LABO 2: RC FILTER

In dit labo…

• …leren we wat een laagdoorlaatfilter is

• …leren we wat een hoogdoorlaatfilter is
• …stellen we de fase-verschuiving tussen in- en uitgangsspanning vectorieel
voor
• …leren we verder werken met de functiegenerator en de oscilloscoop
• …visualiseren we signalen en faseverschuivingen op de oscilloscoop

En bij uitbreiding…

• …leren we wat een banddoorlaatfilter is (zie ook theorieles).

• …breiden we de begrippen ingangs- en uitgangsweerstand verder uit naar
ingangs- en uitgangsimpedantie (zie ook theorieles).

Wat is een RC filter?

Als we een weerstand en een condensator in serie plaatsen, bekomen we een

RC-kring. Deze schakeling ken je reeds uit de lessen elektriciteit. In de wereld van
de elektronica gebruiken we dergelijke schakelingen om analoge filters te
ontwerpen.

Als we een signaalbron aanleggen, dan zal een RC-kring bepaalde frequenties
blokkeren (of op z’n minst verzwakken), terwijl andere frequenties vrijwel
onverzwakt het filter kunnen passeren.

1
Laagdoorlaatfilter: VOORBEREIDING

Serieschakeling van R en C (in onbelaste toestand).

• De ingangsspanning ( Uin) staat over de serieschakeling van de R en C.

• De uitgangsspanning ( Uuit) staat over de C.
•

We beschouwen de schakeling onbelast, wat betekent open klemmen aan de

uitgang. De stroom wordt dus niet beïnvloed door een belasting en is dezelfde
door R en C.

Uin Uin
I= =
R 2 + X C2 Z

De stroom I veroorzaakt in de weerstand R een ohmse spanningsval UR , die in

fase is met de stroom

𝑈𝑅 = 𝑅. 𝐼

De stroom I veroorzaakt in de condensator een capacitieve spanningsval UC , die

90° naijlend is op de stroom.
𝐼
𝑈𝐶 = 𝑋𝐶 . 𝐼 = = 𝑈𝑢𝑖𝑡
𝜔. 𝐶
De versterkingsfactor g ( gain) :

𝑈𝑢𝑖𝑡 𝑋𝐶 1
𝑔= = =
𝑈𝑖𝑛 √1 + (𝜔𝑅𝐶)2
√𝑅 2 + 𝑋𝐶2

𝑔 ( 𝑑𝐵) = 20 log 𝑔

De faseverschuiving ϕ tussen ingangsspanning en uitgangsspanning:

𝑈𝑢𝑖𝑡
𝜑 = 𝐵𝑔 cos = 𝐵𝑔 cos 𝑔
𝑈𝑖𝑛

2
Kantelfrequentie bij RC filter

In de frequentiekarakteristiek van het RC-filter, is er steeds een bepaalde

frequentie, de zg. “-3 dB-frequentie”, waarbij de frequentie van het
uitgangssignaal ≥3 dB zwakker wordt. Men spreekt ook over de
kantelfrequentie(fk) of afsnijfrequentie.

Bij fk is XC = R; daaruit volgt :

𝟏
• 𝒇𝒌 =
𝟐𝝅𝑹𝑪
•
• g = 0,71 ; g(dB) = -3dB

• ϕ = Bg cos 0,71 = 45°

Het is die frequentie in de karakteristiek waar de uitgangsspanning met -3dB is

gedaald t.o.v. de ingangsspanning.
1
De verhouding van Uuit/Uin ( g) bij deze kantelfrequentie bedraagt = 0,71 wat,
√2
logaritmisch uitgedrukt, overeenkomt met een verzwakking van -3dB.

Bij deze kantelfrequentie ijlt de uitgangsspanning 45° na op de ingangsspanning

bij een laagdoorlaatfilter.

Voor een laagdoorlaatfilter geldt:

• g > 0,71 : doorlaatgebied bij lage frequenties

• g < 0,71 : spergebied bij hoge frequenties
• g = 0,71 : kantelfrequentie fk ( 20 log 0,71 = -3dB punt)

3
Praktische oefening: laagdoorlaat RC filter

1) Teken het basisschema van een laagdoorlaat RC-filter.

Duid de ingang en de uitgang aan.

Neem voor C een waarde van 1µF en voor R een waarde van 1kΩ.

Uinmax = 10 V , Uin eff = …………. V

2) Bereken de kantelfrequentie van deze schakeling.

3) Bereken: Uuit, g, g (dB), ϕ ( in graden), ϕ ( in tijd) bij verschillende frequenties(

50 Hz, fk en 5000 Hz). En vul vervolgens onderstaande tabel in.

Formules( zelf aan te vullen) en berekeningen:

4
THEORETISHE BEREKENINGEN

f (Hz) Uuit(V)(max) g g(dB) ϕ (°) ϕ (ms)

50

fk

5000

Bouw dit filter nu praktisch op (breadboard).

