Analiza Matematyczna Cz. 1, Skrypt Do Ćwiczeń Z Rozwiązaniami

Analiza matematyczna cz.
1
skrypt do ćwiczeń
Tomasz Gzella
. .....
.
.
.
.
.
.
.
Politechnika Gdańska
Spis treści
1 Liczby i funkcje rzeczywiste 3

1.1 Część A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
1.2 Część B . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
2 Ograniczenia zbiorów 13
2.1 Część A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
2.2 Część B . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
3 Ciągi liczbowe 17
3.1 Część A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
3.2 Część B . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
4 Szeregi liczbowe 28
4.1 Część A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
4.2 Część B . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
5 Granice funkcji 36
5.1 Część A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
5.2 Część B . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
6 Pochodne funkcji 50
6.1 Część A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
6.2 Część B . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
7 Ciągi i szeregi funkcyjne 62

7.1 Część A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
8 Kilka prostych całek 67

8.1 Część A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
9 Przykładowe rozwiązania wybranych zadań 71

9.1 Liczby i funkcje rzeczywiste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
9.2 Ograniczenia zbiorów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
9.3 Ciągi liczbowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
9.4 Szeregi liczbowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
9.5 Granice funkcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
9.6 Pochodne funkcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
9.7 Ciągi i szeregi funkcyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
9.8 Kilka prostych całek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
10 Odpowiedzi do zadań 184
1
A Funkcje 192
B Pochodne i całki 193

Rozdział 1
Liczby i funkcje rzeczywiste
1.1 Część A
Definicja 1.1.
Mówimy, że:
• liczba m ∈ Z jest dzielnikiem liczby n ∈ Z, gdy istnieje l ∈ Z takie, że n = l · m.

Zapisujemy to symbolem m|n;
• liczba m ∈ Z jest wspólnym dzielnikiem liczb n, k ∈ Z, gdy istnieje m|n oraz

m|k;
• liczby n, k ∈ Z są względnie pierwsze, gdy liczba 1 jest ich największym wspólnym

dzielnikiem.
Uwaga 1.1 Znane zbiory liczbowe oznaczamy symbolami:
• liczby naturalne N (ang. natural)
• liczby całkowite Z (niem. zahl),
• liczby wymierne Q (wł. quoziente),
• liczby niewymierne IQ,
• liczby rzeczywiste R (ang. real),
• liczby zespolone C (ang. complex).
Przykładowymi liczbami niewymiernymi są: liczba Eulera e ≈ 2, 71828... oraz π ≈ 3, 14159...
Zadanie 1 Uzasadnić, że podane liczby są niewymierne:

√ √ √ √
a) 2, d) p, p - l. pierwsza, g) 3− 2,
√ √ √
b) 6, e) log2 3, h) 5 − 3,
√ √ √
c) 7, f) log5 2, i) 3 2 − 2.
3
ROZDZIAŁ 1. LICZBY I FUNKCJE RZECZYWISTE
Definicja 1.2.
Wartością bezwzględną (modułem) liczby x nazywamy liczbę |x| ∈ R zdefiniowaną
wzorem (
x , gdy x ≥ 0
|x| := .
−x , gdy x < 0
Fakt 1.1. Własności wartości bezwzględnej

Dla dowolnych x, y ∈ R oraz a > 0:
1. |x| ≥ 0, 7. |x| > a ⇔ x > a ∨ x < −a,
2. |x| = 0 ⇔ x = 0, 8. |x + y| ≤ |x| + |y|,
3. |x| = a ⇔ x = a ∨ x = −a, 9. |xy| = |x||y|,

x |x|
4. |x| ≤ a ⇔ −a ≤ x ≤ a, 10. y = |y| , jeśli y 6= 0,
5. |x| < a ⇔ −a < x < a, 11. |x| − |y| ≤ |x + y| ≤ |x| + |y|,

x+|x| 2 x−|x| 2

6. |x| ≥ a ⇔ x ≥ a ∨ x ≤ −a, 12. 2 + 2 = x2 ,
13. ||x| − |y|| ≤ |x − y|; w szczególności |x| − |y| ≤ |x − y|.
Ćwiczenie 1 Udowodnić powyższe własności.
Zadanie 2 Rozwiązać równania (pamiętając o odpowiednich założeniach):
a) |x − 3| = 2 (graficznie), l) |2 − 4x| + |x − 3| = x,
b) |2x + 1| = 3 (graficznie), m) | − x2 + 1| + |x − 3| = 2x,
c) | − 4x| = 3x, n) |x2 − 1| + |x2 − 2x| = x,

d) | − 2x| = 2x, o) |1 − 2x| + |x − 6| = 3x,
e) | − 2x| = x − 1,
p) x2 − 3|x| + 2 = 0,
f) |2x2 − 8| = 10,
q) x2 − 2|x| + 1 = 0,
g) |5x − x2 | = 6,
2−x
r) |x|−2 = |x − 1|,
h) |2x + 1| − |4x − 2| = 0,
i) |x − 4| − x = 3, s) |2x + 1| = x + 1,
j) |3x − 2| + x = 6, t) |3x − π| − 2|x + 1| = |x| − 1,
k) |x + 1| − |x2 − 1| = 0, u) |x| + |x − 1| + |1 − x| = |2x|.
Rozdział 1 Strona 4
Zadanie 3 Rozwiązać nierówności (pamiętając o odpowiednich założeniach):
a) |2x − 3| ≤ 3, j) x2 − 5|x| + 6 < 0,
b) |x + 2| > 3, k) |x − 3| < |x2 − 2x + 3|,
c) |4x − 1| ≥ 2, l) |2x + 3| < |x2 − x + 5|,

d) |x − 35 | ≤ 1,
m) |2x + 1| − |1 − x| > x,
e) |2x| > x + 3,
|x−4| n) |3x − 2| + 1 < 0,
f) |x+1| ≥ 2,
|2x−3| o) |lnx + 5| + 2x > 0,
g) |x+2| < 2,
|x−2|
|x−2| p) |x|+1 ≤ 1,
h) 3 ≥ 4,
x4
i) |x + 3| + |2x + 4| < |x − 3|, q) |x|+1 < 0.
Definicja 1.3.
Niech f : X → Y, X, Y ⊂ R. Wtedy:
• zbiór X nazywamy dziedziną funkcji f i oznaczamy przez Df ,
• zbiór Y nazywamy przeciwdziedziną funkcji f ,
• zbiór ZWf = {f (x) ∈ Y : x ∈ Df } nazywamy zbiorem wartości funkcji f ,
• zbiór tych elementów z R, dla których wzór określający funkcję f ma sens, nazywamy
dziedziną naturalną tej funkcji.
Zadanie 4 Znaleźć dziedzinę naturalną funkcji:

q
a) f (n) = 5n
n ∈ N, e) g(x) = √ 1 , log 1 2x+1
3n−6 , x2 −4
i) h(x) =
3 x−2 ,
b) g(x) = log(x2 − 1), 1

p
j) f (x) = (ex − 1)− 2 ,
4
f) h(x) = 1 + 2 sin(x),
x

c) h(x) = log2 (1 + |x|), g) f (x) = arcsin , logx (x+1)
2 k) g(x) = x2 −1
,
h) g(x) = arccos (2x ), l) h(x) = e−x .

p
d) f (x) = |x − 3| − 2,
Definicja 1.4.
Niech f : X → Y, X, Y ⊂ R będzie funkcją oraz A ⊂ X, B ⊂ Y . Wówczas:
• obrazem zbioru A poprzez f nazywamy zbiór
f (A) := {y ∈ Y : ∃x∈A y = f (x)} ,
• przeciwobrazem zbioru B poprzez f nazywamy zbiór
f −1 (B) := {x ∈ X : f (x) ∈ B} .
Zadanie 5 Naszkicować wykres funkcji f : R → R i wyznaczyć f (A) oraz f −1 (B).
a) f (x) = 1 − x2 , A = (0, 1], B = (−1, 3) ∪ {8},
b) f (x) = x3 , A = (0, 1], B = (−1, 3) ∪ {8},
c) f (x) = |x − 3|, A = (0, 1], B = (−1, 3) ∪ {8},
d) f (x) = x4 + 2, A = (1, 2), B = (3, 18],
e) f (x) = sin(x), A = [0, π), B = {0, 1},
f) f (x) = ln(x), A = (0, 1] ∪ {e}, B = [1, 2),
g) f (x) = (x − 1)2 , A = (1, 2), B = [0, 1),
h) f (x) = (x − 2)2 − 2, A = (0, 1], B = [−3, 7),

(
x + 32 , gdy x ≤ 1
2
i) f (x) = 1 , A = (0, 1], B = (−1, 3) ∪ {8}.
−2x + 2, gdy x > 2
Definicja 1.5.
Niech f : X → Y i g : Y → Z będą funkcjami.
Złożeniem funkcji f i g nazywamy funkcję g ◦ f : X → Z zdefiniowaną wzorem
(g ◦ f )(x) := g (f (x)) .
Uwaga 1.2 Może też zachodzić

f g
X → Y1 ⊂ Y2 → Z.
Definicja 1.6.
Mówimy, że funkcja f : X → Y jest odwracalna, jeżeli istnieje funkcja g : Y → X
taka, że
∀x∈X g ◦ f (x) = x oraz ∀y∈Y f ◦ g(y) = y.
Funkcję g nazywamy funkcją odwrotną do funkcji f i oznaczamy symbolem f −1 .
Uwaga 1.3 Przypomnijmy, że
ln(x) = loge (x), log(x) = log10 (x),


 −1, dla
 x < 0,
sgn : R → {−1, 0, 1}, sgn(x) := 0, dla x = 0, ,

 1, dla x > 0,
[·] : R → Z, [x] := max {k ∈ Z | k ≤ x} = E(x).
Zadanie 6 Naszkicować wykres funkcji, podać dziedzinę i przeciwdziedzinę:

a) f (x) = arcsin(x), k*) g(x) = ctg(arctg(x)), 1
u) f (x) = arctg x ,
b) f (x) = arccos(x), l*) f (x) = arcsin(cos(x)), v) f (x) = sgn(arcsin(x)),

m*) f (x) = cos(2arcsin(x)), w) f (x) = sgn(arctg(x)),
c) f (x) = arctg(x),
x

n) f (x) = arccos 3 , x) f (x) = |sin(x)|,
d) f (x) = arcctg(x),
o) f (x) = 2arcctg(2x), y) f (x) = 3cos(x),
e) g(x) = sin(arcsin(x)),
p) f (x) = arctg(x2 ), z) f (x) = log 1 (x + 5),
2
f) g(x) = arcsin(sin(x)),
1

q) f (x) = arctg x2
, aa) f (x) = −|ln(x)| + 2,
g) g(x) = arccos(cos(x)),
π x
r) f (x) = + |arctg(x)|, 1
2 ab) f (x) = ,
h) g(x) = cos(arccos(x)),
2
1
s) f (x) = arcsin ,
i) g(x) = arctg(tg(x)), x ac) f (x) = e−2x ,

1
j) g(x) = ctg(arcctg(x)), t) f (x) = arccos x , ad) f (x) = e|x+2| .
Zadanie 7 Obliczyć:

a) 2 arcsin − 12 + arctg(−1), d) arcsin(1) + arccos(1) + arctg(1),

1
b) 3 arcsin 2 + 2arccos − 12 , e) arcsin(−1) + arccos(−1) + arcctg(−1),
√ √ √ √
3 1 1 3
c) arccos − 2 + arcsin 2 + 3arctg 3 , f) arcsin 2 + arccos − 2 + 3arctg − 3 .
Definicja 1.7.
Funkcję f : X → Y, gdzie X, Y ⊂ R, nazywamy:
• rosnącą na zbiorze A ⊂ X, jeżeli ∀x1 ,x2 ∈A [(x1 < x2 ) ⇒ f (x1 ) < f (x2 )] ,
• niemalejącą na zbiorze A ⊂ X, jeżeli ∀x1 ,x2 ∈A [(x1 < x2 ) ⇒ f (x1 ) ≤ f (x2 )],
• malejącą na zbiorze A ⊂ X, jeżeli ∀x1 ,x2 ∈A [(x1 < x2 ) ⇒ f (x1 ) > f (x2 )],
• nierosnącą na zbiorze A ⊂ X, jeżeli ∀x1 ,x2 ∈A [(x1 < x2 ) ⇒ f (x1 ) ≥ f (x2 )],
• stałą na zbiorze A ⊂ X, jeżeli ∀x1 ,x2 ∈A [(x1 < x2 ) ⇒ f (x1 ) = f (x2 )].
Zadanie 8 Zbadać monotoniczność funkcji:

√
3
a) f (x) = x + 4, e) f (x) = x,
b) f (x) = 2x − 3, f) f (x) = x1 , x ∈ R \ {0},
c) f (x) = −x + 1, g) f (x) = x1 , x ∈ (0, ∞),
√ 1
d) f (x) = 2 x, h) f (x) = x , x ∈ R \ {0},
1 o) f (x) = |x + 4|, x ∈ (−∞, −4],

i) f (x) = x , x ∈ (0, ∞),
j) f (x) = 1
, x ∈ (−∞, 0), p) f (x) = |x − 2|, x ∈ (2, ∞),
x
x
q) f (x) = − 3,
k) f (x) = − x1 , x ∈ (0, ∞), 5
√
l) f (x) = − x1 , x ∈ R \ {0}, r) f (x) = −2 − x, x ∈ (−∞, 2],
m) f (x) = |x|, s) f (x) = x4 + x2 + 1, x ∈ (−∞, 0],
n) f (x) = |x|, x ≥ 0, t) f (x) = x + x4 , x ∈ [2, ∞).
Definicja 1.8.
• różnowartościową, injekcją lub „1-1”, jeżeli
∀x1 ,x2 ∈X [(x1 6= x2 ) ⇒ f (x1 ) 6= f (x2 )] ,
• „na” lub surjekcją, jeżeli

∀y∈Y ∃x∈X y = f (x),
• wzajemnie jednoznaczną lub bijekcją, jeżeli jest jednocześnie injekcją i surjek-

cją.
Uwaga 1.4 Dla injekcji możemy zapisać równoważny warunek:

∀x1 ,x2 ∈X f (x1 ) = f (x2 ) ⇒ x1 = x2 .
Zadanie 9 Sprawdzić, czy funkcja f : R → R jest różnowartościowa.
a) f (x) = x1 , x ∈ R \ {0}, f) f (x) = x4 ,

2x−5
b) f (x) = x+2 , x ∈ R \ {−2}, g) f (x) = x4 , x ∈ [0, ∞),
√
c) f (x) = x, x ∈ [0, ∞), h) f (x) = x3 − 8,
√
d) f (x) = x2 − 4, x ∈ R \ {−2, 2}, i) f (x) = x3 ,
x+2
e) f (x) = x2 , x ∈ (−∞, 0], j) f (x) = x ,x ∈ R \ {0}.
Zadanie 10 Czy funkcja f jest bijekcją? Jeśli tak, narysować wykres funkcji i funkcji do niej
odwrotnej.
a) f : R → [−1, 1], f (x) = sin x, d) f : [0, π] → [−1, 1], f (x) = cos x,
b) f : [−π/2, π/2] → [−1, 1], f (x) = sin x, e) f : (−π/2, π/2) → R, f (x) = tg(x),
c) f : R → [−1, 1], f (x) = cos x, f) f : (0, π) → R, f (x) = ctg(x).
Uwaga 1.5 Do określenia funkcji potrzebny jest nie tylko jej wzór, ale też zapisanie skąd i do-
kąd działa, czyli podanie jej dziedziny i przeciwdziedziny:
f : Df → Y, f (x) = ...
Zadanie 11 Sprawdzić, czy funkcja f : Df ⊂ R → R jest bijekcją. Jeśli tak, znaleźć funkcję do
niej odwrotną.
(
2x+1 √
x+2 , gdy x 6= −2 j) f (x) = 2 − 3
x + 1,
a) f (x) =
2 , gdy x = −2
k) f (x) = x4 sgn(x),

2
 −x
 , gdy x ≤ 0
l) f (x) = log23 (x + 1),
b) f (x) = x , gdy x ∈ (0, 1)
, gdy x ≥ 1

 2x
m) f (x) = arccos(x + 1) − 2,

c) f (x) = 4 − x2 , x ∈ [0, ∞),  2x + 3
 gdy x ∈ R \ {−1, 0}
n) f (x) = 3 , gdy x = −1 ,
d) f (x) = x2 + 1, x ∈ [−∞, 0),

 1 , gdy x = 0
e) f (x) = 2x − 3, o) f (x) = x|x| + |x|

6= 0,
x ,x
f) f (x) = ln(x − 1), p) f (x) = 2x

x−3 ,
√
g) f (x) = 1 − 3−x , q) f (x) = 1 − x − 4,
√
h) f (x) = x3 + 2, r) f (x) = 2 − log5 (x),
√ 1
i) f (x) = 1 + e2x , s) f (x) = 2x +4 .
Definicja 1.9.
• okresową o okresie T , jeżeli ∃T >0 ∀x∈X f (x + T ) = f (x) dla x + T ∈ X,
• parzystą, jeżeli ∀x∈X − x ∈ X oraz f (−x) = f (x),
• nieparzystą, jeżeli ∀x∈X − x ∈ X oraz f (−x) = −f (x).
Uwaga 1.6 Funkcja, która nie jest parzysta, nie musi być nieparzysta.
Zadanie 12 Czy funkcja jest okresowa? Jeśli tak, wyznaczyć jej okres podstawowy.
Które z tych funkcji są parzyste lub nieparzyste?
1+f (x)
a) f (x) = cos(2x), e) f (x + 1) = 1−f (x) ,
b) f (x) = sin |2x|,

f) f (x) = cos(x) sin(x),
c) f (x) = | sin 3x|,
q
d) f (k) = (−1)k , k ∈ Z, g) f (x) = 4
tg x2 ,
Zadanie 13 Dane są funkcje f oraz g. Wykonać wszystkie możliwe złożenia funkcji f oraz g,
tzn. f ◦ g, f ◦ f, g ◦ f, g ◦ g (o ile są możliwe - w przeciwnym wypadku uzasadnić).
a) f (x) = x2 , g(x) = 2x + 3, c) f (x) = arccos(x), g(x) = cos(x),
1
b) f (x) = x−1 , g(x) = |x|, d) f (x) = e2x , g(x) = ln(x + 4),
√
e) f (x) = cos(x), g(x) = x, i) f (x) = x1 , g(x) = x2 ,
f) f (x) = log2 x, g(x) = 2x , j) f (x) = x2 , g(x) = 2x ,

√
g) f (x) = |x|, g(x) = −x2 , k) f (x) = 2 + cos(x), g(x) = x,
√
h) f (x) = x, g(x) = x4 , l) f (x) = −x, g(x) = log(x).
(
x2 , gdy x ∈ [0, 1]
o*) f (x) = , g(x) = 3x, x ∈ [0, 2],
2x − 2, gdy x ∈ (1, 2]
( (
x + 1 , gdy x ∈ [0, 1] −2x + 3 , gdy x ∈ [0, 1)
p*) f (x) = , g(x) = .
−x + 3 , gdy x ∈ (1, 3] − 21 x + 32 , gdy x ∈ [1, 3]
Definicja 1.10.
Mówimy, że funkcja f : X → Y jest:
• ograniczona z dołu, gdy ∃m∈R ∀x∈A f (x) ≥ m,
• ograniczona z góry, gdy ∃M ∈R ∀x∈A f (x) ≤ M,
• ograniczona na zbiorze A ⊂ X, jeżeli jest ograniczona z dołu i z góry na tym zbiorze.
Uwaga 1.7 Przy funkcji ograniczonej z dołu będziemy korzystać z równoważnej postaci:
∃M >0 ∀x∈A f (x) ≥ −M,
a przy funkcji ograniczonej z góry:
∃M >0 ∀x∈A f (x) ≤ M.
Zadanie 14 Zbadać ograniczoność funkcji:

1
a) f (x) = −x2 , g) f (x) = |x|+1 , x ∈ (−1, 1), m) f (x) = 2x , x ∈ (−∞, 0],
b) f (x) = tg(arctg(x)), h) f (x) = x2 −1

, n) f (x) = 1 + 3x ,
x2 +1
x12 o) f (x) = 2 − 3x − x2 ,
c) f (x) = ex , i) f (x) = x4 +1
,
d) f (x) = 4 − 3cos(x), j) f (x) = 1

, p) f (x) = log 1 (x + 1),
x2 +1 3
k) f (x) = tg(x), x ∈ − π2 , π2 , q) f (x) = 1 − |x|,

e) f (x) = log3 (x),
f) f (x) = √1 , l) f (x) = 2x , x ∈ (0, ∞), r) f (x) = x2 , x ∈ [2, ∞).

x+1
1.2 Część B
Twierdzenie 1.1. Zasada indukcji matematycznej
Niech T (n) oznacza formę zdaniową zmiennej n określoną w dziedzinie N, czyli dla do-
wolnej liczby n ∈ N, T (n) jest zdaniem logicznym. Jeżeli:
• istnieje taka liczba naturalna n0 , że T (n0 ) jest zdaniem prawdziwym,
• dla dowolnej liczby naturalnej n ≥ n0 z prawdziwości zdania T (n) wynika prawdzi-

wość zdania T (n + 1),
to T (n) jest zdaniem prawdziwym dla dowolnej liczby naturalnej n ≥ n0 .
Zadanie 15 Wykazać metodą indukcji matematycznej prawdziwość poniższych faktów doty-

czących ciągów:
a) wzór na ciąg arytmetyczny (an = a1 + r(n − 1) dla n ≥ 1),

(a1 +an )n
b) wzór na sumę ciągu arytmetycznego a1 + a2 + ... + an = 2 dla n ≥ 1 ,
c) wzór na ciąg geometryczny (an = a1 q n−1 dla n ≥ 1),

n

d) wzór na sumę ciągu geometrycznego a1 + a2 + ... + an = a1 1−q
1−q dla n ≥ 1 .
Zadanie 16 Wykazać metodą indukcji matematycznej prawdziwość poniższych równości i nie-

równości:
n(1+n)
a) 1 + 2 + ... + n = 2 ,
n(1+n)(2n+1)
b) 12 + 22 + ... + n2 = 6 ,
n(1+n) 2

c) 13 + 23 + ... + n3 = 2 ,
n(1+n)(2n+1)(3n2 +3n−1)
d) 14 + 24 + ... + n4 = 30 ,
e) 1 + 3 + 5 + ... + 2n − 1 = n2 ,
n(4n2 −1)
f) 12 + 32 + 52 + ... + (2n − 1)2 = 3 ,
g) 13 + 33 + 53 + ... + (2n − 1)3 = n2 (2n2 − 1),

n(4n2 −1)(12n2 −7)
h) 14 + 34 + 54 + ... + (2n − 1)4 = 15 ,
1 1 1 (3n+2)(n−1)
i) 22 −1
+ 32 −1
+ ... + n2 −1
= 4n(n+1) dla n ≥ 2,
j) 13 + 33 + ... + (2n + 1)3 = 2(n + 1)4 − (n + 1)2 ,
k) 23 + 43 + ... + (2n)3 = 2(2 + 4 + ... + 2n)2 ,
l) 4n > n3 ,
m) 2n > 2n dla n ≥ 3,
√ √ √ √
2 3 n
n) 1 + 2 + ... + n−1 > n − 1 dla n ≥ 2,
o) (1 + 2 + ... + n)( 11 + 1
2 + ... + n1 ) ≥ n2 ,
p*) nn+1 > (n + 1)n dla n > 4.

czących podzielności:
a) 2| n2 − n dla n ≥ 2, h) 9| (4n + 6n − 10) dla n ≥ 2,

b) 3|(n3 + 2n), n
i) 10| 22 − 6 dla n ≥ 2,

c) 6|(n3 − n) dla n ≥ 2,
j) 11| (10n − (−1)n ),
d) 6|(n(n + 1)(2n + 1))
k) 12| (10n − 4),
e) 7|(n7 − n) dla n ≥ 2,
l) 30| n5 − n dla n ≥ 2,

f) 7| 103n+1 − 3(−1)n dla n ≥ 2,

g) 9| (10n − 1), m) 42| n7 − n dla n ≥ 2,

n*) (x − 1)2 | (4n + 3)xn+2 − (7n + 6)xn+1 + (3n + 2)xn + 1 = wn (x) dla n ≥ 0.

Zadanie 18 Wyznaczyć wzór na liczbę przekątnych w n-kącie foremnym i wykazać jego

prawdziwość metodą indukcji matematycznej.
a a
Zadanie 19 Niech funkcja f : R \ c →R\ c będzie dana wzorem
ax + b
f (x) = ,
cx − a
gdzie bc + a2 6= 0. Znaleźć funkcję odwrotną fo f .
strona
ODPOWIEDZI 184
ROZWIZANIA 71
Rozdział 2
Ograniczenia zbiorów
2.1 Część A
Uwaga 2.1 Zbiory zapisujemy według wzoru
A = {x ∈ X : x spełnia warunki...}, dla A ⊂ X.
Zadanie 1 Podać interpretację geometryczną zbiorów. Wyznaczyć zbiory A ∪ B, A ∩ B, A \ B.

a) A = { (x, y) ∈ R2 | x2 + y 2 ≤ 1}, B = { (x, y) ∈ R2 | x2 − 2x + y 2 ≤ 3},
b) A = { 2n − 1 | n ∈ N}, B = { 6n + 1 | n ∈ N},
c) A = { 2n − 1 | n ∈ N}, B = { 4n | n ∈ N},
d) A = { 2n | n ∈ N}, B = { 3n | n ∈ N},
e) A = { 5n | n ∈ N}, B = { 8n + 2 | n ∈ N}.
Definicja 2.1.
Zbiór X ⊂ R nazywamy:
• ograniczonym z dołu, jeśli istnieje liczba m mniejsza lub równa od każdej liczby
z tego zbioru, tzn.
∃m∈R ∀x∈X x ≥ m;
liczbę m nazywamy ograniczeniem dolnym zbioru X,
• ograniczonym z góry, jeśli
∃M ∈R ∀x∈X x ≤ M ;
liczbę m nazywamy ograniczeniem górnym zbioru X,
• ograniczonym, jeśli jest ograniczony z dołu i ograniczony z góry, tzn.
∃m,M ∈R ∀x∈X m ≤ x ≤ M,
• nieograniczonym, jeśli nie jest ani ograniczony z dołu, ani ograniczony z góry.
Uwaga 2.2 W powyższej definicji można tak dobrać stałe m, M ∈ R, żeby M = −m > 0.
13
ROZDZIAŁ 2. OGRANICZENIA ZBIORÓW
Zadanie 2 Zbadać ograniczoność zbioru X:

n o
a) X = {sin(q) : q ∈ Z}, 2n
k) X = n+3 : n∈N ,
b) X = {cos(q) : q ∈ Z}, n
5n
o
l) X = 3n−2 : n∈N ,
π

c) X = arctg(q + 2) − 4 : q∈Z , n o
1
m) X = k + : k ∈ {0, 1, 2}, n ∈ N ,
d) X = {2z : z ∈ Z}, n
e) X = {3z : z ∈ Z}, n) X = {x ∈ R : log2 (x − 1) < 3},
f) X = {2−q : q ∈ N}, o) X = {x ∈ R : log2 ||x| − 1| < 2},
g) X = {(−1)n n : n ∈ N}, p) X = x ∈ R : |x2 − 3x| < 3x + 1 ,

h) X = {(−1)n 3n : n ∈ N}, q) X = x ∈ R : |x3 − 1| < x2 + x + 1 ,

i) X = (−1)3n n : n ∈ N ,

r) X = {2 − |z| : z ∈ Z},
n o
2n
j) X = n+1 : n∈N , s) X = {3 − |x| : x ∈ R}.
Definicja 2.2.
Mówimy, że elementy a, b ∈ R są kolejno:
• elementem najmniejszym zbioru X (minimum), jeżeli
a∈X oraz ∀x∈X a ≤ x;
co zapisujemy a = min(X),
• elementem największym zbioru X (maksimum), jeżeli
b∈X oraz ∀x∈X x ≤ b;
co zapisujemy b = max(X).
Definicja 2.3.
Mówimy, że elementy a, b ∈ R są kolejno:
• kresem dolnym zbioru X (infimum), jeżeli
∀x∈X a ≤ x oraz ∀ε>0 ∃x0 ∈X a + ε > x0 ;
co zapisujemy a = inf(X),
• kresem górnym zbioru X (supremum), jeżeli
∀x∈X x ≤ b oraz ∀ε>0 ∃x0 ∈X b − ε < x0 ;
co zapisujemy b = sup(X).
Uwaga 2.3 Jeśli infimum X należy do zbioru X, to jest minimum tego zbioru. W przeciwnym
wypadku X nie posiada elementu najmniejszego.
Analogiczna uwaga odnosi się do supremum i maksimum.

Z drugiej strony, jeśli X posiada max(X), to sup(X) = max(X),
a jeśli X posiada min(X), to inf(X) = min(X).
Twierdzenie 2.1. Zasada Archimedesa
∀x∈R ∃n∈N n − 1 ≤ x < n.
Twierdzenie 2.2. Gęstość zbioru Q
∀x,y∈R, x<y ∃q∈Q x < q < y.
Ćwiczenie 1 Udowodnić powyższe twierdzenie.
Zadanie 3 Znaleźć kresy górne i dolne podanych zbiorów. Czy w tych zbiorach znajdują się
elementy najmniejsze i największe?
n o
a) X = {1, 2}, 3m
s) X = n | m, n ∈ N, m ≤ n ,
b) X = {0, 1, 2, 3, 4},
n o
1 1
t) X = k + n | k, n ∈ N ,
c) X = {1, 2, e, 3, π, 5}, n
1
o
u) X = k + n | k ∈ {1, 2, 3}, n ∈ N ,
i
1 2
d) X = 1 10 , 1 10 , n o
3m
v) X = 2n | n, m ∈ N, m < n ,
√ √
e) X = ( 2, 5], n o
m
w) X = m+n+k | m, n, k ∈ N ,
f) X = {−2} ∪ (1, 2), n o
1 2
x) X = n + m | n, m ∈ N ,
g) X = (0, 1) ∩ Q,
h) X = (0, 2) ∩ Q, y) X = (−∞, 0],

(−1)n
n o
i) X = (−∞, 0] ∩ Q, z) X = 1 + n |n∈N ,
√
j) X = {−1} ∪ (0, 1], aa) X = [ 2, +∞),
k) X = x ∈ Q : x2 < 8 ,
ab) X = {1, 2, 3} ∩ {x | |x − 1| < 2},
ac) X = x ∈ R | x2 − 2|x| + 2 ≤ 10 ,

x2

l) X = x ∈ Q | ≤3 ,
ad) X = x ∈ R | x2 − 5|x| + 4 ≤ 10 ,

n
m) X = 3m : m, n ∈ N, n ≤ m ,
ae) X = x ∈ Q | x2 ≤ 5 ,

n) X = {2n | n ∈ N}, af) X = [1, 12

5 ) ∩ Q,
n
m
o n √ o
o) X = 1 − m+n | n, m ∈ N , ag) X = log10 10 n 10 | n ∈ N ,
n
m 4n
o n √ o
p) X = n + m | n, m ∈ N , ah) X = log3 3 n 9 | n ∈ N ,
n o
(−1)n
n o
m
q) X = m+n | n, m ∈ N , ai) X = 3 + n |n∈N ,
m
r) X = n | n, m ∈ N, m ≤ n , aj*) X = {0.1, 0.11, 0.111, ...}.
2.2 Część B
Zadanie 4 Niech L będzie zbiorem obwodów wielokątów wypukłych wpisanych w okrąg o pro-
mieniu 1. Wyznaczyć inf L oraz sup L.
n q o
n−1
Zadanie 5 Dany jest zbiór C = x : x = 4n , n ∈ N . Wykazać, że inf C = 0 oraz sup C = 12 .
Ćwiczenie 2 Niech A, B ⊂ R będą niepustymi zbiorami. Zdefiniujmy trzy działania na zbio-

rach:
−A := {x : −x ∈ A},
A + B := {z = x + y : x ∈ A, y ∈ B}, A − B := {z = x − y : x ∈ A, y ∈ B}.
Pokazać, że:
a) sup(−A) = − inf(A), d) sup(A + B) = sup A + sup B,
b) inf(−A) = − sup(A), e) inf(A − B) = inf A − sup B,
c) inf(A + B) = inf A + inf B, f) sup(A − B) = sup A − inf B.
Zadanie 6 Udowodnić, że równanie x2 = 2 ma dodatnie rozwiązanie w zbiorze liczb rzeczywi-

stych oraz nie ma rozwiązania w zbiorze liczb wymiernych.
Definicja 2.4.
Punkt a nazywamy punktem skupienia zbioru X, dowolny zbiór otwarty zawierający a
zawiera przynajmniej jeden punkt ze zbioru X różny od a tzn.
∀r>0 ((a − r, a) ∪ (a, a + r)) ∩ X 6= ∅.
Uwaga 2.4 Zbiór punktów skupienia zbioru X oznaczamy symbolem X d .
Zadanie 7 Podać zbiory punktów skupienia podanych zbiorów:

n o
2n+1
a) A = {1} ∪ [4, 6), f) F = (−1)n + n : n∈N ,
n o
b) B = 1, 21 , 13 , 41 , 51 , n
1
o
g) G = n : n∈N ,
c) C = [0, 1) ∪ {3, 4, 5},
n
h) H = 2n : n ∈ N ,
n o
1
d) D = 2(−1)n + n : n∈N ,
(−1)n 3(−1)n +n
n o n o
e) E = n : n∈N , i) I = n : n∈N .
strona
ODPOWIEDZI 186
ROZWIZANIA 91
Rozdział 3
Ciągi liczbowe
3.1 Część A
Definicja 3.1.
Ciągiem elementów zbioru X nazywamy dowolną funkcję a : N → X
i będziemy go oznaczać symbolem (an )n∈N , (an )∞
n=1 lub po prostu (an ).
Uwaga 3.1 W tym semestrze będziemy się zajmować ciągami a : N → R.
Zadanie 1 Wyznaczyć i narysować pięć pierwszych wyrazów ciągu danego wzorem:
a) an = −n2 + 10, d) an = 2n−1 sin nπ

6 ,
b) an = 2n − 3,
n
c) an = n2 + 1, e) an = n(−1) ,
f) ciągu Fibonacciego (a1 = 1, a2 = 1, an+2 = an+1 + an ).
Ćwiczenie 1 Dowieść za pomocą indukcji, że dla ciągu Fibonacciego z poprzedniego zadania

zachodzi √ !n √ !n !
1 1+ 5 1− 5
an = √ − .
5 2 2
Zadanie 2 Znaleźć wzór określający n-ty wyraz ciągu
a) (an ) = (1, 3, 5, 7, ...), e) (an ) = (1, −1, 1, −1, ...),
b) (an ) = (4, 6, 8, ...), f) (an ) = (4, −7, 10, −13, ...),
c) (an ) = (1, 4, 7, 10, ...), g) (an ) = (1, 4, 27, 256, ...),
d) (an ) = (1, 1, 2, 2, 3, 3, ..), h*) (an ) = (1, 2, 2, 3, 3, 3, 4, 4, 4, 4...).
17
ROZDZIAŁ 3. CIĄGI LICZBOWE
Definicja 3.2.
Ciąg (an ) nazywamy
• rosnącym, gdy ∀n∈N an < an+1 ,
• niemalejącym, gdy ∀n∈N an ≤ an+1 ,
• malejącym, gdy ∀n∈N an > an+1 ,
• nierosnącym, gdy ∀n∈N an ≥ an+1 .
Uwaga 3.2 Monotoniczność ciągu (an ) możemy ustalić badając znak różnicy an+1 − an lub
iloraz an+1
an , o ile ciąg ma tylko dodatnie wyrazy.
Zadanie 3 Zbadać monotoniczność ciągu {an }∞

n=1 :
√
3n n
a) an = n! , e) an = n+2 , n > 1, j) an = 100 − n,
n
f) an = 3n , k) an = n2 + 3,
n+2
b) an = n , n
g) an = n+1 , l) an = (−1)n ,
n
c) an = 2n , π
h) an = cos( 3n ), π
m) an = sin( n+1 ),
2n
√
d) an = n! , i) an = 3 n3 + 2 − n, n) an = 2 − cos(nπ).
Definicja 3.3.
Ciąg (an ) nazywamy
• ograniczonym z góry, gdy ∃M ∈R ∀n∈N an ≤ M,
• ograniczonym z dołu, gdy ∃m∈R ∀n∈N m ≤ an ,
• ograniczonym, gdy ∃m,M ∈R ∀n∈N m ≤ an ≤ M.
Uwaga 3.3 Podobnie jak przy funkcjach, w dowodach będziemy przyjmować M = −m > 0.
Zadanie 4 Zbadać ograniczoność ciągów o wyrazie ogólnym:

n
a) an = n1 , f) an = n(−1) , k) an = 3−n ,
√ n
b) an = n
2 n > 1, g) an = 2n , l) an = −n2 + 3,
π 3n √ √
h) an = m) an = n + 8 − n + 3,

c) an = cos 3n , 3n ,
n
d) an = (−2)n , i) an = log3 n, n) an = n2 +1
,
2n
e) an = 4 − 3 cos(n), j) an = 2n −2 , n > 1, o) an = 4 − cos n.
Definicja 3.4.
Mówimy, że ciąg (an ) jest
• zbieżny do granicy właściwej a, gdy
∀ε>0 ∃N ∈N ∀n≥N,n∈N |an − a| < ε,

n→∞
co oznaczamy lim an = a lub an −→ a,
n→∞
• rozbieżny do granicy niewłaściwej +∞, gdy
∀M >0 ∃N ∈N ∀n≥N,n∈N an > M,

n→∞
co oznaczamy lim an = ∞ lub an −→ ∞,
n→∞
• rozbieżny do granicy niewłaściwej −∞, gdy
∀m<0 ∃N ∈N ∀n≥N,n∈N an < m,

n→∞
co oznaczamy lim an = −∞ lub an −→ −∞,
n→∞
• ciąg, który nie posiada żadnej granicy, również nazywamy rozbieżnym.
Zadanie 5 Korzystając z definicji pokazać, że:

√ √
1 + 2 · 5n 2 i) lim n+1− n = 0, q) lim log2 (log n) = ∞,
a) lim = , n→∞ n→∞
n→∞ 2 + 3 · 5n 3
p √
r) lim log(log n) = ∞,
3 + 3 · 3n 3 j) lim n2 + 2 − n2 = n→∞
b) lim = , n→∞
n→∞ 1 + 2 · 3n 2 0,
s) lim 3n4 + n2 = ∞,
2 n→∞
c) lim = 0, 3n2 + 2 √
n→∞ n2 k) lim = 3, 3
n→∞ n2 + 1 t) lim 1 − n = −∞,
1 n→∞
d) lim = 0, 2n3 + 3n − 2
n→∞ n 5

l) lim = 2, u) lim log3 = −∞,
5 n→∞ n3 + 1 n→∞ n
e) lim = 0, √
n→∞ n n
1

m) lim 2 = 1,
3
n→∞ v) lim log = −∞,
f) lim = 0,
n→∞ n
n→∞ 2n − 1 n2
n) lim = ∞, w) lim (2 − 10n ) = −∞,
n→∞ n + 1 n→∞
2n2−1
g) lim 2
= 2, √
3
n→∞ n +3 o) lim log2 (n + 3) = ∞, x) lim 100 − n = −∞,
n→∞ n→∞
4n2 + 2 √
3
h) lim = 2, p) lim log2 (n + 5) = ∞, y) lim 2 − n = −∞.
n→∞ 2n2 − 1 n→∞ n→∞
Fakt 3.1.
Niech lim an = 0 oraz ciąg (bn ) będzie ciągiem ograniczonym. Wtedy zachodzi równość
n→∞
lim an bn = 0.
n→∞
Ćwiczenie 2 Udowodnić powyższy fakt.
Fakt 3.2.
Jeżeli ciąg jest zbieżny do granicy właściwej, to jest ograniczony.
Definicja 3.5.
Niech (an ) będzie dowolnym ciągiem, a (kn ) będzie rosnącym ciągiem liczb naturalnych.
Ciąg (bn ) określony wzorem bn = akn nazywamy podciągiem ciągu (an ).
Fakt 3.3.
Każdy podciąg ciągu zbieżnego jest zbieżny do tej samej granicy.
Fakt 3.4.
lim an = 0 ⇔ lim |an | = 0.

n→∞ n→∞
Twierdzenie 3.1. O działaniach arytmetycznych na granicach ciągów

Jeżeli ciągi (an ) i (bn ) są zbieżne do granicy właściwej, to zachodzi:
1. lim (an ± bn ) = lim an ± lim bn ,

n→∞ n→∞ n→∞

2. lim (an · bn ) = lim an · lim bn ,
n→∞ n→∞ n→∞
an limn→∞ an
3. lim = , jeżeli lim bn 6= 0,
n→∞ bn limn→∞ bn n→∞
4. lim c · an = c · lim an , gdzie c ∈ R,

n→∞ n→∞
p
5. lim apn = lim an , gdzie p ∈ Z\{0},
n→∞ n→∞
√ q
6. lim k
an = k lim an , gdzie k ∈ N\{1}.
n→∞ n→∞
Zadanie 6 Obliczyć granicę ciągu o wyrazie ogólnym an :

1+2+3+...+n 2n+ 1
3
a) an = n2
, i) an = 3n2 +2
, q) an = 2n−1
,
n+1
1+5+9+...+(4n−3) 2n5 −3n7 +8 2
b) an = , j) an = ,

n2 +n+1 2n−3
2n3 +6n7 −2n+4 r) an = 3n+2 ,
4n2 +3 2n4 +3n3 −4n−3 √
c) an = 2n2 −n−1
, k) an = 3n5 +5n2 −n+5
, n−1
s) an = 2n+5 ,
4n2 −3n+2 1−2n3 (−0.7)n
d) an = 2n+1 ,
l) an = , t) an =
2+n2 2n−1 ,
4n+3 2n3 −4n−1 2·4n +2·2n

e) an = 2n2 −n−1
, m) an = 6n+3n2 −n3
, u) an = ,
3·4n+1 +3n
√ √
4n2 −3n+2 (2n−1)2 n2 +2n− n2 −2n
f) an = −2n+3 ,
n) an = (2n−3)(4n+2) , v) an = n ,
2n2 +1 2 √4 ,
g) an = , o) an = n − n w) an = √ n√
,
3n2 +2 n2 −2n− n2 +2n
2n2 +1 (−1)n √ √
h) an = 3n+2 , p) an = 2n−1 , x) an = n2 + 4n− n2 − 4n,
√ √ √
1+2n2 − 1+4n2 ag) an = √ 1
, aq) an = 3
n3 + 7n2 − n,
y) an = n , n2 +7n−n
n
√ √
ah) an = √ , ar) an = n 3 2 − 3 2n3 − 7,
q
3 n−1 3
z) an = 8n+9 , 8n3 −n−n
√
√ ai) an = √
3
2n
, as) an = n 3 n3 + 7n2 − n,
n2 −1 27n3 −n−5n
aa) an = √
3 3 ,
n +1 √ 4·22n −3
aj) an = 3n − 9n2 + 6n + 1, at) an = 3·4n +5 ,
7·5n+1 +2·3n √
ab) an = 5·4n+1 +5n+1
, 2n +1
ak) an = n2 + n − n, au) an = 3n −4 ,
1 n √ √
ac) an = n2 +1 2 , al) an = 3n2 + 2n − 5−n 3, 4·3n+1 +2·4n
av) an = 5·2n +4n+2
,
√ √3
√3
n2 −2 3
am) an = n 4 − 4n + n , 2
ad) an = √
3 3 , 5·32n −1
n +2 √ √ aw) an = 4·9n +7 ,
an) an = 3 n3 + 3 − 3 n3 − 3,
5−n3 √ 2n+1 −3n+2
ae) an = arcctg n2 +2n+1
, ax) an = ,
ao) an = 3 n3 + 4n2 − n, 3n+2
√ √ n
(−0.5)n 4 +1
af) an = 4n−1 , ap) an = 3 2n3 + 4n2 − n, ay) an = √3 n
8 +1
.
Twierdzenie 3.2. O trzech ciągach

Jeśli ciągi (an ), (bn ), (cn ) spełniają warunki
• ∃N ∈N ∀n≥N an ≤ bn ≤ cn ,
• lim an = lim cn = g,
n→∞ n→∞
to lim bn = g.
n→∞
Twierdzenie 3.3. O dwóch ciągach

Jeśli ciągi (an ), (bn ) spełniają warunek
∃N ∈N ∀n≥N an ≤ bn ,
wtedy:
1. jeśli lim an = +∞, to lim bn = +∞,

n→∞ n→∞
2. jeśli lim bn = −∞, to lim an = −∞.

n→∞ n→∞
Zadanie 7 Korzystając z jednego z twierdzeń (o dwóch lub trzech ciągach) obliczyć granicę
ciągu o wyrazie ogólnym an :
√ r
n n
a) an = n
3n + 4n , g) an = n 2
+ 3
,
3 4
√
b) an = n
4· 5n +3· 8n ,
√ h) an = (sin (n) + 3)n,
c) an = n
1 + 2 n + 3n + 4 n ,
√ i) an = 2−n cos(nπ),
d) an = n
3n + π n + en ,
√ √
n
e) an = n
7n − 3n + 5n , j) an = 2n + cos n,
√
f) an = n
10n + 9n + 8n , k) an = n4 − 7n5 + 2,

l) an = (cos n + 2)n2 , q) an = n 1
n2 +1
+ 1
n2 +2
+ ... + 1
n2 +n
,
m) an = (4 + (−1)n )n ,
1 1 1

r) an = n √
3 3 + √
3 3 + ... + √
3 3 ,
n +1 n +2 n +n
n cos n!
n) an = n3 +1
, r
n n
n 3 9
n cos n! s) an = + ,
o) an = 2n2 +2
, 5 11
√ 1 √ 1 √ 1 logn (n4 +1)

p) an = n2 +1
+ n2 +2
+ ... + n2 +n
, t*) an = logn (n2 +1)
.
Definicja 3.6.
Symbole
0 ∞
∞ − ∞, , 1∞ , ∞0 , 00 ,
0 · ∞,
,
0 ∞
które są umownymi zapisami granic ciągów, nazywamy wyrażeniami nieoznaczonymi.
Ich wartości zależą od postaci ciągów je tworzących.
Uwaga: w niektórych z tych symboli można też rozważyć −∞ zamiast ∞.
Zadanie 8 Pokazać nieoznaczoność symbolu:

−∞ −∞
a) ∞ ,
c) −∞ , e) ∞ − ∞, g) 00 , i) 0 · (−∞),
∞
b) ∞, d) 0
0, f) 1∞ , h) 0 · ∞, j) ∞0 .
Twierdzenie 3.4. O ciągu monotonicznym i ograniczonym

Jeżeli ciąg (an ) jest
• niemalejący dla n ≥ N, N ∈ N i ograniczony z góry, to jest zbieżny do granicy

właściwej równej sup{an | n ≥ N },
• nierosnący dla n ≥ N, N ∈ N i ograniczony z dołu, to jest zbieżny do granicy

właściwej równej inf{an | n ≥ N }.
Twierdzenie 3.5. Kryterium Cauchy’ego dla ciągów

√
Niech (an ) będzie ciągiem o wyrazach nieujemnych oraz niech lim n
an = g.
n→∞
Jeżeli:
• g < 1, to lim an = 0,
n→∞
• g > 1, to lim an = +∞.

n→∞
Ćwiczenie 3 Udowodnić powyższe kryterium.
Twierdzenie 3.6. Kryterium d’Alemberta dla ciągów

an+1
Niech (an ) będzie ciągiem o wyrazach dodatnich oraz niech lim = g.
n→∞ an
Jeżeli:
• g < 1, to lim an = 0,
n→∞
• g > 1, to lim an = +∞.

n→∞
Ćwiczenie 4 Udowodnić powyższe kryterium.
Zadanie 9 Korzystając z kryteriów zbieżności dla ciągów obliczyć granicę ciągu o wyrazie ogól-
nym an :
n2 nn n
a) an = n! ,
f) an = n! , l) an = cn , gdzie |c| > 1,
2n ·3n (−1)n
(−1)n n3 4n g) an = n! , m) an = √ ,
b) an = 10n , 2n+1
4n
h) an = n! , n!
n10 n) an = 3n ,
c) an = 2n , i) an = 2n!
(n+1)n ,
n2
2n o) an = n,
d) an = n10
, j) an = (n+1)n
, ( n1 )
2+
2n!
n
n! n6n p) an = n
.
e) an = nn , k) an = 4n ·5n+1
, 3n+1
Definicja 3.7.
n
Ciąg en = 1 + n1 jest rosnący i ograniczony z góry, a zatem jest zbieżny. Granicę tego
ciągu oznaczamy przez
1 n

e := lim 1 + ,
n→∞ n
gdzie e jest liczbą Eulera.
Zadanie 10 Zbadać zbieżność ciągu (an ) korzystając z twierdzenia o ciągu monotonicznym i

ograniczonym:
c
2n
a) an = n+1 , f) xn = 1, xn+1 = 12 (xn + xn ), c >0
podać granicę ciągu, podać granicę ciągu,
n
b) an = 12 , √ √
g) x1 = 3, xn = 3 + xn−1 ,
podać granicę ciągu, podać granicę ciągu,
√
c) a1 = 1, an+1 = 2 + an , √ √
podać granicę ciągu, h) x1 = 2, xn = 2 + xn−1 ,
√ podać granicę ciągu,
d) a1 = 2, an+1 = 6 + an ,
podać granicę ciągu, 1 2 3 n
i) an = + + + ... + 2n ,
√ √ 2 22 23
e) a1 = 5, an+1 = an + 5,
podać granicę ciągu, j) an = (1 + n1 )n .
Zadanie 11 Obliczyć granice ciągów danych wzorem ogólnym:
2−3n 2n+1
n+1 n2 +2n+3
a) an = n+2 , n) an = n2 +1
,
5−2n n2 +2
b) an = n+4
, n2 +2n+3
n+3 o) an = n2 +1
,
n
log4 n2

n+5 p) an = ,
c) an = n . log2 n3
n log2 n5
(−1)n (−1) n q) an = log8 n ,

d) an = 1 + n ,
27log3 n
2n2 −3 r) an = 16log2 n
,
n2 −1
e) an = n2
,
n2 +2
s) an = n2 ln 2n2 +1
,
n+1
n n
f) an = 1 − n+1 , n+2
5n−1
n
t) an = 5n+1 ,
3
g) an = 1 − n , n
n2 +3
u) an = n ,
−n+3
4
h) an = 1 − n , ( n )
n2 +1 2
v) an = n2
, n ≥ 2,
n2
n2 +6
i) an = n2
,
n2 +1
n
w) an = n2
,
2n2 +5
n2 +3 n
j) an = n2 +1
, x) an = 1 + xnn , gdzie xn jest ciągiem o wy-
razach dodatnich, takim że lim xn = a,
n n→∞
1
k) an = 1 + n2
, xn
y) an = xnx−1
n
, gdzie xn jest ciągiem o wy-
l) an = n(ln(n + 1) − ln(n)), razach dodatnich,

m) an = (n3 − 1)(ln(n2 + n) − ln(n2 − 1)), z*) an = 1 + 1
12
1+ 1
22
... 1 + 1
n2
.
Definicja 3.8.
Mówimy, że ciąg (an ) spełnia warunek Cauchy’ego, gdy
∀ε>0 ∃N ∈N ∀m,n>N |an − am | < ε.
Taki ciąg nazywamy ciągiem Cauchy’ego.
Twierdzenie 3.7. O ciągu Cauchy’ego
1. Ciąg a : N → R jest zbieżny wtedy i tylko wtedy, gdy (an ) jest ciągiem Cauchy’ego.
Uwaga: twierdzenie to nie musi być prawdziwe dla ciągów a : N → X, X 6= R.
Jednak każdy ciąg zbieżny jest ciągiem Cauchy’ego.
2. Każdy ciąg Cauchy’ego jest ograniczony.
Zadanie 12 Korzystając z warunku Cauchy’ego zbadać zbieżność następujących ciągów:

1
a) an = n b) an = 3
n2
, c) an = (−1)n , d) an = 1
12
+ 212 +...+ n12 ,
1 22 n2
e) an = 1 + 4 + 42
+ ... + 4n (wskazówka: 4n > n4 dla n ≥ 5),
1 2 n
f) an = 22
+ 32
+ ... + (n+1)2
(wskazówka: zbadać różnicę |a2n − an |).
Twierdzenie 3.8. Bolzano-Weierstrasssa o ciągach ograniczonych

Każdy ciąg ograniczony posiada podciąg zbieżny do granicy właściwej.
Definicja 3.9.
1. Liczba a ∈ R jest właściwym punktem skupienia ciągu, jeżeli istnieje podciąg tego
ciągu zbieżny do granicy a.
2. Symbol ∞ (−∞) jest niewłaściwym punktem skupienia ciągu, jeżeli istnieje podciąg
tego ciągu rozbieżny do ∞ (−∞).
3. Zbiór wszystkich punktów skupienia ciągu (an ) oznaczamy S(an ).
4. Granicę dolną ciągu (an ) określamy wzorem
lim inf an := inf S(an ).

n→∞
5. Granicę górną ciągu (an ) określamy wzorem
lim sup an := supS(an ).

n→∞
Twierdzenie 3.9. O istnieniu granicy ciągu
lim sup an = lim inf an = a ∈ R ⇔ lim an = a.

n→∞ n→∞ n→∞
Zadanie 13 Znaleźć zbiór punktów skupienia ciągu. Wyznaczyć granicę dolną i granicę górną,
a następnie zbadać, czy ciąg posiada granicę:
n (−1)n n
a) an = (−1)n ,

k) an = n
4(−1) +2
, u) an = n+2
,
n
b) an = (−2)n , l) an = sin( nπ
n
2 ) , (−n)n
v) an = (n+1)! ,
c) an = (−4)n , m) an = sin nπ

,
3
n
d) an = (−5)n , n) an = sin nπ

, w) an = n(−1) n ,
4
e) an = [3n + (−3)n ], o) an = cos nπ
n+1
, x) an = (−1)n ((−1)n + 1),
2
(−2)n+1 n
f) an = 2n+1
, p) an = cos nπ ,

(−1)n n

3 y) an = 1 + n ,
g) an = tg (2n+1)π
n
4 , q) an = 2 cos 2nπ ,
3 n n
1+(−1)n z) an = (−1)[ 2 ] + 4 · (−1)[ 3 ] ,
h) an = 2−(−1)n , r) an = 1
+ sin nπ
n 3 , 2
cos(nπ) n

(−1)n 4n nπ aa) an = 1 + ,
i) an = 5n +1 ,

s) an = sin 2 + cos (nπ), n 2
(−1)n n+1 nπ
nπ

j) an = (−1)n+1 (−n)
, t) an = sin 2 + cos 4 , ab) an = (1 + cos(nπ))n!,
ac*) j1 = 0.1, j2 = 0.22, j3 = 0.333, ... , j15 = 0, 151515151515151515151515151515, ...
3.2 Część B
Ćwiczenie 5 Niech (an ) będzie zadanym ciągiem liczbowym i niech (bn ) będzie ciągiem okre-
ślonym następująco:
a1 + a2 + ... + an
bn = , n = 1, 2, ...
n
Wykazać, że jeśli (an ) jest ograniczony, to (bn ) również jest ograniczony.
a1 + a2 + ... + an
bn = , n = 1, 2, ...
n
Wykazać, że jeśli (an ) jest monotoniczny, to (bn ) również jest monotoniczny.
kn+k
Zadanie 14 Dla jakiej wartości parametru k ciąg an = (k+1)n−5 ma granicę równą:
1
a) 2, b) 2, c) 0, d) ∞?
Jaka liczba nie może być granicą tego ciągu?

an −1 2
Zadanie 15 Dany jest ciąg o wyrazie ogólnym an = (a−1)n 2 +n . Wyznaczyć wartość parametru
a, aby granica ciągu (an ) była równa 2. Czy dla znalezionej wartości parametru a ciąg ten jest
rosnący?
Zadanie 16 W zależności od parametru t zbadać zbieżność ciągu o wyrazie ogólnym an .

