TEMMUZ-AĞUSTOS-EYLÜL 2015 JULY-AUGUST-SEPTEMBER 2015 SAYI 18 ISSUE 18

ANADOLU MEDENİYETLERİ MÜZESİ MUSEUM OF ANATOLIAN

CIVILIZATIONS KARTAL EAGLE HATAY ARKEOLOJİ MÜZESİ HATAY
ARCHAEOLOGY MUSEUM CHARLES TEXIER CHARLES TEXIER
İSTANBUL HAVA KUVVETLERI MÜZESI ISTANBUL AVIATION MUSEUM
ANTAKYA CAMLARI MÜZESI ANTAKYA GLASS HOUSE
İSTANBUL ARKEOLOJI MÜZELERI KOLEKSIYONUNDAN

YILAN BAŞI
Yunan şehir devletlerinin,
Perslerle MÖ 479 yılında yapmış
oldukları Plataia Savaşı’nda
kazandıkları zaferin onuruna
yapılmıştır. Yılan Başı’nın gövdesi
olan sütun, bugün Sultanahmet
Meydanı’nda bulunmaktadır…

Ana Sponsor

İstanbul Arkeoloji Müzeleri

TÜRSAB’ın desteğiyle yenileniyor

İstanbul Arkeoloji Müzeleri

Osman Hamdi Bey Yokuşu Sultanahmet İstanbul • Tel: 212 520 77 40 - 41 • www.istanbularkeoloji.gov.tr
 TEMMUZ-AĞUSTOS-EYLÜL 2015 JULY-AUGUST-SEPTEMBER 2015 SAYI 18 ISSUE 18
içindekiler
TABLE OF CONTENTS

Temmuz-Ağustos-Eylül
2015 Sayı 18
TÜRSAB-MÜZE Girişimleri tarafından üç ayda bir yayınlanır
Published quarterly by the TÜRSAB-MUSEUM Enterprises

July-August-September
ANADOLU MEDENİYETLERİ MÜZESİ MUSEUM OF ANATOLIAN
CIVILIZATIONS KARTAL EAGLE HATAY ARKEOLOJİ MÜZESİ HATAY
ARCHAEOLOGY MUSEUM CHARLES TEXIER CHARLES TEXIER
TÜRSAB-MÜZE Girişimleri adına SAHİBİ
2015 Issue 18
İSTANBUL HAVA KUVVETLERİ MÜZESİ ISTANBUL AVIATION MUSEUM
ANTAKYA CAMLARI MÜZESİ ANTAKYA GLASS HOUSE
TÜRSAB YÖNETİM KURULU BAŞKANI
OWNER on behalf of the TÜRSAB-MUSEUM
Enterprises
PRESIDENT OF THE TÜRSAB EXECUTIVE BOARD
Başaran ULUSOY

SORUMLU YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ

RESPONSIBLE MANAGING EDITOR
Feyyaz YALÇIN

YAYIN KURULU
EDITORIAL BOARD
Başaran ULUSOY, Arzu ÇENGİL,
Başyazı Editorial Hümeyra ÖZALP KONYAR, Ufuk YILMAZ,
Özgül ÖZKAN YAVUZ, Özgür AÇIKBAŞ,
Anadolu Medeniyetleri Müzesi - I
Köyüm ÖZYÜKSEL ÜNAL, Ayşim ALPMAN,
Museum Of Anatolian Civilizations - I Avniye TANSUĞ, Elif TÜRKÖLMEZ,
Ahmet ALPMAN, Pınar ARSLAN, Turgut ARIKAN
KARTAL EAGLE TÜRSAB adına YAYIN KOORDİNATÖRÜ
EDITORIAL COORDINATOR on behalf of TÜRSAB
Hatay Arkeoloji Müzesi Hatay Archaeology Museum Arzu ÇENGİL

GÖRSEL VE EDİTORYAL YÖNETİM

Yaşayan Müzeler Kenti: Washington DC, The City of Living VISUAL AND EDITORIAL MANAGEMENT
Washington DC Museums
Hümeyra ÖZALP KONYAR

Istanbul Aviation Museum

HABER ve GÖRSEL KOORDİNASYON
İstanbul Hava Kuvvetleri Müzesi NEWS AND VISUAL COORDINATION
Özgür AÇIKBAŞ
Charles Texier Charles Texier
GRAFİK UYGULAMA
GRAPHICAL IMPLEMENTATION
Antakya Camları Müzesi Antakya Glass House Özgür AÇIKBAŞ

Dünyayı Aydınlatan Özgürlük Liberty Enlightening The World

Avrupa’nın Barok Sarayları-3 Europe’s Baroque Palaces-3 Gazeteciler Sitesi Haberler Sk. No: 15 Esentepe Şişli
İstanbul / Türkiye
Tel / Phone: (212) 327 13 00
Antik Çağ Mimarisinde Sütun Column Headers in Ancient Faks / Fax: (212) 327 13 06

Başlıkları Architecture
www.muze.gov.tr e-mail: yardim@muze.gov.tr
Baskı Printing
Müka Matbaa
Müzelerimizden İlginç Eserler Interesting Pieces From Our Museums
MÜZE Dergisi Basın Konseyi üyesi olup, Basın Meslek

Haber turu News in overview

İlkeleri’ne uymaya söz vermiştir.
The Museum Journal is a member of the Turkish Press Council
and has resolved to abide by the Press Code of Ethics.

TÜRSAB-MÜZE Rehberi TÜRSAB-MUSEUM Guide

MÜZE Dergisi’nde yayınlanan yazı ve fotoğraflardan kaynak
gösterilmeden alıntı yapılamaz.
None of the articles and photographs published in the

TÜRSAB-MÜZE Harita TÜRSAB-MUSEUM Map of Museums

The Museum Journal maybe quoted without mentioning of
resource.
T ürkiye’de müzecilik, hiç olmadığı kadar iyi
durumda. “Türkiye müzeciliği, tarihinin
altın çağını yaşıyor” dersek, yalan olmaz.
Önümüzdeki rakamlar da geleceğe yönelik
tahminler de yüz güldürüyor.
Geçen yıl müze ve ören yerlerini 30 milyon
kişi ziyaret etti. Bu ziyaretlerden elde
edilen kâr 435 milyon liraya ulaştı. Yani,
bir önceki yıla göre, ülkemizin müzecilik
faaliyetlerinden elde ettiği kâr yüzde 39
oranında arttı. Bu, Türkiye için büyük bir
başarı. Ve bu başarının katlanarak artacağına
inancımız sonsuz. 2023 yılı için hedefimiz 50
milyon ziyaretçi. Bu başarması zor bir hedef
gibi görünüyor biliyorum ama bu hedefi de
aşacağız, emin olun.
Tabi, derdimiz sadece rakamlarla değil.
Bizim derdimiz rakamları değil, müzelerimizi,
müzecilik anlayışımızı iyileştirmek. Gerisi
zaten kendiliğinden gelir. Bunun için T.C.
Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı müze ve
ören yerlerini yeniden dizayn ediyor, turnike
sistemlerinin oluşturulmasından, bilet alım
işlemlerinin kolaylaştırılmasına kadar pek
çok alanda yenilikler yapıyoruz. Dünyanın
en önemli müzelerinden biri olan İstanbul
Arkeoloji Müzeleri’nde, yıllardır depolarda
bekletilen tarihi eserleri T.C. Kültür ve Turizm
Bakanlığı ile yapılan destekçilik projesi
kapsamında artık gün yüzüne çıkarıyoruz.
Modern sergileme alanları yapıyoruz.
Çalışmalar bittiğinde hedefimiz burada 1
milyon eser sergilemek ve ilk etapta 3 milyon
ziyaretçiyi ağırlamak.
Müzekart sahibi ziyaretçi sayımız 5 milyona
ulaştı. Çok yakında bu rakamları ikiye, üçe
katlayacağız, amacımız herkesi bir “müze
ziyaretçisi” haline getirmek ve bunun uygun
ekonomik ve sosyal koşullarını yaratmak.
Bu amaçla çalışıyor, her geçen gün de
çalışmalarımızın meyvelerini topluyoruz. Her
şey çok daha güzel olacak, inanıyoruz.
Başaran Ulusoy
Nowadays, museums in Turkey are in better condition
than ever. It would not be exaggerated to affirm that
Turkish museums are experiencing their “golden age”.
The existing figures as well as prognostics for the future
are encouraging and promising. Last year 30 million
people visited our museums and historical sites, which
generated a total profit of 435 million Turkish Liras.
So, compared to the penultimate year, operating
income of the country’s museums has increased by
39 percent. This is a great success for Turkey. We
are confident that this success will continue to grow
exponentially in the coming years. Our target figure
for 2023 is 50 million visitors. I know that this seems
like a difficult goal to reach, but we believe that we will
achieve and even pass beyond that figure.
Of course, our concern is not with numbers alone. Our
goal is not only to boost numbers, but to improve and
develop the way we run our museums. The rest will
come by itself.
To this end, we redesign all museums and historical
sites affiliated with the Ministry of Culture and Tourism,
by innovating in areas such as the modernization
of admission booths and turnstile systems and
the implementation of convenient ticket purchase
methods.
Within the framework of a sponsorship project set
up jointly with the Ministry of Culture and Tourism,
we bring to the daylight historical artefacts that were
kept in storage rooms for decades at the Istanbul
Archaeological Museums, which is the venue of a major
universal heritage. We build modern exhibition areas.
Our goal here is to exhibit over 1 million historical
artefacts once the renovation work is completed, and to
welcome 3 million visitors in the first stage.
The number of Museum Pass holders has now reached
5 million. Very soon we will double and then triple
this figure. Our objective is to create the adequate
economic and social conditions to allow everyone
to become a “museums’ visitor”. We constantly keep
working to this end and pride ourselves of reaping every
day the fruits of our efforts. We believe that the future
will bring us even much brighter days.
3
 9. Turizm Fuar ve Kongresi
9 th Tourism Fair and Congress

ası
Uluslarar i Kongresi
astrono mi Turizm
G ternation
al
ress
In ong
o no m ic Tourism C
Gastr r 2015
2 Ar a lık -Decembe
10-1
fuarizmir om
otourismcongress.c
gastr
www.izmir

10-13 ARALIK • fuarizmir

10th-13th DECEMBER • fuarizmir

Dünya Turizmini İzmir’de Keşfedin

Explore The World Tourism in İzmir!

Destekleyenler / Supporters

Medya Sponsoru Havayolu Sponsoru Partner İl Partner Ülke

Media Sponsor Airline Sponsor Partner City Partner Country

Organizatörler / Organizers

www.travelturkeyexpo.com

TÜRSAB Fuarcılık Hizmetleri Ticaret A.Ş. İZFAŞ İzmir Fuarcılık Hizmetleri Kültür ve Sanat İşleri Tic. A.Ş.
Esentepe Mah. Gazeteciler Sitesi Haberler Sk. No: 15 Şişli - İstanbul Fuar İzmir Gaziemir - İzmir
Tel: +90 212 356 17 09 Faks: +90 212 356 17 72 Web: www.tursab.org.tr Tel: +90 232 497 11 12 Faks: +90 232 497 12 38
E-mail: esra.tolgay@tursab.org.tr - sevinc.divrikli@tursab.org.tr Web: www.izfas.com.tr - E-mail: oya.aksay@izmirfair.com.tr

BU FUAR 5174 SAYILI KANUN GEREĞİNCE TOBB (TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ) İZNİ İLE DÜZENLENMEKTEDİR.
THIS FAIR IS ORGANIZED WITH THE PERMISSION OF THE UNION OF CHAMBERS AND COMMODITY EXCHANGES OF TURKEY IN ACCORDANCE WITH THE LAW NUMBER 5174.
6
7
ANADOLU MEDENİYETLERİ MÜZESİ - I
On binlerce yıllık uygarlıkların
beşiği Anadolu’nun 21. yüzyıldaki
çağdaş vitrini... Tarihin en
önemli belgelerinin saklandığı ve
paylaşıldığı müzenin üst katları da
yenilenerek ziyarete açıldı.
MUSEUM OF ANATOLIAN
CIVILIZATIONS - I
The 21st century display window of Anatolia, the
cradle of several thousand years old civilizations...
The renovation of the upper floors of the museum
sheltering historic documents and artefacts of
primary importance has been completed.

MÜZELER
Museums
 Rasim Konyar

8
 lkemizin gurur duyduğu çağdaş müzelerin ilki; Reporting on the latest developments regarding the pioneer of Tur-
Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nden yeni ve key’s modern museums which constitute the pride of our country,
olumlu haberler vermek, dergimiz için bir top- the Museum of Anatolian Civilizations in Ankara, is as much a duty
lumsal sorumluluk görevi olduğu kadar zevkli bir of social responsibility as a pleasant task for us. The lower floor of
uğraş da. Alt katı “tematik sergileme” anlayışıyla the museum had been earlier renovated in line with a “thematic
geçtiğimiz yıllarda yeniden düzenlenen müzenin, exhibition” concept. We have introduced the “Classical Ages of
“Anadolu’nun Klasik Çağları” ve “Çağlar Boyu Anatolia” and “Ankara through the Ages” sections in our previous is-
Ankara” olarak iki bölümde sunulan eserlerini sues. We are now beginning to dwell upon the recently remodelled
önceki sayılarımızda tanıtmıştık. Tamamlanan restorasyon çalış- upper floors. In this article, we concentrate on the Hall of Stone
malarının ardından üst kat eserlerini de bu sayımızla sayfalarımıza Artefacts belonging to the Late Hittite Kingdom period. We will pre-
taşımaya başlıyoruz. sent the Palaeolithic, Neolithic, Chalcolithic and Early Bronze Age,
Bu yazıda Taş Eserler Salonu’ndaki Geç Hitit Krallığı yer alıyor. Assyrian Trade Colonies, Old Hittite, Hittite Empire periods’ as well
Paleolitik, Neolitik, Kalkolitik, Eski Tunç dönemleri, Asur Ticaret as Phrygian, Urartu and Lydian artefacts exhibited at the second
Kolonileri, Eski Hitit, Hitit İm- section in our next issue. We
paratorluğu, Frigler, Urartular, wholeheartedly congratulate
Lidyalıların sergilendiği ikinci everyone who contributed to
bölümü de gelecek sayıda su- this renovation project.
nacağız. Emeği geçen herkesi
saygıyla kutluyoruz… HIGHLIGHTS FROM THE
MUSEUM EXHIBITS
MÜZE TEŞHİRİNDEN Stone Artefacts Hall,
SEÇMELER Late Hittite Kingdom
Taş Eserler Salonu, Geç Hitit (1200-700 BC)
Krallıkları (MÖ 1200-700); The importance of the late
Anadolu arkeolojisi ve sana- Hittite Age in the framework
tındaki önemi, Hitit sanatını of the archaeology and art of
MÖ 700 yıllarına kadar yaşat- Anatolia lies in the fact that it
mış olmasından kaynaklanan reflects the survival of Hittite
Geç Hitit Çağı, müzenin Taş art up until the years 700 BC.
Eserler Salonu’nda sergileni- Its artefacts are on display in
yor. Bu bölümde, Hattilerin the Museum’s Stone Artefacts
izlerinden yola çıkan Hitit Hall. The large stone monu-
uygarlığının geç dönemi- ments in this hall belong to
ne ait büyük boyutlu taş the late period of the Hittite
eserler var. MÖ 1200’lerde, civilization, developed along
Ege Göçleri’nin saldırıları, the traces of the Hattians, the
eski gücünü kaybeden Hitit ancient inhabitants of central
İmparatorluğu’na son vermiş, Anatolia.
başta Boğazköy olmak üzere, In the 1200’s BC, the Aegean
bütün Hitit şehirleri yakılıp Migrations put an end to the
yıkılmıştı. Hititler, güney ve weakened Hittite Empire
güneydoğu Torosların dağlık which had lost its former
bölgelerine çekilmiş, Hitit geleneği, Asurluların sürekli saldırıları power. All Hittite cities, including Boğazköy were destroyed. Hittites
yüzünden ancak MÖ 700 yıllarına kadar sürdürülebilmişti. Bu dö- were dragged to the mountainous regions of southern and south-
nemin önemli merkezleri, Kargamış, Zincirli, Malatya - Aslantepe, eastern Taurus where the Hittite tradition was able to survive only
Sakçagözü, Karatepe ve Tell Tayinat’da yapılan kazılarda açığa çıka- until the 700’s BC and thereafter disappeared as a result of continu-
rıldı. İşte Anadolu Medeniyetleri Müzesi’ndeki bu büyük ölçekli taş ous attacks by the Assyrians.
eserler, Geç Hitit Dönemi uygarlığını göz önüne çıkarıyor... Geç Hi- Important focal points of this late period were discovered through
tit sanatında heykeltıraşlıkla mimari iç içe geçmişti. Özellikle kapı the excavations conducted at the archaeological sites of Carchem-
girişleri yarı heykel biçimli hayvan kabartmaları ve anıtsal yapıların ish, Zincirli, Malatya - Arslantepe, Sakçagözü, Karatepe and Tell
ön cephelerinin alt sıraları; “ortostad” denilen taş bloklarla kap- Tayinat. The large dimension stone artworks displayed at the
lanmıştı. Friglerde ise taş kabartmalar mezar girişlerini süslüyor- Anatolian Civilizations Museum bring into account that late Hittite
du. Anadolu Medeniyetleri Müzesi’ndeki bu dönem eserleri şöyle period civilization... In neo-Hittite art, architecture and sculpture
gruplanmış; Hitit İmparatorluğu Dönemi’ni temsil eden Alacahöyük were intertwined. In particular, gateways were shaped in the form
Kabartmaları (MÖ 1399-1301), Geç Hitit Krallıkları ortostadları (MÖ of half-statue reliefs depicting animal figures. The lower tiers of the
1200- 700), Malatya, Kargamış, Sakçagözü, Zincirli gibi beyliklerden
Anadolu Medeniyetleri Müzesi Taş Eserler Salonu’ndan görüntüler (solda) ve
gelen eserler, Asur etkisinde yapılan, elinde nar tutan tanrıça Kuba- yapının kubbe detayı (üstte).
ba ile Kral Mutallu heykeli ve Ankara civarında bulunmuş olan Frig Views from the Stone Artefacts Hall of the Anatolian Civilizations Museum (left) and
Kabartmaları (MÖ 1200-700). the domed roof detail of the building (above).
9
 MÜZENİN TARİHÇESİ
Ankara’nın ilk müzesi 1921’de, Ankara
Kalesi’nin Akkale olarak adlandırılan burcunda
Hars (Kültür) Müdürü Mübarek Galip Bey
tarafından kurulmuştur. Bu müzenin yanı sıra
Augustus Mabedi ile Roma Hamamı’nda da
eserler toplanmıştır. Atatürk’ün telkinleriyle
merkezde bir “Eti Müzesi” kurma fikrinden ha-
reketle metruk Mahmut Paşa Bedesteni ile Kur-
şunlu Han’ın müze binası olarak kullanılmasına
karar verilir. 1938’de restorasyon çalışmaları
başlar, 1943’te diğer onarımlar sürerken orta
bölüm ziyarete açılır. 1968 yılında tamamlanan
restorasyondan sonra teşhir düzenlemesiyle
müze tamamiyle ziyarete açılır. Sergilediği
evrensel kültür mirasıyla bütün dünyanın çok
önemsediği müze, 1997’de, İsviçre’nin Lozan
kentinde 68 müze arasında birinci seçilerek
“Avrupa’da Yılın Müzesi” (EMYA) ödülünü
kazanmıştır. Ancak 2010 yılına gelindiğinde
köklü bir yenileme-onarım kaçınılmaz olmuş-
tur. Yenileme ve onarımı tamamlanan müze 13
Mayıs 2014 tarihinde Kültür ve Turizm Bakanı
Ömer ÇELİK tarafından ziyarete açılmıştır.

HISTORY OF THE MUSEUM

The first Museum in Ankara was established
1921 by Cultural Affairs Director Mübarek
Galip Bey at the Citadel of Ankara. Moreover,
historical objects were also gathered at the
Temple of Augustus and the Roman Baths.
After Atatürk suggested the necessity of a
Hittite Museum as such, artefacts belonging
to the Hittite period located in various parts
of Anatolia were sent to Ankara. Then, the
need arose for a larger museum. The idea was
put forward that the Mahmut Paşa Bedesten
(Vaulted Bazaar) and the ‘Kurşunlu Khan’
could be used as museum after remodelling.
That work began in 1938. When the domed
central hall of the Bedesten was ready in 1943,
the museum partially opened to the public
there, while the rest of the museum was still
under construction. Restoration was com-
pleted in 1968. Regarded by the whole world
as the depository of a major universal cultural
heritage, the museum received the European
Museum of the Year Award (EMYA) in 1997
in Lausanne, Switzerland, at a contest between
68 participants. A recent refurbishment project
launched in 2010 was completed last year and
Alacahöyük Çorum Sfenksleri reprodüksiyonu (en üstte), Aslantepe Kapı Aslanları (ortada) ve Aslantepe Kapı
Aslanı, Kireçtaşı, Aslantepe, Malatya (MÖ 1200-700). Saray kapısının iç bölme duvarlarının girişinde bulunan iki
the museum was reopened on 13 May 2014 by aslandan biri.
Culture and Tourism Minister Ömer Çelik.
Alacahöyük Çorum Sphinxes’ replicas (top), the two Arslantepe Gate Lions (center) and an Arslantepe Gate Lion,
one of the two lions at the entrance of the interior walls of the palace gate. Limestone, Arslantepe, Malatya (1200-
700 BC).
10

Bu bağlamda belli başlı üç yerleşim sergilenmekte; Kargamış,
Aslantepe ve Sakçagözü. Elbette bu temel konuların alt başlıkları
da var; Hayatın İzleri, İlluyanka Efsanesi, Uzun Duvar, Haberciler
Duvarı, Gılgamış Destanı, Su Kapısı, Tören Alayı, Yariris’in Söylevi...
Hiyeroglif kitabeler, Hitit Savaş Arabaları ise “Değişen Teknoloji”
üst başlığı altında gruplanmış. Bütün bu hazineler içinde öne çı-
KARGAMIŞ
Güney Anadolu’daki Geç Hitit şehir krallıklarından en önemlisi Kar-
gamış. Önemi Mezopotamya ile Anadolu ve Mısır’ı birbirine bağlayan
yolların kavşak noktasında bulunmasından kaynaklanıyor. Müzede en
çok eseri bulunan Kargamış’ın Uzun Duvar, Kral Burcu, Kahramanlar
Duvarı ve Su Kapısı olarak adlandırılan kabartmaları, özgün konumları-
na uygun olarak yerleştirilmiş. Kabartmaların üzerinde Tanrıça Kubaba
için yapılan dinsel törenler, Kargamış Kralı Araras’ın en büyük oğlu
Kamanas’ın veliahtlığa atanma sahneleri, savaş arabaları, Asurlular ile
yapılan savaşın zafer sahneleri, tanrı ve tanrıçalar ile mitolojik varlıklar
betimleniyor. Bu kabartmalarda Hititli ve Asurlu özelliklerin bir arada
kullanıldığı da görülüyor.
Bugün Kargamış Antik Kenti’nin büyük bölümü Gaziantep, kalanı ise
Suriye topraklarında yer alıyor.
Haberciler Duvarı Ortostadı, Kargamış,
Gaziantep. Asker Alayı, Miğferli, kısa etekli
iki asker sırtlarında kalkan ve ellerinde mızrak
taşıyor (solda). Büyük Stel parçası ve detayı (ortada ve
sağda). Kargamış Beyi Suhis’in oğlu Katuwas, daha önce babalarının dedelerinin
gitmediği ama Kubaba’nın yürüdüğü yerlere savaş arabalarıyla gidip, oraları işgal
edeceğini anlatıyor...
Messengers’ Wall Orthostat, Carchemish, Gaziantep. Soldiers on Parade: two helmeted
soldiers wearing short skirts and carrying spears in their hands and shields on their
backs (left). Large stele fragment and detail (center and right). It relates an episode
in which Katuwas, the son of Suhis, the Prince of Carchemish, tells that he will ride
afar on war chariots, to explore new territories uncharted by his ancestors and occupy
those places where Goddess Kubaba has set foot.
façades of monumental buildings were covered with sculpted large
stone blocks called “orthostats”. In the Phrygian tradition, stone
reliefs adorned the tomb entrances.
The artefacts from this period at the Anatolian Civilizations Muse-
um are grouped as follows: Alacahöyük Reliefs (1399-1301 BC) rep-
resenting the Hittite Empire period, Neo- Hittite Orthostats (1200-
CARCHEMISH
The most important of the Late Hittite Kingdom’s southern Anatolian cit-
ies was the city of Carchemish. Its importance was due to the fact that it
was located on the crossroads of the main arterial roads linking Anatolia to
Mesopotamia and Egypt. Carchemish is the historical site with the largest
number of artefacts at this museum. The reliefs originating from Carchemish
called the Long Wall, the King’s Tower, Heroes’ Wall and Water Gate, were
set up at the museum in accordance with their original location in the ancient
city. The religious ceremonies performed for Goddess Kubaba, the ceremony
of appointment as heir to the throne of Carchemish King Araras’s eldest son
Kamanas, victory scenes from Hittite-Assyrian wars, war chariots, gods and
goddesses are the scenes and figures depicted on these reliefs. It also appears
that Hittite and Assyrian characteristics were combined in these reliefs. To-
day a large part of the ancient city of Carchemish is located at the Turkish
Province of Gaziantep while another portion remains in Syrian territory.
11
 Tören Alayı Ortostadı üzerinde
Tanrıça Kubaba’nın rahibeleri
olduğu kabul edilen, başlarında
yüksek başlıklarla yürüyen, uzun
elbiseli üç kadın figürü yer alıyor.
Kadınların sağ ellerinde başak
demeti, sol ellerinde asaya benzer
nesneler var (Bazalt, Kargamış,
Gaziantep, MÖ 900-700)
(en sağda). Bir başka
bazalt ortostad örneği, yine
Kargamış’tan (sağda).
Ceremonial Procession Orthostat
featuring three female figures
in long dresses, wearing high
headgears, assumed to be Goddess
Kubaba priestesses, walking with
bunches of wheat ears in their right
hand and sceptre-like objects in
their left hand (Basalt, Carchemish,
Gaziantep, 900-700 BC) (far right).
Another basalt orthostat example,
again from Carchemish (right).
kanların altının çizilmesi de ihmal edilmemiş; Ana Tanrıça Kubaba,
Libasyon, Mitolojik Varlıklar ve Av Sahneleri...
Aslantepe Kabartmaları (MÖ 1200-700)
Malatya yakınındaki Aslantepe şehrinin kapısını süsleyen kabart-
malar ve iki aslan heykeli, geleneksel Hitit ögelerini yansıtan bir
eser grubu olup, üzerinde Meliddu (Malatya) Kralı Sulumeli’nin
tanrı ve tanrıçalara içki sunuşu betimlenmiş. Yapılan kazılarda
şehir kapısı önünde bulunan büyük kral heykeli (Kral Mutallu) ise
Sulumeli kabartmalarından daha geç bir tarihte yapılmış olup, Asur
etkileri göstermektedir.
Sakçagözü Sarayı’nın girişinde bulunan kabartmalarda da Asur ve
Arami sanatının etkisi çok kuvvetli olup MÖ 8. yüzyılın sonlarına ta-
rihlenmektedir. Malatya, Sakçagözü, Kargamış kabartmalarında başı
üzerinde kanatlı güneş kursu olan güneş tanrısı ile tanrı şapkasının
tepesinde hilal bulunan kanatlı ay tanrısı betimlemeleri, bu devirde
de güneş ve ay tanrıları kültünün hâlâ sürdüğünü gösteriyor.
Geç Hititlere has özellikler
Asur etkisine giren Geç Hititler sanatının son evresinde iki yenilik
görülüyor: Bu dönemin özgün mimarlık örneği olan “hilani” denilen
girişi sütunlu, dikdörtgen plânlı yapılar ile kabartmalı ve üzerinde
TANRIÇA KUBABA
MÖ 850-750 yıllarına tarihlenen bazalt kabartma
parçası 82 cm yüksekliğindedir. Tanrıça sağ elinde
bir nar, kayıp olan sol elinde ise aynaya benzer
bir obje tutmaktadır. Başlığının ön tarafında
görünen boynuz, tanrıları betimleyen bir simge.
Hitit İmparatorluk Dönemi’nin tanrıçası Hepat,
Güneydoğu Anadolu’nun Hitit kültürünün yanısıra
ana tanrıça kültünün de sürekliliğini sağlayan Geç
Hitit krallıkları döneminde Kubaba adını almıştı.
Geç Hitit kitabelerinde ku-ba-ba ve ku-pa-pa gibi
adlarla anılan tanrıça, Frig ve Lidya’da Kybele
şeklinde yaşatılmıştır. Kargamış Krallığı’nın Hitit
İmparatorluk vasallığı altında bulunduğu dönemde
krallığın ana tanrıçası olan Kubaba, buradan diğer
şehirlere de yayılmış ve tüm Anadolu’da saygı
görmüştür.
12
700 BC) and artworks from principalities such as Malatya, Carchemish,
Sakçagözü, Zincirli; the Assyrian-influenced King Mutallu statue and the
relief of the horned Phrygian goddess Kubaba holding a pomegranate in
her hand, and the Phrygian Reliefs (1200-700 BC) found near Ankara.
In this context, three major ancient settlements come to the fore:
Carchemish, Arslantepe and Sakçagözü. Of course, there are also sub-
titles within these primary chapters such as: Traces of Life, the Illuyanka
Legend, the Long Wall, the Messengers’ Wall, the Epic of Gilgamesh,
the Water Gate, the Ceremonial Procession and Yariri’s Speech... On
the other hand, the Hieroglyphic Tablets and the Hittite Chariots are
subsumed under the general title of “Changing Technologies”. Also, the
prominent ones among these treasures are highlighted: the Mother God-
dess Kubaba, Libation, Mythological Creatures and Hunting Scenes...
Arslantepe Reliefs (1200-700 BC)
The reliefs and two lion statues adorning the gate of the Arslantepe set-
tlement near Malatya is a group of artworks which feature the traditional
Hittite characteristics. It depicts a scene where Sulumeli, the King of
the Meliddu (Malatya), offers drinks to the gods and goddesses. The
big king statue (King Mutallu) found in front of the Arslantepe city gate
during the excavations was most probably made at a later date than the
Sulumeli reliefs and reflects Assyrian influence.
GODDESS KUBABA
The 82 cm high basalt relief fragment dated circa 850-750 BC
shows the Goddess Kubaba holding a pomegranate in her right
hand, while she seems to be holding an object similar to a mir-
ror in her actually disappeared left hand. The horn adorning
the front of her headdress is a symbol emblematic of gods.
Hepat, a goddess of the Hittite Empire Period, received the
name of Kubaba, during the era of the Late Hittite Kingdoms
of south-eastern Anatolia, who ensured the continuity of the
Anatolian cult of the mother goddess as well as of the Hittite
culture. The same goddess, referred to under such names as
ku-pa-pa-a, ku-ba-ba, ku-pa-pa in Hittite tablets, was called
Kybebe in Ionia, Kybele in Phrygia and Lydia. Kubaba was
also the mother goddess of the Carchemish Kingdom during
the time when it was under Hittite vassalage. Her cult has
spread to other cities and she was revered throughout the
entire Anatolian lands.
 KUMMUH KRALLIĞI ve KRAL MUTALLU
MÖ 721-705 yıllarında hüküm süren II. Sargon (Şarru-kin), MÖ
717 yılında Kargamış’ı fethetti. MÖ 712 yılında da Melid Kralı
Tarkunazi’yi yendi. Melid’i (Malatya) ve ona bağlı olan Til-
Garimmu (Gürün) ve Kammanu’yu bir Asur eyaleti haline ge-
tirdi fakat başkent Melid’i Kumaha (Kummuh-Adıyaman) Kralı
Muvattali’ye (Mutallu) verdi.

The influence of the Assyrian and Aramaic art is also quite obvious on
the reliefs of the Sakçagözü Palace so that they must be dated to the late
8th century BC. The depictions of the sun god wearing a winged solar disc
on his head and of the winged moon god wearing a headdress topped
with a crescent on the Malatya, Sakçagözü and Carchemish reliefs, show
that the sun and moon gods’ cult continued to exist at that period.

