ΙΖΗΜΑΤΟΓΕΝΗ ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ

• Ιζηματογενείς σχηματισμοί> Γεωλογικοί σχηματισμοί που έχουν δημιουργηθεί

στην επιφάνεια της γης (στην ξηρά, αιολικά ιζήματα) ή κατά πλειοψηφία, στους
πυθμένες των θαλασσών και λιμνών από τη μηχανική, χημική, ή βιογενή συνάθροιση
των συστατικών τους μερών.
• Χαρακτηρίζονται αντίστοιχα μηχανικοί, χημικοί ή βιογενείς ιζηματογενείς
σχηματισμοί.
• Η συνάθροιση αυτή οδηγεί σε πρώτο στάδιο στο σχηματισμό ενός χαλαρού
ιζήματος, που μπορεί στη συνέχεια να υποστεί διαγένεση, να μετατραπεί δηλαδή με
παραπέρα συμπίεση και συγκόλληση των συστατικών του, σε ένα συμπαγές πέτρωμα.
Τέτοια πετρώματα ονομάζονται ιζηματογενή πετρώματα (sedimentary rocks).

Τα τρία πρωία σταδια αφορούν τη πορεία του κοκκου απο τη γέννησή του, τη
μεταφορά του μέχρι την ισορρόπησή του σε κάποιο αποθετικό περιβάλλον,
δημιουργώντας το ίζημα.
1. Αποσάθρωση - διάβρωση προϋπαρχόντων πετρωμάτων. Φυσικοί - χημικοί -
βιολογικοί παράγοντες επιδρούν στην καταστροφή της συνοχής των πετρωμάτων
(δημιουργία κόκκων).
2. Μεταφορά. Μετακίνηση των κόκκων προς άλλες περιοχές (κοίτες ποταμών,
λίμνες, θάλασσες).
3. Απόθεση. Συγκέντρωση των κόκκων σε περιοχές μικρού ενεργειακού δυναμικού
(ισορρόπηση), δημιουργία ιζήματος.
Διαγένεση. Στο στάδιο αυτό γίνεται «λιθοποίηση» του ιζήματος και δημιουργούνται
τα ιζηματογενή πετρώιιατα.
ΔΙΑΓΕΝΕΣΗ
• Στα διάφορα αποθετικά περιβάλλοντα, τα ιζηματογενή πετρώματα
σχηματίζονται με τη διαγένεση, η οποία ορίζεται απο τις διεργασίες κατά τις
οποίες συντελουνται όλες οι φυσικές, χημικές και βιολογικές αλλαγές που επιδρούν
στα ασύνδετα υλικά των ιζημάτων και οδηγούν στη «λιθοποίηση». Οι διεργασίες της
διαγένεσης αρχίζουν αμέσως μετά από την απόθεση και μέχρι τη φάση της
«αγχιμεταμόρφωσης».
> Θαπτική διαγένεση - συμπύκνωση [compaction): Κατά τη συσσώρευση ιζήματος,
νεότερο υλικό επικάθεται σε παλαιότερο εξασκώντας πίεση υπερφόρτισης και
δημιουργώντας έτσι τη διεργασία της συμπύκνωσης, καθώς οι κλαστικοί κόκκοι
μετακινούνται μεταξύ τους και αφήνουν μικρότερα κενά με αποτέλεσμα ο συνολικός
όγκος να μειώνεται.
• Η διεργασία της διάλυσης των ιζημάτων προσδιορίζεται από τη σύνθεση των
ορυκτών και τη χημεία του νερού των πόρων. Η παρουσία CO2 στο διάλυμα αυξάνει
την οξύτητα του νερού των πόρων με αποτέλεσμα την απόπλυση των ενώσεων από τη
οργανική ύλη. Κατά αυτό τον τρόπο διαλύονται τα ανθρακικά κελύφη. Το πυρίτιο
είναι πιο ευδιάλυτο στο ζεστό νερό και κάτω από αλκαλικές συνθήκες.
> Συγκόλληση - τσιμεντοποίηση {cementation): Η «πυρηνοποίηση» και η «ανάπτυξη
των κρυστάλλων» εντός του χώρου των πόρων των ιζημάτων είναι η διεργασία τη
συγκόλλησης - τσιμεντοποίησης καθώς γεμίζουν με συγκολλητικό υλικό τα κενά
μεταξύ των κόκκων του ιζήματος. Το συγκολλητικό μπορεί να είναι: πυριτικό
(SiO2), ασβεστιτικό (CaCO3), σιδηριτικό (FeCO3), αιματιτικό (Fe2O3).
• Κατά τη διάρκεια αυτών των σταδίων της διαγένεσης, οι χημικές αντιδράσεις
λαμβάνουν χώρα μεταξύ των κόκκων και των διαλυμένων ιόντων του νερού των πόρων,
οι οποίες γίνονται σε χαμηλές θερμοκρασίες και είναι πολύ αργές. Θα πρέπει να
γίνει διάκριση μεταξύ της «μικρο-κρυσταλλικής μάζας» {matrix) η οποία είναι
λεπτόκοκκο υλικό αποτιθέμενο μαζί με αδρόκκοκο και του «συγκολλητικού υλικού»
{cement) το οποίο είναι ορυκτό χημικής απόθεσης που έχει διεισδύσει στους πόρους
κατά τη διάρκεια της διαγένεσης. Καθώς αναπτύσσεται η λιθοποίηση, μειώνεται το
πορώδες και η διαπερατότητα. Το πορώδες ενός πετρώματος είναι η αναλογία του
όγκου του, ο οποίος δεν καταλαμβάνεται από στερεό υλικό αλλά από αέρια ή υγρά,
προς το συνολικό όγκο του πετρώματος.