Wyznaczyć granicę tego ciągu.
a) an = e3nt , b) an = (log3 t)n , t > 0.
1 − 2an
Zadanie 17 Obliczyć lim (o ile istnieje), gdy (an ) jest dowolnym ciągiem takim, że
n→∞ an − 5
∀n∈N an 6= 5 i spełniony jest warunek:
a) lim an = 0, b) lim an = −∞, c) lim an = 5.

n→∞ n→∞ n→∞
strona
ODPOWIEDZI 186
ROZWIZANIA 100
Rozdział 4
Szeregi liczbowe
4.1 Część A
Definicja 4.1.
Szeregiem nazywamy parę uporządkowaną ((an )∞ ∞
n=1 , (Sn )n=1 ) ciągów, gdzie:
• ciąg (an )∞
n=1 jest dany,
• ciąg (Sn )∞
n=1 jest ciągiem sum częściowych tego szeregu, danym wzorem
n
X
Sn = ai = a1 + an + ... + an
i=1
∞
X
Szereg taki oznaczamy an .
n=1
Definicja 4.2.
Jeżeli ciąg (Sn ) jest zbieżny do granicy właściwej S ∈ R, tzn. limn→∞ Sn = S,
to jego granicę nazywamy sumą szeregu ∞
P
n=1 an . Mówimy wtedy, że szereg ten jest
zbieżny i ma sumę S.
∞
X n
X
ak = lim ak = S
n→∞
k=1 k=1
∞
X
W przeciwnym wypadku mówimy, że szereg an jest rozbieżny.
n=1
Uwaga 4.1 Jeżeli an ≥ 0, to ciąg sum częściowych (Sn ) jest niemalejący.

∞
X
Szereg an jest więc zbieżny, gdy ciąg (Sn ) jest ograniczony.
n=1
Zadanie 1 Korzystając z definicji zbadać, czy następujące szeregi są zbieżne. Jeżeli tak,
wyznaczyć ich sumy.
∞ ∞ ∞
X X
n
X 1
a) cos(nπ), b) 2(−1) , c) ,
n=0 n=1 n=1
3n
28
ROZDZIAŁ 4. SZEREGI LICZBOWE
∞ ∞ ∞
X 3n − 2n X 1 X 6
d) , j) , p*) ,
n=0
6n n=1
2n(2n + 2) n=0
n!(n + 2)
∞ ∞ ∞
4n + 5 n 1 1
X X X
e) , k) , q) log 1 +
n=1
20n n=0
n 2 + 3n + 2
n=1
n
∞ ∞ ∞
2n − 1 1 1
X X X
f) , l) , r) ln 1 −
n=1
3n n=1
n(n + 1) n=2
n
∞ ∞ ∞
1 1 1
X X X
g) , m) , s) ln 1 + ,
n=1
n n=1
(2n + 1)(2n − 1) n=1
n
∞ ∞ ∞
1 1
e−n ,
X X X
h) , n) , t*)
n=1
n + 3 n=1
(3n − 2)(3n + 1) n=0
∞ ∞ ∞
X 2 X 2n + 1 X 1
i) 2−1
, o) 2 (n + 1)2
, u*) √ .
n=2
n n=1
n n=1
n
Twierdzenie 4.1. Warunek konieczny zbieżności szeregu

∞
X
Jeżeli szereg an jest zbieżny, to lim an = 0.
n→∞
n=1
Uwaga 4.2 Proszę pamiętać, że nie jest to warunek dostateczny!

∞
X 1 1
Przykładowo szereg harmoniczny jest rozbieżny, ale również zachodzi lim = 0.
n=1
n n→∞ n
Zadanie 2 Wykazać, że podane szeregi są rozbieżne:
∞ ∞ n ∞
X n2 − 3 X 1 X
a) , e) 1− , j) (−1)n ,
n=1
5n2 + 1 n=2
n n=1
∞
X √
n
∞
X 1
f) arctg n, ∞
X
b) sin cos , n=1 k) ((−1)n + 1) ,
n=1
n n=1
∞
1
X
g) cos ,
∞ n=1
n ∞
5 24n + 5n
X X
c) n · tg , ∞ l) ,
2 3

n=1
n
h)
X
n2 sin tg , n=1
20n
n=1
n n
∞ ∞ ∞
!
n2 − 4 1 1
X X X
d) (n − 1) ln , i) cos sin 2 , m) nln 1 + .
n=1
n2 + 4n n=1
n n=1
n
Definicja 4.3.
∞
X 1
Szereg postaci , gdzie p ∈ R,
np n=1
nazywamy szeregiem Dirichleta albo szeregiem harmonicznym rzędu p.
∞
X 1
Jest on uogólnieniem szeregu harmonicznego (gdy p = 1).
n=1
n
Fakt 4.1. O zbieżności szeregu Dirichleta

∞
X 1
Szereg Dirichleta , gdzie p ∈ R, jest:
n=1
np
• zbieżny, jeśli p > 1,
• rozbieżny, jeśli p ≤ 1.
Twierdzenie 4.2. Kryterium porównawcze

∞
X ∞
X
Jeżeli wyrazy szeregów an , bn spełniają nierówności
n=1 n=1
0 ≤ an ≤ bn
dla każdego n ≥ N ∈ N, wtedy

∞
X ∞
X
• jeśli bn jest zbieżny, to an jest zbieżny,
n=1 n=1
∞
X ∞
X
• jeśli an jest rozbieżny, to bn jest rozbieżny.
n=1 n=1
Uwaga 4.3 Kilka przydatnych oszacowań:
∀x>0 sin(x) < x ∀x∈(−1,0)∪(0,∞) ln(1 + x) < x

2
∀x∈(0, π2 ) sin(x) > x ∀x∈R ex ≥ x + 1
π
∀x∈(0, π2 ) tg(x) > x
Kryterium porównawczego można też używać w postaci:

Twierdzenie 4.3. Kryterium ilorazowe
Jeżeli dla wszystkich n większych od pewnego N ∈ N
∞
X ∞
X
• wyrazy szeregów an , bn są dodatnie,
n=1 n=1
• istnieje dodatnia właściwa granica

an
lim ,
n→∞ bn
∞
X ∞
X
to szeregi an i bn są jednocześnie zbieżne albo rozbieżne.
n=1 n=1
Twierdzenie 4.4. Kryterium Cauchy’ego

√
Załóżmy, że an ≥ 0 oraz lim n an = g.
n→∞
∞
X
Wtedy an jest
n=1
• zbieżny, gdy g < 1,
• rozbieżny, gdy g > 1.
Twierdzenie 4.5. Kryterium d’Alemberta

an+1
Załóżmy, że an > 0 oraz lim = g.
n→∞ an
∞
X
Wtedy an jest
n=1
• zbieżny, gdy g < 1,
• rozbieżny, gdy g > 1.
Uwaga 4.4 Jeżeli w kryterium Cauchy’ego lub d’Alemberta g = 1, to kryterium to nie rozstrzyga
o zbieżności tego szeregu.
Zadanie 3 Zbadać zbieżność szeregów:

∞ ∞ p √ ∞
X 3 X X 1
a) 2
, j) ( n3 + 1 − n3 ), s*) ,
n=1
n n=1 n=2
ln(n)ln(n)
∞ ∞ ∞ √
2 1 n+5
X X X
b) √ , k) sin , t) ,
n=1
n n=1
n n=1
n2
∞ ∞ ∞ √ 3
3n − 2 2 n +2
X X X
c) 3+n−1
, l) sin , u) √3
,
n=1
5n n=1
n n=1 n3 + 2
∞ ∞ ∞ p
2n − 1 1 1
X X X
3
d) 2
, m) cos , v) 8n3 + 1 − 2n ,
n=1
3n − 2n + 3 n=1
n n n=1
∞ ∞ ∞
5 1 2n
X X X
e) , n) nsin , w) ,
n=3
2n − 4 n=1
n3 n=1
n
∞ ∞ ∞
3 √ 1 (2n)n
X X X
3
f) , o) ntg , x) ,
n=1
5n − 2 n=1
n n=1
(n + 1)2n
∞ ∞ ∞
cos2 (n(5n + 2)) 1 2n − 1
X X X
g) , p) tg , y) ,
n=1
n3 +2 n=1
n n=1
n3 + 4n
∞ ∞ ∞
X cos2 (n(5n + 2)) X 8lnn X (n + 1)n
h) 4+4
, q) 4
, z) ,
n=1
n n=1
n n=1
nn+1
∞ ∞ ∞
X arctg(n) X 1 X (3n)!5n
i) , r) , aa) ,
n=1
n2 n=2
n ln2 n
2
n=1
n4n
∞ ∞ √ ∞ 2
(n!)3 ( 2 + (−1)n )n 1 n+1 n
X X X
ab) , ai) , ao) ,
n=1
(2n)! n=1
5n 3n n
n=1
∞
X (2n!)(3n!) ∞ ∞ n2
ac) , X n5 X 1

2
(5n)! aj) , ap) 1+ ,
n=1
n=1
2n + 3n 4n n
n=1
∞
X n! + n
ad) , ∞ ∞ n2
nn + 1 1

1 3
X
n=1 lnn 2 +
X
ak) , aq) 1+ ,
∞ n=1
n 27n n
X n! n=1
ae) n n
,
n +2 +n+1 ∞ ∞
n=1 X (arctg(n))n X (2n)! − n!
∞ al) , ar) ,
X n! n=1
(2π)n n2n + 3n2
af) , n=1
n=1
n + 5 · 5n + 2n + 3
n
∞ 2 ∞ n2
∞
X n+2 n X 1
X n2n am) , as) 1− ,
ag) , n+3 n
n=1
5n (n!)2 n=1 n=1
∞ ∞ ∞ p
1 n3 1
X X X
3
ah) , an) , at) 8n3 + 2n − 2n sin .
n=1
2n−(−1)n n=1
2n n=1
n
Definicja 4.4.
∞
X
Szereg an o wyrazach dowolnych nazywamy bezwzględnie zbieżnym,
n=1
∞
X
gdy |an | jest zbieżny.
n=1
Twierdzenie 4.6.
Każdy szereg bezwzględnie zbieżny jest zbieżny.
Definicja 4.5.
Szereg zbieżny, który nie jest zbieżny bezwzględnie, nazywamy warunkowo zbieżnym.
Twierdzenie 4.7. Kryterium Leibniza

∞
X ∞
X
Dany jest szereg naprzemienny postaci an = (−1)n bn . Jeżeli
n=1 n=1
1. bn+1 < bn dla n ≥ N ,
2. lim bn = 0,
n→∞
∞
X
to szereg naprzemienny an jest zbieżny.
n=1
Zadanie 4 Zbadać i określić rodzaj zbieżności szeregów o wyrazach dowolnych:
∞ ∞ ∞ n
n2 − 1 ln n
X X X
a) cos(nπ) , j) (ln a)n , s) (−1)n ,
n=2
n4 + 2n2 − 3 n=0 n=2
n
∞ ∞ ∞ n
(−1)n 2n! (−1)n n! 3n + 1
X X X
b) , k) , t) (−1)n ,
n=1
(2n)! n=2
(2n)! n=2
4n + 1
∞ ∞ √ ∞
X (−1)n n X √ X 1 + 2n
c) , l) (−1)n n+1− n , u) (−1)n ,
n=1
3n2 −1 n=2 n=2
n2 + 3n + 1
∞ n ∞ ∞ n
4n + 1 (−1)n 3n + 1
X X X
d) (−1)n , m) , v) (−1)n ,
n=1
3n + 1 n=1
2n n=2
2n + 1
∞ ∞ ∞
1 sin(5n) cos(nπ)
X X X
e) (−1)n n sin , n) , w) ,
n=1
n n=1
n2 n=1
1 + n7
∞ ∞ ∞
X 2 + (−1)n X cos(nπ) X xn
f) (−1)n , o) √ , x) , x ∈ R,
n=1
n n=1 2 + n
5
n=1
n!
∞ ∞ ∞
X (−1)n X (−6)n X sin(n)
g) √ √ , p) , y) ,
n=1
n+1+ n n=1
n! n=1
n!
∞ ∞ ∞
X (−1)n X (−1)n+1 X sin(3n )
h) √ √ , q) , z) ,
n=1
n+1− n n=1
n+3 n=1
3n
∞ √ ∞ ∞ n
(−1)n n (−1)n (1 + n) 1
X X X
i) , r) , aa) (−1)n 1 + ,
n=1
(n + 1)n n=1
n2 + 4n + 3 n=1
10
∞ n ∞
1
X X n
ab) (−1)n+1 n arcsin , ac) (−1)n+1 arcsin ln(n2 + 3) − 2ln(n) .
n=1
n n=1
Definicja 4.6.
∞
X ∞
X
Dane niech będą szeregi an , bn .
n=0 n=0
∞
X Xn
Wtedy szereg cn , gdzie cn = ak bn−k , nazywamy ich iloczynem.
n=0 k=0
Twierdzenie 4.8. O iloczynie szeregów

∞
X ∞
X
Jeżeli szeregi an , bn są zbieżne bezwzględnie, to ich iloczyn także jest zbieżny
n=0 n=0
bezwzględnie oraz zachodzi równość
∞ ∞ ∞
! !
X X X
cn = an bn .
n=0 n=0 n=0
∞
X
Zadanie 5 Obliczyć cn , jeżeli cn jest iloczynem Cauchy’ego szeregów:
n=0
∞ ∞ ∞ ∞ n
X X X an X b
a) qn i (2q)n , d) i ,
n=0 n=0 n=0
n! n=0
n!
∞ ∞ ∞ ∞
X 2n X 3n X X
b) i , e) xn i xn , |x| < 1,
n=0
n! n=0
n! n=0 n=0
∞ ∞ ∞ ∞
X 2n X 1 X X
c) i n n!
, f) xn i (−x)n , |x| < 1.
n=0
n! n=0
2 n=0 n=0
4.2 Część B
Lemat 4.1.
Załóżmy, że an > 0. Wtedy zachodzą nierówności:
an+1 √ √ an+1
lim inf ≤ lim inf n an ≤ lim sup n an ≤ lim sup .
n→+∞ an n→+∞ n→+∞ n→+∞ an
Wniosek 4.1 Kryterium Cauchy’ego jest silniejsze od kryterium d’Alemberta, tzn. jeśli kryte-
rium d’Alemberta rozstrzyga o zbieżności szeregu, to kryterium Cauchy’ego także to rozstrzyga.
Stąd klasa szeregów, dla których stosuje się kryterium Cauchy’ego, jest istotnie większa od
klasy szeregów, dla których stosuje się kryterium d’Alemberta.
Twierdzenie 4.9. Kryterium Raabego (wer. graniczna)

Załóżmy, że an > 0 oraz niech
an

Rn := n − 1 , n ∈ N,
an+1
R := lim Rn .
n→∞
∞
X
Szereg an jest
n=1
• zbieżny, jeżeli R > 1,
• rozbieżny, jeżeli R < 1.

∞ ∞
X 2 + (−1)n X n+2
a) , c) ,
n=1
2n−1 n=1
n+1
∞ ∞
X
1
X n!
b) an , a2n−1 = a2n = 4n , d) 3 5 7 2n+1 .
n=1 n=1 2 · 2 · 2 · ... · 2
Twierdzenie 4.10. Kryterium Dirichleta

Jeżeli
k
X
• ciąg sum częściowych (Sk )∞
k=1 o wyrazach Sn = an jest ograniczony,
n=1
• ciąg (bn )∞
n=1 jest monotoniczny i zbieżny do zera,
∞
X
to szereg an bn jest zbieżny.
n=1
Twierdzenie 4.11. Kryterium Abela

Jeżeli
∞
X
• szereg an jest zbieżny,
n=1
• ciąg (bn )∞
n=1 jest monotoniczny i ograniczony,
∞
X
to szereg an bn jest zbieżny.
n=1
Zadanie 7 Zbadać zbieżność szeregów z zadania 3 przy użyciu kryterium Dirichleta lub kry-
terium Abela, o ile jest to możliwe.
Twierdzenie 4.12. Kryterium Kummera (wer. graniczna)

∞
X 1
Załóżmy, że an > 0 oraz niech cn > 0 i {cn } będzie taki, że = ∞.
n=1
cn
Niech ponadto
an
K := lim cn − cn+1 , n ∈ N.
n→∞ an+1
∞
X
Szereg an jest
n=1
• zbieżny, jeżeli K > 0,
• rozbieżny, jeżeli K < 0.
Ćwiczenie 1 Używając kryterium Kummera wyprowadzić:
a) kryterium d’Alemberta, b) kryterium Raabego.
strona
ODPOWIEDZI 187
ROZWIZANIA 115
Rozdział 5
Granice funkcji
5.1 Część A
Definicja 5.1.
Niech x0 , a, b ∈ R, r > 0.
Sąsiedztwem o promieniu r punktu x0 nazywamy zbiór
S(x0 , r) = (x0 − r, x0 ) ∪ (x0 , x0 + r);
Można je podzielić na
• sąsiedztwo lewostronne S(x−

0 , r) = (x0 − r, x0 ),
• sąsiedztwo prawostronne S(x+

0 , r) = (x0 , x0 + r).
Analogicznie definiujemy
• sąsiedztwo −∞: S(−∞) = (−∞, b),
• sąsiedztwo +∞: S(∞) = (a, ∞).
Definicja 5.2. Definicja Heinego granicy właściwej funkcji

Niech x0 ∈ R oraz niech funkcja f będzie określona przynajmniej na sąsiedztwie S(x0 ).
Mówimy, że liczba g jest granicą właściwą funkcji f w punkcie x0 wtedy i tylko wtedy,
gdy
∀(xn )⊂S(x0 ) lim xn = x0 =⇒ lim f (xn ) = g .
n→∞ n→∞
Symbolicznie zapisujemy to lim f (x) = g.

x→x0
Uwaga 5.1 Analogicznie definiujemy prawostronną i lewostronną granicę właściwą funkcji:

lim f (x) = g ⇐⇒ ∀(xn )⊂S(x− ) lim xn = x0 =⇒ lim f (xn ) = g
x→x− 0 n→∞ n→∞
0

lim f (x) = g ⇐⇒ ∀(xn )⊂S(x+ ) lim xn = x0 =⇒ lim f (xn ) = g ,
x→x+ 0 n→∞ n→∞
0
a także granice właściwe w ±∞:

lim f (x) = g ⇐⇒ ∀(xn )⊂S(∞) lim xn = ∞ =⇒ lim f (xn ) = g
x→∞ n→∞ n→∞
36
ROZDZIAŁ 5. GRANICE FUNKCJI

lim f (x) = g ⇐⇒ ∀(xn )⊂S(−∞) lim xn = −∞ =⇒ lim f (xn ) = g
x→−∞ n→∞ n→∞
oraz granice niewłaściwe w punkcie x0 :

lim f (x) = ∞ ⇐⇒ ∀(xn )⊂S(x0 ) lim xn = x0 =⇒ lim f (xn ) = ∞
x→x0 n→∞ n→∞

lim f (x) = ∞ ⇐⇒ ∀(xn )⊂S(x− ) lim xn = x0 =⇒ lim f (xn ) = ∞
x→x− 0 n→∞ n→∞
0

lim f (x) = ∞ ⇐⇒ ∀(xn )⊂S(x+ ) lim xn = x0 =⇒ lim f (xn ) = ∞
x→x+ 0 n→∞ n→∞
0

lim f (x) = −∞ ⇐⇒ ∀(xn )⊂S(x0 ) lim xn = x0 =⇒ lim f (xn ) = −∞
x→x0 n→∞ n→∞

lim f (x) = −∞ ⇐⇒ ∀(xn )⊂S(x− ) lim xn = x0 =⇒ lim f (xn ) = −∞
x→x− 0 n→∞ n→∞
0

lim f (x) = −∞ ⇐⇒ ∀(xn )⊂S(x+ ) lim xn = x0 =⇒ lim f (xn ) = −∞
x→x+ 0 n→∞ n→∞
0
i granice niewłaściwe w ±∞:

lim f (x) = ∞ ⇐⇒ ∀(xn )⊂S(∞) lim xn = ∞ =⇒ lim f (xn ) = ∞
x→∞ n→∞ n→∞

lim f (x) = ∞ ⇐⇒ ∀(xn )⊂S(−∞) lim xn = −∞ =⇒ lim f (xn ) = ∞
x→−∞ n→∞ n→∞

lim f (x) = −∞ ⇐⇒ ∀(xn )⊂S(∞) lim xn = ∞ =⇒ lim f (xn ) = −∞
x→∞ n→∞ n→∞

lim f (x) = −∞ ⇐⇒ ∀(xn )⊂S(−∞) lim xn = −∞ =⇒ lim f (xn ) = −∞
x→−∞ n→∞ n→∞
Definicja 5.3. Definicja Cauchy’ego granicy właściwej funkcji

Niech x0 ∈ R oraz niech funkcja f będzie określona przynajmniej na sąsiedztwie S(x0 ).
Mówimy, że liczba g jest granicą właściwą funkcji f w punkcie x0 wtedy i tylko wtedy,
gdy
∀ε>0 ∃δ>0 ∀x∈S(x0 ) (|x − x0 | < δ) =⇒ (|f (x) − g| < ε) .
Symbolicznie zapisujemy to lim f (x) = g.
x→x0
Uwaga 5.2 Analogicznie definiujemy prawostronną i lewostronną granicę właściwą funkcji:
lim f (x) = g ⇐⇒ ∀ε>0 ∃δ>0 ∀x∈S(x− ) (−δ < x − x0 < 0) =⇒ (|f (x) − g| < ε)
x→x−
0
0
lim f (x) = g ⇐⇒ ∀ε>0 ∃δ>0 ∀x∈S(x+ ) (0 < x − x0 < δ) =⇒ (|f (x) − g| < ε) ,
x→x+
0
0
granice właściwe w ±∞:
lim f (x) = g ⇐⇒ ∀ε>0 ∃R>0 ∀x∈S(∞) (x > R) =⇒ (|f (x) − g| < ε)

x→∞
lim f (x) = g ⇐⇒ ∀ε>0 ∃R>0 ∀x∈S(−∞) (x < −R) =⇒ (|f (x) − g| < ε) ,
x→−∞
a także granice niewłaściwe w punkcie:
lim f (x) = ∞ ⇐⇒ ∀M >0 ∃δ>0 ∀x∈S(x0 ) (|x − x0 | < δ) =⇒ (f (x) > M )

x→x0
lim f (x) = ∞ ⇐⇒ ∀M >0 ∃δ>0 ∀x∈S(x− ) (−δ < x − x0 < 0) =⇒ (f (x) > M )
x→x−
0
0
lim f (x) = ∞ ⇐⇒ ∀M >0 ∃δ>0 ∀x∈S(x+ ) (0 < x − x0 < δ) =⇒ (f (x) > M )

x→x+
0
0
lim f (x) = −∞ ⇐⇒ ∀M >0 ∃δ>0 ∀x∈S(x0 ) (|x − x0 | < δ) =⇒ (f (x) < −M )

x→x0
lim f (x) = −∞ ⇐⇒ ∀M >0 ∃δ>0 ∀x∈S(x− ) (−δ < x − x0 < 0) =⇒ (f (x) < −M )
x→x−
0
0
lim f (x) = −∞ ⇐⇒ ∀M >0 ∃δ>0 ∀x∈S(x+ ) (0 < x − x0 < δ) =⇒ (f (x) < −M )

x→x+
0
0
oraz w ±∞:
lim f (x) = ∞ ⇐⇒ ∀M >0 ∃R>0 ∀x∈S(∞) (x > R) =⇒ (f (x) > M )

x→∞
lim f (x) = ∞ ⇐⇒ ∀M >0 ∃R>0 ∀x∈S(−∞) (x < −R) =⇒ (f (x) > M )

x→−∞
lim f (x) = −∞ ⇐⇒ ∀M >0 ∃R>0 ∀x∈S(∞) (x > R) =⇒ (f (x) < −M )

x→∞
lim f (x) = −∞ ⇐⇒ ∀M >0 ∃R>0 ∀x∈S(−∞) (x < −R) =⇒ (f (x) < −M )

x→−∞
Twierdzenie 5.1. O równoważności definicji granic funkcji

Odpowiadające sobie definicje Cauchy’ego i Heinego granic funkcji są równoważne.
Zadanie 1 Podać odpowiednią definicję granicy funkcji, a następnie korzystając z niej wykazać:
a) lim x − 2 = 0, l) limπ cos(x) = 0, v) lim ex = ∞,

x→2 x→ 2 x→∞
b) lim 3(x − 1) = 9, m) limπ tg(x) = 1, w) lim ex = 0,

x→4 x→ 4 x→−∞
c) lim (2x + 3) = 5, 2
x→1 n) lim ln|x − 1| = −∞, x) lim ex = ∞,
x→1 x→−∞
d) lim (3x − 8) = 4,
x→4
y) lim ex = 1,
!
x2 − 4
1 o) lim sin π = 0, x→0
e) lim = +∞, x→2+ 2x − 4
x→3 |x − 3| z) lim ln(x) nie istnieje,
1 x→0
5x2
−5 p) lim = −∞,
f) lim = 10, x→0− x 1
x→1 x − 1 aa) lim e x nie istnieje,
q) lim ln x = −∞, x→0
x2 x→0+
g) lim = 1, 2x − 1
x→−1 x + 2 x ab) lim nie istnieje,
r) lim = 1, x→5 x − 5
x→∞ x − 1
x2 − 1
h) lim = 2, 1
x→1 x − 1 x2 − 3x
s) lim = 1, ac) limπ tg π nie istnieje,
x→∞ 2
x − 6x + 9 x→ 2 2 −x
i) lim x2 = 4,
x→2 √
2
t) lim x3 = −∞, ad) lim sin x nie istnieje,
j) lim (1 + x ) = 1, x→−∞ x→∞
x→0
2
k) lim sin(x) = 0, u) lim = ∞, ae) lim sin(x) nie istnieje.
x→0 x→−1+ x+1 x→−∞
Twierdzenie 5.2. o arytmetyce granic funkcji

Jeżeli funkcje f i g mają granice właściwe w punkcie x0 , to
1. lim (f (x) ± g(x)) = lim f (x) ± lim g(x),

x→x0 x→x0 x→x0

2. lim (c · f (x)) = c · lim f (x) , c ∈ R,
x→x0 x→x0

3. lim (f (x) · g(x)) = lim f (x) · lim g(x) ,
x→x0 x→x0 x→x0

f (x)
lim f (x)
x→x0
4. lim = , jeśli lim g(x) 6= 0,
x→x0 g(x) lim g(x) x→x0
x→x0
lim g(x)
x→x0
5. lim (f (x))g(x) = lim f (x) .
x→x0 x→x0
Powyższe twierdzenia są prawdziwe również dla granic jednostronnych w punkcie x0 oraz

granic w ±∞.
Twierdzenie 5.3. o trzech funkcjach

Jeśli funkcje f, g, h spełniają warunki
• ∀x∈S(x0 ) f (x) ≤ g(x) ≤ h(x),
• lim f (x) = lim h(x) = g,

x→x0 x→x0
to lim g(x) = g.
x→x0
Powyższe twierdzenie jest prawdziwe również dla pozostałych typów granic.
Twierdzenie 5.4. o dwóch funkcjach

Jeśli funkcje f, g spełniają warunek
∀x∈S(x0 ) f (x) ≤ g(x)
oraz
• jeśli lim f (x) = +∞, to lim g(x) = +∞,

x→x0 x→x0
• jeśli lim g(x) = −∞, to lim f (x) = −∞.

x→x0 x→x0
Twierdzenie 5.5. o granicy funkcji złożonej

Jeżeli funkcje f i g spełniają warunki
lim f (x) = y0 , ∀x∈S(x0 ) f (x) 6= y0 oraz lim g(y) = p0 ,

x→x0 y→y0
to lim g (f (x)) = p0 .
x→x0
Twierdzenie 5.6. o zamianie granic funkcji

Granice funkcji w punkcie lub nieskończoności można zastąpić granicami:
lim f (x) = lim f (u + x0 )

x→x0 u→0
1

lim f (x) = lim f
x→±∞ u→0± u
Zadanie 2 Obliczyć granice:
1 4 x2 − 4 x2 + 1

a) lim − 2 , m) lim , y) lim ,
x→2+ x−2 x −4 x→2 x − 2 x→∞ x − 3
1 1−x x3 + x2 + x
b) lim , n) lim , z) lim ,
x→2 x−2 x→1 x2 +x−2 x→−∞ 2x3 − 2
x4 + x2 x−1 −2x2 + x
c) lim , o) lim , aa) lim ,
x→−∞ x−2 x→1 x2 − 6x + 5 x→−∞ x3 − 2x
x3 + x2 x3 − 8 x2 + 1
d) lim , p) lim , ab) lim ,
x→−∞ x−2 x→2 x2 − 4 x→−∞ x − 3
3x + 2 · 3−x 1 27 2x + 2−x

e) lim , q) lim − 3 , ac) lim ,
x→∞ 2 · 3x − 3−2x x→3 x − 3 x − 27 x→−∞ 2x − 2−x
3x + 2 · 3−x x3 + x 2x + 2−x
f) lim , r) lim 2 , ad) lim ,
x→∞ 2x − 2−x
x→−∞ 2 · 3x − 3−2x x→∞ x + 4
ex + e−x
2x3 + x2 − x + 6
p
g) lim x− x2 +x , ae) lim ,
x→−∞ s) lim , x→∞ ex − e−x
x→∞ 5x3 + 8x − 4
p ex + e−x
h) lim x+ x2 + x , 2x4 + 1 af) lim ,
x→−∞ t) lim , x→−∞ ex − e−x
x→−∞ 5x2 − x √
!2x
x3 + 2x + 3 x2 + 3
i) lim , −x5 + 3x2 ag) lim ,
x→−∞ x3 + 1 u) lim , x→∞ 2x
x→∞ x4 − x √
x2 + 3
x sin(x) −x5 + 3x2 ah) lim ,
j) lim , v) lim , x→−∞ 2x
x→0 1 − cos(4x) x→−∞ x4 − x p
ai) lim (x − x2 − 2x + 1),
(x + 1)ex x3 x2
+ +x x→∞
k) lim , w) lim ,
x→0 cos(x)
p
x→∞ 2x3 − 2 aj) lim (x − x2 − 2x + 1),
x→−∞
x2 − 9 −2x2 + x
l) lim , x) lim , ak) lim (−5x5 + x2 + 7x),
x→−3 x + 3 x→∞ x3 − 2x x→−∞
√ 1
3
1 + 5x − 1 2 + 3x x sin(x)
al) lim , aw) lim , bj) lim ,
x→0 x 1 x→0 1 − cos(2x)
x→0− 5+3 x
√
3
x−1 2x+1
1 − cos(x)
am) lim √ , ax) lim 2 x+3 , bk) lim ,
x→1 4
x−1 x→0 x→0 x2
√ 1
e x+1 ay) lim xe x , sin(5x)
an) lim √ , x→0− bl) lim √ √ ,
x→∞ e x x→0 x+3− 3
sin(5x)
1 az) lim ,
2x + 1

ao) lim (1 − 3x) x , x→0 9x bm) lim arctg ,
x→0− 3−x
x→3+
sin(x)
!x ba) limπ ,
x2 + 3 x→ 2 x

2x + 1

ap) lim , bn) lim arctg ,
x→∞ x2 + 5 x→3− 3−x
sin(x)
!x2 bb) lim ,
x 5x + 3

x→∞
x2 + 3 bo) lim arctg ,
aq) lim , tg(x) x→2+ 2−x
x→−∞ x2 + 5 bc) lim ,
x→0 x 5x + 3

!x2 bp) lim arctg ,
x2 + 3 tg(x) x→2− 2−x
ar) lim , bd) lim ,
x→∞ x2 + 7 x→0 4x
sin(x)

x bq) lim arccos ,
!x+1 be) lim , x→0− |x|
x2 + x + 1 x→0 sin(x)
−
as) lim ,
x→−∞ x2 − 1 sin(x)

sin(2x) br) lim arccos ,
bf) lim , x→0+ |x|
!x x→0 sin(3x)
x2 + x + 1
at) lim ,
π

x→∞ x2 − 1 sin(3x) bs) limπ x− tg(x),
bg) lim , x→ 2 2
!x x→0+ sin(5x)
x2 − 2x + 1
au) lim , cos(x) 1
x→∞ x2 − 4x + 2 bh) limπ , bt) lim (cos(2x)) sin2 (x) ,
x→ 2 x − π2 x→0
1 x
2+3 x
arcsin(x)

1
av) lim 1 , bi) lim , bu) lim cos .
x→0+ 5 + 3x x→0 x x→∞ x
Definicja 5.4.
Prosta x = a jest asymptotą pionową funkcji f , gdy
• lim f (x) = ±∞ (asymptota pionowa lewostronna),

x→a−
• lim f (x) = ±∞ (asymptota pionowa prawostronna),

x→a+
• lim f (x) = ±∞ (asymptota pionowa obustronna).

x→a
Definicja 5.5.
Jeżeli y = A± x + B± (tzn. dla A+ , B+ lub A− , B− ) jest asymptotą ukośną wtedy i tylko
wtedy, gdy
• lim (f (x) − (A+ x + B+ )) = 0 (asymptota ukośna w +∞, prawostronna),

x→+∞
• lim (f (x) − (A− x + B− )) = 0 (asymptota ukośna w −∞, lewostronna),

x→−∞
• lim (f (x) − (Ax + B)) = 0 (asymptota ukośna obustronna).

x→±∞
Jeśli A± = 0 to prostą y = B± nazywamy asymptotą poziomą.
Twierdzenie 5.7. Warunek istnienia asymptoty ukośnej

Prosta y = A± x + B± jest asymptotą ukośną funkcji f wtedy i tylko wtedy, gdy
f (x)
A+ = lim oraz B+ = lim (f (x) − A+ x) ,
x→+∞ x x→+∞
f (x)
A− = lim oraz B− = lim (f (x) − A− x) .
x→−∞ x x→−∞
Zadanie 3 Znaleźć asymptoty poniższych funkcji:

x x
a) f (x) = ln(x), f) f (x) = x−1 , k) f (x) = arctg(x) ,
1 (x−2)3 x−1
l) f (x) = arccos 2x−1 ,
b) f (x) = , g) f (x) = x2
,
x
2+x
√
2x−2

h) f (x) = x2 − 1, m) f (x) = x ln x−2 ,
c) f (x) = arctg ,
2−x
x3 +8 n) f (x) = x ln 2x−3
,
d) f (x) = 1
+ arctg(x), i) f (x) = x2 −4
, x−2
x

1 sin(x) 2x−2
e) f (x) = 2x + arctg x + x , j) f (x) = x2
, o) f (x) = x ln x−3 .
Definicja 5.6.
Niech x0 ∈ R, r > 0. Otoczeniem o promieniu r punktu x0 nazywamy zbiór
O(x0 , r) = (x0 − r, x0 + r).
Można je podzielić na:
• otoczenie lewostronne O(x−

0 , r) = (x0 − r, x0 ],
• otoczenie prawostronne O(x+

0 , r) = [x0 , x0 + r).
Definicja 5.7.
Niech x0 ∈ Df ⊂ R oraz niech funkcja f będzie określona przynajmniej na otoczeniu
O(x0 ) ⊂ Df . Funkcja f jest ciągła w punkcie x0 wtedy i tylko wtedy, gdy
lim f (x) = f (x0 ),

x→x0
tzn. jeżeli spełniony jest warunek Heinego lub Cauchy’ego.
Definicja 5.8. Definicja Heinego ciągłości funkcji

Jeśli funkcja f spełnia warunek

∀(xn )⊂O(x0 ) lim xn = x0 =⇒ lim f (xn ) = f (x0 )
n→∞ n→∞
to jest ciągła w sensie Heinego w punkcie x0 ∈ O(x0 ).
Definicja 5.9. Definicja Cauchy’ego ciągłości funkcji

∀ε>0 ∃δ>0 ∀x∈O(x0 ) |x − x0 | < δ =⇒ |f (x) − f (x0 )| < ε
to jest ciągła w sensie Cauchy’ego w punkcie x0 ∈ O(x0 ).
Definicja 5.10. Ciągłość jednostronna

Niech x0 ∈ R oraz niech funkcja f będzie określona przynajmniej na otoczeniu O(x−
0)
(lub odpowiednio O(x+
0 ). Funkcja f jest:
• lewostronnie ciągła w punkcie x0 wtedy i tylko wtedy, gdy
lim f (x) = f (x0 ),

x→x−
0
• prawostronnie ciągła w punkcie x0 wtedy i tylko wtedy, gdy
lim f (x) = f (x0 ).

x→x+
0
Twierdzenie 5.8. Warunek konieczny i wystarczający ciągłości funkcji

Funkcja f jest ciągła w x0 wtedy i tylko wtedy, gdy jest w tym punkcie ciągła lewo-
i prawostronnie.
Zadanie 4 Na podstawie jednej z definicji (Heinego lub Cauchy’ego) zbadać ciągłość następu-
jących funkcji w podanych punktach:
a) f (x) = 2x + 1 w x0 = 3, d) f (x) = ex na R,
b) f (x) = x2 − 1 w x0 = 1, e) f (x) = x, x0 = 0,
x+1
c) f (x) = x+4 w x0 = 1, f) f (x) = x3 , x0 = 2,
g) f (x) = 3x3 + 2x2 − x + 1, x0 = 2, j) f (x) = sin(x) na R,

2x2 −1
h) f (x) = x−3 , x0 = 0,
i) f (x) = x na R, k) f (x) = cos(x) na R.
Twierdzenie 5.9.
Jeżeli funkcje f i g są ciągłe w punkcie x0 , to również funkcje
f
f + g, f − g, f · g, , g(x0 ) 6= 0
g
są ciągłe w x0 .
Jeżeli funkcja f jest ciągła w x0 , a g ciągła w y0 = f (x0 ), to funkcja złożona
g◦f
jest ciągła w x0 .
Zadanie 5 Uzasadnić, że funkcje są ciągłe w swoich dziedzinach:
a) f (x) = 32x−1+cos(x) , c) f (x) = xsin(x) ,
b) f (x) = esin(x) , d) f (x) = tg(x).
Definicja 5.11.
Niech x0 ∈ Df ⊂ R oraz niech funkcja f będzie określona przynajmniej na otoczeniu
O(x0 ). Funkcja f jest nieciągła w punkcie x0 wtedy i tylko wtedy, gdy
nie istnieje granica lim f (x) albo lim f (x) 6= f (x0 ).

x→x0 x→x0
Fakt 5.1.
Punkt nieciągłości nazywamy pierwszego rodzaju, gdy istnieją skończone granice
lim f (x), lim f (x) oraz
x→x−
0 x→x+
0
lim f (x) 6= f (x0 ) lub lim f (x) 6= f (x0 );

x→x−
0 x→x+
0
• typu ”skok” gdy lim f (x) 6= lim f (x),

x→x−
0 x→x+
0
• typu ”luka” gdy lim f (x) = lim f (x) 6= f (x0 ).

x→x−
0 x→x+
0
Fakt 5.2.
Punkt nieciągłości nazywamy drugiego rodzaju, jeśli co najmniej jedna z granic
lim f (x), lim f (x)

x→x−
0 x→x+
0
nie istnieje lub jest niewłaściwa.
Zadanie 6 Zbadać ciągłość funkcji. Wyznaczyć i określić rodzaj punktów nieciągłości dla funk-
cji nieciągłych.
( (
x2 +x−2 x2 +x−6
x2 −1
gdy x ∈ R \ {−1, 1} x2 −4
gdy x 6= ±2
a) f (x) = 3 , g) f (x) = 5 ,
2 gdy x = −1 lub x = 1 4 gdy x = 2
( 2 (x)
sin√
gdy x ∈ R \ {0}
(
tg(2x)
gdy x ∈ − 12 , 21 \ {0}
, h) f (x) = ,
x x x2
b) f (x) = 1 gdy x = 0
1 gdy x = 0
(
1 1
 x sin x − cos x gdy x 6= 0
 2x
 2 gdy x ≤ −1 i) f (x) = ,
0 gdy x = 0
c) f (x) = 2|x| gdy − 1 < x < 2 ,
−x + 6 gdy x ≥ 2

arctg(x + π2 ) gdy x < − π2
 


− π2 ≤ x ≤ π

 cos(x) gdy 2
 j) f (x) = π ,

 1 gdy x ≤ −2  −tg(x)
 gdy 2 <x<π
 
 x gdy −2<x<0 
1 gdy π ≤ x
d) f (x) = ,

 1 gdy x=0 (


−x gdy x>0 1 gdy x = kπ, k ∈ Z
k) f (x) = x ,
sin(x) 6 kπ, k ∈ Z
gdy x =

1
 arctg x gdy x < 0 (
0 gdy x ≤ 0 ,

e) f (x) = 0 gdy x = 0 , l) f (x) = √

π x cos x12 gdy x > 0
x− gdy x > 0

2
x
( m) f (x) = x−1 ,
x−1
x2 +x−2
gdy x ∈ R \ {−2, 1}
f) f (x) = 1 ,
3 gdy x = −2 lub x = 1 n) f (x) = [x],

 − log 21 (x + 3)
 gdy −3 < x ≤ −2
o) f (x) = π ,
2 gdy −2 < x ≤ 0
arctg( x1 )

gdy 0 < x

 1 x+1

 (2) gdy x ≤ −1

 x2 + (1 + π )x − π gdy −1 < x < π2
2 2


π
p) f (x) = ctg(x) gdy 2 ≤x<π .
π ≤ x < 2π




 0 gdy
| sin(x)| gdy 2π ≤ x

Zadanie 7 Znaleźć parametry a, b ∈ R tak, aby podane funkcje były ciągłe na R:

 (
2
 −x
 gdy x ≤ −1 ax gdy x < π
b) f (x) = sin(x) ,
a) f (x) = ax + b gdy − 1 < x < 1 , gdy x ≥ π
 x2 − 1 gdy x ≥ 1
 x
( (
sin(3x) arcsin(x+2)
sin(5x) gdy x 6= 0 x2 +2x
gdy x 6= −2
c) f (x) = , g) f (x) = 2
,
a gdy x = 0 a −1 gdy x = −2

3
√ (
gdy x 6= ± 2 ax + 1 gdy x < 1
 x2 −2 √

h) f (x) = ,
d) f (x) = a gdy x = −√ 2 , 2x2 + bx + 2 gdy x ≥ 1


b gdy x = 2 
3
 (x − 1)
 gdy x ≤ 0
1−cos2 (x)
(
gdy x 6= 0 i) f (x) = ax + b gdy 0 < x < 1 ,
e) f (x) = x2 ,  √x

gdy x ≥ 1
a gdy x = 0
( √ √
x+1− 3 4
3
(
x2
gdy x 6= 3 , x gdy |x| ≤ 1
f) f (x) = j) f (x) = .
a+1 gdy x = 3 ax2 + bx + 1 gdy |x| > 1
Zadanie 8 Zbadać ciągłość funkcji określonej wzorem:
4xn2 + 3x2 n − x 1
a) f (x) = lim sgn(x3 )x2 , c) f (x) = lim , x ∈ [0, 1],
n→∞ 2n2 − 1 n→∞ 1 + nx
x2 enx + xenx + enx + 1
r
1
b) f (x) = lim , d) f (x) = lim x2 + , x ∈ R,
n→∞ enx + 2 n→∞ n2
e) f (x) = [x]x sin(πx).
Twierdzenie 5.10. Weierstrassa

Jeżeli funkcja jest ciągła na przedziale domkniętym i ograniczonym, to jest na nim ogra-
niczona oraz osiąga swoje kresy.
y
maximum na [a,b] •
• minimum na [a,b]
• •
a b x
Twierdzenie 5.11. Darboux (o przyjmowaniu wartości pośrednich)

Jeżeli funkcja f jest ciągła na przedziale domkniętym [a, b] oraz spełnia f (a) 6= f (b), to
dla dowolnego w leżącego między f (a) a f (b) istnieje c ∈ (a, b) taki, że f (c) = w.
y
f(a) • •
f(b) • •
• • •
a c b x
Zadanie 9 Zbadać, czy funkcja f osiąga wartość y na podanym przedziale. Skorzystać twier-
dzenia Darboux lub, jeśli nie można go użyć, uzasadnić w inny sposób:
a) f (x) = 2x2 , [0, 3], y = 10, e) f (x) = xx + x2 , [1, 3], y = 30,
b) f (x) = sgn(x2 − 4)x, [1, 3], y = 2.5,

f) f (x) = tg(x) − cos(x), [0, π], y = 1 − √1 ,
(2)
c) f (x) = 2x3 − 4x2 − 8, [0, 5], y = 3,
d) f (x) = 4x + 3x2 , [−1, 2], y = 5, g) f (x) = [x]2 , [−2, 5], y = 5.
Zadanie 10 Korzystając z twierdzenia Darboux uzasadnić, że można tak dobrać liczbę a, żeby
funkcja f dana wzorem (
− 21 x − 1, dla x ≤ a
f (x) = 1 1
4 x + 10 , dla x > a
była ciągła.
Twierdzenie 5.12. Darboux o miejscach zerowych funkcji

Jeżeli funkcja f jest ciągła na przedziale domkniętym [a, b] oraz spełnia f (a)f (b) < 0, to
∃c∈(a,b) f (c) = 0.
y
f(b) • •
0 • • • ••
a c1 c2 c3 b x
f(a) • •
Zadanie 11 Uzasadnić, że podane równania mają jednoznaczne rozwiązania we wskazanych

przedziałach:
sin(x)
a) x2020 − 2 = 0, [0, 8], 0, π2 ,

g) 1 = 2 + x,
1
√
b) x3 − 4x2 = 5x2 − 23x + 15, [0.5, 6], h) arctg(x) = , √1 , 3 ,
x2 3

c) 2x = 2x, [0, 3], i) x100 + x − 1 = 0, 1
2, 1 ,
d) 3x = 2x + 4, [0, 3], j) 3x + x = 3, (0, 1),
e) 3x + 5x = 9, [1, 2], k) x3 − 3x = −1, [1, 2],
f) 2x + 3x = 8, (0, ∞), l) xx = 3, (1, 2).
Obliczyć wartość pierwiastka z dokładnością 0.5.
Definicja 5.12.
∀ε>0 ∃δ>0 ∀x,y∈A (|x − y| < δ) =⇒ (|f (x) − f (y)| < ε)
to jest ciągła jednostajnie na A ⊂ Df .
Definicja 5.13. Definicja Heinego jednostajnej ciągłości


∀(xn ),(yn )⊂A lim |xn − yn | = 0 ⇒ lim |f (xn ) − f (yn )| = 0
n→∞ n→∞
to jest ciągła jednostajnie na A ⊂ Df .
Uwaga 5.3 Funkcja jednostajnie ciągła na A ⊂ Df jest ciągła na A.
Twierdzenie 5.13.
Jeśli funkcja f : A → R
• jest ciągła na A = (a, b) oraz istnieją skończone granice lim f (x), lim f (x),
x→a+ x→b−
lub
• jest ciągła na A = (a, ∞) oraz istnieją skończone granice lim f (x), lim f (x),
x→a+ x→+∞
to f jest jednostajnie ciągła na A.
Twierdzenie 5.14. Heinego-Cantora

Funkcja ciągła f : I → R jest jednostajnie ciągła na I = [a, b].
Definicja 5.14.
Funkcja f spełnia warunek Lipschitza stałą L na A ⊂ Df , jeśli
|f (x1 ) − f (x2 )| ≤ L|x1 − x2 |.
Taką funkcję nazywamy lipszicowską.
Twierdzenie 5.15.
Funkcja lipszicowska na A ⊂ Df jest jednostajnie ciągła na tym zbiorze.
Zadanie 12 Zbadać jednostajną ciągłość funkcji f na przedziale A:

sin(x2 )cos(2x)sin(x)
a) f (x) = 2x + 3, A = [1, 3], d) f (x) = x , A = (0, 2π),
b) f (x) = 2x + 3, A = (0, 2), e) f (x) = x2 , A = R,
c) f (x) = x1 , A = (−1, 0), f) f (x) = x2 , A = [0, 1],
g) f (x) = ex , A = (0, 1), l) f (x) = ln(x), A = (0, 1),

1 m) f (x) = x · sin(x), A = [0, ∞),
h) f (x) = sin x , A = (0, 1),
n) f (x) = sin2 (x), A = [0, ∞),

1
i) f (x) = x · sin x , A = (0, 1),
1
j) f (x) = e x , A = (0, 1), o) f (x) = ex , A = [0, ∞),
1 √
k) f (x) = e− x , A = (0, 1), p) f (x) = sin( x), A = [0, ∞).
Zadanie 13 Zbadać, czy dane funkcje mają ciągłe przedłużenie na R:

sin(x) 1
a) f (x) = ln |x|, d) f (x) = x , g) f (x) = e− x ,
1

b) f (x) = x2 −1 e) f (x) = sin 1
, h) f (x) = e− x2 .
x−1 , x

1
c) f (x) = x1 , f) f (x) = x sin x ,
5.2 Część B
Zadanie 14 Wykazać, że
(
1 dla x∈Q
a) funkcja Dirichleta 1Q (x) = ,
0 dla x 6∈ Q
(
2x dla x∈Q
b) funkcja f (x) =
2x − 2 dla x 6∈ Q
nie jest ciągła w żadnym punkcie.
Zadanie 15 Podać przykład funkcji g : R → R, która jest ciągła dokładnie:
a) w jednym punkcie, b) w dwóch punktach, c) w trzech punktach.
√ 1 Wykazać, że jeśli funkcja f jest ciągła i nieujemna na przedziale X ⊂ R, to

Ćwiczenie
funkcja f jest ciągła na X.
Zadanie 16 Niech f, g : [a, b] → R będą takimi funkcjami ciągłymi, że f (a) < g(a) oraz
f (b) > g(b). Wykazać, że istnieje taki punkt x0 ∈ (a, b), dla którego f (x0 ) = g(x0 ).
Zadanie 17 Niech f : R → R będzie funkcją ciągłą i okresową o okresie T > 0. Wykazać,

że istnieje taki punkt x0 , że
T

f x0 + = f (x0 ).
2
strona
ODPOWIEDZI 188
ROZWIZANIA 127
Rozdział 6
Pochodne funkcji
6.1 Część A
Definicja 6.1.
Niech f : (a, b) → R, gdzie −∞ ≤ a < b ≤ ∞ oraz x0 ∈ (a, b).
Dla dowolnego x ∈ (a, b) wyrażenie
f (x) − f (x0 ) f (x0 + ∆x) − f (x0 )