Kargamış, Haberciler Duvarı Ortostatı’ndan bir başka örnek. Sağda sakallı ve kısa
etekli insan figürü, ön ayakları üzerinde duran aslana kamayı saplarken, sol eliyle de
aslanın kuyruğunu tutuyor. Solda ise boynuzlu, başlıklı ve sakallı bir tanrı figürü var. KUMMUH KINGDOM and
Sol eliyle aslanın arka ayağını tutarken, sağ elinde de balta taşıyor (üstte). Sakçagözü
Ortostatı, Bazalt, Sakçagözü, Gaziantep, MÖ 1200-700. Kanatlı güneş kursu altında, THE KING MUTALLU
karşılıklı duran tanrısal iki figür ve palmiye ağacı yer alıyor. Bukleli saçlı, sakallı figürler,

Sargon II (Sharru-kinu) who reigned in the years 721-705 BC conquered

bir bacaklarını açıkta bırakan elbiseler giymiş. Duruşlarından hayat ağacını kutsadıkları
düşünülüyor (altta).
Another example from the Messengers’ Wall Orthostat of Carchemish. On the right, Carchemish in the year 717 BC. He also defeated the Melid King Tarku-
a bearded human figure in short skirt is seen thrusting with his right hand a dagger
nazi in 712 BC. He converted Melid (Malatya) and the affiliated Til-Ga-
rimmu (Gürün) and Kammanu into an Assyrian province. But he offered
into the lion standing on its front feet; he is holding the lion’s tail in his left hand. On
the left, a bearded and horned god figure wearing a headgear holds the lion’s hind
legs with his left hand, while he carries a hatchet in his right hand (above). Sakçagözü the capital city Melid to the King of Kumaha (Kummuh-Adıyaman), King
Orthostat, Basalt, Sakçagözü, Gaziantep, 1200-700 BC. Two divine figures facing each
other and a palm tree are seen under a winged sun disk. The curly-haired, bearded
Muvattali (Mutallu).
figures are dressed in clothes leaving one leg in the open. Their posture suggests that
they are blessing the tree of life (below).
13
yazıların yer aldığı mezar stelleri. Geç Hititler
Dönemi’nde mimari ile heykel birlikte uygulan-
mış, sur duvarlarındaki kapılar, saray cepheleri
kabartmalı taş bloklarla (ortostad) kaplanmış.
Bir süre sonra heykeltıraşlık, mimari için yapı-
lır hale gelmiş. Oymacılık ise bu uygarlıklarda
öne çıkan bir diğer zanaat.
Hiyeroglifler
Geç Hitit şehir krallıkları kültürünün ortak bir
karakteri de Hitit hiyeroglif yazısı. Anadolu’da
Hitit öncesi halklardan olan Luvi (Hititçe’de
“Işık İnsanı”), Hurri kültürlerinin kullandıkları
hiyeroglif yazı, çivi yazısını geride bırakan Geç
Hititlerce de kullanılmış. 1946’da H.Th. BOS-
SERT ve Halet ÇAMBEL tarafından keşfedilen
Karatepe’de bulunan bir yazıt ise Luvice’nin
çözülmesine olanak sağlamıştı. Artık Hitit
çivi yazısının kullanılmadığı bu geç dönem
kabartmalarında Hitit hiyerogliflerinin yer
aldığı görülüyor. Müzede bu olguyu, Kargamış
kabartmalarının yanısıra sergilenen Andaval
kabartmasında, Sultanhanı - Kayseri ve Köylü-
tolu stellerinde de görmek mümkün.
Late Hittite Characteristic Features;
In the last phase of the Neo-Hittite art, apparently under As-
syrian influence, we notice two innovations: rectangular palace
buildings with pillared portico in the typical architectural style
of the period called “hilani”, and tomb steles adorned with re-
liefs and inscriptions. In the Late Hittite Period, architecture
and sculpture were intertwined. The mural gates and the pal-
ace façades were covered with embossed stone blocks called
“orthostats”. After a while, sculpture was practiced only for
architectural purposes. Carving was yet another distinct craft
of these civilizations.
Hieroglyphics;
Another common characteristic of the Late Hittite city-king-
doms’ culture was the Hittite hieroglyphic writing. The Late
Hittites, who had left behind their initial cuneiform writing,
practiced hieroglyphic writing originally used by the Pre-Hit-
tite inhabitants of Anatolia, such as the Luwian (in Hittite
“Light Man”), and Hurrian cultures. An inscription discov-
ered in 1946 in Karatepe by H. Th. BOSSERT and Halet
ÇAMBEL allowed the deciphering of the Luwian language.
The reliefs made during that late period where cuneiform
writing had been abandoned, feature Hittite hieroglyphics.
The hieroglyphics seen on the Carchemish reliefs, as well
as on the Andaval relief and the Sultanhanı-Kayseri and
Köylütolu tomb steles exhibited at the museum all attest to
this fact.

Üzerinde Hitit Hiyeroglif

yazılarının yer aldığı
Sultanhanı Anıtı.
Taş, Sultanhanı,
Kayseri MÖ 8. yy
(üstte). Müzenin Taş
Eserler Salonu’ndan
görüntüler (altta).
The Sultanhanı
Monument, featuring
Hittite hieroglyphic
inscriptions. Stone,
Sultanhanı, Kayseri
8th century BC
(above). Views from
the Museum’s Stone
Artefacts Hall (below).

14
 göklerin hakimi, ölümsüzlük sembolü, hükmedici,
dinamik, savaşçı... roma askerinin vazgeçilmez sembolü:

arkeolog orhan alper şirin ile arkeolog

mustafa kolağasıoğlu, samsun arkeoloji
müzesi’nde sergilenen iki kartal figüründen
yola çıkarak, roma askerlerinin yaşamını,
anadolu’daki varlıklarını ve kartal
sembolünün önemini anlatıyor.
“roma dönemi’nde lejyon kartalının önemi ve
iki bronz kartal sembolü” adlı değerlendirmeyi,
gene onların kaleminden aktarıyoruz.

artal, Atmacagiller familyasına üye olan Çaylak,

 Samsun Arkeoloji Müzesi Arşivi & Shutterstock

Tuygun, Şahin, Akbaba gibi çok geniş bir yelpazeye

dağılan yırtıcı kuşların en kuvvetlisi ve en büyük
olanıdır. Oldukça keskin gözlere sahip olan kartal,
yuvasını dağlarda sarp kayalıklarda yapar. Yaklaşık yüz kilogram ağırlığı
da kaldırabilir. İşte kartalın bu ihtişamı, kuvveti, hür ve egemen yaşayışı
tarih öncesinden beri insanları etkisi altına almıştır. Böylelikle insanla-
rın, kartalı tanrıların simgesi, halkın dini sembolü olarak kullanmaların-
da etken olmuştur.
Günümüzde Almanya, Avusturya, Güney Sudan gibi birçok ülkenin
armasında kartal var. İstanbul’un “Kartal” ilçesindeki gibi yer adı olarak
veya ABD’nin Utah Eyaleti’ndeki Kartal Dağı adı gibi hayatımızın farklı
alanlarında kendine yer bulan kartal figürü ile güç ve irade sembolleşti-
rilir.

Çağlardan beri kullanılan sembol

Zoolojik yapısından yola çıkılarak farklı anlamlar yüklenen kartal
figürünün sembolleştirilmeye başlanması MÖ 4. binin ortalarına dek
uzanmaktadır. Geç Kalkolitik Çağ’dan, Tunç Çağları’na geçiş evresin-
de özellikle yerleşik düzenin yayılması ve madencilikteki gelişmelerin
etkisiyle belirmeye başlayan kartal sembolleri genellikle dini anlamlar
taşımaktaydı. Sonuçta dinsel içerik, güç ve hükmetmek gibi amaç ve
anlamlarla kartal sembolünün kullanımı çok çeşitli formlara, yapılara ve
16

en önemlisi de kültürlerin mitlerine yansıyarak inanış ve kabul gördü.
Yunanca “Kutsal Yazıt” anlamına gelen günümüzde şematik bir alfabe
olarak tanımlanmakta olan Mısır hiyerogliflerindeki “A” harfinin karşılığı
olan figürün kartal olarak işlenmesi de hayatın başlangıcının kartalla
özdeşleştirildiğini gösterir.
Sembolik açıdan bakıldığında, Di(v) kökünden türeyen Aetos Dios-Dies,
yani Zeus’un Kartalı.
Yunan mitolojisinde göklerin tanrısı Zeus’un atribülerinden biri olan
kartalın gittiği yöne ve ulaştığı yere dahi kehanetler düzenlenirdi.
Hesiodos’un aktardıklarına göre de kartalın görme yetisi ile Zeus bir
tutulurdu. Ozan eserlerinde, tanrıdan bahsederken “engin bakışlı Zeus”,
Zeus’un “her şeyi gören gözü” tanımlamalarını yaparak, tanrıların kralı
ile kartalın ortak özellikte olduğunu ortaya koymakta.
Roma mitolojisinde de sıkça karşılaşılan kartal, Roma Pantheonu’nun
en eski, en büyük tanrısı Dies-Piter’den türemiş olan Jüpiter’in de atri-
bülerinden biridir. Yunan dininin etkisiyle sonradan Zeus’la bir tutulan
Jüpiter’in olduğu gibi kartalın da göklerin hakimi olduğu ve ölümsüzlüğü
vurgulanmıştır. Ayrıca, bugün Altaylılarda görülen büyük Ülgen tanrının
yedi oğlundan birinin adının da Karakuş (Kartal) olması tanrı ile kartal
arasındaki ilişkiyi sergiler.
Romalılar ve Kartal
Birçok kültürde olduğu gibi Roma halkı tarafından da kutsal sayılan
kartal, MÖ 104 yılından itibaren lejyon sancaklarında standart hale gel-
mişti. Bu yenilik MÖ 107 yılında, yüzyıllar boyunca imparatorluğa büyük
üstünlük sağlayacak Roma lejyon sistemini geliştiren Roma Generali
Gaius Marius’un tanrı ile eş tutulan kartalın dinsel olgusundan zekice
yararlanmasıyla gerçekleşmişti.
MÖ 104 yılından itibaren kartalla özdeşleştirilen lejyonlar Roma vatan-
daşı olan askerlerden oluşmaktaydı. MÖ 70’li yıllara dek İtalya’nın tüm
kentlerine verilen vatandaşlık hakkı, Roma lejyoneri olma ayrıcalığını
İtalya ile sınırlandırmıştı. Ancak MS 6 yılında meydana gelen Pannonia
isyanı ve MS 9 yılındaki Verus felaketi sonrasında bu sınırlamanın ihlal
edildiği görülür.
Roma lejyonlarına asker alınmada gözetilen vatandaşlık koşulu, en azın-
dan Augustus’tan itibaren kağıt üzerinde kalmıştır.
Lejyonların Roma vatandaşı kısıtlamasının zamanla önemini yitirmesi,
lejyon kartalının sembolleştirilerek imparatorluğun en geniş sınırlarına
kadar yayılmasında etkili oldu.
Yayılan kartal sembolünü lejyon sancaklarında Aquila (kartal) kelime-
sinden türeyen Aquiliferler (subaylar) taşırdı. Bir lejyon için en büyük
utanç ise kartal sancağının kaybedilmesiydi ve bu durumda lejyon, en
The sovereign of the skies, the
symbol of immortality, governing,
dynamic, warrior... the irrevocable
symbol of the Roman soldier:
EAGLE
Setting out from two eagle figures exhibited at
Samsun Archaeology Museum, Archaeologist
Orhan Alper Şirin and Archaeologist Mustafa
Kolağasıoğlu tell us the lives of Roman
soldiers, their existence in Anatolia and the
importance of the eagle figure.
Again we relay their evaluation on “The importance of the legion ea-
gle in the Roman Period and the two bronze eagle symbols”.
Eagle is the strongest and the largest member of the accipitridae
family; birds of prey of a very wide spectrum with members such as
Hawk, Circus Cyanues, Falcon, Vulture etc. Eagles have remarkably
sharp eyesight and they make their nests at the mountains on steep
rocks. They can lift weights up to 100 kilos. And this magnificence,
strength, free and dominant way of living has influenced the human
as of prehistoric ages. Thus, these have been effective on man in us-
ing eagle to symbolise God and the religion of the people.
Today, so many countries, such as Germany, Austria and South Su-
dan etc. have the eagle figure in their coat of arms. Eagle figure that
symbolises power and will finds place in different fields of our lives;
as a name of a place like the district of Istanbul “Kartal” or the Eagle
Mountain in the Utah State of USA.
The symbol that has been used for ages
Setting off from its zoological construction and bearing different
meanings to its figure, symbolising eagle goes back to the mid 4.000
BC. Use of eagle figure that started especially at the transition stage
from late chalcolithic period to Bronze Age, particularly at the expan-
sion stage of permanent settlement and with the effect of the devel-
opments in mining in general carried religious meanings. As a result,
use of the eagle symbol with the meaning and aiming at religious
content, power and sovereignty was reflected in many different forms,
constructions and most of all in the myths of cultures that led to
belief and acceptance.
In the Egyptian hieroglyph the letter “a” means “Sacred Script” in
Greek and is described as a schematic alphabet today that com-
mences with an eagle figure referring to us that origination of life is
identified with the eagle figure.
When regarded from a symbolic angle, Aetos Dios-Dies, derived from
the Di (v) root, in other words the Eagle of Zeus.
In Greek mythology divinations were organised even to the direction
and the destination of the eagle as being one of the characteristics
of Zeus, the god of skies. According to what Hesiodos told Zeus was
held at the same level with the Eagle’s ability to see. Poets in their
poems defined god as “Zeus with boundless vision”, and also with
Samsun Arkeoloji Müzesi’nde sergilenen I ve II nolu kartal sembolleri.
Eagle symbols I and II displayed at Samsun Archaeology Museum.
17

büyük ceza olan dağılma cezası
alırdı. Lejyonlar için kartal, Roma
ordusunun onurunu, sadakatini
ve gücünü niteleyen bir forma sa-
hipti. Buna en güzel örnek, Roma
Genarali Gaius Julius Caesar’ın,
Britanya’nın MÖ 55 yılındaki ilk
işgali sırasında yaşanır. Olay şöyle
geçer:
“…Askerlerimiz suyun derin
olmasından korku yaşarlarken
onuncu lejyon sancaktarı (aquili-
feri) yapacaklarına uğur getirmesi
için tanrılara dua etti ve bağırarak
şöyle dedi:
“Askerler! Eğer sancağınızı (kartal
sembolünüzü) düşmana bırakmak
istemiyorsanız atlayın. Ben en
azından cumhuriyetime ve komu-
tanıma karşı görevimi yapacağım!”
Bunları söyledikten sonra atladı
ve sancağı düşmana götürmeye
başladı. İşte bu sırada askerleri-
miz şerefsizlik olmaması için hep
birlikte gemilerden atlamaya baş-
ladılar. Diğer gemilerdeki askerler
de olanları görerek düşmana
saldırmaya başladılar...”
Samsun Müzesi’nde Kartal
Sembolleri
Samsun Müze Müdürlüğü’nde
bulunan, “I ve II nolu kartal sem-
bolleri” olarak adlandırılan eserler
de Roma lejyonlarının bölgemiz-
deki konumuna ışık tutuyor. I nolu
kartal sembolü; Samsun civarında
bulunmuş ve 2011 yılında müze-
mize kazandırılmıştı.
18
KAYNAKÇA
CAPTIONS
• Erhat 2008: ERHAT Azra, “Mitolo-
ji Sözlüğü”, Remzi Kitabevi, İstanbul,
2008, s.163.
• Gaius Julius: GAİUS Julius Caesar,
Gallia Savaşı, Çev:Furkan Akdemir/
Haz: Yiğit Değer Bengi, Alfa Basım
Yayım Dağıtım, İstanbul, 2006,
4 – XXV.
• Hakman 2013: HAKMAN Meral,
“Bir Anadolu Tanrısı Olarak
Zeus’un Tabiat İle İlişkisi Üzerine
Bir Gözlem”, Çevrimiçi Tematik
Türkoloji Dergisi, [http://www.acta-
Sol sayfa: Samsun Arkeoloji Müzesi’nde sergilenen II nolu Kartal. turcica.com], S:1, (2013), s.1-18.
Sağ sayfa: Samsun Arkeoloji Müzesi’nde sergilenen I nolu Kartal ve epigramından • İndirkaş 2007: İNDİRKAŞ Zühre,
ayrıntı (sağ altta).
“Türk Mitosları ve Anadolu Efsa-
Left page: Eagle number II on exhibit at Samsun Archaeological Museum
Right page: Eagle number I on exhibit at Samsun Archaeological Museum and detail nelerinin İzsürümü”, İmge Kitabevi
from its epigram (below right). Yayınları, Ankara, 2007, s.45.
• Karaosmanoğlu 2005: KARAOS-
MANOĞLU Mehmet, “Mitoloji ve
definitions as the “eye of Zeus that sees everything” thus, stating that Ege’nin Tanrıları” Eser Ofset Mat-
baacılık, Erzurum, 2005, s.24.
the king of the Gods and eagles have common characteristics.
• Kaya 2005 a: KAYA Mehmet Ali,
Eagle, which is frequently seen in the Roman Mythology, is one of “Roma Lejyonerleri ve Anadolu”,
the characteristics of Jupiter that is derived from Dies-Piter: the old- A.Ü. Tarih Araştırmaları Dergisi,
est and the greatest God of the Roman Pantheon. With the effect of Cilt/XXIV, S:37, 2005, s.87-98.
the Greek religion Jupiter afterwards is supposed to be at the same • Kaya 2005 b: KAYA Mehmet
level with Zeus as the eagle’s sovereignty of skies and immortality is Ali, “Anadolu’da Roma Eyaletleri:
emphasised. Besides, today we see that one of the sons of the great Sınırlar ve
Ülgen (the lord of the skies) of the Altaics is called Blackbird (Eagle) Roma Yönetimi”, A.Ü. Tarih Araş-
tırmaları Dergisi, Cilt/XXIV, S:38,
which displays the relation between eagle and god.
2005, s.11-30.
• Kaya 2003: KAYA Mehmet Ali,
Romans and the Eagle “Anadolu’daki Roma Garnizonları”,
Eagles were assumed to be sacred by the people of Rome, like most A.Ü. Tarih Araştırmaları Dergisi,
other cultures and became a standard figure in the legion flags as of Cilt/XVIII, S:2, 2003, s.83-94.
104 BC. This novelty was realised by the clever use of the religious • Kayaoğlu – Çetinoğlu 2013: KA-
facts by the Roman General Gaius Marius who was supposed to be YAOĞLU M. Naci - ÇETİNOĞLU
equal to God and who, by developing Roman Legionary System in Ayşe, “Mısır Hiyerogliflerini Çözüme
Götüren Dilbilim Anahtarları”,
107 BC, procured a great superiority to the empire for ages.
Karadeniz Dergisi, Sage Yayıncılık
The legionaries who had been identified with eagles as of 1045 BC Ankara, S:17 (2013) s.39-51.
were soldiers of Roman subject. Until the 70’s BC the right given to • Oktan 2008: OKTAN Mehmet,
everybody living in any city in Italy to become a Roman subject and “Roma Cumhuriyet Dönemi’nde
the privilege to become a Roman legionary, was limited with Italy Pontos’ta Yapılan Düzenlemeler”,
only. But after the Pannonia uprise in 6 AD and the Verus disaster in Anadolu /Anatolia Dergisi, [http://
9 AD this limitation was broken. dergiler.ankara.edu.tr/dergi-
The condition of being a citizen to become a Roman Legionnaire ler/14/1650/17634.pdf ], S:34, 2008,
s.47-75.
remained only on paper at least as of Augustus.
• Uzunoğlu: UZUNOĞLU Hüseyin,
The condition of being a Roman citizen to become a member of “Anadolu’da Roma Lejyonları”,
the legion lost importance by time was effective for the eagle of the [https://www.academia.
legion been symbolised and spread out to the widest boundaries of edu/1153798/Anadoluda_Roma_
the empire. Lejyonar%C4%B1], s.93-127.
The widespread eagle symbol on the legion flags were carried by • Yıldırım 2013: YILDIRIM Ercü-
officers who were called “Aquilifers” derived from the word Aquila ment, “Roma İmparatorluğu’nun
(eagle). The greatest shame of a legion was to lose this eagle flag and Doğu Sınırını Korumak İçin Fırat
Nehri Boyunca Kurulan Lejyonlar”,
in such cases the legions were punished with the highest penalty: to
Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler
be dismissed. Dergisi, Eskişehir, 2013, S:4, s.167-
For the legions the eagle represented the pride of the Roman army, 182.
its fidelity and power. The best sample for this is what happened dur- • [http://en.wikipedia.org/wiki/
ing the first invasion of Britain in 55 BC by the Roman General Gaius List_of_Roman_legions]
Julius Caesar. This is what happened:
Bronz döküm olan kartal sembolünün yüksekliği 7,9 cm, genişliği 2,9
cm. Dışa taşkın ayaklar üzerinde yükselen köşeli kaide, üst kısımda pira-
midal forma kavuşarak megaron yapısını yansıtıyor. Alınlık üzerinde ise
oğlak başı ve üstüne tünemiş halde başı dik olarak betimlenmiş kartal
sembolü yer alıyor.
II nolu kartal sembolü de 2014 yılında satın alma yoluyla Samsun Müze
Müdürlüğü’ne kazandırıldı. Envanter çalışmaları devam eden eserin
buluntu yeri belli değil. Yüksekliği 6,4 cm., taban genişliği 2,6 cm.’dir.
I nolu eser gibi bronz döküm olan kartal sembolü, çan şekilli kaide üze-
rinde, kanatları yarı açık ve ayakta durur şekilde betimlenmiş. Kartalın,
üstüne konmuş olduğu içi boş kaide, metal ya da ahşap bir sırık üzerine
yerleştirilerek sembol, topuz başı olarak kullanım görmüştür.
I nolu kartal sembolünün alınlık kaidesinde “XXX” epigramı var. Burada-
ki epigram, lejyonun numarasını ifade eder. Lejyon numaraları, İmpara-
tor Augustus tarafından I’den itibaren numaralandırmaya başlanmıştı.
Ancak aynı zamanda seleflerinden de bazı numaraların miras alındığı
bilinir. Genel olarak her imparator kendi kurduğu lejyonları I’den başla-
yarak numaralandırmakla birlikte bu gelenek sürekli olarak uygulanma-
mıştır. Bazı durumlarda eski numaralar korunmuş bazı
durumlarda ise bu numaralar (örneğin, Leg XVII, XVIII
ve XIX) hiçbir zaman kullanılmamıştır.
Bu nedenle ortaya çıkan karmaşık durumu engelleye-
bilmek ve aynı numarayı taşıyan lejyonları birbirinden
ayırt edebilmek için unvanları bilmek önemlidir.
“XXX” epigramı bize lejyon numarasının Roma
rakamıyla “30” olarak yazıldığını gösterir. Lejyona
ait 30 numarası, bizi aynı numarayı kullanan ancak
farklı unvanlara sahip iki lejyona götürür.
Bunlardan ilki, Geç Cumhuriyet lejyonlarından
Gaius Julius Caesar tarafından MÖ 49 yılında İber
Yarımadası’nda kurulmuş denizci lejyon “Leg
XXX Classica”dır. İkincisi ise Erken İmparatorluk
lejyonlarından Marcus Ulpius Nerva Traianus
tarafından 105 yılında kurulan “Leg XXX Ulpia
Victrix”tir.
Trajan’ın “muzaffer 30.su” olarak anılan lej-
yonun ana üssü Xanten (Almanya)’dir. Bu iki
“30” numaralı lejyon içerisinde, I nolu kartal
sembolünde yer alan oğlak figürü “Leg XXX
Ulpia Victrix”in, mitolojik betimiyle kullanılan
oğlak arması ile aynıdır. Oğlak başı üzerinde
de tüneyen kartal yer almaktadır ki bu, lejyon
tarafından bölgedeki hakimiyetinin sağlan-
dığını gösterir. Böylelikle I nolu kartal
sembolünün “Leg XXX Ulpia Victrix”e
“... While our soldiers were scared
from the depth of the water the
flag bearer (aquiliferi) of the tenth
legion prayed to the gods for
good luck and loudly said:
“Soldiers! If you do not want to
leave your flag (your eagle sym-
bol) to the enemy then jump. I
shall at least fulfil my obligations
to my republic and to my com-
mander!”
Saying these he jumped and
started to take the flag towards
the enemy. Just at this moment
all soldiers started to jump from
the vessels so as to save their
honours. Seeing them jumping the other soldiers from other vessels
started to jump out to strike the enemy...”
Eagle Symbols in the Samsun Museum
“The eagle symbols marked as No. 1 and 2”, in the Management of
Samsun Museum, reflect the situations of the Roman legions in our
district.
Eagle symbol no.1 was found close by Samsun and became an object
of the museum.
This eagle symbol with 7.9 cm height and 2.9 cm width is bronze
casted. The cornered base with the feet overflowing reaches to a py-
ramidal form and reflects its megaron construction. On the pediment
there is a Capricorn head and on it there is the eagle symbol perched
with his head in the air.
And the eagle symbol no.2 became a property of the Samsun Mu-
seum Management in 2014 by way of purchasing. The inventory works
still in progress. The place that it was found is still not clear. The
height is 6.4 cm and the base width is 2.6 cm.
The eagle symbol is made from cast bronze as the no. 1 piece, stand-
ing on a bell shaped base, wings half open and as if on foot. The hol-
low base on which the eagle stands had been used as a mace head
after being placed on a metal or wooden pole.
On the frontal base of the eagle symbol no. 1 there is an epigram,
“XXX”. The epigram here refers to the number of the legion. Legions
were numbered by the Emperor Augustus starting from 1. But at the
same time some numbers were taken from predecessors as inherit-
ance. Although every emperor numbered his legions generally start-
ing from 1 this was not a must to be followed. In some cases the old
numbers were preserved and in some other cases these numbers (for
19

ithaf edilmiş olduğu kesinlik kazanır. Lejyonun terhis tarihi ise 5. yy.’dır.
Anadolu’da dört lejyon...
I nolu kartal sembolünün Roma lejyonlarıyla ilişkilendirilmesi kap-
samında, Anadolu ve özellikle Bithynia-Pontos Eyaleti’ndeki Roma
askeri konuşlanmasına değinmek doğru olacaktır.
İmparatorluk Dönemi’nde Roma lejyonları, Britanya’dan Mısır’a kadar
sınır boylarında mevzilenmişlerdir. Bu kapsamda Euphrates (Fırat)
Irmağı boyunca imparatorluğun doğu sınırlarını korumakla görevli iki
tanesi Galatia-Cappadocia Eyaletleri’ndeki Leg XII Fulminata (Meli-
tene/Malatya) ve Leg XV Apollinaris (Satala/Gümüşhane)’dir. Diğeri,
Syria Eyaleti sınırlarındaki Leg IV Scythica (Zeugma)’dır.
Son olarak da 2. yüzyıla kadar Satala’da bulunduktan sonra Hadria-
nus Dönemi’nde Samosata (Adıyaman)’ya kaydırılan Leg XVI Flavia
Firma’dır. Böylelikle dört adet kalıcı lejyon ve bu lejyonların konakla-
ması için dört adet karargahın inşa edilmiş olduğunu bilmekteyiz.
MÖ 74 yılında kurulan ve en fazla askeri birlik görülen eyaletlerden
biri de Bithynia-Pontos Eyaletiydi. Roma Genarali Pompeius, MÖ
64-63 yılında Pontos Krallığı’nı ortadan kaldırarak bu krallığın sınırları
içerisinde on bir kent kurdu. Böylece Pontos Krallığı’nın büyük bir
kesimi mevcut Bithynia Eyaleti’ne eklenerek Bithynia-Pontos Eyaleti
kurulmuş oldu.
VI. Mitridates ile yapılan savaşlar sonrasında da sahip olduğu önem-
li yetkilerle Pompeius, MÖ 63 yılı sonlarında Amisos’a gelerek kışı
burada geçirdi. Yapılan düzenlemelerle, savaştan oldukça zarar gören
Amisos ve Sinope kentleri Pompeius tarafından da korunarak vergi-
den muaf tutuldu.
Roma Cumhuriyet Dönemi boyunca Roma senatosu tarafından ata-
nan valilerce yönetilen Bithynia-Pontos Eyaleti, Traianus tarafından,
bozulan ekonomiyi düzeltmek gerekçesiyle 110 yılında senatodan
alınarak imparator eyaleti yapıldı.
Daha sonra Antininus Pius Dönemi’nde tekrar senatoya bırakılan
Bithynia-Pontos Eyaleti, Marcus Aurelius’tan itibaren imparatorların
atadığı valilerce yönetildi.
Bithynia-Pontos Eyaleti’nden lejyonlara asker kaydedildiğini ise yazıt-
lardan, ilgili mezar taşlarından ve asker kayıtlarından öğrenmekteyiz.
Genel olarak, karargahı Mısır’da olan Leg XXII Deiotariana’ya Nikaia
(İznik) ve Amaseia (Amasya)’dan birer kişi, Laodikeia’dan (Ladik) iki
kişi kaydedilmişti.
Yine karargahı Anadolu’da, Antiokheia (Yalvaç) civarı olması gereken Leg
VII Claudia’ya Phazemon (Merzifon)’dan bir kişi kayıtlı. Leg VI Ferrata
ile Leg III Galliea’nın terhis edilen yaşlı ve güçsüz olan askerleri yerine
Anadolu’dan askerler kaydedilmiş ve bunlardan biri Amaseia’dandı.
20
example Leg XVII, XVIII and XIX) were never used.
In order to stop confusion it is also important to know the titles to
separate the legions with the same numbers.
The epigram “XXX” shows us that the number of the legion, 30, has
been written with Roman characters. Number 30 that belongs to a
legion carries us to two legions that use the same number but having
different titles.
The first of these is the Late Republican Marine Legion that was
established by Gaius Julius Caesar in 49 BC in the Iberian Penin-
sula: “Leg XXX Classica”. And the second is an early Emperor Legion
established by Marcus Ulpius Nerva Traianus in 105: “Leg XXX Ulpia
Victrix”.
The legion that is remembered as Trajan’s “victorious 30” was from
the main base in Xanten (Germany). Between these 2, in “30” legions
the Capricorn figure that takes place in the no.1 eagle symbol is iden-
tical with the Capricorn figure used with the mythological description
of “Leg XXX Ulpia Victrix”. Over the Capricorn head there perches
the eagle that refers to the sovereignty of the legion in the region.
Thus, the dedication of eagle symbol no.1 to “Leg XXX Ulpia Victrix”
reaches to certainty. The legion was discharged in 5th century.
Four Legions in Anatolia...
Within the concept of association the eagle figure no.1 with Roman
legions it would be necessary to mention the deployment of Ro-
man soldiers in Anatolia, especially in Bithynia et Pontus State.
The Roman legions, in the emperorship Period, were deployed
alongside the border line, from Britain to Egypt. In this scope two
of them deployed to protect the eastern borders of the Empire,
alongside the River Euphrates were Leg XII Fulminata at Galatia-
Cappadocia State (Melitene/
Malatya) and Leg XV Apol-
linaris (Satala/Gümüşhane).
Another one is the Leg IV
Scythica (Zeugma) at the bor-
der of the Syrian State.
And the last one is the
Leg XVI Flavia Firma that
was moved to Samosata
(Adıyaman) in the period of
Hadrianus after staying in
Satala until 2nd century. Thus
we now know that there were
four permanent legions and
four headquarters were built
for the accommodation of
these legions.
One of the states that house
the most soldiers was
Bithynia et Pontus-Pontus
State which was established
in 74 BC. The Roman Gen-
eral Pompeius abolished the
Pontus Kingdom in 64-63 BC
and set up 11 cities within the boundaries of this kingdom. Thus
Bithynia et Pontus State was established by uniting a Major part
the Pontus Kingdom with the existing Bithynia State.
Pompeius, with the important authority he gained after the wars
against Mitridates VI came to Amisos at the end of 63 BC and
passed the winter there. With the arrangements made, the cities
Sinop and Amisos that were heavily damaged by the war were held
tax exempt under the protection of Pompeius.
Throughout the Roman Republican period the Bithynia et Pontus
State that was governed by the governors assigned by the Roman
Senate was made the state of the empire in 110 by Traianus with an
excuse to restore the impaired economy.
Later, in Antininus Pius period the Bithynia et Pontus State again
left to the senate and as from Marcus Aurelius it was governed by
governors appointed by emperors. We learn from the scripts, re-
Leg XII Fulminata’ya ve 75 yılında Satala’da olduğu
bilinen Leg XVI Flavia Firma’nın yerini alan Leg XV
Apollinaris’e de Neoclaudiopolis (Vezirköprü)’ten
asker kayıtları yapılmıştı.
Yukarıda özellikle Samsun ve çevresinde yer alan
antik kentlerden lejyonlara kaydı gerçekleştiril-
miş olanlar belirtilmeye çalışıldı.
Bu kentler ve lejyonlar haricinde Anadolu’nun
birçok yerinden askerlerin farklı lejyonla-
ra kayıtlarının yapıldığı da bilinir. Ancak,
Anadolu’da konuşlanmış lejyonlardan farklı
olarak, birçok başka lejyon daha çeşitli sebep-
lerle (bir sefere giderken veya dönerken kışı
geçirmek için vs.) Anadolu topraklarında bulun-
muşlardı.
Örneğin, “Leg V Macedonica” 63 yılında Paetus’un
Armenia seferi sırasında Amaseia kentinde konaklamıştı.
Savaşın ötesinde...
Roma lejyonları teşkilatında sadece savaş için asker
bulundurulmamış, askerler mühendislerle destek-
lenerek teknik bir yapıya da kavuşturulmuştu. Bu
yönleriyle de askerler tarafından ihtiyaç duyul-
duğunda arazi şartlarına uygun yollar, köprüler,
onarımlar gibi inşai çalışmalar gerçekleştirilir-
di. Ayrıca lejyonlar güzergahları boyunca da
çok sayıda mil taşı kullanarak sistematik bir
şekilde yol alırdı. Bunlarla birlikte lejyonlar
konuşlandığı ya da kısa süreli duraklama-
larında bölge halkıyla iletişim içindeydi.
Böylelikle hem silah, kıyafet, yiyecek vb. gibi
ihtiyaçlarını karşılar, hem de bunların karşılığı
olarak o bölgenin yollarını, köprülerini yaparak
halka fayda sağlardı. I nolu kartal sembolünün,
“Leg XXX Ulpia Victrix”e ithaf edilmesi; ancak ana
lejyon üssünün Xanten olması, bizi şu sonuçlara
götürür: Bunlardan ilki imparatorluğun siyasi, politik ve
stratejik nedenlerle farklı bölgelerdeki lejyonların gerekli du-
rumlarda yer değiştirebildikleridir. Lejyonların güzergahları üzerinde
belirli yerlerde konakladıkları, bazı durumlarda seleflerinin numa-
ralarını da alabildikleri ve ayrıca Anadolu’nun farklı bölgelerindeki
yerel halkın da askere alındıkları düşünüldüğünde, Samsun bölgesi
kentlerinin “Leg XXX Ulpia Victrix” ile veya Leg XXX lejyonerleriyle
doğrudan ya da dolaylı olarak bir etkileşimde bulunulduğundan söz
etmek yanlış olmayacaktır.
Tünemiş ya da ayakta olmasının önemi
Ayakta her an uçmaya hazır, başı dik, kanatları hakimiyetçiliğini
vurgulayacak şekilde açık olarak betimlenen lejyon kartalı, lejyonlara
ithaf edilen kartal sembollerinin genel olarak duruşunu etkiler.
I nolu kartal sembolünün tünemiş olması o bölgede hakimiyetin sağ-
landığını, lejyonların savaştaki hükmediciliğini simgelerken, II nolu
kartalın ayakta betimlenmesi bir nevi dinamikliği, harekete yani sava-
şa hazır olunduğunu yansıtır. Böylelikle bölge halkı tarafından farklı
anlamlar yüklenerek çeşitli formlarda betimlenen kartal sembolleri,
bazen genel olarak lejyonlara, bazen ise numara ve armalarıyla tek bir
lejyona ithaf edilerek kullanılmışlardı.
Sol sayfa: Roma Dönemi, Titus Kemeri’nden bir detay, Roma ordusunu betimliyor
(sol üstte). Slovenya’da düzenlenen bir etkinlikte Roma ordusu askerlerinin taşıdığı
kartal sembolü de görünüyor (Klemen Misic / Shutterstock.com) (sol altta) ve
Malta’da düzenlenen bir başka etkinlikte Romalı asker canlandırması (McCarthy’s
PhotoWorks / Shutterstock.com) (sağ altta).
Sağ sayfa: Kartal sembolleri taşıyan Roma paralarından örnekler.
Left page: Roman Period, a detail from the Arch of Titus Arch, describes the Roman
army (left above). The eagle symbol that Roman army soldiers carry can also be
seen at an event organised in Slovenia (Klemen Misic / Shutterstock .Com)
(left below) and Roman soldier animation at another event organised in Malta
(Mc Carthy’s Photoworks / Shutterstock.com) (right below).
Right page: Samples of Roman coins with eagle symbols.
lated tombstones and military records that soldiers were
enrolled to legions in the Bithynia et Pontus State.
In general, a person from Nicaea and a person from
Amaseia and 2 from Laodikeia were enrolled
to Leg XXII Deiotariana whose headquarters
were in Egypt. Again a person from Phazemon
(Merzifon) was enrolled to Leg VII Claudia
with headquarters in Anatolia at Antiokheia
(Yalvaç). New soldiers from Anatolia were
enrolled to replace the old and weak soldiers
discharged, to Leg VI Ferrata and Leg III Gal-
liea; one of them was from Amaseia.
Soldiers from Neoclaudiopolis (Vezirköprü)
were enrolled to Leg. XII Fulminata and to Leg
XV Apollinaris that replaced Leg XVI Flavia Firma
which is known to be in Satala in the year 75.
Above, especially those from the antique cities in and
around Samsun who enrolled to legions have been stated.
Apart from these cities and legions it is known that from so
many places of Anatolia soldiers were enrolled to differ-
ent legions. But, different from those legions settled in
Anatolia so many other legions had stayed in Anato-
lia on different purposes (on the way to or coming
back from a campaign etc).
For example in 63 “Leg V Macedonica” stopped
over in the city of Amaseia during the Armenia
campaign of Paetus.
Beyond wars...
In the organisation of Roman Legions not
only soldiers to fight were deployed, soldiers
reached to a technical structure with the
support of engineers. And with this technical
education constructive works such as roads,
bridges and reparations were made by soldiers
in conformity with the existing conditions of land.
Besides, the legions proceeded alongside the route
in a systematic way by placing necessary number of
milestones. However, the legions were in communication with
local people whenever they paused for a while or stayed an over-
night. Thus they were supplied weapons, clothing and food etc and
in return repaired roads and bridges of the region for the benefit of
the locals.
Dedication of the eagle symbol no.1 to “Leg XXX Ulpia Victrix” and
Xanten being the main base of the legion lead us to the following
results: The first of them is the fact that the legions in different
regions, depending on the diplomatic, political and strategic condi-
tions could change their places.
When taking into account the accommodation of the legions at
certain points on their routes, taking the numbers of their forerun-
ners at certain situations and also enrolling people from different
regions to the army it would not be a mistake to talk about direct
or indirect interaction of “Leg XXX Ulpia Victrix” with the legionar-
ies of Leg XXX of the cities in and around Samsun.
The Importance of Perching or Standing Up
The eagle of legions described on foot, as if always ready to fly,
with head at high, wings open as if to emphasise sovereignty have
an effect on the general attitude of the eagle symbols dedicated to
legions.
While the eagle symbol no.1 has perched refer to the fact that
sovereignty of the region has been attained and symbolises the
dominance of the legions at war, the description of the eagle no.2
on foot symbolises a kind of dynamism, reflect the fact that the le-
gion is always ready to fight. Thus the eagle symbols are displayed
in various forms as being described as being dedicated in general
to legions, sometimes to a single legion with a number or an arma.
21
 KÜLTÜR KENTİNE YAKIŞAN YENİ YÜZÜYLE