Με την αποσάθρωση του πετρώματος τα διαλυμένα στο νερό ιόντα μεταφέρονται στα
κατώτερα στρώματα

α)

Ανάλογα με τον τρόπο γένεσης τους, οι ιζηματογενείς σχηματισμοί

κατατάσσονται σε τέσσερις κατηγορίες:
1. Ηπειρογενείς ή Χερσογενείς Κλαστίτες.
2. Βιογενίτες - Οργανογενίτες.
3. Εβαπορίτες και Σιδηρόλιθοι.
4. Ηφαιστειοκλαστίτες ή Τόφφοι.
Για την κατάταξη των ιζηματογενών σχηματισμών σε λιθολονικούς τύπους
στηριζόμαστε σε δύο κύρια χαρακτηριστικά τους: α) Την ορυκτολογική σύσταση. β)
Το μέγεθος των συστατικών τους κόκκων.
Τα ανόργανα συστατικά των ιζημάτων κατατάσσονται ανάλογα με το μέγεθος των
συστατικών κόκκων τους σε πέντε κατηγορίες:
Διάμετρος κόκκων ^Κατηγορίες Πέτρωμα
>2 cm Χαλίκια (gravels) Ρουδίτες (Κροκαλοπαγή)
2 cm - 2 mm Ψηφίδες
2 - 1/16 η (2 - 0.063) mm Άμμος (sand) Ψαμμίτες
(Αρενίτες)
1/16 - 1/256 η (0.063 - 0.004) mm Ιλύς (silt) Πηλός (mud)
Πηλόλιθοι η Λουτίτες
(Ιλυόλιθοι, Άργιλοι)
< 1/256 η (<0.004) mm Άργιλος (clay)

