναι δυνατό να έχει τέλμα αλλά τα δεδομένα της ανθρωπότητας συνεχώς επαναξιολογούνται και
αναδιαμορφώνονται. Η γνώση αλλάζει συνεχώς μορφές. Οι ιδέες του γέννησαν πλήθος νέων
θεωριών στο πεδίο της παιδαγωγικής.
Όσον αφορά το πρώτο σκέλος του συγγράμματος, οι βασικοί πυλώνες του έργου του Paulo
Freire δεν είναι βέβαια παντελώς άγνωστοι στο ελληνικό κοινό μιας και τα συγγράμματά του έχουν
μελετηθεί δεόντως, ενώ και ο ίδιος έχει επισκεφθεί την Ελλάδα το έτος 1980 (Κεδράκα, 2021). Ο
μεγάλος στοχαστής, του οποίου οι ιδέες επρόκειτο να επηρεάσουν σημαντικά το ρεύμα της
Κριτικής Παιδαγωγικής, γεννήθηκε στη Βραζιλία το 1921. Κατά τη διάρκεια της ζωής του βίωσε
έντονες αντιξοότητες κάτω από τη μάστιγα της πείνας και της φτώχειας που έπληττε τη χώρα του
στο σύνολο της. Οι συγκεκριμένες συνθήκες διαβίωσης είναι πιθανό να διαμόρφωσαν και τις
ιδιαίτερες ευαισθησίες του και τους προβληματισμούς του σχετικά με διαφόρων ειδών
κοινωνικοπολιτικά προβλήματα. Το 1964 στη Βραζιλία συντελείται στρατιωτικό πραξικόπημα.
Άμεσο απότοκο της πολιτικής αναταραχής των ημερών του διανοητή αποτελούν οι διώξεις καθώς
και η εξορία την οποία αναγκάζεται να υποστεί. Μόνο μετά το 1980, ο Paulo Freire καταφέρνει να
κερδίσει την αμνηστία και να επιστρέψει στην πατρίδα του αναλαμβάνοντας από τότε και στο εξής
καίριο ρόλο στην οργάνωση του εκπαιδευτικού συστήματος της χώρας. Βέβαια, οι ιδέες του
εξακολουθούν να θεωρούνται ρηξικέλευθες με αποτέλεσμα να υφίστανται την έντονη πολεμική του
συντοπίτη του Μπολσονάρο. (Κεδράκα, 2021).
O Paulo Freire επηρεασμένος από τη μαρξιστική ιδεολογία θεάται την επιστήμη ως ένα
μέσο για την καταπολέμηση των κοινωνικών αδικιών και των ανισοτήτων που χαρακτηρίζουν
ακόμη και τις σύγχρονες κοινωνίες. Θέτει ως βασικό στόχο της εκπαίδευσης και της γενικευμένης
μάθησης τη συνειδητοποίηση, τον αναστοχασμό και τελικά την πολιτική δράση με σκοπό τη
βελτίωση του κοινωνικού γίγνεσθαι μέσω της αλλαγής του κόσμου. Η μαρξιστική του ιδεολογία τον
ωθεί να καταδικάσει τα παραδοσιακά συστήματα εκπαίδευσης που διαμορφώνονται με κεντρικό
άξονα τη νεοφιλελεύθερη σκέψη.(Gadotti, 2021) Κεντρική στάση των συντελεστών που
στελεχώνουν τέτοιου είδους προγράμματα είναι η χρησιμοθηρικά και τεχνοκρατικά
αντιλαμβανόμενη εκπαίδευση. Βασικός γνώμονας της διαμόρφωσης αυτών των εκπαιδευτικών
συστημάτων είναι η ανταπόκριση τους στις ανάγκες της αγοράς. Οι μαθητές τους προορίζονται να
καταρτιστούν κατάλληλα ώστε να αποκατασταθούν αργότερα επαγγελματικά εξασφαλίζοντας τη
δική τους οικονομική ανεξαρτησία καθώς και τη βιωσιμότητα της παγκόσμιας οικονομίας.
Ένα τέτοιο εκπαιδευτικό περιβάλλον κατά τον Paulo Freire αναπαράγει τις κοινωνικές
ανισότητες που ήδη ενυπάρχουν συντηρώντας την περιθωριοποίηση των ευάλωτων κοινωνικών
ομάδων. Τα σχολεία λειτουργούν ως χειριστές της κοινωνικής γνώσης διατηρώντας στερεότυπα και
προκαταλήψεις του παρελθόντος.(Gadotti, 2021) Όπως έχει διατυπωθεί από τον M. Foucault αυτά
τα σχολεία αναπαράγουν τις προϋπάρχουσες σχέσεις υποτέλειας διαδίδοντας την ιδεολογία της
άρχουσας τάξης η οποία στόχο έχει να διατηρηθεί στην εξουσία. Αποτελούν κανονιστικές δομές
εντός των οποίων ο δάσκαλος λειτουργεί ως αυθυπόστατη αυθεντία η οποία δεν μπορεί με κανέναν
τρόπο να αναιρεθεί αλλά αντιθέτως γίνεται αποδεκτή από τους μετέχοντες σε τέτοια προγράμματα
χωρίς καμία διάθεση κριτικής αποστασιοποίησης. Η κοινωνία παραμένει αναλλοίωτη
μηρυκάζοντας τις καθεστηκυίες αξίες. Η κουλτούρα που διαμορφώνεται νοηματοδοτώντας τον
κόσμο παράγει την καταπίεση συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων οι οποίες αδυνατώντας να
αντιδράσουν, αναγνωρίζουν την κατώτερη θέση τους ως φυσική με αποτέλεσμα την αποφυγή
συγκρούσεων και την ταυτόχρονη εδραίωση της κοινωνικής ανισότητας.
Την αντίρρηση του σε ένα τέτοιο εκπαιδευτικό σύστημα εκφράζει και ο Gramsci
διατυπώνοντας τη θεωρία του για την ηγεμονία. Οι σύγχρονες κοινωνίες αποφεύγουν την άσκηση
της σωματικής – φυσικής βίας μέσω ηθικών ηγετών που καλούν τους πολίτες σε συναίνεση και
παραίτηση. Η ιδεολογία που υιοθετείται είναι φιλικά προσκείμενη προς την άρχουσα τάξη γεγονός
που όπως είναι φυσικό δε βοηθά την επιδίωξη των συμφερόντων από πλευράς των κατώτερων
κοινωνικών ομάδων αλλά αντιθέτως εδραιώνει την κατωτερότητα τους. Τη λογική αυτή έρχεται να
αντιπαλέψει ο Paulo Freire ο οποίος επηρεασμένος από τη φιλοσοφία του Dewey προτείνει τον
εκδημοκρατισμό της γνώσης. Στόχος του είναι η άρση των παραδεδομένων αντιλήψεων μέσα από
τον κριτικό αναστοχασμό των ατόμων που συμμετέχουν στα εκπαιδευτικά προγράμματα σκοπός
των οποίων τίθεται η ριζική αναδιαμόρφωση του κοινωνικοπολιτικού περιβάλλοντος. Η λογική του
είναι ιδιαίτερα ελπιδοφόρα για μια κοινωνία στην οποία ενυπάρχουν τόσο έντονες
διαστρωματώσεις όσο αυτές που παρατηρούνται στη Βραζιλία της εποχής του. Οι βασικές αρχές
του προγράμματος το οποίο εισηγείται με την ελπίδα της κοινωνικής αλλαγής αναλύονται
εκτενέστατα στο τρίτο κεφάλαιο του προς εξέταση συγγράμματος.