HATAY ARKEOLOJİ MÜZESİ

hatay arkeoloji müzesi, dünya
müzeleri arasında zengin
mozaik koleksiyonuyla
ikinci, para koleksiyonuyla
üçüncü sırada. 32 bin 750
metrekare kapalı alana
kurulu bu görkemli kompleks,
şimdi yenilenen yüzüyle
ziyaretçilerini ağırlıyor.

HATAY ARCHAEOLOGY
MUSEUM WITH ITS NEW LOOK
 Rasim Konyar & Özgür Açıkbaş

THAT SUITS THE CULTURE CITY MÜZELER

Hatay Archaeology Museum is the second among the
world museums rich in mosaic collections and the Museums
third with its coin collection. This stately complex
that is set on 32 thousand and 750 square meters
of indoor area, now welcomes its visitors with its
renovated face.

22
 atay bir kültür kenti, me-
deniyetler beşiği... MÖ 40
binli yıllara uzanan tarihi,
dört büyük dinin cemaatine
ev sahipliği yapmış ve yapmaya da devam eden
toprakları, yan yana duran kiliseleri, camileri,
farklı dillerde konuşup omuz omuza yürüyen
insanıyla burası bambaşka bir yer... Türkiye’nin
en hoşgörülü, en gelişmiş, en uygar kentlerin-
den biri... Tarihi, kültürü, mimarisi ve mutfağıy-
la da çok zengin.
Hatay’ın zenginliklerinden belki de en önemlisi;
zengin kültür mirası eserlerini bir arada tutan
ve ziyaretçilerine sunan, Türkiye’nin en değerli
müzelerinden biri olan Hatay Arkeoloji Müzesi.
Kentin ilk çağlardan itibaren çeşitli kültürlere
tanıklık eden yapısını tanıtan, araştıran, yorum-
layan ve izlenmeye açan, yeni müzecilik anla-
yışının tüm gerekliliklerini kapsayan bir kültür

Hatay is a city of cultures, a cradle of civili-

zations... It is a completely different place
with its history leaning back to 40 thousand
years BC, its soil that hosted and still hosting
the people of the four major religions, with
its churches and mosques standing next to
one another and its people talking different
languages but walking shoulder to shoulder...
One of the most tolerant, most developed
and most civilized cities of Turkey... And also
very rich with its history, architecture and
cuisine.
Maybe the most important opulence of Hatay
is: The Archaeology Museum, one of the
most valuable museums of Turkey housing
together and exhibiting the articles of the
rich cultural heritage to its visitors.
Hatay Archaeology Museum, operating as an
institute of culture that involves all the ne-
cessities of modern museology, is the biggest
archaeology museum of Turkey with its 32
thousand 750 square metres of indoor area;
11 thousand square metres of halls with exhi-
bition capacity that introduces, researches,
interprets and opens the texture of the city
for monitoring that has been witnessing vari-
ous cultures as of the early ages.
Besides, this museum is also privileged for
having one of the distinguished mosaic col-
lections of the world and displaying all the
richness of Hatay under a single roof. The
museum has traces from all the civilisations
that have once lived on this soil and also
plays the role of a time machine. Carries par-
ticles from every civilisation; from the Roman
Empire Period to Assyrians, from the Otto-
man Empire to Persians.

Müzedeki mağara biçimlendirmesi (sol sayfa) ve

mozaik sergilemelerinden örnekler.
Cave figuration in the museum (left page) and
samples from mosaic presentments.

23

Müzeden görüntüler ve Geç Tunç Çağı’na ait Pişmiş
Toprak Testi (sağda).
Scenes from the Museum and cooked earthenware
pitcher from the Late Bronze Age (right).
24
kurumu olarak işleyen Hatay Arkeoloji Müzesi,
32 bin 750 metrekare kapalı alanı ve 11 bin
metrekarelik sergileme mekânı ile Türkiye’nin
en büyük arkeoloji müzesi konumunda.
Ayrıca dünyanın sayılı mozaik koleksiyonların-
dan birine sahip olan bu müze, Hatay’ın kültür
varlıkları bakımından sahip olduğu tüm zengin-
liği, aynı çatı altında gözler önüne sunabildiği
için de ayrıcalıklı. Bu topraklar üstünde yaşamış
tüm uygarlıklardan izler taşıyan müze, kentte
adeta bir zaman makinesi işlevi de görüyor.
Roma İmparatorluğu Dönemi’nden Asurla-
ra, Osmanlı İmparatorluğu’ndan Perslere bu
topraklarda iz bırakmış her uygarlıktan parçalar
taşıyor.
Dünyanın ikinci büyük mozaik koleksiyonu
Roma ve Bizans İmparatorluğu Dönemleri’nde
evlerin, hamamların saray odalarının tabanla-
rını ve duvarlarını süsleyen mozaiklerde çeşitli
konular işlenirdi.
Hristiyanlığın kabul edildiği döneme kadar
yapılan mozaiklerde mitolojik kahramanlar,
efsaneler, tanrılar, tanrıçalar ve kahramanların
başlarından geçen olaylar sahnelenirdi. Bu
mozaiklerin çoğunda Zeus, Tethys Okeanos,
Apollon, Psykhe, Eros, Satyros, Aphrodite,
Baccus gibi bilinen mitoloji kahramanlarının
başlarından geçen olaylar konu edilirdi. Sudaki
yansımasına âşık olan Narkisos’un, kendisine
âşık Apollon’dan kaçan peri kızı Daphne’nin,
güçlü ve gözü pek Herkül gibi birçok efsanevi
The second biggest mosaic collection of
the world
Various subjects were processed on the
walls, floors of the palace rooms, baths and
houses in the Roman and Byzantine Empire
Periods. In the mosaics that were made until
Christianity was accepted, events that myth-
ological heroes, legends, gods, goddesses
and heroes met were imprinted. In most of
those mosaics events that happened to the
widely known heroes of mythology such as
Zeus, Apollo, Psyche, Eros, Satyros, Aphro-
dite, Bacchus etc. were displayed. So many
stories that have happened to legendary
heroes were displayed on the mosaics: the
story of Narcissus, who fell in love with his
reflection in the water, the fairy Daphne who
ran away from Apollo who fell in love with
her, story of strong and fearless Hercules. It
is possible to see almost all the reflections of
these stories on mosaics in this museum.
As having the second richest mosaic collec-
tion in the world, following Bardo at Tunisia,
Hatay Archaeology Museum is
full of mosaics: one even more
beautiful than the other.
Among the important artefacts
the mosaics of “Seasons,
Oceanus and Tethys, Psyke-
rion Boat, Kheris, Talassa
Sea, Soteria, Apollo and
Daphne (Tarsus) Satir
KRAL SUPPİLULİUMA
Müzenin bir başka ünlü eseri Kral Suppiluliuma heykeli. Hemen tüm
ziyaretçilerin mutlaka fotoğrafını çektikleri, hatta yanında durup poz
verdikleri bu devasa heykel, kocaman gözleri, sakalı, bukleli saçları ve
ilginç yüz ifadesiyle dikkat çekiyor. 1,5 metre yüksekliğinde, yaklaşık
1,5 ton ağırlığındaki kralın kollarında bilezikler var; bir elinde mızrak,
diğerinde ise başak tutuyor. Böylece savaşmayı ve üretmeyi simgeliyor.
Bazalt taşından yapılmış heykelin gözleri kireç taşı ve steatitten (sabun
taşı) yapılmış.
Hatay-Reyhanlı karayolunun 20. kilometresinde yer alan Tayinat
Höyük’ün İç Kale kapı alanında bulunmuş olan heykelin sırtında Luvice
hiyeroglif bir yazıt var. Bu da heykelin MÖ 9. yy.da, Geç Hitit Patina/
Unki Krallığı Döneminde, Antik Kunulua’da (Tayinat) hüküm süren
Kral Suppiluliuma olduğunu kanıtlıyor.
Anadolu ve Suriye topraklarında yerleşik Geç Hitit Kraliyet şehirlerinin
iç kale girişlerinde insan heykellerinin dikili olduğu biliniyor. Bu da kent
sınırlarının bir göstergesi olarak algılanır, “kapıyı tutan kral heykelleri”
kentin koruyucusu olarak kabul edilirdi.
(Kaynak: Hatay Arkeoloji Müzesi)

KING SUPPILULIUMA
Another famous artefact of the museum is the sculpture of King Suppil-
uliuma. Almost every visitor takes a photograph, even have themselves
photographed by this gigantic sculpture that draws attention with huge
eyes, beard, curly hair and interesting facial expression. The king with a
height of 1.5 metres and weighing 1.5 tons is wearing bracelets; holding
a spear in one hand and a spica in the other. Thus symbolises fighting
and production.
The sculpture that was made from basalt, eyes from limestone and
steatite (soapstone).
The sculpture was found within the inner castle gate area of Tayinat
mound located at 20th km on the Hatay-Reyhanlı highway and on the
back of the sculpture there is a script in Luwian Hieroglyph. And this
proves that he was the King Suppiluliuma who reigned in the antique
Kunulua (Tayinat) in 9th century BC in the period of Late Hittite
Patina/Unqi kingdom.
In the cities of Late Hittite Kingdom, on the land of Anatolia and Syria
it is known that human sculptures were erected at the inner castle
entrances. And this is perceived as a boundary point of the cities. The
“king sculptures that keep the gate” were assumed to protect the cities.
(Source: Hatay Archaeology Museum)

25
 Tiyatro Villası, Kordidor Mozaiği
(solda), Siyah Balıkçı Adam Mozaiği
(üstte). Yakto Mozaiği (altta).
Theatre Villa, Kordidor Mosaic (left),
Black Fisherman Mosaic (above).
Yakto Mosaic (below).

Oceanus ve Tethys Mozaiği (üstte). Satir ve Manead Mozaiği (ortada).

Psykheler Kayığı Mozaiği (altta).
Oceanus and Tethys Mosaics (above). Satyr and Maenad Mosaics (centre).
Psykheler Boat Mosaic (below).
26
kahramanın başından geçen olay-
lar mozaiklerde sahnelenirdi. İşte
bu anlatımların hemen hepsinin
örneklerini bu müzede sergilenen
mozaiklerde görmek mümkün.
Mozaik koleksiyonunun zenginliği
yönünden Tunus’taki Bardo’dan
sonra dünyanın ikinci büyük müze-
si olan Hatay Arkeoloji Müzesi de
birbirinden güzel mozaiklerle dolu.
Önemli eserler arasında “Mevsim-
ler, Oceanus ve Tethys, Psykheler
Kayığı, Khresis, Talassa Deniz,
Soteria, Apollo ve Daphne, Orp-
heus (Tarsus), Satir ve Manead”
gibi isimler taşıyan mozaikler yer
alıyor. Hatay Arkeoloji Müzesi’nde-
ki mozaikleri benzerlerinden ayıran
ve bu kadar mükemmel olmalarını
sağlayan şey; çok ufak ve bol sayı-
da cam parçalarıyla, çok ayrıntılı
işlenmiş olmaları ve kullanılan
renklerin fazlalığı.
Hatay, Arkeoloji ve Arkeoloji
Müzesi’nin tarihi
Hatay topraklarının üstü kadar,
altının da çok zengin olduğu
tarihin her döneminde biliniyordu.
Bu amaçla 1932 yılında burada
bilimsel kazı çalışmaları başlatıl-
mıştı. O yıllarda Fransa yönetimin-
de bulunan kentte, mimar Michel
Ecochard tarafından hazırlanan bir
projeyle, o tarihe kadar çıkarılmış
eserlere uygun olarak bir müze
projesi hazırlanmıştı. Hatay Arkeo-
loji Müzesi inşaatı çalışmaları 1934
yılında başladı. Müze binası 1938
yılında tamamlandı ve bir yıl sonra
Hatay, Türkiye Cumhuriyeti’nin bir
Vitrinlerden bir örnek ile mozaik sergilemeleri. Rhosos Liman Kenti (Arsuz beldesi) and Manead” take place.
kalıntılarından bir stel (sol altta).
A sample from show cabinets and mosaics in displays. Rhoses Port City What separates the mosaics of
(Arsuz town) a stela from the remains (left below). the Hatay Archaeology Museum
from the others and what give
them such perfection are the
use of tiny and very many glass
pieces, use of excess number of
colours and process in detail.
Hatay, Archaeology and history
of the Archaeology Museum
In every period of history it has
been known that below ground
level was as rich as the ground
level in the land of Hatay. Sci-
entific excavation works were
started here in 1932 for this pur-
pose. In those days the city was
under French governance and a
project for a museum suitable
to house artefacts unearthed
until then was drawn by Architect
Michel Ecochard.
The construction works for Hatay
Archaeology Museum started
in the year 1934. The museum
building was completed in 1938
and the following year Hatay be-
came a city of the Turkish repub-
lic. The museum opened door to
visitors on July 23, 1948 on the
10th anniversary of the Independ-
ence Day of Hatay. The annex
that was constructed to enlarge
the museum was completed in
1974. As the capacity of the mu-
seum could not provide enough
space to display the collection as
a whole and could not host the
number of visitors increasing on
daily basis, the museum moved
27
 to its present building. The new
museum whose construction
started in 2011 was completed
in a very short time; changed the
accustomed museology under-
standing. Various ornaments,
sculptures and graves that have
been unearthed during the exca-
vations of Princeton University
at Harbiye, Antakya, Çevlik and
Iskenderun; a total of 18 thou-
sand 115 archaeological artefacts
are open to visitors. By including
some qualified artefacts to the
inventory of the Hatay Archaeol-
ogy Museum from time to time,
the collection is enlarged every

Müze salonlarından biri (solda),

dış cepheden bir görüntü ile Üç Ağızlı
Mağarası sergilemesi (en altta).
Çift Aslanlı Sütun Kaidesi, MÖ 9. yy.
(sağ sayfada).
One of the museum halls (left), a view
from the outer facade and presentment
of the Üç Ağızlı (with three mouths)
Cave (undermost). The base of the Çift
Aslanlı Column (Column with two lions),
9th century BC (right page).

vilayeti oldu. Müze, 23 Temmuz

1948’de Hatay’ın 10. Kurtuluş
Bayramı’nda ziyarete açıldı. Mü-
zenin genişletilmesi için yapılan
ek inşaat ise 1974’te tamamlandı.
Bu müze alanı, gerek koleksiyonun
tümünü sergilemekte, gerek her
geçen gün artan ziyaretçi talebini
karşılamakta yetersiz kalınca müze
bugünkü binaya taşındı.
İnşaatına 2011 yılında başlanan
ve yapımı kısa sürede tamamla-
nan yeni müze ise alışılagelmiş
müzecilik anlayışını da değişti-
riyor. Harbiye, Antakya, Aççana,
Çevlik ve İskenderun’da Prin-
ceton Üniversitesi tarafından
yapılan kazılarda ortaya çıkan
çeşitli süs eşyaları, heykeller ve

28
mezarların sergilendiği müzede
toplam 18 bin 115 arkeolojik eser
ziyarete açık.
Zaman zaman nitelikli yeni eser-
lerin de müze envanterine alın-
dığı Hatay Arkeoloji Müzesi’nde,
müze koleksiyonu her geçen
gün genişliyor. Müzede koleksi-
yonunda bulunan toplam eser
sayısı ise günümüz itibariyle 35
bin 442.
Temel kazısında bulundu
Müzedeki en değerli eserlerden
biri de Antakya Lahdi. Lahit,
Antakya’nın Harbiye Caddesi,
Kışlasaray Mahallesi’ndeki SİT
alanı içinde, 1993’de yapılan bir
temel kazısı sırasında bulundu.
Lahdin yapıldığı mermerin Afyon
yöresindeki Synnada (Şuhut) ve
Dokimeion (İscehisar) mermer
yataklarından çıkarılmış olduğu
tespit edildi.
2.47 m uzunluğundaki lahit, için-
den çıkan sikkelerin özelliklerine
bakılarak MS 265–270 yıllarına
tarihlendi.
Aristokrat bir aileye mensup,
yetişkin bir kadın ve erkek ile
genç bir kıza ait olan lahit, defi-
neciler tarafından keşfedilmeden
(!) önce müzeye alındığından,
ölülere ait kemikler, takılar, hatta
giysilerindeki altın tozlu dokuma
parçalarına varana kadar saklı
kalan her şey, müzede...
Müzede başka neler var?
Çağdaş müzecilik anlayışının
tüm koşullarını bünyesinde
barındırarak şimdiden ülkemizin
en büyük müze komplekslerin-
den biri olan Hatay Arkeoloji
Müzesi’nde, kapsamlı teşhir
salonlarının yanı sıra geçici sergi
salonları, kütüphane, toplantı/
gösteri salonu, çocuk eğitim
atölyeleri ve kafeteryalar bulunu-
yor. Ziyaretçiler buraya bir defa
gelip görüp gitmiyor, burada
hafta sonlarını geçirmek, de-
falarca ziyaret etmek, çocuklar
için etkinlikler düzenlemek de
mümkün. Hatay Arkeoloji Müzesi
yaşayan bir müze olmak istiyor.
Hatay Arkeoloji Müzesi’nin yeni
adresi: Gündüz Caddesi No:1.
Şehir merkezinde, Antakya
Belediye Parkı’nın yanındaki
müzeye toplu taşıma araçlarıy-
la ulaşmak mümkün. Ulaşımı,
yerleşimi ve içeriğiyle modern bir
kent müzesi olan Hatay Arkeoloji
Müzesi, Pazartesi dışında her
gün 08.30–12.30 / 13.30–17.30 sa-
atleri arasında ziyarete açık.
VENÜS HEYKELLERİ
Müzede dikkat çeken eser-
lerden diğer ikisi de Anforalı
Venüs heykeli ile başı ve kolları
olmayan Çömelmiş Venüs. MS
1. yüzyılda yapılmış bir Roma
Dönemi eseri olan bu Amforalı
Venüs, Samandağı ilçesinin
Mağaracık Köyü’nde; diğeri ise
Princeton Üniversitesi Antak-
ya kazısı, Garnizon Evi’nde
bulunmuş.
SCULPTURES OF
VENUS
The other two sculptures in the
museum that draw attraction
are the Venus with an Amphora
and the Venus on knees without
head and arms. This Venus
with an Amphora that was
made in the 1st century AD as
a Roman Period artefact was
found in Mağaracık Village of
Samandağ district; and the oth-
er was found at the Garrison
House of Princeton University
Antakya excavations.
day. As of today, the total number of artefacts in the museum collec-
tion is 35 thousand 442.
Was found during foundation excavation
One of the most valuable artefacts of the museum is the Antakya
Sarcophagus. The sarcophagus was found during a foundation ex-
cavation in 1993 at a protected area on Harbiye Street of Kışlasaray
Neighbourhood. The marble that was used in making the sarcopha-
gus is confirmed to be from the marble quarries around Synnada
(Şuhut) and Dokimeion (İçsehisar). The sarcophagus is 2.47 m long
and dated back to 265-270 AD according to the coins found in it.
The sarcophagus that belonged to an aristocrat family belonged to
a grown-up woman and a man with a young girl. As the sarcophagus
was taken to the museum before it was discovered by treasure hunt-
ers, everything, including the bones of the dead bodies, ornaments;
even the pieces of their clothing with gold powder, everything that
was hidden in the sarcophagus were all there.
What else is there in the museum?
As it is already one of the greatest museum complexes of our country
and embodies all the conditions of temporary museology under-
standing; besides the wide exhibition halls there are provisional exhi-
bition halls, library, meeting/showrooms, children education ateliers
and cafeterias in Hatay Archaeology Museum. Visitors do not come
here once, just see and go; but it is possible to pass the weekend
here, visit multiple times and organise events for the children. Hatay
Archaeology Museum wishes to become a living museum.
The new address of Hatay Archaeology Museum is: Gündüz Street
No.1. At the city centre. It is possible to take public transport to the
museum which is situated next to Antakya Municipality Park. Hatay
Archaeology Museum is a modern city museum with its transporta-
tion, location and contents. It can be visited every day except Mon-
days between 08.30 - 12.30 / 13.30 - 17.30 hours.
29
 YAŞAYAN MÜZELER KENTİ

WASHINGTON DC
sanat ithal ederken şimdi sanat ihracatına başlayan abd’nin,
en çok beyaz sarayı, kongre binası ve anıtları ile meşhur
başkenti washington dc, müzecilikte de çok yol katetmiş. üstelik
dünyanın en büyük müze ve araştırma kompleksi de onda!

WASHINGTON DC, THE CITY OF LIVING MUSEUMS

From a nation who used to import art, the United States (US) evolved in time into
a worldwide exporter of art. In this vein, its capital city, Washington DC, has come
a long way in the field of museums. Well-known around the world for its legendary
landmarks such as the White House, the Capitol and other monuments, Washington
DC is also home to world’s largest museum and research complex!

DÜNYA
MÜZELERİ
World
Museums

 Wikipedi & Shutterstock

30
Washington DC’de, 4’ü Afrika-Amerikan Kültürü, 16’sı Sanat, 73’ü
Aile-Çocuk, 1’i Devlet, 26’sı Tarihi Bölge ve Yer, 5’i Askeri Tarih ve Kül-
tür, 7’si Ulusal, 5’i Dini, 4’ü de Bilim ve Havacılık müzesi olmak üzere
çok sayı ve konudaki müzenin yanısıra, Ulusal Zooloji Parkı içinde,
Smithsonian Enstitüsü bünyesindeki 19’u da sayarsak; yalnız DC’de
en az 160 müze var! Bunların 55’i, müzelere çok sıkı etik kurallar ko-
yan, onları “açıklık, erişilebilirlik, hesap verebilirlik” gibi evrensel hu-
kuk ilkeleri, Anayasa ve özel yasalarla denetleyen Amerikan Müzeler
Birliği’ne üye. Birlik kurallarının en önemlilerinden biri de personel
istihdamında ırk, renk, ulus, cinsiyet, kültür, din, dil, cinsel tercih gibi
konularda ayrımcılık yapılmaması ve bu farklılıkların içinde önemsiz
kalacağı katılımcı bir çalışma ortamı yaratılması! İlke olarak kâr amacı
gütmeyenler kategorisinde bulunduklarından müzelerin çoğunluğu da
ücretsiz!

19 farklı müzeyi aynı çatı altında sunan Smithsonian’ın öyküsü
Bir İngiliz gezgin; James Smithson, 1800’lü yılların başında, ser-
vetinin önemli bir miktarını -ki o yıllardaki ABD bütçesinin 1/66’sı
kadarmış!- pek sevdiği ABD’ne şartsız bağışlıyor. Hükümet katında
bu bağışın nasıl kullanılacağı yıllarca tartışılıp, bir vakıf kurulmasına
karar veriliyor. Vakfın 1846’daki ilk icraatı, Washington DC’de inşa
edilen“Smithsonian Enstitüsü”! Burada, bilim, kültür ve sanat, doğa
ve tarih alanlarında önemli çalışmalar yapılıyor, müzelerinde de geç-
miş ve gelecek, eski ve yeni ziyaretçilere sergileniyor.
Washington’daki Smithsonian Müzeleri
Beyaz Saray, Capitol (Kongre Binası), Washington, Lincoln ve Thomas
Jefferson anıtları ve müzelerin büyük kısmı National Mall bölgesinde.
Smithsonian da bu bölgede ve işte içinde barındırdığı müzeler: Afrika
“Şato” olarak da anılan Smithsonian Enstitüsü binası, 1860-80’li yıllardaki hali
(üstte) ve bugünkü görüntüsü.
Smithsonian Institution Building, the Castle, in the years 1860-80 (top),
and today (below).
There are at least 160 museums in the Washington DC area alone;
including 4 concerning African-American Culture, 15 Art Museums, 73
Family-Friendly, 1 Government, 26 Historic Places and Districts, 5 about
Military History and Culture, 8 National Museums, 5 of Religion, 4 of
Science and Aviation, in addition to the 19 museums of the Smithsonian
Institution. 55 of these museums are members of the “American Alliance
of Museums”, formerly the American Association of Museums helping
develop standards and best practices, which supervises the compliance
of its members with a strict code of ethics, based on universal princi-
ples such as “openness, accessibility, and accountability”, the American
Constitution and a set of specific laws. One of the most important rules
of the Alliance is non-discrimination concerning race, colour, ethnic
origin, gender, culture, religion, language, sexual orientation in terms
of staff recruitment and employment and, the creation of a workplace
environment of participatory cooperation, contributing to underplay the
impact of such differences. Moreover, being in principle in the category
of non-profit organizations, the majority of these museums offer free
admission to the public.

31
 The saga of the Smithsonian Institution Offer-
ing 19 different museums under one roof
At the beginning of the 1800’s, a wealthy Brit-
ish explorer, James Smithson, bequeathed a
substantial amount from his personal fortune
- corresponding in those years to 1/66 of the US
Federal budget – to his beloved United States
of America, without setting any particular con-
ditions to this generous donation.
After the Government debated for years on how
to use these funds, it was decided to establish
a foundation.
Jorg Hackemann / Shutterstock.com

The first project of the foundation was the crea-

tion in 1846 of the “Smithsonian Institution”
built in Washington DC, as a cradle of science,
culture and art, nature and history, performing
major studies in all these areas; and offering
the past and the future to old and new visitors
at its museums.