❖ ΗΠΕΙΡΟΓΕΝΕΙΣ ή ΧΕΡΣΟΓΕΝΕΙΣ ΚΛΑΣΤΙΤΕΣ

❖ Ηπειρογενείς ή Χερσογενείς Κλαστίτες (terrigenous clastites): Στη
σύσταση των πετρωμάτων που ανήκουν σε αυτή τη κατηγορία κυριαρχούν κλαστικοί
κόκκοι, δηλαδή κοκκοι ορυκτών ή τεμαχίδια πετρωμάτων, υπολειμματικά υλικά
διάβρωσης, τα οποία αποκολλήθηκαν από το μητρικό τους πέτρωμα και μεταφέρθηκαν
στον τόπο της ιζηματογένεσης, όπου και αποτέθηκαν.
Κροκαλοπαγές (Conglomerate), Ψαμμίτης (Sandstone), Πηλόλιθος (Mudstone)
https://www.thoughtco.com/sedimenta ry-rock-classification-diagrams-4123127
> ΨΑΜΜΙΤΕΣ (SANDSTONES ή ARENITES)
> Ψαμμίτες (sandstones): Κλαστίτες στους οποίους το μέγεθος των κύριων κλαστικών
κόκκων (framework grains) κυμαίνεται μεταξύ 2 mm και 1/16 mm (αλλιώς 0.063 mm ή
63 μm). Ανάλογα με το μέσο μέγεθος των κλαστικών κόκκων τους, οι ψαμμίτες
διακρίνονται σε:
S πολύ αδρόκοκκους (κλαστικοί κόκκοι μεταξύ 2 mm και 1 mm)
Sαδρόκοκκους (κλαστικοί κόκκοι μεταξύ 1 mm και 0.5 mm)
S μεσόκοκκους (κλαστικοί κόκκοι μεταξύ 0.5 mm και 0.25 mm)
Sλεπτόκοκκους (κλαστικοί κόκκοι μεταξύ 0.25 mm και 0.125 mm)
Sπολύ λεπτόκοκκους (κλαστικοί κόκκοι μεταξύ 0.125 mm και 0.063 mm)
• Μακροσκοπικά οι αποθέσεις των ψαμμιτών παρουσιάζουν κατά κανόνα
χαρακτηριστική στρωμάτωση (ή στρώση, ορατή μία κατά στρώματα δομή λόγω της
διάταξης των συστατικών τους κόκκων). Υπάρχουν διάφορα είδη στρώσης, π.χ.
διαβαθμισμένη, διασταυρούμενη.
• Το χρώμα των ψαμμιτών είναι συνήθως ανοιχτό γκρίζο, κιτρινωπό, μπεζ, ή
σπανιότερα κοκκινωπό.
• Η υφή τους είναι κοκκώδης και τραχειά.
• Για τη μελέτη της ορυκτολογικής τους σύστασης απαιτείται η εξέταση
λεπτών τομών στο πολωτικό μικροσκόπιο.

Ψαμμίτης: Διαβαθμισμένη στρώση.

Πέντε είναι τα σημαντικά συστατικά των ψαμμιτών:

1. κόκκοι χαλαζία,
2.κόκκοι αστρίων,
3.λιθικοί κόκκοι (πολυ-ορυκτολογικά τεμαχίδια πετρωμάτων),
4.υλικό πλήρωσης, μεγέθους ιλύος ή αργίλου,
5.συγκολλητικό υλικό.
•Υλικό πλήρωσης (matrix): Είναι το λεπτομερές υλικό που γεμίζει τα διάκενα
μεταξύ των κύριων κλαστικών κόκκων (framework grains) ενός ψαμμίτη. Αποτελείται
από ορυκτά της αργίλου και από λεπτομερείς κόκκους χαλαζία (μέγεθος πολύ
μικρότερο από 63 μη). Το υλικό πλήρωσης είτε έχει αποτεθεί ταυτόχρονα με τα
κύρια κλαστικά υλικά του ψαμμίτη, είτε πιο σπάνια αποτελεί σχηματισμό που έχει
προέλθει από την επί τόπου διάσπαση ασταθών κλαστικών συστατικών του.
• Συγκολλητικό υλικό (cement): Είναι η ορυκτή ουσία που αποτίθεται χημικά
κατά τη διαγενεση γύρω και ανάμεσα από τους κλαστικούς κόκκους και προκαλεί τη
συγκόλλησή τους και τη μετατροπή του Π + Α χαλαρού ιζήματος σε συμπαγές
ιζηματογενές πέτρωμα. Η ορυκτή συγκολλητική ουσία είναι συνήθως ασβεστίτης ή
χαλαζίας, σπάνια κάποια θειούχος ένωση ή κάποιο σιδηροξείδιο.