Ο στόχος του έργου βέβαια δεν περιορίζεται στην απλή αναπαραγωγή των βασικών αρχών
της θεωρίας του Paulo Freire που όπως ήδη αναφέρθηκε είναι λίγο πολύ γνωστές και μελετημένες
εις βάθος. Η πρόταση των επιμελητών του προς εξέταση τόμου είναι να εφαρμοστούν οι
συγκεκριμένες θέσεις στα πλαίσια της αξιολόγησης. Όσον αφορά το εν λόγω επιστημονικό πεδίο η
σύγχυση των στοχαστών είναι μεγάλη. Παρατηρούνται δύο απόψεις περί του θέματος. Από τη μια
πλευρά, ορισμένοι θεωρητικοί αναγνωρίζουν τον τεχνοκρατικό ρόλο της αξιολόγησης. Στόχος της
θεωρείται σύμφωνα με αυτή τη λογική η βελτιστοποίηση των παιδαγωγικών προγραμμάτων όσον
αφορά την παραγωγικότητά τους ως προς τον βαθμό κατάρτισης και εξειδίκευσης των
εμπλεκομένων. Από την άλλη πλευρά, όσοι αρνούνται τον συγκεκριμένο δοθέντα ρόλο της
παιδείας, κρατούν μια απορριπτική στάση απέναντι στα προγράμματα αξιολόγησης θεωρώντας τα
ακατάλληλα ως μέσα απόκτησης γνώσεων και βελτίωσης του πνευματικού επιπέδου των μαθητών.
Ο Paulo Freire αρνείται και τις δύο θέσεις. Δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στη λειτουργία της
αξιολόγησης καθώς θεωρεί ότι τέτοιου είδους προγράμματα ενέχουν μια δυνατότητα
αυτοβελτίωσης από πλευράς των διδασκόμενων ενώ δεν προτείνονται σε καμία περίπτωση ως μέσα
ελέγχου.(Φωτόπουλος,2021 Σύμφωνα με αυτή την οπτική, η αξιολόγηση αποτελεί σημαντική
παιδαγωγική μέθοδος που στόχο έχει να βοηθήσει τους συμμετέχοντες να προσδιορίσουν τη θέση
τους μέσα στο ιστορικό και κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι και αφού αναστοχαστούν κριτικά να
προσπαθήσουν να την αλλάξουν ριζικά. Με αυτόν τον τρόπο, η αξιολόγηση παύει να είναι εχθρός
για τους εμπλεκόμενους ενώ μεταβάλλεται σε σύμμαχο για τη μεταγενέστερη βελτίωση της θέσης
τους.(Firme, 2021) Μέσω αυτής διευκολύνεται η δημιουργία ενός νέου οράματος για τον κόσμο
καθώς και μια ανθρωπιστική και κοινωνική λειτουργία της εκπαίδευσης.
Στο μέσο του συγγράμματος (κεφάαλαια 2, 4 και 5) αναλύονται διεξοδικά τρία διακριτά
παραδείγματα εφαρμογής των συγκεκριμένων εκπαιδευτικών αρχών. Στο δεύτερο κεφάλαιο, ο
αναγνώστης έχει τη δυνατότητα να αποκομίσει πληροφορίες σχετικά με τη λειτουργία τέτοιου
είδους προγραμμάτων αξιολόγησης που οργανώθηκαν από τον ίδιο τον Paulo Freire στη Βραζιλία
με στόχο την επανένταξη των παιδιών του δρόμου. Αναλύονται οι αξιολογικές μέθοδοι που
υιοθετήθηκαν καθώς και τα αποτελέσματα τους. Στο τέταρτο κεφάλαιο ο C. Ceccon, συνεργάτης
και συναγωνιστής του μεγάλου παιδαγωγού που εξορίστηκε μαζί του από τη Βραζιλία το 1964,
περιγράφει τη σύλληψη και λειτουργία προγραμμάτων αλφαβητισμού που πρότεινε να
εφαρμοστούν στη Νέα Γουινέα το χρονικό διάστημα 1975-1980. Τέλος, το πέμπτο κεφάλαιο
αναφέρεται στη μεθοδολογία Telessala η οποία εφαρμόστηκε σε δημόσια σχολεία στη Βραζιλία
ακολουθώντας τις βασικές παιδαγωγικές αρχές του Paulo Freire έτσι όπως διατυπώθηκαν από τον
Μ. Q. Patton.
Συγγραφέας του έκτου κεφαλαίου είναι ο Fetterman, σημαντικός θεωρητικός της
αξιολόγησης που εισηγείται τον όρο «ενδυναμωτική αξιολόγηση». Το συγκεκριμένο πρόγραμμα
δανείζεται βασικές αρχές των θεωριών του Paulo Freire και στόχο έχει να αναδείξει τη θετική
οπτική της αξιολόγησης. Σκοπός του προγράμματος δεν πρέπει να είναι η αποδοκιμασία των
εμπλεκόμενων αλλά η ενθάρρυνση τους με αποτέλεσμα τη δημιουργία κινήτρων και την τελική
βελτίωσή τους.(Fetterman, 2021) Ανθρωπιστική και βαθιά κοινωνικοπολιτική είναι η οπτική του
μελετητή και σε αυτή την περίπτωση.
 1.Οι βασικές αρχές του Paulo Freire

Στο τρίτο κεφάλαιο του συγγράμματος ο M. Q. Patton συγκεντρώνει τις δέκα βασικότερες
αρχές της παιδαγωγικής θεωρίας του Paulo Freire. Πρόκειται για αξίες οι οποίες θα γίνει
προσπάθεια να εφαρμοστούν σε ένα νέο προτεινόμενο πρόγραμμα αξιολόγησης. Πρώτη
αναγκαιότητα του συγκεκριμένου εκπαιδευτικού προγράμματος καθίσταται η κριτική
συνειδητοποίηση των εμπλεκομένων. Το άτομο συνειδητοποιεί την κοινωνικοπολιτική συγκυρία
που βιώνει.(McLaren & Silva, 1993) Αντιλαμβάνεται τον κόσμο ρεαλιστικά μέσω μιας
προσπάθειας για μελέτη της πραγματικότητας. Δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην ιστορικοποίηση των
συμμετεχόντων χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι η ιστορία λειτουργεί ντετερμινιστικά.(Giroux,
2018) Είναι ιδωμένη από τον μελετητή περισσότερο ως μια δυνατότητα παρά ως βεβαιότητα.
Άλλωστε στόχος των προγραμμάτων είναι να εγείρουν την αμφισβήτηση και μέσω αυτής την
ανατροπή και όχι να προσυπαγορεύσουν την εξέλιξη των ανθρώπων. Η ιστορία λειτουργεί μονάχα
ως άξονας κατανόησης της περιρρέουσας συνθήκης και όχι ως καθοριστικός της παράγοντας.
Χρέος του ενεργού πολίτη που θα προκύψει από τα συγκεκριμένα εκπαιδευτικά προγράμματα είναι
να της αντιταχθεί αλλάζοντας την κατάσταση και δημιουργώντας ευνοϊκότερες μελλοντικές
συνθήκες για τον ίδιο και την κοινωνική ομάδα στην οποία εντάσσεται.
Ωστόσο η συγκεκριμένη συνειδητοποίηση της κατάστασης δεν μπορεί να καταστεί εφικτή
από πλευράς του ατόμου παρά μόνο αν ενταχθεί στα πλαίσια μιας κοινότητας (Gadotti, 2021).