The Smithsonian Museums in Washington DC

Landmarks such as The White House, the
Capitol (Congress Building), and the Memori-
Sanatı, Afrikalı Amerikan Tarih ve Kültür, Uzay ve Havacılık, Amerikan Sanat, Amerikan Tarihi, als of George Washington, Abraham Lincoln
Amerikalı Yerliler, Ulusal Tarih, Portreler, Posta Müzesi, Hirshhorn Müzesi ve Heykel Bahçesi, and Thomas Jefferson and the majority of the
Sanatlar ve Endüstri, Smithsonian Şato ve Enstitüsü binaları ve Renwick, Arthur M. Sackler museums are located in the area called the
ve Freer Sanat galerileri. Smithsonian Ulusal Hayvanat Bahçesi ve Anacostia Toplum Müzesi “National Mall and Memorial Parks”. Most of
şehir içinde National Mall’a komşu iki ayrı semtte yer alıyor. Uzay ve Havacılık Udvar- Hazy the Smithsonian museums are also in that
Merkezi ise Uzay ve Havacılık Müzesinin DC dışında Virginia Eyaletinde açılmış bir şubesi. periphery, including namely the African Art
Museum, African American History and Culture
Kimseden gizlisi saklısı yok! Museum, Air and Space Museum, American Art
Yukarıda da değindiğimiz gibi, şeffaflık ve hesap verebilirlik Smithsonian için de önemli. Bu Museum, American History Museum, Ameri-
yüzden sık sık verileri güncelleyip kamuoyuna sunuyorlar. Örnekler: 2015 rakamlarıyla; 16,7 can Indian Museum, Portrait Gallery, Postal
Sol sayfa: Amerikan Ulusal Sanat Galerisi, Doğu Binası (üstte).
Museum, Hirshhorn Museum and Sculpture
Sağ sayfa: Ulusal Amerikan Tarihi Müzesi (en üstte), Ulusal Doğa Tarihi Müzesi içi (ortada) ve Garden, Arts and Industries Building, and the
Amerikan Sanatı Müzesi içi (en altta). Smithsonian Institute Building, the Castle, and
Left page: National Gallery of Art, East Building (top).
Right page: National Museum of American History (top); an inside view of the National Museum of Natural the Renwick Gallery, Arthur M. Sackler Gallery
History (middle) and an inside view of the American Art Museum (bottom). and Freer Gallery of Art. The Smithsonian

ABD ULUSAL HAVACILIK SMITHSONIAN NATIONAL AIR

VE UZAY MÜZESİ AND SPACE MUSEUM
1946’da kurulan, aynı zamanda havacı-
lık ve uzay uçuşu bilimi, gezegen bilimi Founded in 1946, the National Air and Space Museum is
ve karasal jeoloji ile jeofizik konuların- a research center in aeronautics and space- flight, plan-
da bir araştırma merkezi olan Müze, etary science, terrestrial geology and geophysics, besides
2014’de Louvre’dan sonra dünyada en being a museum. In 2014, it was world’s 2nd most visited
çok ziyaret edilen 2. müze olmuş. Her museum after the Louvre. This museum, which welcomes
yıl ortalama 8.3 milyon kişinin gezdiği 8.3 million visitors a year, is also part of the Smithsonian
bu müze de bir Smithsonian kurumu. system. Everything related to aviation and space is avail-
Wright Kardeşler’in yaptığı ilk uçaktan, able here, the first aircraft made by the Wright brothers,
Apollo serisi çeşitli uzay araçları, astro- the various Apollo series’ spacecrafts, astronaut gears, as
notların Ay’da kaydettikleri ses kayıtla- well as audio-recordings made on the moon by the astro-
rına hatta kadar akla gelebilecek herşey nauts! Even the ‘Temporary Stowage Bag’ referred to by
burada! Hatta aya ilk ayak basan Neil the Astronauts as the ‘McDivitt Purse’, after the name
Armstrong’un, aydan dönüşte yanında of Apollo 9 Commander James McDivitt, containing the
saklayıp, gizlice eve getirdiği, astronot- lunar camera and other tools and equipment used by the
lar tarafından kullanılan ve ünlü bir astronauts during their lunar mission, is on display here.
astronotun adıyla anılan “McDivitt The first man ever to have set foot on the moon, Neil
Çantası” bile sergileniyor. Armstrong’un Armstrong, had brought it back home and kept it at his
ölümünden sonra eşi tarafından bulunan house for many years. Armstrong’s wife has discovered
çantada ay fotoğraf makinesi ve diğer the purse after her husband’s passing away and submit-
araç ve gereçler var. ted the purse and contents to the museum. The museum’s
Arşivinde 20 binden fazla film, 700 archives shelter over 20 thousand films and 700 thousand
binden fazla sinema filmi ve belgesel feature films and documentaries.
bulunuyor. Resmi Site: airandspace.si.edu Official Site: www.airandspace.si.edu

32

milyon ziyaretçi, 76 milyon
web sitesi ziyaretçisi, 138
milyon obje ve örnek, 2 mil-
yon kütüphane bölümü, 453
metreküp arşiv malzemesi,
139 ayrı FaceBook sayfası ve
3,7 milyon FaceBook sayfa
beğenisi, 106 ayrı Twitter
hesabı ve 3,3 milyon Twitter
takipçisi, 167 milyon YouTu-
be filmi izleyicisi, 2,5 milyon
dijitalize edilerek sergilenen
müze objesi ve örnek, 1,5
milyon dijital görüntü, onları
kendi cihazlarından okuyup
yazıya döken 5 bin gönüllü,
1,2 milyon hakemli araştırma
yayını, eğitim programlarıy-
la hizmet verilen 3 milyon
kişi... Kurumun 2015 mali yıl
göstergeleri de USD bazında
şöyle: 1,379,000,000 2015
Bütçesi, 820,000,000 Federal
Ödenekler + 559,000,000
Vakıf Fonu’ndan aktarılan
WASHINGTON’un “DC”si ve
YÜKSEK ADALET DUYGUSU
ABD başkentinin adındaki “DC” kısalt-
masının açılımı “District of Columbia”;
Kolumbiya Bölgesi olup, burası Maryland
ve Virginia eyaletlerinin arasında, eyalet
sayılmayan, özel statülü bir bölge. Beyaz
Saray, Kongre, Bakanlıklar, ABD Yüksek
Mahkemesi, gibi bütün federal kurumlar ve
dünya ülkelerinin büyükelçilikleri bu kent-
te. Böyle bir yasal ve idari düzenlemenin
gerekçesi ise ABD başkenti, herhangi bir
eyaletin sınırları içinde yer alırsa, bunun
o eyalete büyük bir ayrıcalık sağlayacağı,
böylece adalet duygusunun zedelenebi-
leceği ihtimali... Öyle ki 1961’de ABD
Anayasası’nda yapılan bir değişikliğe kadar
bölge sakinlerinin Başkan seçimlerinde bile
oy hakkı yokmuş!
WASHINGTON’s D.C. and
the high sense of justice!
The letters “D.C.” in the name of the US
capital are the abbreviation of the words,
“District of Columbia”. The District of
Columbia is a region with a special status,
situated between the States of Maryland
and Virginia.
The White House, Congress, the Federal
Executive Departments and Agencies, the
US Supreme Court, in short, all federal
government agencies and administrations,
as well as the foreign embassies are located
here in this area. The reason for providing
a special status to the American capital was
the desire to avoid undermining the sense of
justice by including the capital within the
borders of a constituent state, which would
enjoy, if that was to be the case, an unfair
privilege. So much so that D.C. residents
were not allowed to vote in presidential
elections, until the adoption in 1961 of a
constitutional amendment on the subject!
33
kaynaklar. 1,279,900,000 Bağışlar, 141,983,000 Özel Yatırım Fonları,
149,688,393 2014’deki Sponsorlu Projeler ve Bağışlar. Smithsonian’da
toplam 6,373 kişi çalışıyor. Ayrıca 5,451 Tesis İçi Gönüllü, 699 da
stajyer var. Paylaşılan bilgiler ve belgeler bunlarla sınırlı değil. Merak
edilen ya da denetlenmesi gereken ne kadar bilgi varsa hepsi “Göster-
ge Panosu” başlıklı dashboard.si.edu sitesinden yayında!

Ulusal Doğa Tarihi Müzesi (sağda).

Kutu içinde: Arthur M. Sackler ve Freer Sanat galerilerinden üç eser: 18. yy Qing
Hanedanı’nı aktaran ve ipek üzerine renkli mürekkeple çalışılmış Çin resmi
(sol üstte), kağıt üzerine altın varak ve suluboya ile çalışılmış 17. yy Moğol eseri
(sağ üstte) ile Ürdün’de bulunmuş, MÖ 6500’e tarihlenen heykeller (en altta).
National Museum of Natural History (right).
In the box: Three works from Arthur M. Sackler Gallery and Freer Gallery of Art:
Chinese painting on silk composed with colour inks, describing scenes from the 18th
century Qing Dynasty (top left); Mongolian miniature on paper composed with gold
leaf and watercolours (top right), and sculptures dating from 6500 BC discovered in
Jordan (bottom).

THEY SENT THEIR

EXPERTS EVEN TO
SAMSAT AND KÂHTA!
Arthur M. Sackler Gallery and Freer Gallery
of Art are two Smithsonian museums special-
ized in Asian art. In the 1980’s, Smithsonian
sent its expert illustrators from the USA to
Adıyaman, Kâhta, in order to make catalogue
drawings of each one of the ancient stone ru-
ins, which were certain to remain under wa-
ter following the completion of the Atatürk
dam project. Some documents on this subject, including the correspondence
involving the Turkish Archaeologists Prof. Nimet Özgüç and her husband
Prof. Tahsin Özgüç, who determined the Adıyaman Samsat archaeological
area to be one of the first Sumerian enclaves, during the rescue work they
performed in1978 with a team from METU (the Middle East Technical
University) as part of the lower Euphrates Project, are stored in boxes at
the Freer archives and for some reason, remain closed to access until 2024.
(http://goo.gl/QnwwUr ). The exhibitions currently underway at these two
SAMSAT’A KAHTA’YA BİLE galleries, along with certain parts of their own collections, continuing until
January 2016 are as follows: Arts of the Islamic World, including works of
ELEMANLARINI YOLLAMIŞTI! art from the Ottoman period; Ancient Near Eastern Art, includ-
ing artwork from Iran and Egypt; Chinese Art; Japanese
M. Sackler ve Freer Sanat galerileri... Bu iki Art; Korean Art; Southeast Asian Art; Art Across Asia.
Smithsonian galerisinde, Asya sanatı eserler Official site: http://www.asia.si.edu
sergileniyor. Enstitü, 1980’li yıllarda, Adıyaman,
Kâhta’ya da ABD’den uzman illüstratörler yolla-
yıp, baraj suları altında kalacağı belli olan Antik
Çağ taşlarının teker teker çizimini yaptırmıştı.
Bu konudaki kimi belgeler ve 1978’de ODTÜ’de-
ki Aşağı Fırat Kurtarma Kazıları çerçevesinde
Adıyaman Samsat Höyük’ün ilk Sümer yerleşim
bölgelerinden olduğunu kanıtlayan Prof. Nimet
Özgüç ile eşi Prof. Tahsin Özgüç’ün de dahil ol-
duğu yazışmalar, nedense 2024’e kadar erişime
kapalı olup Freer arşivlerindeki kutularda
saklanıyor (http://goo.gl/QnwwUr). Şu anda
iki galerideki koleksiyonun belli bölümleri ile
aralarında “Osmanlı Dünyası”nın da olduğu
İslam Dünyası Sanatları, İran, Mısır, Çin,
Japon, Kore ve Güneydoğu Asya sanatlarına
ilişkin sergiler 2016’ya kadar açık.
Resmi site: asia.si.edu.

34
National Zoological Park and
the Anacostia Community Mu-
seum are located in neighbour-
HEYKELLİ KENTİN HEYKEL BAHÇELERİNDEN: HIRSHHORN
hoods adjacent to the National Mimarına göre binanın kendisi de “fonksiyonel bir heykel”, Sanatı dünyanın dört bir yanından ve en çok
Mall and the Steven F. Udvar- Avrupa’dan yeni dünyaya taşıyan ABD’de, resimden sonra en çok ithal edilen sanat ürünü heykel olmuş.
Hazy Center is an outer branch Kendisi de bir açıkhava müzesi olan Washington DC’deki cadde ve sokakların her köşesi bir heykelle
of the National Air and Space süslü. Daha çok soyut ya da somut çağdaş sanat yorumlarından oluşan açık hava heykellerinin konulduk-
Museum, located in Virginia. ları yerle uyumlu olması dikkat çekiyor. Amerika’daki ilk ve tek Atatürk heykeli de Washington DC’de.
Türkiye Büyükelçiliği ve Amerikan Atatürk Topluluğu (AAT) tarafından 2013 yılının 10 Kasım’ında açılışı
Smithsonian Facts and Figures yapılan heykel, Sheridan Circle Park’ta. Çevresindeki parmaklıkta, Türkçe ve İngilizce olarak Atatürk’ün
As mentioned above, transpar- ünlü “Yurtta Barış, Cihanda Barış” sözü yer
ency and accountability are also alıyor. Öte yandan Hirshhorn Müzesi gibi bazıları
important principles for the var ki, onlar, kapalı mekânlarında sergilediği
Smithsonian. That is why they eserlerden başka, heykel bahçeleri ile de hayranlık
present frequently updated data uyandırıyor. Modern sanat koleksiyoneri Joseph
to the public. Hirshhorn’un eserleri bağışlaması üzerine 1966’da
Some of the 2015 Smithsonian çıkan bir özel yasa ile kurulan bu müzenin mimarı
figures are as follows: 16.7 mil- Gordon Bunshaft, binanın kendisini de ortasında
lion visitors, 76 million website bir avlu bulunan dev bir silindir heykel olarak
visitors and 138 million objects tasarlamış. Girişi ücretsiz müzenin Bahçe ve Pla-
and samples, 2 million at the za’sındaki heykeller arasında dünyaca ünlü Miro,
library department, 453 cubic Rodin, Moore’dan, Yoko Ono’ya kadar geniş bir
meters of archive material, 139 yelpazedeki sanatçının eserleri var.
different Facebook pages and Resmi site: hirshhorn.si.edu.
3.7 million Facebook pages’
‘likes’, 106 separate Twitter ac-
counts and 3.3 million Twitter
followers, 167 million YouTube HIRSHHORN: A SPECIAL GARDEN IN THE CITY OF SCULPTURES
video viewers and 2.5 million
digitized samples of objects ex- According to its architect, the building of the Hirshhorn Museum itself is a “functional sculpture”! Sculptures were
hibited in museums, 1.5 million the second-most imported products of art following paintings by the USA, who brought home to the new world, a
digital images and five thou- vast array of artistic masterpieces from around the old world and particularly from Europe.
sand volunteers who read them Every street corner and alley is adorned with a statue in this city of Washington DC which is an open-air
on their own devices and write museum itself. It is noteworthy that the open-air sculptures constituting abstract or concrete interpretations of
down comments, 1.2 million contemporary art are purposefully placed
peer-reviewed research publi- at locations in harmony with their themes.
cations, and 3 million people The first and only statue of Atatürk in
served through educational the United States is also in Washington
programmes... DC. The statue inaugurated on Novem-
ber 10th, 2013 by the Atatürk Society of
Nothing to hide from anyone! America (ASA) in collaboration with the
Smithsonian’s corporate indica- Turkish Embassy is located at Sheridan
tors for fiscal year 2015 in US Circle Park. The famous words of Atatürk,
Dollars are as follows: “Peace at Home, and Peace in the World”
Total 2015 Budget: are inscribed on the surrounding fence,
1,379,000,000 = 820 million, in Turkish and English language. On the
amount of federal appropria- other hand, there are some places such
tions + 559 million, amount of as the Hirshhorn Museum, which arouse
resources transferred from the admiration, not only through the works
trust fund. Amount of dona- exhibited in their closed spaces, but also
tions: 1,279,900,000; amount by the remarkable statues in their garden.
of private investment funds Founded in 1966 by a special act, follow-
141,983,000; amount of spon- ing the donation by Joseph Hirshhorn of
sored projects and donations his collection of modern art, the Hirshhorn
in 2014: 149,688,393. A total Museum’s building itself was designed in
the form of a giant cylindrical sculpture
Douglas Litchfield / Shutterstock.com

number of 6,373 people work

at the Smithsonian. In addi- with a courtyard in the middle, by its ar-
tion, there are 5,451 in-house chitect Gordon Bunshaft. Admission is free
volunteers, and 699 trainees. to the Hirshhorn Museum and Sculpture
The information shared with the Garden, which displays at its plaza, the
public is not limited thereto. All works of a wide-range of world-famous
sorts of information and docu- artists, such as Miró, Rodin, Thomas
ments that might be of interest Moore and Yoko Ono.
or need to be checked can be Official site: http://www.hirshhorn.si.edu.
reached through the “Dash-
board” Hirshhorn Müzesi (solda).
Views from the Hirshhorn Museum (left).
website: www.dashboard.si.edu

35
UÇMANIN SERÜVENİ
İSTANBUL
HAVA
KUVVETLERİ
MÜZESİ
türkiye’nin ilk bilim ve teknoloji
müzesi olan hava kuvvetleri
müzesi’nin istanbul’a taşınmasının
30. yılı! uçmanın serüveni
ile müzenin tarihini hava
kuvvetleri müzesi, müze uzmanı
zeynep gülten’in kaleminden
aktarıyoruz.

ÖZEL
MÜZELER
Private
Museums
 Zeynep Gülten, Müze Uzmanı.
Hava Kuvvetleri Müzesi Arşivi.

36

nsanoğlu varoluşundan bu yana gökyüzünde süzü-
len kuşlara imrenerek baktı ve kuşlar gibi uçmayı
düşledi, bu düşün nasıl gerçeğe dönüştüğünü,
havacılığın önemli aşamalarını ve bu aşamalara ta-
nıklık eden eşsiz eserleri görmeniz için sizleri İstanbul Hava Kuvvetleri
Müzesi’ne bekliyorlar.
Türkiye’nin ilk Hava Müzesi 15 Mayıs 1971’de İzmir’de açıldı. 1978
yılında Hava Müzesi’nin “müzeler şehri ve aynı zamanda Türk havacılı-
ğının doğduğu yer” olan İstanbul Yeşilköy’e taşınmasına karar verildi.
Türkiye’nin ilk ve en büyük koleksiyonuna sahip İstanbul Hava Kuvvet-
leri Müzesi 16 Ekim 1985’te kapılarını ziyaretçilerine açtı.
Bakırköy-Florya sahil yolu üzerinde bulunan İstanbul Hava Kuvvet-
leri Müzesi, toplam 65 bin m2 alan üzerine kurulu. Koleksiyonunu 2
bin 500 m2 kapalı ve 20 bin m2 açık sergileme alanında ziyaretçilerine
sunuyor.
Uçuşa dair her şey
Müze koleksiyonu; uçak, helikopter, planör, silah, uçak mühimmat,
uçaksavar silahları, uçak motorları, kıyafetler, madalya, bröve ve
nişanlar, şapka kokartları, uçak maketleri, muhabere cihazları ve yazılı
belgelerden oluşuyor. Müze sergi salonları ve eser deposunda 20 binin
THE ADVENTURE OF FLYING
TURKISH AIR FORCE
ISTANBUL AVIATION MUSEUM
It is 30th anniversary of moving the first science and technology mu-
seum of Turkey: “Turkish Air Force Museum” to Istanbul! We are relay-
ing the adventure of flying and the history of the museum through
the words of a Museum Specialist: Ms. Zeynep Gülten.
Since existence mankind looked up in the air, at the hovering birds
with envy and imagined to fly like the birds; you are been awaited at
Istanbul Air Force Museum to see those thoughts turning into real-
ity, the important milestones of aviation and the unique pieces that
witnessed these phases.
The first Aviation Museum of Turkey was inaugurated on May 15, 1971
in Izmir. In 1978 it was decided that the Aviation Museum should be
moved to Yeşilköy, Istanbul; “the city of museums and at the same
time the birth place of Turkish Aviation”. Istanbul Turkish Air Force
Museum, the first and with the richest collection opened its doors to
visitors on October 16th, 1985.
37
 üzerinde eser var. Ayrıca havacılık konusunda
iyi bir koleksiyona sahip kütüphanesinde 32
binden fazla fotoğrafın yer aldığı bir arşiv de
bulunuyor.
Kapalı sergileme binası dokuz salondan
oluşuyor. Girişin sağında bulunan Sinema
Salonu’nda Hava Kuvvetlerini ve havacılığı
tanıtan filmleri ücretsiz olarak seyredebilir ve
hediyelik eşya satış reyonundan havacılıkla
ilgili anı objeleri ve uçak maketleri alabilir-
siniz. Diğer salonlarda; Türk ve dünya hava-
cılığının gelişiminden, havacılık tarihindeki
önemli kişi ve olaylara kadar birçok bilgiyi

Sol sayfa: 1926’da açılan Kayseri Tayyare Fabrikası’nda Polonya patentiyle 1937 yılında üretilen ve dünyadaki tek
örneği müzede olan P.Z.L. P24 G Pezetel uçağı (sol üstte), Türkiye’de sergilenen tek örnek 1940 yılı ABD üretimi
T-6G “Texan” Tayyaresi (solda, üstten ikinci), 1958 yılı ABD üretimi F-4E “Phantom” Savaş Uçağı (solda, üstten
üçüncü), 1969 yılı Almanya yapımı C-160D “Transall” Yolcu Uçağı (solda, üstten dördüncü).
Türk Hava Kuvvetleri’nin ilk helikopteri, 1943 yılı ABD üretimi Türkiye’deki tek örnek H-19B “Chickasaw” (sağ
üstte), Türkiye’de sergilenen tek örnek 1942 yılı ABD üretimi P-47D “Thunderbolt” Tayyaresi (sağda, üstten
ikinci), 1969 yılı ABD üretimi UH-1H Arama Kurtarma Helikopteri (sağda, üstten üçüncü), Türkiye’de sergilenen
tek örnek, 1942 yılı ABD üretimi AT-11 “Kansan” Tayyaresi (sağda, en altta.
Left page: The only sample of PZL P24 G Pezetel, that was manufactured in 1937 under Polish patent at Kayseri
Aircraft Factory that turned keys in1926, is exhibited in the museum (left above), the only sample of T-6G
“Texan”, made in USA in 1940 the only sample in Turkey (left, second from above), F-4E “Phantom” Combat
Plane made in USA in 1958 (left, third from above), 1969 German made Passenger Plane C-160D “Transall” (left,
fourth from above).
The first helicopter of Turkish Air Force, 1943 USA made and the only sample in Turkey, H-19B “Chickasaw”
(right above), the only sample exhibited in Turkey 1942 USA made P-47D “Thunderbolt” aircraft (right, second
from above), 1969 USA made UH-1H Search and Rescue Helicopter (right, third from above), The only sample of
1942 USA made AT-11 “Kansan” Aircraft exhibited in Turkey (right, far below).

38
 DAMLAYA DAMLAYA
GÖL OLDU!
1925 yılında kurulan Türk Tayyare
Cemiyeti (Türk Hava Kurumu) kısa
sürede tüm Türkiye’de örgütlenerek
havacılığı Türk milletine tanıtmış ve
sevdirmişti.
15 yıl gibi kısa bir sürede Türk Hava
Kurumu’na yapılan bağışlarla Türk
Hava Kuvvetleri’ne 300’ün üzerinde
tayyare satın alınmıştı. Bağışı yapan
il ve ilçelerin adları ise törenle satın
alınan bu tayyarelere verilmişti.
İşte bu bağışların yapıldığı Türk
Tayyare Cemiyeti Lapseki Şube-
si, İane Sandığı da müzenin Anılar
Salonu’nda sergileniyor.

MANY SMALL MAKE A GREAT!

The Turkish Aeroplane Association (Turkish Aeronautical Association) that was established in
1925 was organised in a short while all around Turkey and introduced and ingratiated avia-
tion to Turkish people. In such a short time, as 15 years, over 300 aircrafts were bought for the
Turkish Air Forces with the donations gathered at the Turkish Aeronautical Association. And
the names of the donating cities and counties were given to the aircrafts with ceremonies. The
Donation Box of Lapseki Branch of the Turkish Aeronautical Association where these dona- Istanbul Turkish Air Force Museum is lo-
tions were collected is displayed at the Hall of Memories of the museum. cated by the Bakırköy-Florya coastal road, on
a total of 65 thousand square metres. The
collection is presented to visitors in exhibi-
tion areas: 2500 m2 indoors and 20,000 m2
outdoors.

Everything about flying

The collection of the museum is composed
by airplanes, helicopters, sailplanes, weap-
ons, airplane ammunition, antiaircraft
weapons, airplane engines, attires, medals,
badges and signs, cockades, model airplanes,
communication tools and written docu-
ments. There are over 20 thousand pieces in
the exhibition halls and stores. Besides, the
library that has a rich collection on aviation
has also an archive with over 32 thousand
photographs.
The indoor exhibition building has nine
halls. In the Cinema Hall, just at the right of
the entrance, you can watch, free of charge,
informative movies on Air Force and aviation;
buy aviation related remembrance objects
and model planes from the gift sales stands.
In the other halls you can gather information
from the development of the Turkish and
world aviation to the important people and
facts of the aviation history.
In the hangar you can discover the legendary

Türk ve Dünya Havacılık Tarihi’nde ve Türk Uçak Sanayisi’nde önemli yeri olan tayyarelerin sergilendiği Uçak
Hangarı’nın genel görünümü (en üstte), “Uçan Kuğular” Akrotimi’nde kullanılan, 1950 Kanada yapımı F-84E
“Sabre” savaş uçağı (üstte). 15 Mayıs 2014’de İstanbul-Kahire hava seyahatini tamamlayan Salim Bey’e sefer
anısına hediye edilen sancak Anılar Salonu’nda sergileniyor (sağ üstte). 1955 yılında Türkiye’de üretilen
MKE-4 “Uğur” Eğitim Tayyaresi (sağ altta).
A general view of the aircraft hangar where aircrafts that had important roles in Turkish and World Aviation
History and a milestone in Turkish Aircraft Industry are displayed (top above), a 1950 Canadian made F-84E
“Sabre” combat plane used by “the Flying Swans” Acroteam (above). The flag that was given as a present to
Salim Bey upon completing Istanbul Cairo air travel on May 15, 1914 is displayed in the Hall of Memories (right
above). MKE-4 “Uğur” Education Aircraft that was manufactured in 1955 in Turkey (right below).

39
 öğrenebilirsiniz. Hangarda; Türk ve dünya
havacılığında, Türk Uçak Sanayisi’nde önemli
yeri olan efsane tayyareleri keşfedebilirsiniz.
Anılar Salonu’nda ilk hava şehitlerimizden
Cumhuriyet Dönemi ilk harp şehitlerimize
pek çok önemli kişinin, giydiği kıyafetleri
ve önemli olaylara tanıklık eden havacılık
tarihi eserlerini görebilirsiniz. Bugün Dünya
havacılığında önemli bir yeri olan, gururumuz
Türk Yıldızları Akrotim takımımızın atalarını
tanıyabilir, Türk Yıldızları ve 2011 yılında Hava
Kuvvetleri’nin 100. kuruluş yıldönümünde
kurulan SOLOTÜRK’ün kıyafet ve uçaklarını
görebilirsiniz. Göklerden Gönüllere İnenler
Köşesi’nde; canlarını feda ederek Türk Ha-
vacılık Tarihi’nin yazılmasını sağlayan Hava
Kuvvetleri Şehitlerimizin isimleri var.

Uçaklar ve helikopterler
Açık sergileme alanında havacılık tarihin-
de önemli yeri olan pervaneli ve jet savaş
uçaklarını, yolcu uçaklarını, helikopterleri ve
savunma sistemlerini görebilir, çocuklarınızı
oynamaktan mutluluk duyacakları çocuk par-
kında oynatabilirsiniz. Açık ve kapalı alandan
oluşan kafeteryası ise gezinizin keyifli mola
noktası olacaktır.
TARİHİ MEYDAN SEÇİLDİ Hava Kuvvetleri Müzesi, Eskihavalimanı
Caddesi, Yeşilköy, İstanbul
Amerikan Uzay ve Havacılık Enstitüsü tarafın- Tel: (0212) 663 24 90 / 2268
dan 2011 yılının Tarihi Havacılık Meydanı seçi- www.hho.edu.tr/muze/muze.htm
len “Yeşiköy Askeri Havalimanı”: 1926 yapımı
iki hangar binası, 1942 yapımı terminal binası,
Yüzüncü Yıl Anıtı ve Havacılık Müzesi’nin
de içinde bulunduğu Yeşilköy Askeri Hava
Meydanı’nın tarihi dokusunun muhafazası ve
geliştirilmesi kapsamında, öncelikle bölgedeki
havacılık tarihini yansıtan yapıların tescili için
Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür ve Tabiat
Varlıklarını Koruma Kurulu’na başvuruda
bulunuldu.
5 Ocak 2010 tarihinde İstanbul VII Numaralı
Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge
Kurulu tarafından 1926 yapımı iki Hangar ile 1942 yapımı Terminal Binası’nın “Korunmasına
Gerekli Kültür Varlığı” olarak tesciline karar verildi.
Amerikan Uzay ve Havacılık Enstitüsü’nün her yıl düzenlediği havacılıkla ilgili tarihi mekan
veya eserin seçildiği yarışmada, 2011 yılında, yılın havacılık tarihiyle ilgili mekanı “Yeşilköy
Askeri Hava Meydanı” seçildi. Bununla ilgili AIAA tarafından verilen kabartma tabla müzenin
Silahlar Salonu’nda sergilenmektedir.

THE HISTORICAL PORT WAS SELECTED

“Yeşilköy Military Airport” was selected by the National Aeronautics and Space Administration as 1915 yılında Çanakkale Savaşı’nda düşürülen Fransız
the Historical Aviation Port of 2011: within the scope of preserving and developing its historical tayyaresinin pervanesi ve bu savaşta ilk düşman
texture of Yeşilköy Military Airport that houses 2 hangars from 1926, the terminal building from tayyaresini düşüren Üsteğmen Ali Rıza Bey’in büstü
1942, with the 100th Anniversary Monument and the Aviation Museum and necessary applications
(üstte, en solda), 1912 yılında Fransa’dan satın alınan
ilk tayyaremiz Deperdussin’in kanat tamir bezi (sol
were made to the Ministry of Culture and Tourism and also to the Regional Board of Natural üstte), “Türk Yıldızları” Akrotimi’nde kullanılan, 1969
Heritage for the registration of constructions that reflect primarily the history of aviation in the yılı Kanada yapımı NF-5A Savaş Uçağı (altında), Nuri

region.
Demirağ tarafından 1940 yılında tayyareci yetiştirmek
üzere açılan Yeşilköy’de GÖK Okulu tayyarecilerinin
On January 5, 2010 Cultural and Natural Heritage Conservation Board numbered VII of Istanbul Yemin Töreni’nde okudukları and (üstte).
registered the 2 hangars from 1926 and the Terminal Building from 1942 as “Cultural Assets to be The propeller of the French Aircraft that was shot

Preserved”.
down in 1915 during the War of Dardanelles and the
bust of Lieutenant Ali Rıza Bey who shot down the first
In the contest of 2011, held annually by the American National Aeronautics and Space Administra- enemy aircraft (above, far left), wing repair cloth of
tion where an historical place or a work of art of the year is selected, “Yeşilköy Military Airport” our first Deperdussin, bought from France in 1912
(left above). 1969 Canadian made NF-5A Combat
was elected as the place related with aviation. The engraved shield that was bestowed by AIAA at Plane used by the Acroteam of the “Turkish Stars”
this occasion is displayed in the Hall Of Weapons of the museum. (below), the oath that was read by the students during
oath of enlistment at the SKY School inaugurated in
1940 by Nuri Demirağ (above).
40
 aircrafts that have remarkable places in Turkish and world
aviation as well as in the Turkish Aircraft Industry. In the
Hall of Memories you can see the outfits of many important
people; from our first martyrs of aviation to the first martyrs
of the Republican Period together with pieces of art of our
aviation history that have witnessed important events. You
can get acquainted with the ancestors of our pride, “the
Turkish Stars Acroteam members” who have an important
place in today’s world aviation. You can also see the outfits
and aircrafts of the Turkish Stars and “SOLOTURKS” that was
established in 2011, for the 100th anniversary of the Air Forces.
At the corner, under the title: “Those that have landed to our
Souls from the Skies” you see the names of the martyrs of our Air Forces who gave their lives
for Turkish Aviation.
İstanbul Hava Seyahati için Sultan Reşat tarafından
özel tasarım yaptırılarak basılan Fethi Bey’e ait altın
madalya müzenin Anılar Salonu’nda sergileniyor
(solda). Hediyelik eşya dükkanı (sol altta).
Kapalı sergi binasına girmeden önce sizleri 1914-1918
hava şehitlerimiz için Yeşilköy Tayyare Mektebi’ne
dikilen, 1985 yılında müzenin açılmasıyla buraya
taşınan “Hava Şehitleri Anıtı” karşılar (altta).
The Gold medal that was designed with the order
of Sultan Reşat to be bestowed to Fethi Bey for the
occasion of Istanbul Air Travel is exhibited in the Hall
of Memories of the museum (left). Before you go into
the indoor exhibition building you are welcomed by
the “monument of Air Force Martyrs” that was erected
at Yeşilköy School of Aircrafts in the memory of our
air martyrs of 1914-1918 and moved here in 1985
when the museum was inaugurated (below). Gift shop
(below left).

Aircrafts and helicopters

In the outdoor exhibition areas one can see
propeller and jet driven combat aircrafts,
passenger aircrafts, helicopters and defence
systems and let their children happily play in
the playground. The cafeteria will provide a
joyful break to your visit with its indoor and
outdoor sections.
Air Force Museum, Eskihavalimanı Street,
Yeşilköy, Istanbul
Phone: (0212) 663 24 90 / 2268
www.hho.edu.tr/muze/muze.htm

1914 yılında, İstanbul-Kahire arasında düzenlenen hava seyahati sırasında şehit olan Fethi, Nuri ve
Sadık Beylerin kıyafet, madalya ve özel eşyaları Anılar Salonu’nda sergileniyor (sağda). Şehitlerimize
ait kıyafetler, Türkiye’de görebileceğiniz en eski tayyareci kıyafetleri. İlk hava şehitlerimize ait
olmaları ve şehit oldukları esnada üzerlerinde bulunan kıyafetler olması nedeniyle ayrı bir önem
taşıyorlar. Anılar Salonu’ndan iki sergileme: 1951 yılında Kore de şehit düşen Cumhuriyet Dönemi ilk
hava harp şehitlerimizden Muzaffer Erdönmez’in kıyafeti (solda), 1964 yılında Kıbrıs da şehit düşen
Cumhuriyet Dönemi ilk hava harp şehitlerimizden Cengiz Topel’in kıyafeti (sağda).
Clothes, medals and private belongings of Fethi, Nuri and Sadık Beys who were martyred in 1914
during the air travel from Istanbul to Cairo are displayed in the Hall of Memories (right). The
clothes of the martyrs, the oldest aviator clothes you can see in Turkey have separate importance
as belonging to the first air force martyrs and also the clothes they were wearing during their
martyrdom. Two presentments in the Hall of Memories: Clothes of Muzaffer Erdönmez, one of the
first air force martyrs of the Republican Period who died in Korea in 1951 (left), clothes of Cengiz
Topel, one of the first air force martyrs of the Republican Period, who was martyred in 1964 in
Cyprus (right).
41
Charles Texier
anadolu uygarlıklarının en önemli
hazinelerinden; boğazköy ve yazılıkaya’yı ilk
farkeden, anadolu’nun hemen her yerini gezip,
incelemelerini yayımlayarak, “küçük asya”yı
fransa’ya ve dünyaya tanıtan fransız tarihçi,
arkeolog, mimar, gezgin ve yazar...

Charles Texier
French historian, architect , archaeologist, explorer and writer, who
was the first to discover the historical sites of Boğazköy (Hattusha)
and Yazılıkaya, which are among the major treasures of Anatolian
civilizations, Texier travelled to almost every corner of Anatolia and
introduced “Asia Minor” to France and the world through the publi-
cations of his studies.