• Η κατάταξη των ψαμμιτών σε πετρογραφικούς τύπους με βάση τη σύστασή τους

στηρίζεται στη σχετική συμμετοχή των εξής συστατικών: χαλαζίας, άστριοι, λιθικοί
κόκκοι, υλικό πλήρωσης. Απαιτείται λοιπόν για το σκοπό αυτό η μέτρηση της
εκατοστιαίας (%) συμμετοχής των συστατικών αυτών σε λεπτές τομές του πετρώματος
(modal analysis) με τη βοήθεια του πολωτικού μικροσκοπίου και του σημειομετρητή.
• Πολλές φορές όμως, και ιδιαίτερα στην ύπαιθρο, μπορεί να γίνει προσδιορισμός
του είδους και της περίπου σχετικής συμμετοχής των συστατικών ενός ψαμμίτη με τη
βοήθεια μόνο ενός μεγεθυντικού φακού και κάποιας εμπειρίας στη μακροσκοπική
αναγνώριση των ορυκτών.
ΛΙΘΙΚΟΙ
ΚΟΚΚΟΙ
Συστασιακό τρίγωνο νια τους ψαμμίτες (αρενίτες), με βάση
τρία πιο κοινά συστατικά των κόκκων μεγέθους άμμου: χαλαζία (Quartz) - άστριοι
(Feldspar) - λιθικοί κόκκοι (Lithics).
• «Αρενίτης» (arenite) καθαροί ψαμμίτες με κόκκους μεγέθους άμμου και
ελάχιστο υλικό πλήρωσης < 15% (ιλύς ή άργιλος). «Χαλαζιακοί αρενίτες» (quartz
arenites) όταν οι κόκκοι άμμου είναι χαλαζίας > 90% .
• «Αστριούχοι αρενίτες» (feldspathic arenites) ή «αρκοζικοί αρενίτες»
(arkosic arenites) ή απλώς «αρκόζης» (arkose), αν περιέχουν > 10% αστρίους και
οι άστριοι είναι περισσότεροι από τους λιθικούς κόκκους.
• «Λιθικοί αρενίτες» (lithic arenites), αν έχουν > 10% λιθικούς κόκκους, και πιο
πολλούς λιθικούς κόκκους από αστρίους.
«Βάκης» (wacke) είναι ψαμμίτης με υλικό πλήρωσης> 15% (ιλύ ή άργιλο),
«χαλαζιακός βάκης», «λιθικός βάκης» και «αστριούχος βάκης». Ο «λιθικός βάκης»
ονομάζεται συνήθως «γραουβάκης» (greywacke).
https://opentextbc.ca/geology/chapter/6-1-clastic-sedimentarv-rocks/
https://www.thoughtco.com/sedimentarv-rock-classification-diagrams-4123127
• Χαλαζιακοί ψαμμίτες (quartz sandstones) ή Χαλαζιακοί αρενίτες (quartz
arenite): Είναι σχεδόν καθαρά χαλαζιακοί (άρα συστατικά υπερώριμοι) και συνήθως
και δομικά υπερώριμοι ψαμμίτες. Έχουν χρώμα λευκό ή ανοιχτό γκρίζο, μπορεί όμως
να είναι σε διάφορο βαθμό ερυθρά χρωματισμένοι από την παρουσία λεπτομερέστατου
αιματίτη που καλύπτει επιφανειακά τους κλαστικούς κόκκους. Η συγκολλητική ουσία
είναι χαλαζίας ή ασβεστίτης.
• Αρκόζες (arkoses) ή Αστριούχοι αρενίτες (feldspathic arenites):
Χαρακτηρίζονται από τη σημαντική συμμετοχή αστρίων στη σύστασή τους. Οι κόκκοι
αυτοί των αστρίων είναι συνήθως καολινιωμένοι και έχουν χρώμα θαμπό λευκό που
ξεχωρίζει ανάμεσα στους γκρίζους υαλώδεις κόκκους του χαλαζία. Άλλοτε οι άστριοι
είναι αναλλοίωτοι, οπότε μπορεί να έχουν χρώμα ερυθρωπό. Η παρουσία αστρίων
υποδηλώνει συστατική ανωριμότητα, που συνήθως συμβαδίζει στους αρκόζες με τη
δομική ανωριμότητα.
• Λιθαρενίτες (litharenites) ή Λιθικοί ψαμμίτες (lithic sandstone): Στον
τύπο αυτό είναι κατανοητό ότι έχουμε ορυκτολογική ποικιλία, που οφείλεται στην
υψηλή συμμετοχή λιθικών κόκκων με διαφορετική σύσταση (τεμαχίδια πυριγενών,
μεταμορφωμένων ή και άλλων ιζηματογενών πετρωμάτων). Στους ασβεστολιθίτες
(calclithites) επικρατούν λιθικοί κόκκοι ανθρακικών πετρωμάτων.
• Γραουβάκες (greywakes) ή λιθικοί βάκες (lithic wackes): Είναι πετρώματα
σκληρά, με σκούρο γκρίζο χρώμα, που περιέχουν μεγάλη ποσότητα υλικου πλήρωσης.
Σημαντικό ποσοστό των κλαστικών κόκκων αποτελούν οι άστριοι και οι λιθικοί
κόκκοι.