Μόνο χάρη στη συλλογικότητα, το άτομο είναι δυνατό να προβληματιστεί ουσιαστικά για τις
συνθήκες που βιώνει. Μέσα στα όρια ενός συνόλου, είναι δυνατό ο άνθρωπος να εξασκήσει τον
διάλογο (άλλη βασική αρχή των παιδαγωγικών προγραμμάτων του Paulo Freire). Μέσω της
συζήτησης διαμορφώνονται και οι κατάλληλες προϋποθέσεις για την ύπαρξη της
διεπιστημονικότητας και υπερεπιστημονικότητας.(Gadotti, 2021) Το άτομο καλείται έτσι με τη
συνεχή ανταλλαγή ιδεών και απόψεων να λειτουργήσει πιο συνδυαστικά αποκτώντας μια
πλουραλιστική οπτική περί διαφόρων θεμάτων. Στη σύγχρονη εποχή που παρατηρείται η τάση
συμπόρευσης διαφορετικών μεταξύ τους επιστημών με στόχο την εξαγωγή γενικών
συμπερασμάτων τέτοιου είδους πολυπρισματικοί διάλογοι είναι ιδιαίτερα χρήσιμοι για την
ερευνητική κοινότητα. Αλλά και εκτός των συγκεκριμένων ορίων, κριτική του εκάστοτε ατόμου
όπως είναι φυσικό μέσω της συζήτησης και της ανταλλαγής ιδεών καλλιεργείται βαθύτερα.
Απώτερος στόχος αυτής της δραστηριότητας είναι ο αναστοχασμός του ανθρώπου σχετικά
με την κοινωνική του θέση και το πολιτικό γίγνεσθαι. Οι πολίτες (και κυρίως όσοι προέρχονται από
κατώτερα κοινωνικά στρώματα) καθίστανται έτσι ικανοί να αμφισβητήσουν την παραδεδομένη
ιδεολογία που προωθεί τα συμφέροντα της άρχουσας τάξης και να προβληματιστούν σχετικά με το
μέλλον τους. Βέβαια, προκειμένου να αποβεί όντως χρήσιμη μια τέτοια διεργασία, είναι
απαραίτητο να συνοδευτεί και από τις κατάλληλες δράσεις που θα έρθουν ως επακόλουθο της
πλήρους συνειδητοποίησης του κοινωνικού τους ρόλου.(Γρόλλιος, 2005) Η εκπαιδευτική
διαδικασία αποκτά έτσι πολιτικό περιεχόμενο εφόσον τελικός της στόχος καθίσταται η
αναδιαμόρφωση του κόσμου με την παύση των κακώς κειμένων που έγιναν αντιληπτά μετά τη
διαδικασία της σκέψης και του διαλόγου σχετικά με διάφορα ζητήματα. Μέσω αυτής της οπτικής, η
εκπαίδευση γίνεται πολιτικό θέμα. Ξεφεύγει από το επίπεδο της θεωρίας και θέτει ως
προτεραιότητα της την πράξη.
Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Paulo Freire προβαίνει στη σύζευξη αντιθετικών μεταξύ
τους στοιχείων όπως η λογική και το συναίσθημα ή η υποκειμενικότητα και η αντικειμενικότητα.
Αφενός κρίνεται απαραίτητο το άτομο μέσω του διαλόγου να εκφράζει τα συναισθήματά του,
διαδικασία που έγκειται στην αξιολόγηση. ( Patton, 2021) Αφετέρου διαρρηγνύεται το διακριτό και
απροσπέλαστο όριο μεταξύ υποκειμενικής θέσης και αντικειμενικών συμπερασμάτων. Άλλωστε,
στη μεταμοντέρνα εποχή η έννοια της αμερόληπτης θέσης και γνώσης έχει αμφισβητηθεί
σημαντικά. Τελικά η έρευνα καθίσταται διυποκειμενική. (Patton, 2021) Το υποκείμενο συνομιλεί
με άλλα κατασκευάζοντας τη γνώση. Ο διάλογος συνδράμει στη σκέψη, τη διαμόρφωση θέσης και
τη διάδοση γνώμης στα πλαίσια της κοινότητας.
Στα νέα εκπαιδευτικά προγράμματα αναδιαμορφώνεται και η σχέση διδάσκοντα και
διδασκόμενου. Ο δάσκαλος παύει να λειτουργεί ως μοναδική και αδιαμφισβήτητη αυθεντία.
Σύμφωνα με τον Paulo Freire, η εκπαιδευτική διαδικασία απαιτεί την αμοιβαιότητα. ( Ceccon,
2021) Βασίζεται στην ταυτόχρονη συμμετοχή και των δύο πόλων (δασκάλου- μαθητή) καθώς είναι
απαραίτητο και οι δύο πλευρές να εκπαιδεύουν αλλά και να εκπαιδεύονται συνάμα. Μεταφέροντας
αυτή την αρχή στα πλαίσια της αξιολόγησης, καθίσταται κατανοητό ότι είναι αναγκαίο να
λαμβάνουν όλοι μέρος σε αυτή. Βέβαια, όπως είναι φυσικό τίθεται ένα σημαντικό ζήτημα
μεροληψίας από τη στιγμή που οι συμμετέχοντες των προγραμμάτων αυτοαξιολογούνται ( Gadotti,
42) Πολύ γρήγορα η λογική και το πνεύμα του έργου του Paulo Freire μας βοηθούν να υπερβούμε
τέτοιου είδους ενστάσεις. Είναι η κριτική σκέψη που αποκομίζει το άτομο, από τα καινοτόμα
εκπαιδευτικά προγράμματα που εισηγείται ο μελετητής , που οπλίζει τον πολίτη με μια έντονη
διάθεση αυτοβελτίωσης και αυτογνωσίας. O μαθητής καθίσταται υπεύθυνος για την προσωπική
πορεία του προς τη γνώση. Αποκτά τον πλήρη έλεγχο της διαδικασίας. Από την άλλη πλευρά,
εφαρμογές μεθόδων όπως η τριγωνοποίηση φροντίζουν να εξασφαλίσουν στον μεγαλύτερο δυνατό
βαθμό την αντικειμενικότητα εφόσον διασταυρώνονται οι πληροφορίες που δίνει ο κάθε
συμμετέχων. ( Firme, 2021) Η πιθανότητα εξαπάτησης ή διαστρέβλωσης της πραγματικότητας
κατά τη διάρκεια της αξιολογικής διαδικασίας μειώνεται σημαντικά.
Η συγκεκριμένη αλλαγή όσον αφορά τη σχέση εκπαιδεύοντος και εκπαιδευόμενου
συνδράμει στην αποφυγή του εξουσιαστικού ρόλου των δασκάλων έτσι όπως είχε διαμορφωθεί στο
παρελθόν. Όλοι οι συμμετέχοντες θεωρούνται ισάξιοι και η άποψη τους εκλαμβάνεται υπόψιν στον
ίδιο βαθμό. Ο δάσκαλος παύει να αποτελεί παράγοντα ομοιογενοποίησης και κανονικοποιητικής
διαμόρφωσης των πολιτών. Έτσι οι εκπαιδευόμενοι αποκτούν την κατάλληλη θεωρητική σκέψη
ώστε να διεκδικήσουν την άρση των εξουσιαστικών σχέσεων ανισότητας εν γένει στο εσωτερικό
της κοινωνίας.