 Charles Texier, Küçük Asya, Enformasyon ve

Dökümantasyon Hizmetleri Vakfı.
 nadolu uygarlık tarihi 18 ve 19. yüzyılların eğitimli
gezgin ve araştırmacılarına çok şey borçlu. İletişimin
ve bilgi paylaşımının günümüzdeki gibi elektronik
ağlarda ve çok hızlı yapılamadığı dönemlerde bu
gezginlerin gözlem ve saptamalarını yayımlama geleneği sayesinde
oluşan bilgi-belge havuzu bugün de önemini koruyor.
Çoğu Avrupalı ve arkeolog, mimar, tarihçi ya da ressam olan bu zevatın
bir kısmı kendi ülkelerinin hükümetleri tarafından genellikle Avrupa’nın
doğusundaki ülkelere diplomatik görevli olarak tayin edilirmiş. Onla-
rın bir kısmı ülkesi için bilgi, bir kısmı da hem bilgi hem belge hem de
arkeolojik bulgu toplarmış.
Bugün gelişmiş Avrupa ülkelerinin en önemli ulusal müzeleri, belki
de en çok onların sayesinde Anadolu, Orta ve Uzak Doğu ve Asya’dan
“getirilmiş” tarihi eserlerle dolu. Ama çoğunun yaptığı yayınların katkısı
geçmişi anlamakta bugün bile önemli ve işlevsel. İşte onlardan biri de
Fransız Charles Texier...
The history of Anatolian civilizations owes much to the educated ex-
plorers of the 18th and 19th centuries. The archives constituted thanks
Texier’nin yaşam öyküsü
to such researchers who cultivated the tradition of publishing their
Bir mimarın oğlu olarak 1802’de, Versay’da doğan Félix Marie Charles
observations and analyzes, during an era of slow communication
Texier, Paris Güzel Sanatlar Yüksek Okulu’nda mimarlık eğitimi almış.
and information exchange, where today’s electronic networks did not
Ayrıca arkeolog ve tarihçi de. Texier, 1827’de kamu hizmetleri müfettiş-
exist, still remain valuable sources of knowledge. Some of these per-
liğine atanmış. Önce Güney Fransa’daki Antik liman kenti Fréjus’ta kazı
sonalities, most of whom were European archaeologists, architects,
yönetiminde, ardından İtalya’daki Antik Ostia kentinde, Akdeniz’deki su
historians or painters, were appointed as diplomatic staff in countries
seviyesinin neden azaldığını araştırmakla görevlendirilmiş. Daha sonra
east of the European continent. Their mission was to collect informa-
Ermenistan, Mezopotamya ve İran’a yapılan gezilere katılmış. 1833 ve
tion for their country and/or to re-
search and gather archaeological
documents and findings besides
collecting general information.
Today, probably mainly owing
to them, the leading national
museums of developed European
countries are filled with histori-
cal artefacts “taken away”, so to
speak, from Anatolia, the Mid-
dle and Far East and Asia. On
the other hand, the contribution
of their publications continues
to be of great significance and
relevance even today for the
understanding of history. One of
these personalities was Charles
Texier...

Texier’s curriculum vitae

Born in 1802 in Versailles as
son of an architect, Félix Marie
Charles Texier was trained as an
architect at the École des Beaux-
Arts in Paris. An archaeologist
and historian at the same time,
Texier was appointed inspec-
tor of public works in 1827. He
conducted excavations of the historic port cities of Fréjus in southern
1843’de iki kez Osmanlı Türkiyesi’nde araştırmalar yapmakla görevlendi-
France and Ostia in Italy, in order to investigate the causes of re-
rilmiş. 1840’da Fransız Koleji arkeoloji kürsüsünde yardımcı profesörlük
duced water levels in the Mediterranean. Later, he participated in an
yapmış. Fransız Bilimler Akademisi ve Paris Arkeoloji Enstitüsü üye-
expedition that took him to Armenia, Mesopotamia and Persia. Twice
liklerine de getirilen Texier 1845’de kamu binaları baş müfettişi olarak
in 1833 and 1843, he was sent on exploratory missions to Ottoman
Cezayir’e atanmış. 1855’de “Yazıtlar ve Edebiyat Akademisi” (Académie
Turkey. In 1840 he became deputy professor of archaeology at the
des Inscriptions et Belles-Lettres: www.aibl.fr) üyeliğine seçilmiş.
Collège de France, and in 1845 relocated to Algeria as inspector gen-
1871’de Paris’te yaşama veda etmiş.

Texier’nin Anadolu Seyahatleri
1833’de Fransız Hükûmeti tarafından Assos, Didim, Bergama, Aizani,
Magnesia ve Augustus Anıtı’nın bulunduğu Ankara gibi Anadolu’nun
Sol sayfa: Milet, Didim’de Apollon Tapınağı kalıntıları.
Sağ sayfa: Seyitgazi Frigya Kralı Midas’ın Mezarı.
Left page: Miletus, Didyma ruins of the Temple of Apollo.
Right page: Tomb of King Midas of Phrygia, Seyitgazi.
43
antik kentlerinde araştırmalar
yapması için “Küçük Asya”ya
tayin edilen Texier, Anadolu’nun
büyük kısmını gezip dolaşmış.
Ülkesine döndüğünde araştırma
sonuçlarını Fransız Akademisi’ne
teslim eden Texier, bundan on yıl
sonra 1843’de Anadolu’da çıktığı
ikinci seyahatte de Hatti ülkesinin
başkenti Hattuşaş’ın (Boğazköy)
kalıntılarını ve ünlü Yazılıkaya’nın
varlığını keşfetmiş. Bu iki uzun se-
yahati sırasında Texier, bazı diğer
yabancı uzmanlarla birlikte kazılar
yapmış. Anadolu’nun tarihi, jeo-
lojik yapısı, coğrafi özellikleri, yer
altı ve yer üstü kaynakları, mimari
ve sanatsal mirası ve o günkü
halkın etnik, demografik, kültü-
rel, ekonomik, sosyal durumunu
incelemiş. Bunları harita, çizim ve
gravürlerle de belgelemiş. Yal-
nızca gezdiği Antik Çağ kentlerini
değil, Selçuklu, Beylikler, Osmanlı
gibi daha sonraki dönemlere ait
önemli kentler hakkında da bilgi
toplamış.
Gezilerini birden çok kitapla
Paris’te yayımlayan Texier hak-
kındaki Türkçe kaynaklarda sıkça
altı çizilen bir olgu var. Texier
gerek konferanslarıyla gerek yazıp
çizerek, Osmanlı İmparatorluğu
hakkında o zamana kadar yayılmış
ve bu topraklarda seyahati caydı-
ran kimi olumsuz algıların ortadan
kalkmasına da çalışmış. Herhalde
başarılı olmuş ki onun ardından
Ürgüp (en üstte), Göreme Vadiisi (sol
altta), Fethiye Kaya Mezarları (sağda),
Trabzon (sol altta), Trabzon Kilisesi
(bugünkü Trabzon Ayasofya Müzesi)
(solda, en altta), Niğde Fatma Hatun
Türbesi’nin Taç Kapısı (en solda, altta).
Sağ sayfa: Buldan’da Çingelerin Dansı
(üstte) ve İnönü halkının yerel giysileri
(altta).
Ürgüp (top); Göreme Valley (below left);
Fethiye Rock Tombs (right); Trabzon
(below left), Trabzon Church (today’s
Hagia Sophia Museum, Trabzon) (left,
bottom); Niğde Fatma Hatun Shrine
Crown Gate (at far left, below).
Right page: Buldan, Dance of the
Gypsies (above) and local garments of
the people of İnönü (below).
eral of public buildings. In 1855
he was elected to the Académie
des Inscriptions et Belles-Let-
tres: www.aibl.fr. He passed away
in Paris in 1871.

Texier’s Anatolian Missions

Sent on an exploratory mission
to “Asia Minor” by the French
government in 1833, in order to
conduct research at Anatolian
archaeological sites such as As-
sos, Didyma, Pergamon, Aizanoi,
Magnesia and Ankara where
the Temple of Augustus is to be
found, Texier travelled through
44
pek çok Avrupalı araştırmacı Anadolu’ya gele-
rek iz sürmüş! Gene de bu tip eserlerde “taraflı”
ve “oryantalist” bakış açıları olabildiğini hatır-
latıp, özellikle kişisel izlenimlerin anlatıldığı
bölümlerdeki bilgileri ihtiyatla karşılamak
gereğine dikkat çekenler de var...

Yayınları
Texier’in kitaplarındaki metinler son derece
takdir toplamakla birlikte pek de usta işi olma-
yan zarif-nahif çizimleri sık sık eleştirilirmiş.
Klâsik Arkeoloji Tarihi Ansiklopedisi’nin editö-
rü Nancy Thomson de Grummond’un belirtti-
ğine göre, bu eleştiriler en çok çizimlerin tam
ve kesin olmadığı yolundaymış. Grummond, “...
öyle de olsa yarattığı merak ve ilgi açısından
başarılı olmuş” diyor (Encyclopedia of the
History of Classical Archaeology, Routledge
Publications, 1991, Dijital versiyon: 2011).
Öte yandan Texier gravürleri bugün ülkemiz-
deki kitap, baskı ve resim müzayede sitele-
rinde de çok rağbet gören parçalar arasında.
Texier’nin Fransızca ve Türkçe çeviri kitapları
şöyle: Küçük Asya; Asya’ya Uzanan El, Anadolu
Taşra ve Şehirlerinin Arkeolojik Tarihi ve Coğ-
rafi Betimlemesi (Asie Mineure; Description
Geographique, Historique et Archeologique
des Provinces et des Villes de la Chersonnese
d’Asie): 1839-1849 yılları arasında Paris’te üç
cilt olarak yayınlanan kitap, bilim ve kültür
dünyasında geniş yankı yapmış. Yazarın
Türkiye’ye ilk seyahatinin (1833-1837) so-
nuçlarını kapsayan Fransızca orijinali, büyük
boyda 862 sayfa metin, 239 gravür ve plan
ile 5 haritadan oluşmakta. Texier 1843’de
Türkiye’ye yaptığı ikinci seyahatinden sonra
bu eserini, yeni bilgi ve belgeler ekleyerek
yine Paris’te önce 1862, sonra 1882 yıllarında
olmak üzere iki kez daha bastırmış. Bu kez tek
cilt halinde ve 757 sayfa (fakat küçük punto
ile çift sütun/1514 sayfa) olarak yayınlanan bu
yeni baskı, gravürler ve çizimler bakımından
ilk baskıdan daha zengin.

PAZARLIĞI DA TEXIER YAPMIŞ
Artemis Tapınağı’nın 70 metrelik Amazonlar Savaşı Frizi’nin
Louvre’da olduğunu biliyor muydunuz?
1842 Eylülü ile 1843 Nisanı arasında Charles Texier ile F. de Clarac,
mimar J. Clerget ve ressam G. Boulanger bugün Aydın ili sınırla-
rı içinde kalan Magnesia Antik Kenti’ndeki Artemis Tapınağı’nda
kazılar yapmışlar. Arazinin bataklık su seviyesinin yüksek oluşu
nedeniyle kazılara son verilmiş. Texier, Clarac ve Boulanger de
tapınağın frizlerinden toplam uzunlukları yaklaşık 40 metreyi bulan
41 blok ve bazı mimari elemanları Paris’e, Louvre Müzesi’ne götür-
müşler. Grummond’un yazdığına göre, bu transferin pazarlığını da
bizzat Charles Texier yapmış. Nitekim Louvre Müzesi’nin bu eserle
ilgili künyesinde de “Misyon”un C. Texier tarafından 1843’de yerine
getirildiği doğrulanıyor. (Bkz: goo.gl/NytV0x “Bizde o taşlardan çok
var” söylemi Cumhuriyet ile birlikte geride kaldı. Magnesia kazısı da
1985’den bu yana Kültür ve Turizm Bakanlığı adına Prof. Dr. Orhan
Bingöl başkanlığında Ankara Üniversitesi tarafından yürütülüyor:
www.magnesia.org/tr/)
TEXIER CONDUCTED
THE NEGOTIATIONS
Did you know that the 70 m large Ionic frieze decorated with an
amazonomachy iconography from the Temple of Artemis in Magnesia was
in Paris at the Louvre Museum? Between September 1842 and April 1843,
Charles Texier, F. de Clarac, architect J. Clerget and painter G. Boulanger
performed excavations of the Temple of Artemis at the ancient city of
Magnesia in today’s Aydın province. The excavations were interrupted after
a while due to the high water level at the swampy land that made work
too difficult. Meanwhile, Texier, Clarac and Boulanger took away to the
Louvre in Paris, a group of 41 fragment blocks and architectural elements
of a total length of 40 meters, from the Artemis Temple’s pediment frieze.
According to Grummond, the negation on the transfer of the frieze frag-
ments was conducted by Texier himself. Indeed, in the Louvre’s catalogue
about this piece, it is indicated that this task was fulfilled by C. Texier in
1843. (See goo.gl/NytV0x the “Don’t worry, we got so many of these stones
down here” mentality ended with the Republic. Thus, the Magnesia excava-
tion is being conducted since 1985 by an archaeological team led by Prof.
Dr. Orhan Bingöl from the Ankara University, on behalf of the Ministry of
Culture and Tourism: www.magnesia.org/tr/)

45
1923-1924 yılları arasında, kendisi de yazar olan mütercim Ali Suat Bey
tarafından “Küçük Asya; Coğrafyaya, Tarihe, Âsâr-ı Atîkaya Ait Tarif” baş-
lığıyla dönemin Türkçe’sine çevrilen kitap “Türkiye Büyük Millet Meclisi
Hükümeti Maârif Vekâleti’nin 2 numaralı neşriyatı” olarak Matbaa-i
Amire’de arapça harflerle basılmış.
Bazı kısımları eksik olan ve dili bugün zor anlaşılan kitap, 2002’de “Char-
les Texier, Küçük Asya -Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi” başlığıyla Prof.
Dr. Kâzım Yaşar Kopraman tarafından Lâtin harflerine aktarılmış, Yard.
Doç. Dr. Musa Yıldız tarafından sadeleştirilmiş ve Enformasyon ve Do-
kümantasyon Hizmetleri Vakfı tarafından da yayımlanmıştı. Bu kitapta
243+64 gravür, 5 harita var.

Diğer kitapları:
• Ermenistan, İran ve Mezopotamya’nın Tasviri (Description de
l’Arménie et de la Perse, de la Mesapotamie) Paris, 1842-1845,
• Fréjus Kenti ve Limanına Ait Anılar (Mémoires sur la Ville et le port de
Fréjus, 1847
• Urfa ve Anıtları (Edesse et ses Monuments) Paris, 1859,
• Hristiyanlığın İlk Çağlarında Doğuda Yükselen Anıtsal Örnekleriyle Bir-
likte Resimli Bizans Mimarisi -R. P. Pullan ile- (L’Architecture Bizantine
ou Recueil de Monuments, des Premiers Temps du Christianisme ou
Orient) Londra, 1864,
• Küçük Asya’nın En Önemli Harabeleri -R. P. Pullan ile- (The Principal
Ruins of Asia Minor,) Londra, 1865,
-İtalya, Ostia kentindeki çalışmasıyla ilgili- Tiber Ağzındaki Kentte Antik
Liman Anıları (Mémoires sur les ports antiques situés à l’embouchure
du Tibre)1858,
• Bizans Mimarisi, (L’Architecture Byzantine) Londra, 1865.

Sol sayfa: İzmir görüntüsü (sağ üstte), Konya Selçuklu kalıntıları (sağ altta),
Boğazköy Kabartmaları (altta), Kemalpaşa Kabartması (sol altta) ve Ankara Auguste
Tapınağı (sağ altta).
Sağ sayfa: Boğazköy Mermer Taht ve Duvarlar (sol üstte), Bodrum Kalesi (sağda,
en üstte), Afyonkarahisar (sağ altta), Ankara Hacı Bayram-ı Veli Camii (sağda,
altta) ve Trabzon’dan Bizans resimleri (en altta).

a large part of the country. Upon his return to Paris, he submitted

the results of his research to the French Academy. A decade later,
his second trip to Anatolia in 1843, took him to Boğazköy, where he
discovered the ruins of the ancient capital Hattusha of the ‘Land
of Hatti’ and the nearby famous Hittite sanctuary of ‘Yazılıkaya’. In
the framework of these two long-lasting missions, Texier conducted
archaeological excavations together with some other foreign ex-
perts. He thoroughly surveyed the history of Anatolia, its geological
structure, geographical features; it’s underground and aboveground
resources, architectural and artistic heritage, and the ethnic, demo-
graphic, cultural, economic and social characteristics of the era’s
population. He documented the results of his research with maps,
drawings and engravings. Hence, his area of interest was not limited to
the ancient settlements of the antiquity alone, but encompassed as well
important cities of subsequent ages such as the Seljuk period, the era
of the Principalities and the Ottoman period. He assembled the results
of his research and studies in multiple books published in Paris. Turk-
ish sources particularly emphasize that Texier contributed, through his
conferences as well as books, to the elimination of previously existing
negative perceptions about the Ottoman Empire that discouraged travel
to these lands. It is to believe that he has been quite successful in this
task, looking at the great number of European researchers who came
to Anatolia following his footsteps! Nevertheless, some critics draw at-
tention to the often “biased” and “Orientalist” perspective of this type of
publications and recommend precaution particularly when it comes to
the sections related to the ‘personal impressions’ of the author...

Publications
Texier was an author appreciated for the textual contents of his books
but criticized for the incomplete and imprecise quality of his drawings.
Professor Nancy Thomson de Grummond, editor of “An Encyclopedia of
the History of Classical Archaeology” points out that “Texier is repeated-
ly criticized for the inaccuracy of his elegant drawings but is important in
46
the history of archaeology for stimulating a new interest in the antiqui-
ties of Asia Minor.”
(Source: Encyclopedia of the History of Classical Archaeology, Routledge
Publications, 1991, digital version: 2011).
On the other hand, in our country today, Texier’s engravings are highly
on demand at books, prints and paintings’ auction sites. Some of the
books of Texier, which were translated into Turkish, are as follows:
« Asie mineure: description géographique, historique et archéologique
des provinces et des villes de la Chersonèse d’Asie, - Asia Minor, geo-
graphical, historical and archaeological descriptions of its provinces and
cities. »
Published in three volumes in Paris between 1839 and 1849, the book
aroused great repercussions in the world of science and culture. The
French original of the author’s book on his first mission to Turkey (1833-
1837) consists of 862 large-size pages of text, 239 engravings and plans
and 5 maps. Texier published twice, once in 1862 and the second time in
1882, revised editions of this book supplemented with new information
and documents after his second journey in Turkey in 1843. Published as
a single volume consisting of 757 pages (but with small print double-
column / 1514 pages), this new edition is richer than the first edition in
terms of etchings and drawings.
In the years 1923-1924, the book was translated into Turkish by Ali Suat
Bey, a writer himself, and printed in Arabic characters at the State Print-
ing House and published by the Ministry of Education of the Govern-
ment of the Grand National Assembly of Turkey.
A present-day Turkish language and Latin alphabet version of the book
was published in 2002, by the Information and Documentation Ser-
vices Foundation, as re-edited by Prof. Dr. Kâzım Yaşar Kopraman and
Assistant Associate Prof. Musa Yıldız, under the title of “Charles Texier,
Geography, History and Archaeology of Asia Minor”. It contains 234 + 64
engravings and 5 maps.

His Other books:

• Description de l’Arménie et de la Perse, de la Mésopotamie, 1842–1845
- Description of Armenia, Persia and Mesopotamia.
• Mémoires sur la Ville et le port de Fréjus, 1847 - Memoirs on the city
and port of Fréjus.
• Édesse et ses monuments, 1859 - Edessa and its monuments.
• L’Architecture byzantine ou recueil de monuments des premiers temps
du christianisme en Orient, 1864 - Translated into English and published
as “Byzantine architecture: illustrated by examples of edifices erected
in the East during the earliest ages of Christianity”, London, (with R.P.
Pullar), 1864.
• “The principal ruins of Asia Minor”, London, (with R.P. Pullar), 1865.
• His work concerning his research performed in Ostia, Italy:
Left page: A view of İzmir (top right); Seljuk ruins at Konya (below right);
Mémoires sur les ports antiques situés à l’embouchure du Tibre-Mem- Boğazköy Reliefs (below); Kemalpaşa Relief (bottom left) and Ankara Augustus
oirs on the ancient port cities at the mouth of the River Tiber, 1858. Temple (bottom right).
• L’Architecture Byzantine - Byzantine Architecture, Right page: Boğazköy Marble Throne and Walls (top left); Bodrum Castle (top
right); Afyonkarahisar (below right); Hacı Bayram-ı Veli Mosque, Ankara (right,
London, 1865. below) and Byzantine portraits from Trabzon (bottom).

47
 ANTAKYA
CAMLARI
MÜZESİ

 Özgür Açıkbaş & Rasim Konyar

Dt. Şadi Asfuroğlu... Diş hekimi, üfleme antik cam ve rölyef cam üreticisi, Antik Cam Evi kurucusu... 1996 yılından
beri T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı’na üfleme antik cam ürünler veriyor. Müzeye dönüştürdüğü 140 yıllık tarihi
Antakya evinde de Antakya yöresine ait geniş çaplı bir cam koleksiyonu sergiliyor. Camın Antakya’daki yolculuğunu
“Müzeler ve kültür-sanat evleri geçmişin hafıza kartlarıdır“ diyen Asfuroğlu’nun kaleminden aktarıyoruz...

ANTIQUE GLASS HOUSE and ANTAKYA GLASS HOUSE

Dt. Şadi Asfuroğlu... Dentist, antique glass blower and relief glass producer, Antique Glass House founder... He has
been providing the Ministry of Culture and Tourism with antique blow glass products since 1996. In his historical
Antakya house with a history if 140 years, he has been exhibiting a rich collection of glass products since 1996.
Asfuroğu states that “museums and culture-art houses are the memory cards of the past” and this is what he says
further about his work...

48
Tarihi kaynaklara göre, cam ilk olarak Doğu
Akdeniz’de Antakya ve güneyindeki Kuzey
Suriye, Beyrut, Sayda sahillerinde, eş za-
manlı olarak ya da daha sonraları ise Mısır
ve Mezopotamya’da keşfedilmiştir. Yaklaşık
5000 yıl önce bulunan bu parıltılı madde
aslında ateşin keşfinin doğal bir sonucu-
dur. Cam denilen sihirli madde insan eliyle
pek çok şekle girmiştir. Binlerce yıldan beri
Antakya ve civarında imal edilen camlar
Anadolu’nun pek çok yerine ve diğer ülkele-
re gönderilmiştir. Antakya ve çevresinde sıvı
ve kuru gıda saklamak amacıyla kullanılan
çeşitli formdaki kavanozlar (katremisler),
şişeler, damacanalar (elfiler), marteban,
yoğurt kapları, cam tabaklar vs. eski cam-
ların eritilmesiyle tekrar şekillendirilerek
elde edilirdi. Kırılan eski cam kaplar ve
pencere camları da cam ustaları tarafından
tekrar tekrar eritilir, şişe ve kavanoz haline
getirilirdi. İlk “üfleme çubuğu”nu yani “cam
piposu”nu bulan Romalılardı. Onlar böl-
gemizde yüzyıllarca cam üretmişlerdi. Cam
üretim tekniklerini en çok geliştiren Fenike-
liler de bölgemizde yaşamışlardı. Dünyanın
en eski cam buluntuları Antakya’da Alalakh

According to historical sources, glass was first discovered in

Antakya in Eastern Mediterranean and Northern Syria in the south,
in Beirut, Sayda shores and later in Egypt and Mesopotamia
concurrently. This shiny substance discovered 5000 years ago is
the natural result of the discovery of fire. This magical substance
called glass has been put into numerous shapes. Glass produced
in Antakya and in the nearby provinces has been sent to different
parts of Anatolia and to many countries. Cans (katremis) in differ-
ent forms were used to store dried food in Antakya and in its near
vicinity. There were also water coolers, martebans, yoghurt cans
and glass plates were produced by melting used glassware. The
broken glass cans and tin lids were also melted by the masters,
and they were turned into bottles and cans.
The first “blow tube”, the “glass pipe” was produced by the Ro-
mans. They produced glassware in our region for hundreds of
years. Phoenicians, who developed the glass production tech-
niques, also lived in our region. The world’s oldest glass remnants
are the Hittite objects unearthed in the Alalakh Mound of Antakya
that dates back to 1600 BC. Unfortunately, they are now being ex-
hibited at the British Museum. The remnants of Roman glass work-
shops unearthed during the excavation work for the Hilton Hotel
Dt. Şadi Asfuroğlu ve müzesinden görüntüler.
Dt. Şadi Asfuroğlu and views from his museum.

49

ASFUROĞLU
AİLESİNİN SERÜVENİ
1996 yılından beri T.C. Kültür ve
Turizm Bakanlığı’na üfleme antik
cam ürünler veren el sanatçı-
larımızdan Dt. Şadi Asfuroğlu,
kendisinin ve ailesinin Antakya’da
camla içiçe gelişen serüvenini
şöyle aktarıyor:
“1962 Antakya doğumluyum. 1979
yılında Antakya Lisesi’nden mezun
oldum. İstanbul Devlet Güzel
Sanatlar Akademisi Mimarlık
Fakültesi’nde bir yıl okuduktan
sonra Marmara Üniversitesi Diş
Hekimliği Fakültesi’ne geçerek
1987’de mezun oldum. O ta-
rihten beri Antakya’da serbest diş hekimliği yapıyorum. Benim takı,
heykel, rölyef yapma ve cam üretme hevesim T.C. Kültür ve Turizm
Bakanlığı’nın Kültürel Hediyelik Eşya Tasarım yarışmaları ile başladı.
Bu motivasyon, beni üfleme antik cam sanatçısı Sami Coşkun ile ta-
nışmaya yöneltti. Ondan öğrendiğim yöntemlerle antik üfleme camlar,
Roma-Bizans dönemine ait gözyaşı şişeleri ve parfüm şişeleri röprodük-
siyonları yapmaya başladım.
1940’lı yıllarda rahmetli babam Asaf Asfuroğlu ve birkaç girişimci,
Suriyeli cam ustalarından birkaçını Antakya’ya getirmişler ve kentin ilk
düzenli ve sabit cam atölyesini oluşturmuşlar. Daha sonraları rahmetli
amcalarım Ali Asfuroğlu ve Ferit Asfuroğlu bu çalışmalara ortak olmuş,
hatta Ali amcamız kendini geliştirmek için İstanbul’a giderek, Paşabah-
çe ve diğer özel cam fabrikalarında çalışmış. Antakya’ya döndükten
sonra babamla birlikte usta-işletmeci olarak yıllarca cam şişe ve kava-
noz üretmişler. Babam o zaman ürettikleri kavanozları kendi kamyo-
nuyla Anadolu’ya taşıyarak satmış. Dönüşte aynı kamyonla kırık veya
atık camları toplar, Antakya’ya getirirmiş. Atık cam bulamadıkları
zamanlar da Antakya’da ihtiyaç duyulan ticari ürünler (pirinç, şeker,
buğday vs.) taşırlarmış. Bu arada cam üretimi Antakya için önemli
bir sanayi kolu haline gelmiş ve yeni yeni işletmeler kurulmuş. Burada
üretilen yeşil camlar Türkiye’nin pek çok yerine ulaşmış ve pek çok evin
mutfağında, kilerinde yer bulmuştur.
Babamın koşuşturması 1964 yılında aniden vefatıyla son bulmuş ve
cam atölyemiz kapanmıştı. Ali Amcam da İskenderun’da kurduğu cam
atölyesini bilmediğim nedenlerden dolayı kapatmak zorunda kalmış ve
çalışmak için Almanya’ya gidenler kervanına katılmış. Ailemizin cam
atölyeleri kapansa da Antakya’daki diğer cam atölyeleri üretime devam
etmişler. Antakya’da cam, pek çok aile için geçim kaynağı olmuştur…”
ADVENTURE
OF THE
ASFUROĞLU
FAMILY
Dt. Şadi Asfuroğlu, who has been artist producing antique glass objects for
the Ministry of Culture and Tourism since 1996, talks about his and his
family’s adventure in glass:
“I was born in Antakya in 1962. I graduated from the Antakya High School
in 1972. After receiving courses at Istanbul State Fine Arts Academy Faculty
of Architecture for a year, I enrolled at the Marmara University Faculty
of Dentistry and graduated in 1987. I have been working as a dentist in
Antakya since then. My interest in producing ornaments, sculpture, relief
nd glass production was initiated by a contest organized by the Ministry
of Culture and Tourism for Cultural Souvenirs. This motivation led me to
know the blow glass artist Sami Coşkun. I learnt his technique and started
producing reproductions of Roman and Byzantine her drop vials and
perfume bottles. In the 1940s, my late father Asaf Asfuroğu and a number
of entrepreneurs brought a few Syrian glass masters to Antakya, and they
built the city’s first regular and fixed glass workshop. Then, my late uncles
Ali Asfuroğu and Ferit Asfuroğku have taken part in this work as partners
and Uncle Ali has even come to İstanbul to improve his skills and worked
at Paşabahçe and at other private glass factories. After returning back to
Antakya, they have produced glass bottles and cans for long years with my
father. During those days, my father sold the glass cans that they produced
with his truck around Anatolia. During his return, he used to collect broken
and waste glass pieces and brought them to Antakya. When they could not
find waste glass, they used to carry other commercial products needed in
Antakya (like rice, sugar and wheat etc.) In the meantime, glass production
became an important industry in Antakya and new business flourished.
Green glassware produced here were sent to many different places in Tur-
key and they were used in the kitchens and cellars all around Turkey.
My father’s work came to a halt in 1964 with his sudden death and our
glass workshop was closed. My Uncle Ali had to close his glass workshop
in İskenderun due to reasons not known to me and he went to Germany to
work as a guest worker there. Although the glass workshops of our family
were closed down, other workshops continued production. Glass has been a
major source of income for families in Antakya…”

50
 Höyüğü’nde bulunan ve MÖ 1600 yıllarında Hititler tara- that will be built near the Saint Pierre
fından üretilmiş objelerdir ve şu anda maalesef British Church; perfume and tear drop vials, glass
Museum’da sergilenmektedir. bowls and glass ingots also reveal that
Ayrıca son birkaç ay içinde Saint Pierre Kilisesi ya- Antakya has been one of the oldest and
kınlarında Hilton Otel için yapılan kazılarda ortaya most important glass production centers.
çıkan ve MS 4 ve 5. yüzyıllara ait olduğu tahmin Until the 1940s, glass was produced mostly
edilen Roma cam atölyelerinin kalıntıları; parfüm by portable workshops in Antakya and its
ve gözyaşı şişeleri, cam kaseler, cam külçeleri near vicinity. The travelling glass masters
Antakya’nın eski ve çok önemli cam üretim merkez- used to install their workshops and glass
lerinden biri olduğunu ortaya koymaktadır. ovens in suitable places in Antakya, and
1940’lı yıllara kadar Antakya ve civarında cam üretimi- they collected broken glass pieces to pro-
ni daha çok gezgin atölyeler yaparmış. Gezgin cam ustaları duce new glass objects. Later, masters in
Antakya’nın uygun yerlerine kurdukları atölye ve cam ocaklarında Antakya and investors came together and
Antakya ve civar köylerden topladıkları kırık camları eriterek yeni built new workshops, which in turn created
cam objeler imal edermiş. Antakya atölyelerinde yetişen ustalar an important industrial sector for Antakya.
ve yatırımcıların bir araya gelerek yeni atölyeler kurması cam Unfortunately, the last glass factory in
üretimini Antakya için önemli bir sanayi kolu haline getirmiştir. Antakya could no longer survive against
Ne yazık ki 2006 yılında Antakya’daki son cam fabrikası da tekno- technology and the cheap and unhealthy
lojiye ve plastik denilen ucuz ve sağlıksız maddeye yenik düşerek plastics and was closed down.
kapanmıştır.
From the Historical Antakya House to
Tarihi Antakya evinden müzeye... Museum…
2009 yılına geldiğimizde Antakya cam tarihine ait elimizde kalanlar iki gruptu. Birinci grup, In 2009, there were only two groups of sur-
son cam fabrikasından kalan el aletleri olup, bu aletler 1940’tan günümüze kadar kurulmuş viving objects related to the glass history
tüm cam atölyelerinin özeti olarak nitelendirilebilir. İkinci grup ise benim yıllardır top- in Antakya. The first group consisted of the
ladığım, Antakya camına ait çok değerli örneklerdi. Ailemde ne varsa toplayabildiğim bu remaining hand tools from the glass fac-
örnekler, babamın ve amcamın el emeği ile hayat bulmuş cam objelerdi... Büyük dedemizin tory and they could be taken as a summary
140 yıl önce yaptırdığı tarihi Antakya evinin satışa çıkarıldığı sıralarda, benim eski cam of all the glass workshops founded since
atölyemi de bulunduğu yerden taşımam gerekiyordu. Bu evi satın alıp atölyemi oraya taşı- 1940. The second group of objects were
maya karar verdim ve yıllardır hayalini kurduğum, antik cam kültürünü yaşatmaya çalışan the valuable samples of glass produced
el işi cam sanatçısı arkadaşlarımla bir arada olabileceğim Antakya Kültür Sanat Evi’ni oluş- in Antakya that I have been collecting for
turmayı da düşlemeye başladım. Sonunda 2010 yılında Antik Cam Evi’ni kurdum. Antakya years. These objects from my family were
cam tarihini anlatabilecek her türlü obje, annemin büyük ailesinin geçmişini de barındıran, pieces of glassware produced by my father
avlusunda çocukluğumun en güzel anılarını yaşadığım, her şeyiyle Antakya kokan bu taş and uncle... When my grand-grandfather’s
evin orijinal dolaplarının içinde yerini buldu. Asfuroğlu ailesinin öncülüğünü yaptığı yeşil historical Antakya house, which was built
Antakya cam örnekleri, cam fabrikaları kapandığı için ve tekrar üretilme ihtimali olmadığın- 140 years ago, was on sale; I had to move
dan müzelik hale geldi. Bu çok özel cam koleksiyonumuzu cam evinin “müze” bölümünde from my old glass workshop. I have decided
sergiliyoruz. Bu arada eski atölyemi de buraya taşıyarak üretime devam etmeğe başladım. to buy this house and move my workshop
Ben ailemin geliştirdiği yeşil Antakya cam geleneğini minik şişeler, cam yüzükler, cam there. Then, I started working on my dream
sikkeler ve cam rölyeflerle ayakta tutmaya çalışıyorum. Antik cam evinde ürettiğim üfleme of founding the Antakya Culture and Art
ve rölyef cam ürünler; Roma, Bizans, Fenike döneminde yapılmış ve arkeoloji müzelerinde House where I could be together with the
sergilenen gözyaşı şişesi, koku şişeleri ve ilaç, zehir saklama kapları, sıvı saklama kapları, glass masters. That way, we could keep
cam bilezik ve yüzükler ile cam sikkelerin röprodüksiyonları. the glass culture of Antakya alive. Finally, I
1996 yılından beri T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı DÖSİMM mağazalarında satılan ürünle- founded the Antique Glass House in 2010.
rimizi artık Antik Cam Evi’mize gelen misafirlerimizin de beğenisine sunuyoruz. Antakya All sorts of objects that tell the history of
Camları Müzesi, Antik Cam Atölyesi ve Yöresel Kültürel Hediyelik ürün satış merkezi haline glass in Antakya have found themselves
a place in the original cupboards of this
stone house that harbours the past of my
grandparents and where my childhood was