= ,
x − x0 ∆x
nazywamy ilorazem różnicowym funkcji f w punkcie x0 o przyroście ∆x = x − x0 .
Definicja 6.2.
Jeżeli istnieje granica właściwa ilorazu różnicowego funkcji f w punkcie x0 , to mówimy,
f jest różniczkowalna
że funkcja w punkcie x0 . Wartość tej granicy oznaczamy przez
0 df
f (x0 ) lub dx (x0 ) i nazywamy pochodną funkcji f w punkcie x0 :
f (x) − f (x0 ) f (x0 + ∆x) − f (x0 )

f 0 (x0 ) := lim = lim .
x→x0 x − x0 ∆x→0 ∆x
Definicja 6.3.
Mówimy, że f jest różniczkowalna, jeśli jest różniczkowalna w każdym punkcie swojej
dziedziny.
Zadanie 1 Korzystając z definicji pochodnej funkcji obliczyć:

√
a) f 0 (x), gdzie f (x) = 7, f) f 0 (x), gdzie f (x) = x + 3,
√
b) f 0 (x), gdzie f (x) = 2x + 3, g) f 0 (x), gdzie f (x) = 2x + 5,
√ h) f 0 (x), gdzie f (x) = sin(2x),

c) f 0 (x), gdzie f (x) = x,
i) f 0 (0), gdzie f (x) =
p
sin(x2 ),
d) f 0 (1), gdzie f (x) = ln(x),
( j) f 0 (4), gdzie f (x) = log(x),
−x2 +x+6
, x 6= 3
e) f 0 (3), gdzie f (x) = 3−x ,
x = 3 k) f 0 (0), gdzie f (x) = sin2 (x),
p
5,
50
ROZDZIAŁ 6. POCHODNE FUNKCJI
(
1
xsin , x 6= 0
l) f 0 (0), gdzie f (x) = x2 1Q (x), n) f 0 (0), gdzie f (x) = x ,
0, x=0
(
sin2 (x)
(
1
, x 6= 0 x2 sin , x 6= 0
m) f 0 (0), gdzie f (x) = x , o) f 0 (0), gdzie f (x) = x .
0, x=0 0, x=0
Zadanie 2 Wyznaczyć wartości parametrów a, b, c, d tak, aby funkcja f była różniczkowalna na

całym zbiorze liczb rzeczywistych:
( 
ax + b, x < 2  4x,
 x≤0
a) f (x) = ,
2x2 + 3, x ≥ 2 d) f (x) = ax2
+ bx + c, 0 < x < 1 ,
 3x − 2,

x≥1
(
ax + b, x < 1
b) f (x) = ,
x2 + 1, x ≥ 1
 
 x≤1
 ax + b, x≤0
 ax + b,

2
c) f (x) = ax + c, 1 < x ≤ 2 , e) f (x) = cx2
+ dx, 0 < x ≤ 1 .
 dx2 +1
  1 − 1,

x>1
x , x>2 x
Twierdzenie 6.1. o pochodnej funkcji złożonej

Jeśli f ma pochodną w punkcie x0 oraz g ma pochodną w punkcie f (x0 ), to
(g ◦ f )0 (x0 ) = g 0 (f (x0 ))f 0 (x0 ).
Twierdzenie 6.2. o pochodnej funkcji odwrotnej

Jeśli
• f jest ciągła w otoczeniu O(x0 ),
• f jest malejąca albo rosnąca w otoczeniu O(x0 ),
• f ma pochodną f 0 (x0 ) 6= 0,
1
to (f −1 )0 (y0 ) = , gdzie y0 = f (x0 ).
f 0 (x 0)
Zadanie 3 Korzystając z twierdzenia o pochodnej funkcji odwrotnej obliczyć pochodną funkcji:
a) f (x) = arccos(x), x ∈ (−1, 1), e) f (x) = arctg(x), x ∈ R,

√
b) f (x) = x, x ∈ (0, ∞),
√ f) f (x) = 2x , x ∈ R,
c) f (x) = 3 x, x 6= 0,
d) f (x) = arcsin(x), x ∈ (−1, 1), g) f (x) = ex , x ∈ R.
Twierdzenie 6.3. o działaniach arytmetycznych na pochodnych

Załóżmy, że funkcje f, g : (a.b) → R są różniczkowalne w punkcie x ∈ (a, b). Wówczas
funkcje f ± g, f g oraz f /g, o ile g(x) 6= 0 dla x ∈ (a, b), są różniczkowalne w punkcie x
oraz
(f ± g)0 (x) = f 0 (x) ± g 0 (x),
(f g)0 (x) = f 0 (x)g(x) + f (x)g 0 (x),
0
f f 0 (x)g(x) − f (x)g 0 (x)
(x) = .
g [g(x)]2
Definicja 6.4.
Mówimy, że funkcja f jest n-krotnie różniczkowalna w punkcie x0 , jeśli pochodna
f (n−1) jest różniczkowalna w punkcie x0 . n-tą pochodną funkcji f w punkcie x0 nazywamy
liczbę
f (n) (x0 ) := (f (n−1) )0 (x0 ).
Kolejne pochodne oznaczamy symbolami
f 0 (x0 ), f 00 (x0 ), f 000 (x0 ), f IV (x0 ), f V (x0 ), . . . f (n) (x0 ), . . .
albo
f 0 (x0 ), f (2) (x0 ), f (3) (x0 ), f (4) (x0 ), f (5) (x0 ), . . . f (n) (x0 ), . . .
Twierdzenie 6.4. Warunek konieczny różniczkowalności

Jeśli funkcja f : X → R jest różniczkowalna w x0 , to jest ciągła w x0 .
Definicja 6.5.
Niech f : (a, b) → R. Mówimy, że f jest
• funkcją klasy C, jeśli jest ona funkcją ciągłą,
• funkcją klasy C n (co zapisujemy f ∈ C n ), n ∈ N, jeśli jest ona n-krotnie różniczko-

walna, a jej n-ta pochodna jest funkcją ciągłą,
• klasy C ∞ , jeżeli jest klasy C n dla dowolnego n ∈ N.
Zadanie 4 Korzystając z reguł różniczkowania obliczyć pochodne podanych funkcji oraz f 00 (x), f 0 (1),
o ile to możliwe.
4
a) f (x) = 2sin(x) − 4ln(x) + 4x3 ,

3
g) f (x) = 4x2 − x + ln(3) ,
b) f (x) = (2x3 + x − 1)(x3 − 4), 4x3 +2x2 −4

h) f (x) = x7 −4x5
,
3x2 +2x−e
c) f (x) = x2 −x
, q
x2 −2x+5
i) f (x) = x2 −x−3
,
d) f (x) = sin3 (2x),
q
x2 −3x+3x−3
j) f (x) = ,
e) f (x) = 4x5 − x−3 − 2x + 5, x2 −7x−3
2 √
f) f (x) = √3 2 −
x
3
x, k) f (x) = 3x · 72x ,
x (x)
l) f (x) = x6x , ac) f (x) = xtg ,
m) f (x) = xln(x) − x, ad) f (x) = sin2 (2x) · cos3 (x),

n) f (x) = (x2 + 3)e−3x , ae) f (x) = sin2 (cos(3x)),
o) f (x) = x2015 · ln(x), 2 +5x−4
af) f (x) = sin(ex ),
p) f (x) = ln(ln(ln(x))),
ag) f (x) = sin(x)cos(x) − tg(x),
q) f (x) = (ln(x))4x+2 ,
x ah) f (x) = xex (sin(x) + cos(x)),
x+1
r) f (x) = x , r q √
s) f (x) = logx+3 (5), ai) f (x) = sin(x) + x + 2 x,
t) f (x) = logx (ln(x)), aj) f (x) = xsin(x) ,

u) f (x) = xx , ak) f (x) = −2sin x

+ 3tg(4x),
2
x
v) f (x) = ee , al) f (x) = x · sin(x) · arctg(x),
w) f (x) = x , xx
am) f (x) = arcsin(sin(x)),
x) f (x) = sin(x) · sin(x2 ),
1
an) f (x) = arctg(x) − arcctg x ,
y) f (x) = sin2 (x) · sin(x2 ),

1+x
z) f (x) = x · sin(x) · ln(x), ao) f (x) = arctg 1−x ,
x2

aa) f (x) = 1+x
tg(x) , ap) f (x) = ln arctg 1−x ,
1
ab) f (x) = (tg(x)) cos(x) , aq) f (x) = arctg x (x).
Uwaga 6.1 Interpretacja geometryczna pochodnej

Iloraz różnicowy
f (x0 + ∆x) − f (x0 )
∆x
jest równy współczynnikowi kierunkowemu siecznej wykresu funkcji f przechodzącej przez punkty
(x0 , f (x0 )) oraz (x0 + ∆x, f (x0 + ∆x)), czyli tangensowi kąta, jaki sieczna ta tworzy z dodatnią
częścią osi OX.
Prosta styczna do wykresu funkcji f w punkcie (x0 , f (x0 )) istnieje wtedy i tylko wtedy, gdy
istnieje pochodna f 0 (x0 ). Wówczas prosta ta ma postać
y = f (x0 ) + f 0 (x0 )(x − x0 ),
tzn. pochodna f 0 (x0 ) jest równa tangensowi kąta nachylenia stycznej do osi odciętych.
α
4 x
Zadanie 5 Napisać równanie stycznej i normalnej do krzywej y w punkcie x0 :
a) y = 2x3 − x2 + x − 2, x0 = 1, e) y = 4 − x3 , x0 = 2,
−x+1
2x+1
f) y = x+2 , x0 = 1,
b) y = x−2 , x0 = 0,
2x
g) y = x−1 , x0 = 0,
c) y = cos2 (2x) w punkcie o odciętej x = π,
h) y = xx , x0 = 2,
d) y = 3x2 + 2x + 1, x0 = 1, i) y = x2x w punkcie o odciętej x = 1.
Definicja 6.6.
Niech f : Df ⊂ R → R ma pochodną właściwą w punkcie x0 .
Różniczką funkcji f w x0 nazywamy funkcję
df (x0 ) := f 0 (x0 )∆x, gdzie ∆x = x − x0 .
Uwaga 6.2 Jeżeli f ma pochodną właściwą w punkcie x0 , to zachodzi oszacowanie
f (x0 + ∆x) ≈ f (x0 ) + f 0 (x0 )∆x,
gdzie przyrost funkcji ∆f zastępujemy jej różniczką df .
Zadanie 6 Korzystając z różniczki funkcji, obliczyć przybliżone wartości wyrażeń:
a) 2.02ln2 (1.01), e) log1, 001 i) e0,999

dla ln(10) ≈ 2, 3, dla e ≈ 2, 72,
1.9
b) 6.41 , f) e0,01 j) 8
,
(2,001)2
c) 0, 99 · ln(0, 99), g) arctg(1, 02)
√ dla π ≈ 3, 14, k) arsin(0, 53) + (0, 53)2 ,
√ · 3, 002
d) 12, 008
dla 3 ≈ 1, 73, h) 0, 98 · ln0, 982 , l) −0, 03 · sin2 (−0, 03).
Definicja 6.7.
Jeżeli funkcja y zmiennej x jest określona równaniami parametrycznymi
x = x(t), y = y(t)
dy
dy
to pochodna y względem x wyraża się wzorem dx = dt
dx .
dt
dy
Zadanie 7 Obliczyć pochodną dx funkcji określonej równaniami parametrycznymi:
a) x = at, y = at3 + b, a, b ∈ R, d) x = a · sin2 (t), y = a · cos2 (t),
e) x = a · sin3 (t), y = a · cos3 (t),

b) x = asin(t), y = acos(t)sin(t), a ∈ R,
f) x = 2sin(t) + cos(t), y = 2cos(t),
c) x = a · cos(t), y = b · sin(t), g) x = asin(t)+sin(at), y = acos(t)+cos(at),
√ at2
h) x = t2 + 1, y = √t−1 , j) x = at
, y= ,
t2 +1 1+t3 1+t3
3 (t) 3 (t)
i) x = √cos , y = √sin

, k) x = aln(t), y = a
t+ 1
, t > 0.
cos(2t) cos(2t) 2 t
∞
Twierdzenie 6.5. Reguła de l’Hospitala dla nieoznaczoności ∞
Jeżeli funkcje f, g spełniają warunki
• lim f (x) = lim g(x) = ∞,

x→x0 x→x0
f 0 (x)
• istnieje granica lim ,
x→x0 g 0 (x)
f (x) f 0 (x)
to zachodzi równość lim = lim 0 .
x→x0 g(x) x→x0 g (x)
Uwaga 6.3 Powyższe twierdzenie jest prawdziwe także dla granic jednostronnych, granic w ±∞
oraz przy nieoznaczoności typu 00 , 0 · ∞, ∞ − ∞, 1∞ , ∞0 , 00 (po odpowiednich przekształceniach).
Zadanie 8 Obliczyć podane granice:

x arcctg(3x)
a) lim , k) lim x · ln(x), u) lim ,
x→∞ 2x + sin(x) x→0+ x→∞ arcctg(x)
1
x + cos(x) l) lim x · e x ,
b) lim , x→0+ x + sin(x)
x→0 x + sin(x) + 1 v) lim ,
x→∞ x − sin(x)
√ m) lim sinx (x),
x2 + 1 x→0+ √
c) lim , e x
x→∞ x w) lim ,
n) lim (tg(x))2cos(x) , x→∞ x
sin(x) x→ π2 −
d) lim , √
x→0+ x 1 + x2
ln(cos(x)) x) lim ,
x3 + 2x o) lim , x→−∞ x
e) lim , x→0 ln(cos(3x))
x→0 x
1
x
1 1
xx −1 y) lim 1+ ,
f) lim ln , p) lim , x→∞ x2
x→+∞ x x x→1 ln(x)
1
x x z) lim e2x + x x
,

g) lim x , q) lim (π − x)tg , x→0
x→0+
x→π − 2
1 ex aa) lim (1 − ex )ctg(x),

h) lim − 2 , sin(x)
1 x→0+
x→0+ 2x x r) lim ,
x→0+ x x + ln(x)
ex − e−x ab) lim ,
i) lim , x→∞ x2 + 2x
x→0 sin(x) s) lim esin(x) ,
x→0+
1
cos(x) ex

2

x
j) lim − , t) lim sin(x) · ln(x), ac) lim arccos(x) .
x→0+ x sin(x) x→0+ x→0 π
Uwaga: nie zawsze można używać reguły de l’Hospitala!
Twierdzenie 6.6. o monotoniczności funkcji

Jeżeli dla każdego x z przedziału I funkcja f spełnia warunek:
• f 0 (x) = 0, to jest stała na I;
• f 0 (x) > 0, to jest rosnąca na I (f 0 (x) ≥ 0, to jest niemalejąca na I);
• f 0 (x) < 0, to jest malejąca na I (f 0 (x) ≤ 0, to jest nierosnąca na I).
Definicja 6.8.
Funkcja f ma w punkcie x0 ekstremum, tzn.:
• minimum lokalne, jeżeli ∃r>0 ∀x∈S(x0 ,r) f (x) ≥ f (x0 );
• maksimum lokalne, jeżeli ∃r>0 ∀x∈S(x0 ,r) f (x) ≤ f (x0 ).
Twierdzenie 6.7. Warunek konieczny istnienia ekstremum

Jeżeli funkcja f ma ekstremum lokalne w x0 oraz istnieje pochodna f 0 (x0 ), to f 0 (x0 ) = 0.
Twierdzenie 6.8. I warunek wystarczający istnienia ekstremum

Jeżeli f 0 (x0 ) = 0 oraz

• ∃r>0 ∀x∈S(x− ,r) f 0 (x) > 0 ∧ ∀x∈S(x+ ,r) f 0 (x) < 0 ,
0 0
to funkcja f ma w punkcie x0 maksimum lokalne właściwe;

• ∃r>0 ∀x∈S(x− ,r) f 0 (x) < 0 ∧ ∀x∈S(x+ ,r) f 0 (x) > 0 ,
0 0
to funkcja f ma w punkcie x0 minimum lokalne właściwe.
Twierdzenie 6.9. II warunek wystarczający istnienia ekstremum

Jeżeli f 0 (x0 ) = f 00 (x0 ) = ... = f (n−1) (x0 ) = 0, gdzie n ≥ 2 jest parzyste oraz
• f (n) (x0 ) < 0, to funkcja f ma w punkcie x0 maksimum lokalne właściwe;
• f (n) (x0 ) > 0, to funkcja f ma w punkcie x0 minimum lokalne właściwe.
Zadanie 9 Znaleźć przedziały monotoniczności oraz ekstrema lokalne podanych funkcji:

x4
a) f (x) = x3 + 6x2 + 9x, h) f (x) = x + sin(x), o) f (x) = 4 − x3 − 2x2 + 12x,
x3 (x+3)3
b) f (x) = x2 e−x , i) f (x) = 3−x2
, p) f (x) = (x+1)2
,
c) f (x) = 2|x − 1| − 3, j) f (x) = ex · cos(x), 1

q) f (x) = x2 · e x ,
x5 x3 k) f (x) = 4x + x1 , e2x
d) f (x) = 5 − 3 + 5, r) f (x) = x ,
e) f (x) = x l) f (x) = x · e−3x , √

ln(x) , s) f (x) = ln(x) − x,
√ m) f (x) = 1
,
f) f (x) = (x − 3) 3, x2 −x t) f (x) = xx ,
√ (x+2)2
g) f (x) = x 3 − x, n) f (x) = x2 −1
, u) f (x) = ex · ln(x).
Zadanie 10 Znaleźć wartości najmniejsze i największe podanych funkcji na wskazanych prze-

działach:
a) f (x) = x2 ln2 (x), A = e−2 , 1 , f) f (x) = (x − 3)2 · e|x| , A = [−1, 4],

√
b) f (x) = sin2 (2x), A = [−1, 1], g) f (x) = 16 − x2 , A = [−3, 2],
c) f (x) = 2x3 − 3x2 − 36x − 10, A = [−3, 6], h) f (x) = x3 − 5x2 , A = [−1, 2],
√
d) f (x) = x − 2 x, A = [0, 5], i) f (x) = x2 − 2x + 5, A = [1, 5],
e) f (x) = 2 · sin(x) + sin(2x), A = [0, 3π

2 ], j) f (x) = −x4 + x − 1, A = [0, 1].
Definicja 6.9.
Mówimy, że funkcja f jest wypukła na przedziale (a, b),
gdzie −∞ ≤ a < b ≤ ∞, jeżeli
∀x1 ,x2 ∈(a,b) ∀λ∈(0,1) f (λx1 + (1 − λ)x2 ) ≤ λf (x1 ) + (1 − λ)f (x2 ).
Uwaga 6.4 W przypadku nierówności „ ≥ ” funkcję nazywamy wklęsłą na tym przedziale.
Twierdzenie 6.10. Warunek wystarczający wypukłości

Jeżeli f 00 (x0 ) > 0 dla każdego x ∈ (a, b), to funkcja f jest ściśle wypukła na (a, b).
Analogiczne, gdy f 00 (x0 ) < 0 dla każdego x ∈ (a, b), to funkcja f jest ściśle wklęsła na
(a, b).
Definicja 6.10.
Niech f będzie określona na O(x0 , R), R > 0 oraz posiada tam pochodną.
Punkt (x0 , f (x0 )) nazywamy punktem przegięcia wykresu funkcji f wtedy i tylko
wtedy, gdy istnieje 0 < r ≤ R takie, że f jest ściśle wypukła na S(x−
0 , r) i ściśle wklęsła
+
na S(x0 , r) lub odwrotnie.
Twierdzenie 6.11. Warunek konieczny istnienia punktu przegięcia

Jeżeli (x0 , f (x0 ) jest punktem przegięcia funkcji f oraz istnieje pochodna f 00 (x0 ),
to f 00 (x0 ) = 0.
Twierdzenie 6.12. I warunek wystarczający istnienia punktu przegięcia

Jeżeli f ma pochodną w x0 oraz ∃r>0 ∀x∈S(x− ,r) f 00 (x) > 0 ∧ ∀x∈S(x+ ,r) f 00 (x) < 0 ,
0 0
to punkt (x0 , f (x0 )) jest punktem przegięcia jej wykresu.
Dla odwrotnych nierówności dla drugiej pochodnej twierdzenie również jest prawdziwe.
Twierdzenie 6.13. II warunek wystarczający istnienia punktu przegięcia

Jeżeli f 00 (x0 ) = f 000 (x0 ) = ... = f (n−1) (x0 ) = 0, gdzie n ≥ 3 jest nieparzyste
oraz f (n) (x0 ) 6= 0, to punkt (x0 , f (x0 )) jest punktem przegięcia jej wykresu.
Zadanie 11 Określić przedziały wypukłości oraz punkty przegięcia podanych funkcji:

1
a) f (x) = x5 − 5x4 + 5x3 + 1, g) f (x) = 1−x2
,
b) f (x) = 95 x5 − 9x4 + 72x2 + 12x − 3, h) f (x) = cos(x),
x3 +2x i) f (x) = tg(x),

c) f (x) = x2 +x+1
,
d) f (x) = ln(x)
√ , j) f (x) = earcctg(x) ,
x
√
e) f (x) = arctg(x) − x, k) f (x) = (ln(x) − 3) · x,
x3
f) f (x) = earctg(x) , l) f (x) = x2 +12
.
Twierdzenie 6.14. Rolle’a

Jeżeli funkcja f
• jest ciągła na [a, b],
• ma pochodną na (a, b),
• spełnia równość f (a) = f (b),
wtedy
∃c∈(a,b) f 0 (c) = 0.
20
−6 −4 −2 2 4
−20
−40
Zadanie 12 Znaleźć stałą c, jeżeli funkcja f spełnia założenia tw. Rolle’a:

2
a) f (x) = x2 + 2x, x ∈ [−2, 0], g) f (x) = x 3 − 1, x ∈ [−8, 9],
4x2 +1 x2 −2x−3
b) f (x) = ∈ [−2, 2], h) f (x) = x+2 , x ∈ [−1, 3],
x ,x
x2 −1
c) f (x) = |x|, x ∈ [−1, 3], i) f (x) = x ,x ∈ [−1, 1],
d) f (x) = x(x − 3), x ∈ [0, 3], j) f (x) = cos(x), x ∈ [0, 2π],

√ √
e) f (x) = −3x x + 1, x ∈ [−1, 0], k) f (x) = 2x − x2 , x ∈ [0, 2],
f) f (x) = x2 − 5x + 4, x ∈ [1, 4], l) f (x) = |x − 1|, x ∈ [0, 2].
Twierdzenie 6.15. Lagrange’a o wartości średniej

Jeżeli funkcja f :
• jest ciągła na [a, b],
• ma pochodną na (a, b),
wtedy
f (b) − f (a)
∃c∈(a,b) f 0 (c) = ,
b−a
co można też zapisać w postaci
f (b) − f (a) = f 0 (c)(b − a).
10
−2 −1 1 2 3 4
−5
Zadanie 13 Znaleźć stałą c, jeżeli funkcja f spełnia założenia tw. Lagrange’a na przedziale A:
x+1
a) f (x) = x2 + 2x, x ∈ [−2, 2], g) f (x) = x−1 , A = [0, 2],
b) f (x) = cos(x), x ∈ − π2 , π2 ,

x+2
h) f (x) = x+1 , A = [0, 2],
2x−2
c) f (x) = x+1 , x ∈ [−2, 0], x+2
i) f (x) = x , A = [−1, 1],
d) f (x) = ln(x), A = [1, e],
j) f (x) = sin(x), A = [0, π],
e) f (x) = x3 , A = [0, 1],
f) f (x) = x4 − 8x, A = [0, 2], k) f (x) = ln(x), A = [1, e].
Ćwiczenie 1 Korzystając z twierdzenia Lagrange’a wykazać nierówności:
a) cos10 (x) − cos10 (y) ≤ 10|x − y|, x, y ∈ R,
x−y x−y
b) cos2 (y)
≤ tg(x) − tg(y) ≤ cos2 (x)
, 0 < y ≤ x < π2 ,

x b−a b b−a
c) x+1 < ln(1 + x) < x, x > 0, e) b < ln a < a ,0 < a < b,
d) x ≤ arcsin(x) ≤ √ x ,0 < x < 1, f) ex > x + 1, x > 0.

1−x2
Twierdzenie 6.16. wzór Taylora z resztą Lagrange’a

Jeżeli funkcja f ma:
• ciągłą pochodną rzędu n − 1 na przedziale [x0 , x],
• pochodną właściwą rzędu n na przedziale (x0 , x),
wtedy istnieje punkt c ∈ (x0 , x) taki, że
f 0 (x0 ) f 00 (x0 ) (n−1) (x )

f (x) = f (x0 ) + 1! (x − x0 ) + 2! (x − x0 )2 + ... + f (n−1)!
0
(x − x0 )n−1 +
f (n) (c)
+ (n)! (x − x0 )n .
Uwaga 6.5 Dla x0 = 0 równość tę nazywamy wzorem Maclaurina.
f 0 (0) f 00 (0) 2 f (n−1) (0) n−1 f (n) (c) n

f (x) = f (0) + x+ x + ... + x + x .
1! 2! (n − 1)! (n)!
Zadanie 14 Napisać wzór Taylora dla funkcji f w punkcie x0 z resztą rzędu n:

x 1
a) f (x) = x−1 , x0 = 0, n = 3, f) f (x) = 1+x 2 , x0 = 1, n = 2,
oszacować resztę w przedziale [−0.1, 0], oszacować resztę w przedziale [−1, 1],
√
b) f (x) = x1 , x0 = 1, n = 4, g) f (x) = x, x0 = 4, n = 3,
oszacować resztę w przedziale [1, 2],
h) f (x) = sin(2x), x0 = 0, n = 5,
c) f (x) = cos2 (x),
x0 = 0, n = 3,
1
oszacować resztę w przedziale [−0.5, 0.5], i) f (x) = 1−x , x0 = 0, n = 3,
d) f (x) = x+2 j) f (x) = cos(ex − 1), x0 = 0, n = 5,

x−1 , x0 = −2, n = 3,
oszacować resztę w przedziale [−1, 0], 1
k) f (x) = (1 − x) 3 , x0 = 1, n = 4,
e) f (x) = x3 ln(x), x0 = 1, n = 3,
oszacować resztę w przedziale [1, 2], l) f (x) = x1 , x0 = −1, n ∈ N.
6.2 Część B
Zadanie 15 Napisać równanie stycznych do krzywej
√
y=33x
i równoległych do prostej
y = x − 1.
Zadanie 16 Zbadać przebieg zmienności funkcji:

x2 +2x+1 x2 −2x+1
a) f (x) = x−2 ,
d) f (x) = x−4 , h) f (x) = x2 ln(x),
1
x2
e) f (x) = 2x+1 , i) f (x) = xe x ,
b) f (x) = xe−x ,
x2 +4 j) f (x) = x4 − 18x2 + 9,
f) f (x) = x2 −1
,
x
c) f (x) = x2 −1
, g) f (x) = xln(x), k) f (x) = x3 − 4x2 + 4x + 2.
Zadanie 17 Wielomian W (x) przedstawić jako sumę potęg dwumianu D(x):
a) W (x) = x2 + 2x + 7, D(x) = x − 1, f) W (x) = x4 +4x3 −3x2 +2x−4, D(x) = x−4,
b) W (x) = x5 + x3 + x, D(x) = x + 2, g) W (x) = 2x4 − 3x2 + x, D(x) = x − 2,
c) W (x) = 2x2 − 4x + 1, D(x) = x − 2, h) W (x) = x5 + 3x2 − 2, D(x) = x + 1,
d) W (x) = 3x3 + 2x2 + x, D(x) = x + 5, i) W (x) = 2x5 + 4x3 − 3x2 , D(x) = x − 1,
e) W (x) = 2x3 − 2x2 + 3, D(x) = x + 1, j) W (x) = x5 + 2x3 + x, D(x) = x + 4.
strona
ODPOWIEDZI 189
ROZWIZANIA 149
Rozdział 7
Ciągi i szeregi funkcyjne
7.1 Część A
Niech I ⊂ R będzie przedziałem.
Definicja 7.1.
Ciągiem funkcyjnym na I nazywamy przyporządkowanie
N 3 n 7−→ fn : I → R.
Ciąg funkcyjny będziemy oznaczać symbolem (fn )∞

n=1 .
Definicja 7.2. Zbieżność punktowa ciągu funkcyjnego

Mówimy, że ciąg funkcyjny (fn )∞
n=1 jest zbieżny punktowo na D ⊂ I do funkcji f , jeśli
dla każdego x ∈ D ciąg liczbowy (fn (x))∞
n=1 jest zbieżny do f (x), co zapisujemy:
∀x∈D ∀ε>0 ∃n0 ∈N ∀n≥n0 |fn (x) − f (x)| < ε
i oznaczamy
fn → f.
Wówczas granicą punktową ciągu funkcyjnego (fn )∞
n=1 jest funkcja
f : D → R, f (x) := lim fn (x).

n→∞
Definicja 7.3. Zbieżność jednostajna ciągu funkcyjnego

n=1 jest zbieżny jednostajnie na D ⊂ I do funkcji f , jeśli
∀ε>0 ∃n0 ∈N ∀n≥n0 ∀x∈D |fn (x) − f (x)| < ε,
co zapisujemy
fn ⇒ f.
Stwierdzenie 7.1.
Ciąg funkcyjny (fn ) jest zbieżny jednostajnie do f na D ⊂ I wtedy i tylko wtedy, gdy
lim sup |fn (x) − f (x)| = 0.

n→∞ x∈D
62
ROZDZIAŁ 7. CIĄGI I SZEREGI FUNKCYJNE
Definicja 7.4.
n=1 jest ograniczony na D, gdy
∃M ∈R ∀x≥D ∀n∈N |fn (x)| ≤ M.
Fakt 7.1.
1. Jeśli fn → f, gn → g (punktowo), to
fn ± gn → f ± g, fn · gn → f · g.
2. Jeśli fn ⇒ f, gn ⇒ g (jednostajnie), to
fn ⇒ gn → f ± g.
Jeśli dodatkowo f, g są ograniczone, to również
fn · gn ⇒ f · g.
Twierdzenie 7.1. o ciągłości granicy jednostajnej

Jeśli (fn ) jest ciągiem funkcji ciągłych oraz fn ⇒ f na I, to f jest funkcją ciągłą.
Zadanie 1 Zbadać zbieżność ciągów funkcyjnych i określić obszar zbieżności:

sin(x) 1
a) fn : R → R, fn (x) = n ,
f) fn : [0, ∞) → R, fn (x) = 1+nx ,
b) fn : [0, 1] → R, fn (x) = (1 − x)n , g) fn : R → R, fn (x) = arctg(x − n),
c) fn : R → R, fn (x) = xn , h) fn : R → R, fn (x) = n1 sin(nx),
1 nx
d) fn : (−1, ∞) → R, fn (x) = 1+xn ,
i) fn : R → R, fn (x) = 1+nx2
,
nx 1
e) fn : R → R, fn (x) = n2 +x2
, j) fn : R → R, fn (x) = n2 +x2
,
(
1
n, dla x ∈ [n, n + 1]
k) fn : R → R, fn (x) = ,
0, dla x ∈ R \ [n, n + 1]

 nx,
 dla 0 ≤ x ≤ n1
l) fn : [0, ∞) → R, fn (x) = 2 − nx, dla n1 ≤ x ≤ n2 .
dla x ≥ n2

 0,
Szczególnym przypadkiem ciągów funkcyjnych są szeregi funkcyjne.

Definicja 7.5.
Szeregiem funkcyjnym nazywamy parę uporządkowaną ((fn )∞ ∞
n=1 , (Sn )n=1 ), gdzie
• (fn ) jest ciągiem funkcyjnym określonym na I,

n
X
• (Sn ) jego ciągiem sum częściowych, gdzie Sn (x) = fi (x), x ∈ I.
i=1
∞
X
Szereg funkcyjny oznaczamy symbolem fn .
n=1
Definicja 7.6.
Mówimy, że szereg funkcyjny
∞
X
fn (x),
n=1
gdzie fn : I → R, jest:
n
X
• zbieżny punktowo do funkcji g : I → R, jeśli fi → g (punktowo),
i=1
n
X
• zbieżny jednostajnie do g, jeśli fi ⇒ g (jednostajnie).
i=1
Twierdzenie 7.2. Kryterium Weierstrassa

∞
X
Jeśli szereg liczbowy an jest zbieżny oraz spełnia
n=1
∀x∈I ∀n∈N |fn (x)| ≤ an ,

∞
X
to szereg fn jest jednostajnie zbieżny.
n=1
Zadanie 2 Zbadać zbieżność szeregów funkcyjnych na D:

∞ ∞
X xn X ln(1 + nx)
a) , D = [−3, 3], e) , D = (1, ∞),
n=0
n! n=1
nxn
∞ ∞
X sin(n!x) X 1
b) , D = R, f) , D = [1, ∞),
n=0
n3 n=1
1 + n2 x2
∞ ∞ 2 2
X 21−n X e−n x
c) √ , D = [0, ∞), g) , D = R,
n=1
1 + nx n=0
n2
∞ ∞
X 1 X 1
d) , D = [0, 1], h) , D = R,
n=1
1 + xn n=0
n2 (1 + n2 x2 )
∞
X 1
i) , D = R.
n=0
n(x4 + 4)
Definicja 7.7.
Szeregiem potęgowym o środku w punkcie x0 ∈ R i współczynnikach an nazywamy
szeregu funkcyjny postaci
∞
X
an (x − x0 )n , x ∈ R.
n=0
Uwaga 7.1 Przyjmujemy konwencję 00 := 1.
Lemat 7.1.
∞
X
Jeżeli szereg an xn jest zbieżny dla x = p 6= 0, to jest on zbieżny bezwzględnie dla
n=0
każdego x ∈ (−|p|, |p|).
Definicja 7.8.
∞
X
Promieniem zbieżności R szeregu potęgowego an xn nazywamy kres górny zbioru
n=0
wartości wszystkich liczb |x|, dla których szereg ten jest zbieżny, tzn.:
• jeśli R = 0, to szereg jest zbieżny dla x = 0,
• jeśli 0 < R < ∞, to szereg jest zbieżny dla x ∈ (−R, R),
• jeśli R = ∞, to szereg jest zbieżny dla x ∈ (−∞, ∞).
Twierdzenie 7.3. Cauchy’ego-Hadamarda

Jeżeli istnieje jedna z granic
an+1
lim = g, an 6= 0,
n→∞ an
q
n
lim |an | = g,
n→∞
∞
X
to promień zbieżności szeregu potęgowego an xn obliczamy według wzoru:
n=0

 ∞, g = 0

1
R= g, 0<g<∞

 0, g=∞
Twierdzenie 7.4.
∞
X
Niech R ∈ (0, ∞) będzie promieniem zbieżności szeregu potęgowego an (x − x0 )n .
n=0
Wtedy szereg ten jest:
• zbieżny bezwzględnie w każdym punkcie (x0 − R, x0 + R),
• rozbieżny w każdym punkcie (−∞, x0 − R) ∪ (x0 + R, ∞).
Zadanie 3 Wyznaczyć przedziały zbieżności szeregów potęgowych:

∞ ∞ ∞
X X n+2 n X (−1)n+1 (x + 1)n
a) 5n xn , i) 2
x , q) ,
n=1 n=1
n +1 n=1
n
∞ ∞
en n ∞
(−1)n nn n
X X
b) nn xn , j) x , X
n+1 r) x ,
n=1 n=1
n=1
n!
∞ ∞
X xn X (3x)n
c) , k) , ∞
n2 (−1)n x2n+1
p
n=1 n=1 (3n − 2)2n s)
X
,
n=1
(2n + 1)!
∞ ∞
X xn X xn
d) , l) ,
n=1
n! n=1
(4n2 + 5)2n ∞
X (x + 8)3n
t) ,
∞
X xn ∞
X 1 n n=1
n2
e) , m) x ,
n=1
n n=1
n10n
∞
X
∞ ∞ u) (5x − 3)n ,
X (2n)! n X (−1)n xn
f) x , n) √ , n=1
n=1
n! n=1
2n−1 n
∞
∞ ∞ (2x − 5)n
(−1)n xn
X
X X v) ,
g) n!xn , o) , n2
n=1 n=1
n n=1
∞ ∞ ∞
X xn X (−1)n (x + 3)n X (x − 2)n
h) , p) , w) .
n=1
1 + n3 n=1
n2 n=1
(n + 5)3n
strona
ODPOWIEDZI 191
ROZWIZANIA 175
Rozdział 8
Kilka prostych całek
8.1 Część A
Definicja 8.1.
Niech f : I → R. Mówimy, że F : I → R jest funkcją pierwotną funkcji f , jeśli F jest
różniczkowalna oraz
∀x∈I F 0 (x) = f (x).
Definicja 8.2.
Z
Rodzinę wszystkich funkcji pierwotnych do f : I → R oznaczamy przez f (x)dx i
nazywamy całką nieoznaczoną.
Wniosek 8.1 Niech funkcja f 0 ma funkcję pierwotną f na przedziale I. Wtedy

Z
∀x∈I f 0 (x)dx = f (x) + C, gdzie C ∈ R.
Twierdzenie 8.1. o liniowości całki nieoznaczonej

Jeśli f i g mają funkcję pierwotne, to
Z Z Z
(af (x) ± bg(x))dx = a f (x)dx ± b g(x)dx, gdzie a, b ∈ R.
Zadanie 1 Obliczyć podane całki nieoznaczone korzystając z powyższych twierdzeń:

Z √
x+1
Z Z
a) x2 + 4x3 + 2x − 1dx, e) √ dx, i) 5
x − 1dx,
x
x2 1
Z Z Z
b) tg 2 (x)dx, f) dx, j) dx,
1 − x2 2x + 3
1
Z Z q Z
4 3
c) (x + 1)x dx, g) 1 − sin(2x)dx, k) dx,
x−2
√ 1
Z Z Z
d) xdx, h) dx, l) sin(2x − 1)dx,
sin (x)cos2 (x)
2
67
ROZDZIAŁ 8. KILKA PROSTYCH CAŁEK
2x + 1
Z Z
sin(2x)
Z
m) 2
dx, p) cos2 (3x)dx, s) dx,
2x + 2x − 3 cos(x)
Z Z
n) sin(x)cos(x)dx, q) sin2 (2x)dx,
x3 sin(x) cos(x)
Z Z Z
o) dx, r) dx, t) dx.
3x4 + 4 3 + cos(x) sin4 (x)
Twierdzenie 8.2. o całkowaniu przez podstawianie

Jeśli f ∈ C(I, R), g ∈ C 1 (J, I), gdzie I, J ⊂ R, to
Z Z
f (x)dx = f (g(t)) g 0 (t)dt = F (g(t)) + C,
gdzie F jest dowolną funkcją pierwotną funkcji f oraz C ∈ R.
Twierdzenie 8.3. o całkowaniu przez części

Z Z
0
Jeśli u, v ∈ C1, to u(x)v (x)dx = u(x)v(x) − u0 (x)v(x)dx.
Zadanie 2 Obliczyć całkę nieoznaczoną korzystając z podstawienia lub całkowania przez części:
Z Z Z
a) cos(2x)dx, i) 2
sin(x)cos (x)dx, q) e−x sin(2x)dx,
Z Z
b) tg(x)dx, j) sin3 (x)cos(x)dx, Z
Z Z r) x2 cos(3x)dx,
c) xsin(x)dx, k) xcos(x)dx,
Z
x2 e−x dx,
Z Z
s)
d) ln(x)dx, l) ctg(x)dx,
Z Z
2x2 − 4xdx, xe2x dx,
Z
e) m)
t) sin(ln(x))dx,
Z Z
f) e4x dx, n) (2x2 − x)cos(x)dx, Z
Z Z u) xln(x)dx,
x 2
g) xe dx, o) (x − 1)sin(x)dx,
Z Z Z
h) sin(x)cos(x)dx, p) e2x cos(x)dx, v) arctg(x)dx.
Definicja 8.3.
Niech
• P = x0 , x1 , .., xn będzie podziałem odcinka [a, b] na n części (n ∈ N), przy czym

a = x0 < x1 < ... < xn = b,
• ∆xk = xk − xk−1 , gdzie 1 ≤ k ≤ n,
• δ(P ) = max{∆xk : 1 ≤ k ≤ n}
• x∗k ∈ [xk−1 , xk ]- punkt pośredni k-go podziału P .
• f będzie ograniczona na [a, b].
Wówczas całkę oznaczonąZ Riemanna z funkcji

n
f na przedziale [a, b] definiujemy wzo-
b
rem f (x∗k )∆xk
X
f (x)dx = lim
a δ(P )→0
k=1
o ile po prawej stronie znaku równości granica jest właściwa oraz nie zależy od sposobu
podziałów P przedziału [a, b] ani od wyboru punktów pośrednich.
Zadanie 3 Obliczyć z definicji całkę oznaczoną:

Z 1 Z 1
a) xdx, e) 2x3 − xdx,
0 −1
Z 2 Z 1
2
b) 2x + x − 1dx, f) x3 − x2 + x − 1dx,
0 −1
Z 1 Z 1
2
c) x dx, g) −3x2 + 2x − 4dx,
0 0
Z 3 Z 3
d) x3 dx, h) −x3 + x2 + x − 2dx.
0 0
Twierdzenie 8.4. Newtona-Leibniza

Niech f : I → R będzie funkcją całkowalną oraz F : I → R będzie jej funkcją pierwotną.
Wówczas dla dowolnych a, b ∈ I zachodzi
Z b
f = F (b) − F (a).
a
Zadanie 4 Obliczyć całkę oznaczoną:

Z π Z e Z 4
a) cos(2x)dx, d) ln(x)dx, g) xex dx,
0 1 0
Z 0 Z 1 Z 1
b) tg(x)dx, e) 2
3x − 4xdx, h) x2 ex dx,
0 0 0
Z 1 Z e Z 2
c) xsin(x)dx, f) 3x−2 + x−1 dx, i) e4x dx,
−1 1 −2
Z 1 Z π Z π
j) x
xe dx, m) xcos(x)dx, p) e−x sin(2x)dx,
0 0 −π
Z π Z π Z π
4
k) sin(x)cos(x)dx, n) ctg(x)dx, q) x2 cos(3x)dx,
0 0 0
Z π Z 2π Z e
2
l) sin(x)cos2 (x)dx, o) e2x cos(x)dx, r) sin(ln(x))dx.
0 0 1
strona
ODPOWIEDZI 191
ROZWIZANIA 181
Rozdział 9
Przykładowe rozwiązania wybranych

zadań
9.1 Liczby i funkcje rzeczywiste

Zadanie 1 Uzasadnić, że podane liczby są niewymierne:
√
b) 6
Dowód wykonamy√ metodą ”nie wprost”.
Przypuśćmy, że 6 ∈ Q, tzn.:
√ a
6 = , a, b ∈ N, b 6= 0, N W D(a, b) = 1.
b
Wtedy zachodzi:
a2
6= ,
b2
6b2 = a2 ,
√
ponieważ jeśli 6 jest wymierna, to również jej kwadrat, czyli liczba 6, jest wymierna. Wy-
nika z tego, że liczba a jest parzysta, tzn. a = 2k, k ∈ N :
6b2 = (2k)2 ,
a po kilku przekształceniach
6b2 = 4k 2 ,
3b2 = 2k 2 ,
dostajemy, że również b jest parzysta. √
Mamy sprzeczność z założeniem N W D(a, b) = 1, więc 6 nie może być liczbą wymierną.
e) log2 3
Przypuśćmy, że log2 3 ∈ Q, tzn.:
a
log2 3 = , a, b ∈ Z, b 6= 0, N W D(a, b) = 1.
b
Wtedy zachodzi:
a
2 b = 3,
2a = 3b ,
jednak liczba postaci 2a , a ∈ N nie może zostać zapisana w postaci 3b , b ∈ N, zatem docho-
dzimy do sprzeczności. Ostatecznie dostajemy, że log2 3 ∈ IQ.
71
ROZDZIAŁ 9. PRZYKŁADOWE ROZWIĄZANIA WYBRANYCH ZADAŃ
√ √
g) 3− 2 √ √
Przypuśćmy, że 2 − 3 ∈ Q, tzn.:
√ √ a
2 − 3 = , a, b ∈ Z, b 6= 0, N W D(a, b) = 1.
b
Wtedy zachodzi:
√ √ a
( 2 − 3)2 = ,
b
√ a
2−2 6+3= ,
b
a √
5 − = 2 6,
b
5 a √
− = 6.
2 2b
√
Liczba po lewej stronie równości jest wymierna, a w przykładzie b) udowodniliśmy
√ już,
√ że 6
po prawej stronie jest liczbą niewymierną, zatem dostajemy sprzeczność, stąd 2 − 3 ∈ IQ.
Ćwiczenie 1 Udowodnić własności:

1. |x| ≥ 0
Rozważmy 2 przeciwne przypadki:
dla x ≥ 0 mamy:
|x| = x ≥ 0,
a dla x < 0:
|x| = −x > 0 ≥ 0.
W obu przypadkach otrzymujemy, że własność |x| ≥ 0 jest prawdziwa.
2. |x| = 0 ⇔ x = 0
Tym razem dowód będzie składał się z dwóch części:
”⇐” Załóżmy, że x = 0.
Wtedy |x| = |0| = 0.
”⇒” Załóżmy, że |x| = 0.

Z definicji odrzucamy możliwość, że x < 0, zatem zachodzi x ≥ 0. Korzystamy więc
ze wzoru |x| = x i otrzymujemy x = 0.
9. |xy| = |x||y|
Należy rozważyć przypadki dla różnych znaków x oraz y: np.
dla x, y ≥ 0 mamy xy ≥ 0 oraz
L = |xy| = xy, P = |x| · |y| = x · y = L.
Można też krócej zapisać te przypadki w tabeli:
x y |xy| |x| |y| wynik

≥0 ≥0 xy x y L=P
≥0 <0 -xy x -y L=P
<0 ≥0 -xy -x y L=P
<0 <0 xy -x -y L=P
Za każdym razem dostajemy równość strony lewej i prawej, zatem własność
|xy| = |x||y|
jest prawdziwa.
Zadanie 2 Rozwiązać równania (pamiętając o odpowiednich założeniach):
a) |x − 3| = 2 (graficznie)
Rysujemy dwie funkcje f, g : R → R:
• f (x) = |x − 3| na jeden z dwóch sposobów

– przesunięcie wykresu |x| o 3 jednostki w prawo,
– odbicie ujemnej części funkcji x − 3 względem osi OX,
• g ≡ 2, tzn. g(x) = 2 dla każdego x ∈ R.
4
f
g
3
−1 1 2 3 4 5 6
−1
Funkcje f oraz g przecinają się w punktach 1 i 5, więc odpowiedzią jest
x ∈ {1, 5}.
c) | − 4x| = 3x
Pamiętając o założeniu x ≥ 0 możemy zapisać:
−4x = 3x ∨ −4x = −3x
7x = 0 ∨ x = 0
x = 0,
co jest zgodne z założeniem. Ostatecznie x = 0.
g) |5x − x2 | = 6
Równanie rozpisujemy według własności nr 3 z faktu na stronie 4:
5x − x2 = 6 ∨ 5x − x2 = −6,
x2 − 5x + 6 = 0 ∨ x2 − 5x − 6 = 0,
co rozwiązujemy dowolną metodą dochodząc do postaci iloczynowej lub wyników:
(x − 2)(x − 3) = 0 ∨ (x − 6)(x + 1) = 0,
x ∈ {2, 3, −1, 6}.