Βέβαια, όπως έχει ήδη διατυπωθεί, άμεσος στόχος της όλης διαδικασίας της κριτικής
συνειδητοποίησης, του προβληματισμού, του ελέγχου και του διαλόγου καθίσταται η
δραστηριοποίηση των πολιτών. Μέσω αυτών των εκπαιδευτικών προγραμμάτων, τα άτομα
αποκτούν τις απαραίτητες ευαισθησίες προκειμένου να καταστούν ενεργοί πολίτες και να
αγωνιστούν πράττοντας σε συλλογικό και ατομικό επίπεδο με σκοπό τη βελτίωση της υπάρχουσας
κοινωνικής και πολιτικής κατάστασης. Η εκπαίδευση παύει να σχετίζεται μονάχα με την κατάρτιση
και την εξειδίκευση ενώ τελικά λαμβάνει διαστάσεις πολιτικού ζητήματος εφόσον επηρεάζει στο
σύνολο της την κοινωνία και τις διακρίσεις της σε επίπεδο τάξεων. Η μάθηση και η γνώση γεννούν
την ελπίδα της αλλαγής και της προόδου. Η διδαχή αποκτά κοινωνική διάσταση και ανθρωπιστικό
περιεχόμενο.
Τελευταία αλλά εξίσου βασική αρχή του εκπαιδευτικού προγράμματος του Paulo Freire
είναι η αξιολόγηση. Μέσω διαδικασιών συνεχούς ελέγχου το άτομο καθίσταται τελικά ικανό να
αντιληφθεί πλήρως τον κόσμο που το περιβάλλει καθώς και να εστιάσει στα στοιχεία που
διατίθεται να αλλάξει με στόχο τη δημιουργία ενός καλύτερου κόσμου. Τελικά, μέσα από αυτή τη
διαδικασία το άτομο οδηγείται σε μια συλλογιστική πορεία υπέρτατης αξίας, στην αυτοαξιολόγηση
που διασφαλίζει την αυτογνωσία, την αυτοκριτική και τον αυτοέλεγχο. Για να επιτευχθεί λοιπόν, η
πολυπόθητη κοινωνικοπολιτική αλλαγή είναι απαραίτητο να δοθεί έμφαση πρωτίστως στη
μεταβολή των νοοτροπιών του ίδιου του ατόμου. Το ατομικό είναι τόσο άρρηκτα συνδεδεμένο με
το συλλογικό στοιχείο στην κοσμοθεωρία του Paulo Freire ώστε επιβάλλει τον εσωτερικό
αναστοχασμό και την αναδιαμόρφωση του εγώ πριν την εκ των θεμελίων μεταβολή του
κοινωνικοπολιτικού γίγνεσθαι.
Οι ιδέες αυτές φαίνεται ότι γονιμοποίησαν τη σκέψη πολλών στοχαστών και έτσι προτάθηκε
από πλευράς τους η αξιοποίηση των παιδαγωγικών θεωρητικών αρχών του μελετητή στα πλαίσια
της αξιολόγησης. Βέβαια, τα αξιολογικά προγράμματα που θα προκύψουν από την εφαρμογή
τέτοιου είδους αρχών δεν έχουν άμεση σχέση με όσα ήταν γνωστά μέχρι τότε και εξακολουθούν να
εφαρμόζονται έως και τις μέρες μας. Η αξιολόγηση ακολουθώντας τις φρεϊρικές αρχές γίνεται
συνώνυμο του διαλόγου και της σταδιακής και βήμα προς βήμα προσέγγισης της γνώσης σε ένα
συλλογικό επίπεδο. Υπό το πρίσμα μιας τέτοιας λογικής η αξιολόγηση παύει να είναι μια
μονοδιάστατη διαδικασία και μετεξελίσσεται σε ένα ομαδικό πόνημα που συντελείται στα πλαίσια
ενός δημοκρατικού διαλόγου.
 2.Παραδείγματα εφαρμογής των αρχών του Paulo Freire

Στα κεφάλαια 2, 4 και 5 του προς εξέταση συγγράμματος ο επιμελητής του έργου επιλέγει
να εκθέσει τρία διακριτά παραδείγματα εφαρμογής των παιδαγωγικών αρχών του Paulo Freire.
Άλλωστε, ο μαρξιστής παιδαγωγός διατείνεται ότι οι συγκεκριμένες αρχές δε θα ήταν σε καμία
περίπτωση ωφέλιμο να παραμείνουν απλά διατυπωμένες σε ένα θεωρητικό επίπεδο αλλά στόχος
του είναι να πραγματωθούν ωφελώντας πρακτικά την ανθρωπότητα. Οι μαρξιστικές του ιδέες τον
καθιστούν οραματιστή μιας νέας κοινωνικοπολιτικής πραγματικότητας η οποία είναι πιθανό να
καταστεί δυνατή μόνο μέσω της εκ θεμελίου αλλαγής των εκπαιδευτικών συστημάτων της χώρας
του αλλά και του κόσμου εν γένει. Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί ότι ο ίδιος ο στοχαστής προβαίνει
σε ενέργειες που αποσκοπούν στην ανανέωση του κοινωνικοπολιτικού του περιβάλλοντος και
καταγράφει εν συνεχεία τα πορίσματα των ερευνών του. Η θεωρητική του ενασχόληση καθίσταται
ένα διαρκές work in progress εφόσον ανατροφοδοτείται διαρκώς από τα νέα δεδομένα που
συλλέγονται μέσω των προσπαθειών του παιδαγωγού για μια πλήρη αλλαγή της καθεστηκυίας
κατάστασης. Οι λύσεις που προβάλλονται λοιπόν μέσα από το έργο δεν είναι σε καμία περίπτωση
πάγιες και μοναδικές αλλά καλούν τον ίδιο τον αναγνώστη να προβληματιστεί σχετικά με την
πραγμάτωση τους, να συμπληρώσει το θεωρητικό οικοδόμημα με δικές του ιδέες αλλά και να
προβεί σε μια δημιουργική ανάπλαση τους με τη μεταφορά τους στον πραγματικό κόσμο της
γνώσης και της προσπάθειας για τον εκδημοκρατισμό του πνεύματος. Το κυνήγι για την παροχή
ίσων ευκαιριών σε όλους τους ανθρώπους ανεξαιρέτως είναι αδιάκοπο ιδίως σε μια καπιταλιστική
κοινωνία όπως η σημερινή και κυρίως στο ιστορικό πλαίσιο κατά το οποίο παράγονται οι
συγκεκριμένες ιδέες, στη Βραζιλία των πολιτικών αναταραχών των δεκαετιών του '60 και του '70.