51

getirdiğimiz bu tarihi evde cam dostu
konuklarımızı ağırlıyoruz. Misafirlerimiz
avluda keyifle çayını kahvesini içebiliyor,
çalışmalarımızı izliyor, ürettiklerimizi satın
alabiliyorlar.
Müzeler ve kültür-sanat evleri geçmişin
hafıza kartlarıdır...
Üfleme camların yanı sıra atölyemizde
rölyef cam üretimi için mükemmel bir cam
eritme fırını ve atölye alt yapısı mevcut. Bu
fırında çökertme (“slumping”), hamur camı
(“pate de vere”), “fusing” ve yüksek ısıda
52
spent. The green Antakya glass samples,
first produced by the Asfuroğu family, are
now museum pieces, because the glass
factories are closed. This special glass col-
lection is being exhibited in the “museum”
part of the glass house, and it is free for
visitors. In the meantime, I moved my old
workshop here and continued producing
glassware. I try to keep the green Antakya
glass tradition of my family by producing
small bottles and vials, glass rings, glass
coins and glass reliefs. The blow glass
objects and and reliefs that I produce at the
Antique Glass House are the reproductions
of the Roman, Byzantine and Phoenician
tear drop vials, perfume bottles, poison
and drug vials, liquid storage bowls, glass
bracelets and earrings and the coins un-
earthed during archeologic excavations.
Since 1996, our products are being sold at
the DÖSİM stores at the Ministry of Culture
and Tourism, and now our visitors to the
Antique Glass House can also buy them.
We welcome our guests at our house which
also function as the Antakya Glass Mu-
seum, Antique Glass Workshop and Tradi-
tional Cultural Souvenirs centre. Our guests
can sip their tea at our courtyard, watch our
work and buy our products.
Museums and culture-art houses are the
memory cards of the past
Other than blow glass products, our work-
shop has a perfect glass melting oven and
a strong workshop infrastructure. We can
do slumping, pate de vere and fusing and
high-temperature glass dye fixation at our
workshop. The costume creator Mine Erbek
from the State Opera and Ballet and Ersun
Özken from Marmara University Faculty of
Fine Arts Department of Ceramics also con-
cam boyası fiksasyonu yapılabilmekte. Bu arada atölyemize Dev-
let Opera ve Balesi’nin çok değerli kostüm kreatörü Mine Erbek
ile Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Cam ve Seramik
Bölümü Öğretim Üyesi Ersun Özken’in büyük katkıları oldu.
Toplumları ileriye taşıyabilecek en önemli şey kültürel birikimle-
ridir, geçmişten günümüze taşınabilmiş ve korunabilmiş eserler-
dir. Geçmişimize dair ne kadar çok materyali sağlıklı bir şekilde
çocuklarımıza aktarabilirsek, gelecek nesil o kadar güçlü ve o denli
donanımlı yetişecektir. İşte o güçlü ve donanımlı yeni nesil ülke-
mizi layık olduğu yere taşıyıp yüceltecektir.
Bence bu konu ile ilgili herkes üstüne düşen görevi yerine ge-
tirmelidir. Ben olanaklarımı zorlayarak Cam Evi’ni kurdum ve
geliştirmeğe çalışıyorum. Dileğim, ülkemizin tüm fertlerinin aynı
duyarlılıkla geçmişimize sahip çıkabilmesidir...
Web: www.antikcamevi.com
E-posta: info@antikcamevi.com
Tel: (0533) 775 3362
tributed hugely to our workshop. Cultural
accumulation is what develops societies;
the works that are transmitted from the
past to the present. The more materials
from the past we can survive for our chil-
dren, the richer the future generations will
be and those bright future generations will
dignify and elevate our country.
I think everyone should take responsibility
in this area. Personally I did my best and
founded the Glass House, and I am trying
to improve things there. My wish is that all
individuals in society will embrace the past
and carry it on to the future...
Web: www.antikcamevi.com
E-mail: info@antikcamevi.com
Tel: +90 533 775 3362
53
DÜNYAYI AYDINLATAN ÖZGÜRLÜK
sanat ve
mühendislik
arasında bir
köprü, 19. yüzyıl
teknolojisi
düşünüldüğünde
çağını fersah LIBERTY
fersah aşan, bir ENLIGHTENING
eli meşaleli, bir eli THE WORLD
bildirgeli “hukuk
A bridge between art and
ve özgürlük” engineering, way beyond
savunucusu, 19th century technology, the
welcoming lady with a torch
geçtiğimiz in one hand and a tablet
haziran’da 130 in the other, the guardian
angel of “law and freedom”,
yaşına basan celebrated the 130th
konuksever Anniversary of her arrival in
NYC on June 17, 2015.
kadın...

 Wikipedia & Shutterstock

54
 ew York lima-
nının girişinde
kurulduğu ilk
günden bu
yana ayakta duran Özgürlük Anıtı,
1876’da bağımsızlığının yüzüncü
yılını kutlayan ABD’ne Fransa’nın
hediyesi. Ancak kutlamadan 10
yıl sonra; 1886’da yollanabilmiş!
Anıt, Fransız heykeltraş Frédéric
Bartholdi tarafından Paris’te
yapılmış. Bartholdi, çelik kons-
trüksiyonda Eyfel Kulesi’ni yapan
Gustave Eiffel, Süveyş Kanalı’nın
mühendisi Ferdinand de Lesseps,
aydınlatmada Thomas Edison gibi
uzmanlarla birlikte çalışmış. Ame-
rikan mimar Richard Morris Hunt
tarafından tasarlanan kaideye
dikilen anıt Amerika’ya göç eden
milyonlarca insanı ilk karşılayan
bir özgürlük simgesi...

Neleri simgeliyor?
1924’te ulusal anıt ilan edilen,
resmî adı “Özgürlük Dünyayı Ay-
dınlatıyor” olan heykelin tacındaki
yedi sivri uç, 7 kıta ve denizi sim-
geliyor. Elindeki meşale aydınlan-
mayı, meşaleden çıkan ışıklar ise
özgürlüğe giden yolun simgeleri...
Kitabesinde ABD’nin bağım-
sızlık günü kabul edilen Ame-
rikan Bağımsızlık Bildirgesi’nin
tarihi; 4 Temmuz 1776 (July IV,
MDCCLXXVI) yazılı.
Heykelin daha küçük boyutlar-
da bir kopyası Paris’te ve Atlas
Okyanusu’na doğru bakıyor.
Osaka, Priştine, Pekin, Las Vegas,
Güney Dakota’nın Sioux Falls ken-
ti, Bordeaux gibi dünyanın çeşitli
şehirlerinde de anıtın birer küçük
kopyası bulunuyor.

Evrensel Kültür Mirası

UNESCO, bu heykeli, “anıtsal
heykeltıraşlığın, antik geleneğin
ardından 19. yüzyılda yenilenmiş
dışavurumunun, “Art Nouveau”
akımının izlerini de içeren bir
şaheseri” olarak değerlendirip
1984’de evrensel kültür mirası
listesine almış. Sol elinde taşıdığı
Birleşik Devletler Bağımsızlık Bil-
The Statue of Liberty standing at New York Harbour entrance was meant to be a gift from France to the
United States, celebrating the centenary of its independence in 1876. However, it could only be put in
place ten years later in 1886!
The monument was designed by French sculptor Frédéric Bartholdi and built in Paris. Bartholdi was
assisted in this challenging task, by innovative geniuses such as engineer Gustave Eiffel, the expert in
steel construction who built the famous Eiffel Tower, the Suez Canal engineer Ferdinand de Lesseps, and
the lighting inventor Thomas Edison. Atop its pedestal designed by American architect Richard Morris
Hunt, the statue stands as a symbol of freedom who welcomed the millions of immigrants to the United
States...

What does it stand for?

Anıtın yerleştirilmesinden bir yıl önce,
1885’de hazırlanan renkli taş baskı
(solda). Anıt ve New York manzaraları.
Coloured lithograph of the statue
printed in 1885, a year prior to its
dedication (left).The Statue of Liberty
and views from New York.
The “Liberty Enlightening the World”, by her official name, has been declared national monument in 1924.
The seven spikes on the crown of the statue symbolize the seven continents and seas. The torch in her
right hand represents ‘Enlightenment’; the flame of the torch illuminates the road to freedom...
The tablet in her left hand is inscribed with the date of adoption of the ‘American Declaration of Inde-
pendence’, July 4, 1776 (July IV, MDCCLXXVI), the Independence Day of the United States of America.

55
 ÖZGÜRLÜK ANITI ÜZERİNE... FACTS ON THE MONUMENT
• Bartholdi heykelin yerini seçmek için ABD’ye yaptığı
• Bartholdi was delighted when he saw the Bedloe’s Island at New
ziyarette, New York Limanı’nın girişindeki Bedloe Adası‘nı
York Harbour’s entrance, during the trip he made to the US in
görüp, “İşte benim heykelim burada yükselmeli, insanların
order to select a location for his statue. “This is where my statue
Yeni Dünya’yı ilk gördüğü bu yerde” demiş. Ardından da
should be erected, at this point where people see the New World
heykelin inşası için Fransız-Amerikan Birliği (Franco-Ame-
for the first time!” he said. Thereafter, the ‘Franco-American
rican Union) kurulmuş. 1956’da Bedloe adasının adı da
Union’ for the construction of the statue was founded. Bedloe’s
Özgürlük Adası’na dönüştürülmüş.
Island was renamed ‘Liberty Island’ by an act of the United States
• Kimi kaynaklar heykelin Mısır Hıdivi Said Paşa tara-
Congress in 1956.
fından Süveyş Kanalı için sipariş edildiğini, maliyetin
• Some sources say that the statue was commissioned by Said Pasha,
altından kalkamayacağını görünce, heykeli yaptırmaktan
Khedive of Egypt, for the Suez Canal, but that he renounced to the
vazgeçtiğini, kimileri de heykelin yapıldığını ama Müs-
project due to its high cost... Other sources claim that the statue was
lüman halkta rahatsızlık yaratacağı endişesiyle Mısır’a
actually manufactured and kept in storage for many years after the
dikilmeyip yıllarca depoda saklandığını söylüyor.
idea of setting it up in Egypt was abandoned due to the fear of the
• 21 yıl süren yapım, ekonomik sıkıntılar yüzünden sık
potential reactions from the Muslim population.
sık aksamış. Proje için Fransa’da çeşitli yardım kam-
• The construction, which lasted 21 years, was often interrupted due
panyaları ve “Özgürlük” adı verilen bir lotarya düzenlenmiş.
to economic difficulties. Various fund-raising campaigns and a na-
Kurada ödül olarak anıtın minyatür modelleri verilmiş.
tional lottery were organized in France to support the project. Miniature
• Amerikan Kongresi ve New York Valisi, kaidenin inşası için para ver-
models of the statue were given as prize to the winners of the lottery.
meyi reddetmiş. Buna kızan Joseph Pulitzer, 1883’te gazetesi New York
• After US Congress and the Governor of New York declined to allocate
World’de bir kampanya başlatmış. Harçlıklarını bağışlayan çocukların
funds for the pedestal construction, publisher Joseph Pulitzer started a
bile adını basınca, kampanya ilgi uyandırıp, ABD’li zenginleri harekete
drive for donations in his newspaper New York World in 1883. The cam-
geçirmiş. Bağışçılar arasında Mark Twain de var!
paign aroused public interest especially when Pulitzer began publishing
• Paris‘te yapılan heykelin kolay taşınabilmesi için içi boş bırakılmış,
the names of children who contributed their pocket money, so that dona-
dışı çok ince bakırla kaplanmış. Yıllar sonra bakır oksitlenince anıt açık
tions flooded in. Donors included such famous names as Mark Twain!
yeşile çalan bugünkü rengini kazanmış.
• In Paris, the statue was built hollow inside for easy transport. The
• Heykelin önce meşaleyi tutan sağ kolu yapılmış. Bu kol, Özgürlük
exterior was coated with very thin copper. The copper, oxidized over the
Meşalesi kitabının yazarı Elizabeth Mitchell’in de belirttiği gibi, bağış
years, gave the statue its current greenish colour.
toplamak amacıyla 1876’da Philadelphia Fairmount Park’ta düzenlenen
•.The statue’s torch-bearing right arm was built first and showcased for
Yüzüncü Yıl Fuarında sergilenmiş. Daha sonra 1876’dan 1882’ye kadar
fund-raising purposes at the 1876 Centennial Exposition in Fairmount
da New York Madison Square Park’da sergilenmiş.
Park, Philadelphia, as also referred to in Elizabeth Mitchell’s recent book
• 1884 Ağustos’unda Mimar Morris Hunt‘ın tasarladığı kaidenin temel
‘Liberty’s Torch’. It was subsequently placed at New York’s Madison
atma törenini, New York Büyük Mason Locası’nın üstadı William A.
Square Park from 1876 to 1882.
Brodie yönetmiş. Böylece anıtın masonik işaretlerle dolu olduğu dediko-
• The foundation stone of the pedestal designed by architect Morris
dusu yayılmış.
Hunt was laid in August 1884 by William A. Brodie, Grand Master of the
• 1885’te kaide yükselmeye devam ederken Fransa’daki heykel 350 par-
New York Masonic Lodge. Thus, rumours spread that the monument
çaya bölünmüş. Parçalar 214 sandık içinde “Isere” adlı Fransız gemisine
was full of Masonic symbols.
yüklenmiş, 4 Kasım 1885’de New York’a ulaşmış. Anıt kaidenin üzerinde
• While the pedestal continued to rise in 1885, the statue was disassem-
dört ayda yeniden birleştirilmiş.
bled in France in 350 pieces shipped to New York in 214 crates on board
• Uzaktan yüzü erkek yüzü gibi görünse de Özgürlük Anıtı bir ka-
the ship “Isère”. Arrived at destination on 4 November 1885, it took four
dın. Yüzünün kime ait olduğu hep merak edilmiş. Anıtın mimarı
months to re-assemble the statue on its pedestal.
Bartholdi’nin annesine veya Isaac Singer’in dul eşi Isabelle Eugenie’ye
• Though the face seems like a man’s from far, the Statue of Liberty is
ait olduğu söylentileri var.
actually a woman. But who was the real woman behind the face? It has
• Yüzü güneydoğuya dönük olan heykel, limana giren gemilere selam
been said that it was Bartholdi’s own mother and / or Isabella Eugenie,
verir gibi duruyor. Yüksekliği 46 metre, kaidesiyle birlikte 93 metreyi
the widow of Isaac Singer.
bulan anıt 225 ton. Yalnızca burnu 1,5 metre. Baş genişliği 2 metre,
• Facing south-east the statue seems to greet the ships entering the port.
yüksekliği ise taçla birlikte 5 metre.
The statue is 46 m high. The monument’s total height reaches 93 m in-
• Şair Emma Lazarus heykel için
cluding the pedestal and weighs 225 tons. Only the nose is 1.5 m. Head’s
yazdığı The New Colossus (Yeni
width is 2 m, its height with the crown is 5 m.
Görkem) adlı şiirinde heykeli klasik
• “The New Colossus”, a poem by poet Emma Lazarus portrays the
bir tanrıça değil, sürgünlerin annesi
statue as ‘Mother of Exiles’, unlike a classical goddess. In 1903, the son-
olarak ele almış. Şiir Lazarus’un
net was engraved on a bronze plaque in memory of Lazarus and placed
anısına, 1903’te bir plakete ya-
inside the pedestal of the Statue of Liberty.
zılarak Özgürlük Anıtı’nın içine
• The population of the United States doubled within 30 years after the
konulmuş.
statue. From 38 million 500 thousand in 1870, it rose to a 76 million in
• Heykelden sonra 30 yıl içinde
1900. Between 1840 and 1880, 9 million 438 thousand aliens came from
ABD nüfusu ikiye katlanmış.
the United Kingdom, Germany, Ireland, Scandinavia and other countries.
1870’de 38 milyon 500 bin olan
The immigrant population has reached 22 million between 1880 and 1914.
nüfus, 1900’de 76 milyon olmuş.
1840 ile 1880 arasında, İngiltere,
Almanya, İrlanda, İskandinavya ve
diğer ülkelerden 9 milyon 438 bin
yabancı Birleşik Devletler’e gelmiş. “Frank Leslie’s Illustrated” gazetesinin Haziran 1885’de yayınlanan sayısında,
1880 ve 1914 arasında göçmen
ahşap kasa içindeki anıt ve Bartholdi’nin resimleri yer alıyor.
Frank Leslie’s Illustrated Newspaper, June 1885, showing woodcuts of the
nüfusu 22 milyona ulaşmış. completed statue in Paris, Bartholdi, and the statue’s interior structure.

56
dirisi, üzerine bastığı kırılmış prangalar dahil olmak üzere herkes için
anlamı olabilen simgeler taşıyan heykel, klâsik ögeler ve ikonografisi-
nin yanısıra, çağdaş çağrışımları da temsil ediyor. Yapıldığı dönemde
pek sık rastlanmayan bir disiplinlerarası eser; mühendislik, mimarlık ve
sanat üçlüsünün elele verişinin bir müjdecisi olarak değerlendiriliyor.
Gerçekten de metal ağırlıklı heykelin kaidesinde bolca beton, cildini
desteklemede esnek perde duvarlar, meşalesinin aydınlatılmasında da
elektrik kullanımı bu olguyu destekliyor. Heykelin kavramsal tasarı-
mında Bartholdi ile işbirliği yapan Édouard René de Laboulaye, başta
Fransa ile ABD arasındaki tarihi işbirliğini perçinleme olmak üzere, bu
anıtın uluslararası “dostluk, barış ve ilerleme” simgesi olmasını amaç-
lamış. Bu bağlamda anıtın finansmanının uluslararası destek görmesi
de anlamlı.

Neden evrensel?
UNESCO, iki nedenle Özgürlük Anıtı’nı evrensel miras kabul ediyor.
Birinci ölçüt: Anıtsal bu heykelin “insan ruhunun bir şaheseri” olması.
Heykeltraş Frédéric Bartholdi ile mühendis Gustave Eiffel arasındaki iş-
birliğinin, sanat ile mühendisliği yeni ve güçlü bir biçimde birleştirme-

In Paris there is a smaller size replica of the statue turned west

towards the Atlantic Ocean in order to face its New York sibling. Like-
wise smaller size copies are also to be found in various cities of the
world such as Osaka, Pristina, Beijing, Las Vegas, Bordeaux, Sioux
Falls, South Dakota, to name just a few examples.

Universal Heritage
UNESCO inscribed this statue on
the World Heritage List in 1984 as
“a masterpiece of colossal statu-
ary, which found renewed expres-
sion in the 19th century, after the
tradition of those of antiquity, but
with intimations of Art Nouveau.”
Highly potent symbolic elements
17 Haziran 1885’de gönderilen anıtın başı açılırken (en üst solda), Bartholdi’nin of the design include the United
tasarım patent belgesi (en üst sağda), 1878 Paris Dünya Fuarı’nda anıtın başı States Declaration of Independ-
sergileniyor (ortada), 1885 Haziran’ında yapım aşaması (en altta).
Para toplamak amacıyla çıkartılan devlet bonosunun duyuru afişi (üstte).
ence, which the Statue holds in
Unpacking of the head of the Statue of Liberty, which was delivered on June 17, her left hand, as well as the broken
1885 (top left); Bartholdi’s design patent certificate (top right); The statue’s head shackles trampled by her feet.
on exhibit at the Paris World’s Fair, 1878 (center); Richard Morris Hunt’s pedestal
under construction in June 1885 (bottom); Government poster using the Statue of Drawing on classical elements and
Liberty to promote the sale of Liberty Bonds (above). iconography, it also expressed
modern aspirations. The monu-
57
 sinden doğan bir teknolojik harika
üretimiyle sonuçlanması.
İkinci ölçüt: Fransa’nın iki ulus ara-
sındaki tarihi işbirliğini teyit etmek
için bu yapıtı sunması ve özgürlük
ve demokrasinin temel ilkelerini
vurgulayan “Birleşik Devletler Ba-
ğımsızlık Bildirisi”nin uluslararası
kabul ve finansal destek görmesi.
Zaman içinde heykelin çağrıştır-
dığı özgürlük, barış, insan hakları,
köleliğe son verilmesi, demokrasi
ve fırsat eşitliği gibi kavramların
da somut simgesi olması bu ikinci
ölçütü destekleyen gerekçeler
arasında.

Özgürlük Anıtlı filmler

Modern zamanların bu ikonik
heykeli sinemacılar için çekici bir
konu olmuş. İşte en popüler filmler: Tom Hanks ve
Daryl Hannah’nın başrollerini oynadığı Denizkızı
(Splash) filminde Hannah heykelin civarında
çıplak görülüyor. Yarından Sonra filminde (The
Day After Tomorrow) küresel ısınma yüzünden
heykel buz tutuyor. X-Men, Hayalet Avcıları 2
(Ghostbusters II) ve Nicolas Cage’in oyna-
dığı Büyük Hazine: Sırlar Kitabı (National
Treasure: Book of Secrets) gibi filmlerde
de aksiyon hep anıtın çevresinde...

Anıtın 130. yaşgününde Google hediyesi

ABD’de, 17 Haziran’da anıtın Fransa’dan
Amerika’ya teslim edilişinin 130. yıldönümü
kutlandı. Google da bu gün için hem bir “doodle”
(https://goo.gl/Pxpi3z) hem de etkileşimli bir tarih
şeridi yaptı.
Google Kültür Enstitüsü sitesine yüklenen tarih
şeridi (goo.gl/C52yF5) tarihi fotoğraflar ve çi-
zimlerle anıtın Fransa’daki yapım aşamalarını,
Amerika’ya getirilişini ve dikimini, bu süre içinde
projede rolü olanların resimlerini adım adım gös-
teriyor.
58
ment is an example of unprecedented interdisciplinary work for the
era. The interior iron framework is a formidable and intricate piece KENDİNE
of construction, a harbinger of the future in engineering, architec-
ture, and art, including the extensive use of concrete in the base, the GÜVENEN GEZSİN!
flexible curtain-wall type of construction that supports the skin, and Heykeli gezmek için rezervasyon
the use of electricity to light the torch. Édouard René de Laboulaye şart. Biletler fotoğraflı. Hem
collaborated with Bartholdi for the concept of the Statue to embody feribota binişte, hem adada yüz
international friendship, peace, and progress, and specifically the his- taramasından geçiliyor. Anıtta
torical alliance between France and the United States. Its financing by ana girişten taç platformuna
international subscription was also significant. kadar 377 basamak var. Asansör
yok. Anıta çıkıp inmek yaklaşık
Why universal? 22 katlı bir binaya tırmanmakla
UNESCO acknowledged the Statue of Liberty as universal heritage eşdeğer. Sadece taç bölümünde
for two reasons. First criterion: This colossal statue is a masterpiece 154 basamak tırmanarak meşale-
of the creative human spirit. The collaboration between the sculp- ye çıkılabiliniyor. Bu yüzden adayı
tor Frédéric Bartholdi and the engineer Gustave Eiffel resulted in the yöneten Ulusal Park Servisi, ziya-
production of a technological wonder that brings together art and retçilerin fizik ve psikolojik hiçbir
engineering in a new and powerful way. rahatsızlığı olmaması gerektiğini
The second criterion: The Statue was presented by France with the belirtiyor: nps.gov/stli/index.htm
intention of affirming the historical alliance between the two nations.
It was financed by international subscription in recognition of the es-
tablishment of the basic principles of freedom and democracy by the CLIMB IF YOU TRUST YOURSELF
United States of America’s Declaration of Independence, which the Reservations are required to visit the statue. Tickets include photo.
Visitors undergo face screening, both before boarding the commuter
ferry and entering the island. There are 377 steps from the main
lobby to the crown platform. No elevator. The climb is equivalent
to the climb of about a 22-story building. The torch can be reached
through 154 steps up from the crown platform. The National Park
Service managing the monument recommends that crown visitors
have no significant physical or mental conditions which would impair
their ability to complete the climb: www.nps.gov/stli/index.htm

1986 yılı, 4 Temmuz kutlamalarında First Lady Nancy Reagan

(kırmızı elbiseli) antıın taç bölümünde.
First Lady Nancy Reagan (in red) reopens the statue to the public during 4th
of July celebrations in 1986.

Statue holds in her left hand. In this spirit, she endures as a highly
potent symbol of ideals such as liberty, peace, human rights, aboli-
tion of slavery, democracy, and equal opportunity.

Movies with the Statue of Liberty

This iconic statue of modern times has been an attractive subject for
filmmakers. Here are some of the most popular films featuring the
Statue of Liberty: ‘Splash’, starring Tom Hanks and Daryl Hannah as a
mermaid. Hannah is seen naked around the statue in the movie.
‘The Day After Tomorrow’, in which the statue is iced over because
of global warming. In movies such as ‘X-Men’, ‘Ghostbusters II’ and
‘National Treasure: Book of Secrets’ starring Nicolas Cage, the action
takes place in the vicinity of the monument as well...

Google’s present to the monument on the occasion of its 130th

Anniversary
In the US, the 130th Anniversary of the arrival in New York of the Lady
of Liberty sent by France was celebrated on June 17, 2015. And on
that day Google offered a “doodle” (https://goo.gl/pxpi3z) and an
interactive history chart. Uploaded onto the Google Cultural Institute
website, (goo.gl/C52yF5) the chronological strip shows the step-by-
step history of the construction phase in France, the transport to the
US and erection in NYC of the Statue of Liberty through historic pho-
tos and drawings, along with pictures of the personalities who have
played a role in the project.
1876’da düzenlenen Centennial Fuarı’nda anıtın kolu sergileniyor (sol üstte).
Edward Moran’ın 1886 tarihli yağlıboya tablosu. (The J. Clarence Davies
Koleksiyonu) New York Kent Müzesi’nde sergileniyor (solda).
Stereoscopic image of right arm and torch of the Statue of Liberty, 1876
Philadelphia Centennial Exposition (above left). Unveiling of the Statue of Liberty
Enlightening the World (1886) by Edward Moran. Oil on canvas. The J. Clarence
Davies Collection, Museum of the City of New York (left).
59
 AVRUPA’NIN
BAROK SARAYLARI
Photo by DAVID ILIFF. License: CC-BY-SA 3.0
III

son iki sayımızda avrupa’daki barok

mimarinin görkemli izlerinden
BAROQUE PALACES OF
italya, almanya ve avusturya, sonra MİMARİ
EUROPE III
fransa’daki saraylara yakından Architecture
In our last two issues we followed the splendid
bakmıştık. bu sayımızda ingiltere’ye traces of Baroque architecture in Europe through
gidiyoruz! Italy, Germany and Austria, and lastly we looked
closely at the palaces in France. In this issue we
 Wikipedia & Shutterstock are going to England!
60
 England was
not particularly
affected by the
Baroque archi-
ngiltere Avrupa’daki Barok mimariden pek etki- tecture which
lenmemiş. Gene de “İngiliz Baroku” diye bir ekol, prevailed in
önemli izler bırakmış iki İngiliz mimar var. Bunlar- mainland Eu-
dan ilki, astronom, geometri bilgini ve çağının en rope. Neverthe-
büyük mimarı, St. Paul katedrali de aralarında olmak üzere Londra’da less, there was
53 kilise ve pekçok sivil yapıya imza atmış Sir Christopher Wren. a school called
Diğeri onun izinden giden Sir John Vanbrugh. İkisiyle de çalışmış bir “The English Ba-
üçüncü ise Nicholas Hawksmoor. Şimdi onların ilginç yaşam öyküleri roque” and two
üzerinden İngiliz Baroku’na ve saraylara yaklaşalım... major English
architects who
Mahcup İngiliz Baroku! have left impor-
“İngiliz Baroku”, Barok mimarinin kıta Avrupasında geçirdiği evri- tant marks. The
me paralel olarak, 1666’daki Büyük Londra Yangını ile 1713 Utrecht first of these
Antlaşması arasındaki dönemde, İngiliz mimarisinde görülen bazı was astronomer,
gelişmelerle sınırlı. Christopher Wren’in başı çekip yönlendirdiği geometry scholar
“İngiliz usulü” Barok, tasarımların berraklığı ve alttan alta hissedilen and the greatest
Klâsik üslubu ile kıtadaki örneklerinden ayrılıyor. Wren’den sonra architect of his
gelen Vanbrugh da Wren’in Barok stilini hiç bozmadan, hatta onu salt era, Sir Christo-
ve kesin bir Klâsisizm anlayışıyla sürdürerek, çok başarılı olmuş. pher Wren who
put his signature
Sir Christopher Wren 1632-1723 under a vast
Saray rahibi babasından dolayı çocukluğu Kral I. Charles’ın çevresin- array of edifices
deki entelektüeller arasında geçen Wren, erken yaşta matematiğe ilgi in London, including 53 churches with amongst them the majestic St.
duyduğu gibi, daha sonra eniştesi astronomi bilgini William Holder Paul’s Cathedral and various civilian buildings. The other was Sir John
ile deneyler yapmış. 1647’de anatomi bilgini Charles Scarburgh ile Vanbrugh who followed Wren in his footsteps. A third, Nicholas Hawks-
insan kaslarını canlandıran modeller yapmaya başlamış. Bu altya- moor worked with both. Now let’s take a closer look at English Baroque
pı, genç Wren’e bilimsel problemleri görsel araçlara dönüştürerek through their interesting life stories and walk up to the palaces...
somutlama gibi bir yetenek kazandırmış. Wren, Oxford’daki Wadham
Koleji’nden mezun olup, bir kaç yıl Oxford’da araştırmacı olarak Timid English Baroque!
çalıştıktan sonra Londra, Gresham Koleji astronomi profesörlüğüne The “English Baroque”, was rather limited to a series of developments
atanmış. 1669’da Kral denetçiliğine tayin edildiğinde, 30 yaşındaymış in English architecture which took place in the period between the 1666
ve hâlâ hangi alanın onu tatmin edeceğine karar veremiyormuş… Great Fire of London and the 1713 Treaty of Utrecht, in parallel with the
evolution of Baroque architecture in continental Europe. The “English-
Mimariye Yönelişi style” Baroque, spearheaded by Christopher Wren differs from its
Wren’in mimariye yönelişinin nedenlerinden biri de dönemin continental version through the clarity of its design and the underlying
İngilteresi’nde ciddi bir mimari tavrın neredeyse hiç olmayışı. Oysa classicism. Vanbrugh, who followed Wren, has been quite successful by
mimari, büyük ölçekli, zor projelere Wren’in fizikçi ve maket sanatı remaining faithful to his master’s principles and taking even further his
uzmanı sezgisiyle katılıp hâkim olabileceği bir alan... Fırsat 1662’de, strict classical approach.

Sir Christopher Wren, 1632-1723

Wren spent the years of his youth in company of a group of distin-
guished intellectuals surrounding King Charles I, thanks to his father’s
position as the Dean of Windsor. He learned to draw and was “initiated”
at an early age in the principles of mathematics by astronomer Dr. Wil-
liam Holder, his elder sister’s husband. In 1647, Wren assisted scientist
Sir Charles Scarburgh in his anatomical studies by drawing sketches of
human muscles.
This background has given young talent Wren the ability to concretise
scientific problems by converting them into visual forms. Following his
graduation from Wadham College, Wren entered an active period of re-
search and experiment in Oxford. His days as a fellow there ended when
he was appointed Professor of Astronomy at Gresham College, London
in 1657. When he was appointed Surveyor of Works to King Charles II
in 1669, Wren was over the age of 30, and as a multi-talented genius in
various fields, he was still undecided as to which area would satisfy him
eventually...

Sol sayfa: St. Paul Katedrali’nin içi.