Uwaga: Aby upewnić się, że wynik jest poprawny, można łatwo wstawić wyniki do podanego
równania i dokonać sprawdzenia.
o) |1 − 2x| + |x − 6| = 3x
Na początek musimy założyć, że x ≥ 0.
Następnie należy rozważyć do 4 przypadków np. w postaci tabeli, gdzie określamy znaki
funkcji w kolejnych przedziałach:
funkcja rodzaj 0 1/2 6

1 − 2x prosta malejąca / + + 0 - - -
x−6 prosta rosnąca / - - - - 0 +
Zatem musimy rozważyć jedynie 3 przypadki:

h
• x ∈ 0, 12 = A,
h
1
• x∈ 2, 6 = B,
• x ∈ [6, +∞) = C.
Przechodzimy do obliczeń:
h
• x ∈ 0, 21 = A:
1 − 2x − x + 6 = 3x,
7
x= 6∈ A,
6
h
1
• x∈ 2, 6 = B:
−1 + 2x − x + 6 = 3x,
5
x= ∈ B,
2
• x ∈ [6, +∞) = C:
−1 + 2x + x − 6 = 3x,
−7 6= 0 ⇒ x ∈ ∅,
zatem ostatecznie x = 25 .
Zadanie 3 Rozwiązać nierówności (pamiętając o odpowiednich założeniach):
a) |2x − 3| ≤ 3
Nierówność rozpisujemy według własności nr 4 z faktu na stronie 4:
2x − 3 ≤ 3 ∧ 2x − 3 ≥ −3,
x ≤ 3 ∧ x ≥ 0,
co możemy zaznaczyć na osi
x
0 3
zatem ostatecznie, bo zrobieniu części wspólnej, otrzymujemy x ∈ [0, 3].
b) |x + 2| > 3
Nierówność rozpisujemy według własności nr 7 z faktu na stronie 4:
x + 2 > 3 ∨ x + 2 < −3,
x > 1 ∨ x < −5,

x
-5 1
zatem ostatecznie, po zsumowaniu, dostajemy x ∈ (−∞, −5) ∪ (1, ∞).

|x−2|
h) 3 ≥4
Nierówność rozpisujemy następująco:
|x − 2| ≥ 12,
x − 2 ≥ 12 ∨ x − 2 ≤ −12,
x ≥ 14 ∨ x ≤ −10,
x
-10 14
zatem ostatecznie x ∈ (−∞, −10] ∪ [14, +∞).
m) |2x + 1| − |1 − x| > x
Rozważamy przypadki, określając znaki funkcji w tabeli:
funkcja rodzaj −1/2 1

2x + 1 prosta rosnąca - 0 + + +
1−x prosta malejąca + + + 0 -
Rozważymy więc 3 przypadki:

• x ∈ −∞, − 12 = A:
−2x − 1 − 1 + x > x,
x < −1 ∧ x ∈ A,
x < −1,
h
• x ∈ − 12 , 1 = B:
2x + 1 − 1 + x > x,
x > 0 ∧ x ∈ B,
x ∈ (0, 1),
• x ∈ [1, +∞) = C:
2x + 1 + 1 − x > x,
2 > 0 ∧ x ∈ C,
x ∈ [1, +∞) ,
co możemy oznaczyć na osi
x
-1 0 1
i otrzymujemy x ∈ (−∞, −1) ∪ (0, +∞).

x4
q) |x|+1 <0
Możemy rozważyć 2 przypadki:
• x ≥ 0,
• x < 0,
lub zauważyć, że licznik spełnia x4 ≥ 0, a mianownik |x| + 1 ≥ 1 > 0, zatem nierówność
x4
<0
|x| + 1
nie jest prawdziwa, tzn. x ∈ ∅.
Zadanie 4 Znaleźć dziedzinę naturalną funkcji:

5n
a) f (n) = 3n−6 , n∈N
Musi zachodzić 3n − 6 6= 0 oraz n ∈ N, zatem
Df = N \ {2}.
c) h(x) = log2 (1 + |x|)

Musi zachodzić 1 + |x| > 0, zatem
Dh = R.
h) g(x) = arccos (2x )

Skoro arccos : [−1, 1] → [0, π], to mamy
−1 ≤ 2x ≤ 1,
2x ≤ 20 ,
x ≤ 0,
czyli Dg = (−∞, 0].
q
i) h(x) = log 1 2x+1
3 x−2
Musi zachodzić:
2x + 1 2x + 1
x 6= 2 ∧ > 0 ∧ log 1 ≥ 0,
x−2 3 x − 2
2x + 1
x 6= 2 ∧ (2x + 1)(x − 2) > 0 ∧ log 1 ≥ log 1 1,
3 x − 2 3
1 2x + 1

x 6= 2 ∧ 2 x + (x − 2) > 0 ∧ ≤ 1,
2 x−2
1

x 6= 2 ∧ x ∈ −∞, − ∪ (2, +∞) ∧ x ∈ [−3, 2),
2
zatem ostatecznie
1

Dh = −3, − .
2
Zadanie 5 Naszkicować wykres funkcji f : R → R i wyznaczyć f (A) oraz f −1 (B).
a) f (x) = 1 − x2 , A = (0, 1], B = (−1, 3) ∪ {8},
2
f
−3 −2 −1 1 2 3
−2
−4
−6
−8
Mamy f (A) = f ((0, 1]) = [0, 1), ponieważ f (0) = 1, f (1) = 0, natomiast ze zbioru B ⊂ Y
rozpatrzymy jedynie wartości funkcji f :
√ √ √ √
f −1 (B ∩ ZWf ) = f −1 ((−1, 1]) = (− 2, 0] ∪ [0, 2) = (− 2, 2),
√
bo zachodzą równości f (± 2) = −1, f (0) = 1.
(
x + 32 , gdy x ≤ 1
2
i) f (x) = 1 ,
−2x + 2, gdy x > 2
A = (0, 1], B = (−1, 3) ∪ {8}
2
f1
1 f2
−3 −2 −1 1 2 3
−1
−2
−3
−4
Rozpatrując obraz należy podzielić przedział (0, 1] na dwie części:
1 1 3

f (A) = f ((0, 1]) = f1 0, ∪ f2 ,1 = , 2 ∪ [0, 1)
2 2 2
ponieważ
3 1 1

f1 (0) = , f1 = 2, f2 = 1, f (1) = 0.
2 2 2
Natomiast ze zbioru B ⊂ Y rozpatrzymy tylko wartości funkcji, osobno dla f1 oraz f2 :
f −1 (B) = f1−1 (B) ∪ f2−1 (B) = f1−1 (B ∩ (−∞, 2])) ∪ f2−1 (B ∩ (−∞, 1)) =
i
= f1−1 ((−1, 2])) ∪ f2−1 ((−1, 1)) = − 25 , 12 ∪ 1 3
2, 2 = − 52 , 32 ,
bo
5 1 3 1

f1 = −1, f1 = 2, f2 = −1, f2 = 1.
2 2 2 2
Zadanie 6 Naszkicować wykres funkcji, podać dziedzinę i przeciwdziedzinę:
a) f (x) = arcsin(x)
π π

arcsin : [−1, 1] → − ,
2 2
−1 −0.5 0.5 1
−1
b) f (x) = arccos(x)
arccos : [−1, 1] → [0, π]
−1 −0.5 0.5 1
c) f (x) = arctg(x)
π π

arctg : R → − ,
2 2
−15 −10 −5 5 10 15
−1
d) f (x) = arcctg(x)
arcctg : R → [0, π]
−15 −10 −5 5 10 15
e) g(x) = sin(arcsin(x))
π π sin

arcsin
[−1, 1] → − , → [−1, 1] ⇒ f : [−1, 1] → [−1, 1].
2 2
0.5
−1 −0.5 0.5 1
−0.5
−1
f) g(x) = arcsin(sin(x))
π π π π

sin arcsin
R → [−1, 1] → − , ⇒ f :R→ − , .
2 2 2 2
Zauważmy, że:
• w przedziale − π2 , π2 dostajemy funkcję f (x) = x, jest to czerwony odcinek przechodzący

przez (0, 0),

• dla przedziałów przesuniętych o π sinus rośnie i wygląda tak samo jak środkowa część
(zob. fioletowe fragmenty), więc i wynik będzie identyczny (na wykresie przesunięty,
zob. czerwone odcinki),
• w pozostałych przedziałach sinus maleje zamiast rosnąć (zob. niebieskie fragmenty), ale
ma te same wartości, zatem dostaniemy funkcję f (x) = −x, odpowiednio przesuniętą
(zob. pomarańczowe odcinki).
1
0.5
g
−6 −4 −2 2 4 6
−6 −4 −2 2 4 6
sin
−0.5 −1
−1
Zadanie 7 Obliczyć:
a) 2 arcsin (− 12 ) + arctg(−1)
Zauważmy, że:
1 1 π π

arcsin − = x ⇐⇒ sin(x) = − , x ∈ − , ,
2 2 2 2
zatem x = − π6 .
π π

arctg (−1) = y ⇐⇒ tg(y) = −1, y ∈ − , ,
2 2
stąd y = − π4 . Ostatecznie mamy:
1 π π π π 7π

2 arcsin − + arctg(−1) = 2 − − =− − =− .
2 6 4 3 4 12
d) arcsin(1) + arccos(1) + arctg(1)

Zauważmy, że:
π π

arcsin (1) = x ⇐⇒ sin(x) = 1, x ∈ − , ,
2 2
zatem x = π2 .
arccos (1) = y ⇐⇒ cos(y) = 1, y ∈ [0, π] ,
więc y = 0.
π π

arctg (1) = z ⇐⇒ tg(z) = 1, z ∈ − , ,
2 2
stąd z = π4 . Ostatecznie mamy:
π π 3π
arcsin(1) + arccos(1) + arctg(1) = +0+ = .
2 4 4
Zadanie 8 Zbadać monotoniczność funkcji:
a) f (x) = x + 4
Chcemy udowodnić, że f jest rosnąca, więc pokażemy, że
∀x1 ,x2 ∈Df x1 < x2 ⇒ f (x2 ) − f (x1 ) > 0.
Niech x1 , x2 ∈ Df = R spełniają x1 < x2 . Wtedy:
f (x2 ) − f (x1 ) = x2 + 4 − x1 − 4 = x2 − x1 > 0.
Przy pomocy definicji pokazaliśmy, że funkcja f jest rosnąca.
c) f (x) = −x + 1
Chcemy pokazać, że f jest malejąca, korzystając z
∀x1 ,x2 ∈Df x1 < x2 ⇒ f (x2 ) − f (x1 ) < 0.
Niech x1 , x2 ∈ Df = R spełniają x1 < x2 . Wtedy:
f (x2 ) − f (x1 ) = −x2 + 1 + x1 − 1 = x1 − x2 > 0.
Zatem funkcja f jest malejąca.
f) f (x) = x1 , x ∈ R \ {0}
Chcemy pokazać, że f nie jest monotoniczna. Dlatego wystarczy zauważyć, że:
dla − 1 < 1 < 2 mamy:

1
f (−1) = −1, f (1) = 1, f (2) = ,
2
f (1) − f (−1) > 0, f (2) − f (1) < 0,
z czego wynika, że funkcja f nie jest monotoniczna.
Zadanie 9 Sprawdzić, czy funkcja f : R → R jest różnowartościowa.
a) f (x) = x1 , x ∈ R \ {0}
Niech x1 , x2 ∈ R \ {0} oraz f (x1 ) = f (x2 ). Wtedy zachodzi:

1 1
= ,
x1 x2
x2
= 1,
x1
x2 = x1 ,
zatem pokazaliśmy, że f jest różnowartościowa.
√
c) f (x) = x, x ∈ [0, ∞)
Niech x1 , x2 ∈ [0, ∞) oraz

f (x1 ) = f (x2 ),
√ √
x1 = x2 ,
skoro strony prawa i lewa są nieujemne, to możemy podnieść obustronnie do kwadratu:
x1 = x2 ,
zatem pokazaliśmy, że f jest różnowartościowa.
√
d) f (x) = x2 − 4, x ∈ R \ {−2, 2}
Na początek wyznaczmy naturalną dziedzinę funkcji, uwzględniając podane założenia:
x2 − 4 ≥ 0 ∧ x 6= ±2 ⇒ Df = (−∞, −2) ∪ (2, ∞).
Wystarczy wskazać 2 punkty x1 , x2 ∈ Df , dla których wartość funkcji jest taka sama:
√
x1 = 3, x2 = −3, f (3) = f (−3) = 5,
co pokazuje, że f nie jest różnowartościowa.
Uwaga: Próba dowodu również naprowadzi nas na ten wniosek:

q q
x21 − 4 = x22 − 4 ⇒ x21 = x22 .
Jednak to nie wystarczy do rozwiązania zadania, a jedynie pomoże znaleźć kontrprzykład.
Zadanie 10 Czy funkcja f jest bijekcją? Jeśli tak, narysować wykres funkcji do niej odwrotnej.
a) f : R → [−1, 1], f (x) = sin x

Zauważmy, że f nie jest różnowartościowa:
wskażemy 2 punkty x1 , x2 ∈ Df , dla których wartość funkcji jest taka sama:
√
π π 2
x1 = , x2 = + 2π, f (x1 ) = f (x2 ) = .
4 4 2
Zatem f nie jest bijekcją i nie istnieje funkcja do niej odwrotna.
e) f : (−π/2, π/2) → R, f (x) = tg(x)

Zbiór wartości funkcji f jest równy ZWf = R, zatem f jest ”na”.
Zbadajmy różnowartościowość f :
Niech x1 , x2 ∈ (−π/2, π/2) oraz

4
f (x1 ) = f (x2 ), f −1
f
tgx1 = tgx2 ,
2
sin(x1 ) sin(x2 )
= ,
cos(x1 ) cos(x2 )
sin(x1 )cos(x2 ) − sin(x2 )cos(x1 ) = 0,
−10 −5 5 10
sin(x1 − x2 ) = 0,
co w przedziale (−π/2, π/2) daje jedynie wy-
nik −2
x1 = x2 ,
zatem f jest różnowartościowa. Ostatecznie
wnioskujemy, że f jest też bijekcją.
−4
Zadanie 11 Sprawdzić, czy funkcja f : Df ⊂ R → R jest bijekcją. Jeśli tak, znaleźć funkcję do
niej odwrotną.
(
2x+1
x+2 , gdy x 6= −2
a) f (x) =
2 , gdy x = −2
Oznaczmy
2x + 1
f1 (x) = , f2 (x) = 2.
x+2
Możemy zapisać f1 w postaci:
2x + 1 2(x + 2) − 3 3
f1 (x) = = =2− .
x+2 x+2 x+2
Niech x1 , x2 6= −2 oraz f1 (x1 ) = f1 (x2 ), wtedy
3 3
2− =2− ⇒ x1 = x2 ,
x1 + 2 x2 + 2
więc f1 jest różnowartościowa, f2 również (trywialne, bo ma tylko jedną wartość), a skoro
ZWf1 = R\{2}, ZWf2 = {2} i wartości w tych zbiorach są rozłączne, to również f jest ”1-1” .
Razem mamy ZWf = R, więc f jest ”na” całe R, a więc i bijekcją. Do tego mamy
f : R → R.
Znajdźmy funkcję f1−1 :
3 3
y =2− ⇒ 2−y = ⇒
x+2 x+2
3 3 2y − 1
⇒ x+2= ⇒ x= −2= .
2−y 2−y 2−y
Do określenia funkcji nie wystarczy sam wzór, potrzebujemy też dziedziny i przeciwdziedziny
(a najlepiej zbioru wartości). Stąd ostatecznie, po zamianie x oraz y miejscami, dostajemy:
(
2x−1
2−x , gdy x 6= 2
f −1 : R → R, f −1 (x) = .
−2, gdy x = 2
c) f (x) = 4 − x2 , x ∈ [0, ∞)
Zauważmy, że ZWf = (−∞, 4] 6= R, czyli funkcja f nie jest ”na” R i nie jest też bijekcją.
Zatem nie istnieje funkcja do niej odwrotna.
f) f (x) = ln(x − 1)
Mamy Df = (1, ∞), ZWf = R, więc funkcja f jest ”na” oraz
f : (1, ∞) → R.
Niech x1 , x2 ∈ Df oraz f (x1 ) = f (x2 ),
ln(x1 − 1) = ln(x2 − 1) ⇒ x1 = x2 ,
więc f jest różnowartościowa i jest bijekcją.
y = ln(x − 1) ⇒ ey = eln(x−1) ⇒
⇒ ey = x − 1 ⇒ x = ey + 1.
Ostatecznie, po zamianie x oraz y miejscami, dostajemy:
f −1 : R → (1, ∞), f −1 (x) = ex + 1.
Zadanie 12 Czy funkcja jest okresowa? Jeśli tak, wyznaczyć jej okres podstawowy.
Które z tych funkcji są parzyste lub nieparzyste?
a) f (x) = cos(2x)
1 f
0.5
−3 −2 −1 1 2 3
−0.5
−1
Korzystając z własności funkcji cosinus dostajemy

f (−x) = cos(−2x) = cos(2x) = f (x),
zatem f jest funkcją parzystą i nie jest nieparzysta.
Możemy też zauważyć, że f jest okresowa dla T = π.

b) f (x) = sin |2x|
1 f
0.5
−3 −2 −1 1 2 3
−0.5
−1
Korzystając z własności wartości bezwzględnej dostajemy

f (−x) = sin| − 2x| = sin(| − 1||2x|) = sin|2x| = f (x),
zatem f jest funkcją parzystą i nie jest nieparzysta.
Możemy też zauważyć, że f nie jest okresowa.
e) f (x + 1) = 1+f (x)
1−f (x)
Z braku informacji o funkcji na pewnym odcinku nie możemy wywnioskować nic o jej parzy-
stości lub nieparzystości. Zbadajmy więc jej okresowość dla kilku kroków:
1+f (x)
1 + f (x + 1) 1+ 1−f (x) 2 1
f (x + 2) = = 1+f (x)
= =
1 − f (x + 1) 1− −2f (x) −f (x)
1−f (x)
1
1 + f (x + 2) 1+ −f (x) 1 − f (x) f (x) − 1
f (x + 3) = = 1 = =
1 − f (x + 2) 1− −f (x)
−f (x) − 1 f (x) + 1
f (x)−1
1 + f (x + 3) 1+ f (x)+1 2f (x)
f (x + 4) = = f (x)−1
= = f (x),
1 − f (x + 3) 1− 2
f (x)+1
stąd f jest okresowa dla T = 4.
Można też krócej:

1 1
f (x + 4) = = = f (x).
−f (x + 2) − −f1(x)
Zadanie 13 Dane są funkcje f oraz g. Wykonać wszystkie możliwe złożenia funkcji f oraz g,
tzn. f ◦ g, f ◦ f, g ◦ f, g ◦ g (o ile są możliwe - w przeciwnym wypadku uzasadnić).
a) f (x) = x2 , g(x) = 2x + 3
Zauważmy, że
f : R → [0, ∞), g : R → R,
więc sprawdźmy, czy te funkcje można złożyć ze sobą:
f g
g ◦ f : R → [0, ∞) ⊂ R → R,
g f
f ◦ g : R → R ⊂ R → [0, ∞),
f f
f ◦ f : R → [0, ∞) ⊂ R → [0, ∞),
g g
g ◦ g : R → R ⊂ R → R,
zatem możemy wykonać wszystkie te złożenia.
g ◦ f : R → R, (g ◦ f )(x) = g(f (x)) = g(x2 ) = 2x2 + 3,
f ◦ g : R → [0, ∞), (f ◦ g)(x) = f (g(x)) = f (2x + 3) = (2x + 3)2 ,
f ◦ f : R → [0, ∞), (f ◦ f )(x) = f (f (x)) = f (x2 ) = x4 ,
g ◦ g : R → R, (g ◦ g)(x) = g(g(x)) = g(2x + 3) = 2(2x + 3) + 3 = 4x + 9.
1
b) f (x) = x−1 , g(x) = |x|
Zauważmy, że
f : R \ {1} → R \ {0}, g : R → [0, ∞),
więc sprawdźmy, czy te funkcje można złożyć ze sobą:

f g
g ◦ f : R \ {1} → R \ {0} ⊂ R → [0, ∞),
g f
f ◦ g : R → [0, ∞) 6⊂ R \ {1} → R \ {0},
f f
f ◦ f : R \ {1} → R \ {0} 6⊂ R \ {1} → R \ {0},
g g
g ◦ g : R → [0, ∞) ⊂ R → [0, ∞),
zatem możemy wykonać złożenia g ◦ f, g ◦ g.

1 1
g ◦ f : R \ {1} → [0, ∞), (g ◦ f )(x) = g(f (x)) = g x−1 = x−1 ,
g ◦ g : R → [0, ∞), (g ◦ g)(x) = g(g(x)) = g(|x|) = |x| = |x|.

(
x2 , gdy x ∈ [0, 1]
o*) f (x) = , g(x) = 3x, x ∈ [0, 2]
2x − 2, gdy x ∈ (1, 2]
Oznaczmy: f1 (x) = x2 , f2 (x) = 2x − 2 i zauważmy, że
f1 : [0, 1] → [0, 1], f2 : (1, 2] → (0, 2],
f : [0, 2] → [0, 2], g : [0, 2] → [0, 6].

f g
g ◦ f : [0, 2] → [0, 2] ⊂ [0, 2] → [0, 6],
g f
f ◦ g : [0, 2] → [0, 6] 6⊂ [0, 2] → [0, 2],
f f
f ◦ f : [0, 2] → [0, 2] ⊂ [0, 2] → [0, 2],
g g
g ◦ g : [0, 2] → [0, 6] 6⊂ [0, 2] → [0, 6],
zatem możemy wykonać złożenia g ◦ f, f ◦ f .
Pierwsze złożenie rozpatrzymy po kawałku, według dziedzin f1 , f2 :
g ◦ f : [0, 2] → [0, 6],

(
g(x2 ), gdy x ∈ [0, 1]
(g ◦ f )(x) = g(f (x)) =
g(2x − 2), gdy x ∈ (1, 2]
i mamy pierwszą odpowiedź:
(
3x2 , gdy x ∈ [0, 1]
g ◦ f : [0, 2] → [0, 6], (g ◦ f )(x) = .
6x − 6, gdy x ∈ (1, 2]
W przypadku złożenia f ◦ f : [0, 2] → [0, 2], oprócz podziału na dziedziny g1 i g2 , musimy

dodatkowo podzielić ZWf2 = (0, 2] na części wspólne z dziedzinami drugich funkcji (w tym
przypadku tych samych, czyli [0, 1] i (1, 2]):
2x − 2 = 1 ⇒ x = 1.5,
stąd
f1 f1
[0, 1] → [0, 1] ⊂ [0, 1] → [0, 1], f1 (f1 (x)) = x4 ,
f2 f1
(1, 1.5] → (0, 1] ⊂ [0, 1] → [0, 1], f1 (f2 (x)) = (2x − 2)2 ,
f2 f2
(1.5, 2] → (1, 2] ⊂ (1, 2] → (0, 2], f2 (f2 (x)) = 2(2x − 2) − 2,
co zapisujemy razem jako drugą odpowiedź:



 x4 , gdy x ∈ [0, 1]
f ◦ f : [0, 2] → [0, 2], (f ◦ f )(x) = 4x2 − 8x + 4, gdy x ∈ (1, 1.5] .
4x − 6, x ∈ (1.5, 2]

 gdy
Zadanie 14 Zbadać ograniczoność funkcji:
a) f (x) = −x2
Zauważmy, że
∀x∈R f (x) ≤ 0 ≤ 1,
więc funkcja f jest ograniczona z góry przez np. M = 1.
Pokażemy, że f nie jest ograniczona z dołu, tzn.
∀m<0 ∃x0 ∈R f (x0 ) < m.
Dowód:
Weźmy dowolną liczbę m < 0. Szukamy takiego x0 ∈ Df , dla którego zachodzi
√ √
f (x0 ) = −x20 < m ⇒ x20 + m > 0 ⇒ (x0 − −m)(x0 + −m) > 0.
√
Bez utraty ogólności możemy założyć, że x0 > 0. Wtedy x0 > −m, więc wystarczy przyjąć
√ √
x0 = −m + 1 > −m, x0 ∈ Df ,
co kończy dowód, że f nie jest ograniczona z dołu.
b) f (x) = tg(arctg(x))
Zauważmy, że
∀x∈Df =R tg(arctg(x)) = x,
zatem f nie jest ograniczona.
• Pokażemy, że f nie jest ograniczona z góry, tzn.
∀M >0 ∃x1 ∈R f (x1 ) > M.
Dowód 1 części:
Ustalmy (dowolnie) M > 0. Szukamy takiego x1 ∈ Df , dla którego zachodzi
f (x1 ) = x1 > M.
Wystarczy przyjąć x1 = M + 3 > M, x1 ∈ Df = R, co kończy dowód, że f nie jest

ograniczona z góry.
Sprawdzenie 1 części: f (x1 ) = x1 = M + 3 > M.
• Teraz pokażemy, że f nie jest ograniczona z dołu, tzn.
∀M >0 ∃x2 ∈R f (x2 ) < −M.
Dowód 2 części:
Ustalmy M > 0. Szukamy takiego x2 , dla którego zachodzi
f (x2 ) = x2 < −M.
Wystarczy przyjąć x2 = −M − 2 < −M, x2 ∈ Df = R, co kończy dowód, że f nie jest

ograniczona z dołu.
Sprawdzenie 2 części: f (x2 ) = x2 = −M − 2 < −M.
Uwaga: Ponownie użyliśmy symbolu M , ale był to drugi, osobny dowód. W każdej
części zadania liczba M mogła oznaczać coś innego (ale można też użyć innej litery).
c) f (x) = ex
Zauważmy, że ∀x∈R f (x) = ex ≥ 0, więc funkcja f jest ograniczona z dołu przez np. m = 0.
Pokażemy, że f nie jest ograniczona z góry, tzn.
∀M >0 ∃x0 ∈R f (x0 ) > M.
Dowód:
Ustalmy M > 0. Szukamy takiego x0 , dla którego zachodzi
e>1
f (x0 ) = ex0 > M ⇒ ex0 > M = eln(M ) ⇒ x0 > ln(M ).
Wystarczy przyjąć x0 = ln(M + 1) > ln(M ), x0 ∈ Df = R, co kończy dowód, że f nie jest

ograniczona z góry.
Sprawdzenie: f (x0 ) = ex0 = eln(M +1) = M + 1 > M.

czących ciągów:
a) wzór na ciąg arytmetyczny (an = a1 + r(n − 1) dla n ≥ 1)
Krok początkowy
Sprawdzenie prawdziwości wzoru dla n = 1. Mamy:
L = a1 , P = a1 + r · 0 = a1 = L.
Krok indukcyjny
Założenie dla n = k: wzór ak = a1 + r(k − 1) jest prawdziwy dla pewnego k ∈ N.

Teza dla n = k + 1: ak+1 = a1 + rk
Dowód: Skorzystamy z własności ciągu arytmetycznego:
ak+1 = ak + r.
L = ak+1 =
zał.ind.
= ak + r =
= a1 + r(k − 1) + r =
= a1 + rk = P
Stąd i z zasady indukcji matematycznej wynika, że wzór na ciąg arytmetyczny
an = a1 + r(n − 1) dla n ≥ 1
jest prawdziwy.
Zadanie 16 Wykazać metodą indukcji matematycznej prawdziwość poniższych równości i nie-

równości:
n(1+n)
a) 1 + 2 + ... + n = 2
Krok początkowy
Sprawdzenie prawdziwości wzoru dla n = 1.
Mamy:
1·2
L = 1, P = = 1 = L.
2
Krok indukcyjny
k(1+k)
Założenie dla n = k: wzór 1 + 2 + ... + k = 2 jest prawdziwy dla pewnego k ∈ N.
(k+1)(2+k)
Teza dla n = k + 1: 1 + 2 + ... + (k + 1) = 2
Dowód:
L = 1 + 2 + ... + k + (k + 1) =
zał.ind.
= [1 + 2 + ... + k] + (k + 1) =
k(1+k)
= 2 + (k + 1) =
k(k+1)+2(k+1)
= 2 =
(k+1)k+2
= 2 = P
Stąd i z zasady indukcji matematycznej wynika, że wzór (a) jest prawdziwy.
l) 4n > n3
Krok początkowy
Sprawdzenie prawdziwości nierówności dla n = 1.
Mamy:
L = 4, P = 1 < L.
Krok indukcyjny
Z: nierówność 4k > k 3 jest prawdziwa dla pewnego k ∈ N.

T: 4k+1 > (k + 1)3
D:
L = 4k+1 =
zał.ind.
= 4k·4 >
> k3·4 =
= k3 + k3 + k3 + k3 =
k≥3
= k3 + k · k2 + k2 · k + k3 ≥
≥ k 3 + 3k 2 + 3k + 1 = P
Pamiętajmy, że dowód zrobiliśmy przy założeniu n ≥ 3, więc dla n = 2 trzeba sprawdzić

osobno:
L = 42 = 16, P = 23 = 8 < L.
Stąd i z ZIM wynika, że nierówność (l) jest prawdziwa.

czących podzielności:
b) 3|(n3 + 2n)
Krok początkowy
Sprawdzenie prawdziwości
(n3 + 2n) = 3k, k ∈ N
dla n = 1.
Mamy:
L = 1 + 2 = 3 = 3 · 1,
więc 3|L.
Krok indukcyjny
Z: zdanie 3|(k 3 + 2k) (lub równoważnie k 3 + 2k = 3l, l ∈ N)

jest prawdziwe dla pewnego k ∈ N.
T: 3|((k + 1)3 + 2(k + 1))
D:
P = (k + 1)3 + 2(k + 1) =
= k + 3k 2 + 3k + 1 + 2k + 2
3 =
zał.ind.
= [k 3 + 2k] + 3k 2 + 3k + 3 =
= 3l + 3k 2 + 3k + 3 =
= 3(l + k 2 + k + 1) = 3m, m ∈ N
Na mocy zasady indukcji matematycznej zdanie (b) jest prawdziwe.
9.2 Ograniczenia zbiorów

Zadanie 1 Podać interpretację geometryczną zbiorów. Wyznaczyć zbiory A ∪ B, A ∩ B, A \ B.
d) A = { 2n | n ∈ N}, B = { 3n | n ∈ N}
A B
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
A ∪ B = {n ∈ N | n = 2k ∨ n = 3k, k ∈ N},
A ∩ B = {n ∈ N | n = 2k ∧ n = 3l, k, l ∈ N} = { 6n | n ∈ N},
A \ B = {n ∈ N | n = 2k ∧ n 6= 3l, k, l ∈ N}.
Zadanie 2 Zbadać ograniczoność zbioru X:

f) X = {2−q | q ∈ N}
Na początek możemy narysować wykres tego ciągu.
y
1/2
0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 x
czyli X = { 12 , 41 , 81 , 16
1
, ...}. Zauważmy, że
1
∀q∈N 0 < 2−q ≤ .
2
Zatem X jest zbiorem ograniczonym z dołu przez 0, a z góry przez 12 . Można też podać inne
ograniczenia np. dolne −5 i górne 1.
h) X = {(−1)n 3n | n ∈ N}
Pokażemy, ze zbiór X nie jest ograniczony z góry ani ograniczony z dołu, dlatego potrzebne
będą 2 dowody.
• Zauważmy, że dla n parzystych elementy zbioru X są dowolnie duże, dlatego pokażemy,

że X nie jest zbiorem ograniczonym z góry tzn.
∀M >0 ∃x0 ∈X x0 > M.
Równoważnie możemy ten warunek zapisać w postaci
∀M >0 ∃n0 ∈N x0 = (−1)n0 3n0 > M.
Dowód części 1:
Ustalmy (dowolnie) M > 0. Skoro wyrazy rosną dla n parzystych, to tylko te nas
interesują w tym dowodzie. Bez straty ogólności możemy przyjąć, że n = 2k, k ∈ N.
Wtedy:
(−1)2k 3(2k) = 6k > M,
M
k>.
6
M
Szukamy k0 > 6 i k0 ∈ N. Korzystając z własności funkcji część całkowita
[x] ≤ x, [x] + 1 > x, [x], [x] + 1 ∈ Z
możemy zapisać
M

k0 = + 1.
6
h i
Zatem ostatecznie wystarczy przyjąć x0 = 6k0 , k0 = M
6 + 1.
Uwaga 1: Zamiast dodawać +1 do części całkowitej, możemy dodać większą liczbę
h i
naturalną i przyjąć np. k0 = M
6 + 23, ponieważ nie szukamy dokładnego wyniku, lecz
wskazujemy, że pewne x0 istnieje.
Uwaga 2: Przy przyjętych założeniach warunek zmienił postać na:
∀M >0 ∃k0 ∈N x0 = (−1)2k0 3 · 2k0 = 6k0 > M,
dlatego dla dowolnie ustalonego M > 0 należało wskazać x0 i powiązane z nim k0 , by

nierówność 6k0 > M była spełniona. Możemy upewnić się, wykonując sprawdzenie.
Sprawdzenie części 1:
M M

x0 = 6k0 = 6 · +1>6· = M.
6 6
• Teraz zauważmy, że dla n nieparzystych elementy zbioru X są dowolnie małe, zatem

pokażemy, że X nie jest zbiorem ograniczonym z dołu tzn.
∀M >0 ∃x0 ∈X x0 < −M.
Równoważnie
∀M >0 ∃n0 ∈N x0 = (−1)n0 3n0 < −M.
Dowód części 2:
Ustalmy (dowolnie) M > 0. Bez straty ogólności możemy przyjąć, że n = 2k + 1, k ∈ N.
Wtedy:
(−1)2k+1 3(2k + 1) = −6k − 3 < −M,
−6k < −M + 3,
M M −3
k> > ,
6 6
M

k0 = + 1.
6
h i
Wystarczy przyjąć x0 = −6k0 − 3, k0 = M 6 + 1.
Uwaga: litery k, l, m, n, n0 itd. zwyczajowo używane są jako liczby naturalne, więc
nie trzeba tego pisać. Dopiero w przypadku, gdyby miały być całkowite, należy to
odpowiednio zaznaczyć.
Sprawdzenie części 2:
M M M −3

x0 = −6k0 − 3 = −6 · − 3 < −6 · − 3 < −6 · − 3 = −M + 3 − 3 = −M.
6 6 6
2n
j) X = { n+1 | n ∈ N}
Zauważmy, że zachodzi równość
2n 2(n + 1) − 2 2(n + 1) −2 2
= = + =2−
n+1 n+1 n+1 n+1 n+1
i liczba ta jest najmniejsza dla n = 1 (i wynosi 2 − 1 = 1), a jednocześnie zawsze mniejsza
od 2. Zatem
∀x∈X 1 ≤ x < 2,
więc X jest zbiorem ograniczonym.
Zadanie 3 Znaleźć kresy górne i dolne podanych zbiorów. Czy w tych zbiorach znajdują się
elementy najmniejsze i największe?
b) X = {0, 1, 2, 3, 4}
Zauważmy, że mamy:
∀x∈X 0 ≤ x ≤ 4
oraz 0, 4 ∈ X, dlatego:
min(X) = 0 = inf(X),
max(X) = 4 = sup(X).
i
1 2
d) X = 1 10 , 1 10
Zauważmy, że
2
max(X) = 1 = sup(X),
10
ponieważ
2
∀x∈X x ≤ 1
.
10
Zbiór X nie posiada elementu najmniejszego, dlatego pokażemy, że
1
inf(X) = 1 ,
10
1
ponieważ ∀x∈X x ≥ 1 10 .
Dowód:
Niech ε > 0 będzie dowolnie ustalony. Szukany punkt y ∈ X musi spełniać
1 1 1
1 +ε>y =1 + ,
10 10 n
gdzie n ≥ 10, żeby y był elementem zbioru X. Z tego wynika, że n > 1ε .
Zatem wystarczy przyjąć:
1 1 1

y = 1 + , gdzie n = + 10,
10 n ε
h i
1 1
żeby ponieważ n = ε + 10 > ε oraz zachodzi n ≥ 10 i n ∈ N.
Sprawdzenie:
1 1 1 1 1 1 1
y=1 + =1 +h i <1 + 1 =1 +ε i n ≥ 10.
10 n 10 1
+ 10 10 ε
10
ε
f) X = {−2} ∪ (1, 2)
Zauważmy, że mamy:
∀x∈X − 2 ≤ x < 2
oraz −2 ∈ X, dlatego:
min(X) = −2 = inf(X),
max(X) nie istnieje, bo 2 6∈ X. Dlatego pokażemy, że sup(X) = 2, tzn.
(
∀x∈X x ≤ 2
.
∀ε>0 ∃x0 ∈X 2 − ε < x0
Dowód:
Ustalmy (dowolnie) ε > 0. Wtedy:
1
2−ε<2− = x0 ,
n
o ile n1 < ε, tzn. n > 1ε , a także x0 = 2 − n1 ∈ X, czyli n > 1.
Skoro n ma być większe od dwóch liczb, to musi większe od maksimum z obu tych liczb.
Ostateczne wystarczy przyjąć
1 1

x0 = 2 − , n > max 1, ,
n ε
h i
1
możemy wybrać np. n = ε + 2.
k) X = {x ∈ Q : x2 < 8}
Przekształcając x2 < 8 dostajemy
x2 − 8 < 0,
czyli √ √
(x − 2 2)(x + 2 2) < 0,
zatem możemy zapisać zbiór X w postaci
√ √
X = (−2 2, 2 2) ∩ Q.
Zauważmy, że mamy: √ √
∀x∈X − 2 2 < x < 2 2
√ √
oraz −2 2, 2 2 6∈ X, stąd też nie istnieją min(X) oraz max(X).
( √
√ ∀x∈X x ≤ 2 2
• Pokażemy, że sup(X) = 2 2, tzn. √ .
∀ε>0 ∃x0 ∈X 2 2 − ε < x0
Dowód części 1:
Ustalmy ε > 0. Wtedy:
√ √ 1
2 2−ε<2 2− ∈ 6 X,
n
1
o ile n < ε, tzn. n > 1ε . Z twierdzenia o gęstości Q na s. 15 możemy zapisać
√ 1 √
∃x0 ∈Q 2 2 − < x0 < 2 2,
n
co dla ułatwienia zaznaczymy na osi.
⊃X
√ √ 1 √
2 2−ε 2 2− n
x0 2 2
√ 1
√
Zatem wskazaliśmy x0 ∈ X takie, że x0 > 2 2 − n > 2 2 − ε.
( √
√ ∀x∈X x ≥ −2 2
• Pokażemy, że inf(X) = −2 2, tzn. √ .
∀ε>0 ∃y0 ∈X −2 2 + ε > y0
Dowód części 2:
√ √ 1
−2 2 + ε > −2 2 + ∈6 X,
n
1
o ile n < ε, tzn. n > 1ε . Z twierdzenia o gęstości Q mamy
√ √ 1
∃y0 ∈Q − 2 2 < y0 < −2 2 +
n
X⊂
√ √ 1 √
−2 2 y0 −2 2 + −2 2 + ε
n
√ 1
√
Zatem znaleźliśmy y0 ∈ X oraz y0 < −2 2 + n < −2 2 + ε.
n

m) X = 3m : m, n ∈ N, n ≤ m
Zauważmy, że
n 1 n
x= = ·
3m 3 m
oraz
n
∀ n≤m 0< ≤ 1,
m,n∈N m
zatem
1
∀x∈X 0 < x ≤ .
3
Liczbę 13 możemy zapisać w postaci 13 = 3·1
1
∈ X dla m = n = 1, czyli znaleźliśmy maksimum
zbioru X:
1
max(X) = = sup(X).
3
(
∀x∈X x ≥ 0
Jednak 0 6∈ X, dlatego pokażemy, że inf(X) = 0, tzn. .
∀ε>0 ∃x0 ∈X 0 + ε > x0
Dowód:
1 n
0+ε>0+ = ?
k 3m
Musi zachodzić k1 < ε, tzn. k > 1ε , a skoro x0 = 1
k ∈ X, to n = 1 i k = 3m.
Ostateczne znaleźliśmy x0 postaci
1 1
x0 = dla m > , m ∈ N,
3m 3ε
więc wystarczy przyjąć np.
1 1

x0 = , m= + 1.
3m 3ε
n) X = {2n | n ∈ N}
Zauważmy, że
X 3 2, 4, 8, 16, ...,
Stąd wiemy, że
min(X) = 2 = inf(X),
ponieważ ∀x∈X x ≥ 2.
Jednak zbiór X nie posiada elementu największego. Co więcej, nie posiada też supremum,
co zapisujemy symbolicznie
sup(X) = +∞,
ponieważ zbiór X jest nieograniczony z góry.

Dlatego pokażemy, że X jest nieograniczony z góry, tzn.
∀M >0 ∃y∈X y > M.
Dowód:
Ustalmy M > 0. Szukany punkt y ∈ X musi spełniać
y = 2n > M = 2log2 (M ) ⇒ n > log2 (M ).
Pamiętając o tym, żeby n ∈ N, wystarczy przyjąć
y = 2n , n = max {[log2 (M )] + 1, 1} .
Użyliśmy funkcji max{·, 1}, ponieważ liczba [log2 (M )] + 1 może być ujemna.
n o
m
w) X = m+n+k | m, n, k ∈ N
Mamy
100 1000 1 1 1
X3 , , , , , ...
102 1002 3 100 1000
oraz zachodzą nierówności
∀x∈X 0 ≤ x ≤ 1,
a zbiór X nie posiada elementu najmniejszego i największego.
• Pokażemy, że
inf(X) = 0.
Dowód części 1:
Ustalmy ε > 0. Szukany punkt y ∈ X musi spełniać
m m=n=1 1
0+ε>y = ===== ,
m+n+k k+2
z czego dostajemy
1
k> − 2.
ε
Ostatecznie wystarczy przyjąć
1 1 1

y= , k= −2 +3= + 1,
k+2 ε ε
h i
1
ponieważ liczba ε − 2 może być równa −2.
• Pokażemy, że
sup(X) = 1.
Dowód części 2:
Ustalmy ε > 0. Szukany punkt y ∈ X musi spełniać
m n=k=1 m 2
1−ε>y = ==== =1− ,
m+n+k m+2 m+2
a po przekształceniach wychodzi
2
m > − 2.
ε
Ostatecznie przyjmujemy
m 2 2

y= , m= −2 +3= + 1,
m+2 ε ε
analogicznie do poprzedniego dowodu.
Ćwiczenie 2 Niech A, B ⊂ R będą niepustymi zbiorami. Zdefiniujmy trzy działania na zbio-

rach:
−A := {x : −x ∈ A},
A + B := {z = x + y : x ∈ A, y ∈ B},
A − B := {z = x − y : x ∈ A, y ∈ B}.
Pokazać, że:
a) sup(−A) = − inf(A)
Zaczniemy od strony lewej, czyli od − inf(A).
Załóżmy, że zbiór A jest ograniczony z dołu. Oznaczmy a = inf(A), tzn. zachodzi
(
∀x∈A a≤x
.
∀ε>0 ∃y∈A a + ε > y
Wystarczy pokazać, że sup(−A) = −a, czyli

(
∀−x∈(−A) (−a) ≥ −x
.
∀ε>0 ∃−y∈(−A) (−a) − ε < −y
• Weźmy dowolne −x ∈ (−A), wówczas x ∈ A oraz

a ≤ x ⇐⇒ (−a) ≥ −x.
Z dowolności −x otrzymujemy, że (−a) jest ograniczeniem górnym zbioru (−A).
Pokażemy, że jest to najmniejsze ograniczenie górne, czyli sup(−A) = −a.
• Ustalmy ε > 0. Wtedy z def. infimum A
∃y∈A y < a + ε
Skoro y ∈ A, to również −y ∈ (−A), zatem po przekształceniach dostajemy
∃−y∈(−A) − y > (−a) − ε.
Zatem (−a) spełnia definicję kresu górnego zbioru (−A) (obie części), czyli sup(−A) = −a.
Zadanie 6 Udowodnić, że równanie x2 = 2 ma dodatnie rozwiązanie w zbiorze liczb rzeczywi-

stych oraz nie ma rozwiązania w zbiorze liczb wymiernych.
Używając definicji kresów zbioru pokażemy pierwszą część zadania, tzn. że nasze równanie
posiada dodatnie, rzeczywiste rozwiązanie. Drugą pozostawiamy czytelnikowi do dokończenia.
Zdefiniujmy zbiór
X = {t ∈ R : t2 < 2}.
Zauważmy, że że 1 ∈ X, zatem X 6= ∅, a także
∀t>2 t2 > 4 > 2,
stąd M = 2 jest ograniczeniem górnym zbioru X.
Skoro X jest ograniczony, to oznaczmy sup(X) = x. Pokażemy teraz, że x2 = 2.
Przypuśćmy, że x2 6= 2 i rozważmy dwa przypadki:
1o . Zachodzi x2 < 2.
Ustalmy dowolnie 0 < ε < (∗).
Póki co jeszcze nie wiemy, jak małe powinno być ε, ale to założenie wyjdzie nam z obliczeń
i zostanie oznaczone niżej na niebiesko.
Skoro liczba x2 jest mniejsza od 2, to możemy dobrać tak małe ε, aby liczba (x + ε)2 również
była mniejsza od 2. Zrobimy to w następujący sposób:
∗ ∗ 2 − x2
(x + ε)2 = x2 + 2xε + ε2 < x2 + 2xε + ε = x2 + ε(2x + 1) < x2 + (2x + 1) = 2,
2x + 1
czyli x + ε ∈ X. Zatem dostajemy sprzeczność z pierwszą częścią definicji supremum X.
Liczba x była ograniczeniem górnym zbioru X, dlatego większa od niej liczba x + ε nie może
należeć do tego zbioru. Stąd wniosek, że
x2 6< 2.
Formalnie powinniśmy
n naopoczątku tego przypadku zapisać:
2−x2
Niech 0 < ε < min 1, 2x+1 (∗).
W drugim przypadku zapiszemy to od razu w taki sposób.
2o . Zachodzi dla x2 > 2.

2
Ustalmy 0 < ε < x 2x−2 (∗). Wtedy przy tak dobranym ε liczba (x − ε)2 również będzie
większa od 2, co zapisujemy
∗ x2 − 2
(x − ε)2 = x2 − 2xε + ε2 > x2 − 2xε > x2 − 2x = 2,
2x
co daje nam sprzeczność, bo x był najmniejszym ograniczeniem górnym X, więc x − ε nie
może być innym ograniczeniem tego zbioru. Dostajemy więc wniosek, że
x2 6> 2.
Ostatecznie
∃x=sup(X)∈R x2 = 2.
Zadanie 7 Podać zbiory punktów skupienia podanych zbiorów:
a) A = {1} ∪ [4, 6)
•
1 4 5 6
• Liczby ze zbioru (4, 6) są punktami skupienia, bo dowolnie blisko (czyli w odcinku

(a − ε, a + ε) dla dowolnie małego ε) znajduje się nieskończenie wiele liczb z tego zbioru
(na osi oznaczono punkty w pobliżu liczby 5).
• Liczba 4 jest punktem skupienia tego zbioru, bo po jej prawej stronie (dowolnie blisko)
są inne liczby z tego zbioru.
• Liczba 6, choć nie należy do zbioru, jest jego punktem skupienia, bo po jej lewej stronie
(dowolnie blisko) są inne liczby z tego zbioru.
• Dowolnie blisko liczby 1 jest tylko ona sama, więc nie jest to punkt skupienia tego zbioru.
• Inne liczby znajdują się daleko od elementów tego zbioru, więc nie mamy innych kan-
dydatów na punkty skupienia.
Zbiór punktów skupienia zbioru A wynosi [4, 6].

n o
b) B = 1, 21 , 13 , 41 , 51
• • • • •
1 1 1 1
0 5 4 3 2 1
• Dowolnie blisko każdej z liczb ze zbioru B jest tylko ona sama, więc te liczby nie są
punktami skupienia tego zbioru.
Zbiór punktów skupienia zbioru B wynosi ∅.

n o
1
g) C = n : n∈N
•••••••••••••• • • • • •
0 ... 1 1 1
6 5 4
1
3
1
2 1
• Dowolnie blisko każdej z liczb ze zbioru G jest tylko ona sama, więc te liczby nie są
punktami skupienia tego zbioru.
Aby lepiej to zobrazować, zauważmy że punkty w przedziale (0, 16 ) po powiększeniu
przypominają punkty na osi powyżej, więc odległości między nimi wciąż są duże (w
porównaniu z dowolnie małym ε).
• Jedynie liczba 0, choć nie jest elementem zbioru G, to jest jego punktem skupienia.
Dowolnie blisko zera - tzn. w przedziale (−ε, ε) dla dowolnie wybranego ε > 0 - po
prawej stronie znajduje się nieskończenie wiele elementów tego zbioru.
Zbiór punktów skupienia zbioru G wynosi {0}.
9.3 Ciągi liczbowe

Zadanie 1 Wyznaczyć i narysować pięć pierwszych wyrazów ciągu danego wzorem:
a) an = −n2 + 10
Wyznaczamy kolejne wyrazy, podstawiając n = 1, 2, 3, 4, 5 do wzoru:
n 1 2 3 4 5
an 9 6 1 −6 −15

Wyniki rysujemy na płaszczyźnie (jako kropki, gdyż funkcja jest dyskretna).
10
0
1 2 3 4 5
-10
Zadanie 2 Znaleźć wzór określający n-ty wyraz ciągu
b) (an ) = (4, 6, 8, ...)

Zauważmy, że wyrazami ciągu są liczby parzyste większe niż 3, zatem możemy użyć wzoru
2n + k
dla k parzystego.
Musi zachodzić a1 = 4, więc
a1 = 2 + k = 4 ⇒ k = 2.
Ostatecznie an = 2n + 2.
f) (an ) = (4, −7, 10, −13, ...)

Zauważmy, że pomijając zmienne znaki mamy do czynienia z ciągiem arytmetycznym
(4, 7, 10, 13, ...)
o różnicy r = 3, więc możemy go zapisać wzorem
bn = 3(n − 1) + 4 = 3n + 1.
Do wyznaczenia wzoru na ciąg (an ) musimy jeszcze dodać zmienny znak, tzn.
(−1)n lub (−1)n+1 .
Ostatecznie dostajemy an = (−1)n+1 (3n + 1).

Zadanie 3 Zbadać monotoniczność ciągu {an }∞

n=1 :
n
a) an = 3n!
Możemy zauważyć, że wyrazy ciągu (an ) są zawsze dodatnie, więc przy badaniu jego mono-
toniczności mamy 2 sposoby do wyboru.
Sposób 1: Wyliczmy różnicę an+1 − an , by zbadać jej znak:

3n+1 3n 3n · 3 3n 3n · 3 − 3n (n + 1) 3n · (3 − n − 1) 3n · (2 − n)
an+1 −an = − = − = = = .
(n + 1)! n! (n + 1)n! n! (n + 1)n! (n + 1)n! (n + 1)n!
Zauważmy, że nie dla każdego n ∈ N różnica ta jest ujemna. Wskażmy kontrprzykłady:
3·1 3
a2 − a1 = = > 0,
2·1 2
33 · (−1) 9
a4 − a3 = = − < 0.
4·3·2·1 8
Stąd ciąg (an ) nie jest monotoniczny.
an+1
Sposób 2: Tym razem zbadajmy, czy an jest większe lub mniejsze od jedynki:
an+1 3n+1 n! 3n · 3 n! 3
= = = .
an (n + 1)! 3n (n + 1)n! 3n (n + 1)
Wskazujemy kontrprzykłady na monotoniczność, czyli
a2 3 a4 3
= > 1, = < 1,
a1 2 a3 4
zatem ciąg (an ) nie jest monotoniczny.
b) an = n+2
n
Aby sprawdzić monotoniczność, zbadamy znak różnicy:
n+3 n+2 (n + 3)n − (n + 1)(n + 2) n2 + 3n − n2 − 3n − 2 −2
an+1 −an = − = = = < 0.
n+1 n (n + 1)n (n + 1)n (n + 1)n
Zatem ciąg (an ) jest malejący.
Zadanie 4 Zbadać ograniczoność ciągów o wyrazie ogólnym:

a) an = n1
Zauważmy, że ciąg jest malejący dla n ∈ N, a także zachodzą nierówności
∀n∈N 0 < an ≤ 1,
zatem wyznaczyliśmy stałe m = 0, M = 1, więc ciąg (an ) jest ograniczony.

h) an = 3n
3n
Łatwo sprawdzić, że ciąg (an ) jest malejący, a zatem
∀n∈N a1 = 1 ≥ an ,
a także wszystkie wyrazy tego ciągu są dodatnie, więc ostatecznie mamy
∀n∈N 0 < an ≤ 1,
czyli ciąg (an ) jest ograniczony.

l) an = −n2 + 3
Można pokazać, że ciąg (an ) jest malejący, więc zachodzi
∀n∈N a1 = 2 ≥ an ,
czyli ciąg (an ) jest ograniczony z góry. Pokażemy, że nie jest ograniczony z dołu.
∀M >0 ∃n0 ∈N an0 < −M.
Dowód:
Niech M > 0 będzie ustalone. Szukamy n0 ∈ N spełniającego
−n20 + 3 < −M
−n20 < −M − 3
n20 > M + 3
√
n0 > M + 3
h√ i
Wystarczy przyjąć n0 = M + 3 + 1, co kończy dowód.
Zadanie 5 Korzystając z definicji pokazać, że:

2
c) lim 2 = 0
n→∞ n
Pokażemy, że
∀ε>0 ∃N ∈N ∀n≥N,n∈N |an − a| < ε.
Dowód:
Ustalmy ε > 0. Szukamy takiego N ∈ N, że dla n ≥ N mamy:
2 2 2 2
2
− 0 = 2 = 2 ≤ < ε.
n n n n
h i
Zatem musi zachodzić n > 2ε , np. n ≥ N = 2
ε + 1 > 2ε .
h i
2
Wystarczy przyjąć N = ε + 1, co kończy dowód.
2n2 − 1
g) lim =2
n→∞ n2 + 3
Dowód:
2n2 − 1 2n2 − 1 2(n2 + 3) 2n2 − 1 − 2n2 − 6

2
−2 = 2
− 2
= =
n +3 n +3 n +3 n2 + 3
−7 7 7 7
= = 2 ≤ 2 ≤ < ε.
n2 +3 n +3 n n
h i
ε + 1 > 7ε .
h i
7
Wystarczy przyjąć N = ε + 1.
7
Uwaga: Możemy od razu użyć nierówności n2 +3
< ε, ale przyjęte N będzie wtedy bardziej
skomplikowane.

4n2 + 2
h) lim =2
n→∞ 2n2 − 1
Dowód:
4n2 + 2 4n2 + 2 2(2n2 − 1) 4n2 + 2 − 4n2 + 2

− 2 = − = =
2n2 − 1 2n2 − 1 2n2 − 1 2n2 − 1
4 4 4 4 4
= = 2 ≤ 2 ≤ 2 ≤ < ε.
2n2 − 1 2n − 1 2n − n2 n n
h i
ε + 1 > 4ε .
h i
4
Wystarczy przyjąć N = ε + 1.
n2
n) lim =∞
n→∞ n + 1
Pokażemy, że
∀M >0 ∃N ∈N ∀n≥N,n∈N an > M.
Dowód:
Ustalmy M > 0. Szukamy takiego N ∈ N, że dla n ≥ N mamy:
n2 n2 n
≥ = > M.
n+1 n+n 2
Zatem musi zachodzić n > 2M , np. n ≥ N = [2M ] + 1 > 2M .
Wystarczy przyjąć N = [2M ] + 1.
√
t) lim 3 1 − n = −∞
n→∞
Pokażemy, że
∀M >0 ∃N ∈N ∀n≥N,n∈N an < −M.
Dowód:
Ustalmy M > 0. Szukamy takiego N ∈ N, że dla n ≥ N mamy:
√3
1 − n < −M,
1 − n < −M 3 ,
n > 1 + M 3.
Zatem musi zachodzić n > 1 + M 3 , np. n ≥ N = 1 + M 3 + 1.

Wystarczy przyjąć N = 1 + M 3 + 1.
Zadanie 6 Obliczyć granicę ciągu o wyrazie ogólnym an :

2
c) an = 2n4n +3
2 −n−1
W przekształceniach będziemy wyciągać przed nawias w liczniku i mianowniku najwyższą
potęgę n z mianownika:

3
4n2 +3 n2 4 + n2 4 + n32
lim = lim = lim = 2,
2 − n1 − n12

n→∞ 2n2 − n − 1 n→∞ n2 2 − 1
− 1 n→∞
n n2
3 1 1
ponieważ , ,
n2 n n2
→ 0.

4n2 −3n+2
d) an = 2n+1

4n2 − 3n + 2 n 4n − 3 + n2 4n − 3 + 2
n
lim = lim = lim =
2 + n1

n→∞ 2n + 1 n→∞
n 2 + n1 n→∞
∞−3+0 ∞

= = = ∞.
2+0 2
4n+3
e) an = 2n2 −n−1

4 3
4n + 3 n2 n + n2
4
+ 3
n n2
lim = lim = lim 1 1 =
n→∞ 2n2 − n − 1 n→∞ n2 2 − 1
− 1 n→∞ 2− n − n2
n n2
0+0 0
= = = 0.
2−0−0 2
4n2 −3n+2
f) an = −2n+3

4n2 − 3n + 2 n 4n − 3 + n2 4n − 3 + 2
n
lim = lim = lim =
−2 + n3

n→∞ −2n + 3 n→∞
n −2 + n3 n→∞
∞−3+0 ∞

= = = −∞.
−2 + 0 −2
3
2n−1
q) an = n+1
 3
1 !3

2n − 1
3 n 2− n 2− 1
lim = lim   = lim n
1 = 23 = 8.
n→∞ n+1 n→∞
n 1+ 1 n→∞ 1+ n
n
n
2·4 +2·2 n
u) an = 3·4n+1 +3n
Tym razem wyciągniemy przed nawias w liczniku i mianowniku największą liczbę an z mianownika:
n
2 · 4n + 2 · 2n 2 · 4n + 2 · 2n 4n 2 + 2 · 42
lim = lim = lim n =
3 · 4n+1 + 3n 12 · 4n + 3n

n→∞ n→∞ n→∞
4n 12 + 43
n
1
2+2· 2 2+2·0 1
= lim n = = .
n→∞
12 + 3 12 + 0 6
4
√ √
n2 +2n− n2 −2n
v) an = n
r r
√ √

2 2
n2 1+ − n2 1 −
n2 + 2n − n2 − 2n n n
lim = lim =
n→∞ n n→∞ n
q q q q
2 2 2 2
n 1+ n − 1− n 1+ n − 1− n
= lim = lim =
n→∞ n n→∞ 1
√ √
1+0− 1−0
= =0
1

n√
w) an = √n2 −2n− n2 +2n
Jeśli skorzystamy ze sposobu z poprzedniego przykładu, to dostaniemy
n 1

lim √ √ = ?
n→∞ n2 − 2n − n2 + 2n 0
√ √
Spróbujmy przemnożyć przez n2 − 2n + n2 + 2n w liczniku i mianowniku:
√ √
n n2 − 2n + n2 + 2n
lim an = lim √ √ · √ √ =
n→∞ n→∞ n2 − 2n − n2 + 2n n2 − 2n + n2 + 2n
√ √ √ √
n n2 − 2n + n2 + 2n n n2 − 2n + n2 + 2n
= lim = lim =
n→∞ n2 − 2n − (n2 + 2n) n→∞ −4n
√ √ q
2
q
2 2
n − 2n + n + 2n 1 − n + 1 + n2
= lim = lim n =
n→∞ −4 n→∞ −4
∞(1 + 1)

= = −∞
−4
Zadanie 7 Korzystając z jednego z twierdzeń (o dwóch lub trzech ciągach) obliczyć granicę
ciągu o wyrazie ogólnym an :
√
c) an = n 1 + 2n + 3n + 4n
Możemy oszacować: √ √
n n
1 + 2n + 3n + 4n ≥ 4n = 4,
√
n
√ √
n
√
n
1 + 2n + 3n + 4n ≤ n 4n + 4n + 4n + 4n = 4 · 4n = 4 4.
Zauważmy, że √
n
lim 4 = 4, lim 4 4 = 4,
n→∞ n→∞
a zatem, korzystając z twierdzenia o 3 ciągach (s. 21), mamy:
√ √
4 ≤ n 1 + 2 n + 3n + 4n ≤ 4n4
↓n→∞ ↓n→∞
tw. o 3 c. ↓n→∞
4 4 4
czyli √
n
lim 1 + 2n + 3n + 4n = 4.
n→∞
h) an = (sin (n) + 3)n
Możemy oszacować:
(sin (n) + 3)n ≥ (−1 + 3)n = 2n → ∞,
(sin (n) + 3)n ≤ (1 + 3)n = 4n → ∞,
Skorzystamy tylko z jednego oszacowania:
2n ≤ (sin (n) + 3)n

↓n→∞
∞
Zatem, korzystając z twierdzenia o 2 ciągach (s. 21), dostajemy
lim (sin (n) + 3)n = ∞.

n→∞

p) an = √n12 +1 + √n12 +2 + ... + √n12 +n

Możemy oszacować wyrazy ciągu (an ) z obu stron:
1 1 1 n
√ +√ + ... + √ ≥√ ,
n2 +1 n2 +2 2
n +n 2
n +n
1 1 1 n
√ +√ + ... + √ ≤√ ,
n2 +1 n2 +2 n2 +n 2
n +1
co dąży do 1 w obu przypadkach. Zatem spełnione są założenia twierdzenia o 3 ciągach (s.
21), co możemy zapisać:
√ n ≤ √ 1 + √ 1 + ... + √ 1 ≤ √ n
n2 +n n2 +1 n2 +2 n2 +n n2 +1
↓n→∞ ↓n→∞
tw. o 3 c. ↓n→∞
1 1 1
w wyniku czego dostajemy

1 1 1
lim √ +√ + ... + √ = 1.
n→∞ n2 +1 n2 +2 n2 +n
Zadanie 8 Pokazać nieoznaczoność symbolu:

−∞
a) ∞
Należy wskazać ciągi (an ), (bn ), (cn ), (dn ) spełniające
an cn
an , cn → −∞, bn , dn → ∞ oraz lim 6= lim .
n→∞ bn n→∞ dn
Weźmy an = cn = −2n, bn = 2n, dn = n. Wtedy

an −2n
lim = lim = −1,
n→∞ bn n→∞ 2n
cn −2n
lim = lim = −2 6= −1,
n→∞ dn n→∞ n
−∞
co pokazuje, że symbol ∞ jest nieoznaczony.
Ćwiczenie 4 Udowodnić kryterium Cauchy’ego dla ciągów.