Op de foto zie je Uuit en Uin bij de de kantelfrequentie

→ Gebruik een functiegenerator om een ingangssignaal aan te leggen met een

topwaarde van 10V (dus de RMS-waarde die je meet met je multimeter bedraagt
………). Het frequentiebereik van je multimeter is echter beperkt, gebruik de
oscilloscoop voor de metingen.

→ Gebruik een oscilloscoop om ingang en uitgang te visualiseren( dual).

→ Laat het signaal variëren tussen 50Hz en 5000Hz om het gedrag van dit filter te
onderzoeken.

→ Meet met de cursor van de oscilloscoop Uuit en ϕ( in tijd); bereken daaruit g ,

g(dB) en ϕ( in graden) bij verschillende frequenties. Vul daarbij volgende tabel
aan.

5
 f (Hz) Uuit(V)( g g(dB) ϕ (°) ϕ (ms)
max)

50

fk

5000

Vergelijk je meetresultaten met je theoretische berekeningen.

Klassikale verbetering.

6
Praktische oefening: hoogdoorlaat RC filter (verslag in te dienen)
( zie leerpad : verslag)

Bouw dit keer een hoogdoorlaatfilter met een kantelfrequentie van 482 Hz.
Gebruik dezelfde condensator (1µF). Je zal dus een andere R moeten berekenen.

Teken het vectordiagram en geef de formules voor g en ϕ.

Wat merk je op i.v.m. de faseverschuiving tussen ingangsspanning en

uitgangsspanning?

Bij een hoogdoorlaatfilter geldt:

1. g > 0,71 : ………………………………………………….

2. g < 0,71 : ………………………………………………….
3. g = 0,71 : ……………………………………………………

7
Maak gelijkaardige berekeningen en metingen als in de vorige oefeningen (bij
50Hz, bij de kantelfrequentie, bij 5000Hz).

THEORETISHE BEREKENINGEN

f (Hz) Uuit(V)( g g(dB) ϕ (°) ϕ (ms)

max)

50

fk

5000

METINGEN EN BEREKENINGEN UIT DE METINGEN

MEET BEREKEN BEREKEN BEREKEN MEET

f (Hz) Uuit(V) g g(dB) ϕ (°) ϕ (ms)

(max)

50

fk

5000

Vergelijk je meetresultaten met je theoretische berekeningen: .

8
Extra oefening 1: hoogfrequente ruis verwijderen

Deze oefeningen kunnen als uitbreiding worden gemaakt tijdens de labolessen,

maar worden ook behandeld tijdens de theorielessen.

Lees de opgave en werk deze volledig uit met NI Multisim. Het gaat hem erom
hoogfrequente ruis uit een signaal te kunnen filteren. Zie hieronder het
ingangssignaal.

Grondsignaal : 1000 Hz , ruissignaal: 16000 Hz

Teken het volledige schema van de werkelijke opstelling.

Berekening filter ( LD? of HD?, verklaar je keuze)

• Stel Rbelasting= 100kΩ ( = ingangsweerstand van de tweede trap).

Daardoor Ruit = …………………………( uitgangsweerstand eerste trap)

• Neem voor de kantelfrequentie 2xf van het grondsignaal.

• Bereken C
• Bereken hoe sterk de ruis verzwakt wordt.( ook in dB)
We bouwen de schakeling op in Multisim en visualiseren uit- en ingangssignaal.

• een ingangssignaal van 1000Hz ( bv 5 V)

• een ingangssignaal van 16000Hz met een kleinere amplitude( bv 0,5V) ,
dewelke onze hoogfrequente ruis voorstelt. Daartoe worden twee
functiegeneratoren in serie geplaatst (superpositie).
• Filter
• Oscillosoop CH 1 :aan ingang; CH 2 : aan uitgang

9
Extra oefening 2: banddoorlaatfilter

Ontwerp een eenvoudig passief banddoorlaatfilter (combinatie hoog- en

laagdoorlaatfilter in serie…) dat signalen doorlaat tussen 1.6kHz en 8kHz (je mag
die waarden als kantelfrequenties gebruiken) Neem aan dat de
belasting/schakeling, die na het banddoorlaatfilter komt, een ingangsimpedantie
van 1MΩ heeft.

Bij deze oefening komt het er ook op aan verschillende deelschakelingen te

onderscheiden, de ingangs- en uitgangsweerstand van iedere deelschakeling op
elkaar af te stemmen, en zo de hele schakeling correct te ontwerpen. Als je weet
dat de ingangsimpedantie van de belasting 1MΩ bedraagt, dan zal de
uitgangsimpedantie van de schakeling die eraan vooraf gaat best 10x kleiner
worden gekozen. Opgelet, de redenering wordt hier wel complexer, want de
uitgangsimpedantie zal afhankelijk zijn van de frequentie…

10