Μια πρώτη προσπάθεια υλοποίησης του μεγάλου εκπαιδευτικού προγράμματος που
οραματίζεται ο Paulo Freire συντελείται στη Βραζιλία και πιο συγκεκριμένα σε μια ιδιαίτερα
ευάλωτη κοινωνική ομάδα, στα παιδιά του δρόμου. Αξίζει να τονισθεί ότι ο μελετητής προβαίνει
στη διατύπωση της διάκρισης μεταξύ των παιδιών του δρόμου και των παιδιών που ζουν απλά στον
δρόμο. (Firme, 51) Τα παιδιά του δρόμου είναι ανήλικα άτομα τα οποία αποφασίζουν να
εγκαταλείψουν τις οικογένειες τους προκειμένου να γλιτώσουν από την κακοποίηση που
υφίστανται στα πλαίσια αυτών των κλειστών κοινωνικών ομάδων. Η διαβίωση σε ένα περιβάλλον
επικίνδυνο και μη φιλικό είναι προσωπική τους επιλογή καθώς έχουν αναγκαστεί ήδη από τη νεαρή
ηλικία να αντιπαλέψουν την εχθρότητα των οικείων τους που τα κακομεταχειρίζονται. Από την
άλλη πλευρά, υπάρχουν κάποια παιδιά που απλά συχνάζουν στον δρόμο προσπαθώντας με κάθε
μέσο να βοηθήσουν τις οικογένειες τους για τις οποίες δεν τρέφουν αρνητικά συναισθήματα. Το
εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Paulo Freire προσαρμόστηκε και στις δύο ομάδες παιδιών παρά τις
διαφορές που διακρίνουν τις δύο υποπεριπτώσεις. Στόχος του καθίσταται σε κάθε περίπτωση η
παροχή γνώσης με στόχο την επανένταξη αυτών των περιθωριοποιημένων ατόμων στα πλαίσια της
κοινωνίας και την κατά το δυνατό ομαλή τους συμβίωση με τα υπόλοιπα μέλη του συνόλου.
Οι εμπλεκόμενοι στο πρόγραμμα εκπαιδευτές θέτουν ως βασική τους αρχή την προσπάθεια
κατανόησης αυτών των παιδιών καθώς και των αντιξοοτήτων που βιώνουν μέσω ενός διαλόγου που
υπακούει στις γενικότερες παιδαγωγικές αρχές του μεγάλου θεωρητικού. Συνειδητά οι
συμμετέχοντες αποφεύγουν την ιδρυματοποίηση των παιδιών ενώ καταβάλλεται κάθε δυνατή
προσπάθεια ώστε να μην καταπατηθούν τα βασικά και αναφαίρετα δικαιώματα των μικρών
βιοπαλαιστών. (Firme, 52) Πιο συγκεκριμένα, οι εκπαιδευτές μεριμνούν για τη διασφάλιση του
δικαιώματος των παιδιών στην ιδιωτικότητα. Κάθε μέλος του προγράμματος αντιμετωπίζει ως μια
μοναδική και ξεχωριστή περίπτωση ενώ γίνεται ιδιαίτερη προσπάθεια για την κατανόηση των
δικών του επιμέρους αναγκών και την επίλυση των προσωπικών του προβλημάτων μέσω της
εκπαίδευσής του.
Ο διάλογος αποτελεί το βασικό μέσο για την επίτευξη του στόχου των νέων παιδαγωγικών
προγραμμάτων. Μέσω αυτού, οι εκπαιδευόμενοι παρέχουν στους εκπαιδευτές τις απαραίτητες
πληροφορίες για την εν λόγω εμπειρία τους. Αφού ακολουθηθεί η μέθοδος της τριγωνοποίησης,
ώστε να διασταυρωθούν τα συλλεγόμενα στοιχεία, η αξιολόγηση των ίδιων των παιδιών παρέχει τα
επιθυμητά αποτελέσματα για την κατά το δυνατό επιτυχέστερη εκπαίδευσή τους. Στην πράξη
καθίσταται φανερή η αμοιβαιότητα ως βασική αρχή των παιδαγωγικών θεωριών του Paulo Freire.
Διδάσκοντες και διδασκόμενοι συμμετέχουν επί ίσοις όροις σε έναν διάλογο που στόχο έχει να τους
φωτίσει εκατέρωθεν. Η γνώμη των εκπαιδευόμενων για πρώτη φορά στην ιστορία την
παιδαγωγικών θεωριών μετράει όσο και η θεωρητική κατάρτιση των εκπαιδευτών. Κανείς δε
θεωρείται πιο κατάλληλος για τον εντοπισμό νέων εκπαιδευτικών πρακτικών από τους ίδιους τους
εκπαιδευόμενους που επρόκειτο να επωφεληθούν από την όλη διαδικασία. Η σχέση εκπαιδευτικού
και μαθητή αποκτά νέες διαστάσεις (Shor, 1992)
Το τέταρτο κεφάλαιο του συγγράμματος γράφεται από τον C. Ceccon ο οποίος συμμετείχε
σε ένα πρόγραμμα αλφαβητισμού που διοργανώθηκε από τον Paulo Freire στη Νέα Γουινέα στο
χρονικό διάστημα 1975-1980. Κύριος στόχος του εν λόγω προγράμματος είναι η απελευθέρωση
των εκπαιδευόμενων από τις νόρμες και την κουλτούρα του παρελθόντος μέσω της παροχής νέων
γνώσεων. (Ceccon, 115) Προκειμένου να ανταποκριθούν στη συγκεκριμένη πρόκληση, οι
ερευνητές- εκπαιδευτές επιλέγουν να αρνηθούν την κυρίαρχη ιδεολογία που αποσκοπεί στη
διατήρηση του status quo στα κοινωνικοπολιτικά πλαίσια. Η ανανέωση των υπαρχόντων θεωριών
και σκέψεων καθίσταται δυνατή μόνο μέσω της αναδιαμόρφωσης τους κατόπιν συζήτησης και
θέασης νέων οπτικών για διαφόρων ειδών ζητήματα. Και σε αυτή την περίπτωση το πρόγραμμα
αναπλάθεται διαρκώς έως ότου να ανταποκριθεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο στις ιδιαίτερες
ανάγκες των εμπλεκόμενων, μαθητών και πάλι μιας κοινωνίας που μαστίζεται από έντονες
ανισότητες.
Οι εκπαιδευόμενοι καλούνται να κατανοήσουν το ιστορικό συγκείμενο στο οποίο
τοποθετούνται. Η συνειδητοποίηση της πραγματικότητας έρχεται μέσω μιας διαδικασίας
ιστορικοποίησης των όντων. Έτσι καθίσταται δυνατή η αποστασιοποίηση τους και τελικά η άσκηση
κριτικής απέναντι στο κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι της εποχής και του τόπου τους. Μέσω αυτής
της διαδικασίας παρέχεται τελικά στους σπουδαστές μια γνώση που δεν είναι σε καμία περίπτωση
αυτοσκοπός. Άλλωστε ο ίδιος ο Paulo Freire δε βλέπει την εκπαίδευση γνωσιοκεντρικά αλλά όπως
έχει ήδη επισημανθεί κοινωνικά και πολιτικά. Με την προσφερόμενη κατάρτιση, οι μαθητές είναι
πιθανό να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα της καθημερινότητάς τους. Η αλλαγή του κόσμου θα
επέλθει με αργά και σταθερά βήματα και μόνο κατόπιν της ριζικής ανανέωσης της κοσμοθεωρίας
των πολιτών.
Ο C. Ceccon ως εμπλεκόμενος στο συγκεκριμένο πρόγραμμα επισημαίνει τη σημασία δύο
επιπλέον αρχών που εκπορεύονται από τις θεωρητικές διδασκαλίες του Paulo Freire. Αρχικά,
τονίζει την πολύτιμη συμβολή της εμπειρίας των καταρτιζόμενων ως προς την ίδια τη διαμόρφωση
του εκπαιδευτικού προγράμματος. Οι εκπαιδευόμενοι είναι σε θέση να κατανοήσουν καλύτερα από
τον κάθε θεωρητικό παιδαγωγό τις ανάγκες τους αλλά και την αποτελεσματικότητα ή μη της κάθε
τακτικής που ακολουθείται. Επιπλέον, η αξιολόγηση καλείται πρωτίστως να ανταποκριθεί σε
υπαρκτές χρείες των διδασκόμενων. Είναι λοιπόν απαραίτητο να συμβαδίζει με την
πραγματικότητα τους και κυρίως με τις ιδιαίτερες συνθήκες διαβίωσης τους.