Udowodnimy pierwszą część tego kryterium, tzn.
an+1
jeżeli lim = g < 1 to lim an = 0.
n→∞ an n→∞
Dowód:
an+1
• Zakładamy, że dla ciągu (an ) zachodzi lim = g < 1, tzn.
n→∞ an
an+1
∀ε>0 ∃N ∈N ∀n>N − g < ε, g < 1.
an
Stąd mamy
an+1
∀n>N − ε + g < < ε + g.
an

Weźmy ε > 0 będzie tak małe, że g + ε < 1. Wtedy

an+1
∀n>N < 1,
an
czyli
|an+1 | < |an |, n > N.
Zatem dla n > N ciąg {|an |} jest malejący.
• Zauważmy, że ciąg {|an |} jest również ograniczony z dołu przez 0.
• Zatem z twierdzenia o ciągu monotonicznym i ograniczonym (s. 22) jest on zbieżny, tzn.
∃a∈R a = lim |an |.

n→∞
• Pokażemy, że a = 0.
Dowód nie wprost: Przypuśćmy, że a 6= 0. Wówczas
an+1 lim |an+1 | a

g = lim = n→∞ = = 1 6= g
n→∞ an lim |an | a
n→∞
Sprzeczność dowodzi prawdziwości tezy, dlatego zachodzi równość a = 0.
• Udowodniliśmy, że
lim |an | = 0,
n→∞
co z faktu na s. 20 jest równoważne temu, że
lim an = 0.
n→∞
Ostatecznie udowodniliśmy, że
lim |an | = 0 ⇔ lim an = 0.

n→∞ n→∞
Zadanie 9 Korzystając z kryteriów zbieżności dla ciągów obliczyć granicę ciągu o wyrazie ogól-
nym an :
2
a) an = nn!
Policzmy granicę
(n+1)2
an+1 (n+1)! (n + 1)2 n! (n + 1)
lim = lim n2
= lim = lim = 0 < 1,
n→∞ an n→∞ n→∞ (n + 1)n! n2 n→∞ n2
n!
zatem korzystając z kryterium d’Alemberta dla ciągów (s. 23) dostajemy
lim an = 0.
n→∞
n 3 n
b) an = (−1)10nn 4
Policzmy granicę
s s √
n
√
q
n n (−1)n n3 4n n n3 4n n3 n 4n
lim |an | = lim = lim = lim √ =
n→∞ n→∞ 10n n→∞ 10n n→∞ n
10n

√
n 3
n 4 2
= lim = < 1.
n→∞ 10 5
Korzystając z kryterium pierwiastkowego Cauchy’ego dla ciągów (s. 22) dostajemy równość
lim an = 0.
n→∞
Możemy też policzyć granicę i skorzystać z kryterium d’Alemberta dla ciągów (s. 23):
an+1 (n + 1)3 4n+1 10n 4(n + 1)3 2
lim = lim n+1 3 n
= lim 3
= < 1.
n→∞ an n→∞ 10 n 4 n→∞ 10n 5
Zadanie 10 Zbadać zbieżność ciągu (an ) korzystając z twierdzenia o ciągu monotonicznym i

ograniczonym:
2n
a) an = n+1 , podać granicę ciągu
• Zauważmy, że mamy:
2n + 2 2n 2(n + 1)2 − 2n(n + 2) 2
an+1 − an = − = = > 0,
n+2 n+1 (n + 2)(n + 1) (n + 2)(n + 1)
zatem ciąg {an } jest rosnący.
• Pokażemy, że {an } jest ograniczony z góry:
2n 2(n + 1) − 2 2
an = = =2− ≤ 2.
n+1 n+1 n+1
• Zatem na mocy twierdzenia o ciągu monotonicznym i ograniczonym (s. 22) ciąg {an }
jest zbieżny i można pokazać, że
lim an = 2.
n→∞
n
1
b) an = 2 , podać granicę ciągu
• Zauważmy, że ∀n∈N an > 0 oraz

n+1
1
an+1 2 1
= n = < 1,
an 1 2
2
zatem ciąg {an } jest malejący.

• Wiemy też, że {an } jest ograniczony z dołu przez 0.
• Na mocy twierdzenia o ciągu monotonicznym i ograniczonym (s. 22) ciąg {an } jest
zbieżny do g.
• Zauważmy, że zachodzi:
1
an+1 = an ,
2
a przechodząc do granicy dostajemy
1
g = g ⇒ g = 0,
2
zatem ostatecznie
lim an = 0.
n→∞

√
c) a1 = 1, an+1 = 2 + an , podać granicę ciągu
• Zauważmy, że mamy:
r
√ q √ q √
a1 = 1, a2 = 3, a3 = 2+ 3, a4 = 2+ 2+ 3,
a ciąg {an } jest rosnący.
Pokażemy to, używając zasady indukcji matematycznej (zob. s. 11):
Krok początkowy
Mamy √
a1 = 1 < a2 = 3.
Krok indukcyjny
Z: dla pewnego n ∈ N mamy an+1 > an .

T: an+2 > an+1
D:
p zał.ind. √
an+2 = 2 + an+1 > 2 + an = an+1 .
Na mocy zasady indukcji matematycznej ciąg (an ) jest rosnący.
• Przy użyciu zasady indukcji matematycznej pokażemy, że ∀n∈N an < 3:
Krok początkowy
Mamy
a1 = 1 < 3.
Krok indukcyjny
Z: dla pewnego n ∈ N mamy an < 3.

T: an+1 < 3
D:
√ zał.ind. √ √ √
an+1 = 2 + an < 2+3= 5< 9 = 3.
Na mocy zasady indukcji matematycznej zachodzi nierówność ∀n∈N an < 3.
• Zatem na mocy twierdzenia o ciągu monotonicznym i ograniczonym (s. 22) ciąg {an }
jest zbieżny do granicy g.
• Obliczymy granicę ciągu {an }.
∃g∈R lim an = g,
n→∞
a zatem p
g= 2 + g,
g 2 = 2 + g, g > 0,
g 2 − g − 2 = 0, g > 0,
stąd
g = 2.
Ostatecznie dostaliśmy
lim an = 2.
n→∞

Zadanie 11 Obliczyć granice ciągów danych wzorem ogólnym:

2−3n
n+1
a) an = n+2
2−3n 2−3n
n+1 n+2−1

lim = lim =
n→∞ n−2 n→∞ n+2
2−3n 2−3n
n+2 −1 1

= lim + = lim 1+ =
n→∞ n+2 n+2 n→∞ −n − 2
(−n−2) 2−3n
1

−n−2 3n−2
= lim 1+ = lim e n+2 = e3
n→∞ −n − 2 n→∞
n+1
n n
f) an = 1 − n+1
n+1 ! n+1
n
n 1

n
lim 1− = lim 1− n+1 6= e−1 .
n→∞ n+1 n→∞
n
Jednak wynik e−1 jest nieprawidłowy, ponieważ

n+1
6→ ±∞.
n
Zatem obliczymy te granicę innym sposobem:
n+1 1+ 1
n+1−n 1

n n
lim = lim =
n→∞ n+1 n→∞ n+1
1
1 1 1 1

n
= lim = lim √
n
= 0 · 1 = 0.
n→∞ n + 1 n+1 n→∞ n+1 n+1
m) an = (n3 − 1)(ln(n2 + n) − ln(n2 − 1))
lim (n3 − 1)(ln(n2 + n) − ln(n2 − 1)) =

n→∞
!!
3 n2 + n
= lim (n − 1) ln =
n→∞ n2 − 1
 !(n3 −1) 
n2 − 1 + n + 1
= lim ln  =
n→∞ n2 − 1
(n
+1)
1

(n−1)(n2 +n+1)
= ln lim 1+ =

n→∞ (n − 1)
(n+1)

2
(∗)
= ln lim e(n +n+1)
= [ln(e∞ )] = ∞,
n→∞
gdzie w miejscu (∗) użyliśmy równości lim (n2 + n + 1) = ∞.

n→∞
log4 n2
p) an = log2 n3
√
log4 n2 log2 n2 log2 n log2 n 1
lim 3
= lim 3
= lim 3
= lim = .
n→∞ log n n→∞ log n n→∞ log n n→∞ 3 log n 3
2 2 2 2

Zadanie 12 Korzystając z warunku Cauchy’ego zbadać zbieżność następujących ciągów:
b) an = n32
Ustalmy ε > 0 i sprawdźmy różnicę dla m > n:
3 3 3 3 3 3
|an − am | = 2
− 2 = 2 − 2 ≤ 2 ≤ < ε.
n m n m n n
hq i
Stąd n > 3ε , czyli m > n > N = 6
ε + 1.
Pokazaliśmy, że (an ) jest ciągiem Cauchy’ego na R, więc z twierdzenia o ciągu Cauchy’ego
(s. 24) jest to ciąg zbieżny.
c) an = (−1)n
Pokażemy, że ciąg (an ) nie spełnia warunku Cauchy’ego. W tym celu wybierzmy m = n + 1,
ε = 1 i sprawdźmy różnicę:
(
n+1 n | − 1 − 1|, dla n parzystego
|an+1 − an | = (−1) − (−1) =
|1 − (−1)|, dla n nieparzystego
W obu przypadkach dostajemy
|an+1 − an | = 2 6< ε = 1.
Ciąg (an ) nie spełnia warunku Cauchy’ego na R, więc nie jest zbieżny.
d) an = 112 + 212 + ... + n12

W dowodzie skorzystamy z własności
1 1 1
(∗) ≤ − .
n2 n−1 n
Dowód:
Ustalmy ε > 0 i sprawdźmy różnicę dla m = n + k > n:
1 1 1 1 1 1
|an+k − an | = 2
+ ... + 2 + 2
+ ... + 2
− 2 − ... 2 =
1 n (n + 1) (n + k) 1 n
1 1 1 1 (∗)
= + + ... + + ≤
(n + 1)2 (n + 2)2 (n + k − 1)2 (n + k)2
(∗)
1 1 1 1
≤ n − n+1 + n+1 − n+2 + ...+
1 1 1 1 1 1 1
+... + n+k−2 − n+k−1 + n+k−1 − n+k = n − n+k < n <ε
h i
Wystarczy przyjąć N = 1ε + 1.
Zatem (an ) jest ciągiem Cauchy’ego na R, więc ciąg jest zbieżny.
Zadanie 13 Znaleźć zbiór punktów skupienia ciągu. Wyznaczyć granicę dolną i granicę górną,
a następnie zbadać, czy ciąg posiada granicę:
c) an = (−4)n
Możemy zapisać
an = (−4)n = (−1)n 4n .

Rozważmy następujące podciągi:

k→∞
a2k = (−1)2k 42k = 42k = 16k −→ ∞,
k→∞
a2k+1 = (−1)2k+1 42k+1 = −4 · 42k = −4 · 16k −→ −∞.
Zatem S(an ) = {−∞, ∞}, więc
lim inf an = −∞, lim sup an = ∞.

n→∞ n→∞
Ciąg (an ) nie posiada granicy.

n
l) an = sin( nπ
2 )
1 3
Mamy sin( π2 ) , (sin(π))2 , sin( 3π
2 ) , (sin(2π))4 , ...
4n
4nπ 4n 4n n→∞
a4n = sin = (sin(2nπ)) = (0) = 0 −→ 0,
2
4n+1
(4n + 1)π π 4n+1 4n+1 n→∞
a4n+1 = sin = sin = (1) −→ 1,
2 2
4n+2
(4n + 2)π 4n+2 4n+2 n→∞
a4n+2 = sin = (sin (π)) = (0) −→ 0,
2
4n+3 4n+3
(4n + 3)π 3π 4n+3 n→∞
a4n+3 = sin = sin = (−1) −→ −1,
2 2
Zatem S(an ) = {−1, 0, 1}, więc lim inf an = −1, lim sup an = 1.
n→∞ n→∞
Ciąg (an ) nie posiada granicy.
s) an = sin nπ

2 + cos (nπ)
Mamy sin( π2 ) − 1, sin(π) + 1, sin( 3π
2 ) − 1, sin(2π) + 1, ...
4nπ

n→∞
a4n = sin + cos(4nπ) = sin(2nπ) + 1 = 0 + 1 = 1 −→ 1,
2

(4n + 1)π π

n→∞
a4n+1 = sin + cos((4n + 1)π) = sin + cos(π) = 1 − 1 = 0 −→ 0,
2 2

(4n + 2)π n→∞
a4n+2 = sin + cos((4n + 2)π) = sin (π) + cos(2π) = 0 + 1 = 1 −→ 1,
2

(4n + 3)π 3π

n→∞
a4n+3 = sin + cos((4n + 3)π) = sin + cos(3π) = −1 − 1 −→ −2,
2 2
Mamy S(an ) = {−2, 0, 1}, więc lim inf an = −2, lim sup an = 1. Zatem ciąg (an ) nie posiada granicy.
n→∞ n→∞
a1 + a2 + ... + an
bn = , n = 1, 2, ...
n
Wykazać, że jeśli (an ) jest ograniczony, to (bn ) również jest ograniczony.

Rozwiązanie:
(założenie) Po założeniu ograniczoności ciągu (an ) wiemy, że istnieje liczba M > 0, dla
której zachodzi
(∗) ∀n∈N |an | ≤ M.
(teza) Sprawdźmy ograniczoność ciągu (bn ) tzn. musimy pokazać, że:
∃N >0 ∀n∈N |bn | ≤ N.
(dowód) Wykorzystamy tu wielokrotnie nierówność trójkąta, czyli własność 8 wartości

bezwzględnej (zob. s. 4). Dla każdego n ∈ N zachodzi:
a1 + a2 + ... + an nier. tr. |a1 | + |a2 | + ... + |an | (∗) n · M

|bn | = ≤ ≤ = M.
n n n
Zatem istnieje N = M , dla którego zachodzi teza. Stąd ciąg (bn ) również jest ograniczony przez
stałą M , ograniczającą ciąg (an ).
Zadanie 16 W zależności od parametru t zbadać zbieżność ciągu o wyrazie ogólnym an .

Wyznaczyć granicę tego ciągu.
a) an = e3nt
Rozważmy t < 0. Wtedy
lim e3nt = e−∞ = 0.

n→∞
Dla t = 0 mamy
lim e0 = 1.
n→∞
Natomiast gdy t > 0, dostajemy
lim e3nt = [e∞ ] = ∞.

n→∞
Ostatecznie: 
 0,
 gdy t < 0
3nt
lim e = 1, gdy t = 0 .
n→∞  ∞,

gdy t > 0
1 − 2an
Zadanie 17 Obliczyć lim (o ile istnieje), gdy (an ) jest dowolnym ciągiem takim, że
n→∞ an − 5
∀n∈N an 6= 5 i spełniony jest warunek:
b) lim an = −∞
n→∞
Zauważmy, że zachodzi:
1 − 2an 1 an
lim = lim −2 =
n→∞ an − 5 n→∞ an − 5 an − 5
1 an − 5 + 5 1 5
= lim −2 = lim −2−2 .
n→∞ an − 5 an − 5 n→∞ an − 5 an − 5
Jeśli lim an = −∞, to ciągi zaznaczone na czerwono zbiegają do zera, zatem ostatecznie
n→∞
dostajemy:
1 − 2an
lim = −2.
n→∞ an − 5

9.4 Szeregi liczbowe

Zadanie 1 Korzystając z definicji zbadać, czy następujące szeregi są zbieżne. Jeżeli tak,
wyznaczyć ich sumy.
∞
X
b) 2(−1)n
n=1
Obliczmy ciąg sum częściowych tego szeregu:
k k
(
X X 2(−1 + 1 − 1 + ... − 1 + 1) = 0 dla k parzystego
Sk = 2(−1)n = 2 (−1)n =
n=1 n=1
2(−1 + 1 − 1 + ... − 1 + 1 − 1) = −2 dla k nieparzystego
Można łatwo pokazać, że
lim inf Sn = −2, lim sup Sn = 0,

n→∞ n→∞
∞
X
zatem nie istnieje lim Sn , więc 2(−1)n jest rozbieżny.
n→∞
n=1
∞
X 2n − 1
f)
n=1
3n
Obliczmy ciąg sum częściowych tego szeregu:
k k n k n
X 2n − 1 X 2 X 1 (∗)
Sk = = − =
n=1
3n n=1
3 n=1
3
k k
2 1
2 1− 3
(∗) 1 1− 3
= · − · =
3 1 − 23 3 1 − 13
k ! k !
2 1 1
=2 1− − 1− ,
3 2 3
przy równości (∗) skorzystaliśmy ze wzoru na sumę wyrazów ciągu geometrycznego.
Teraz policzmy granicę tego ciągu:
k ! k !
2 1 1 1 3
lim Sk = lim 2 1 − − 1− =2·1− ·1= .
k→∞ k→∞ 3 2 3 2 2
∞
X 2n − 1 3
Zatem szereg jest zbieżny, a jego suma wynosi = .
n=1
3n 2
∞
X 1
g)
n=1
n
Zapiszmy ciąg sum częściowych tego szeregu w postaci:
1 1 1 1 1 1 1 1
Sk = 1 + + + + + + + + ... + =
2 3 4 5 6 7 8 k
1 1 1 1 1 1 1
=1+ + + + + + + + ···+
2 3 4 5 6 7 8
1 1 1 1

+ n + n + · · · + n+1 + · · · + ,
2 +1 2 +2 2 k
| {z }
2n składników

gdzie:
1 1 1 1 1
3 + 4 > 4 + 4 = 2
1 1 1 1 1 1 1 1 1
5 + 6 + 7 + 8 > 8 + 8 + 8 + 8 = 2 itd.
Zatem dla 2m ≤ k < 2m+1 mamy:
m
Sk ≥ 1 + ,
2
gdzie
m

lim 1+ = ∞.
m→∞ 2
Zatem na mocy twierdzenia o dwóch ciągach
lim Sk = ∞,
k→∞
∞
X 1
więc szereg harmoniczny jest rozbieżny.
n=1
n
∞
X 1
j)
n=1
2n(2n + 2)
Zauważmy, że zachodzą równości:
1 1 2n + 2 − 2n 2
− = = ,
2n 2n + 2 2n(2n + 2) 2n(2n + 2)
zatem mamy
1 1 1 1

= · − ,
2n(2n + 2) 2 2n 2n + 2
Możemy zapisać
k k k
1 1 1 1 1X 1 1
X X
Sk = = · − = − =
n=1
2n(2n + 2) n=1 2 2n 2n + 2 2 n=1 2n 2n + 2
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

= − + − + − + ... + − + − =
2 2 4 4 6 6 8 2k − 2 2k 2k 2k + 2
1 1 1 k

= − = .
2 2 2k + 2 4k + 4
Zatem
k 1
lim Sk = lim = .
k→∞ k→∞ 4k + 4 4
∞
X 1 1
Szereg jest zbieżny oraz = .
n=1
2n(2n + 2) 4
Zadanie 2 Wykazać, że podane szeregi są rozbieżne:

∞
X n2 − 3
a)
n=1
5n2 + 1
Sprawdzamy warunek konieczny:
n2 − 3 1
lim an = lim = > 0.
n→∞ n→∞ 5n2 + 1 5
Odpowiedź: Szereg (a) jest rozbieżny, gdyż nie spełnia warunku koniecznego zbieżności.

∞
1
X
b) sin cos
n=1
n
1

lim an = lim sin cos = sin (cos (0)) = sin (1) > 0.
n→∞ n→∞ n
Odpowiedź: Szereg (b) nie spełnia warunku koniecznego zbieżności, więc jest rozbieżny.
∞
5
X
c) n · tg
n=1
n
Sprawdzamy warunek konieczny:

5 5
5
tg n sin n 1
lim an = lim n · tg = lim 5 5 = lim 5 5
= 5 > 0,
n→∞ n→∞ n n→∞
n
n→∞
n cos 5
n
ponieważ zachodzą równości

a

sin a

n
lim a = 1, lim cos = 1.
n→∞
n
n→∞ n
Odpowiedź: Szereg (c) jest rozbieżny, gdyż nie spełnia warunku koniecznego zbieżności.
Uwaga 9.1 Równość

a

sin n a
lim a = 1, ∈ (0, a), a > 0
n→∞
n n
wynika z następujących oszacowań:
a

sin n
1 a
n
a

tg n
0.5
0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2
a a a a

sin < < tg , :
n n n n
a a

sin n tg n
a <1< a .
n n
a a
tg ( n ) ( )
sin n
Nierówność 1 < a = a a dla dużych n możemy zapisać w postaci
n n ( )
cos n
a

a sin

n
cos < a .
n n

Ostatecznie dostajemy granicę równą 1 z twierdzenia o trzech ciągach:

a
a
sin( n )
cos n ≤ a ≤ 1
n
↓n→∞ ↓n→∞
tw. o 3 c. ↓n→∞
1 1 1
∞
!
X n2 − 4
d) (n − 1) ln
n=1
n2 + 4n
!
n2 − 4 −4n − 4

lim an = lim (n − 1) ln = lim (n − 1) ln 1 + =
n→∞ n→∞ n2 + 4n n→∞ n2 + 4n
! n2 +4n −4n−4 (n−1)
 
−4n−4 n2 +4n
1
(−4n−4)(n−1)
= lim ln  1 +  = lim ln e n2 +4n = ln e−4 = −4 6= 0.
 
n→∞ n2 +4n n→∞
−4n−4
Odpowiedź: Szereg (d) nie spełnia warunku koniecznego zbieżności, więc jest rozbieżny.
Uwaga 9.2 Szeregi dzielimy na:
• szeregi o wyrazach nieujemnych,

które mogą być zbieżne lub rozbieżne,
• szeregi o wyrazach dowolnych,

które mogą być zbieżne warunkowo, zbieżne bezwzględnie lub rozbieżne.
W przypadku szeregów o wyrazach nieujemnych stosujemy głównie:
• warunek konieczny zbieżności szeregu (s. 29),
• fakt o zbieżności szeregu Dirichleta (s. 30),
• kryterium porównawcze (s. 30),
• kryterium ilorazowe (s. 30),
• kryterium Cauchy’ego (s. 31),
• kryterium d’Alemberta (s. 31).
Są też inne, rzadziej stosowane kryteria dla takich szeregów, np. Raabego, Kummera (s. 34).

∞
X 3
a)
n2
n=1
Odpowiedź: Szereg (a) jest szeregiem Dirichleta dla p = 2 > 1, więc jest zbieżny.
∞
X 2
b) √
n=1
n
Możemy zapisać
∞ ∞ ∞
X 2 X 1 X 1
√ =2 √ =2 1 .
n=1
n n=1
n n=1 n 2
1
Odpowiedź: Szereg (b) jest szeregiem Dirichleta dla p = 2 ≤ 1, więc jest rozbieżny.

∞
X 3n − 2
c) 3+n−1
n=1
5n
Możemy oszacować wyrazy szeregu z góry:
3n − 2 3n + 0 3n 3 1
≤ 3 ≤ 3 = · 2.
5n3 +n−1 5n + 0 − n 3 4n 4 n
∞
3X 1
Odpowiedź: Szereg jest szeregiem Dirichleta dla p = 2 > 1, więc jest zbieżny.
4 n=1 n2
Zatem na mocy kryterium porównawczego szereg (c) również jest zbieżny.
∞
X 2n − 1
d)
n=1
3n2
− 2n + 3
Tym razem oszacujmy z dołu:
2n − 1 2n − n n 1 1
≥ 2 ≥ 2 = · .
3n2 − 2n + 3 3n − 0 + 3n 2 6n 6 n
∞
1X 1
Odpowiedź: Szereg jest szeregiem harmonicznym, więc jest rozbieżny. Zatem na
6 n=1 n
mocy kryterium porównawczego szereg (d) również jest rozbieżny.
∞
2
X
l) sin
n=1
n
Mamy
2
sin n
lim 2 = 1 > 0.
n→∞
n
∞
X 1
Odpowiedź: Szereg harmoniczny 2 jest rozbieżny, zatem na mocy kryterium ilora-
n=1
n
zowego szereg (l) również jest rozbieżny.
∞
1
X
p) tg
n=1
n
Zauważmy, że
1 π

∈ (0, 1] ⊂ 0, ,
n 2
zatem zachodzi
1 1

tg ≥ .
n n
∞
X 1
Odpowiedź: Szereg jest szeregiem harmonicznym, więc jest rozbieżny. Zatem na
n
n=1
mocy kryterium porównawczego szereg (p) również jest rozbieżny.
∞
X 2n
w)
n=1
n
Sprawdzimy zbieżność tego szeregu na 2 sposoby:
• Mamy √
n n
r
√ n 2n 2 2
lim n
an = lim = lim √
n
= lim √
n
= 2 > 1.
n→∞ n→∞ n n→∞ n n→∞ n
Odpowiedź: Na mocy kryterium Cauchy’ego szereg (w) jest rozbieżny.

• Mamy
2n 2n+1
an = , an+1 = ,
n n+1
zatem
an+1 2n+1 n n
lim = lim = lim 2 = 2 > 1.
n→∞ an n→∞ (n + 1)2n n→∞ n + 1
Odpowiedź: Na mocy kryterium d’Alemberta szereg (w) jest rozbieżny.

∞
X (2n)n
x)
n=1
(n + 1)2n
Mamy
s p
√ n (2n)n n
(2n)n 2n
lim n an = lim 2n
= lim = lim = 0 < 1.
(n + 1)2n n→∞ (n + 1)2
p
n→∞ n→∞ (n + 1) n→∞ n
Odpowiedź: Na mocy kryterium Cauchy’ego szereg (x) jest zbieżny.

∞
X 2n − 1
y)
n=1
n3 + 4n
Mamy:
2n−1
n3 +4n 2n3 − n2
lim 1 = lim = 2 > 0.
n→∞
n2
n→∞ n3 + 4n
∞
X1
Odpowiedź: Szereg jest zbieżny (jako szereg Dirichleta dla p = 2), zatem na mocy
n=1
n2
kryterium ilorazowego szereg (y) również jest zbieżny.
∞
X n! + n
ad)
nn + 1
n=1
Mamy nn!+n
n +1 ≤
2n!
nn oraz
an+1 2(n + 1)!nn (n + 1)n!nn

lim = lim = lim =
n→∞ an n→∞ (n + 1)n+1 2n! n→∞ (n + 1)n (n + 1)n!
n n
nn n n+1−1

= lim = lim = lim =
n→∞ (n + 1)n n→∞ n + 1 n→∞ n+1
! n+1−1
−1 n+1
n
1 −n
= lim 1+ n+1 = lim e n+1 = e−1 < 1.
n→∞ n→∞
−1
∞
X 2n!
Odpowiedź: Na mocy kryterium d’Alemberta szereg jest zbieżny, zatem na mocy
nn n=1
kryterium porównawczego szereg (ad) również jest zbieżny.
Uwaga 9.3 W przypadku szeregów o wyrazach dowolnych można zastosować następujący sche-
mat:
∞
X
1. badamy szereg |an | przy pomocy metod dla szeregów o wyrazach nieujemnych, spraw-
n=1
dzając zbieżność bezwzględną.
∞
X
Jeśli szereg an nie jest zbieżny bezwzględnie, przechodzimy dalej,
n=1

2. używamy kryterium Leibniza dla szeregów naprzemiennych (s. 32).

∞
X
Jeśli szereg an nie jest zbieżny warunkowo, przechodzimy dalej,
n=1
3. sprawdzamy warunek konieczny zbieżności szeregu (s. 29). Może okazać się,
że szereg jest rozbieżny.
Jeżeli od razu widzimy, że szereg nie spełnia warunku koniecznego, należy przejść do punktu 3.
Można też stosować inne kryteria, np. Abela, Dirichleta.
Zadanie 4 Zbadać i określić rodzaj zbieżności szeregów o wyrazach dowolnych:

∞
X n2 − 1
a) cos(nπ)
n=2
n4 + 2n2 − 3
Mamy:
cos(nπ) = (−1)n
oraz ∞ ∞
X X n2 − 1
|an | = .
n=2 n=2
n4 + 2n2 − 3
Obliczmy granicę:
n2 −1
n4 +2n2 −3 n4 − n2
lim 1 = lim = 1 > 0.
n→∞
n2
n→∞ n4 + 2n2 − 3
Odpowiedź:
∞
X 1
• jest zbieżny jako szereg Dirichleta dla p = 2,
n=1
n2
∞ ∞
X n2 − 1 X n2 − 1
• na mocy kryterium ilorazowego cos(nπ) = jest
n=1
n4 + 2n2 − 3 n=1
n4 + 2n2 − 3
zbieżny,
∞
X n2 − 1
• cos(nπ) jest zbieżny bezwzględnie, zatem jest zbieżny.
n=1
n4 + 2n2 − 3
∞
X (−1)n 2n!
b)
n=1
(2n)!
Mamy:
∞ ∞
X X 2n!
|an | = .
n=1 n=1
(2n)!
Obliczmy granicę:
an+1 2(n + 1)! (2n)!
lim = lim =
n→∞ an n→∞ (2n + 2)! 2n!
2(n + 1)n! (2n)!
= lim =
n→∞ (2n + 2)(2n + 1)(2n)! 2n!
(n + 1)
= lim = 0 < 1.
n→∞ (2n + 2)(2n + 1)

Odpowiedź:
∞ ∞
X (−1)n 2n! X 2n!
• na mocy kryterium d’Alemberta = jest zbieżny,
n=1
(2n)! n=1
(2n)!
∞
X (−1)n 2n!
• jest zbieżny bezwzględnie, zatem jest zbieżny.
n=1
(2n)!
∞
X (−1)n n
c)
n=1
3n2 − 1
Mamy:
∞ ∞
X X n
|an | = .
n=1 n=1
3n2 − 1
Obliczmy granicę:
n
3n2 −1 n2 1
lim 1 = lim = >0
n→∞ n→∞ 3n2 −1 3
n
∞
X 1
Szereg harmoniczny jest rozbieżny, zatem na mocy kryterium ilorazowego
n=1
n
∞ ∞
X (−1)n n X n
2
= 2
n=1
3n − 1 n=1
3n − 1
również jest rozbieżny. Dlatego szereg (c) nie jest zbieżny bezwzględnie.
Zauważmy, że:
n
lim bn = lim = 0,
n→∞ n→∞ 3n2 − 1
n+1 n
bn+1 − bn = 3n2 +6n+2
− 3n2 −1
=
(n+1)(3n2 −1)−n(3n2 +6n+2)

= (3n2 +6n+2)(3n2 −1)
=
−3n2 −3n−1
= (3n2 +6n+2)(3n2 −1)
<0
Zatem na mocy kryterium Leibniza szereg (c) jest zbieżny . Jest to zbieżność warunkowa
(gdyż szereg (c) nie jest bezwzględnie zbieżny).
∞ n
4n + 1
X
n
d) (−1)
n=1
3n + 1
Mamy:
∞ ∞
4n + 1 n
X X
|an | = .
n=1 n=1
3n + 1
Obliczmy granicę: s n
n 4n + 1 4n + 1 4
lim = lim = > 1.
n→∞ 3n + 1 n→∞ 3n + 1 3
∞
4n + 1 n
X
Na mocy kryterium Cauchy’ego szereg jest rozbieżny, więc szereg (d) nie
n=1
3n + 1
jest zbieżny bezwzględnie.

Zauważmy, że: n ∞
4n + 1 4

lim bn = lim = =∞=
6 0,
n→∞ n→∞ 3n + 1 3
czyli n
4n + 1

n
lim an = lim (−1) nie istnieje.
n→∞ n→∞ 3n + 1
Można to pokazać, rozpisując podciągi dla n parzystych i nieparzystych.
Zatem szereg (d) nie spełnia warunku koniecznego i jest rozbieżny.
Uwaga: w tym zadaniu mogliśmy pominąć sprawdzanie bezwzględnej zbieżności i kryte-

rium Leibniza.
∞
1
X
n
e) (−1) n sin
n=1
n
Mamy:
∞ ∞
1
X X
|an | = n sin .
n=1 n=1
n
Obliczmy granicę:
1
sin( n )
1
n
lim = 1 > 0.
n→∞ 1
∞ ∞
1
X X
Szereg 1 jest rozbieżny, więc na mocy kryterium ilorazowego n sin również jest
n=1 n=1
n
rozbieżny, a zatem szereg (e) nie jest zbieżny bezwzględnie.
Zauważmy, że:
1
sin n
lim bn = lim 1 = 1 6= 0,
n→∞ n→∞
n
czyli
1

lim an = lim (−1)n n sin nie istnieje.
n→∞ n→∞ n
Brak granicy można pokazać, rozpisując podciągi dla n parzystych i nieparzystych.
Zatem szereg (e) nie spełnia warunku koniecznego, więc jest rozbieżny.
∞
X 2 + (−1)n
f) (−1)n
n=1
n
∞ ∞
X X 2 + (−1)n
Mamy |an | = .
n=1 n=1
n
Oszacujmy
2 + (−1)n 1
≥
n n
∞ ∞
X 1 X 2 + (−1)n
Szereg harmoniczny jest rozbieżny, więc na mocy kryterium porównawczego
n=1
n n=1
n
również jest rozbieżny,
a zatem szereg (f) nie jest zbieżny bezwzględnie.

Zauważmy, że:
2 + (−1)n
lim bn = lim = 0,
n→∞ n→∞ n
a przy monotoniczności rozważymy 2 przypadki:
• n = 2k − 1, k ∈ Z
3
bn+1 n+1 3n
= 1 = > 1,
bn n
n+1
• n = 2k, k ∈ Z
1
bn+1 n+1 n
= 3 = < 1,
bn n
3(n + 1)
czyli ciąg (bn ) nie jest monotoniczny (łatwo znajdziemy kontrprzykłady).

Szereg (f) spełnia warunek konieczny zbieżności szeregów, lecz kryterium Leibniza nie roz-
strzyga o jego zbieżności. Należy badać ten szereg dalej.
Możemy to zbadać np. następującymi sposobami:
• korzystając z definicji
Oszacujemy go z dołu przez wyrazy szeregu harmonicznego (razy stała). Weźmy sumę
dwóch kolejnych wyrazów, nieparzystego i parzystego:
1 3 4k − 3 4k − 3 4k − 3k 1 1
a2k−1 + a2k = − + = = 2 ≥ 2
= · .
2k − 1 2k 2k(2k − 1) 4k − 2k 4k 4 k
• dowodząc przez sprzeczność

Przypuśćmy, że szereg (f) jest zbieżny i posiada rzeczywistą sumę szeregu, tzn.
∞
X 2 + (−1)n
(−1)n = S ∈ R.
n=1
n
∞
X 2
Zauważmy, że (−1)n
jest szeregiem zbieżnym warunkowo (można to pokazać z
n=1
n
∞
X 2
kryterium Leibniza), zatem (−1)n = R, gdzie S, R ∈ R.
n=1
n
Wtedy zachodzi:
∞ ∞ ∞ ∞
X 2 + (−1)n X 2 X (−1)n X 1
S−R= (−1)n − (−1)n = (−1)n = ,
n=1
n n=1
n n=1 n n=1
n
ale ten szereg jest harmoniczny i rozbieżny, dlatego dostajemy sprzeczność.
Odpowiedź: Szereg (f) jest rozbieżny.

∞
X
Zadanie 5 Obliczyć cn , jeżeli cn jest iloczynem Cauchy’ego szeregów:
n=0
∞
X ∞
X
a) qn i (2q)n
n=0 n=0
Korzystając z twierdzenia o iloczynie szeregów oraz wzoru na sumę szeregu potęgowego wy-
liczamy:
n
X n
X
cn = ak bn−k = q k (2q)n−k =
k=0 k=0

n
X n
X
= q k 2n−k q n−k = 2n−k q n =
k=0 k=0
n n
X 1 n n n n
X 1
= 2 kq = 2 q k
=
k=0
2 k=0
2
n+1 1
!
n n
X 1 n+1 n 1 − 2n+1
=2 q =2 q 1· =
k=1
2k−1 1 − 21
1

n+2 n
=2 q 1− .
2n+1
Zatem ostatecznie dostajemy równość
∞ ∞ ∞
! !
1
X X X
n n n+1 n
q (2q) = 2 q 1− .
n=0 n=0 n=0
2n+1
∞ ∞
X 2n X 3n
b) i
n=0
n! n=0
n!
Korzystając z twierdzenia o iloczynie szeregów oraz wzoru na sumę szeregu potęgowego wy-
liczamy:
n n
X X 2k 3n−k
cn = ak bn−k = =
k=0 k=0
k! (n − k)!
n
X 1 n!
= 2k 3n−k =
k=0
n! k!(n − k)!
n
1 X n!
= 2k 3n−k =
n! k=0 k!(n − k)!
n
!
1 X n k n−k (2 + 3)n 5n
= 2 3 = =
n! k=0 k n! n!
Zatem dostajemy szereg
∞ ∞
X X 5n
cn = .
n=0 n=0
n!

∞
X 2 + (−1)n
a)
n=1
2n−1
Mamy:
3 1 3 1 3
a1 = 1, a2 = , a3 = , a4 = , a5 = , a6 = , ...
2 4 8 16 32
(
an+1 gdy n = 2k − 1
3/2,
Spróbujmy zbadać iloraz an = 1/6,
gdy n = 2k
Nie istnieje granica tego ilorazu, więc kryterium d’Alemberta nie rozstrzyga o zbież-
ności szeregu (a).
Natomiast możemy policzyć granicę
s p
√ n 2 + (−1)n n
2 + (−1)n 1
lim n
an = lim = lim = < 1.
2n−1
q
n→∞ n→∞ n→∞ n
2n 12 2
Odpowiedź: Na mocy kryterium Cauchy’ego szereg (a) jest zbieżny.

∞
X
1
b) an , a2n−1 = a2n = 4n
n=1
Mamy:
1 1 1 1 1 1
a1 = , a2 = , a3 = 2 , a4 = 2 , a5 = 3 , a6 = 3 , ...
4 4 4 4 4 4
Zauważmy, że iloraz
a2n
=1
a2n−1
.
Granica ilorazu an+1
an nie istnieje lub wynosi 1, więc kryterium d’Alemberta nie roz-
strzyga.
√
Obliczmy teraz lim n an :
n→∞
r
√ 2n 1 1 1 1
lim 2n
a2n = lim n
= lim 1 = lim 1 = <1
n→∞ n→∞ 4 n→∞ n·
4 2n n→∞
42 2
r
1√ 1 1 1 2n−1
lim 2n−1= lim a2n−1 = lim
1 = 1 = <1
n→∞ 4n n→∞ 4n· 2n−1 42 2n→∞
Odpowiedź: Na mocy kryterium Cauchy’ego szereg (b) jest zbieżny.

∞
X n+2
c)
n=1
n+1
Zauważmy, że kryterium d’Alemberta nie rozstrzyga o zbieżności (kryterium Cau-
chy’ego również nie), dlatego obliczmy
an n+2 n+2

Rn = n −1 =n · −1 =
an+1 n+1 n+3
n2 + 4n + 4 − n2 − 4n − 3 n n→∞
=n = 2 → 0<1
n2 + 4n + 3 n + 4n + 3
Odpowiedź: Zatem na mocy kryterium Raabego szereg (c) jest rozbieżny.
∞
X n!
d) 3 5 7 2n+1
n=1 2· 2 · 2 · ... · 2
Mamy:
3 5 7 2n+1
an+1 (n + 1)n! 2 · 2 · 2 · ·... · 2 2n + 2 n→∞
= 3 5 2n+3 · = → 1.
an 2 · 2 · 2 · · . . . · 2n+1
7
2 2
n! 2n + 3
Więc kryterium d’Alemberta nie rozstrzyga o zbieżności (tak jak i kryterium Cau-
chy’ego), lecz
3 5 7
· · . . . · 2n+1 2n+3
!
n! 2 · 2 · 2 2 2
Rn = n 3 5 7 2n+1 · −1 =
2 · 2 · 2 · ·... · 2
(n + 1)n!
2n + 3 2n + 3 − 2n − 2 n n→∞ 1

=n −1 =n = → <1
2n + 2 2n + 2 2n + 2 2
Odpowiedź: Zatem na mocy kryterium Raabego szereg (d) jest rozbieżny.

Ćwiczenie 1 a) kryterium d’Alemberta

Zauważmy, że ciąg cn = 1 spełnia
∞ ∞
X 1 X
= 1 = ∞,
n=1
cn n=1
(szereg Dirichleta dla p = 0)

a wtedy
an
K = lim cn − cn+1
n→∞ an+1
przyjmuje postać
an
K = lim − 1,
n→∞ an+1
skąd dostajemy kryterium d’Alemberta.
b) kryterium Raabego
Ciąg cn = n spełnia
∞ ∞
X 1 X 1
= = ∞,
n=1
cn n=1
n
(szereg harmoniczny)
a wtedy
an
K = lim cn − cn+1
n→∞ an+1
ma postać
an an

K = lim n − (n + 1) = lim n − 1 − 1 = lim Rn − 1,
n→∞ an+1 n→∞ an+1 n→∞
skąd można wyprowadzić kryterium Raabego.
9.5 Granice funkcji

Zadanie 1 Podać odpowiednią definicję granicy funkcji, a następnie korzystając z niej wykazać:
a) lim x − 2 = 0
x→2
W tym przykładzie skorzystamy z definicji Heinego:
lim f (x) = g ⇔ ∀(xn )⊂S(x0 ) lim xn = x0 ⇒ lim f (xn ) = g,

x→x0 n→∞ n→∞
lim x − 2 = 0 ⇔ ∀(xn )⊂S(2) lim xn = 2 ⇒ lim xn − 2 = 0.

x→2 n→∞ n→∞
Dowód:
Niech (xn ) ⊂ R \ {2} będzie dowolnym ciągiem takim, że
lim xn = 2.
n→∞
Wówczas
lim f (xn ) = lim (xn − 2) = lim xn − lim 2 = 2 − 2 = 0.
n→∞ n→∞ n→∞ n→∞

b) lim 3(x − 1) = 9
x→4
Użyjemy definicji Cauchy’ego:
lim f (x) = g ⇔ ∀ε>0 ∃δ>0 ∀x∈S(x0 ) |x − x0 | < δ ⇒ |f (x) − g| < ε,

x→x0
lim 3(x − 1) = 9 ⇔ ∀ε>0 ∃δ>0 ∀x∈S(4) |x − 4| < δ ⇒ |3(x − 1) − 9| < ε.

x→4
Dowód:
Niech ε > 0 będzie dowolnie ustalone. Dla x 6= 4 mamy:
|f (x) − g| = |3(x − 1) − 9| = |3x − 12| = 3|x − 4| < ε,
o ile |x − 4| < 3ε . Przyjmijmy więc

ε
δ= .
3
Sprawdzenie: dla 0 < |x − 4| < δ mamy
ε
|3(x − 1) − 9| = 3|x − 4| < 3δ = 3 · = ε.
3
1
e) lim = +∞
x→3 |x − 3|
Użyjemy definicji Heinego:
lim f (x) = +∞ ⇔ ∀(xn )⊂S(x0 ) lim xn = x0 ⇒ lim f (xn ) = +∞,

x→x0 n→∞ n→∞
1 1
lim = +∞ ⇔ ∀(xn )⊂S(3) lim xn = 30 ⇒ lim = +∞,
x→3 |x − 3| n→∞ n→∞ |xn − 3|
Dowód:
Niech (xn ) ⊂ R \ {3} będzie dowolnym ciągiem takim, że
lim xn = 3.
n→∞
Wówczas
1 lim 1 1

n→∞
lim f (xn ) = lim = = + = +∞
n→∞ n→∞ |xn − 3| lim |xn − 3| 0
n→∞
Uwaga 9.4 Na tym przykładzie widać, czemu xn ∈ S(3), czyli xn 6= 3.
i) lim x2 = 4
x→2
Korzystając z definicji Cauchy’ego:
lim f (x) = g ⇔ ∀ε>0 ∃δ>0 ∀x∈S(x0 ) |x − x0 | < δ ⇒ |f (x) − g| < ε,

x→x0
lim x2 = 4 ⇔ ∀ε>0 ∃δ>0 ∀x∈S(2) |x − 2| < δ ⇒ |x2 − 4| < ε.

x→2
Dowód:
Niech ε > 0 będzie dowolnie ustalone. Dla x ∈ (1, 2)∪(2, 3) (bez utraty ogólności przyjmijmy
takie sąsiedztwo 2 o promieniu 1 lub mniejsze) mamy:
(∗)
x2 − 4 = |x − 2| |x + 2| < 5 |x − 2| < ε

ε
|x − 2| < .
5
Przyjmijmy więc δ = min 5ε , 1 .

Zauważmy, że w wybranym sąsiedztwie zachodzą nierówności
1<x<3
−5 < 3 < x + 2 < 5

(∗) |x + 2| < 5
Przy δ konieczne było wzięcie minimum, ponieważ przyjęliśmy sąsiedztwo o promieniu 1 (lub
mniejszym).
n) lim ln|x − 1| = −∞
x→1
lim f (x) = −∞ ⇔ ∀M >0 ∃δ>0 ∀x∈S(x0 ) |x − x0 | < δ ⇒ f (x) < −M,

x→x0
lim ln|x − 1| = −∞ ⇔ ∀M >0 ∃δ>0 ∀x∈S(1) |x − 1| < δ ⇒ ln|x − 1| < −M.

x→1
Dowód:
Niech M > 0 będzie dowolnie ustalone. Dla x 6= 1 mamy:
ln|x − 1| < −M ⇒ ln|x − 1| < ln(e−M ) ⇒ |x − 1| < e−M .
Przyjmijmy więc
δ = e−M .
Sprawdzenie: dla 0 < |x − 1| < δ mamy
ln|x − 1| < ln(δ) = ln(e−M ) = −M.

!
x2 − 4
o) lim sin π =0
x→2+ 2x − 4
lim f (x) = g ⇔ ∀(xn )⊂S(x+ ) lim xn = x0 ⇒ lim f (xn ) = g,

x→x+ 0 n→∞ n→∞
0
! !
x2 − 4 x2n − 4
lim sin π = 0 ⇔ ∀(xn )⊂S(2+ ) lim xn = 2 ⇒ lim sin π = 0.
x→2+ 2x − 4 n→∞ n→∞ 2xn − 4
Dowód:
Niech (xn ) ⊂ (2, ∞) będzie dowolnym ciągiem takim, że
lim xn = 2.
n→∞
Wówczas !
x2n − 4
lim f (xn ) = lim sin π =
n→∞ n→∞ 2xn − 4
(xn − 2)(xn + 2)

= lim sin π =
n→∞ 2(xn − 2)
xn + 2

= lim sin π = sin (2π) = 0
n→∞ 2

1
p) lim = −∞
x→0− x
lim f (x) = −∞ ⇔ ∀M >0 ∃δ>0 ∀x∈S(x− ) − δ < x − x0 < 0 ⇒ f (x) < −M,
x→x−
0
0
1 1
lim = −∞ ⇔ ∀M >0 ∃δ>0 ∀x∈S(0− ) − δ < x − 0 < 0 ⇒ < −M.
x→0− x x
Dowód:
Niech M > 0 będzie dowolnie ustalone. Dla x < 0 mamy:
1 1 1
= < −M ⇒ 1 > −xM ⇒ x > − .
x x−0 M
Przyjmijmy więc
1
δ= .
M
Sprawdzenie: dla −δ < x − 0 < 0 mamy
1 1 1
< = = −M.
x −δ − 1/M
x2 − 3x
s) lim =1
x→∞ x2 − 6x + 9
lim f (x) = g ⇔ ∀ε>0 ∃R>0 ∀x∈S(+∞) x > R ⇒ |f (x) − g| < ε,

x→∞
x2 − 3x x2 − 3x
lim = 1 ⇔ ∀ ε>0 ∃R>0 ∀x∈S(+∞) x > R ⇒ | − 1| < ε.
x→∞ x2 − 6x + 9 x2 − 6x + 9
Dowód:
Niech ε > 0 będzie dowolnie ustalone. Dla x > 3 mamy:
x2 − 3x x(x − 3) x
2
−1 = 2
−1 = −1 =
x − 6x + 9 (x − 3) x−3
x−x+3 3 x>3 3
= = < ε,
x−3 x−3 x−3
3
o ile x > ε + 3. Przyjmijmy więc
3
R= + 3.
ε
x 3 3
Sprawdzenie: dla x > R mamy x−3 −1 = x−3 < 3
+3−3
= ε.
ε
ae) lim sin(x) nie istnieje

x→−∞
lim f (x) = g ⇔ ∀(xn )⊂S(−∞) lim xn = −∞ ⇒ lim f (xn ) = g.

x→−∞ n→∞ n→∞
n→∞
Aby jej zaprzeczyć, szukamy takich ciągów x0n , x00n −→ −∞, które spełniają
lim f (x0n ) 6= lim f (x00n ).

n→∞ n→∞

Zauważmy, że np.
π

sin (π) = 0, sin = 1,
2
a także
π
x0n = π − 2nπ, x00n = − 2nπ → −∞,
2
zatem po obliczeniach dostajemy
lim sin x0n = lim sin (π − 2nπ) = lim 0 = 0,

n→∞ n→∞ n→∞
π

lim sin x00n = lim sin

− 2nπ = lim 1 = 1 6= 0.
n→∞ n→∞ 2 n→∞
Zadanie 2 Obliczyć granice:

1 4

a) lim − 2
x→2+ x−2 x −4
Z początku dostajemy symbol nieoznaczony ∞ − ∞, tzn. wynik jest nieznany, więc musimy
dokonać przekształceń:
1 4 x+2−4 x−2 1 1

lim − 2 = lim = lim = lim = .
x→2+ x−2 x −4 x→2+ (x − 2)(x + 2) x→2 (x − 2)(x + 2) x→2 x + 2
+ + 4
1
b) lim
x→2 x − 2
Zauważmy, że
1 1 1

lim = − = − = −∞,
x→2− x−2 2 −2 0
1 1 1

lim = + = + = +∞,
x→2+ x−2 2 −2 0
1
a stąd wiemy, że lim nie istnieje.
x→2 x−2
x4 + x2
c) lim
x→−∞ x − 2
Skoro x dąży do ±∞, to możemy go wyjąć przed nawias i skrócić, by pozbyć się symbolu
nieoznaczonego +∞
−∞ :
x4 + x2 x(x3 + x) x3 + x
lim = lim = lim = −∞,
1 − x2

x→−∞ x−2 x→−∞ x 1 − 2 x→−∞
x
2 x→−∞
ponieważ x −→ 0.
x3 + x2
d) lim
x→−∞ x − 2
Podobnie jak wcześniej, wyciągamy x przed nawias w liczniku i mianowniku:
x3 + x2 x(x2 + x) x2 + x
lim = lim = lim =
1 − x2

x→−∞ x−2 x→−∞ x 1 − 2 x→−∞
x
x(x + 1)
= lim = (−∞)2 = +∞.
x→−∞ 1 − x2

3x + 2 · 3−x
e) lim
x→∞ 2 · 3x − 3−2x
Zauważmy, że
lim 3x = +∞, lim 3−x = lim 3−2x = 0.
x→∞ x→∞ x→∞
dlatego wyciągamy przed nawias największy element dążący do +∞:
3x + 2 · 3−x 3x (1 + 2 · 3−2x )
lim = lim =
x→∞ 2 · 3x − 3−2x x→∞ 3x (2 − 3−3x )
1 + 2 · 3−2x 1+0 1
= lim = = .
x→∞ 2 − 3−3x 2−0 2
3x + 2 · 3−x
f) lim
x→−∞ 2 · 3x − 3−2x
Zauważmy, że
lim 3x = 0, lim 3−x = lim 3−2x = ∞.
x→−∞ x→−∞ x→−∞
więc tym razem przed nawias wyciągamy największy element 3−2x :
3x + 2 · 3−x 3−2x (33x + 2 · 3x )

lim = lim =
x→−∞ 2 · 3x − 3−2x x→−∞ 3−2x (2 · 33x − 1)
33x + 2 · 3x 0+0
= lim 3x
= = 0.
x→−∞ 2·3 −1 0−1
p
g) lim x− x2 + x
x→−∞ √
W obliczeniach wykorzystamy x2 = |x| = −x dla x ∈ S(−∞) tzn. dla x < 0:
s ! r !
1 1
p
lim x− x2 + x = lim x− x2 1+ = lim x − |x| 1 + =
x→−∞ x→−∞ x x→−∞ x
r ! r !
1 1
= lim x+x 1+ = lim x 1+ 1+ = −∞ · 2 = −∞.
x→−∞ x x→−∞ x
p
h) lim x+ x2 + x
x→−∞ √
Tym razem najpierw przemnożymy przez różnicę x − x2 + x w liczniku i mianowniku, a
√
następnie skorzystamy z tego, że x2 = |x| = x dla x ∈ S(+∞) tzn. dla x > 0:
√
p p x − x2 + x x2 − x2 − x
lim x + x2 + x = lim x + x2 + x √ = lim √ =
x→−∞ x→−∞ x − x2 + x x→−∞ x − x2 + x
−x −x −x
= lim √ = lim q = lim q =
x→−∞ x − x2 + x x→−∞ x − |x| 1 + 1 x→−∞
x+x 1+ 1
x x
−x −1 1
= lim q = lim q =− .
x→−∞
x 1+ 1+ 1 x→−∞
1+ 1+ 1 2
x x

!2x
x3 + 2x + 3
i) lim
x→−∞ x3 + 1
Korzystając z definicji liczby e dostajemy:
!2x !2x 2x
x3 + 2x + 3 x3 + 1 + 2x + 2 2x + 2

lim = lim = lim 1+ 3 =
x→−∞ x3 + 1 x→−∞ x3 + 1 x→−∞ x +1
! x3 +1 2x+2 2x
2x+2 x3 +1
1 2x+2
2x
= lim 1+ x3 +1
= lim e x3 +1 =
x→−∞ x→−∞
2x+2

x3 4 4
x + x2
4 4
x + x2
4x2 +4x

x3 1+ 13 1+ 13
= lim e x3 +1 = lim e x = lim e x = e0 = 1.
x→−∞ x→−∞ x→−∞
x sin(x)
j) lim
x→0 1 − cos(4x)
Przypomnijmy kilka wzorów trygonometrycznych:
1 = cos2 (a) + sin2 (a),
cos(2a) = cos2 (a) − sin2 (a).