Η σύσταση καθορίζεται με 300 μετρήσεις. Στο σύνολο του πετρώματος, το ποσοστό

του υλικού πλήρωσης είναι (126/300) * 100 = 42 % και το υπόλοιπο 58 % είναι οι
κύριοι κλαστικοί κόκκοι μεγέθους άμμου.
1. Η σχετική ποσότητα μεταξύ των κύριων κόκκων και του υλικού πλήρωσης
καθορίζει αν θα χαρακτηρίζουμε το πέτρωμα αρενίτη (υλικό πλήρωση <15%) ή βάκη
(υλικό πλήρωσης >15%) ή ακόμη πηλόλιθο σε περίπτωση που υπερτερεί το λεπτόκοκκο
υλικό (>75%).
2. Η σύσταση των κύριων κλαστικών κόκκων (Χ, Α, Λ) κανονικοποιημένη % στο
σύνολο αυτών θα μας καθορίσει τον τύπο (χαλαζιακός, αστριούχος, λιθικός) του
αρενίτη ή του βάκη.
Απάντηση:
• Με βάση την ποσοστιαία % αναλογία στους κύριους κόκκους μεγέθους άμμου:
• [χαλαζίας (45) - άστριοι (34) - λιθικοί (21)]
• το πέτρωμα χαρακτηρίζεται αρχικά ως λιθικός αρκόζης,
• αλλά συμπεριλαμβανομένου και το ποσοστό 45% σε υλικό πλήρωσης
(λεπτόκοκκο: ιλύς ή άργιλος) επί του συνολικού πετρώματος,
• τελικά χαρακτηρίζεται ως βάκης και μάλιστα λιθικός αστριούχος βάκης ή
γραουβάκης.
Φωτογραφίες στο πολωτικό μικροσκόπιο (Π+Α) σε λεπτές τομές τριών τύπων ψαμμιτών.
0=χαλαζίας, F=άστριος, L= λιθικός κόκκος.
Ο χαλαζιακός αρενίτης και ο αρκόζης έχουν μικρή ποσότητα ιλύος και αργίλου
(υλικό πλήρωσης) σε σχέση με τον γραουβάκη που έχει άφθονο υλικό πλήρωσης.
Άσκηση: Ταξινόμηση ψαμμιτών: Εικονίζονται τρεις λεπτές τομές ψαμμιτών στο
πολωτικό μικροσκόπιο (Π+Α) και περιγράφονται συστασιακά και δομικά. Δώστε την
κατάλληλη ονομασία για κάθε ένα πέτρωμα.
 3.
Γωνιώδεις κόκκοι μεγέθους άμμου: Χαλαζίας ~ 70%, άστριοι ~ 20% και λιθικοί
κόκκοι ~ 10%. Υλικό πλήρωσης: Ιλύς και άργιλος ~ 20% στο σύνολο του πετρώματος.