Τέλος, στο πέμπτο κεφάλαιο ο μελετητής V. Guimaraes εξετάζει την εφαρμογή των αρχών
του Paulo Freire σε δημόσια σχολεία της Βραζιλίας (μεθοδολογία Telessala). Εξαρχής κατακρίνει
την κουλτούρα που εξισώνει την αξιολόγηση με την τιμωρία καθιστώντας την έννοια κατά βάση
αρνητική. ( Guimaraes, 151) Οι χαμηλοί βαθμοί και η επανάληψη της ίδιας τάξης επιβάλλονται
κατά κύριο λόγο με αυτό το σκεπτικό. Στην ουσία όμως πλήττουν κατακόρρον τα άτομα που
ανήκουν σε πιο ευάλωτες κοινωνικές ομάδες και έχουν ως αποτέλεσμα την εντονότερη
περιθωριοποίηση τους αφού ανακόπτουν κάθε ελπίδα τους για κοινωνική κινητικότητα. Η
αποθάρρυνση που υφίστανται τους στερεί κάθε ελπίδα και όραμα για ένα μέλλον καλύτερο
συγκριτικά προς το αντίξοο παρόν των ίδιων και του κοινωνικού τους περιβάλλοντος.
Σε αντιδιαστολή προς τα παραπάνω, ο συγγραφέας προτείνει μια αξιολόγηση θετική που
στόχο θα έχει την ενθάρρυνση της μαθητικής κοινότητας. (Guimaraes, 146) Μέσω ενός τέτοιου
προγράμματος αξιολόγησης, οι εκπαιδευόμενοι θα λαμβάνουν τα ερεθίσματα αλλά και το κίνητρο
ώστε να επιθυμούν τη συνεχή πρόοδο παρά τα εμπόδια και τις δυσκολίες που ενδεχομένως
υφίστανται. Μάλιστα προτείνεται να οξυνθεί ακόμη περισσότερο η δημιουργικότητα των μαθητών
με την προσφορά μιας ευρείας γκάμας μέσων προς χρήση για την ανάδειξη των γνώσεων που έχουν
συλλεχθεί.(Guimaraes, 148) Οι μαθητές δεν είναι απαραίτητο να αξιολογούνται μέσω μιας στείρας
γραπτής εξέτασης αλλά είναι δυνατό να αναδεικνύουν την αφομοιωμένη γνώση που έχουν
αποκομίσει από τα εκπαιδευτικά προγράμματα που παρακολουθούν μέσω τεχνών όπως το θέατρο,
ο χορός κ.α.
Τελικά οι εκπαιδευόμενοι, περνώντας από τα βασικά φρεϊρικά εκπαιδευτικά στάδια της
κριτικής συνειδητοποίησης, του αναστοχασμού με απώτερο σκοπό τη δράση αλλά και του
διαλόγου, είναι δυνατό να φτάσουν στην επιθυμητή διαδικασία της αξιολόγησης και ακόμη
περισσότερο της αυτοαξιολόγησης. Το άτομο σύμφωνα με τον μελετητή είναι δυνατό να
αποκομίσει τις απαραίτητες ηθικές και δημοκρατικές αρχές μόνο μέσα από την παραπάνω
διαδικασία που υπαγορεύεται στα γραπτά του Paulo Freire. Μόνο μέσα από τη συνειδητοποίηση
της πραγματικότητας μπορεί να προβληματιστεί σχετικά με τη δική του θέση εντός της και αφού
διαμορφώσει θέσεις κατόπιν ενός πολυπρισματικού διαλόγου είναι πιθανό ακόμη και να ενεργήσει
με στόχο την αλλαγή των υπαρχόντων δεδομένων.
Συμπερασματικά, o Paulo Freire και οι ομοϊδεάτες του προσπάθησαν να δημιουργήσουν
θεωρίες δράσης που θα ήταν δυνατό να εφαρμοστούν στα πλαίσια των υπαρχουσών κοινωνιών
παρέχοντας αποτελέσματα. Δεν παρέμειναν ως πνευματικοί ηγέτες και καθοδηγητές
προσκολλημένοι στο θεωρητικό επίπεδο αλλά δοκίμασαν στην πράξη τα πιστεύω τους. Μάλιστα,
είχαν τη διαλλακτικότητα να ακούσουν τις απόψεις όλων των μελών που εμπλέκονταν σε τέτοιου
είδους εκπαιδευτικά προγράμματα και να σκεφτούν και οι ίδιοι κριτικά αναδιαμορφώνοντας τις
βασικές αρχές τους. Στην ουσία παραμένουν συνεπείς ως προς τις διακηρύξεις τους. Υπακούουν
και οι ίδιοι στις αρχές του διαλόγου, του αναστοχασμού, της κριτικής αποστασιοποίησης και της
συνεχούς αναδιαμόρφωσης με στόχο την ποιοτική βελτίωση. Η από πλευράς τους ακολούθηση των
γενικών κανόνων που υπαγορεύουν μέσω των γραπτών τους είναι ιδιαιτέρως χρήσιμη ώστε να
δημιουργήσει στους εμπλεκόμενους σε τέτοιου είδους προγράμματα την απαραίτητη εμπιστοσύνη
απέναντι στα άτομα που τα εισηγούνται. Άλλωστε, για να έχουν επιτυχία οι μέθοδοι του Paulo
Freire καθίσταται απαραίτητο να διαμορφωθούν ουσιαστικές σχέσεις μεταξύ εκπαιδευτών και
εκπαιδευόμενων οι οποίες είναι δυνατό να επιτευχθούν μόνο εάν αντιμετωπιστούν όλοι
ανεξαιρέτως επί ίσοις όροις.
Αξίζει να επισημανθεί ότι οι βασικές αρχές του Paulo Freire εφαρμόστηκαν ακόμη και στη
σύγχρονη εποχή και στον δυτικό κόσμο κυρίως από φεμινιστικά κινήματα αλλά και από τους
μελετητές της queer θεωρίας. Μια τέτοια διασύνδεση είναι εύλογη αν αναλογιστεί κανείς ότι τα
συγκεκριμένα θεωρητικά οικοδομήματα (queer και φεμινιστικά) στόχο έχουν να διατρανώσουν την
αντίθεση τους ως προς την περιθωριοποίηση τέτοιου είδους κοινωνικών ομάδων από τα πλαίσια
του συνόλου. Σκοπός των μελετητών είναι μέσω αυτών των θεωρητικών πλαισίων να
ευαισθητοποιήσουν ολοένα και περισσότερους πολίτες σχετικά με τις δυσχέρειες και τις
αντιξοότητες που βιώνουν άτομα που ανήκουν σε τέτοια μειονοτικά σύνολα. Οι αρχές τους Paulo
Freire είναι απολύτως εναρμονισμένες προς αυτά τα αιτήματα και μπορούν να ανταποκριθούν με
ευκολία σε τέτοιες προκλήσεις.

3. Η ενδυναμωτική αξιολόγηση

Στο έκτο και τελευταίο κεφάλαιο ο μελετητής D. Fetterman εμπνεόμενος από τις φρεϊρικές
αρχές εισάγει τον όρο «ενδυναμωτική αξιολόγηση». Σε μια προσπάθεια αποστασιοποίησης του
ατόμου από τους κοινότυπους κοινωνικούς ρόλους, τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις του
παρελθόντος αλλά και την απανθρωποποίηση του παρόντος, ο D. Fetterman προτείνει μια
διαφορετική αξιολογική διαδικασία που στοχεύει στη δραστηριοποίηση όλων των συμμετεχόντων.