Po odjęciu ich od siebie dostajemy:
1 − cos(2a) = 2sin2 (a)
1 − cos(4x) = 2sin2 (2x)

Korzystając z nich otrzymamy:
x sin(x) x sin(x) sin(x) 2x 2x 1 1

lim = lim 2
= lim = .
x→0 1 − cos(4x) x→0 2sin (2x) x→0 x sin(2x) sin(2x) 8 8
Zadanie 3 Znaleźć asymptoty poniższych funkcji:
a) f (x) = ln(x)
Mamy Df = (0, ∞), policzmy granicę prawostronną f w 0:
−1
1 1

lim ln(x) = lim ln = lim −ln =
x→0+ x→0+ x x→0+ x
 

 t = x1 

1
= limx→0+ x = +∞ = lim −ln (t) = −∞.
 t→+∞
t → +∞ 


Zatem x = 0 jest asymptotą pionową prawostronną funkcji f .
ln(x) 1 √
A+ = lim = lim ln x x = lim ln x x = ln(1) = 0.
x→+∞ x x→+∞ x→+∞
B+ = lim (ln(x) − A+ x) = lim ln(x) = ∞.

x→+∞ x→+∞
Zatem funkcja f nie posiada asymptot ukośnych (ani poziomych).

1
b) f (x) =
x
Mamy Df = R \ {0}, dlatego policzymy granice funkcji f w 0:
1 1 1 1

lim = − = −∞, lim = + = +∞,
x→0− x 0 x→0 + x 0
Zatem x = 0 jest asymptotą pionową obustronną f .
1
1 1

x
A± = lim = lim = = 0.
x→±∞ x x→±∞ x2 +∞
1 1

B± = lim − A± x = lim = 0.
x→±∞ x x→±∞ x
Zauważmy, że dla −∞ oraz +∞ granice są takie same, więc y = A± x + B± , czyli y = 0 jest
asymptotą poziomą obustronną.
2+x

c) f (x) = arctg
2−x
Mamy Df = R \ {2}, więc dlatego policzymy granice funkcji f w 2 z obu stron:
2+x 4 π

lim arctg = arctg + = [arctg (+∞)] = ,
x→2 − 2−x 0 2
2+x 4 π

lim arctg = arctg = [arctg (−∞)] = − ,
x→2+ 2−x 0− 2
Zatem brak asymptot pionowych.
1 2+x π

A− = lim arctg = 0 · arctg (−1) = 0 · − = 0,
x→−∞ x 2−x 4
1 2+x π

A+ = lim arctg = 0 · arctg (−1) = 0 · − = 0,
x→+∞ x 2−x 4
2+x π

B− = lim arctg = arctg (−1) = − ,
x→−∞ 2−x 4
2+x π

B+ = lim arctg = arctg (−1) = − .
x→+∞ 2−x 4
π
Zatem y = − 4 jest asymptotą poziomą obustronną.
Zadanie 4 Na podstawie jednej z definicji (Heinego lub Cauchy’ego) zbadać ciągłość następu-
jących funkcji w podanych punktach:
a) f (x) = 2x + 1 w x0 = 3
Przykład rozwiążemy na dwa sposoby:
• Korzystając z definicji Heinego pokażemy, że
h i
∀(xn )⊂O(3) lim xn = 3 =⇒ lim f (xn ) = f (3) = 7 .
n→∞ n→∞
Dowód:
Weźmy dowolny ciąg (xn ) ⊂ O(3) spełniający
lim xn = 3.
n→∞
Wtedy
lim f (xn ) = lim 2 · xn + 1 = lim 2 · lim xn + lim 1 = 2 · 3 + 1 = 7.

n→∞ n→∞ n→∞ n→∞ n→∞

• Korzystając z definicji Cauchy’ego pokażemy, że

∀ε>0 ∃δ>0 ∀x∈O(3) |x − 3| < δ =⇒ |f (x) − f (3)| = |f (x) − 7| < ε.
Dowód:
Ustalmy ε > 0. Dla x ∈ R mamy
|f (x) − f (3)| = |f (x) − 7| = |2x + 1 − 7| = |2x − 6| = 2|x − 3| < ε,
o ile |x − 3| < 2ε . Dlatego przyjmijmy δ = 2ε .
Sprawdzenie:
Dla 0 < |x − 3| < δ dostajemy
ε
|f (x) − f (3)| = 2|x − 3| < 2δ = 2 = ε.
2
b) f (x) = x2 − 1 w x0 = 1
Korzystając z definicji Heinego pokażemy, że
h i
∀(xn )⊂O(1) lim xn = 1 =⇒ lim f (xn ) = f (1) = 0 .
n→∞ n→∞
Dowód:
Weźmy dowolny ciąg (xn ) ⊂ O(1) spełniający
lim xn = 1.
n→∞
Wtedy
2
lim f (xn ) = lim x2n − 1 = lim xn − lim 1 = 12 − 1 = 0.
n→∞ n→∞ n→∞ n→∞
c) f (x) = x+1
x+4 w x0 = 1
Korzystając z definicji Cauchy’ego pokażemy, że
∀ε>0 ∃δ>0 ∀x∈O(1) |x − 1| < δ =⇒ |f (x) − f (1)| < ε.
Dowód:
Ustalmy ε > 0. Dla x ∈ (0, 2) mamy x > 0, czyli x + 4 > 4, więc
2 x+1 2 |5x + 5 − 2x − 8|
|f (x) − f (1)| = f (x) − = − = =
5 x+4 5 5(x + 4)
|3x − 3| 3|x − 1| 3|x − 1|
= = < < ε,
5(x + 4) 5(x + 4) 5·4
20ε 20ε
o ile |x − 1| < 3 . Dlatego przyjmijmy δ = 3 .
d) f (x) = ex na R
Ustalmy dowolne x0 ∈ R. Korzystając z definicji Heinego pokażemy
h i
∀(xn )⊂O(x0 ) lim xn = x0 =⇒ lim f (xn ) = f (x0 ) .
n→∞ n→∞
Dowód:
Weźmy dowolny ciąg (xn ) ⊂ O(x0 ) spełniający
lim xn = x0 .
n→∞
Wtedy
lim f (xn ) = lim exn = ex0 = f (x0 ).
n→∞ n→∞
Z dowolności x0 funkcja f jest ciągła na R.

Zadanie 5 Uzasadnić, że funkcje są ciągłe w swoich dziedzinach:
a) f (x) = 32x−1+cos(x)
Zauważmy, że funkcje
g(x) = 2x − 1, h(x) = cos(x), k(x) = 3x
są funkcjami ciągłymi na R (co można pokazać np. z definicji Heinego).
Funkcja
(g + h)(x) = 2x − 1 + cos(x)
również jest ciągła jako suma funkcji ciągłych, natomiast
f (x) = k ◦ (g + h)(x) = 32x−1+cos(x)
jest ciągła jako złożenie funkcji ciągłych.
Zadanie 6 Zbadać ciągłość funkcji. Wyznaczyć i określić rodzaj punktów nieciągłości dla funk-
cji nieciągłych.
(
x2 +x−2
gdy x ∈ R \ {−1, 1}
x2 −1
a) f (x) = 3
2 gdy x = −1 lub x = 1
Na początek zauważmy, że f jest ciągła dla x ∈ R \ {−1, 1} jako iloraz funkcji ciągłych.
Zatem wystarczy zbadać ciągłość w punktach −1 oraz 1:
x2 + x − 2 (x − 1)(x + 2) x+2 3
lim 2
= lim = lim = = f (1),
x→1 x −1 x→1 (x − 1)(x + 1) x→1 x + 1 2
x+2 1

lim = − = −∞,
x→−1− x+1 0
dlatego f jest ciągła w punkcie 1, a w punkcie −1 jest nieciągła i jest to nieciągłość II rodzaju
(gdyż granica w −1 jest nieskończona lub nie istnieje).
Ostatecznie f jest ciągła na R \ {−1}.
20
10
−4 −2 2 4
−10

(
tg(2x)
x gdy x ∈ − 12 , 21 \ {0}
b) f (x) =
1 gdy x = 0

Zauważmy, że f jest ciągła na − 12 , 12 \ {0} jako iloraz i złożenie funkcji ciągłych.
Zatem wystarczy zbadać ciągłość w punkcie 0:
tg(2x) tg(2x) sin(2x) 2

lim = lim 2 = lim = 1 · 2 = 2,
x→0 x x→0 2x x→0 2x cos(2x)
tg(2x)
= 2 6= 1 = f (0),
lim
x x→0
dlatego f nie jest ciągła w punkcie 0 i jest to nieciągłość I rodzaju typu ”luka”.
10
40
5
20
−0.4 −0.2 0.2 0.4
−7π −π 5π
6 6 6 −5
−20
−10

2 gdy x ≤ −1
 2x

c) f (x) = 2|x| gdy − 1 < x < 2
 −x + 6 gdy x ≥ 2

Funkcja f jest ciągła na przedziałach (−∞, −1), (−1, 2), (2, ∞) jako iloczyn i suma funkcji
ciągłych.
Zatem wystarczy zbadać ciągłość w punktach −1, 2:
lim f (x) = lim 2x2 = 2,

x→−1− x→−1−
lim f (x) = lim 2|x| = 2, f (−1) = 2 = lim f (x),

x→−1+ x→−1+ x→−1
czyli f jest ciągła także w punkcie −1.
lim f (x) = lim 2|x| = 4,

x→2− x→2−
lim f (x) = lim −x + 6 = 4, f (2) = 4 = lim f (x),

x→2+ x→2+ x→2
zatem f jest ciągła również w punkcie 2.

Ostatecznie funkcja f jest ciągła (na R).

10
−4 −2 2 4


 1 gdy x ≤ −2

 x gdy − 2 < x < 0
d) f (x) =

 1 gdy x = 0


−x gdy x > 0
Zauważmy, że f jest ciągła na przedziałach (−∞, −2), (−2, 0), (0, ∞), gdyż są to wielomiany.
Zatem wystarczy zbadać ciągłość w punktach −2, 0:
lim f (x) = lim 1 = 1, f (−2) = 1 = lim f (x),

x→−2− x→−2− x→−2−
lim f (x) = lim x = −2 6= lim f (x),

x→−2+ x→−2+ x→−2−
czyli f nie jest ciągła w punkcie −2 i jest to nieciągłość I rodzaju typu ”skok”.
lim f (x) = lim x = 0, f (0) = 1 6= lim f (x),

x→0− x→0− x→0−
lim f (x) = lim −x = 0 = lim f (x),

x→0+ x→0+ x→0−
zatem f nie jest ciągła w punkcie 0 i jest to nieciągłość I rodzaju typu ”luka”.
Ostatecznie f nie jest ciągła na R, tylko na R \ {−2, 0}.
−4 −2 2 4
−2

Zadanie 7 Znaleźć parametry a, b ∈ R tak, aby podane funkcje były ciągłe na R:


2
 −x
 gdy x ≤ −1
a) f (x) = ax + b gdy − 1 < x < 1
 x2 − 1 gdy x ≥ 1

Wystarczy zbadać ciągłość w punktach −1, 1:
lim f (x) = lim −x2 = −1 = f (−1),

x→−1− x→−1−
lim f (x) = lim ax + b = b − a,

x→−1+ x→−1+
lim f (x) = lim ax + b = a + b,

x→1− x→1−
lim f (x) = lim x2 − 1 = 0 = f (1).

x→1+ x→1+
Rozwiązaniem układu (
b − a = −1
b+a=0
jest a = 21 , b = − 12 .
−2 −1 1 2
−2
−4
Zadanie 8 Zbadać ciągłość funkcji określonej wzorem:

4xn2 + 3x2 n − x
a) f (x) = lim sgn(x3 )x2
n→∞ 2n2 − 1
Zauważmy, że
4xn2 + 3x2 n − x
lim = 2x,
n→∞ 2n2 − 1

2
 −x ,
 dla x < 0
3 2
sgn(x )x = 0· x2 , dla x = 0 .
 +x2 ,

dla x > 0
Stąd dostajemy wzór (
−2x3 , dla x < 0
f (x) =
2x3 , dla x ≥ 0

Zauważmy, że funkcja f jest ciągła na R \ {0} (jako iloczyn funkcji ciągłych).

Policzmy granice w zerze:
lim f (x) = lim −2x3 = 0, lim f (x) = lim 2x3 = 0 = f (0).
x→0− x→0− x→0+ x→0+
Zatem funkcja f jest ciągła na R.
120
100
80
60
40
20
−4 −2 2 4
Zadanie 9 Zbadać, czy funkcja f osiąga wartość y na podanym przedziale. Skorzystać twier-
dzenia Darboux lub, jeśli nie można go użyć, uzasadnić w inny sposób:
a) f (x) = 2x2 , [0, 3], y = 10
Funkcja f jest ciągła na przedziale [0, 3]. Jej wartości na krańcach przedziału [0, 3] wynoszą
f (0) = 0, f (3) = 18,
zatem na mocy twierdzenia Darboux o przyjmowaniu wartości pośrednich
∃c∈(0,3) f (c) = 10,
ponieważ f (0) = 0 < 10 < 18 = f (3). √
Sprawdzenie: Rozwiązaniem 2x2 = 10 jest 5 ∈ (0, 3).
b) f (x) = sgn(x2 − 4)x, [1, 3], y = 2.5
Funkcję f możemy zapisać wzorem:

 −x,
 dla x ∈ [1, 2) y •
f (x) = 0, dla x = 2
dla x ∈ (2, 3] ◦

 x,
Funkcja f nie jest ciągła na przedziale [1, 3],

więc nie możemy użyć twierdzenia Darboux. • • •
1 3 x
Jednak f jest ciągła na [2.1, 3] i dana wzorem •
f (x) = x oraz
◦
f (2.1) = 2.1, f (3) = 3,
zatem z twierdzenia Darboux o przyjmowaniu wartości pośrednich

∃c∈(2.1,3) f (c) = 2.5,
Sprawdzenie: Liczba c = 2.5.

Zadanie 10 Korzystając z twierdzenia Darboux uzasadnić, że można tak dobrać liczbę a, żeby
funkcja f dana wzorem (
− 12 x − 1, dla x ≤ a
f (x) = 1 1
4 x + 10 , dla x > a
była ciągła.
Rozwiązanie:
(
− 21 x − 1, dla x ≤ a
f (x) = 1 1
4 x + 10 , dla x > a
Zauważmy, że funkcja f jest ciągła na R \ {a}. Żeby skorzystać z twierdzenia Darboux o

wartościach pośrednich, funkcja f musiałaby być ciągła na przedziale
O(a) = [a − 1, a + 1]
i przyjmować wszystkie wartości pośrednie pomiędzy f (a − 1) oraz f (a + 1), tzn. jej wykres nie
mógłby zostać przerwany. (
− 21 x − 1, dla x ≤ a
f (x) = 1 1
4 x + 10 , dla x > a
22 4
Wykresy przecinają się w punkcie (− 15 , − 15 ), wystarczy więc przyjąć
22
a=− .
15
y
a
•
x
Zadanie 11 Uzasadnić, że podane równania mają jednoznaczne rozwiązania we wskazanych

przedziałach. Obliczyć wartość pierwiastka z dokładnością 0.5.
a) x2020 − 2 = 0, [0, 8]
Możemy zdefiniować funkcję
f (x) := x2020 − 2
i jest ona ciągła na przedziale [0, 8]. Zauważmy, że na krańcach przedziału ma wartości:
f (0) = −2 < 0, f (8) = 82020 − 2 > 0,

zatem na mocy twierdzenia Darboux o miejscach zerowych funkcji
∃c∈(0,8) f (c) = 0,
lecz dokładność wynosi 4, a szukamy wyniku z dokładnością 0.5. Podzielmy więc odcinek
[0, 8] na odcinki o długości max 2 · 0.5:
[0, 8] = [0, 1] ∪ [1, 2] ∪ [2, 3] ∪ [3, 4] ∪ [4, 5] ∪ [5, 6] ∪ [6, 7] ∪ [7, 8]
i zbadajmy znaki wartości f na krańcach przedziałów:
f (0) = −2 < 0, f (1) = −1 < 0, f (2) > 0, f (3) > 0,
f (4) > 0, f (5) > 0, f (6) > 0, f (7) > 0, f (8) > 0,
∃c∈(1,2) f (c) = 0,
tzn. c = 1.5 ± 0.5.
b) x3 − 4x2 = 5x2 − 23x + 15, [0.5, 6]

f (x) := x3 − 9x2 + 23x − 15
i jest ona ciągła na przedziale [0.5, 6]. Zauważmy, że na krańcach przedziału ma wartości:
f (0.5) = −5.625 < 0, f (6) = 15 > 0,
∃c∈(0.5,6) f (c) = 0,
lecz dokładność wynosi 2.75, a szukamy wyniku z dokładnością 0.5. Podzielmy więc odcinek
[0.5, 6] na odcinki o długości maksymalnie 2 · 0.5:
[0.5, 6] = [0.5, 1.5] ∪ [1.5, 2.5] ∪ [2.5, 3.5] ∪ [3.5, 4.5] ∪ [4.5, 5] ∪ [5, 6]
i zbadajmy znaki wartości f na krańcach przedziałów:
f (0.5) = −5.625 < 0, f (1.5) = 2.625 > 0, f (2.5) = 1.875 > 0,
f (3.5) = −1.875 < 0, f (4.5) = −2.625 < 0, f (5) = 0, f (6) = 15 > 0

zatem na mocy twierdzenia Darboux o miejscach zerowych funkcji znaleźliśmy co najmniej
trzy takie punkty
∃c1 ∈(0.5,1.5) f (c1 ) = 0, ∃c2 ∈(2.5,3.5) f (c2 ) = 0, ∃c3 =5 f (c3 ) = 0.
c) 2x = 2x, [0, 3]
f (x) := 2x − 2x
i jest ona ciągła na przedziale [0, 3]. Na krańcach przedziału ma wartości:
f (0) = 1 > 0, f (3) = 8 − 6 = 2 > 0,

więc nie możemy zastosować twierdzenia Darboux.

Czy to oznacza, że nie ma rozwiązań na tym przedziale?
√
Wiemy jednak f (1.5) = 2 2 − 3 < 0, dlatego na mocy twierdzenia Darboux o miejscach
zerowych
∃c∈(0, 3 ) f (c) = 0,
2
∃d∈( 3 ,3) f (d) = 0.

2
3
Długości tych przedziałów wynoszą 2 > 2 · 0.5, więc musimy podzielić je na mniejsze.

3
√
4
• f 4 = 8 − 1.5 > 0, więc
∃c∈( 3 , 3 ) f (c) = 0 ⇔ ∃c∈( 3 , 3 ) 2c = 2c.

4 2 4 2

9
√
4
• f 4 = 512 − 4.5 > 0, więc
∃d∈( 3 , 9 ) f (d) = 0 ⇔ ∃d∈( 3 , 9 ) 2d = 2d.

2 4 2 4
3
Dwa rozwiązania c i d wyliczono z dokładnością 8 = 0.375 < 0.5.
d) 3x = 2x + 4, [0, 3]
f (x) := 3x − 2x − 4
i jest ona ciągła na przedziale [0, 3] = [0, 1] ∪ [1, 2] ∪ [2, 3].
Zauważmy, że na krańcach wybranych przedziałów ma wartości:
f (0) = −3 < 0, f (1) = −3 < 0, f (2) = 1 > 0,f (3) = 17 > 0,
więc na mocy twierdzenia Darboux o miejscach zerowych
∃c∈(1,2) f (c) = 0.
Zadanie 12 Zbadać jednostajną ciągłość funkcji f na przedziale A:
a) f (x) = 2x + 3, A = [1, 3]
Jednostajną ciągłość funkcji f uzasadnimy na kilka sposobów:
• Sposób 1: Z definicji Heinego pokażemy, że f jest jednostajnie ciągła na A, tzn.

∀(xn ),(yn )⊂A lim |xn − yn | = 0 ⇒ lim |f (xn ) − f (yn )| = 0
n→∞ n→∞
Dowód:
Weźmy dowolne ciągi (xn ), (yn ) ⊂ A spełniające
lim |xn − yn | = 0.
n→∞
Wtedy
lim |f (xn ) − f (yn )| = lim |2xn + 3 − 2yn − 3| =
n→∞ n→∞
= lim 2|xn − yn | = 2 · 0 = 0.
n→∞

• Sposób 2: Z definicji Cauchy’ego pokażemy, że f jest jednostajnie ciągła na A, tzn.
∀ε>0 ∃δ>0 ∀x,y∈A (|x − y| < δ) =⇒ (|f (x) − f (y)| < ε) .
Dowód:
Ustalmy ε > 0. Dla x, y ∈ A zachodzi:
|f (x) − f (y)| = |2x + 3 − 2y − 3| = 2|x − y| < ε,

o ile |x − y| < 2ε .
Zatem wystarczy przyjąć δ = 2ε .
• Sposób 3. Użyjemy twierdzenia Heinego-Cantora.
Zauważmy, że funkcja f jest ciągła na R. Zatem na mocy twierdzenia Heinego-Cantora,

skoro f jest ciągła na A, jest również jednostajnie ciągła na A, ponieważ A = [1, 3] jest
obustronnie domkniętym przedziałem.
• Sposób 4. Skorzystamy z warunku Lipschitza.
Zauważmy, że dla f zachodzą równości
|f (x1 ) − f (x2 )| = |2x1 + 3 − 2x2 − 3| = 2|x1 − x2 |,
zatem f jest spełnia warunek Lipschitza ze stałą L = 2 na przedziale A, dlatego jest

jednostajnie ciągła na A.
b) f (x) = 2x + 3, A = (0, 2)
Rozważmy poprzednio użyte sposoby w tym przykładzie:
• Sposób 1 i 2: można użyć definicji Cauchy’ego lub Heinego.

• Sposób 3: Funkcja f jest ciągła na (0, 2).
Policzmy granice na krańcach przedziału A:
lim f (x) = lim 2x + 3 = 3,

x→0+ x→0+
lim f (x) = lim 2x + 3 = 7.

x→2− x→2−
Obie są skończone, zatem możemy przedłużyć f na [0, 2] w sposób ciągły do
f˜(x) = 2x + 3.
Funkcja f˜ jest ciągła na [0, 2], więc na mocy twierdzenia Cantora f˜ jest jednostajnie
ciągła na [0, 2], zatem również f jest jednostajnie ciągła na A = (0, 2) jako obcięcie f˜,
tzn.
f˜ = f.
A
c) f (x) = x1 , A = (−1, 0)
• Funkcja f jest ciągła na (−1, 0). Policzmy granice na krańcach przedziału A:

1
lim f (x) = lim = −1,
x→−1+ x→−1+ x

1 1

lim f (x) = lim = − = −∞
x→0− x→0− x 0
Jedna z nich nie jest skończona, więc podejrzewamy, że f nie jest jednostajnie ciągła na
(−1, 0).
• Spróbujmy pokazać to z definicji. Użyjemy definicji Heinego, czyli zaprzeczymy:

∀(xn ),(yn )⊂A lim |xn − yn | = 0 ⇒ lim |f (xn ) − f (yn )| = 0 .
n→∞ n→∞
Wskażemy takie ciągi (xn ), (yn ) ⊂ A, że
lim |xn − yn | = 0 ∧ lim |f (xn ) − f (yn )| > 0.

n→∞ n→∞
1 1
Niech xn = − n+2 , yn = − n+1 . Wtedy
1 1
lim |xn − yn | = lim − + =
n→∞ n→∞ n+2 n+1
−n − 1 + n + 2 1
= lim = lim =0
n→∞ (n + 2)(n + 1) n→∞ (n + 2)(n + 1)
oraz
1 1
lim |f (xn ) − f (yn )| = lim − =
n→∞ n→∞ xn yn
1 1
= lim 1 − 1 = lim | − n − 2 + (n + 1)| = 1 > 0,
n→∞ − n+2 − n+1 n→∞
zatem f nie jest jednostajnie ciągła na A = (−1, 0).

d) f (x) = x , A = (0, 2π)
• Najpierw obliczymy granice na krańcach przedziału:
lim f (x) = lim =
x→0+ x→0+ x
sin(x2 ) sin(x) 2
= lim · cos(2x) · · x = 1 · 1 · 1 · 0 = 0,
x→0+ x2 x
lim f (x) = lim =
x→2π − x→2π − x
sin(4π 2 )cos(4π)sin(2π)
= = 0.
2π
Obie są skończone.
• Możemy przedłużyć f na [0, 2π] w sposób ciągły do funkcji

 0,
 dla x = 0,
f˜(x) = x , dla 0 < x < 2π, .

0, dla x = 2π,

• Funkcja f˜ : [0, 2π] → R jest ciągła na [0, 2π].

• Na mocy twierdzenia Heinego-Cantora funkcja f˜ jest jednostajnie ciągła na przedziale
domkniętym [0, 2π].

• Funkcja f jest jednostajnie ciągła na A = (0, 2π) jako obcięcie f˜, tzn.
f˜ = f.
A
n) f (x) = sin2 (x), A = [0, ∞)

Zauważmy, że
lim sin2 (x) nie istnieje,
x→+∞
więc nie możemy skorzystać z twierdzenia dla półprostej.

Spróbujmy zatem użyć definicji Cauchy’ego. Ustalmy ε > 0, wtedy dla x, y ∈ A mamy
| sin2 (x) − sin2 (y)| = | sin(x) + sin(y)|| sin(x) − sin(y)| ≤
≤ (| sin(x)| + | sin(y)|) | sin(x) − sin(y)| ≤ 2| sin(x) − sin(y)| =

x−y x+y x−y

= 2 · 2 sin cos ≤ 4 sin ≤
2 2 2
|x − y|
≤4 = 2|x − y| < ε,
2
o ile przyjmiemy
ε
δ= ,
2
co kończy dowód, że ta funkcja jest jednostajnie ciągła na A.
l) f (x) = ln(x), A = (0, 1)

Wskazówka: Możemy zaprzeczyć definicji Heinego oraz wybrać ciągi xn = n1 , yn = 1
2n .
o) f (x) = ex , A = [0, ∞)
Zauważmy, że
lim ex = ∞,
x→+∞
więc nie możemy skorzystać z twierdzenia dla półprostej. Użyjemy więc definicji Cauchy’ego.
(Dowód nie wprost) Przypuśćmy, że f jest jednostajnie ciągła na A.

Niech ε = 1. Ustalmy w dowolny sposób δ > 0 i weźmy y = x + 2δ dla pewnego x ∈ A. Wtedy
δ δ
|y − x| = x + −x = <δ
2 2
oraz
δ δ

|f (y) − f (x)| = |ey − ex | = ex |ey−x − 1| = ex e 2 − 1 = ex e 2 − 1 > 1 = ε,
ponieważ dla δ > 0 istnieje spełniający tę nierówność

! !
1
x = min 1, ln δ +1 ∈ A = [0, ∞),
e2 − 1
δ
a liczba e 2 − 1 > 0. Zatem f nie jest jednostajnie ciągła na A.

√
p) f (x) = sin( x), A = [0, ∞)
Zauważmy, że √
lim sin( x) nie istnieje,
x→+∞
więc nie możemy skorzystać z twierdzenia dla półprostej.

Spróbujmy użyć definicji Cauchy’ego. Ustalmy ε > 0, wtedy dla x, y ∈ A mamy
√ √ ! √ √ !
√ √ x− y x+ y
sin x − sin ( y) = 2 sin cos ≤
2 2
√ √ ! √ √
x− y x− y √ √
≤ 2 sin ≤2 = x− y =
2 2
q
√ √ 2
q√
√ √ √ q
= x− y ≤ x− y x+ y = |x − y| < ε
o ile przyjmiemy
δ = ε2 ,
co kończy dowód, że ta funkcja jest jednostajnie ciągła na A.
Zadanie 13 Zbadać, czy dane funkcje mają ciągłe przedłużenie na R:
a) f (x) = ln |x|
Dziedziną funkcji jest zbiór
Df = R \ {0},
więc sprawdźmy granicę funkcji f w zerze:
h i
lim f (x) = lim ln |x| = ln(0+ ) = −∞.
x→0 x→0
Skoro granica (lub przynajmniej jedna z granic jednostronnych) nie jest skończona, to funkcja
f nie ma ciągłego przedłużenia na R.
2
−1
b) f (x) = xx−1
Obliczamy dziedzinę
Df = R \ {1}.
Sprawdźmy granicę funkcji f w 1:
x2 − 1 (x − 1)(x + 1)
lim f (x) = lim = lim = lim (x + 1) = 2.
x→1 x→1 x−1 x→1 x−1 x→1
Skoro wszystkie policzone granice istnieją i są skończone, to możemy przedłużyć f na R w

sposób ciągły do funkcji ( 2
x −1
x−1 , dla x 6= 1,
f˜(x) =
2, dla x = 1,
którą możemy też zapisać wzorem f˜(x) = x + 1.
Uwaga: zachodzi równość f˜ = f.
Df
Zadanie 14 Wykazać, że
(
2x dla x∈Q
c) funkcja f (x) =
2x − 2 dla x 6∈ Q

nie jest ciągła w żadnym punkcie.

Rozwiązanie:
−2
−4
−2 −1 0 1 2 3
Ustalmy punkt x0 ∈ R.
Przypuśćmy, że f jest ciągła w x0 , więc istnieje granica funkcji f w x0 . Zatem z definicji Heinego
możemy wybrać dwa ciągi zbieżne do x0 takie, że
x0n ⊂ Q, x00n ⊂ IQ.

Wtedy
lim f (x0n ) = 2x0 , lim f (x00n ) = 2x0 − 2.
n→∞ n→∞
oraz
2x0 6= 2x0 − 2,
więc z definicji Heinego brak granicy f w x0 dostajemy sprzeczność.
Zatem f nie jest ciągła w x0 , a z dowolności x0 nie jest ciągła w żadnym punkcie.
Zadanie 15 Podać przykład funkcji g : R → R, która jest ciągła dokładnie:
a) w jednym punkcie
(
x2 + 4 dla x∈Q
f (x) =
4x dla x 6∈ Q
14
12
10
2
−2 0 2

Zauważmy, że zachodzą równości
lim f (x) = lim f (x) = f (2) = 8.

x→2− x→2+
Zatem f ciągła w 2.
Ustalmy punkt x0 6= 2, x0 ∈ R.
Przypuśćmy, że f jest ciągła w x0 , więc istnieje granica funkcji w x0 . Z definicji Heinego
możemy wziąć dwa ciągi zbieżne do x0 takie, że
x0n ⊂ Q, x00n ⊂ IQ.

Wtedy
lim f (x0n ) = x20 + 4, lim f (x00n ) = 4x0
n→∞ n→∞
oraz
x20 + 4 6= 4x0 ,
więc z definicji Heinego brak granicy f w x0 , dostajemy sprzeczność.
Z dowolności x0 funkcja f jest nieciągła dla x 6= 2.
Zadanie 16 Wskazówka: zbadać zera funkcji h danej wzorem
h(x) = f (x) − g(x)
na przedziale [a, b].
Zadanie 17 Wskazówka: zbadać zera funkcji h danej wzorem

T

h(x) = f x + − f (x)
2
na pewnym przedziale (zależnym od okresu T ).
9.6 Pochodne funkcji

Zadanie 1 Korzystając z definicji pochodnej funkcji obliczyć:
a) f 0 (x), gdzie f (x) = 7

Dla dowolnego x ∈ Df = R zachodzi:
f (x + h) − f (x) 7−7 0
f 0 (x) = lim = lim = lim = 0.
h→0 h h→0 h h→0 h
b) f 0 (x), gdzie f (x) = 2x + 3

Dla dowolnego x ∈ Df = R zachodzi:
f (x + h) − f (x) 2(x + h) + 3 − 2x − 3
f 0 (x) = lim = lim =
h→0 h h→0 h
2x + 2h − 2x 2h
= lim = lim = 2.
h→0 h h→0 h

√
c) f 0 (x), gdzie f (x) = x
Dla dowolnego x ∈ (0, ∞) zachodzi:
√ √
f (x + h) − f (x) x+h− x
f 0 (x) = lim = lim =
h→0 h h→0 h
√ √ √ √
x+h− x x+h+ x x+h−x
= lim √ √ = lim √
√ =
h→0 h x+h+ x h→0 h x+h+ x
h 1 1
= lim √ √ = lim √ √ = √ .
h→0 h x+h+ x h→0 x+h+ x 2 x
Zgodnie z definicją pochodnej, w zerze funkcja f nie jest różniczkowalna, ponieważ musieli-
byśmy obliczyć granicę
√ √
0 f (0 + h) − f (0) h− 0
f (0) = lim = lim =
h→0 √h h→0 h
h 1
= lim = lim h− 2 .
h→0 h h→0
Jednak ta granica nie istnieje, gdyż nie jest zdefiniowana dla h < 0.
d) f 0 (1), gdzie f (x) = ln(x)
f (1 + h) − f (1) ln(1 + h) − ln(1)

f 0 (1) = lim = lim =
h→0 h h→0 h
ln(1 + h) − 0 1
= lim = lim ln(1 + h) =
h→0 h h→0 h
1

= lim ln (1 + h) h = ln (e) =1
h→0
(
−x2 +x+6
, x 6= 3
e) f 0 (3), gdzie f (x) = 3−x
5, x=3
−(3+h)2 +(3+h)+6
f (3 + h) − f (3) 3−(3+h) −5
f 0 (3) = lim = lim =
h→0 h h→0 h
−9−h2 −6h+3+h+6 −h2 −5h
3−3−h −5 −h −5
= lim = lim =
h→0 h h→0 h
h+5−5 h
= lim = lim =1
h→0 h h→0 h
Zadanie 2 Wyznaczyć wartości parametrów a, b, c, d tak, aby funkcja f była różniczkowalna na
całym zbiorze liczb rzeczywistych:
(
ax + b, x < 2
a) f (x) =
2x2 + 3, x ≥ 2
Zauważmy, że f jest różniczkowalna dla x > 2 oraz x < 2, więc wystarczy sprawdzić różnicz-

kowalność dla x = 2. Granica prawostronna wynosi:
f (2 + h) − f (2) 2(2 + h)2 + 3 − 11

lim = lim =
h→0+ h h→0+ h
2(4 + 4h + h2 ) − 8 8 + 8h + 2h2 − 8
lim = lim =
h→0+ h h→0+ h
8h + 2h2
lim = lim 8 + 2h = 8,
h→0+ h h→0+
a granica lewostronna:
f (2 + h) − f (2) 2a + ah + b − 11 2a + b − 11
lim = lim = a + lim .
h→0− h h→0− h h→0− h
Zatem granica istnieje dla a = 8 i 2a + b − 11 = 0, czyli
a = 8, b = −5.
Zadanie 3 Korzystając z twierdzenia o pochodnej funkcji odwrotnej obliczyć pochodną funkcji:
a) f (x) = arccos(x), x ∈ (−1, 1)

Mamy f (x) = y = arccos(x) oraz funkcję g do niej odwrotną
g(y) = x = cos(y).
Zauważmy, że funkcja g jest ciągła i malejąca na (0, π) oraz posiada pochodną różną od zera
na tym przedziale.
g 0 (y) = −sin(y) 6= 0 dla y ∈ (0, π).
Dlatego, korzystając z twierdzenia o pochodnej funkcji odwrotnej, możemy zapisać:
1 1 −1
f 0 (x) = = p =√ .
−sin(y) 2
− 1 − cos (y) 1 − x2
Zadanie 4 Korzystając z reguł różniczkowania obliczyć pochodne podanych funkcji oraz f 00 (x), f 0 (1),
o ile to możliwe.
a) f (x) = 2sin(x) − 4ln(x) + 4x3

Najpierw obliczmy pochodną
f 0 (x) = (2sin(x) − 4ln(x) + 4x3 )0 = (2sin(x))0 − (4ln(x))0 + (4x3 )0 =

4
= 2(sin(x))0 − 4(ln(x))0 + 4(x3 )0 = 2cos(x) − + 12x2 .
x
Następnie drugą pochodną
f 00 (x) = (2cos(x) − 4x−1 + 12x2 )0 = −2sin(x) + 4x−2 + 24x
i wartość pochodnej w punkcie x0 = 1:

4
f 0 (1) = 2cos(1) − + 12 = 2cos(1) + 8.
1

b) f (x) = (2x3 + x − 1)(x3 − 4)

Obliczamy kolejne dwie pochodne:
0
f 0 (x) = (2x3 + x − 1)(x3 − 4) = (2x3 + x − 1)0 (x3 − 4) + (2x3 + x − 1)(x3 − 4)0 =
= (6x2 + 1)(x3 − 4) + (2x3 + x − 1)(3x2 ) = 12x5 + 4x3 − 27x2 − 4,

f 0 (1) = 12 · 15 + 4 · 13 − 27 · 12 − 4 = 12 + 4 − 27 − 4 = −15,
0
f 00 (x) = 12x5 + 4x3 − 27x2 − 4 = 60x4 + 12x2 − 54x.
2
c) f (x) = 3x x+2x−e
2 −x
Obliczamy pochodne używając wzoru na pochodną ilorazu:
!0
0 3x2 + 2x − e (3x2 + 2x − e)0 (x2 − x) − (3x2 + 2x − e)(x2 − x)0
f (x) = = =
x2 − x (x2 − x)2
(6x + 2)(x2 − x) − (3x2 + 2x − e)(2x − 1) −5x2 + 2ex − e

= = ,
(x2 − x)2 x2 (x − 1)2
!0
00 −5x2 + 2ex − e
f (x) = =
x2 (x − 1)2
(−5x2 + 2ex − e)0 x2 (x − 1)2 − (−5x2 + 2ex − e)(x4 − 2x3 + x2 )0
= =
x4 (x − 1)4
(−10x + 2e)x2 (x − 1)2 − (−5x2 + 2ex − e)(4x3 − 6x2 + 2x)
= =
x4 (x − 1)4
10x3 − 6ex2 + 6ex − 2e
.
=
x3 (x − 1)3
Zauważmy też, że funkcja f nie jest różniczkowalna w punkcie x0 = 1 6∈ Df .
d) f (x) = sin3 (2x)
Tym razem skorzystamy ze wzoru na pochodną funkcji złożonej:
0
f 0 (x) = sin3 (2x) = 3sin2 (2x) (sin(2x))0 = 3sin2 (2x)·cos(2x) (2x)0 = 3sin2 (2x)·cos(2x)·2,
f 0 (1) = 6sin2 (2)cos(2),

0 0
f 00 (x) = 6sin2 (2x)cos(2x) = 6 sin2 (2x) cos(2x) + 6sin2 (2x) (cos(2x))0 =
= 6 · 2sin(2x)cos(2x) · 2cos(2x) + 6sin2 (2x)(−sin(2x)) · 2.
u) f (x) = xx
x
Możemy zapisać xx = eln(x ) = ex·ln(x) . Zatem
0
f 0 (x) = ex·ln(x) = ex·ln(x) (x · ln (x))0 =

= xx (x · ln (x))0 = xx (x)0 · (ln (x)) + (x) · (ln (x))0 =
1

x
=x 1 · ln (x) + x · = xx (ln (x) + 1) ,
x
1
f 00 (x) = (xx (ln (x) + 1))0 = xx (ln (x) + 1)2 + xx ·
x
oraz
f 0 (1) = ln(1) + 1.

Zadanie 5 Napisać równanie stycznej i normalnej do krzywej y w punkcie x0 :
a) y = 2x3 − x2 + x − 2, x0 = 1
Mamy f (x) = 2x3 − x2 + x − 2. Obliczamy:
f (1) = 2 − 1 + 1 − 2 = 0,
f 0 (x) = 2 · 3x2 − 2x + 1 − 0 = 6x2 − 2x + 1,

f 0 (1) = 6 − 2 + 1 = 5,
i wstawiamy do wzorów na styczną i normalną
y = f (x0 ) + f 0 (x0 )(x − x0 ) 1

y = f (x0 ) − f 0 (x 0)
(x − x0 ),
1
y = 0 + 5(x − 1) y = 0 − 5 (x − 1)
y = 5x − 5 y = − 15 x + 15
(styczna) (normalna)
−1 1 2 3
−2
−4
b) y = 2x+1
x−2 , x0 = 0
Mamy f (x) = 2x+1
x−2 . Obliczamy:
1
f (0) = − ,
2
(2x + 1) (x − 2) − (2x + 1)(x − 2)0
0 2(x − 2) − (2x + 1)
f 0 (x) = 2
= ,
(x − 2) (x − 2)2
2(−2) − 1 5
f 0 (0) = 2
=− ,
(−2) 4
i wstawiamy do wzoru na styczną i normalną
y = f (x0 ) + f 0 (x0 )(x − x0 ) 1

y = f (x0 ) − f 0 (x 0)
(x − x0 ),
y = − 21 − 54 x 1
y = −2 + 5x 4

−2 −1 1
−1
−2
c) y = cos2 (2x) w punkcie o odciętej x = π

Mamy f (x) = cos2 (2x). Obliczamy:
f (π) = cos2 (2π) = 1,
f 0 (x) = 2cos(2x) · (−sin(2x)) · 2

f 0 (π) = 2cos(2π) · (−sin(2π)) · 2 = 0,
i wstawiamy do wzoru na styczną i normalną
y = f (x0 ) + f 0 (x0 )(x − x0 ) 1

y = f (x0 ) − f 0 (x 0)
(x − x0 ),
1
y = 1 + 0(x − π) y = 1 − 0 (x − π)
y=1 x=π
Zauważmy, że tym razem pochodna w punkcie x0 jest zerowa, więc nie możemy użyć wzoru
na normalną, w którym zero pojawia się w mianowniku. Korzystamy więc z tego, że prosta
prostopadła do stycznej, która jest pozioma, musi być prostą pionową i przechodzić przez
x0 = π.
−2 −1 1 2 3 4 5
−1
Zadanie 6 Korzystając z różniczki funkcji, obliczyć przybliżone wartości wyrażeń:
a) 2.02ln2 (1.01)
Zdefiniujmy funkcję f (x) = 2xln2 (x), punkt x0 = 1 oraz ∆x = 0.01.
Zgodnie ze wzorem ze s. 54
f (x0 + ∆x) ≈ f (x0 ) + f 0 (x0 )∆x
obliczamy
f (1) = 2ln2 (1) = 0,

1
f 0 (x) = 2ln2 (x) + 2x · 2ln(x) · ,
x
1
f 0 (1) = 2ln2 (1) + 2 · 2ln(1) · = 0,
1
zatem
f (1 + 0.01) = 2.02ln2 (1.01) ≈ 0 + 0 · 0.01 = 0.
1.9
b) 6.41
Zauważmy, że 1.92 = 3.61, 2 · 1.9 = 3.8 oraz
6.41 = (1.9)2 + 2 · 1.9 − 1,

x
zatem możemy zdefiniować funkcję f (x) = x2 +2x−1 , punkt x0 = 2 oraz ∆x = −0.1.
Korzystając ze wzoru na przybliżoną wartość funkcji
f (x0 + ∆x) ≈ f (x0 ) + f 0 (x0 )∆x
obliczamy
1 · (x2 + 2x − 1) − x(2x + 2)
f 0 (x) = ,
(x2 + 2x − 1)2
2 7 − 12 5
f (2) = , f 0 (2) = =− ,
7 49 49
1.9 2 5 29
więc f (2 − 0.1) = 6.41 ≈ 7 + (− 49 ) · (−0.1) = 98 .
dy
Zadanie 7 Obliczyć pochodną dx funkcji określonej równaniami parametrycznymi:
a) x = at, y = at3 + b, a, b ∈ R
Policzmy pochodne funkcji x, y zmiennej t: ·1010

2.5
dx dy
(t) = a, (t) = 3at2 ,
dt dt 2
zatem apo podzieleniu otrzymujemy 1.5

dy 3at2
(t) = = 3t2 1
dx a
W tym wypadku możemy przedstawić po- 0.5
chodną jako funkcję zmiennej x, tzn.
0
a2 t2 x2 dy 0 1,000 2,000 3,000 4,000
3t2 = 3 =3 = (x).
a2 a2 dx
b) x = asin(t), y = acos(t)sin(t), a ∈ R
Policzmy pochodne funkcji x, y zmiennej t:
dx
(t) = acos(t),
dt
dy
(t) = −asin2 (t) + acos2 (t),
dt

stąd dostajemy 0.6
0.4
0.2
dy −asin2 (t) + acos2 (t)
(t) =
dx acos(t) 0
−0.2
−0.4
−0.6
−1 −0.5 0 0.5 1
Zadanie 8 Obliczyć podane granice:

x
a) lim
x→∞ 2x + sin(x)
Zauważmy, że
f 0 (x) 1
lim 0 = lim nie istnieje,
x→∞ g (x) x→∞ 2 + cos(x)
zatem nie możemy skorzystać z reguły de l’Hospitala. Użyjmy z innego sposobu:

x 1 1
lim = lim = ,
x→∞ 2x + sin(x) x→∞ 2 + sin(x) 2
x
w ostatniej równości skorzystaliśmy z twierdzenia o trzech funkcjach (s. 39).
f 0 (x)
Reguły de l’Hospitala nie stosujemy, gdy nie istnieje granica lim .
x→x0 g 0 (x)
x + cos(x)
b) lim
x→0 x + sin(x) + 1
Zauważmy, że
f 0 (x) 1 − sin(x) 1−0 1
lim = lim = = ,
x→0 g 0 (x) x→0 1 + cos(x) 1+1 2
lecz i tu nie możemy użyć reguły de l’Hospitala, gdyż nie mamy tu do czynienia z symbolem
nieoznaczonym. Poprawne rozwiązanie wygląda następująco:
x + cos(x) 0+1
lim = = 1.
x→0 x + sin(x) + 1 0+0+1
Zauważmy, że przez nierozważne użycie tej reguły otrzymalibyśmy nieprawidłowy wynik.
Reguły de l’Hospitala nie stosujemy, gdy nie mamy do czynienia z symbolem nieoznaczonym.
√
x2 + 1
c) lim
x→∞ x
Mamy
√2x
f 0 (x) 2 x h(x)
lim 0 = lim 2 x +1 = lim √ = lim ,
x→∞ g (x) x→∞ 1 x→∞ 2
x +1 x→∞ k(x)
√
h0 (x) 1 x2 + 1 f (x)
lim 0 = lim = lim = lim .
x→∞ k (x) x→∞ √2x x→∞ x x→∞ g(x)
2
2 x +1

Wróciliśmy do początku, więc użycie reguły de l’Hospitala w tym przypadku nie doprowa-
dziłoby nas do wyniku. Możemy jednak obliczyć
√ q
1
q
1
x2 + 1 x 1+ x2
1+ x2
lim = lim = lim = 1.
x→∞ x x→∞ x x→∞ 1
Reguły de l’Hospitala nie stosujemy, gdy po jej użyciu wrócilibyśmy do początku.
sin(x)
d) lim
x→0+ x
f 0 (x) cos(x)
lim 0
= lim = cos(0) = 1.
x→0+ g (x) x→0+ 1
Choć wynik jest poprawny, to przy obliczaniu pochodnej sinusa w zerze z prawej strony
więc Zauważmy, że obliczając w liczniku pochodną sin0 (x) = cos(x) w O(0+ ), tak naprawdę
liczymy granicę ilorazu różnicowego (również w zerze):
sin(0 + h) − sin(0) sin(h)

lim = lim ,
h→0+ h h→0 + h
czyli do obliczenia sin0 (x) użyliśmy granicy
sin(x)
lim . (*)
x→0+ x
Jednak nie powinniśmy używać granicy (∗), aby obliczyć (∗). Skoro nie potrafimy policzyć
(∗), to nie obliczymy też pochodnej sinusa i nie powinniśmy używać tej reguły.
Natomiast jeśli znamy wynik (∗), to należy skorzystać z tego od razu, np. używając z
twierdzenia o trzech funkcjach (s. 39):
sin(x) x
cos(x) ≤ x ≤ x
+ + +
↓x→0 ↓x→0
tw. o 3 f. ↓x→0
1 1 1
Reguły de l’Hospitala nie stosujemy, gdy następuje zapętlenie w obliczeniach.

x3 + 2x
e) lim
x→0 x
Tym razem pokażemy, jak poprawnie zastosować regułę de l’Hospitala:
x3 + 2x ?
lim =
x→0 x
Na początku możemy nie oznaczać H nad znakiem h i równości, tylko sprawdzić, czy granica
istnieje. Mamy odpowiedni symbol nieoznaczony 00 , więc sprawdźmy wynik granicy ilorazu
pochodnych:
x3 + 2x ? 3x2 + 2 0+2
lim = lim = = 2.
x→0 x x→0 1 1
Skoro granica istnieje, to możemy użyć reguły de l’Hospitala, więc piszemy równość i zastę-
pujemy znak zapytania, dodając symbol nieoznaczony oraz H:
x3 + 2x [ 00 ] 3x2 + 2 0+2
lim == lim = = 2.
x→0 x H x→0 1 1
?
Jeśli okaże się, że nie możemy użyć tej reguły, to zamiast znaku = należy zapisać symbol 6=.