> ΚΡΟΚΑΛΟΠΑΓΗ ΚΑΙ ΛΑΤΥΠΟΠΑΓΗ (CONGLOMERATES & BRECCIAS)

> Στα κροκαλοπαγή (conglomerate) και λατυποπαγή (breccia) υπάγονται οι κλαστίτες
εκείνοι στους οποίους το μέγεθος των κλαστικών συστατικών είναι μεγαλύτερο από 2
mm. Συνολικά χαρακτηρίζονται και με τον όρο ψηφίτες ή ρουδίτες (rudites).
• Στα κροκαλοπαγή, οι κλαστικοί κόκκοι είναι αποστρογγυλωμένοι, ενώ στα
λατυποπαγή είναι γωνιώδεις.
• Στα κροκαλοπαγή και λατυποπαγή τα κλαστικά συστατικά (οι κροκάλες και οι
λατύπες αντίστοιχα) είναι τεμάχια πετρωμάτων, ενώ το υλικό πλήρωσης είναι
συνήθως ψαμμιτικό.
• Ανάλογα με την ποσοτική σχέση μεταξύ κλαστικών κόκκων (clasts) και υλικού
πλήρωσης (matrix), οι κλαστικοί κόκκοι είτε εφάπτονται μεταξύ τους και το υλικό
πλήρωσης απλά γεμίζει τα διάκενα που μένουν, κροκαλοπαγές «υποστηριγμένο στους
κόκκους» (clast-supported), είτε το υλικό πλήρωσης υπερτερεί, οπότε κάθε
κλαστικός κόκκος περιβάλλεται από αυτό χωρίς να εφάπτεται με τους γειτονικούς
του κλαστικούς κόκκους, κροκαλοπαγές «υποστηριγμένο στο υλικό πλήρωσης»
(matrix-supported).

• Αν όλες οι κροκάλες είναι από το ίδιο πέτρωμα (π.χ. γρανίτης) τότε το

κροκαλοπαγές ονομάζεται μονομικτό (monomictic). Το πολύμικτο (polymictic)
κροκαλοπαγές περιέχει κροκάλες διαφορετικής λιθολογίας.
• Στην περίπτωση των κροκαλοπαγών, ο μορφολογικός χαρακτηρισμός των
κλαστικών κόκκων (κροκάλων) γίνεται με τους βαθμούς σφαιρικότητας και
επιφανειακής ομαλότητας.
• Επιπλέον το μεγαλύτερο μέγεθος των κροκαλών τους επιτρέπει και τη
μέτρηση των διαστάσεών τους, οπότε μπορεί να δοθεί και μια ανάλογη μορφομετρική
παράμετρος που είναι η μορφή (shape) των κλαστικών κόκκων. Η μορφή
προσδιορίζεται από τη σχέση μηκών μεταξύ της μεγαλύτερης, της μικρότερης, και
της ενδιάμεσης διάστασης των κόκκων. Αν lmax είναι η μεγαλύτερη διάσταση μιας
κροκάλας, lmin η μικρότερη διάστασή της, και lint η διάστασή της κατά την κάθετο
στο επίπεδο, τότε η κροκάλα χαρακτηρίζεται ως εξής, ανάλογα με τη σχέση μεγέθους
των lmax, lint, lmin:
λεπιδόμορφη πλακώδης ή δισκόμορφη ατρακτοειδής ή ραβδόμορφη σφαιρόμορφη