(Fetterman, 160)
Η νεοεισαχθείσα έννοια μάλιστα διακρίνεται σε δύο επιμέρους κατηγορίες. Από τη μια
πλευρά, η «πρακτική ενδυναμωτική αξιολόγηση» έχει ως απώτερο στόχο την επίλυση απτών και
καθημερινών προβλημάτων του ατόμου. (Fetterman, 161) Η εκπαίδευση έτσι αποκτά οργανικό
ρόλο στα πλαίσια των ανθρώπινων κοινοτήτων εφόσον ανταποκρίνεται τελικά στις ανάγκες τους
και λύνει ζητήματα που δυσχεραίνουν τις ζωές των ατόμων. Ο χαρακτήρας μιας τέτοιας
εκπαιδευτικής αξιολόγησης είναι σε μεγάλο βαθμό χρησιμοθηρικός αλλά η χρησιμότητα του
έγκειται κατά κύριο λόγο στις στοχεύσεις που θέτουν οι ίδιοι οι εκπαιδευόμενοι και όχι στα
οράματα που έχει για αυτούς μια οποιαδήποτε ανώτερη αρχή. Από την άλλη πλευρά, εντοπίζεται
και η «μετασχηματίζουσα ενδυναμωτική αξιολόγηση» της οποίας ο στόχος είναι μακροπρόθεσμος
και δυσκολότερος ως προς την επίτευξη του. Θέτει ως πρωταρχικό της μέλημα το να αντιταχθεί
στην κουλτούρα της σιωπής που κυριαρχεί στις μέρες μας. Μέσω ενός γενικευμένου
προβληματισμού και αναστοχασμού πάνω στο κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι, οι εμπλεκόμενοι
καλούνται να ξεφύγουν από την παθητικοποίηση και την αδράνεια και να συζητήσουν ανοιχτά για
ζητήματα που τους αφορούν.
Η προτεινόμενη ενδυναμωτική αξιολόγηση, ως προτασσόμενο εκπαιδευτικό πρόγραμμα,
χαρακτηρίζεται βέβαια από τις δικές της αρχές οι οποίες επηρεάζονται όπως έχει ήδη λεχθεί από τις
αξίες που προέβαλλε με το έργο του ο Paulo Freire αλλά συνάμα φιλοδοξούν να εξελίξουν τη
θεωρητική του σκέψη. Αρχικά, οι θεωρίες ενδυνάμωσης διαπνέονται από μια αισιόδοξη οπτική των
πραγμάτων και εστιάζουν στα θετικά στοιχεία του υπό εξέταση αξιολογηθέντος ζητήματος.
(Fetterman, 162) Στόχος της αξιολόγησης αυτού του είδους δεν είναι να σταθεί επικριτικά στα
αρνητικά στοιχεία αλλά να υπερτονίσει επαινετικά τα πλεονεκτικά σημεία. Έτσι προσφέρει στους
εμπλεκόμενους την απαραίτητη ενθάρρυνση προκειμένου να συνεχίσουν την προσπάθεια τους προς
τη σωστή κατεύθυνση.
 Παράλληλα σημαντικό στάδιο της εν λόγω αξιολόγησης είναι ο αυτοκαθορισμός των
εμπλεκόμενων μέσα από μια διαλογική διαδικασία αναζήτησης. (Fetterman, 163) Αφού εντέλει το
άτομο αναγνωρίσει τη θέση του μέσα στο κοινωνικοπολιτικό του περιβάλλον είναι πιθανό να
δράσει. Αρχικά οι ενέργειες του θα έχουν ως στόχο την επίλυση μικροπροβλημάτων της
καθημερινότητάς του. Βέβαια το φάσμα του ιδιωτικού και δημόσιου χώρου συμπλέκονται
αναπόσπαστα στο άτομο. ( Shor, 1992) Έτσι τελικά μέσα από τη δράση του για τη βελτίωση της
δικής του ζωής, ο άνθρωπος κατορθώνει να φέρει την πολυπόθητη ανανέωση και σε συλλογικό
επίπεδο.
Εξίσου σημαντική για την ενδυναμωτική αξιολόγηση είναι η διεργασία, δηλαδή η
συναίσθηση της ευθύνης από πλευράς του ατόμου όσον αφορά την όλη εκπαιδευτική διαδικασία.
(Fetterman, 164) Οι πολίτες μαθαίνουν να σκέφτονται και να δρουν αξιολογικά συμμετέχοντας σε
τέτοιου είδους διαλόγους. Το γεγονός μάλιστα ότι και οι ίδιοι καλούνται να εκφέρουν άποψη κατά
τη διάρκεια της αξιολογικής διαδικασίας τους βοηθά να διαπνέονται από αισθήματα
αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίμησης. Μαθαίνουν να εμπιστεύονται τον εαυτό τους. Τελικά, οι ίδιοι
οι εκπαιδευόμενοι αποκτώντας μια νέα αντίληψη περί πραγματικότητας, μια διαφορετική οπτική
του κόσμου καθίστανται ικανοί να αξιολογούν. (Fetterman, 166) Τα πορίσματα μιας τέτοιας
αξιολογικής διαδικασίας δεν είναι βέβαια μονάχα θεωρητικά αλλά στόχο έχουν να καθοδηγήσουν
τους πολίτες σε δράσεις που θα μετασχηματίσουν τις συνθήκες της ζωής τους βελτιώνοντας τες
σημαντικά.
Βασική αρχή μιας τόσο ανανεωτικής αξιολογικής διαδικασίας όσο αυτή που προτείνεται
είναι η διάθεση των ίδιων των ατόμων για τη βελτίωση της ζωής τους αλλά και των ατομικών τους
χαρακτηριστικών. Επίσης είναι απαραίτητο οι άνθρωποι να συνειδητοποιούν πως μια τόσο
σημαντική αλλαγή είναι δυνατό να πραγματοποιηθεί μονάχα στα πλαίσια μιας κοινότητας που δρα
συλλογικά με γνώμονα το κοινό καλό αλλά και με τη δημοκρατική συμμετοχή όλων των πολιτών
ανεξαιρέτως. Έτσι, θα ξεπεραστούν οι κοινωνικές ανισότητες του παρελθόντος ενώ παράλληλα θα
συντελεστεί η πνευματική άνθιση. Η νοητική ανάπτυξη των εκπαιδευόμενων είναι σημαντικό να
στηριχθεί αφενός στην κοινοτική γνώση, δηλαδή στην παράδοση που έχουν λάβει από τις
παρελθούσες γενιές και αφετέρου στις τεκμηριωμένες στρατηγικές που προτείνονται από
ανθρώπους επιστημονικά καταρτισμένους. Παράλληλα για την επίτευξη του μαθησιακού στόχου,
σημαντική είναι και η αξιοποίηση των δεξιοτήτων της ίδιας της κοινότητας η οποία βρίσκεται στο
στάδιο της εκπαίδευσης. Η νεοαποκτηθείσα εμπειρική γνώση των εμπλεκόμενων θεωρείται από τον
μελετητή εξίσου σημαντική και ωφέλιμη. Τελικά, τα θετικά αποτελέσματα της προτεινόμενης
εκπαιδευτικής αξιολογικής διαδικασίας έγκεινται στην ταυτόχρονη αξιοποίηση της παραληφθείσας
γνώσης, της επιστημονικής έρευνας, των προσωπικών δεξιοτήτων αλλά και της βιωματικής
μάθησης.