1 1

f) lim ln
x→+∞ x x
Mamy do czynienia z symbolem [0 · (−∞)], dlatego przed użyciem reguły de l’Hospitala
dokonamy kilku przekształceń:

1
1 1
ln x
lim ln = lim .
x→+∞ x x x→+∞ x
h i
−∞
Dostaliśmy symbol nieoznaczony +∞ , więc obliczamy

f 0 (x) x − x12 1
lim = lim = lim − = 0.
x→+∞ g 0 (x) x→+∞ 1 x→+∞ x
Ostatecznie możemy użyć reguły de l’Hospitala i zapisać równość:

1
1 1
ln x [ −∞
+∞ ]
x − x12 1
lim ln = lim === lim = lim − =0
x→+∞ x x x→+∞ x H x→+∞ 1 x→+∞ x
g) lim xx
x→0+
Po kilku przekształceniach otrzymujemy:
ln(x)
x) 1
lim xx = lim eln(x = lim exln(x) = lim e x
x→0+ x→0+ x→0+ x→0+
h i
−∞
i symbol nieoznaczony +∞ w potędze liczby e, dlatego obliczamy
1
f 0 (x) x
lim = lim = lim −x = 0.
x→0+ g 0 (x) x→0+ − x12 x→0+
Granica istnieje, więc możemy zapisać równość z użyciem reguły de l’Hospitala

1
x
ln(xx )
ln(x)
[ −∞
+∞ ] − 1
=== lim e x2 = lim e−x = 1.
x xln(x) 1
lim x = lim e = lim e = lim e x
x→0+ x→0+ x→0+ x→0+ H x→0+ x→0+
1 ex

h) lim − 2
x→0+ 2x x
Po przekształceniach
1 ex x2 − 2xex

lim − 2 = lim
x→0+ 2x x x→0+ 2x3
h i
0
dostajemy symbol nieoznaczony 0 , więc obliczamy granicę
f 0 (x) 2x − 2ex − 2xex −2

lim = lim = + = −∞.
x→0+ g 0 (x) x→0+ 6x2 0
Ostatecznie możemy użyć reguły de l’Hospitala i zapisać równość:
1 ex x2 − 2xex [ 00 ] 2x − 2ex − 2xex −2

lim − 2 = lim 3
== lim 2
= + = −∞
x→0+ 2x x x→0+ 2x H x→0 + 6x 0
albo obliczyć tę granicę bez użycia reguły de l’Hospitala
1 ex x2 − 2xex x − 2ex

lim − 2 = lim = lim = −∞
x→0+ 2x x x→0+ 2x3 x→0+ 2x2

Zadanie 9 Znaleźć przedziały monotoniczności oraz ekstrema lokalne podanych funkcji:
a) f (x) = x3 + 6x2 + 9x
Obliczamy pochodną
f 0 (x) = 3x2 + 12x + 9 = 3(x2 + 4x + 3) = 3(x + 1)(x + 3),
zeruje się ona w punkach x1 = −1, x2 = −3. Zbadajmy monotoniczność f :
f 0 (x) > 0 ⇐⇒ 3(x + 1)(x + 3) > 0
−5 −4 −3 −2 −1 0 1
Zatem f jest rosnąca dla x ∈ (−∞, −3), (−1, +∞) i malejąca dla x ∈ (−3, −1).
Ekstrema możemy sprawdzić na dwa sposoby:
• Korzystając z monotoniczności f dostajemy, że f posiada w x1 = −1 ekstremum i jest

to minimum lokalne, a w x2 = −3 f ma maksimum lokalne.
• Zbadajmy znaki drugiej pochodnej w punktach podejrzanych o istnienie ekstremum:
f 00 (x) = 6x + 12.
Mamy f 00 (−1) = −6 + 12 = 6 > 0, więc f ma min. w −1,

a także f 00 (−3) = −18 + 12 = −6 < 0, więc f ma max. w −3.
b) f (x) = x2 e−x
f 0 (x) = 2x · e−x − x2 e−x = x(2 − x)e−x ,

Pochodna zeruje się w punkach x1 = 0, x2 = 2.
Zbadajmy monotoniczność f :
f 0 (x) > 0 ⇐⇒ x(2 − x)e−x > 0 ⇐⇒ x(2 − x) > 0
−2 −1 0 1 2 3 4

Funkcja f jest rosnąca dla x ∈ (0, 2) i malejąca dla x ∈ (−∞, 0), (2, ∞). Dlatego w punkcie
x = 0 funkcja f posiada minimum lokalne, a w punkcie x = 2 ma maksimum lokalne.
Te same wyniki otrzymamy, obliczając drugą pochodną f :
f 00 (x) = ((2x − x2 )e−x )0 = (2 − 2x)e−x − (2x − x2 )e−x = (2 − 4x + x2 )e−x ,
f 00 (0) = 2e0 = 2 > 0, zatem f ma minimum lokalne w x = 0.

f 00 (2) = (2 − 8 + 4)e2 = −2e2 < 0, więc f ma maksimum lokalne w x = 2.
c) f (x) = 2|x − 1| − 3
Możemy zapisać 
 −2x − 1,
 dla x < 1
f (x) = −3, dla x = 1
 2x − 5,

dla x > 1
oraz obliczyć pochodną (
0 −2, dla x < 1
f (x) = .
2, dla x > 1
Dla punktu x = 1 pochodną liczymy osobno:
f (1 + h) − f (1) −2(1 + h) − 1 + 3 −2h

lim = lim = lim = −2,
h→0− h h→0 − h h→0 − h
f (1 + h) − f (1) 2(1 + h) − 5 + 3 2h
lim = lim = lim = 2,
h→0+ h h→0+ h h→0+ h
zatem f 0 (1) nie istnieje.
−2 −1 1 2 3 4
−2
−4
Zauważmy jednak, że f jest malejąca dla x ∈ (−∞, 1) i rosnąca dla x ∈ (1, ∞). Natomiast f 0
nie osiąga wartości 0. Mimo tego f posiada ekstremum w x0 = 1 i jest to minimum globalne.
4
o) f (x) = x4 − x3 − 2x2 + 12x
Obliczamy pierwszą pochodną:
f 0 (x) = x3 − 3x2 − 4x + 12 = (x − 2)(x − 3)(x + 2),
zeruje się ona w punkach x1 = −2, x2 = 2, x3 = 3, które są kandydatami na ekstrema.

Zbadajmy monotoniczność f :
f 0 (x) > 0 ⇐⇒ (x − 2)(x − 3)(x + 2) > 0

−4 −2 2 4
−20
−40
−60
−80
Zatem f jest malejąca dla x ∈ (−∞, −2), (2, 3) i rosnąca dla x ∈ (−2, 2), (3, ∞).
Dlatego w punktach x = −2, x = 3 funkcja f posiada minimum lokalne, a w punkcie x = 2
ma maksimum lokalne.
Na wykresie f możemy zauważyć, że f ma w punkcie x = −2 minimum globalne.
40
20
−4 −2 2 4
−20
Zadanie 10 Znaleźć wartości najmniejsze i największe podanych funkcji na wskazanych prze-

działach:
a) f (x) = x2 ln2 (x), A = e−2 , 1

Najpierw szukamy punktów, w których f może mieć ekstremum. Obliczamy pochodną:

1
f 0 (x) = 2xln2 (x) + x2 · 2ln(x) = 2xln2 (x) + 2xln(x) = 2xln(x)(ln(x) + 1).
x
Zauważmy, że zeruje się ona w punkach 1, e−1 , bo 0 nie należy do jej dziedziny. Zatem we
wnętrzu przedziału A znajduje się tylko punkt x1 = e−1 . Oprócz tego sprawdzimy jeszcze
krańce przedziału A, czyli punkty x2 = e−2 , x3 = 1.
Aby znaleźć wartości najmniejsze i największe na A wystarczy zbadać wartości f w punktach
xi , 1 ≤ i ≤ 3:
2 1
f (e−1 ) = e−1 ln2 e−1 = e−2 (−1)2 = 2 ≈ 0.14,
e
2 4
f (e−2 ) = e−2 ln2 e−2 = e−4 (−2)2 = 4 ≈ 0.07,
e
f (1) = (1)2 ln2 (1) = 1 · 02 = 0.
Widzimy zatem, że na przedziale A = e−2 , 1 :


• wartość największa f wynosi e12 dla x = e−1 ,

• wartość najmniejsza f wynosi 0 dla x = 1.
b) f (x) = sin2 (2x), A = [−1, 1]
Szukamy punktów, w których f może mieć ekstremum na przedziale A. Zacznijmy od po-
chodnej:
f 0 (x) = 2sin(2x)cos(2x)2 = 2sin(4x)
Pochodna f zeruje się w punkach 4x = kπ ⇐⇒ x = kπ 4 , ale we wnętrzu przedziału A
znajdują się tylko trzy spośród tych punktów:
π π
x1 = − , x2 = 0, x3 = .
4 4
Oprócz tego sprawdzimy jeszcze krańce przedziału
x4 = −1, x5 = 1.
Zbadajmy wartości f w punktach x1 , x2 , x3 , x4 , x5 :
π π

2
f (−1) = sin (−2) ≈ 0.83, f − = sin2 − = 1,
4 2
π π

f (0) = sin2 (0) = 0, f = sin2 = 1, f (1) = sin2 (2) ≈ 0.83.
4 2
Zatem na przedziale A funkcja f osiąga:
• wartość największą (równą 1) w punkach x = − π4 , x = π4 ,
• wartość najmniejszą f (0) = 0 w punkcie x = 0.
Zadanie 11 Określić przedziały wypukłości oraz punkty przegięcia podanych funkcji:
a) f (x) = x5 − 5x4 + 5x3 + 1
Obliczamy pierwszą i drugą pochodną:
f 0 (x) = 5x4 − 20x3 + 15x2 ,
f 00 (x) = 20x3 − 60x2 + 30x = 10x(2x2 − 6x + 3).
√ √
Zauważmy, że f 00 zeruje się w punktach x1 = 0, x2 = 3−2 3 , x3 = 3+2 3 .
Zbadajmy wypukłość f :
√ ! √ !
3− 3 3+ 3
f wypukła ⇐⇒ 10x x − x− >0
2 2
używając wykresu drugiej pochodnej.
50
−1 1 2 3
−50
−100

Zatem możemy stwierdzić, że:

√ √
3− 3 3+ 3
• f jest wklęsła w przedziałach (−∞, 0), 2 , 2
√ √
3− 3 3+ 3
• f jest wypukła w przedziałach 0, 2 , 2 ,∞ ,
√ √
• punkty x1 = 0, x2 = 3−2 3 , x3 = 3+2 3 są punktami przegięcia (bo zmienia się wypu-
kłość).
Możemy też zbadać punkty przegięcia używając trzeciej pochodnej:
f 000 (x) = 60x2 − 120x + 30
i zauważyć, że
f 000 (x1 ) > 0, f 000 (x2 ) < 0, f 000 (x3 ) > 0,
dochodząc do tych samych wniosków.
b) f (x) = 59 x5 − 9x4 + 72x2 + 12x − 3

f 0 (x) = 9x4 − 36x3 + 144x + 12,
f 00 (x) = 36x3 − 108x2 + 144 = 36(x + 1)(x − 2)2 .

Pochodna f 00 zeruje się w punktach x1 = −1, x2 = 2. Wypukłość f zbadamy korzystajac z
wykresu drugiej pochodnej:
600
400
200
−2 −1 1 2 3 4
−200
−400
Zatem funkcja f :
• jest wklęsła w przedziale (−∞, −1),

• jest wypukła w przedziale (−1, ∞) (nie jest ściśle wypukła),
• punkt x1 = −1 jest punktem przegięcia (bo zmienia się wypukłość),
• punkt x2 = 2 nie jest punktem przegięcia.
3
c) f (x) = xx2 +x+1
+2x
(3x2 + 2)(x2 + x + 1) − (x3 + 2x)(2x + 1) x4 + 2x3 + x2 + 2

f 0 (x) = 2 2
= ,
(x + x + 1) (x2 + x + 1)2

(4x3 + 6x2 + 2x)(x2 + x + 1)2 − (x4 + 2x3 + x2 + 2)2(x2 + x + 1)(2x + 1)

f 00 (x) = =
(x2 + x + 1)4
4x3 + 6x2 − 6x − 4
= ,
(x2 + x + 1)3
Zauważmy, że f 00 zeruje się w punktach x1 = −2, x2 = − 12 , x3 = 1.
Zachodzi
x2 + x + 1 > 0,
więc do zbadania wypukłości f wystarczy użyć wykresu licznika drugiej pochodnej:
f wypukła ⇐⇒ 2(x + 2)(2x + 1)(x − 1) > 0.
40
20
−3 −2 −1 1 2
−20
−40
Zatem funkcja f :

• jest wklęsła w przedziałach (−∞, −2), − 12 , 1 ,

• jest wypukła w przedziałach −2, − 12 , (1, ∞),
• punkty x1 = −2, x2 = − 21 , x3 = 1 są punktami przegięcia.

Zadanie 12 Znaleźć stałą c, jeżeli funkcja f spełnia założenia tw. Rolle’a:
a) f (x) = x2 + 2x, x ∈ [−2, 0]

Zauważmy, że
• Df = R,
• f jest ciągła na [−2, 0] (jako suma i iloczyn funkcji ciągłych),
• f jest różniczkowalna na (−2, 0):
f 0 (x) = 2x + 2,
• f (−2) = 0 = f (0).
Zatem spełnione są założenia tw. Rolle’a oraz:
∃c∈(−2,0) 2c + 2 = 0 ⇐⇒ c = −1 ∈ (−2, 0).
2
b) f (x) = 4x x+1 , x ∈ [−2, 2]
Zauważmy, że
• Df = R \ {0},
• f nie jest ciągła w 0 ∈ [−2, 2],

zatem założenia tw. Rolle’a nie są spełnione i nie musi istnieć takie c, ale f 0 1
2 = 0.
c) f (x) = |x|, x ∈ [−1, 3]

Zauważmy, że
• Df = R,
• f jest ciągła na [−1, 3],
• f nie jest różniczkowalna w 0 ∈ (−1, 3),
zatem założenia tw. Rolle’a nie są spełnione i nie musi istnieć takie c (i nie istnieje).
Zadanie 13 Znaleźć stałą c, jeżeli funkcja f spełnia założenia tw. Lagrange’a na przedziale A:
a) f (x) = x2 + 2x, x ∈ [−2, 2]

Zauważmy, że
• Df = R,
• f jest ciągła na [−2, 2] (jako suma i iloczyn funkcji ciągłych),
• f jest różniczkowalna na (−2, 2):
f 0 (x) = 2x + 2.
Zatem spełnione są założenia tw. Lagrange’a oraz:
f (2) − f (−2) 8
∃c∈(−2,2) 2c + 2 = ⇐⇒ 2c + 2 = ⇐⇒ c = 0 ∈ (−2, 2).
2 − (−2) 4

b) f (x) = cos(x), x ∈ − π2 , π2

Zauważmy, że
• Df = R,
• f jest ciągła na − π2 , π2 ,

• f jest różniczkowalna na − π2 , π2 :

f 0 (x) = −sin(x)
Zatem spełnione są założenia tw. Lagrange’a oraz:

π
− cos − π2

cos 0 π π

2
∃c∈(− π , π ) − sin(c) = π ⇐⇒ −sin(c) = ⇐⇒ c = 0 ∈ − , .
− − π2

2 2
2 π 2 2
c) f (x) = 2x−2
x+1 , x ∈ [−2, 0]
Zauważmy, że
• Df = R \ {−1},
• f nie jest ciągła w −1 ∈ [−2, 0],
zatem założenia tw. Lagrange’a nie są spełnione i nie musi istnieć takie c.
Ćwiczenie 1 Korzystając z twierdzenia Lagrange’a wykazać nierówności:
a) cos10 (x) − cos10 (y) ≤ 10|x − y|, x, y ∈ R

Niech
f (t) = cos10 (t).
Zauważmy, że
• Df = R,
• f jest ciągła na [y, x] (lub [x, y]), gdzie x, y ∈ R,
• f jest różniczkowalna na (y, x), gdzie x, y ∈ R:
f 0 (t) = −10cos9 (t)sin(t).

Zatem f spełnia założenia tw. Lagrange’a i istnieje takie c ∈ (y, x), że
|cos10 (x) − cos10 (y)|

= −10cos9 (c)sin(c) ≤ 10,
|x − y|
co po wymnożeniu przez mianownik możemy zapisać w postaci
|cos10 (x) − cos10 (y)| ≤ 10|x − y|.
Użyliśmy wartości bezwzględnej, gdyż nie założyliśmy, że x < y lub odwrotnie.

x−y x−y π
b) cos2 (y)
≤ tg(x) − tg(y) ≤ cos2 (x)
, 0<y≤x< 2
Niech
f (t) = tg(t).
Zauważmy, że
π
• Df = R \ 2 + kπ ,
• f jest ciągła na [y, x], 0 < y ≤ x < π2 ,

• f jest różniczkowalna na (y, x), 0 < y ≤ x < π2 :

1
f 0 (t) = .
cos2 (t)
Zatem f spełnia założenia tw. Lagrange’a i istnieje takie c ∈ (y, x), 0 < y ≤ x < π2 , że
tg(x) − tg(y) 1
= .
x−y cos2 (c)
f 0 (t) = 1
cos2 (t)
jest rosnąca dla t ∈ (y, x), 0 < y ≤ x < π2 , dlatego możemy oszacować:
1 1 1
2
≤ 2
≤ ,
cos (y) cos (c) cos2 (x)
1 tg(x) − tg(y) 1
2
≤ ≤ ,
cos (y) x−y cos2 (x)
x−y x−y
2
≤ tg(x) − tg(y) ≤ .
cos (y) cos2 (x)
Zadanie 14 Napisać wzór Taylora dla funkcji f w punkcie x0 z resztą rzędu n:
x
a) f (x) = x−1 , x0 = 0, n = 3, oszacować resztę w przedziale [−0.1, 0]
Mamy: 0
f 0 (x) = x
= −1 2 , f (0) = 0,
x−1 0 (x−1)
−1
f 00 (x) = 2
2
= (x−1) 3, f 0 (0) = −1,
(x−1) 0
−6
f 000 (x) = 2
(x−1)3
= (x−1)4 , f 00 (0) = −2,
zatem dostajemy
−6
f 0 (0) f 00 (0) 2 f 000 (c) 3 −1 −2 2 (c−1)4
f (x) = f (0) + x+ x + x =0+ x+ x + x3 =
1! 2! 3! 1 2 6
−x3
= −x − x2 + .
(c − 1)4
Oszacowanie reszty dla −0.1 ≤ x, c ≤ 0. Mamy:
−x3 ≤ 0.001,
1 1
−1.1 ≤ c − 1 ≤ −1 ⇒ |c−1| ≤ 1 ⇒ |c−1| 4 ≤ 1,
więc
−x3 0.001
|R3 (x)| = 4
≤ = 0.001
(c − 1) 1
b) f (x) = x1 , x0 = 1, n = 4, oszacować resztę w przedziale [1, 2]

Mamy: 0
f 0 (x) = 1
x = −1
x2
, f (1) = 1,
0
−1
f 00 (x) = 2 = x23 , f 0 (1) = −1,
x 0
f 000 (x) = 2
3 = −6
x4
, f 00 (1) = 2,
x 0
−6
f (4) (x) = x4
= x245 , f 000 (1) = −6.
Stąd
f 0 (1) f 00 (1) f 000 (1) f (4) (c)

f (x) = f (1) + (x − 1) + (x − 1)2 + (x − 1)3 + (x − 1)4 =
1! 2! 3! 4!

24
−1 2 −6 5
=1+ (x − 1) + (x − 1)2 + (x − 1)3 + c (x − 1)4 =
1 2 6 24
(x − 1)4
= 1 − (x − 1) + (x − 1)2 − (x − 1)3 + .
c5
Oszacowanie reszty dla 1 ≤ x, c ≤ 2:
(x − 1)4 1
|R4 (x)| = 5
≤ =1
c 1
c) f (x) = cos2 (x), x0 = 0, n = 3, oszacować resztę w przedziale [−0.5, 0.5],

Mamy:
f 0 (x) = −2cos(x)sin(x) = −sin(2x), f (0) = 1,
f 00 (x) = −2cos(2x), f 0 (0) = 0,
f 000 (x) = 4sin(2x), f 00 (0) = −2.
Zatem
f 0 (0) f 00 (0) 2 f 000 (c) 3
f (x) = f (0) + x+ x + x =
1! 2! 3!
0 −2 2 4sin(2c) 3 2x3 sin(2c)
=1+ x+ x + x = 1 − x2 + .
1 2 6 3
Oszacowanie reszty w przedziale [−0.5, 0.5]:
3
2x3 sin(2c) 2 1 1
≤ · ·1= .
3 3 2 12
Zauważmy, że sin(1) ≈ 0.84147, więc resztę można oszacować jeszcze dokładniej.
Zadanie 15 Napisać równanie stycznych do krzywej

√
y=33x
i równoległych do prostej
y = x − 1.
Wskazówka:
Należy użyć wzoru na styczną ze s. 53. Szukana prosta musi być równoległa do y = x − 1, czyli
posiadać ten sam współczynnik kierunkowy.
Zadanie 16 Zbadać przebieg zmienności funkcji:

2
a) f (x) = x +2x+1
x−2
Przebieg zmienności przeprowadzimy w kilku etapach:
1. Analiza funkcji f : dziedzina, granice na krańcach przedziałów określoności, asymptoty,

punkty przecięcia z OX i OY, parzystość i nieparzystość.
2. Analiza pierwszej pochodnej funkcji f : zbiór, na którym f jest różniczkowalna, miej-
sca zerowe pochodnej, monotoniczność, ekstrema lokalne.
3. Analiza drugiej pochodnej funkcji f : zbiór, na którym f 0 jest różniczkowalna, miejsca
zerowe drugiej pochodnej, wypukłość, punkty przegięcia (oraz ekstrema).
4. Tabela przebiegu zmienności funkcji.
5. Sporządzenie wykresu funkcji.

Zatem zacznijmy od samej funkcji:

x2 +2x+1
1. Analiza funkcji f (x) = x−2 :
• dziedzina Df = R \ {2} = (−∞, 2) ∪ (2, +∞).
• granice na krańcach przedziałów określoności
x2 + 2x + 1 x(x + 2 + x1 ) x + 2 + x1
lim = lim = lim = −∞,
x→−∞ x−2 x→−∞ x(1 − x2 ) x→−∞ 1 − x2
x2 + 2x + 1 4+4+1 9
lim = −
= − = −∞,
x→2− x−2 0 0
x2 + 2x + 1 4+4+1 9
lim = +
= + = +∞,
x→2 + x−2 0 0
x2 + 2x + 1 x(x + 2 + x1 ) x + 2 + x1
lim = lim = lim = +∞.
x→+∞ x−2 x→+∞ x(1 − x2 ) x→+∞ 1 − x2
• asymptoty
Z wyliczonych granic wynika, że: x = 2 jest asymptotą pionową obustronną. Nato-
miast skoro granica lim f (x) nie jest właściwa, więc nie istnieją asymptoty poziome.
x→±∞
Następnie obliczamy współczynniki:
x2 + 2x + 1 x2 + 2x + 1
A− = lim = lim = 1,
x→−∞ x(x − 2) x→−∞ x2 − 2x
A− = A+ ,
x2 + 2x + 1 x2 + 2x + 1 − x2 + 2x 4x + 1
B− = lim − 1 · x = lim = lim = 4,
x→−∞ x−2 x→−∞ x−2 x→−∞ x − 2
B− = B+ ,
zatem y = x + 4 jest asymptotą ukośną obustronną.
• punkty przecięcia z OX i OY
Mamy:
1 1
f (0) = =− ,
−2 2
x2 + 2x + 1
= 0 ⇐⇒ x2 + 2x + 1 = 0 ∧ x 6= 2 ⇐⇒ x = −1.
x−2
• parzystość i nieparzystość
Zauważmy, że:
x2 − 2x + 1 x2 − 2x + 1
f (−x) = , −f (−x) = ,
−x − 2 x+2
a w szczególności
1+2+1
f (1) = = −4 6= f (−1) = 0,
−1
1+2+1
f (1) = = −4 6= −f (−1) = 0.
−1
Stąd funkcja f nie jest parzysta ani nieparzysta.
2
2. Analiza pochodnej funkcji f (x) = x +2x+1
x−2 :
Obliczamy:
(x2 + 2x + 1)0 (x − 2) − (x2 + 2x + 1)(x − 2)0
f 0 (x) = =
(x − 2)2
(2x + 2)(x − 2) − (x2 + 2x + 1) · 1 x2 − 4x − 5
= = .
(x − 2)2 (x − 2)2

• zbiór, na którym f jest różniczkowalna
Df 0 = R \ {2} = (−∞, 2) ∪ (2, +∞).
• miejsca zerowe pochodnej

x2 − 4x − 5
= 0 ⇐⇒
(x − 2)2
x2 − 4x − 5 = 0 ∧ x 6= 2 ⇐⇒
x = −1 ∨ x = 5
• monotoniczność (szkic (x + 1)(x − 5)(x − 2)2 )
100
80
60
40
20
−2 2 4 6
−20
Zauważmy, że:
f jest rosnąca ⇐⇒ f 0 (x) > 0 ⇐⇒ x ∈ (−∞, −1), (5, ∞),
f jest malejąca ⇐⇒ f 0 (x) < 0 ⇐⇒ x ∈ (−1, 2), (2, 5).
• ekstrema lokalne
W punktach x = −1 oraz x = 5 następuje zmiana monotoniczności, dlatego x = −1
jest maksimum lokalnym, a x = 5 minimum lokalnym f .
Zauważmy, że w x = 2 nie sprawdzamy ekstremum, bo ten punkt nie należy do Df .
x2 +2x+1
3. Analiza drugiej pochodnej funkcji f (x) = x−2 :
Obliczamy kolejną pochodną:
(x2 − 4x − 5)0 (x2 − 4x + 4) − (x2 − 4x − 5)(x2 − 4x + 4)0

f 00 (x) = =
(x − 2)4
(2x − 4)(x2 − 4x + 4) − (x2 − 4x − 5)(2x − 4) 18

= 4
=
(x − 2) (x − 2)3
Df 00 = R \ {2} = (−∞, 2) ∪ (2, +∞).
• miejsca zerowe drugiej pochodnej: brak.

• wypukłość (wykorzystamy szkic 18(x − 2)3 )

60
40
20
−2 2 4 6
−20
−40
−60
Zatem:
f jest wypukła ⇐⇒ f 00 (x) > 0 ⇐⇒ x ∈ (2, ∞),
f jest wklęsła ⇐⇒ f 00 (x) < 0 ⇐⇒ x ∈ (−∞, 2).
• punkty przegięcia
W punkcie x = 2 następuje zmiana wypukłości, lecz nie należy on do Df , zatem f
nie posiada punktów przegięcia.
• ekstrema
Zostały już zbadane.
x2 +2x+1
4. Tabela przebiegu zmienności funkcji f (x) = x−2 .
x (−∞, −1) −1 (−1, 2) 2 (2, 5) 5 (5, ∞)

f 0 (x) + 0 − brak − 0 +
f 00 (x) − − − brak + + +
f (x) wklęsła wklęsła wklęsła brak wypukła wypukła wypukła
0 0 & +∞ & +∞
−∞ % fmax −∞ 12 fmin 12 %
Zauważmy przy okazji, że

fmin > fmax .
x2 +2x+1
5. Wykres funkcji f (x) = x−2 .
20
10
−6 −4 −2 2 4 6 8 10
−10
b) f (x) = xe−x
1. Analiza funkcji f (x) = xe−x :

• dziedzina
Df = R.

• granice na krańcach przedziałów określoności

lim xe−x = [−∞ · ∞] = −∞,
x→−∞
e−x x [∞
∞] 1
lim xe−x = lim 1 = lim == lim = 0.
x→+∞ x→+∞ x→+∞ ex H x→+∞ ex
x
• asymptoty
Z wyliczonych granic wynika, że nie istnieją asymptoty pionowe ani asymptota po-
zioma lewostronna. Natomiast skoro
lim f (x) = 0,
x→+∞
to y = 0 jest asymptotą poziomą prawostronną.

Następnie wyliczamy współczynnik kierunkowy w −∞ (bo z prawej już mamy asymp-
totę poziomą):
A− = lim e−x = +∞.
x→−∞
Zatem brak innych asymptot ukośnych.

• punkty przecięcia z OX i OY
f (0) = 0 · e0 = 0, xe−x = 0 ⇐⇒ x = 0.
• parzystość i nieparzystość
Mamy
f (−x) = −xex , −f (−x) = xex .
W szczególności dostajemy
f (1) = e−1 6= f (−1) = −e,
f (1) = e−1 6= −f (−1) = e,

zatem funkcja f nie jest parzysta ani nieparzysta.
2. Analiza pochodnej funkcji f (x) = xe−x :
Obliczamy pochodną:
f 0 (x) = (1 − x)e−x .
Df 0 = R.
• miejsca zerowe pochodnej
(1 − x)e−x = 0 ⇐⇒ x = 1.
• monotoniczność (szkic (1 − x)e−x lub 1 − x)
−1 1 2 3
−1
−2

Zatem:
f jest rosnąca ⇐⇒ f 0 (x) > 0 ⇐⇒ x ∈ (−∞, 1),
f jest malejąca ⇐⇒ f 0 (x) < 0 ⇐⇒ x ∈ (1, ∞).
• ekstrema lokalne
W punkcie x = 1 następuje zmiana monotoniczności, dlatego f posiada maksimum
lokalne w x = 1.
3. Analiza drugiej pochodnej funkcji f (x) = xe−x :
f 00 (x) = (x − 2)e−x .
Df 00 = R.
• miejsca zerowe drugiej pochodnej
(x − 2)e−x = 0 ⇐⇒ x = 2.
• wypukłość (szkic (x − 2)e−x lub x − 2)
1 2 3 4
−1
−2
Zatem:
f jest wypukła ⇐⇒ f 00 (x) > 0 ⇐⇒ x ∈ (2, ∞),
f jest wklęsła ⇐⇒ f 00 (x) < 0 ⇐⇒ x ∈ (−∞, 2).
• punkty przegięcia
W punkcie x = 2 następuje zmiana wypukłości, dlatego x = 2 jest punktem przegięcia
f.
• ekstrema
Zostały już zbadane.
4. Tabela przebiegu zmienności funkcji f (x) = xe−x .
x (−∞, 1) 1 (1, 2) 2 (2, ∞)

f 0 (x) + 0 − − −
f 00 (x) − − − 0 +
f (x) wklęsła wklęsła wklęsła punkt przegiecia wypukła
1 1
−∞ % e fmax e & & &0

5. Wykres funkcji f (x) = xe−x .
−3 −2 −1 1 2 3
−2
−4
Zadanie 17 Wielomian W (x) przedstawić jako sumę potęg dwumianu D(x):
a) W (x) = x2 + 2x + 7, D(x) = x − 1
Obliczamy wzór Taylora w x0 = 1:
W 0 (x) = 2x + 2, W 00 (x) = 2, W 000 (x) = 0 ...
Zatem dostajemy
W 0 (1) W 00 (1) W (n) (c)

W (x) = W (1) + (x − 1) + (x − 1)2 + ... + (x − 1)n =
1! 2! n!
4 2 0
= 10 + (x − 1) + (x − 1)2 + (x − 1)3 + ... + 0 =
1 2 6
= 10 + 4(x − 1) + (x − 1)2 = 10D0 (x) + 4D(x) + D2 (x)
b) W (x) = x5 + x3 + x, D(x) = x + 2
Obliczamy wzór Taylora w x0 = −2:
W 0 (x) = 5x4 + 3x2 + 1, W 00 (x) = 20x3 + 6x,
W 000 (x) = 60x2 + 6, W IV (x) = 120x, W V (x) = 120,

a kolejne pochodne będą już zerowe, więc możemy zapisać
W 0 (−2) W 00 (−2) W 000 (−2)

W (x) = W (−2) + (x + 2) + (x + 2)2 + (x + 2)3 +
1! 2! 3!
W IV (−2) W V (−2)
+ (x + 2)4 + (x + 2)5 =
4! 5!
93 −172 246 −240 120
= −42 + (x + 2) + (x + 2)2 + (x + 2)3 + (x + 2)4 + (x + 2)5 =
1 2 6 24 120
= −42D0 (x) + 93D(x) − 86D2 (x) + 41D3 (x) − 10D4 (x) + D5 (x)

9.7 Ciągi i szeregi funkcyjne

Zadanie 1 Zbadać zbieżność ciągów funkcyjnych i określić rodzaj zbieżności:
a) fn : R → R, fn (x) = sin(x)
n
Na początek znajdziemy granicę punktową tego ciągu funkcyjnego.
Dla dowolnego x ∈ R mamy
sin(x) 1
0≤ ≤ → 0,
n n
więc korzystając z twierdzenia o trzech funkcjach dostajemy
∀x∈R lim fn (x) = 0,

n→∞
co możemy zapisać symbolicznie

fn → f ≡ 0.
Następnie sprawdzamy, czy ciąg (fn ) jest zbieżny jednostajnie do f :
sin(x) sin(x) 1 1
sup |fn (x) − f (x)| = sup − 0 = sup = = → 0,
x∈R x∈R n x∈R n n n
więc ciąg zbiega jednostajnie na R, co zapisujemy
fn ⇒ f ≡ 0.
b) fn : [0, 1] → R, fn (x) = (1 − x)n
Szukamy granicy punktowej f . Rozważmy dwa przypadki:
• dla x = 0 mamy
fn (x) = 1,
który (jako ciąg stały) jest zbieżny punktowo do
f ≡ 1.
• dla dowolnego x ∈ (0, 1] mamy

(1 − x) ∈ [0, 1),
zatem fn (x) jest ciągiem geometrycznym, którego granica wynosi
lim fn (x) = lim (1 − x)n = 0 = f (x).

n→∞ n→∞
Zatem dostajemy fn → f, gdzie

(
1, dla x = 0
f (x) = .
0, dla x ∈ (0, 1]
Zauważmy, że funkcje fn (x) są ciągłe, a funkcja f nie jest ciągła, zatem z twierdzenia o
ciągłości granicy jednostajnej (s. 63)
fn 6⇒ f.

c) fn : R → R, fn (x) = xn
Szukamy granicy punktowej f . Rozważmy kilka przypadków:
• dla dowolnego |x| < 1 mamy

lim xn = 0.
n→∞
• dla x = 1 mamy
lim xn = lim 1n = 1.
n→∞ n→∞
• dla dowolnego x > 1 mamy

lim xn = +∞.
n→∞
• dla x = −1
lim xn = lim (−1)n

n→∞ n→∞
i ta granica nie istnieje.
• dla dowolnego x < −1 mamy W tym przypadku ciąg fn (x) również nie posiada granicy.
Zatem ciąg funkcyjny (fn ) jest zbieżny dla −1 < x < ∞ i możemy zapisać fn → f, gdzie

 0,
 dla − 1 < x < 1
f (x) = 1, dla x = 1 .
 ∞, dla x > ∞

Ciąg funkcyjny (fn ) nie jest zbieżny jednostajnie na (−1, ∞).

Mamy również fn 6⇒ f na (−1, 1), ponieważ
sup xn = 1 6→ 0.
x∈(−1,1)
Warto jednak zauważyć, że ciąg ten jest zbieżny jednostajnie na (−a, a) dla 0 < a < 1,
ponieważ
sup xn = an → 0.
x∈(−a,a)
1
d) fn : (−1, ∞) → R, fn (x) = 1+x n
Szukamy granicy punktowej f . Rozważmy kilka przypadków:
• dla dowolnego |x| < 1 mamy

lim xn = 0,
n→∞
zatem
1 1
lim fn (x) = lim n
= = 1.
n→∞ n→∞ 1+x 1+0
• dla x = 1 mamy
1 1
lim fn (x) = lim = .
n→∞ n→∞ 1 + 1n 2
• dla dowolnego x > 1 mamy
lim 1 + xn = +∞,
n→∞
zatem
1 1

lim fn (x) = lim = = 0.
n→∞ n→∞ 1 + xn +∞

Zatem dostajemy fn → f, gdzie


 1,
 dla − 1 < x < 1
1
f (x) = 2,dla x = 1 .
∞, dla x > ∞


Jednak (fn ) nie jest zbieżny jednostajnie do f na (−1, ∞) z powodu braku ciągłości f .
e) fn : R → R, fn (x) = n2nx
+x2
Dla dowolnego x ∈ R mamy
nx nx x |x|
|fn (x)| = ≤ 2 = = → 0,
n2 + x2 n n n
zatem
fn → f ≡ 0.
Sprawdzimy, czy ciąg jest zbieżny jednostajnie:
nx nx
sup |fn (x) − f (x)| = sup − 0 = sup ,
x∈R x∈R n2 + x2 x∈R n 2 + x2
więc musimy znaleźć największą wartość funkcji |fn | dla ustalonego n ∈ N:
n(n2 + x2 ) − 2nx2 n3 − nx2 n(n − x)(n + x)

fn0 (x) = = = .
(n2 + x2 )2 (n2 + x2 )2 (n2 + x2 )2
Skoro
fn (x) ≥ 0 dla x ≥ 0
oraz
fn → 0,
to funkcja fn ma maksimum globalne dla x = n (a z nieparzystości minimum dla x = −n).
Natomiast funkcja |fn | ma maksima w x = ±n oraz zachodzi równość
| ± n2 | n2 1
|fn (±n)| = 2 2
= 2 2
= ,
n + (±n) n +n 2
zatem
nx 1
sup |fn (x) − f (x)| = sup = 6→ 0,
x∈R x∈R n2 +x 2 2
czyli ciąg funkcyjny (fn ) nie jest zbieżny jednostajnie do f na R.
Zadanie 2 Zbadać zbieżność szeregów funkcyjnych na D:

∞
X xn
a) , D = [−3, 3]
n=0
n!
Zauważmy, że możemy oszacować
xn 3n
∀x∈[−3,3] ≤
n! n!
oraz policzyć granicę
3n+1 n! 3n · 3n! 3
lim = lim = lim = 0.
n→∞ (n + 1)! 3n n→∞ 3n (n + 1)n! n→∞ n + 1

Zatem:
∞
X 3n
• jest zbieżny na mocy kryterium d’Alemberta,
n=0
n!
∞
X xn
• jest zbieżny jednostajnie na [−3, 3] na mocy kryterium Weierstrassa.
n=0
n!
∞
X sin(n!x)
b) 3
,D=R
n=0
n
Możemy oszacować
sin(n!x) 1
∀x∈R ≤ 3.
n3 n
Wtedy:
∞
X 1
• jest zbieżny jako szereg Dirichleta (dla n = 3),
n=0
n3
∞
X sin(n!x)
• jest zbieżny jednostajnie na R na mocy kryterium Weierstrassa.
n=0
n3
∞
X 21−n
c) √ , D = [0, ∞)
n=1
1 + nx
Możemy oszacować
21−n 1 2
∀x∈[0,∞) √ ≤ 21−n = n−1 = n
1 + nx 2 2
oraz obliczyć granicę √
n
r
n 2 2 1
lim = lim = .
n→∞ 2n n→∞ 2 2
Wtedy:
∞
X 2
• jest zbieżny na mocy kryterium Cauchy’ego,
n=1
2n
∞
X 21−n
• √ jest zbieżny jednostajnie na R na mocy kryterium Weierstrassa.
n=0
1 + nx
∞
X 1
d) , D = [0, 1]
n=1
1 + xn
∞ ∞
1
X X 1
Zauważmy, że dla x = 1 mamy n
= , a szereg ten jest rozbieżny, gdyż nie speł-
n=1
1 + x n=1
2
∞
X 1
nia warunku koniecznego zbieżności szeregów. Zatem szereg funkcyjny również
n=1
1 + xn
jest rozbieżny na D.
Zadanie 3 Wyznaczyć przedziały zbieżności szeregów potęgowych:
∞
X xn
c)
n2
n=1
1
Mamy an = n2
oraz:
an+1 1
lim = lim n2 = 1,
n→∞ an n→∞ (n + 1)2
zatem na mocy twierdzenia Cauchy’ego-Hadamarda R = 1, a szereg jest zbieżny na (−1, 1).

∞
X xn
d)
n=1
n!
1
Mamy an = n! oraz:
an+1 1 1
lim = lim n! = lim = 0,
n→∞ an n→∞ (n + 1)! n→∞ n+1
zatem na mocy twierdzenia Cauchy’ego-Hadamarda R = ∞, a szereg jest zbieżny na (−∞, ∞).

∞
X xn
e)
n=1
n
1
Mamy an = n oraz:
r
√1 n
lim n
an = lim
= 1,
n→∞ n→∞ n
∞
X (2n)! n
f) x
n=1
n!
(2n)!
Mamy an = n! oraz:
an+1 (2n + 2)(2n + 1)(2n)! n! (2n + 2)(2n + 1)

lim = lim = lim = ∞,
n→∞ an n→∞ (n + 1)n! (2n)! n→∞ n+1
zatem na mocy twierdzenia Cauchy’ego-Hadamarda R = 0, a szereg jest zbieżny na {0}.

∞
X
g) n!xn
n=1
Mamy an = n! oraz:
an+1 (n + 1)n!
lim = lim = lim n + 1 = ∞,
n→∞ an n→∞ n! n→∞
zatem na mocy twierdzenia Cauchy’ego-Hadamarda R = 0, a szereg jest zbieżny na {0}.

∞
X en n
j) x
n=1
n+1
en
Mamy an = n+1 oraz:
s
√ n en e
lim n
an = lim = lim √
n
= e,
n→∞ n→∞ n+1 n→∞ n+1

zatem na mocy twierdzenia Cauchy’ego-Hadamarda R = 1e , a szereg jest zbieżny na − 1e , 1e .
∞
X xn
l)
n=1
(4n2 + 5)2n
1
Mamy an = (4n2 +5)2n oraz:
an+1 (4n2 + 5)2n (4n2 + 5) 1

lim = lim 2 n
= lim = ,
n→∞ an n→∞ (4(n + 1) + 5)2 2 n→∞ (4(n + 1)2 + 5)2 2

∞
X 1 n
m) n
x
n=1
n10
1
Mamy an = n10 n oraz:
r
√ n 1 1 1
lim n
an = lim n
= lim √
n
= ,
n→∞ n→∞ n10 n→∞ n10 10
∞
X (−1)n+1 (x + 1)n
q)
n=1
n
(−1)n+1
Mamy x0 = −1, an = n oraz:
s r
√ n (−1)n+1 n 1
lim n
an = lim = lim = 1,
n→∞ n→∞ n n→∞ n
zatem na mocy twierdzenia Cauchy’ego-Hadamarda R = 1, a szereg jest zbieżny na
(x0 − R, x0 + R) = (−1 − 1, −1 + 1) = (−2, 0) .
∞
X (−1)n nn n
r) x
n=1
n!
(−1)n nn
Mamy an = n! oraz:
an+1 (−1)n+1 (n + 1)n (n + 1) n! (n + 1)n
lim = lim = lim = e,
n→∞ an n→∞ (n + 1)n! (−1)n nn n→∞ nn

zatem na mocy twierdzenia Cauchy’ego-Hadamarda R = 1e , a szereg jest zbieżny na − 1e , 1e .
∞
X (−1)n x2n+1
s)
n=1
(2n + 1)!
Zauważmy, że przesunięcie nie ma wpływu na promień zbieżności, więc zamiast potęgi 2n + 1
rozważymy 2n. Podstawiając w = x2 dostajemy:
∞ ∞
X (−1)n x2n X (−1)n wn
= ,
n=1
(2n + 1)! n=1
(2n + 1)!
(−1)n
a wtedy an = (2n+1)! oraz:
an+1 (−1)n+1 (2n + 1)! 1

lim = lim n
= lim = 0,
n→∞ an n→∞ (2n + 3)(2n + 2)(2n + 1)! (−1) n→∞ (2n + 3)(2n + 2)
zatem na mocy twierdzenia Cauchy’ego-Hadamarda R = ∞, a szereg jest zbieżny na (−∞, ∞) .
∞
X (x + 8)3n
t)
n=1
n2
Podstawiając w = (x + 8)3 dostajemy:
∞ ∞
X (x + 8)3n X wn
= ,
n=1
n2 n=1
n2
1
a wtedy an = n2
oraz:
an+1 n2
lim
= lim = 1,
n→∞ an n→∞ (n + 1)2
zatem na mocy twierdzenia Cauchy’ego-Hadamarda R = 1, a szereg jest zbieżny na (−9, −7) .

∞
X
u) (5x − 3)n
n=1
Zauważmy, że możemy zapisać:
∞ ∞ ∞
− 3)n
n
n (x 3
X X X
n
(5x − 3) = 5 = 5n x − ,
n=1 n=1
5n n=1
5
a wtedy an = 5n oraz:
an+1 5n+1
lim = lim = 5,
n→∞ an n→∞ 5n

zatem na mocy twierdzenia Cauchy’ego-Hadamarda R = 51 , a szereg jest zbieżny na 2 4
5, 5 .
9.8 Kilka prostych całek

Zadanie 1 Obliczyć podane całki nieoznaczone korzystając z powyższych twierdzeń:
Z
a) x2 + 4x3 + 2x − 1dx
Z Z Z Z Z
2 3 2 3
x + 4x + 2x − 1dx = x dx + 4x dx + 2xdx − 1dx =
x3 x4 x2
Z Z Z Z
2 3
= x dx + 4 x dx + 2 xdx − 1dx = + 4 + 2 − x + C, C ∈ R
3 4 2
Z
b) tg 2 (x)dx
! !
sin2 (x) sin2 (x) cos2 (x) sin2 (x)
Z Z Z Z
2
tg (x)dx = dx = 1−1+ dx = + − 1 dx =
cos2 (x) cos2 (x) cos2 (x) cos2 (x)
cos2 (x) + sin2 (x) 1
Z Z Z Z
= dx − 1dx = dx − 1dx = tg(x) − x + C, C ∈ R
cos2 (x) cos2 (x)
Zadanie 2 Obliczyć całkę nieoznaczoną korzystając z podstawienia lub całkowania przez części:
Z
a) cos(2x)dx
Całkę możemy obliczyć na dwa sposoby:
• używając twierdzenia o całce z pochodnej

1 1 1
Z Z Z
cos(2x)dx = 2cos(2x)dx = (sin(2x))0 dx = sin(2x) + C, C ∈ R
2 2 2
• używając twierdzenia o całkowaniu przez podstawianie

 
t = 2x 
1
Z  Z

cos(2x)dx = dt = 2dx = cos(t) dt =
 1  2
2 dt = dx
 
1 1 1
Z
= (sin(t))0 dt = sin(t) + C = sin(2x) + C, C ∈ R
2 2 2
Sprawdzenie: 0
1 1

sin(2x) + C = · cos(2x) · 2 = cos(2x)
2 2

Z
b) tg(x)dx
( )
sin(x) t = cos(x)
Z Z
tg(x)dx = dx = =
cos(x) dt = −sin(x)dx
−dt
Z
= = −ln|t| + C = −ln|cos(x)| + C, C ∈ R
t
Sprawdzenie:
1
(−ln|cos(x)| + C)0 = − (−sin(x)) = tg(x)
cos(x)
Z
c) xsin(x)dx
( )
u = x v 0 = sin(x)
Z
xsin(x)dx = =
u0 = 1 v = −cos(x)
Z
= −xcos(x) + cos(x)dx = −xcos(x) + sin(x) + C, C ∈ R
Sprawdzenie:
(−xcos(x) + sin(x) + C)0 = −cos(x) − x · (−sin(x)) + cos(x) = xsin(x)

Z
d) ln(x)dx
( )
u = ln(x) v 0 = 1
Z
ln(x)dx = =
u0 = x1 v=x
1
Z Z
= xln(x) − x · dx = xln(x) − 1dx = xln(x) − x + C, C ∈ R
x
Sprawdzenie:
(xln(x) − x + C)0 = ln(x)
Zadanie 3 Obliczyć z definicji całkę oznaczoną:

Z 1
a) xdx
0
Z 1 n n
1−0 k 1
X X
xdx = lim f (xk ) = lim f =
0 n→∞
k=1
n n→∞
k=1
n n
n n
X k 1 X 1 n(n + 1) 1
= lim = lim k = lim 2 =
n→∞
k=1
n2 n→∞ n 2
k=1
n→∞ n 2 2
Z 2
b) 2x2 + x − 1dx
0
Z 2 n n
2−0 2k 2
X X
2
2x + x − 1dx = lim f (xk ) = lim f =
0 n→∞
k=1
n n→∞
k=1
n n
n n n n
! !
X 4k 2 2k 2 16 X 2 4 X 2X
= lim 2 2 + −1 = lim k + k − 1 =
n→∞
k=1
n n n n→∞ n3 k=1 n2 k=1 n k=1
16 n(n + 1)(2n + 1) 4 n(n + 1) 2 16 16

= lim 3
+ 2 − ·n = +2−2=
n→∞ n 6 n 2 n 3 3

Zadanie 4 Obliczyć całkę oznaczoną:

Z π
a) cos(2x)dx
0
Najpierw możemy obliczyć całkę nieoznaczoną (np. używając twierdzenia o całkowaniu przez
podstawianie)
1
Z
cos(2x)dx = sin(2x) + C, C ∈ R,
2
a następnie użyć twierdzenia Newtona-Leibniza
Z π π
1 1 1
cos(2x)dx = sin(2x) = sin(2π) − sin(0) = 0
0 2 0 2 2
Z 0
b) tg(x)dx
0
Mamy Z
tg(x)dx = −ln(cos(x)) + C, C ∈ R,
a z całki oznaczonej
Z 0 0
tg(x)dx = −ln(cos(x)) = −ln(cos(0)) + ln(cos(0)) = 0
0 0
Z 1
c) xsin(x)dx
−1
Korzystając z twierdzenia o całkowaniu przez części
Z
xsin(x)dx = −xcos(x) + sin(x) + C, C ∈ R,
a potem przechodząc na całkę oznaczoną dostajemy

Z 1
xsin(x)dx = [−xcos(x) + sin(x)]1−1 = −cos(1) + sin(1) − cos(−1) − sin(−1) =
−1
= −cos(1) + sin(1) − cos(1) + sin(1) = −2cos(1) + 2sin(1)

Z e
d) ln(x)dx
1
Mamy Z
ln(x)dx = xln(x) − x + C, C ∈ R
oraz Z e
ln(x)dx = [xln(x) − x]e1 = eln(e) − e − 1ln(1) + 1 = 1.
1
W przyszłości będziemy używać twierdzeń o całkowaniu przez podstawianie i przez części dla
całek oznaczonych, żeby skrócić obliczenia, tzn.:
( )
u = ln(x) v 0 = 1
Z e e
Z e
1
ln(x)dx = = xln(x) − · x dx =
1 u0 = x1 v=x 1 1 x
Z e e
=e− dx = e − x = e − e + 1 = 1.
1 1

Rozdział 10
Odpowiedzi do zadań
Liczby i funkcje rzeczywiste

Zadanie 2. a) x ∈ {1, 5}, nb) x o∈ {−2, 1}, c) x = 0, d) x ≥ 0, e) x ∈ ∅, f) x ∈ {−3, 3},
g) x ∈ {−1, 2, 3, 6}, h) x ∈ 61 , 23 , i) x = 12 , j) x ∈ {−2, 2}, k) x ∈ {−1, 0, 2}, l) x ∈ ∅, m)
√
x ∈ n{1, 2},on) x = 1, o) x = 52 , p) xn ∈ {−2,
o
−1, 1, 2}, q) x ∈ {−1, 1}, r) x = −1 − 5, s)
x ∈ − 32 , 0 , t) x = 1
6 (π − 1), u) x ∈ 2
3, 2 .
i h h i
Zadanie 3. a) x ∈ [0, 3], b) (−∞, −5) ∪ (1, ∞), c) x ∈ −∞, − 41 ∪ 3
4, ∞ , d) x ∈ 2 8
3, 3 , e)
h i
x ∈ (−∞, −1) ∪ (3, ∞), f) x ∈ −6, −1) ∪ (−1, 23 , g) x ∈ − 14 , ∞ , h) x ∈ (−∞, −10] ∪ [14, ∞),
i) x ∈ (−5, −1), j) x ∈h (−3, −2) ∪ (2, 3), k) x ∈ R, l) x ∈ R, m) x ∈ (−∞, −1) ∪ (0, ∞), n) x ∈ ∅,
o) x ∈ (0, ∞), p) x ∈ 21 , ∞ , q) x ∈ ∅.
Zadanie 4. a) Df = N \ {2}, b) Dg = (−∞, −1) ∪ (1, ∞), c) Dh = R, d) Df = (−∞, 1] ∪ [5, ∞),
e) Dg = h(−∞, −2) ∪ (2, ∞), f) Dh = [2kπ, (2k + 1)π] , k ∈ Z, g) Df = [−2, 2], h) Dg = (−∞, 0],
1
i) Dh = −3, − 2 , j) Df = (0, ∞), k) Dg = (0, ∞) \ {1}, l) Dh = R.
√ √ √
Zadanie 5. a) f (A) = [0, 1), f −1 (B) = (− 2, 2), b) f (A) = (0, 1], f −1 (B) = (−1, 3 3) ∪ {2},
c) f (A) = [2, 3), f −1 (B) = {−5, 11} ∪ (0, 6), d) f (A) = (3, 18), f −1 (B) = [−2, −1) ∪ (1, 2], e)
f (A) = [0, 1], f (B) = {kπ, k ∈ Z} ∪ k 2 , k ∈ Z , f) f (A) = (∞, 0] ∪ {1}, f −1 (B) = [e, e2i),
−1
π
g) f (A) = (0, 1), f −1 (B) = (0, 2), h) f (A) = [−1, 2), f −1 (B) = (−1, 5), i) f (A) = [0, 1) ∪ 3
2, 2 ,
f −1 (B)= (− 52 , 32 ).
Zadanie 6. a) X = [−1, 1], Y = − π2 , π2 , b) X = [−1, 1], Y = [0, π], c) X = R, Y = − π2 , π2 , d)

X = R, Y = [0, π], e) X = [−1, 1], Y = [−1, 1], f) X = R, Y = − π2 , π2 , g) X = R, Y = [0, π], h)

X = [0, π], Y = [0, π], i) X = R \ kπ2 | k ∈ Z , Y = − π2 , π2 , j) X = R, Y = R, k) X = R \ {0},