• Στα κροκαλοπαγή και λατυποπαγή, η έννοια της συστατικής ωριμότητας δεν

μπορεί να ισχύει όπως καθορίστηκε για τους ψαμμίτες, γιατί εδώ τα κλαστικά
συστατικά είναι συνήθως πολύ-ορυκτολογικά τεμάχια πετρωμάτων.
• Σχετικά με την έννοια της δομικής ωριμότητας έχει οπωσδήποτε σημασία ο
βαθμός στρογγυλότητας των κλαστικών συστατικών, όμως δύσκολα μπορεί να γίνει
λόγος για κάποιου βαθμού διαβάθμιση των υλικών, επειδή τα κροκαλοπαγή και
λατυποπαγή είναι συνήθως «διταξικά» ή «πολυταξικά», περιέχουν δηλαδή κλαστικούς
κόκκους που μπορούν να καταταγούν σε δύο ή περισσότερες ξεχωριστές τάξεις
μεγέθους. Πάντως, τα λατυποπαγή είναι οπωσδήποτε δομικά ανώριμοι και, κατά
κανόνα, και συστατικά ανώριμοι κλαστιτες.
• Λατυποπαγή με μεγέθη κλαστικών συστατικών μεταξύ 2 mm και 1 cm συχνά
χαρακτηρίζονται ειδικότερα ως ψηφιδοπαγή, και τα κλαστικά τους συστατικά ως
ψηφίδες.
> ΠΗΛΟΛΙΘΟΙ (MUDROCKS)
> Οι πηλόλιθοι (mudrocks) είναι ο πιο διαδεδομένος τύπος κλαστιτών. Πηλολίθους
χαρακτηρίζουμε τους κλαστίτες εκείνους που το μέγεθος των συστατικών τους είναι
μικρότερο από 1/16 mm, μικρότερο δηλαδή από - 63 μη ή 0.063 mm.
• Ειδικότερα, όταν το μέγεθος των κλαστικών κόκκων είναι μεταξύ 63 και 16 μιτι,
οι πηλόλιθοι χαρακτηρίζονται ως ιλυόλιθοι ή ψαμμοπηλοί (siltstones),
• ενώ αν το μέγεθος των κλαστικών κόκκων τους είναι μικρότερο από 16 μιτ τότε
χαρακτηρίζονται ως αργιλόλιθοι ή απλά, άργιλοι (claystones).
Οι άργιλοι έχουν όψη και υφή ομογενή και είναι απαλοί στην αφή. Οι ψαμμιτοπηλοί
έχουν κάπως πιο ανομογενή όψη και λίγο τραχειά υφή. Οι πηλόλιθοι μπορεί να είναι
ισότροποι ως προς τις μηχανικές τους ιδιότητες ή να παρουσιάζουν κάποια ατελή
σχιστότητα. Στη δεύτερη αυτή περίπτωση ονομάζονται σχιστοπηλοί (shales).
• Τα συστατικά των πηλολίθων είναι κυρίως τα λεγόμενα ορυκτά της αργίλου
(ιλλίτης, καολίνης, μοντμοριλλονίτης, κλπ.) καθώς και πολύ λεπτομερής χαλαζίας.
Μπορεί όμως να συνυπάρχουν και άλλα ορυκτά, καθώς και διάφορα οργανικά
συστατικά. Πηλόλιθοι με μεγάλη περιεκτικότητα σε οργανικά συστατικά έχουν
σκούρο, μέχρι μαύρο χρώμα. Ορυκτά όπως ο ασβεστίτης, ο δολομίτης, ο
σιδηροπυρίτης, έχουν την τάση να σχηματίζουν τοπικές συγκεντρώσεις στους
πηλόλιθους. Πολλοί πηλόλιθοι είναι πλούσιοι σε απολιθώματα.
• Πηλόλιθοι με σημαντική περιεκτικότητα σε ανθρακικά συστατικά (ασβεστίτη
ή δολομίτη) ονομάζονται μάργες (marls).
• Το χρώμα των πηλολίθων ποικίλει, συνηθέστερα όμως είναι τα γκρίζα,
κιτρινωπά, ερυθρωπά ή πρασινωπά χρώματα.