Sağ sayfa: Londra sokaklarından katedrale bakış (solda), katedralin havadan
görünüşü (sağda).
Left page: Interior of St. Paul’s Cathedral.
Right page: a look at the cathedral from the streets of London (left); aerial view of the
cathedral (right).
61

Photo by Amra Pasic / Shutterstock.com
BLENHEIM SARAYI, WOODSTOCK
İngiliz Barok stiline zirve yaptıran, Barok mimarinin baş yapıtlarından
biri, UNESCO Dünya Mirası Listesi’ndeki Blenheim Sarayı, bir aile
evi, bir mozole ve bir ulusal anıtı aynı çatı altında toplaması bakımın-
dan eşsiz kabul ediliyor. Saray Sir Winston Churchill’in de doğduğu ev
olup 300 yıl Churchill ailesi tarafından kullanılmış. 19. yy sonunda çok
eskiyen sarayı yıkımdan kurtaran ise 9. Malborough Dükü Charles
Spencer-Churchill ile Amerikalı zengin aile Vanderbiltlerden Consuleo
Balsan’ın evliliği olmuş. Şimdi ziyarete gelenleri 12. Malborough Dükü
ve ailesi karşılıyor! Muhteşem bahçeler ve gölleri de gezginlerin en
sevdiği bölümlerden. Resmi site: blenheimpalace.com
BLENHEIM PALACE, WOODSTOCK
Considered the peak of English Baroque style, and one of the master-
pieces of Baroque architecture, Blenheim Palace was designated a UN-
ESCO World Heritage Site in 1987. It is unique in its combination of a
family home, mausoleum and national monument. The palace is also
notable as the birthplace and ancestral home of Sir Winston Church-
ill. Following completion, it became the home of the Churchill, later
Spencer-Churchill family for the next 300 years. At the end of the 19th
century, the palace was saved from ruin by funds gained from the 9th
Duke of Marlborough’s marriage to American railroad heiress Consuelo
Vanderbilt. The palace remains the home of the Dukes of Marlbor-
ough, the present incumbent of the title being Charles James (Jamie)
Spencer-Churchill, 12th Duke of Marlborough, who, together with his
wife and children reserves a warm welcome to the estate’s visitors. The
exquisite park, gardens and lakes are the favourite parts, particularly
appreciated by the public. Official site: www.blenheimpalace.com
62
Sheldonian Tiyatrosu ile gelmiş. Piskopos Sheldon, Oxford’da bir
armağan olarak, içinde törenlerin de yapılabileceği klâsik bir ti-
yatro yaptırmak istiyormuş. Wren de Roma’daki Antik Marcellus
Tiyatrosu’ndan esinlenerek, klâsik bir form izlemiş. Ama sıra çatıya
gelince, onu eşi benzeri olmayan ahşap kirişlerle örterek Klâsisizmi,
“deneysel çağdaş yaklaşım”la birleştirilmiş.
St. Paul Katedrali ve Büyük Yangın
Wren klâsik geleneği yakından görmek amacıyla Paris’teki elçilik kad-
rosuna katılmış, Paris’te mimar ve heykeltraş Lorenzo Bernini’den de
projeleri hakkında fikir alan Wren’in, St. Paul Katedrali’nin yenilenme-
si için yaptığı proje kabul edilmiş. Tam o sırada çıkan Büyük Lond-
ra yangını, St. Paul Katedrali’ni ve şehrin üçte ikisini yakıp yıkmış.
Wren şehrin yeniden inşa edilmesi için, Kral II. Charles’a Barok kent
plânlarına benzeyen projeler sunmuş. Ekonomik sorunlar yüzünden
bunlar kağıt üzerinde kalırken, 1667’de bir restorasyon kanunu çıka-
rılmış. 1670’deki ikinci bir kanunla, kömür vergileri artırıldığında, St.
Paul ve bazı kiliselerin onarımına kaynak da yaratılmış.
35 yıl sürecek inşaat
Wren, St. Paul için birden çok proje yapmışsa da kilise kurallarına
uygun bulunmadığı için bunlar onaylanmamış. 1675’de hayli yavan,
uzlaşmacı Klâsik-Gotik Warrant Projesi’ni sunmuş ki Kral bunu hemen
kabul etmiş, inşaata girişilmiş. Wren’in katedrali yükselmeye başla-
mış. 1697’de katedraldeki ilk hizmet verilmiş, fakat iş başlayalı 22 yıl
olmasına rağmen hâlâ bir kubbesi yokmuş! İşin hızlanması için kated-
ral bitene kadar Wren’in maaşının yarısına el konulmuş.
Ve muhteşem kubbesiyle St. Paul...
13 yıl sonra, 1711’de katedralin tamamlandığı resmen açıklandı-
ğında Wren de 79 yaşındaymış. Wren, herkesi şaşırtarak Barok tarzı
süslemeli, altın haçıyla birlikte 108 m yüksekliğindeki yapıyı, 40 m
çaplı muhteşem bir kubbe ile tamamlamış. Roma Panthéonu ve
Ayasofya’dan sonra dünya 3. kabul edilen Katedral, Fransa’da bile
gözardı edilememiş ve -şimdiki Panthéon- St. Geneviève Kilisesi, St.
Paul’inkine benzer bir kubbeyle bitirilmiş. Keza kubbe inşa eden hiç
Sol sayfa: Kensington Sarayı (üstte). Blenheim Sarayı (altta).
Sağ sayfa: St. Paul Katedrali’nin eski hali (üstte), Katedral kubbesinin tavanı
(ortada) ve Kensington Sarayı bahçesindeki Kraliçe Viktoria heykeli (altta).
Left page: Kensington Palace (above). Blenheim Palace (below).
Right page: Former building of St. Paul’s Cathedral, (top), the ceiling of St. Paul’s dome
(center) and Queen Victoria’s statue at Kensington Palace Gardens (below).
 JAKOBEN EVİNDEN KRALİYET SARAYINA:
KENSİNGTON
İki katlı bir Jacoben evi -Nottingham House- olarak ilk yapımı 1605’e
kadar inen yapı, Kral 3. William ve Kraliçe Mary kraliyet ikamet-
gahı Whitehall’dan hoşlanmadıkları için Wren tarafından 1689’da
yenilenerek bir kraliyet sarayına dönüştürülmüştü. Wren yapıya
Barok tarzı yeni avlular ve galeriler eklemiş, güney cephesini mükem-
mel bir tuğla örgü işçiliğiyle bitirmiş. 20. yy başında kraliyet müzesi
işlevi de yüklenen bina günümüzde hem müze hem Cambridge Dük ve
Düşesi’nin konutu olarak hizmet veriyor. En tanınmış soylu sakini de
1981’den 1997’ye kadar burada yaşayan Prenses Diana.
Leaning towards architecture Resmi site: hrp.org.uk/
One of the reasons for Wren’s turning to architecture was the lack of a
clearly defined perspective concerning architecture in England at that
time. But precisely architecture proved an ideal area to which Wren
could masterly contribute through large-scale and challenging projects
thanks to his intuition and abilities as a physicist and model-drawing
expert. The first opportunity came up with the Sheldonian Theatre pro-
ject in 1662. Bishop Sheldon wanted to endow Oxford with a classical
theatre, also suitable for the holding of ceremonial events.
Wren initially designed a project in classical form, inspired by Ancient
Rome’s Theatre of Marcellus. But when it came to the roof, he combined
classicism with a “contemporary experimental approach” by covering it
with unprecedented wooden beams.

St. Paul’s Cathedral and the Great Fire

In order to closely study the classical tradition, Wren joined the Brit-
ish Embassy staff in Paris. There, he gained insight in architect and
sculptor Lorenzo Bernini’s designs. Ultimately, the project designed by
Wren for the remodelling of St. Paul’s Cathedral was accepted. It was
the time when the Great Fire of London burned down two thirds of the
city, including the St. Paul’s Cathedral. Wren submitted to King Charles
II urban plan projects of Baroque inspiration for rebuilding the city. FROM A JACOBEAN MANSION TO
While these never materialized due to economic problems, a restora-
tion law was issued in 1667. When the tax on coal was increased through A ROYAL PALACE: KENSINGTON
a second law in 1670, resources were created for the restoration of St.
Paul’s and some other churches. Several projects Wren designed for St. A two-storey Jacobean mansion in Kensington, known as -Notting-
Paul’s were rejected for being incompatible with the principles of the ham House- originally constructed in 1605, was remodelled in 1689
Anglican Church, since those plans were considered to reflect a style re- by Sir Christopher Wren into a royal residence for King William III
and Queen Mary II, who were not particularly fond of their principal
Photo by DAVID ILIFF. License: CC-BY-SA 3.0

garded with distrust in Protestant England

because of its association with Catholi-
cism and the Baroque art of the Counter-
Reformation. Finally in1675, he presented
to the King, the quite prosaic, conciliatory
Classical-Gothic Warrant Project, which
was immediately accepted so that the
construction was launched without any
further delay.
Wren’s cathedral started to rise. The first
religious service in the cathedral was
Photo by chrisdorney / Shutterstock.com
London residence, the Whitehall Palace. Wren added Baroque-style
courtyards and galleries to the property and finished the structure’s
southern façade with brickwork masonry of excellent workmanship.
The building was conferred a new function at the beginning of the 20th
century as royal museum. It continues to serve today both as a museum
and the residence of the Duke and Duchess of Cambridge. The most
well-known noble resident, who lived here from 1981 until her demise
in1997, was Princess Diana.
Official site: http://www.hrp.org.uk/KensingtonPalace/

63
 kimse, Wren’i göz ardı ede-
memiş ve St. Petersburg’daki
St. Isaac Katedrali’nden,
Washington’daki Capitol’e
kadar sayısız versiyonu ya-
pılmış.
Wren’in diğer eserleri, Ken-
sington ve Hampton Sarayı
Wren’in 1695’te yaptığı Barok
Trinity Kolej kütüphane bina-
sı çok etkileyici. Bugün Wren
Photo by Instinia / Shutterstock.com
held in 1697. But although the construction started 22 years earlier, the
church still had no dome! As a measure to speed up the work, Wren’s
salary was confiscated in half until the completion of the cathedral’s
construction.
And the magnificent dome of St. Paul’s...
When the completion of the cathedral was officially announced 13
years later in 1711, Wren had reached the age of 79. To the surprise of
everyone, he completed the structure, decorated in baroque style, and
raised to a height of 108 m, including his golden cross, by covering the
cathedral with a magnificent dome measuring 40 meters in diameter.
Considered in its time world’s third largest dome following the domes

Kütüphanesi diye anılan
yapının iç tasarımı da Wren
ve ekibi tarafından yapılmış.
1689’da Kensington Sarayı
ve Hampton Şatosu’nun
restorasyonunu üstlenmiş.
Eski bir evi eklemeler yaparak
Kensington Sarayı’na dönüş-
türmüş. Hampton ise devasa
boyutlu bir proje. Wren’in, ilk
defa tam bir saray mimarı gibi çizdiği projelerde indirgemeler yapılıp,
eski sarayın yalnızca yarısının yıkılmasına karar verilmiş.
Ve Final…
Kraliçe’nin denizciler için Greenwich’de kurulmasını istediği Green-
wich Hastanesi Wren’in de son büyük eseri olmuş. 90 yaşında ölen
Wren, St. Paul Katedrali’ne gömülmüş. Yarattığı Barok ekol ise genç
kuşağın ateş hattı altında olup 18. yy mimarları onu unutamıyor ama
eserlerindeki klâsik gözükmeyen unsurları da affedemiyormuş. Gene
de diğer mimarların onun eserlerinden etkilenmesi ancak 20. yy’da
son bulmuş. Ölümünün 200. yılında kurulan Wren Topluluğu, 20 yıllık
bir çalışmadan sonra 20 ciltlik Wren belgelerini derleyip bastırmıştı.
Sir John Vanbrugh 1664-1726
Vanbrugh, kolej eğitimini aldıktan sonra 1686’da orduya katılmış ve
Fransa’ya gitmiş. Onun bir İngiliz casusu olduğundan şüphelenen
Fransızlar kendisini Bastil hapisanesinde “misafir”! etmişler. Mah-
pusluğu sırasında Vanbrugh oyun yazmaya başlamış ve İngiltere’de
oynanan eserleri çok beğenilmiş. Tutucu kilise çevreleri yazdıklarını
“ahlâka mugayir” bulunca 1700’e kadar sessizliğe gömülen Vanbrugh
sonunda yazarlıktan vazgeçmiş.
of the Panthéon in Rome and Hagia Sophia in İstanbul, the glory of St.
Paul’s Cathedral could not be overlooked even in France so much so that
the St. Geneviève Church in Paris, commissioned by King Louis XV and -
renamed as the “Panthéon” by the French Revolution - was crowned with
a cupola similar to that of St. Paul’s. Likewise, no one who undertook
to build a dome after Wren could ignore his achievement in this regard.
Several imitations and/or versions of his St. Paul’s dome were built
around the world, such as at the St. Isaac’s Cathedral in St. Petersburg
and the Capitol building in Washington D.C.
Wren’s other works, Kensington and Hampton Palace
The quite impressive baroque library built by Wren in 1695 at Trinity Col-
lege in Cambridge is today referred to as the “Wren Library”. Its interior
design also was achieved by Wren and his team.
In 1689, Wren was commissioned to restore the Kensington Palace and
the Hampton Court Palace. He transformed an old mansion into the
Kensington Palace by making additions. On the other hand, Hampton
was a giant-sized project. However, after a series of reductions were
made on the original plans that had been drawn by Wren for the first
time in accordance with a genuine concept of palace architecture, it was
decided to demolish the old palace only in part.
The “Greenwich Hospital” which Queen Mary II decided to establish for

Mimariye yöneliş ve İngiliz Baroku’nun doruğu: Blenheim Sarayı

Vanbrugh’un mimariye yönelişi, 1702’de Lord Carlisle için tasarladığı
Yorkshire’daki Howard Şatosu ile başlamış. Wren’in eski elemanı Nic-
holas Hawksmoor ile ortaklığı ise İngiliz Baroku’nu doruğa ulaştırmış.
“Vanbrugh-Hawksmoor Baroku”, sık sık “ağır, hantal” olarak nitelendi-
riliyormuş fakat esas “ağırlık”, birlikte verdikleri “ortak yaratım” hizme-
tindeymiş. Vanbrugh, 1703’de Haymarket’de Kraliçe’nin Tiyatrosu’nun
(Opera House) tasarımını yapmış. 1705’de Marlborough Dükü John
Churchill, Woodstock’daki sarayın tasarımı için Vanbrugh’u seçmiş.
Marlborough’nun en büyük zaferi “Blenheim”ın adı verilen saray, Kra-
liçe Anne döneminin de bir mimari ödülü olmuş.
Photo by VanderWolf Images / Shutterstock.com

Blenheim Sarayı ve diğerleri

1705’den 1716’ya kadar süren ortak başyapıtları Blenheim’de ese-
rin güçlü bölümlerinin her biri Hawksmoor’un elinden geçmiş ama
plânlama Vanbrugh’a ait. Mamafih, bazı mali sorunlar yüzünden
Vanbrugh projeyi terketmiş, Hawksmoor tamamlamış. Vanbrugh,
içinde Gloucestershire’daki Weston Kralları ve Huntingdon’daki
Kimbolton Şatosu’nun da bulunduğu, şato tarzı pitoresk kır evleriy-
le işe devam etmiş. Mimarın son büyük işleri, Dorset’de Eastbury,
Northumberland’da Seaton Delaval ve Lincolnshire’de Grimsthorpe
Şatosu.
(Kaynak: Encyclopaedia Britannica Online Academic Edition, 2015)

64
 Photo by Amra Pasic / Shutterstock.com

Photo by Brendan Howard / Shutterstock.com

MUTFAĞI DİLLERE DESTAN
HAMPTON COURT SARAYI
Wren, İngiliz inşaat malzemelerine daha önce
hiç görülmemiş özgünlükte kullanım yöntem-
leri getirdiği gibi bu projede birçok yenilikler
uygulamış. Hampton, kırmızı ve kahverengi
the seamen of the Royal Navy was Wren’s last major work. When he died tuğla ile Portland taşının ustaca dengelendiği
in 1723 at the age of 90, Wren was buried at St. Paul’s Cathedral. At that bir karışım olmuş. 16. yy gezginlerinin, içinde
time, even the men he had trained and who owed much of their success zengin motifli Türk halılarının da bulunduğu-
to Wren’s original leadership were no longer young. The Baroque school nu kaydettiği saray, Tudor Hanedanı tarafından uzun zaman kul-
he initiated was already under fire from a new generation. Architects lanılmış. Şimdi müze olan ve 500. yılı bir festivalle kutlanan sarayın
of the 18th century could not forget Wren, but they could not forgive mutfaklarında aşcılık dersleri veriliyor, hergün saray yaşamından
some elements in his work they deemed unconventional. Nevertheless, sahneler canlandırılıyor, ünlü şefler eski tariflerden birini pişiriyor.
the influence of his work has continued into the 20th century. The Wren Eşsiz bahçesinde ise 1768’de ekilen üzümler hâlâ yetiştiriliyor. Ülke-
Society, founded at the bicentenary of Wren’s death in 1923, edited and mizde de gösterilen “The Tudors” dizisinde, eşleri kadar bu sarayda
published 20 volumes of Wren material between1924 and 1943. verdiği muazzam ziyafetlerle de tarihe geçen 8. Henry’ye ve sarayın
çok donanımlı mutfağına yer verilmişti. Resmi site: hrp.org.uk/
Sir John Vanbrugh 1664-1726
Following his college education, Vanbrugh joined the army in 1686 and
went to France. Suspected of being a British spy, the French “accommo-
dated” him at the Bastille prison! Vanbrugh started to write plays during
his years of imprisonment. His plays have been staged in England and
received great acclaim. But when the conservative church circles consid-
ered his work “unethical,” Vanbrugh gave up writing and plunged into
silence until 1700.

Photo by marekusz / Shutterstock.com

Vanbrugh’s orientation towards architecture and the pinnacle of
English Baroque: the Blenheim Palace
Vanbrugh’s career in architecture began with the stately country house,
“Castle Howard” in Yorkshire that he designed in 1702 for the Earl of
Carlisle. Essentially, Vanbrugh’s partnership with Wren’s former associ-
ate, Nicholas Hawksmoor, raised English Baroque to its culmination.
As an architectural style concerned with the rhythmic effect of diversi-
fied masses, the Vanbrugh-Hawksmoor Baroque manner is often called
“heavy,” but the heaviness is in the service of the dramatic. The style
they developed was a joint creation. Vanbrugh became comptroller of HAMPTON COURT PALACE AND
the queen’s works in 1702. In 1703 he designed the Queen’s Theatre, or ITS LEGENDARY KITCHENS
Opera House, in the Haymarket. In 1705 he was chosen by John Church-
ill, 1st duke of Marlborough, to design the palace at Woodstock, Oxford- Wren implemented several innovations in this project by using English
shire, which was the nation’s gift to that hero of many campaigns. Blen- construction material with unprecedented methods. Hampton Court
heim Palace, named after the small village of Blenheim on the banks of was given an extra dimension by the skilful contrast between the red,
the River Danube, the location of Marlborough’s most famous victory in brown and pink brick and the pale Portland stone quoins, frames and
1704, was the architectural prize of Queen Anne’s reign. banding. The palace, furnished with lavishly patterned Turkish car-
pets according to 16th century travelogues, was used for long periods
Blenheim Palace and others by the Tudor dynasty. Today a museum, Hampton Court Palace
Again Hawksmoor was indispensable to Vanbrugh: Blenheim (1705– celebrates its 500th anniversary this year with a festival. Special cook-
1716) is their joint masterpiece. Any one of its powerful components ing courses, at which master chefs are preparing old Tudor recipes,
may have been of Hawksmoor’s shaping, but the planning and broad and entertainment events such as staging of scenes from the palace’s
conception were surely Vanbrugh’s, and the massive effect was the result everyday life, are organized in the vast palace kitchens, which were
of the hero-worshipping soldier-architect. Due to trouble over costs and originally built to feed the circa six hun-
payments, Vanbrugh left the project, which was ultimately completed by dred members of the Court of Henry
Hawksmoor. Vanbrugh continued to design picturesque country houses VIII, who were entitled to eat at the
in the style of castles, including such buildings as Kimbolton Castle in palace twice a day. The grapes planted
in 1768 in the sumptuous gardens of the
Photo by Kiev.Victor / Shutterstock.com

Huntingdon and Kings Weston in Gloucestershire. Vanbrugh’s great last

works were Eastbury in Dorset, Seaton Delaval in Northumberland, and palace are still cultivated. The television
Grimsthorpe Castle in Lincolnshire. series “The Tudors” acquainted us with
(Source: Encyclopaedia Britannica Online Academic Edition, 2015.) the well-equipped kitchens of the royal
http://www.britannica.com palace under Henry VIII, who entered
history as much through his troubled
relations with his various spouses as
through the opulent banquets he threw
Sol sayfa: St. Paul Katedrali içinden bir görüntü (sol üstte), Greenwich
Hastanesi’nden iç mekan detayları (en üstte), Trinity Üniversitesi Kütüphanesi
(altta). Sağ sayfa: Blenheim Sarayı (en üstte). in this palace.
Official site: http://www.hrp.org.uk
Left page: A view from the inside of St. Paul’s Cathedral (top left), interior details from
Greenwich Hospital (top), Trinity College Library (below).
Right page: Blenheim Palace (top).
65
ANTİK ÇAĞ MİMARİSİNDE SÜTUN BAŞLIKLARI
Sütun: Taş, ahşap, mermer gibi herhangi bir maddeden yapılan, yapı
tarihinin en başından beri yapıları ayakta tutmak için kullanılan,
silindirik düşey destek. Dış ve iç etkilerden oluşan güçleri zemine
aktarır. Zaman içinde çeşitli biçimsel özelliklerle farklılaşmaya
başlayan sütunların kimlik belgesi ise tepesindeki “başlık”ta saklıdır!

COLUMN HEADERS IN ANCIENT ARCHITECTURE

Column: cylindrical vertical support made of stone, wood or marble used to sustain
structures since the beginning of building history. It transmits internal and external
pressure to the ground. Diverging through various stylistic characteristics over time,
the identity of the different columns lies in their headers!
 Rasim Konyar & Shutterstock & Wikipedi

MİMARİ
Architecture

66
 ntik Çağ mimarisi ile ilgilenmeye başlayan herkesin
ilk dikkatini çeken ögelerden biri de sütunlar ve sü-
tun başlıkları olur. “Sütunlar ve başlıkları”, önce tapı-
naklarda boy göstermiş, farklı coğrafya ve dönemlere
göre evrim geçirerek heykel ve resim gibi diğer sanat dallarını da içine
alan, sonraki çağları da etkilemiş mimari ögelerden... Peki kaç tür sütun
vardı, birbirlerinden farkı nasıl anlaşılırdı? İlk sütunlu yapı neredeydi? Bu
sayımızın Sandık Odası’nın kapısını onlar için şöyle bir aralayalım...

Biçim ve işlev
Antik mimaride, yapıları sağlamlaştırıp, ayakta tutmak için kullanılan
silindirik düşey desteklere sütun, tepesindeki bölüme başlık deniyor.
İşlevini yerine getirebilmesi için taş, ahşap, mermer gibi dayanıklı mad-
delerden yapılması şart olan sütunlara sonraki dönemlerde yeni biçim-
sel özellikler ve yapıyı güzelleştirmek gibi bir estetik rol de yüklenmiş.
Roma’da İmparator Hadrian tarafından 136 yılında yaptırılan Pantheon
Tapınağı ve Persepolis’te, Kral I. Darius’un MÖ 521’de yaptırdığı Apada-
na Sarayı’nın sütunları güzel örneklerden. Geç Antik Çağ ve Ortaçağ’dan
başlayarak Rönesans’ta, Barok, Gotik ve Rokoko akımlarında ise sütunla-
rın biçim ve üslûp özellikleri çoktan işlevlerinin önüne geçmişti.
The first elements that attract the attention of everyone interested in
antiquity architecture are the columns and column headers. “Col-
umns and headings” are architectural components which originally
appeared in temples, and which underwent an evolution passing
through different regions and periods, involving other arts, such as
sculpture and painting, and influenced the ensuing and future ages.
How many different column styles exist, what are their differences?
Where was the first columned building of history? Let us open the
doors of our storage room to answer these questions.

Form and function

In ancient architecture, the cylindrical vertical supports used to
provide structure stability and keep buildings standing are called col-
umns and their top section is called column head, header, heading or
capital. In order to fulfil their function, columns were made of durable
materials such as stone, wood or marble. In subsequent periods, they
began to play an aesthetic role such as beautifying buildings through
new stylistic characteristics. The columns of the Pantheon built in
136 AD in Rome by Emperor Hadrian and the Apadana Palace of King
Darius I built in 521 BC in Persepolis are among the finest examples
of columns. Starting from late Antiquity and the Middle Ages, and

Sütun ve sütun başlarından örnekler ile yakın yüzyıllardan bir cephe görüntüsü.
Examples of columns and column headers and the view of a façade from recent
centuries.

67
 BİLİNEN EN ESKİ SÜTUNLU YAPI
MISIR’DA: İMHOTEP TAPINAĞI
Tarihte bilinen ilk sütunlu ve anıtsal taş yapı, Mısır’da hekim, mi-
mar ve mühendis İmhotep’in MÖ 2600’lerde Firavun Djoser için
Sakkara’da yaptığı Basamaklı (Step) Piramit de denen tapınak.
İmhotep, bu yapıda o kadar başarılı olmuş ki ölümünden sonra Tıp ve
Öğrenim Tanrısı ilân edilmiş. 121 x 109 m boyutlu bir karesel tabana
oturan 60 m yükseklikteki Piramit’in dış yüzeyi Firavun’un göğe yük-
selirken daha kolay tırmanması için basamaklarla kaplı. İmhotep’in
önceden biçimlendirilmiş taşlarla taşıyıcı sütunları ve inşaatı keşfet-
mesi bir mühendislik dehası olarak nitelendiriliyor. Kireçtaşları taş
ocağında aralarına sokulan tahta kamaların su dökülerek şişirilmesiyle
parçalara ayrılıyor, istenilen biçime sokulduktan sonra da inşaat ala-
nına taşınıyormuş. İmhotep, girişteki sütunları ise demetler halindeki
papirus kamışlarına benzer şekilde yivlerle süslemiş, taş tavanları da
ahşap kütüklere benzetmiş.
(Kaynak: Mühendis Rüştü Karaca, “Informadika” blogu: http://informadik.blogspot.
com.tr)
Sütun tipleri ve başlıklar: Dor, İon, Korint
Batı Anadolu ve Antik Yunan mimarisinde kurallara bağlanarak, yüzyıllar
boyunca uygulanmış başlıca 3 düzen, 3 tip de sütun var: Dor, İyon ve
Korint.
Dor: Sütunlar, yukarıdan aşağıya doğru genişler ve doğrudan taban
düzlemine oturur. Sütun kaidesi yoktur. Çatıyı taşımak için kullanılan
sütunların gövdesinde genellikle yirmi adet sığ yiv, keskin bir kenar oluş-
turacak biçimde birleşir. Sütunun üstünde çapı yukarı doğru genişleyen
dairesel bir taş, onun da üzerinde sütunları birbirine bağlayan uzun
dar taşlar (arşitrav) yer alır. Çatının etrafını çeviren bu taşların üzerinde
yanyana kanallar (triglif) ve bunların arasındaki boşluklardan (metop)
oluşan bir taş sırası olup bu bölüm süslemeler için kullanılır.
İon: Anadolu’daki tapınaklarda en sık kullanılan düzen olup, Batı
Anadolu kıyıları ve Ege adalarında ortaya çıkmıştır. İon düzeninde, Dor
68
THE OLDEST KNOWN COLUMNED STRUCTURE
WAS BUILT BY IMHOTEP IN EGYPT
The first columned and monumental stone structure known in history is
attributed to Egyptian polymath Imhotep, considered to be the earliest
known architect and engineer and physician in early history, who built
the temple called the Step Pyramid for the Pharaoh Djoser in Saqqara in
the 2600’s BC. His performance on this monument was so brilliant that
he was one of only a few commoners ever to be accorded divine status
after death, as God of Medicine and Education. The 60 m high pyramid,
sitting on a square base of 121 x 109 m, is covered on its outer surface by
stairs destined to facilitate the climbing to the sky of the Pharaoh. Imho-
tep’s invention of the construction method based on preformatted stone
elements and pillars is considered the engineering work of a genius.
The limestone blocks were cracked into pieces at the quarry, through
the method of inflating the wooden wedges thrust into the blocks, by
pouring water on these wooden planks. Then, once formed to the desired
shape, the limestone pieces were moved to the construction site. Imhotep
adorned the columns at the entrance with grooves resembling bunches
of papyrus reeds, and designed the stone ceilings in the form of timber
beams.
(Source: Engineer Rüştü Karaca’s Blog:”Informadika”: http://informadik.blogspot.com.tr.)
through the Gothic, Renais-
sance, Baroque and Rococo
architectures, the evolution of
format and style specifications of
columns outshined by far their
function as such.
Column types and headers:
Doric, Ionic, Corinthian
There are mainly 3 orders and
3 types of columns, originat-
ing from the rules developed by
ancient Western Anatolian and
Greek architecture, which have
been applied for centuries, Doric,
Ionic and Corinthian.
Doric: Columns expand from
top to bottom and sit directly
on the flat pavement. There is
no column base. Their vertical
shafts are fluted with 20 paral-
lel concave grooves. The columns are topped by a smooth heading
(echinus), a circular stone with an upward expanding diameter, which
meets a square abacus at the intersection with the horizontal beam
(architrave) that they support. A decorative row of stones consist-
ing of a group of channels (triglyphs), alternating with the spaces
between them (metopes), either plain or carved in low relief, rest on
the plain architrave surrounding the roof and constituting the lower
part of the entablature.
Ionic: The Ionic order originates from the western Anatolian coast-
land and Aegean islands, and is the most frequently used form in
Anatolian temples. In the Ionic order, the columns are more slender
düzeni’ne oranla daha ince yapılı sütunlar, genişleyip daralmadan,
profilli kaideler üzerinde düz yükselir. Gövdede genellikle sütundan ince
bir silmeyle ayrılan 24 derin yiv bulunur. Sütun başlıkları basık olup,
sağ ve sol yüzünde (bazen dört yüzde de) koç boynuzuna benzeyen, iki
yana doğru spiral kıvrımlar (volüt) ile sonlanır. Volütler, İon düzeninin
ayırdedici özelliğidir. Arşitravın üzerinde, kabartmaların ve süslemelerin
bulunduğu bir bölüm (friz) daha yer alır. İon sütun düzeninin en güzel
örneklerinden biri Efes’teki Artemis Tapınağı...
Korint: Çok ince ve çok uzun tutulan sütunun üzerindeki başlık, önceki
dönemlere göre daha zarif ve bitkilerden oluşan oymalarla süslüdür.
Başlık ise akantus yapraklarıyla süslenmiş olup, ters çevrilmiş çana ben-
zer. Sütunun İon düzeninde olduğu gibi bir kaidesi, arşitravın üzerinde
de frizi bulunur. Romalılar tarafından da çok kullanılan bu düzen en çok
Helenistik Dönem’de yapılan Zeus tapınaklarında görülür. Atina’da MS 3.
yy’da tamamlanan Olimposlu Zeus Tapınağı’nın sütunları Korint düzeni-
nin iyi bir temsilcisidir.
Sol sayfa: Paestum Tapınağı, Selerno, İtalya (sol altta), Apollon Tapınağı Didim (sağ
altta).
Sağ sayfa: Aphrodisias Tapınağı Aydın (sağ üstte), Milet Müzesi’nde sütun başlıkları
(sağ altta) ve İon sütununa bir örnek (altta).
Left page: Greek Temple at Paestum, in the Province of Salerno, Italy (left below);
Temple of Apollo at Didyma, Turkey (below right).
Right page: Temple of Aphrodite, Aphrodisias, Aydın, Turkey (above right); column
headers at the Museum of Milet (below right); and an Ionic column header (below).

DÖRDÜNCÜ TİP: “KARYATİD”

Antik Çağ mimarisinde kullanılan dördüncü bir sütun tipi
daha var: Karyatid denilen kadın figürlü taşıyıcı ögeler!
Hitit ve Hint mimarisinde de rastlanan Karyatid sütunlarda
kadın figürler başlarında binayı taşır gibi görünür. Romalı
mimar Vitruvius’a göre Karyatidler, MÖ 480’de kentlerinin
Persler’in tarafını tutmasından ötürü ağır işe mahkum edilen
talihsiz Karyalı kadınları temsil eder. Anonim bir görüşe
göre bu kadın-sütunlar, kocaları savaşa gittiği için ağır işleri
üstlenmek zorunda kalan Karyalı kadınlardır!

FOURTH TYPE: “CARYATIDS”

A fourth type of columns seen in ancient architecture uses
female figures, called “Caryatids” as supporting elements.
In this order of columns, which already existed in Hittite as
well as Indian civilizations, sculpted female figures serve as an
architectural support taking the place of a column or a pillar
supporting an entablature on her head. According to Roman
architect Vitruvius, the term Caryatids represented the punish-
ment of the women of Caryae, a town near Sparta in Laconia,
who were condemned to hard labour after betraying Athens by
siding with Persia in 480 BC during the Greco-Persian Wars.
According to a diverging anonymous view, the Caryatids rep-
resent the Karian women who had to take over heavy tasks in
the absence of their husbands who went to war.