Y = R \ {0}, l) X = R, Y = − π2 , π2 , m) X = [−1, 1], Y = [−1, 1], n) X = [−3, 3], Y = [0, π], o)
X = R, Y = [0, 2π], p) X = R, Y = 0,π2 , q) X = R \ {0}, Y = 0, π2 , r) X = R, Y = π2 , π ,

s) X = (−∞, −1] ∪ [1, ∞), Y = − π2 , π2 \ {0}, t) X = (−∞, −1] ∪ [1, ∞), Y = [0, π] \ π2 , u)
X = R \ {0}, Y = − π2 , π2 \ {0}, v) X = [−1, 1], Y = {−1, 0, 1}, w) X = R, Y = {−1, 0, 1}, x)
X = R, Y = [0, 1], y) X = R, Y = [−3, 3], z) (−5, ∞), Y = R, aa) X = (0, ∞), Y = (−∞, 2],
ab) X = R, Y = (0, ∞), ac) X = R, Y = (0, ∞), ad) X = R, Y = [1, ∞).
7
Zadanie 7. a) − 12 π, b) 11 3 5π
6 π, c) 2π, d) 4 π, e) 4 , f) 0.
Zadanie 8. a) rosnąca, b) rosnąca, c) malejąca, d) rosnąca, e) rosnąca, f) nie jest monoto-
niczna, g) malejąca, h) nie jest monotoniczna, i) malejąca, j) rosnąca, k) rosnąca, l) nie jest
monotoniczna, m) nie jest monotoniczna, n) rosnąca, o) malejąca, p) rosnąca, q) rosnąca, r)
malejąca, s) malejąca, t) rosnąca.
Zadanie 9. a) tak, b) tak, c) tak, d) nie, e) tak, f) nie, g) tak, h) tak, i) tak, j) tak.
Zadanie 10. a) nie, b) tak, c) nie, d) tak, e) tak, f) tak.
184
ROZDZIAŁ 10. ODPOWIEDZI DO ZADAŃ
Zadanie 11. a) tak, b) nie, c) nie, d) nie, e) nie, f) tak, g) nie, h) tak, i) nie, j) tak, k) tak, l)
tak, m) nie, n) tak, o) nie, p) nie, q) tak, r) tak, s) tak.
Zadanie 12.
przykład a) b) c) d) e) f) g)
π
okresowa T = π nie T = 3 T = 2 T = 4 T = π T = 2π
parzysta tak tak tak tak ? nie nie
nieparzysta nie nie nie nie ? tak nie
Zadanie 13. a) g ◦ f : R → R, (g ◦ f )(x) = 2x2 + 3, f ◦ g : R → [0, ∞), (f ◦ g)(x) = (2x + 3)2 ,
f ◦ f : R → [0, ∞), (f ◦ f )(x) = x4 , g ◦ g : R → R, (g ◦ g)(x) = 4x + 9,
1
b) g ◦ f : R \ {1} → [0, ∞), (g ◦ f )(x) = x−1 , g ◦ g : R → [0, ∞), (g ◦ g)(x) = |x|,
(
−x + 2kπ, gdy x ∈ [(2k − 1)π, 2kπ)
c) f ◦ g : R → [0, π], (f ◦ g)(x) = ,
x − 2kπ, gdy x ∈ [2kπ, (2k + 1)π)
g ◦ f : [−1, 1] → [−1, 1], (g ◦ f )(x) = x, g ◦ g : R → [−1, 1], (g ◦ g)(x) = cos2 (x),
2x
d) g ◦ f : R → R, (g ◦ f )(x) = ln(e2x + 4), f ◦ f : R → (0, ∞), (f ◦ f )(x) = e2e ,
f ◦ g : (−4, ∞) → (0, ∞), (f ◦ g)(x) = e2ln(x+4) ,
√
e) f ◦ g : [0, ∞) → [−1, 1], (f ◦ g)(x) = cos ( x), f ◦ f : R → [−1, 1], (f ◦ f )(x) = cos(cos(x)),
√
g ◦ g : [0, ∞) → [0, ∞), (g ◦ g)(x) = 4 x,
f) g ◦ f : (0, ∞) → (0, ∞), (g ◦ f )(x) = x, f ◦ g : R → R, (f ◦ g)(x) = x,
x
g ◦ g : R → (0, ∞), (g ◦ g)(x) = 22 ,
g) g ◦ f : R → (−∞, 0], (g ◦ f )(x) = −x2 , f ◦ g : R → [0, ∞), (f ◦ g)(x) = x2 ,
f ◦ f : R → [0, ∞), (f ◦ f )(x) = |x|, g ◦ g : R → (−∞, 0], (g ◦ g)(x) = −x4 ,
h) g ◦ f : [0, ∞) → [0, ∞), (g ◦ f )(x) = x2 , f ◦ g : R → [0, ∞), (f ◦ g)(x) = x2 ,
√
f ◦ f : [0, ∞) → [0, ∞), (f ◦ f )(x) = 4 x, g ◦ g : R → [0, ∞), (g ◦ g)(x) = x16 ,
i) g ◦ f : R \ {0} → (0, ∞), (g ◦ f )(x) = x12 , f ◦ f : R \ {0} → R \ {0}, (f ◦ f )(x) = x,
g ◦ g : R → [0, ∞), (g ◦ g)(x) = x4 ,
2
j) g ◦ f : R → (0, ∞), (g ◦ f )(x) = 2x , f ◦ g : R → [0, ∞), (f ◦ g)(x) = 22x ,
f ◦ f : R → [0, ∞), 4 , g ◦ g : R → (0, ∞), (g ◦ g)(x) = 22x ,
√ (f ◦ f )(x) = x p √
k) g ◦ f : R → [1. 3], (g ◦ f )(x) = 2 + cos(x), f ◦ g : [0, ∞) → [1, 3], (f ◦ g)(x) = 2 + cos( x),
√
f ◦ f : R → [1, 3], (f ◦ f )(x) = 2 + cos(2 + cos(x)), g ◦ g : [0, ∞) → [0, ∞), (g ◦ g)(x) = 4 x,
l) f ◦ g : (0, ∞) → R, (f ◦ g)(x) = −log(x),( f ◦ f : R → R, (f ◦ f )(x) = x,
2
3x , gdy x ∈ [0, 1]
m) g ◦ f : [0, 2] → [0, 6], (g ◦ f )(x) = ,
6x − 6, gdy x ∈ (1, 2]


 x4 , gdy x ∈ [0, 1]
f ◦ f : [0, 2] → [0, 2], (f ◦ f )(x) = 2
4x − 8x + 4, gdy x ∈ (1, 1.5] ,
4x − 6, x ∈ (1.5, 2]

 gdy

1 3
 − 2 (x + 1) + 2 ,
 gdy x ∈ [0, 1]
n) g ◦ f : [0, 3] → [0, 3], (g ◦ f )(x) = − 2 (−x + 3) + 32 ,
1
gdy x ∈ (1, 2] ,
 −2(−x + 3) + 3,

gdy x ∈ (2, 3]
(
−(−2x + 3) + 3, gdy x ∈ [0, 1)
f ◦ g : [0, 3] → [0, 2], (f ◦ g)(x) = ,
(− 21 x + 32 ) + 1, gdy x ∈ [1, 3]


 2, gdy x = 0

 −(x + 1) + 3, gdy x ∈ (0, 1]
f ◦ f : [0, 3] → [0, 2], (f ◦ f )(x) = ,

 −(−x + 3) + 3, gdy x ∈ (1, 2)


(−x + 3) + 1, gdy x ∈ [2, 3]
 1 3
 − 2 (−2x + 3) + 2 ,
 gdy x ∈ [0, 1)
g ◦ g : [0, 3] → [0, 3], (g ◦ g)(x) = 1, gdy x = 1 .
 −2 − 1 x + 3 + 3, gdy x ∈ (1, 3]

2 2
Zadanie 14. a) ograniczona z góry, b) nieograniczona, c) ograniczona z dołu, d) ograniczona,

e) nieograniczona, f) ograniczona, g) ograniczona, h) ograniczona, i) ograniczona z dołu, j) ogra-

niczona, k) nieograniczona, l) ograniczona z dołu, m) ograniczona, n) ograniczona z dołu, o)
ograniczona z góry, p) nieograniczona, q) ograniczona z góry, r) ograniczona z dołu.
Zadanie 19. f −1 = f .
Ograniczenia zbiorów
Zadanie 2. a) ograniczony, b) ograniczony, c) ograniczony, d) ograniczony z dołu, e) ograni-
czony z dołu, f) ograniczony, g) nieograniczony, h) nieograniczony, i) nieograniczony, j) ogra-
niczony, k) ograniczony, l) ograniczony, m) ograniczony, n) ograniczony, o) ograniczony, p)
ograniczony, q) ograniczony, r) ograniczony z góry, s) ograniczony z góry.
Zadanie 3. a) min(X) = inf(X) = 1, max X = sup(X) = 2, b) min(X) = inf(X) = 0,
1
max X = sup(X) = 4, c) min(X) = inf(X) = 1, max(X) = sup(X) = 5, d) inf(X) = 1 10 ,
2
√ √
max(X) = sup(X) = 1 10 , e) inf(X) = 2, max(X) = sup(X) = 5, f) min(X) = inf(X) = −2,
sup(X) = 2, g) inf(X) = 0, sup(X) = 1, h) inf(X) = 0, sup(X) = 2, i) inf(X) = −∞
(brak kresu), max(X)
√ = sup(X) =√ 0, j) min(X) = inf(X)√ = −1, max(X)
√ = sup(X) = 1,
k) inf(X) = −2 2, sup(X) = 2 2, l) inf(X) = − 3, sup(X) = 3, m) inf(X) = 0,
max(X) = sup(X) = 31 , n) min(X) = inf(X) = 2, sup(X) = +∞ (brak kresu), o) inf(X) = 0,
sup(X) = 1, p) min(X) = inf(X) = 4, sup(X) = ∞ (brak kresu), q) inf(X) = 0, sup(X) = 1,
r) inf(X) = 0, max(X) = sup(X) = 1, s) inf(X) = 0, max(X) = sup(X) = 3, t) inf(X) = 0,
max(X) = sup(X) = 2, u) inf(X) = 1, max(X) = sup(X) = 4, v) inf(X) = 0, sup(X) = 23 ,
w) inf(X) = 0, sup(X) = 1, x) inf(X) = 0, sup(X) = 3, y) inf(X) = −∞ (brak kresu),
max(X) = sup(X) = 0, z) min(X) = inf(X) = 0, max(X) = sup(X) = 32 , aa) min(X) =
√
inf(X) = 2, sup(X) = ∞ (brak kresu), ab) min(X) = inf(X) = 1, max(X) = sup(X) = 2,
ac) min(X) = inf(X) = −4, max(X) = sup(X) = 4, ad) min(X) √ = inf(X) = −6, max(X) =
sup(X) = 6, ae) min(X) = inf(X) = 1, max(X) = sup(X) = 5, af) min(X) = inf(X) = 1,
sup(X) = 12 5 , ag) inf(X) = 1, max(X) = sup(X) = 2, ah) inf(X) = 1, max(X) = sup(X) = 3,
ai) min(X) = inf(X) = 2, max(X) = sup(X) = 72 , aj) min(X) = inf(X) = 10 1
, sup(X) = 91 .
√
Zadanie 4. inf(X) = 3 3, sup(X) = 2π,
Zadanie 7. a) X d = [4, 6], b) X d = ∅, c) X d = [0, 1], d) X d = {−2, 2}, e) X d = {0}, f)
X d = {1, 3}, g) X d = {0}, h) X d = {0}, i) X d = {−2, 4}.
Ciągi liczbowe
h i
Zadanie 2. a) an = 2n − 1, b) an = 2n + 2, c) an = 3n − 2, d) an = 21 n − 12 , e) an = (−1)n+1 ,
f) an = (−1)n+1 (3n + 1), g) an = nn .
Zadanie 3. a) nie jest monotoniczny, b) malejący, c) nierosnący, d) nierosnący, e) malejący, f)
malejący, g) rosnący, h) rosnący, i) malejący, j) malejący, k) rosnący, l) nie jest monotoniczny,
m) malejący, n) nie jest monotoniczny.
Zadanie 4. a) ograniczony, b) ograniczony, c) ograniczony, d) nieograniczony, e) ograniczony,
f) ograniczony z dołu, g) ograniczony, h) ograniczony, i) ograniczony z dołu, j) ograniczony, k)
ograniczony, l) ograniczony z góry, m) ograniczony, n) ograniczony, o) ograniczony.
Zadanie 6. a) 12 , b) 2, c) 2, d) ∞, e) 0, f) −∞, g) 23 , h) ∞, i) 0, j) − 12 , k) 0, l) −∞, m) −2, n)
√ √
1 4 1
2 , o) 0, p) 0, q) 8, r) 9 , s) 0, t) 0, u) 6 , v) 0, w) −∞, x) 4, y) 2 − 2, z) 83 , aa) 1, ab) 7, ac)
√
1 3
2, ad) 1, ae) π, af) 0, ag) 72 , ah) 1, ai) −1, aj) −1, ak) 12 , al) 3 , am) − 1
√ , an) 0, ao) 43 , ap)
632
∞, aq) 37 , ar) 0, as) ∞, at) 43 , au) 0, av) 81 , aw) 54 , ax) −1, ay) 1.
Zadanie 7. a) 4, b) 8, c) 4, d) π, e) 7, f) 10, g) 43 , h) +∞, i) 0, j) 1, k) −∞, l) +∞, m) +∞,
9
n) 0, o) 0, p) 1, q) 1, r) +∞, s) 11 , t) 2.

Zadanie 9. a) 0, b) 0, c) 0, d) ∞, e) 0, f) ∞, g) 0, h) 0, i) 0, j) ∞, k) 0, l) 0, m) 0, n) +∞, o)
0, p) 0. √ √
Zadanie 10. Ciągi są zbieżne do a) 2, b) 0, c) 2, d) 3, e) 1+2 21 , f) c, g) 1+2 13 , h) 2, i) 2, j) e.
Zadanie 11. a) e3 , b) e−2 , c) e5 , d) e, e) e−2 , f) 0, g) e−3 , h) e4 , i) e6 , j) e4 , k) 1, l) 1, m)
2 1
+∞, n) e4 , o) +∞, p) 0, q) +∞, r) 0, s) −∞,t) e− 5 , u) +∞, v) e 2 , w) 1, x) ea , y) e−1 , jeśli
a
limn→∞ xn = ∞ lub limn→∞ xn = 0 albo a−1 a , jeśli limn→∞ xn = a > 0, z) ≈ e1.29686 .
Zadanie 12. a) zbieżny, b) zbieżny, c) brak granicy, d) zbieżny, e) rozbieżny, f) rozbieżny.
Zadanie 13. a) S(an ) = {1, −1}, b) S(an ) = {−∞, +∞}, c) S(an ) = {−∞, +∞}, d) S(an ) =
{−∞, +∞}, e) S(an ) = {, +∞}, f) S(an ) = {−1, 1}, g) S(an ) = {−1, 1}, h) S(an ) = {0, 2},
= o{0}, j) S(an ) n= {1}, k) √S(a√
i) S(a√n ) √
n n ) o= {+∞}, l) S(an ) = {0, 1, −1}, m) S(an ) =
0, − 2 , 2 , n) S(an ) = 0, 1, −1, − 2 , 22 , o) S(an ) = {−1, 0, 1}, p) S(an ) = {−1, 0, 1},
3 3 2
n √ √ o
3 3
q) S(an ) = {1, −1, ∞}, r) S(an ) = 0, − 2 , 2 , s) S(an ) = {−2, 0, 1},
n √ √ √ √ o
2 2 2
u) S(an ) = e2 , e−2 , v) S(an ) =
2

t) S(an ) = −1, 0, 1, 1 + −
2 ,1 2 , −1 − 2 , −1 + 2 ,
{−∞, ∞}, w) S(an ) = {0, ∞}, x) S(an ) = {2, 0}, y)hS(ani) = e, e−1 , z) S(an ) = {3, −3, 5, −5},

1
aa) S(an ) = {1}, ab) S(an ) = {0, ∞}, ac) S(an ) = 10 ,1 .
Zadanie 14. a) k = −2, b) k = 1, c) k = 0, d) k = −1.
Zadanie 15. a = 2, tak. 

 +∞, gdy t > 3
 0, gdy t < 0

 
 1, gdy t = 3
Zadanie 16. a) 1, gdy t = 0 , b) ,
 ∞, gdy t > 0
 
 0, gdy 13 < t < 3
brak, gdy 0 < t ≤ 13


Zadanie 17. a) − 15 , b) −2, c) ±∞.
Szeregi liczbowe
Zadanie 1. a) nie, b) nie, c) tak, S = 21 , d) tak, S = 12 , e) tak, S = 12 7
, f) tak, S = 32 , g) nie,
h) nie, i) tak, S = 23 , j) tak, S = 41 , k) tak, S = 1, l) tak, S = 1, m) tak, S = 21 , n) tak, S = 13 ,
e
o) tak, S = 1, p) tak, S = 6, q) nie, r) nie, s) nie, t) tak, S = e−1 , u) nie.
Zadanie 3. W nawiasach podano wskazówki, którego twierdzenia można użyć (P - k. porów-
nawcze/ilorazowe, C - k. Cauchy’ego, d’A - k. d’Alemberta, WK - warunek konieczny):
a) zbieżny (P), b) rozbieżny (P), c) zbieżny (P), d) rozbieżny (P), e) rozbieżny (P), f) rozbieżny
(P), g) zbieżny (P), h) zbieżny (P), i) zbieżny (P), j) zbieżny (P), k) rozbieżny (P), l) rozbieżny
(P), m) rozbieżny (P), n) zbieżny (P), o) rozbieżny (P), p) rozbieżny (P), q) zbieżny (P), r)
zbieżny (P), s) zbieżny (P), t) zbieżny (P), u) rozbieżny (P/WK), v) zbieżny (P), w) rozbieżny
(C/d’A), x) zbieżny (C), y) zbieżny (P), z) rozbieżny (P), aa) zbieżny (d’A), ab) rozbieżny (d’A),
ac) zbieżny (d’A), ad) zbieżny (P,d’A), ae) zbieżny (P,d’A), af) zbieżny (P,d’A), ag) rozbieżny
(d’A), ah) zbieżny (P), ai) zbieżny (P), aj) zbieżny (P,C/d’A), ak) zbieżny (P), al) zbieżny
(C), am) zbieżny (C), an) zbieżny (C), ao) zbieżny (C), ap) rozbieżny (C), aq) zbieżny (C), ar)
zbieżny (P,d’A), as) zbieżny (C), at) zbieżny (P).
Zadanie 4. a) zbieżny bezwzględnie, b) zbieżny bezwzględnie, c) zbieżny warunkowo, d) roz-
bieżny, e) rozbieżny, f) rozbieżny, g) zbieżny warunkowo, h) rozbieżny, i) zbieżny bezwzględnie,
j) rozbieżny dla | ln a| ≥ 1, zbieżny bezwzględnie dla | ln a| < 1, k) zbieżny bezwzględnie, l)
zbieżny warunkowo, m) zbieżny warunkowo, n) zbieżny bezwzględnie, o) zbieżny bezwzględnie,
p) zbieżny bezwzględnie, q) zbieżny warunkowo, r) zbieżny warunkowo, s) zbieżny bezwzględ-
nie, t) zbieżny bezwzględnie, u) zbieżny warunkowo, v) rozbieżny, w) zbieżny bezwzględnie,
x) zbieżny bezwzględnie, y) zbieżny bezwzględnie, z) zbieżny bezwzględnie, aa) rozbieżny, ab)
zbieżny bezwzględnie, ac) zbieżny bezwzględnie.

(a+b)n

1 5n 5n
Zadanie 5. a) cn = 2n+2 q n 1 − 2n+1
, b) cn = n! , c) cn = 2n n! , d) cn = n! , e)
1+(−1)n+1
cn = (n + 1)xn , f) cn = (−1)n xn 2 .
Zadanie 6. a) zbieżny, b) zbieżny, c) rozbieżny, d) rozbieżny.
Granice funkcji
Zadanie 2. a) 41 , b) - c) −∞, d) +∞, e) 21 , f) 0, g) −∞, h) − 12 , i) 1, j) 18 , k) 1, l) −6, m) 4, n)
− 13 , o) − 41 , p) 3, q) 13 , r) ∞, s) 25 , t) ∞, u) −∞, v) ∞, w) 12 , x) 0, y) ∞, z) 12 , aa) 0, ab) −∞,
ac) −1, ad) 1, ae) 1, af) −1, ag) 21 , ah) − 12 , ai) 1, aj) −∞, ak) ∞, al) 53 , am) 43 , an) 1, ao) e−3 ,
√
ap) 1, aq) e−2 , ar) e−4 , as) e, at) e, au) e2 , av) 1, aw) 25 , ax) 3 2, ay) 0, az) 59 , ba) π2 , bb) 0, bc)
√
1, bd) 14 , be) 1, bf) 23 , bg) 53 , bh) −1, bi) 1, bj) 21 , bk) 12 , bl) 10 3, bm) − π2 , bn) π2 , bo) − π2 ,
bp) π2 , bq) π, br) 0, bs) −1, bt) e−2 , bu) 1.
Zadanie 3.
asymptoty pionowe asymptoty ukośne
a) x = 0 (prawostr.) brak
b) x = 0 (obustr.) y = 0 (poz. obustr.)
c) brak y = − π4 (poz. obustr.)
d) x = 0 (obustr.) y = − π2 (poz. lewostr.), y = π2 (poz. prawostr.)
e) brak y = 2x − π2 (lewostr.), y = 2x + π2 (prawostr.)
f) x = 1 (obustr.) y = 1 (poz. obustr.)
g) x = 0 (obustr.) y = x − 6 (obustr.)
h) brak y = −x (lewostr.), y = x (prawostr.)
i) x = 2 (obustr.) y = x (obustr.)
j) x = 0 (obustr.) y = 0 (poz. obustr.)
k) brak y = π2 x + π42 (obustr.)
l) brak y = π3 (poz. obustr.)
m) x = 1 (lewostr.), x = 2 (prawostr.) y = ln(2)x + 1 (obustr.)
n) x = 23 (lewostr.), x = 2 (prawostr.) y = ln(2)x + 12 (obustr.)
o) x = 1 (lewostr.), x = 3 (prawostr.) y = ln(2)x + 2 (obustr.)
Zadanie 4. f jest ciągła w swojej dziedzinie.
Zadanie 5. f jest ciągła w swojej dziedzinie.
Zadanie 6. a) f ∈ C (R \ {−1}), x = −1 pkt nieciągłości II rodzaju, b) f ∈ C − 12 , 12 \ {0} ,
x = 0 pkt nieciągłości I rodzaju typu ”luka”, c) f ∈ C (R), d) f ∈ C (R \ {−2, 0}), x = −2
pkt nieciągłości I rodzaju typu ”skok”, x = 0 pkt nieciągłości I rodzaju typu ”luka”, e) f ∈
C (R \ {0}), x = 0 pkt nieciągłości I rodzaju typu ”luka”, f) f ∈ C (R \ {−2}), x = −2 pkt
nieciągłości II rodzaju, g) f ∈ C (R \ {−2}), h) f ∈ C (R \ {0}), x = 0 pkt nieciągłości I
rodzaju typu ”skok”, i) f ∈ C (R \ {0}), x = 0 pkt nieciągłości II rodzaju, j) f ∈ C R \ π2 , π ,

x = π2 pkt nieciągłości II rodzaju, x = π pkt nieciągłości I rodzaju typu ”skok”, k) f ∈

C (R \ {x = kπ, k ∈ Z \ {0}}), x = kπ, k ∈ Z \ {0} pkty nieciągłości II rodzaju, l) f ∈ C (R),
m) f ∈ C (R \ {1}), x = 1 pkt nieciągłości II rodzaju, n) f ∈ C (R \ Z), x = k, k ∈ Z pkty
nieciągłości I rodzaju typu ”skok”, o) f ∈ C ((−3, ∞) \ {−2}), x = −2 pkt nieciągłości I rodzaju
typu ”skok”, p) f ∈ C (−3, ∞) \ −1, π2 , π , x = −1 pkt nieciągłości I rodzaju typu ”skok”,

x = π2 pkt nieciągłości I rodzaju typu ”skok”, x = π pkt nieciągłości II rodzaju.

Zadanie 7. a) a = 21 , b = − 12 , b) a = 0, c) a = 53 , d) a, b ∈ ∅, e) a = 1, f) a = −1, g) a = ± √12 ,
h) a = 3 + b, b ∈ R, i) a = 2, b = −1, j) a = −1, b = 1.
Zadanie 8. a) f ∈ C (R), b) f ∈ C (R \ {0}}), c) f ∈ C ((0, 1]), d) f ∈ C (R), e) f ∈ C (R).
Zadanie 9. a) tak, b) tak, c) tak, d) tak, e) tak, f) tak, g) nie.
Zadanie 11. a) x ≈ 1, 5, b) x = 5, c) x ≈ 1, 125, d) x ≈ 1, 5, e) x ≈ 1, 5, f) x ≈ 1, 5, g) x ≈ 0, 5,

h) x ≈ 1, i) x ≈ 0, 5, j) x ≈ 0, 5, k) x ≈ 1, 5, l) x ≈ 1, 5.
Zadanie 12. a) f jest jednostajnie ciągła na A, b) f jest jednostajnie ciągła na A, c) f nie jest
jednostajnie ciągła na A, d) f jest jednostajnie ciągła na A, e) f nie jest jednostajnie ciągła na A,
f) f jest jednostajnie ciągła na A, g) f jest jednostajnie ciągła na A, h) f nie jest jednostajnie
ciągła na A, i) f jest jednostajnie ciągła na A, j) f nie jest jednostajnie ciągła na A, k) f
jest jednostajnie ciągła na A, l) f nie jest jednostajnie ciągła na A, m) f nie jest jednostajnie
ciągła na A, n) f jest jednostajnie ciągła na A, o) f nie jest jednostajnie ciągła na A, p) f jest
jednostajnie ciągła na A.
Zadanie 13. a) nie, b) tak, c) nie, d) tak, e) nie, f) tak, g) nie, h) tak.
Pochodne funkcji
Zadanie 1. a) f 0 (x) = 0, b) f 0 (x) = 2, c) f 0 (x) = 1
√
2 x
dla x > 0, d) f 0 (1) = 1, e) f 0 (3) = 1,
f) f 0 (x) = √1
2 x+3
dla x > −3, g) f 0 (x) = √ 1
2x+5
dla x > − 52 , h) f 0 (x) = 2cos(2x), i) -, j)
f 0 (4) = 1
4ln(10) , k) -, l) f 0 (0) = 0, m) f 0 (0) = 1, n) -, o) f 0 (0) = 0.

Zadanie 2. a) (a, b) = (8, −5), b) (a, b) = (2, 0), c) (a, b, c, d) = 0, 1, 1, 14 , d) (a, b, c) ∈ ∅, e)
(a, b, c, d) = (−1, 0, 1, −1).
Zadanie 3. a) f 0 (x) = − √1−x 1
2
, b) f 0 (x) = 2√1 x , c) f 0 (x) = √1 0
3 2 , d) f (x) =
√ 1
1−x2
, e)
3 x
f 0 (x) = 1+x
1 0 x 0 x
2 , f) f (x) = 2 ln(2), g) f (x) = e .
Zadanie 4. a) f 0 (x) = 2(6x2 − x2 + cos(x)), b) f 0 (x) = 12x5 + 4x3 − 27x2 − 4, c) f 0 (x) =

√
3 √
3
e(2x−1)−5x2 x7 +4 x4
(x−1)2 x2
, d) f 0 (x) = 6sin2 (2x)cos(2x), e) f 0 (x) = 20x4 + x34 − 2, f) f 0 (x) = − 3x3
, g)
3 3 3 5 4 3 −26x2 +40)
f 0 (x) = 4(8x +3)(4xx5+xln(3)−3) , h) f 0 (x) = − 2(8x +5xx6−16x
(x2 −4)2
,
q
3
− 9
+2x−3 (2x−7) +x2 −3x
x2 −16x+11 x3
i) f 0 (x) = q , j) f 0 (x) = q x4
− √ , k) f 0 (x) =
x2 −2x+5 2 (x2 −7x−3)3
3

2 (x2 −x−3)2 2 +x2 −3x (x2 −7x−3)
x2 −x−3 x3
147x ln(147), l) f 0 (x)

= m) f 0 (x) = ln(x), n) f 0 (x) = e( − 3x)(−3x2 + 2x − 9), o)
6x (xln(6) + 1),
f 0 (x) = x2 014(2015ln(x)+1), p) f 0 (x) = xln(x)ln(ln(x))1
, q) f 0 (x) = 2ln4x+1 (x) 2x+2xln(x)ln(ln(x)+1)
x ,
1 x 1
( ) ((x+1)ln( +1) −1) ln(5) 1−ln(ln(x))
r) f 0 (x) = x+1 x+1
x
, s) f 0 (x) = − (3+x)ln 0
2 (3+x) , t) f (x) = xln2 (x)
, u) f 0 (x) =
x x
xx (ln(x) + 1), v) f 0 (x) = ex+e , w) f 0 (x) = xx +x−1 (xln2 (x) + xln(x) + 1), x) f 0 (x) =
2xsin(x)cos(x2 )+sin(x2 )cos(x), y) f 0 (x) = 2sin(x) xsin(x)cos(x2 ) + sin(x2 )cos(x) , z) f 0 (x) =
2 1
(ln(x)+1)sin(x)+xln(x)cos(x), aa) f 0 (x) = 2xctg(x)− sinx2 (x) , ab) f 0 (x) = tg(x) cos(x) sin(x)cos
1
2 (x) +
1 x
2

1 2 0 tg (x)−1 tg x (x) x ln(x)
+tg(x) cos(x) sin(x)cos 2 (x) sin (x)ln(tg(x)), ac) f (x) = x sin(x)cos(x) + xln(x)ln(tg(x)) + 1 ,
ad) f 0 (x) = sin(2x)cos2 (x)(4cos(x)cos(2x)−3sin(x)sin(2x)), ae) f 0 (x) = −3sin(3x)sin(2cos(3x)),
2 2
af) f 0 (x) = ex +5x−4 (2x + 5)cos(ex +5x−4 ), ag) f 0 (x) = cos(2x) − cos12 (x) , ah) f 0 (x) = ex (sin(x) +
√ √ √ √
0 x+2 x x+2 xcos(x)+1
(2x+1)cos(x)), ai) f (x) = √ √ √ q√ √ , aj) f 0 (x) = xsin(x)−1 (sin(x)+xln(x)cos(x)),
4 x x+2 x x+2 x+sin(x)
(x2 +1)arctg(x)(sin(x)+xcos(x))+xsin(x)
ak) f 0 (x) = 12 x
, al) f 0 (x) = am) f 0 (x) =

cos2 (4x)
− cos 2 x2 +1
,
√ cos(x)2 , an) f 0 (x) = 0, ao) f 0 (x) = 1
x2 +1
, ap) f 0 (x) = (x2 +1)arctg 1+x ,
1
1−sin (x)
( 1−x )
aq) f 0 (x) = arctg x (x) x
x2 (arctg(x))+arctg(x)
+ ln(arctg(x)) .
Zadanie 5.

styczna normalna
a) y = 5x − 5 y = − 51 x + 15
b) y = − 21 − 54 x y = − 21 + 45 x
c) y=1 x=π
d) y = 8x − 2 y = 18 (49 − x)
x
e) y = 20 − 12x y = 12 − 256
1
f) y = 3 (1 − x) y = 3x − 3
g) y = −2x y = x2
x 1
h) y = 4x(1 + ln(2)) − 4 − 8ln(2) y = − 4+ln(16) + 4 + 2+ln(4)
i) y = 2x − 1 y = 12 (3 − x)
0,001
Zadanie 6. a) 0, b) 29 98 , c) −0, 01, d) 20.78076, e) 2.3 ≈ 0, 0004347826, f) 1, 01, g) 0, 795, h)
−0, 04, i) 2, 71728, j) 1, 998, k) 0, 83824, l) 0.
2 (6)+acos2 (t)
Zadanie 7. a) dx dy dy
(t) = 3t2 , b) dx (t) = −asin acos(t) dy
, c) dx dy
(t) = − ab ctg(t), d) dx (t) = −1,
dy dy −2sin(t) dy −asin(t)−asin(at) dy t+1
e) dx (t) = −ctg(t), f) dx (t) = 2cos(t)−sin(t) , g) dx (t) = acos(t)+acos(at) , h) dx (t) = t3 +t , i)
dy tg 2 (t)(sin(t)sin(2t)+3cos(t)cos(2t)) dy 4 dy
dx (t) = sin(2t)cos(t)−3sin(t)cos(2t) , j) dx (t) = 2at−at
a−2at3
, k) dx (t) = 2t − 2t
1
.
1
Zadanie 8. a) 2 , b) 1, c) 1, d) 1, e) 2, f) 0, g) 1, h) −∞, i) 2, j) −1, k) 0, l) +∞, m) 1, n) 1,
2
o) 19 , p) 1, q) 2, r) 1, s) 1, t) 0, u) 31 , v) 1, w) +∞, x) 1, y) 1, z) e3 , aa) −1, ab) 0, ac) e− π .
Zadanie 9.
f rosnąca f malejąca min f max f
a) (−∞, −3), (−1, +∞) (−3, −1) x = −1 x = −3
b) (0, 2) (−∞, 0), (2, ∞) x=0 x=2
c) (1, ∞) (−∞, 1) x=1 −
d) (−1, 1) (−∞, −1), (1, ∞) x=1 x = −1
e) (e, ∞) (0, 1), (1, e) x=e −
f) R − − −
g) (−∞, 2) (2, 3) x=3 x=2
h) √ R √
√ √ − − −
i) (−3,− 3), (− 3, 3), ( 3, 3) (−∞, −3), (3, ∞) x = −3 x=3
π π π
j) − 3π
4 + 2kπ, 4 + 2kπ
5π
4 + 2kπ, 4 + 2kπ
5π
4 + 2kπ 4 + 2kπ, k ∈ Z

k) −∞, − 21 , 1
,∞ − 21 , 0 , 0, 12 , x= 1
x = − 12
2 2
l) −∞, 13 1
3, ∞ − x= 1
3

m) (−∞, 0), 0, 21 1
2 , 1 , (1, ∞) − x= 1
2

n) (−2, −1), −1, − 21 (−∞, −2), − 21 , 1 , (1, ∞) x = −2 x = − 12
o) (−2, 2), (3, ∞) (−∞, −2), (2, 3) x ∈ {−2, 3} x=2
p) (−∞,−1), (3,
∞) (1, 3) x=3 −
1 1
q) 2, ∞ (−∞, 0), 0, 2 x = 12 −

1
r) 2, ∞ (−∞, 0), 0, 12 x = 12 −
s) (0, 4) (4, ∞) − x=4
e−1 , ∞ 0, e−1 x = e−1

t) −
u) R − − −
Zadanie 10. a) , b) , c) , d) , e) , f) , g) , h) , i) , j) .
Zadanie 11. a) , b) , c) , d) , e) , f) , g) , h) , i) , j) , k) , l) .
Zadanie 13. a) , b) , c) , d) , e) , f) , g) , h) , i) , j) , k) .

Zadanie 15.
Zadanie 16. a) , b) , c) , d) , e) , f) , g) , h) , i) , j) , k) .
Zadanie 17. a) , b) , c) , d) , e) , f) , g) , h) , i) , j) .
Ciągi i szeregi funkcyjne

(
1, dla x = 0
Zadanie 1. a) fn ⇒ f ≡ 0, b) fn → f, f (x) = ,
0, dla x ∈ (0, 1]
 
 dla − 1 < x < 1
 0,  1,
 dla − 1 < x < 1
1
c) fn ⇒ f , f (x) = 1, dla x = 1 , d) fn ⇒ f,, f (x) = 2 , dla x = 1 ,
 ∞, dla x > ∞
  ∞, dla x > ∞

(
1, dla x = 0
e) fn → f ≡ 0, f) fn → f , f (x) = , g) fn ⇒ f ≡ − π2 , h) fn ⇒ f ≡ 0,
0, dla x > 0
(
0, dla x = 0
i) fn ⇒ f , f (x) = 1 , j) fn ⇒ f ≡ 0, k) fn ⇒ f ≡ 0, l) fn → f ≡ 0.
x , dla x 6= 0
Zadanie 2. a) zbieżny jednostajnie, b) zbieżny jednostajnie, c) zbieżny jednostajnie, d) roz-
bieżny, e) zbieżny jednostajnie, f) zbieżny jednostajnie, g) zbieżny jednostajnie, h) zbieżny jed-
nostajnie, i) rozbieżny.

Zadanie 3. a) − 15 , 15 , b) {0}, c) (−1, 1), d) (−∞, ∞), e) (−1, 1), f) {0}, g) {0}, h) (−1, 1), i)
√ √
2 2
(−1, 1), j) − 1e , 1e , k) − 3 , 3 , l) (−2, 2), m) (−10, 10), n) (−2, 2), o) (−1, 1), p) (2, 4), q)

(−2, 0), r) − 1e , 1e , s) (−∞, ∞), t) (−9, −7), u) 2 4
5, 5 , v) (2, 3), w) (−1, 5).
Kilka prostych całek

3 4 2
Zadanie 1. We wszystkich przykładach C ∈ R. a) x3 + 4 x4 + 2 x2 − x + C, b) tg(x) − x + C,
8 4 3 √
c) x8 + x4 + C, d) 23 x 2 + C, e) 32 x(x + 3) + C, f) 12 (−2x − ln(1 − x) + ln(x + 1)) + C, g)
sin(x)+cos(x) 6
+C h) −2ctg(2x)+C, i) 65 (x−1) 5 +C, j) 12 ln(2x+3)+C, k) ln(x−2)+C,
p
1 − sin(2x) cos(x)−sin(x)
l) − 12 cos(1 − 2x) + C, m) 21 ln(2x2 + 2x − 3) + C, n) − 12 cos2 (x) + C, o) 12 1
ln(3x4 + 4) + C, p)
1 1
12 (6x + sin(6x)) + C, q) 8 (4x − sin(4x)) + C, r) −ln(cos(x) + 3) + C, s) −2cos(x) + C, t)
− 13 sin13 (x) + C.
Zadanie 2. We wszystkich przykładach C ∈ R. a) 21 sin(2x) + C, b) −ln|cos(x)| + C, c)
−xcos(x) + sin(x) + C, d) xln(x) − x + C, e) f) g) h) i) j) k) l) m) n) o) p) q) r) s) t) u) v)
Zadanie 3. a) 12 , b) 16
3 , c) d) e) f) g) h)
Zadanie 4. a) 0, b) 0, c) −2cos(1) + 2sin(1), d) 1, e) f) g) h) i) j) k) l) m) n) o) p) q) r)
Rozdział Strona 191

Dodatek A
Funkcje
Funkcja liniowa
f : R → R, f (x) = ax + b, a = tg(α)
a<0
a>0
b
α
α
192
Dodatek B
Pochodne i całki
Podstawowe wzory:
Pochodne Uwagi Całki (C ∈ R) Uwagi
(C)0 = 0
R
C∈R 0dx = C −
(x)0 = 1
R
− 1dx = x + C −
n+1
(xn )0 = nxn−1 x dx = xn+1 + C
R n
− n ∈ R \ {−1}
0 x
x x a = lna a + C
R x
(a ) = a ln a a>0 a>0
x 0 x
R x
(e ) = e − e = ex + C −
(loga x)0 = x ln1
a a, x >0
0 1 R dx
(ln x) = x x>0 x = ln |x| + C x 6= 0
(sin(x))0 = cos(x)
R
− sin(x) = −cos(x) + C −
0 R
(cos(x)) = −sin(x) − cos(x) = sin(x) + C −
(tg(x))0 = cos12 (x) x 6= π2 + kπ, k ∈ Z dx
x 6= π2 + kπ, k ∈ Z
R
2 = tg(x) + C
R cosdx(x)
(ctg(x))0 = sin−1 2 (x) x 6= kπ, k ∈ Z 2 = −ctg(x) + C x 6= kπ, k ∈ Z
0 1 R sindx(x)
(arcsin(x)) = √1−x2 x ∈ R \ {−1, 1} √
1−x2
= arcsin(x) + C x ∈ R \ {−1, 1}
0 −1
(arccos(x)) = √1−x2 x ∈ R \ {−1, 1}
(arctg(x))0 = 1+x
1 dx
R
2 − 1+x2
= arctg(x) + C −
(arcctg(x))0 = 1+x
−1
2 −
Wzory na pochodne: Zastosowanie całek w geometrii:

(f (x) + g(x))0 = f 0 (x) + g 0 (x) Niech y = f (x), a ≤ x ≤ b. Przy odpowiednich
(f (x) − g(x))0 = f 0 (x) − g 0 (x) założeniach zachodzą wzory:
(a · f (x))0 = af 0 (x), a ∈ R
(x)· g(x))0 = f 0 (x) · g(x) + f (x) · g 0 (x)
Rb
(f Pole pod wykresem funkcji: |P | = a f (x) dx
f (x) 0 0 (x)·g 0 (x)

g(x) = f (x)·g(x)−f
g 2 (x)
Długość krzywej będącej wykresem funkcji:
[f (g(x))]0 = f 0 (g(x)) · g 0 (x) Rbp
|L| = a 1 + (f 0 (x))2 dx
Wzory na całki:
R R R Objętość bryły powstałej z obrotu wykresu
(f (x) + g(x)) dx = R f (x)dx + R g(x)dx
R funkcji:
(f (x) − g(x)) dx = f (x)dx − g(x)dx
- wokół OX: |V | = π ab f 2 (x) dx
R
- wokół OY: |V | = 2π ab xf (x) dx

R R R
a · f (x)dx = a f (x)dx, a ∈ R
R
u(x)v 0 (x)dx = u(x)v(x) − v(x)u0 (x)dx
R Pole pow. powstałej zR obrotupwykresu funkcji:
- wokół OX: |S| = 2π ab f (x) 1 + (f 0 (x))2 dx
- wokół OY: |S| = 2π ab x 1 + (f 0 (x))2 dx
R p
f (g(x)) g 0 (x)dx =
R R
f (t)dt, t = g(x)
193
Bibliografia
1. J. Banaś, S. Wędrychowicz, Zbiór zadań z analizy matematycznej, WNT, Warszawa 2001.
2. M. Gewert, Z. Skoczylas, Analiza matematyczna 1. Definicje, twierdzenia, wzory, GiS,

Wrocław 2002.
3. M. Gewert, Z. Skoczylas, Analiza matematyczna 1. Przykłady i zadania, GiS, Wrocław

2002.
4. K. Jankowska, T. Jankowski, Zbiór zadań z matematyki, PG, Gdańsk 2006.
5. W. Krysicki, L. Włodarski, Analiza matematyczna w zadaniach część 1, PWN, Warszawa

1999.
6. W. Kryszewski, Wykład analizy matematycznej cz. 1 - Funkcje jednej zmiennej, UMK,

Toruń 2009.
7. F. Leja, Rachunek różniczkowy i całkowy ze wstępem do równań różniczkowych, PWN,

Warszawa 1977.
194
Skorowidz
A funkcji wg Cauchy’ego 43
asymptota funkcji wg Heinego 43
pionowa 41 jednostajna funkcji 48
pozioma 42 część
ukośna 42 całkowita 6
B D
bijekcja 8 d’Alemberta
kryterium 31
C kryterium dla ciągów 23
Cauchy’ego Darboux
-Hadamarda twierdzenie 65 twierdzenie 46
ciąg 24 twierdzenie o miejscach zerowych 47
kryterium 31 dziedzina 5
kryterium dla ciągów 22 naturalna 5
warunek 24 dzielnik 3
całka wspólny 3
nieoznaczona 67
oznaczona Riemanna 69 E
całkowanie ekstremum 56
przez części 68 warunek konieczny 56
przez podstawianie 68 warunek wystarczający I 56
ciąg warunek wystarczający II 56
Cauchy’ego 24 element najmniejszy saa 14
Fibonacciego 17 element największy 14
funkcyjny 62
ograniczony 63 F
zbieżny jednostajnie 62 Fibonacciego ciąg 17
zbieżny punktowo 62 funcja
granica 19 lewostronnie ciągła 43
liczbowy 17 prawostronnie ciągła 43
malejący 18 funkcja
monotoniczny 18, 22 n-krotnie różniczkowalna 52
niemalejący 18 ciągła 43
nierosnący 18 ciągła jednostajnie 48
ograniczony 18, 22 część całkowita 6
ograniczony z dołu 18 dziedzina 5
ograniczony z góry 18 dziedzina naturalna 5
podciąg 20 klasy C / klasy C n / klasy C ∞ 52
rosnący 18 lipszicowska 48
rozbieżny 19 malejąca 7, 56
sum częśćiowych 28 monotoniczna 7, 56
zbieżny 19 na 8
ciągłość niemalejąca 7, 56
funkcji 43 nieparzysta 9
195
nierosnąca 7, 56 liczba
odwracalna 6 e 3, 23
odwrotna 6 Eulera 3, 23
ograniczona 10 Pi 3
ograniczona z dołu 10 liczby
ograniczona z góry 10 całkowite 3
okresowa 9 naturalne 3
parzysta 9 niewymierne 3
pierwotna 67 rzeczywiste 3
pochodna 50 wymierne 3
przeciwdziedzina 5 względnie pierwsze 3
punkt przegięcia 57 zespolone 3
rosnąca 7, 56 Lipschitza
różniczka 54 warunek 48
różniczkowalna 50 logarytm
różnowartościowa 8 naturalny 6
stała 7, 56
wklęsła 57 M
wypukła 57 Maclaurina wzór 60
wzajemnie jednoznaczna 8 maksimum 14, 56
zbiór wartości 5 minimum 14, 56
znaku 6 moduł 4
złożenie 6
N
G Newtona
granica
-Leibniza twierdzenie 69
ciągu 19
nieciągłość
dolna ciągu 25
funkcji 44
funkcji wg Cauchy’ego 37
funkcji wg Heinego 36
górna ciągu 25 O
obraz zbioru 5
I otoczenie
iloraz różnicowy 50 punktu 42
indukcja matematyczna 11
infimum 14 P
injekcja 8 pochodna
funkcji 50
K funkcji określonej równaniami
kres parametrycznymi 54
dolny 14 reguła de l’Hospitala 55
górny 14 podciąg 20
kryterium promień zbieżności
Abela 35 szeregu potęgowego 65
Cauchy’ego 31 przeciwobraz zbioru 5
Cauchy’ego dla ciągów 22 punkt
d’Alemberta 31 otoczenie 42
d’Alemberta dla ciągów 23 otoczenie lewostronne 42
Dirichleta 35 otoczenie prawostronne 42
ilorazowe 30 sąsiedztwo 36
Kummera 35 punkt przegięcia 57
Leibniza 32 I warunek wystarczajacy 57
porównawcze 30 II warunek wystarczajacy 57
Raabego 34 warunek konieczny 57
punkt skupienia
L ciągu 25
Lagrange’a twierdzenie o wartości średniej 59 zbioru 16
196
R Cauchy’ego 24
reguła de l’Hospitala 55 Lipschitza 48
Rolle’a twierdzenie 58 warunek konieczny
różniczka 54 zbieżności szeregu 29
Weierstrassa
S kryterium 64
sieczna 53 twierdzenie 46
signum 6 wypukłość 57
styczna 53 warunek wystarczający 57
suma szeregu 28 wyrażenie nieoznaczone 22
supremum 14
surjekcja 8
Z
szereg 28
zasada
bezwzględnie zbieżny 32
archimedesa 15
Dirichleta 29
zbieżność
funkcyjny 64
ciągu funkcyjnego
zbieżny 64
jednostajna 62
harmoniczny 29
punktowa 62
harmoniczny rzędu p 29
ciągu liczbowego 19
iloczyn 33
potęgowy 65 potęgowy
promień zbieżności 65 zbieżność 65
rozbieżny 28 szereg potęgowy 65
suma 28 szeregu funkcyjnego
warunek konieczny zbieżności 29 jednostajna 64
warunkowo zbieżny 32 punktowa 64
zbieżny 28, 32 szeregu liczbowego 28
sąsiedztwo bezwzględna 32
lewostronne 36 warunkowa 32
prawostronne 36 zbiór
punktu 36 nieograniczony 13
obraz 5
T ograniczony 13
Taylora wzór 60 ograniczony z dołu 13
ograniczony z góry 13
W przeciwobraz 5
wartość bezwzględna 4 wartości 5
warunek złożenie funkcji 6
197

Analiza Matematyczna Cz. 1, Skrypt Do Ćwiczeń Z Rozwiązaniami

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Analiza Matematyczna Cz. 1, Skrypt Do Ćwiczeń Z Rozwiązaniami

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Analiza matematyczna cz.

1 Liczby i funkcje rzeczywiste 3

7 Ciągi i szeregi funkcyjne 62

8 Kilka prostych całek 67

9 Przykładowe rozwiązania wybranych zadań 71

10 Odpowiedzi do zadań 184

B Pochodne i całki 193

Liczby i funkcje rzeczywiste

• liczba m ∈ Z jest dzielnikiem liczby n ∈ Z, gdy istnieje l ∈ Z takie, że n = l · m.

• liczba m ∈ Z jest wspólnym dzielnikiem liczb n, k ∈ Z, gdy istnieje m|n oraz

• liczby n, k ∈ Z są względnie pierwsze, gdy liczba 1 jest ich największym wspólnym

Uwaga 1.1 Znane zbiory liczbowe oznaczamy symbolami:

• liczby naturalne N (ang. natural)

• liczby całkowite Z (niem. zahl),

• liczby wymierne Q (wł. quoziente),

• liczby niewymierne IQ,

• liczby rzeczywiste R (ang. real),

• liczby zespolone C (ang. complex).

Przykładowymi liczbami niewymiernymi są: liczba Eulera e ≈ 2, 71828... oraz π ≈ 3, 14159...

Zadanie 1 Uzasadnić, że podane liczby są niewymierne:

Fakt 1.1. Własności wartości bezwzględnej

1. |x| ≥ 0, 7. |x| > a ⇔ x > a ∨ x < −a,

2. |x| = 0 ⇔ x = 0, 8. |x + y| ≤ |x| + |y|,

3. |x| = a ⇔ x = a ∨ x = −a, 9. |xy| = |x||y|,

5. |x| < a ⇔ −a < x < a, 11. |x| − |y| ≤ |x + y| ≤ |x| + |y|,

13. ||x| − |y|| ≤ |x − y|; w szczególności |x| − |y| ≤ |x − y|.

Ćwiczenie 1 Udowodnić powyższe własności.

Zadanie 2 Rozwiązać równania (pamiętając o odpowiednich założeniach):

b) |2x + 1| = 3 (graficznie), m) | − x2 + 1| + |x − 3| = 2x,

c) | − 4x| = 3x, n) |x2 − 1| + |x2 − 2x| = x,

j) |3x − 2| + x = 6, t) |3x − π| − 2|x + 1| = |x| − 1,

k) |x + 1| − |x2 − 1| = 0, u) |x| + |x − 1| + |1 − x| = |2x|.

Zadanie 3 Rozwiązać nierówności (pamiętając o odpowiednich założeniach):

a) |2x − 3| ≤ 3, j) x2 − 5|x| + 6 < 0,

b) |x + 2| > 3, k) |x − 3| < |x2 − 2x + 3|,

c) |4x − 1| ≥ 2, l) |2x + 3| < |x2 − x + 5|,

• zbiór X nazywamy dziedziną funkcji f i oznaczamy przez Df ,

• zbiór Y nazywamy przeciwdziedziną funkcji f ,

• zbiór ZWf = {f (x) ∈ Y : x ∈ Df } nazywamy zbiorem wartości funkcji f ,

Zadanie 4 Znaleźć dziedzinę naturalną funkcji:

b) g(x) = log(x2 − 1), 1

h) g(x) = arccos (2x ), l) h(x) = e−x .

• obrazem zbioru A poprzez f nazywamy zbiór

f (A) := {y ∈ Y : ∃x∈A y = f (x)} ,

• przeciwobrazem zbioru B poprzez f nazywamy zbiór

Zadanie 5 Naszkicować wykres funkcji f : R → R i wyznaczyć f (A) oraz f −1 (B).

a) f (x) = 1 − x2 , A = (0, 1], B = (−1, 3) ∪ {8},

b) f (x) = x3 , A = (0, 1], B = (−1, 3) ∪ {8},

c) f (x) = |x − 3|, A = (0, 1], B = (−1, 3) ∪ {8},

d) f (x) = x4 + 2, A = (1, 2), B = (3, 18],

e) f (x) = sin(x), A = [0, π), B = {0, 1},

f) f (x) = ln(x), A = (0, 1] ∪ {e}, B = [1, 2),

g) f (x) = (x − 1)2 , A = (1, 2), B = [0, 1),

h) f (x) = (x − 2)2 − 2, A = (0, 1], B = [−3, 7),

Uwaga 1.2 Może też zachodzić

Uwaga 1.3 Przypomnijmy, że

ln(x) = loge (x), log(x) = log10 (x),

Zadanie 6 Naszkicować wykres funkcji, podać dziedzinę i przeciwdziedzinę:

b) f (x) = arccos(x), l*) f (x) = arcsin(cos(x)), v) f (x) = sgn(arcsin(x)),

Zadanie 8 Zbadać monotoniczność funkcji:

b) f (x) = 2x − 3, f) f (x) = x1 , x ∈ R \ {0},

c) f (x) = −x + 1, g) f (x) = x1 , x ∈ (0, ∞),

1 o) f (x) = |x + 4|, x ∈ (−∞, −4],