 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Το συγκεκριμένο σύγγραμμα αποτελεί καρπό των προσπαθειών των συνοδοιπόρων και

ομοϊδεατών του Paulo Freire για συγκέντρωση των βασικών του ιδεών καθώς και για πρακτική
εφαρμογή τους στα πλαίσια των σύγχρονων κοινωνιών αλλά και των νέων αξιολογικών
προγραμμάτων. Για τη σημερινή ωφελιμιστική του αξία έχουν διατυπωθεί ποικίλες απόψεις καθώς
πολλοί μελετητές θεωρούν απίθανη τη δυνατότητα της υλοποίησης του εντός των ορίων του
συγκαιρινού δυτικού κόσμου. Ωστόσο, όσο η συζήτηση περί αξιολόγησης καταλαμβάνει στις μέρες
μας ολοένα και μεγαλύτερο χώρο στο δημόσιο διάλογο, οι αξίες που πρεσβεύει ο μεγάλος
διανοητής αποβαίνουν όλο και πιο χρήσιμες για τον σύγχρονο Έλληνα αναγνώστη. Είναι
απαραίτητο πλέον στις αρχές του 21ου αιώνα, η αξιολόγηση να καταστεί αντιληπτή με έναν
εντελώς διαφορετικό τρόπο. Το ζητούμενο μιας τέτοιας διαδικασίας δεν είναι βέβαια η ποινή των
μη αποτελεσματικών εμπλεκόμενων αλλά η συνειδητοποίηση της κατάστασης από πλευράς τους με
στόχο την ανατροπή των κακώς κείμενων και τη βελτίωση της θέσης του συνόλου των πολιτών. Οι
εκπονητές τέτοιου είδους προγραμμάτων δε θέτουν ως αυτοσκοπό τους την επίκριση των
συμμετεχόντων αλλά τη συλλογική εργασία και διαβούλευση για ένα καλύτερο μέλλον. Το μεγάλο
στοίχημα της κοινωνίας εν συνόλω είναι να κατανοήσει τα οφέλη της ομαδικής δουλείας και
ξεπερνώντας τις ατομικιστικές της τάσεις να μπορέσει να δεχθεί έτερες οπτικές που θα οξύνουν τη
διαλλακτικότητα και θα αποφέρουν την επιθυμητή αλλαγή.
Ο Paulo Freire και οι συνεχιστές του κατόρθωσαν να υπερβούν την περιοριστική σκέψη της
εποχής τους και να δουν την εκπαίδευση και την αξιολόγηση ως μέσο της με εντελώς διαφορετικό
τρόπο. Η παιδεία στη θεωρητική σκέψη του Paulo Freire καθίσταται ζήτημα βαθιά πολιτικό όπως
αντιστοίχως και στον φιλόσοφο Αριστοτέλη. Τα προβλήματα της δεν είναι δυνατό να ενδιαφέρουν
μονάχα την εκπαιδευτική κοινότητα αλλά θεωρείται απαραίτητο να αποτελέσουν προτεραιότητα
της ίδιας της πολιτείας η οποία θα πρέπει να φροντίσει ώστε όλοι οι πολίτες να έχουν τις ίδιες
ευκαιρίες για ανάπτυξη του πνεύματος και μέσω αυτής για άσκηση των πολιτικών τους
δικαιωμάτων. Γιατί μια χώρα που δεν έχει ρυθμίσει με σωστό τρόπο το εκπαιδευτικό της σύστημα,
αδιαφορώντας για την καλλιέργεια των πολιτών της είναι βέβαιο ότι δεν μπορεί να ελπίζει σε ένα
καλύτερο αύριο.
Τα διδάγματα του Paulo Freire μας επιτρέπουν να μεταβάλλουμε την κυριάρχουσα άποψη
σχετικά με την εκπαίδευση. Η φύση της μπορεί να παραμένει ωφελιμιστική όπως και στις μέρες
μας αλλά η στόχευση της αλλάζει άρδην. Η εκπαίδευση και η αξιολόγηση ωθούν στη συνακόλουθη
αυτογνωσία και αυτοβελτίωση. Χωρίς αυτά ο πολίτης είναι αδύνατο να κατανοήσει τη θέση του
μέσα στον κόσμο. Αδυνατεί να πολιτικοποιηθεί και να λάβει δράση ώστε να επιλύσει ζητήματα του
μικρόκοσμου αλλά και της κοινωνίας συνολικά. Καθίσταται έρμαιο των δυνατών και μορφωμένων.
 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ceccon, C. (2021), «H παιδαγωγική διεργασία εφαρμοσμένη στην αξιολόγηση» στο Η παιδαγωγική
της αξιολόγησης, Αθήνα: Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ.
Γρόλλιος, Γ. (2005), Ο Paulo Freire και το αναλυτικό πρόγραμμα , Αθήνα : Βάνιας.
Fetterman, D. (2021), «Μετασχηματίζουσα ενδυναμωτική αξιολόγηση και φρεϊρική παιδαγωγική:
Εναρμόνιση με μια χειραφετική παράδοση» στο Η παιδαγωγική της αξιολόγησης, Αθήνα:
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ.
Firme, T. (2021), «H φρεϊρική παιδαγωγική στην εκπαίδευση του δρόμου: Αποκαλύπτοντας την
επίδραση στα παιδιά του δρόμου στη Βραζιλία» στο Η παιδαγωγική της αξιολόγησης, Αθήνα:
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ.
Φωτόπουλος, Ν. (2021), «O Paulo Freire και η Παιδαγωγική της αξιολόγησης», Η εφημερίδα των
συντακτών, https://www.efsyn.gr/nisides/315972_o-paulo-freire-kai-i-paidagogiki-tis-axiologisis
Gadotti, M. (2021), «H παγκόσμια επίδραση της παιδαγωγικής του Freire» στο Η παιδαγωγική της
αξιολόγησης, Αθήνα: Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ.
Giroux, H. (2018), «H Kριτική Παιδαγωγική, ο Paulo Freire και η τόλμη να σκέφτεσαι με
πολιτικούς όρους», Σελιδοδείκτης για την εκπαίδευση και την κοινωνία,
https://selidodeiktis.edu.gr/2018/01/25/
Guimaraes, V. (2021), «Μετασχηματίζουσα παιδαγωγική αξιολόγηση: Φρεϊρικές αρχές που
εφαρμόστηκαν σε δημόσια σχολεία της Βραζιλίας» στο Η παιδαγωγική της αξιολόγησης, Αθήνα:
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ.
Κεδράκα Κ. (2021). Βιβλιοπαρουσίαση: Patton, M. Q., & Καραλής, Θ. (Επιμ.). (2021). Η
παιδαγωγική της αξιολόγησης. ΙΝΕ ΓΣΕΕ. Διάλογοι! Θεωρία και πράξη στις επιστήμες αγωγής και
εκπαίδευσης, 7, 271–274. https://doi.org/10.12681/dial.28644
McLaren &Silva (1993), Decentering pedagogy: Critical literacy resistance and the politics of
memory, New York: Routledge.
Patton, M. (2021), «Παιδαγωγικές αρχές της αξιολόγησης: Ερμηνεύοντας τον Freire» στο Η
παιδαγωγική της αξιολόγησης, Αθήνα: Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ.
Shor, I. (1992), Empowering education: critical teaching for social change , Chicago : University

of Chicago Press.