69
 SÜTUNLAR ÜZERİNE KISA SÖZLÜK
ARŞİTRAV (Baştaban): Sütunların üzerindeki üst yapının en alt
elemanını oluşturan yatay bloklar. Saçaklığın kiriş görevi yapan en
üst parçası.
EKHINUS: Dor Düzeni’nde abakus’un altında kalan, dışbükey kesitli
silmeye verilen ad. İon Düzeni’nde ise, başlığın volüt’leri arasında
kalan bezemeli kesim.
EPISTYL: Arşitrav ya da baştabanın diğer adı.
FRİZ: Bir şerit gibi uzunlamasına gelişen bezemeler.
KOMPOZİT BAŞLIK: İon başlığındaki volüt (koç başı) ile Korinth
başlığındaki akanthus yapraklarını bir araya getiren, geç dönem
sütun başlığı tipi.
NAOS (Cella): Bir tapınakta kült heykelinin korunduğu en kutsal
than the Doric columns. They rise uniformly in a straight line without
mekân.
expanding or narrowing and sit on profiled pedestals. Their vertical
PAYE: Yapıda duvar örme yöntemleriyle yapılmış düşey taşıyıcılar.
shafts are fluted with 24 deep grooves with thin sharp edges between
Bunlar, kare, dikdörtgen daire ya da çokgen plânlı olabilir.
them. Column headings are flat on top and decorated with ram’s
PERISTYL: Sütunlarla çevrili avlu.
horn-like spiral curls called volutes respectively on their right and left
POSTAMENT: Roma mimarlığında, sütun kaidesinin altında yeralan
sides (in some cases on all four sides). Volutes are the distinguishing
yüksekçe bir prizma biçimindeki altlık.
feature of the Ionic order. Over the architrave there is a section with
PROSTYLE / PROSTAS EV: Önünde sütun dizisi bulunan evler.
relief ornaments called frieze. One of the finest examples of the Ionic
Örnekleri Priene’de!.
column layout is the Temple of Artemis at Ephesus.
TAŞ DİKİT (Paye): Antik Çağ’da yapı örme tekniğiyle yapılmış
Corinthian: The Corinthian order is characterized by more slender
düşey taşıyıcı.
and taller fluted columns than in the two previous orders. It is distin-
guished by its most elaborate capitals resembling an inverted bell,
SHORT GLOSSARY FOR COLUMNS decorated with acanthus leaves and scrolls. The column is seated on
a pedestal as in the case of the Ionic column, and features a frieze
ARCHITRAVE: horizontal blocks surrounding the roof and forming over its architrave as well. This order was also widely used by the Ro-
the lower part of the entablature; the lintel or beam resting on the mans, mainly in the Zeus Temples of the Hellenistic era. The columns
capitals of the columns. of the Temple of Olympian Zeus in Athens, which was completed dur-
ECHINUS: In the Doric order, it is the name designating the round ing the 3rd century AD, are a perfect example of the Corinthian order.
convex moulding beneath the abacus and above the necking. In the
Ionic order, the ornamented part between the volutes of the heading.
EPISTYLE: another name for the architrave, (from Greek ἐπίστυλον
epistylon “door frame”).
FRIEZE: Sitting below the cornice and above the architrave, the frieze
is the central element of the entablature. The frieze may also be left
plain, but is generally decorated with reliefs growing in longitudinal
form like a ribbon. Trajan Tapınağı, Bergama (üstte), Efes antik kenti Kütüphane cephesi (altta).
COMPOSITE HEADING: Late period column heading combining Temple of Trajan, Pergamon (top); the façade of the ancient library at Ephesus
the Ionic volutes (ram head-like headings) with the acanthus leaves of
(below).

Corinthian headings.
NAOS (Cella): The inner part of a temple, the sacred space where the
cult statue is sheltered.
PIER: structural support constructed by the walling technique to main-
tain a vertical pressure, which may be of square, rectangular, circular
or polygonal shape.
PERISTYLE: courtyard surrounded by columns.
PLINTH: In Roman architecture, the lowest part of the column pedes-
tal in the form of a relatively high prism. The plinth helps to distribute
the weight born by the column more evenly.
PROSTYLE / PROSTAS HOUSE: The term defining free standing
columns across the front of a building, as often in a portico/ a house
having a row of columns in front, whose exquisite examples are found
in the Antique Town of Priene.
STONE PILLAR: In ancient times, vertical structure support built by
the walling technique.

70
 si
m Fuar ve Kongre
9. Turiz
k ey İzm ir
vel Tur
Tra -13 Aralık 2015
10
fuarizmir
.c o m
v e lt u r keyexpo
w w w .t r a

İZMİ
R

10-12 ARALIK 2015

RETİ
KONGRE KAYIT ÜC
k): 150 Euro
Katılımcılar (3 Günlü ro
ti (3 Günlük): 30 Eu
Öğrenci Kayıt ücre
50 Euro
Günlük Kayıt ücreti:

Organizatörler İş Ortaklar ı
 r
onya
MÜZELERİMİZDEN İLGİNÇ ESERLER / INTERESTING PIECES FROM OUR MUSEUMS
sim K
 Ra

STRİGİLİS
Roma Dönemi
Aydın, Milet Müzesi
Antik Çağ’da gymnasion (gymnasium)
veya olimpiyatlarda düzenlenen yağlı
güreş müsabakalarında, güreşçilerin
vücudundaki yağ ve terleri sıyırmakta,
ayrıca banyoda cildi temizlemekte
kullanılan alet.

STRIGILIS
Roman Period
Milet Museum, Aydın
Is a curved tool used to scrape oil
and sweat off the wrestler’s body
in the gymnasion (gymnasium) or
in the Olympiads; it is also used to
cleanse the skin in the bath.

72
73
 “Şehir-İnsan” etkinlikleri devam ediyor
HABER TURU Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından geliştirilerek hayata geçirilen “Şehir-İn-
san Medeniyet Köprüsü Örnek Kişilikler Projesi” kapsamında 21 Temmuz 2015

NEWS IN OVERVIEW
Salı günü Topkapı Sarayı Konferans Salonu’nda “Beş Şehirli Söyleşisi” gerçekleş-
tirildi. Açılış konuşmasını ve moderatörlüğünü Kültür ve Turizm Bakanlığı Müs-
teşarı Prof. Dr. A. Halûk Dursun’un yaptığı söyleşide Prof. Dr. İskender Pala,
Prof. Uğur Derman, Prof. Çiçek Derman, Prof. Dr. Ahmet Güner Sayar, Prof.
Dr. Mustafa Uzun, Prof. Dr. Abdullah Uçman, Dr. Mehmet Genç, Dr. Aydın
Yüksel, Dr. Emin Işık, Sinan Uluant ve Mehmet Şevket Eygi proje kapsamında
belirlenen ilk beş isme: Ahmed Süheyl Ünver, Ali Fuad Başgil, Ekrem Hakkı Ay-
verdi, Fethi Gemuhluoğlu ve Mâhir İz’e dair anıları ve anektodları dinleyicilerle
paylaştılar. Ayrıca, ilk beş ismi anlatan serginin de gezildiği etkinlikte, projeyi
tanıtan bir kısa film de gösterildi ve “Medeniyet Köprüsü Beş Şehirli” kitabı
katılımcılara dağıtıldı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı Cumhurbaşkan-
lığı Klasik Türk Müziği Korosu sanatçıları da saray bestekarlarının eserlerinden
oluşan bir mini konser verdi. Şehir-İnsan projesi kapsamında etkinlikler devam
edecek.

JURASSIC LAND Dünyanın en iyi

10 dinozor müzesi listesinde
Rekorlar kıran Jurassic World filminin vizyona girmesinin hemen
ardından CNN International, dünyanın en iyi 10 dinozor müzesi listesini
güncelledi. Kültür ve Turizm Bakanlığınca “özel tesis” statüsünde belge-
lenen Jurassic Land, 16 Haziran 2015 tarihinde yayınlanan bu listede ilk
on müze arasındaki yerini aldı. Jurassic Land, dünyada değişik dillerde
yayınlanan ve farklı listeler oluşturan pek çok dergide de en iyiler arası-
na giriyor. 10 bin metrekarelik geniş bir alanda Türkiye’nin ilk dinozor
temalı park projesi olan Jurassic Land, fantastik bir dünyayı keşfetmeyi
sağlarken, eğitim ve eğlenceyi bir arada harmanlayarak sosyal sorumlu-
luk anlamında toplumsal bir görevi yerine getiriyor.
Park bünyesinde, dinozor adasına uçuşun simüle edildiği özel yapım film
eşliğindeki Juracopter seyahatini, bilim merkez ve laboratuvarları, tema-
tik etkinlik alanlarını, “Kemik-Yumurta Arama Kazı Etkinliği”, “Yumur-
ta Boyama Atölyesi” gibi atölyeleri, yeme-içme alanlarını barındırıyor.
Dino Laser Tag ve Hunter Laser oyunlarının oynandığı Türkiye’nin
en büyük lazer arenasında hem çocuklar hem de büyükler unutulmaz
deneyimler yaşıyor. web: www.jurassicland.com.tr

JURASSIC LAND is among the best 10

Dinosaur museums of the World “City-Men” activities are in progress
Right after the Jurassic World movie is released CNN International has
“Commune of Five Townsmen” took place on Tuesday July 21, 2015 in the Conference
updated the List of the Best 10 Dinosaur Museums of the world. The Juras-
Hall of the Topkapı Palace within the scope of “City-Men Civilisation Bridge Sample
sic Land that has been documented in the status of a “private plant” by the
Characters Project” that has been developed and realised by the Ministry of Culture
Ministry of Culture and Tourism has taken its place in this list of the first 10
and Tourism. Prof. Dr. Haluk Dursun, the Undersecretary to the Minister of Culture
museums publicised on June 16, 2015. Jurassic Land takes place among the best
and Tourism made the inauguration speech and also conducted the commune where
in various lists constituted by many magazines that are published in the world
Prof. Dr. İskender Pala, Prof. Uğur Derman, Prof. Çiçek Derman, Prof. Dr. Ahmet
in different languages. Jurassic Land, the first dinosaur themed park project of
Güner Sayar, Prof. Dr. Mustafa Uzun, Prof. Dr. Abdullah Uçman, Dr. Mehmet Genç,
Turkey, rests on a land of 10 thousand square metres and fulfils a social duty
Dr. Aydın Yüksel, Dr. Emin Işık, Sinan Uluant and Mehmet Şevket Eygi shared their
in the sense of social responsibility by blending education with entertainment
memories and anecdotes, with the audience, related to Ahmed Süheyl Ünver, Ali Fuad
while providing chance to explore a fantastic world. The Park, in its complex,
Başgil, Ekrem Hakkı Ayverdi, Fethi Gemuhluoğlu and Mâhir İz: the first five names
houses Juracopter voyage where a flight to Dinosaur Island is simulated with
designated within the scope of the project. Besides, exhibition on these five names was
the accompaniment of a special designed movie, science centre and labora-
visited within the framework of this activity, an introductory short film was watched
tories, thematic activity areas, “Excavation activity in search of Bone-Egg”,
and the book; “Civilisation Bridge Five City-Men” are distributed to the attendees. A
ateliers such as “Egg Painting Atelier” and food courts. Children as well as the
mini concert composed by the palace composers’ works was given by the Presidential
adults live through unforgettable experiments in the biggest laser arena of
Classical Turkish Music Chorus of the Ministry of Culture and Tourism. The projects
Turkey where the games Dino Laser Tag and Hunter Laser are played.
within the scope of the City-Men project will continue.
Web site: www.jurassicland.com.tr

74
Günümüz İmgeleri
Saraybosna Güzel Sanatlar Akademisi’nden Yapıtlar
Kuruluşundan bu yana
ulusal ve uluslararası birçok
üniversite ve sanat kuru-
muyla yaptığı işbirliğiyle ile
gençlere ve çağdaş sanata
destek veren Pera Müzesi 10.
yılında Bosna Hersek genç-
lerini ağırlıyor. Saraybosna
Güzel Sanatlar Akademisi ve
İKASD işbirliğiyle gerçek-
leştirilen sergi, Akademi’nin
altı fakültesinden lisans ve
yüksek lisans öğrencileri-
nin ve mezunlarının resim,
heykel, baskı, grafik ve
ürün tasarımı gibi çeşitli
mecralarda ürettikleri işleri
kapsıyor. Saraybosna Üniversitesi Felsefe Fakültesi’nden Prof. Aida
Abadzic Hodzic’in küratörlüğünde düzenlenen sergi, Bosna Hersek çağdaş
sanatına bir bakış sunarken, gençlerin gözüyle ülke tarihine ve sosyal
konulara dair yorum ve yansımaları da içeriyor. Sergi 4 Eylül-1 Kasım
tarihleri arasında gezilebilir.
Present Day Images
Works from the Fine Arts Academy of Sarajevo
Pera Museum, giving hand to the youth and contem-
porary art through many national and international
universities and art establishments as of its founda-
tion, is now hosting youth from Sarajevo on its 10th
anniversary. The exhibition that has been realised with
the cooperation of Sarajevo Fine Arts Academy and
IKASD (Association of Istanbul Intercultural Art Dia-
logues) cover the works produced by licensee and post
graduate students and graduates of the six faculties of
the Academy in different courses such as sculpture, painting, printing, graphics and
product design. The exhibition that has been organised under the curatorship of Prof.
Aida Abadzic Hodzic from the Faculty of Philosophy of Sarajevo University, involves
interpretations and reflections of the history of the country and on social issues
through the eyes of the youth while presenting a vision on the contemporary art of
Sarajevo. The exhibition can be visited between September 4 and November 1.
Efes ile birlikte Dünya Miras Listesi’ndeki
varlık sayımız 15 oldu
Konuyla ilgili açıklama yapan Kültür ve Turizm Bakanı Ömer Çelik,
şunları söyledi: “Tarihe ve kültüre gösterdiğimiz önemin meyvelerini bir bir
topluyoruz. Almanya’dan beklediğimiz ikinci güzel haber de geldi. Efes ar-
tık resmen bir dünya mirası. Almanya’nın Bonn kentinde düzenlenen Dün-
ya Miras Komitesi 39. Dönem Toplantısı’nda “Efes” dosyamız UNESCO
Dünya Miras Listesi’ne kaydedildi. Adaylık süreci boyunca Bakanlığımız ile
ilgili kurum ve kuruluşlar tarafından yoğun ve titiz bir çalışma yürütüldü.
Emeği geçen herkese burada bir kez daha teşekkür ediyorum.
Dünyanın neresine giderseniz gidin Anadolu’dan bahsettiğiniz zaman
insanların ortak referans noktası olarak Efes’i andığını görürsünüz.
Ayrıca Efes, Türkiye’nin en çok ziyaret edilen ören yerlerinden biri ve yılda
yaklaşık 2 milyon ziyaretçiyi ağırlıyor. Bakanlık olarak ülkemizin tarihi ve
kültürel mirasının korunması, tanıtılması ve gelecek nesillere aktarılması
için ulusal ve uluslararası düzeyde çalışmalarımız devam ediyor ve kararlı-
lıkla da devam edecek.”
With Ephesus our total number of entities in
the World heritage List have reached to 15
With Ephesus the total number of our properties on the World heritage List has
reached 15. The Minister of Culture and Tourism, Mr. Ömer Çelik declared: “We
are reaping, one by one, the fruits of the importance we attach to our history and
culture. In this context, another good news we were hoping to hear has arrived
from Germany. Ephesus is now on the official World Heritage List. During the
39th Ordinary Session of the World Heritage Committee held in Bonn, Germany,
“Ephesus” was inscribed on the UNESCO World Heritage List. Intensive and me-
ticulous work has been deployed by our Ministry in cooperation with the relevant
associations and institutions throughout the candidacy process. I, once again,
would like to extend my gratitude to all those who have contributed with great
dedication to this endeavour. Wherever you go on earth and talk about Anatolia
you realize that the public’s common reference point is Ephesus. Besides, Ephesus
is one of the most visited historical sites in Turkey welcoming approximately 2
million visitors annually. The efforts of our Ministry will continue in this spirit to
progress with determination, both at national and international level, with regard
to the protection, promotion and transmission to future generations of the histori-
cal and cultural heritage of our country.”
75
 T. C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI’NA BAĞLI
DÖSİMM VE TÜRSAB-MÜZE
GİRİŞİMLERİ TARAFINDAN GİŞELERİ İŞLETİLEN MÜZE ve ÖRENYERLERİ
LIST OF THE MUSEUMS AND HISTORICAL SITES UNDER THE ADMINISTRATION OF THE MINISTRY OF CULTURE AND TOURISM
OF THE REPUBLIC OF TURKEY, OF WHICH THE ENTRANCE BOOTHS ARE JOINTLY OPERATED BY THE CENTRAL DIRECTORATE OF
REVOLVING FUNDS MANAGEMENT (DÖSİMM) AND TÜRSAB (ASSOCIATION OF TURKISH TRAVEL AGENCIES)-MUSEUM ENTERPRISES

MARMARA BÖLGESI Yıldız Sarayı TRABZON Alanya Müzesi

MARMARA REGION Yıldız Palace Museum
Sümela Manastırı
Alanya Museum
Fethiye Müzesi Sümela Monastery
İstanbul Fethiye Museum BURDUR
BURSA Kostaki Konağı - Trabzon Müzesi
Aya İrini The Kostaki Mansion-Trabzon Museum Sagalassos Örenyeri
İznik Müzesi Sagalassos Archaeological Site
Hagia Eirene Church Museum
İznik Museum
ZONGULDAK Burdur Müzesi
Mudanya Mütareke Evi Müzesi KOCAELI Burdur Museum
Mudanya Truce House Museum Cehennemağzı Mağaraları
Kocaeli Müzesi The Hell Mouth Caves
Türk İslam Eserleri Müzesi Kocaeli Museum HATAY
AKDENİZ BÖLGESI
Museum of Turkish and Islamic Arts
Saray Müze (Av Köşkü) Hatay Müzesi
Imperial (Hunting Lodge) Palace Hatay Museum
ÇANAKKALE
Museum
MEDITERRANEAN REGION
St. Pierre Anıt Müzesi
Troia Örenyeri St. Pierre (Saint Petrus) Church
Troia Archaeological Site KARADENİZ BÖLGESI ADANA
Museum
Assos Örenyeri BLACK SEA REGION Arkeoloji Müzesi
Çevlik Örenyeri
Assos Archaeological Site Archaelogical Museum
Çevlik Archaeological Site
Arkeoloji Müzesi AMASYA
Isparta Antiocheia Örenyeri (Yalvaç)
Archaeological Museum ANTALYA Pisidia Antiocheia Archaeological Site
Amasya Müzesi
Apollon Smintheion Örenyeri Amasya Museum Aspendos Örenyeri
Apollo Smintheion Archaeological Site Aspendos Archaeological Site K. MARAŞ
Hazeranlar Konağı
The “Hazeranlar” Mansion Alanya Kalesi Kahramanmaraş Müzesi
EDIRNE Ethnography Museum Alanya Castle Kahramanmaraş Museum
Arkeoloji ve Etnoğrafya Müzesi S.Düzü Milli M. Müzesi Myra Örenyeri
Museum of Archaeology and Amasya National Struggle Museum Myra Archaeological site
Ethnography
Noel Baba Müzesi MERSIN
Türk İslam Eserleri Müzesi BARTIN The Museum of St. Nicholas
Museum of Turkish and Islamic Arts Cennet - Cehennem Örenyeri
Amasra Müzesi Perge Örenyeri
Amasra Museum Chasm of Heaven and Pit of Hell
Perge Archaeological site
İSTANBUL
Astım Mağarası
Phaselis Örenyeri Asthma Cave
Ayasofya Müzesi ÇORUM
Phaselis Archaeological site
Hagia Sophia Museum
Çorum Müzesi St. Paulus Kuyusu
Antalya Müzesi The St. Paul Well
Topkapı Sarayı Müzesi Çorum Museum
Antalya Museum
Topkapı Palace Museum
Alacahöyük Müzesi ve Örenyeri Mağmure Kalesi
Side Tiyatrosu Mağmure Cave
Harem Dairesi Alacahöyük Museum and
Ancient Side Amphitheatre
Harem Apartments Archaeological Site
Kanlı Divane Örenyeri
Olympos Örenyeri Kanlı Divane Archaeological Site
Kariye Müzesi Boğazköy Müzesi
Olympos Archaeological site
Chora Museum Boğazköy Museum
Anamurium Örenyeri
Patara Örenyeri Anemurium Archaeological Site
İstanbul Arkeoloji Müzeleri
SAMSUN Patara Archaeological site
İstanbul Archaeological Museum
St. Paul Anıt Müzesi
Arkeoloji ve Etnoğrafya Müzesi Side Müzesi The St. Paul Church Memorial Museum
Türk ve İslam Eserleri Müzesi
Museum of Archaeology and Side Museum
Museum of Turkish and Islamic Arts
Ethnography Kız Kalesi
Simena Örenyeri Korykos Maiden’s Castle
Mozaik Müzesi
Simena Archaeological site
Mosaics Museum Gazi Müzesi
Ghazi (Mustafa Kemal Atatürk) Termessos Örenyeri
Hisarlar Müzesi
Castles’ Museum
Museum Termessos Archaeological Site EGE BÖLGESI
Xanthos Örenyeri AGEAN REGION
İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi SINOP Xanthos Archaeological Site
Museum for the History of Science
and Technology in Islam Tarihi Sinop Cezaevi Karain Mağarası AFYON
Sinop Historical Castle Prison Karain Cave
Galata Mevlevihanesi Müzesi
Arkeoloji Müzesi
Galata Whirling Dervishes Hall Sinop Müzesi Arykanda Örenyeri
Archaeological Museum
Museum Sinop Museum Arykanda Archaeological Site

76
AYDIN Gymnasium ve Sinagog KAYSERI ERZURUM
Gymnasium and Synagogue
Afrodisias Müze ve Örenyeri Yeşilhisar Soğanlı Örenyeri Yakudiye Türk-İslam Eserleri Müzesi
Aphrodisias Archaeological Site Arkeoloji Müzesi Yeşilhisar Soğanlı Archaeological Site Museum of Turkish - Islamic Arts and
Archaelogical Museum Ethnography
Didim Örenyeri Arkeoloji Müzesi
Didyma Archaeological Site Archaelogical Museum Erzurum Kalesi Arkeoloji Müzesi
MUĞLA Erzurum Castle Archaeological
Milet Örenyeri Museum
Miletus Archaeological Site Bodrum Sualtı Müzesi KIRŞEHIR
The Bodrum Museum of Underwater
Priene Örenyeri Archaeology Kaman Kalehöyük Arkeoloji Müzesi KARS
Priene Archaeological Site Kaman Kalehöyük Museum of
Sedir Adası Archaeology Ani Örenyeri
Milet Müzesi Sedir Island Ani Archaeological Site
Miletus Museum
KONYA
Mausoleion Örenyeri
Aydın Müzesi VAN
Mausoleion Archaeological Site Mevlana Müzesi
Aydın Museum
Mevlâna Museum Akdamar Anıt Müzesi
Kaunos Örenyeri Akdamar Church Memorial Museum
DENIZLI Kaunos Archaeological Site Karatay Müzesi
Karatay Museum
Hierapolis Örenyeri Kayaköy Örenyeri
Hierapolis Archaelogical Site Kayaköy Archaeological Site İnce Minare Müzesi GÜNEYDOĞU
Arkeoloji Müzesi
Museum of the İnce Minareli
(Slender Minaret) Medrese
ANADOLU BÖLGESI
Knidos Örenyeri
Archaelogical Museum
Knidos Archaeological Site SOUTHEASTERN
Arkeoloji Müzesi
Archaelogical Museum ANATOLIAN REGION
İZMIR Zeki Müren Sanat Evi
Zeki Müren Arts Museum Akşehir Batı C. Müzesi
Efes Örenyeri Akşehir Western Front Headquarters ADIYAMAN
Ephesus Archaelogical Site Marmaris Müzesi Museum
Marmaris Museum Pirin Örenyeri
Akropol Örenyeri Pirin Archaeological Site
Acropolis Archaeological Site NEVŞEHIR
Tlos Örenyeri
Tlos Archaeological Site Adıyaman Müzesi
Efes Yamaçevler Göreme Açık Hava Müzesi
Adıyaman Museum
Ephesus Terrace Houses Göreme Open Air Museum
Letoon Örenyeri
Asklepion Letoon Archaeological Site Kaymaklı Yer Altı Şehri
Kaymaklı Underground City BATMAN
Asclepeion (Healing Temple)
Beçin Kalesi ve Örenyeri Hasankeyf Örenyeri
St. Jean Anıtı Beçin Fortress and Historical Site Derinkuyu Yer Altı Şehri
Derinkuyu Underground City Hasankeyf Archaeological Site
St. John Basilica

Efes Müzesi Karanlık Kilise Batman Müzesi

UŞAK
The Ephesus Museum Dark Church Batman Museum
Arkeoloji Müzesi
Zelve Örenyeri
Agora Örenyeri Archaelogical Museum
Zelve Open-Air-Museum
Agora Archaeological Site DIYARBAKIR

Çeşme Müzesi
İÇ ANADOLU BÖLGESI Paşabağlar Örenyeri
Arkeoloji Müzesi
Paşabağlar Underground City
Çeşme Museum MEDITERRANEAN REGION Archaeology Museum
Özkonak Yer Altı Şehri
Bergama Kızıl Avlu (Bazilika) Özkonak Underground City
Pergamon Red Courtyard (Basilica) AKSARAY
GAZIANTEP
Hacıbektaş Müzesi
Tarih ve Sanat Müzesi Ihlara Vadisi Örenyeri
Haji Bektash Veli Museum Gaziantep Zeugma Müzesi
Museum of History and Art Ihlara Valley
Gaziantep Zeugma Mosaic Museum
Çavuşin Kilisesi
Manastır Vadisi Örenyeri
Bergama Müzesi Çavuşin (Nicephorus Phocas) Church
Manastır Valley Gaziantep Arkeoloji Müzesi
The Bergama Museum
Gaziantep Archaeology Museum
Arkeoloji Müzesi NIĞDE
ANKARA
Archaelogical Museum Gümüşler Örenyeri
Anadolu Medeniyetleri Müzesi MARDIN
Klaros Örenyeri Gümüşler Monastery Archaeological
Museum of Anatolian Civilizations
Klaros Archaeological Site Site Mardin Müzesi
Cumhuriyet Müzesi Mardin Museum
Niğde Müzesi
Museum of the Republic Niğde Museum
KÜTAHYA
Arkeoloji Müzesi Etnoğrafya Müzesi ŞANLIURFA
Museum of Ethnography SIVAS
Archaelogical Museum
Şanlıurfa Müzesi
Arkeoloji Müzesi
Aizonai Örenyeri Gordion Müzesi ve Örenyeri Şanlıurfa Museum
Archaelogical Museum
Aizonai Archaeological Site Gordion Archaeological Site and
Museum DOĞU ANADOLU Şanlıurfa Kalesi
Çini Müzesi
Roma Hamamı Örenyeri BÖLGESI Şanlıurfa Castle
The Tile Museum
Roman Baths of Ankara Open-Air-
EASTERN ANATOLIAN Harran Örenyeri
Museum
REGION Harran Archaeological Site
MANISA
ESKIŞEHIR AĞRI
Göbeklitepe Örenyeri
Sardes Örenyeri Eti Arkeoloji Müzesi İshak Paşa Sarayı Göbeklitepe Prehistoric
Sardes Archaeological Site Eti Archaeological Museum Ishak Pasha Palace (Pre-Pottery Neolithic) Settlement
77
 İSTANBUL ANKARA
Ayasofya Müzesi Anadolu Medeniyetleri Müzesi
Topkapı Sarayı Müzesi Cumhuriyet Müzesi
Topkapı Sarayı - Harem Dairesi KOCAELI Etnoğrafya Müzesi
Kariye Müzesi Kocaeli Müzesi Gordion Müzesi ve Örenyeri
İstanbul Arkeoloji Müzeleri Saray Müze (Av Köşkü) Roma Hamamı Örenyeri
Türk ve İslam Eserleri Müzesi
Mozaik Müzesi
Hisarlar Müzesi
İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi ZONGULDAK
Galata Mevlevihanesi Müzesi Cehennemağzı Mağaraları BURSA
Yıldız Sarayı Müzesi İznik Müzesi
Fethiye Müzesi Mudanya Mütareke Evi Müzesi
Aya İrini Anıt Müzesi Türk İslam Eserleri Müzesi

BARTIN
EDIRNE Amasra Müzesi
Arkeoloji ve Etnoğrafya Müzesi
Türk İslam Eserleri Müzesi

ÇANAKKALE
Troia Örenyeri
Assos Örenyeri
Arkeoloji Müzesi
Apollon Smintheion Örenyeri
ESKIŞEHIR
Eti Arkeoloji Müzesi

KÜTAHYA
Arkeoloji Müzesi
Aizonai Örenyeri
Çini Müzesi
İZMIR
Efes Örenyeri
Akropol Örenyeri
Efes Yamaçevler
MANISA Asklepion Örenyeri
Sardes Örenyeri St. Jean Anıtı
Gymnasium Sinagog Efes Müzesi
Arkeoloji Müzesi Agora Örenyeri
Çeşme Müzesi
Bazilika Örenyeri
AFYON Tarih ve Sanat Müzesi
Arkeoloji Müzesi Bergama Müzesi
Arkeoloji Müzesi
Klaros Örenyeri

MUĞLA
Bodrum Sualtı Müzesi DENIZLI
Sedir Adası Hierapolis Arkeoloji Müzesi
Mausoleion Örenyeri Hierapolis (Pamukkale) Örenyeri
Kaunos Örenyeri
Kayaköy Örenyeri
Knidos Örenyeri
Zeki Müren Sanat Evi ISPARTA
BURDUR Antiocheia
Marmaris Müzesi
Sagalassos Örenyeri Örenyeri
Tlos Örenyeri
Burdur Müzesi (Yalvaç)
Letoon Örenyeri
Beçin Kalesi Ve Örenyeri
UŞAK
Arkeoloji Müzesi
AYDIN
Afrodisias Müze ve Örenyeri
Didim Örenyeri ANTALYA
Milet Örenyeri Aspendos Örenyeri
Priene Örenyeri Alanya Kalesi
Milet Müzesi Myra Örenyeri
Aydın Müzesi Noel Baba Müzesi KONYA
Perge Örenyeri Mevlana Müzesi
Phaselis Örenyeri Karatay Müzesi
Antalya Müzesi İnce Minare Müzesi
Side Tiyatrosu Arkeoloji Müzesi
Olympos Örenyeri Akşehir Batı C. Müzesi
Patara Örenyeri
Side Müzesi
Simena Örenyeri
Termessos Örenyeri
Xanthos Örenyeri
Karain Mağarası Örenyeri
Arykanda Örenyeri
78 Alanya Müzesi
 AMASYA
Amasya Müzesi
NEVŞEHIR Hazeranlar Konağı
Göreme Açık Hava Müzesi S. Düzü Milli M. Müzesi
Kaymaklı Yer Altı Şehri
Derinkuyu Yer Altı Şehri
Karanlık Kilise
Zelve Örenyeri-Paşabağlar Örenyeri
Özkonak Yer Altı Şehri
ÇORUM
Hacıbektaş Müzesi
Çorum Müzesi
Çavuşin Kilisesi
TRABZON Alacahöyük Müzesi ve Örenyeri
SAMSUN Boğazköy Müzesi
Kostaki Konağı Trabzon Müzesi
SINOP Arkeoloji ve
Sümela Manastırı
Tarihi Sinop Cezaevi Etnoğrafya
Sinop Müzesi Müzesi
Gazi Müzesi

KARS
KIRŞEHIR
Ani Örenyeri
Kaman Kalehöyük
Arkeoloji Müzesi

AĞRI
İshak Paşa Sarayı

SIVAS
Arkeoloji Müzesi
VAN
Akdamar Anıt Müzesi
KAYSERI
Yeşilhisar Soğanlı Örenyeri
Arkeoloji Müzesi
K. MARAŞ
Kahramanmaraş Müzesi

AKSARAY
Ihlara Vadisi Örenyeri
BATMAN Manastır Vadisi Örenyeri
Hasankeyf Örenyeri
Batman Müzesi

MARDIN
Mardin Müzesi
MERSIN ŞANLIURFA
Cennet-Cehennem Örenyeri Şanlıurfa Müzesi
Astım Mağarası Şanlıurfa Kalesi ERZURUM
St. Paulus Kuyusu Harran Örenyeri Yakudiye Türk-İslam Eserleri Müzesi
Mağmure Kalesi Göbeklitepe Örenyeri Erzurum Kalesi
Kanlı Divane Örenyeri Arkeoloji Müzesi
Anamurium Örenyeri GAZIANTEP
St. Paul Anıt Müzesi Gaziantep Zeugma Müzesi T. C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI’NA
Gaziantep Arkeoloji Müzesi
Kız Kalesi BAĞLI DÖSİMM VE TÜRSAB-MÜZE
HATAY
DIYARBAKIR GİRİŞİMLERİ TARAFINDAN GİŞELERİ
Arkeoloji Müzesi
Hatay Müzesi İŞLETİLEN MÜZE ve ÖRENYERLERİ
St. Pierre Anıt Müzesi
Çevlik Örenyeri

ADANA
Arkeoloji Müzesi
ADIYAMAN LIST OF THE MUSEUMS AND HISTORICAL SITES
Pirin Örenyeri UNDER THE ADMINISTRATION OF THE MINISTRY
NIĞDE Adıyaman Müzesi
Gümüşler Örenyeri OF CULTURE AND TOURISM OF THE REPUBLIC OF
Niğde Müzesi TURKEY, OF WHICH THE ENTRANCE BOOTHS ARE
JOINTLY OPERATED BY DÖSİMM AND
TÜRSAB MUSEUM ENTERPRISES

79
September