********************************************************************************
****************************

• Πετρώματα με λιγότερο από 5 % σε χαλίκια (gravel) μπορούν να

ταξινομηθούν με βάση το μέγεθος των κόκκων (Wentworth scale) χρησιμοποιώντας
αυτό το διάγραμμα.
• Άμμος (Sand) μεταξύ 1/16 mm και 2 mm.
• Ιλύς (Silt) μεταξύ 1/16 mm και 1/256 mm.
• Άργιλος (Clay) μικρότερο από 1/256 mm.
❖ ΒΙΟΓΕΝΙΤΕΣ - ΟΡΓΑΝΟΓΕΝΙΤΕΣ
❖Οι βιογενίτες και οι οργανογενίτες είναι σχηματισμοί που η δημιουργία τους
έχει άμεση ή έμμεση σχέση με τη βιολογική δραστηριότητα ζωντανών οργανισμών,
συνήθως μικροσκοπικών.
> ΑΣΒΕΣΤΟΛΙΘΟΙ (LIMESTONES)
• Ασβεστόλιθοι (limestones): Το συστατικό που κυριαρχεί στους
ασβεστολίθους από χημική άποψη είναι CaCO3.
• Από την άποψη της προέλευσης και της υφής τους, τα συστατικά των
ασβεστολίθων είναι τα εξής:
S Βιοκλάστες (bioclasts): Είναι τεμάχια του εξωσκελετού διαφόρων θαλάσσιων
οργανισμών (κοραλλιών, κρινοειδών, μαλακίων, βρυοζώων, τρηματοφόρων, κλπ). Οι
βιοκλάστες είναι ιδιαίτερα χρήσιμοι για τους παλαιοντολογικούς προσδιορισμούς
της ηλικίας των ασβεστολίθων.
SΩόλιθοι (ooids ή ooliths): Είναι σφαιρόμορφοι σχηματισμοί που συγκροτούνται από
συγκεντρικές αποθέσεις ασβεστιτικού υλικού γύρω από ένα πυρήνα, συνήθως ένα
κλαστικό κόκκο. Η διάμετρός τους κυμαίνεται μεταξύ 0.2 mm και 0.5 mm, σπάνια
είναι μεγαλύτεροι οπότε ονομάζονται πισσόλιθοι (pisoids ή pisoliths). Οι ωόλιθοι
που έχουν σχηματιστεί σε σύγχρονη εποχή αποτελούνται από αραγωνίτη, ενώ εκείνοι
των παλαιών διαπλάσεων από ασβεστίτη.
S Μαργαρίτες (peloids): Είναι και αυτοί σφαιρόμορφοι σχηματισμοί με διάμετρο
συνήθως μικρότερη από 1 mm, και αποτελούνται από μικροκρυσταλλικό ασβεστιτικό
υλικό.
S Ενδοκλάστες (intraclasts): Είναι κλαστικά τεμάχια παλαιότερων ασβεστολίθων που
έχουν αποσπαστεί από το αρχικό πέτρωμα και έχουν επανιζηματοποιηθεί.
S Μικριτική μάζα (micrite): Αποτελεί το υλικό πλήρωσης στους περισσότερους
βιοκλαστικούς ασβεστολίθους, και είναι το κύριο ή το μόνο συστατικό των
λεπτόκοκκων ασβεστολίθων. Συγκροτείται από κρυπτοκρυσταλλικό ασβεστίτη (μεγέθη
κόκκων μικρότερα από 4 μη) και προέρχεται από τη διαγένεση ασβεστιτικών πηλών.
SΣπαρίτης (sparite): Είναι η ασβεστιτική αδροκρυσταλλική συγκολλητική ουσία που
αποτίθεται στους πόρους μεταξύ των κενών ή σε μεγαλύτερα διάκενα της
ασβεστολιθικής μάζας. Οι κρύσταλλοι του σπαριτικού ασβεστίτη είναι καθαροί και
ισομετρικά αναπτυγμένοι. (Η ασβεστιτική συγκολλητική ουσία μπορεί να
συγκροτείται από ινόμορφους κρυστάλλους ασβεστίτη).
Τ ύποι ασβεστόλιθων
• Οι ασβεστόλιθοι είναι πολύ κοινά πετρώματα με ιδιαίτερη αξία για
στρωματογραφικούς προσδιορισμούς. Παρατίθεται στη συνέχεια το πιο κοινό σχήμα
διάκρισης των διαφόρων τύπων
τους. Το σχήμα αυτό είναι διττό, καθώς βασίζεται αφενός στο μέγεθος και αφετέρου
στη φύση των ασβεστιτικών κόκκων.
• Με βάση το μέγεθος των ασβεστιτικών κόκκων, οι ασβεστόλιθοι διακρίνονται σε: S
Ασβεστορουδίτες (calcirudites). Μέγεθος κόκκων > 2 mm.
S Ασβεστοαρενίτες (calcarenites). Μέγεθος κόκκων μεταξύ 2 mm και 63 μm.
S Ασβεστολουτίτες (calcilutites). Μέγεθος κόκκων < 63 μm.
• Με βάση τη φύση των ασβεστιτικών κόκκων, οι ασβεστόλιθοι διακρίνονται σε:
S Ενδοσπαρίτες (intrasparites). Με ενδοκλάστες και σπαριτική συγκολλητική ουσία.
SΩοσπαρίτες (oosparites). Με ωολίθους και σπαριτική συγκολλητική ουσία.
S Βιοσπαρίτες (biosparites). Με βιοκλάστες και σπαριτική συγκολλητική ουσία.
S Μαργαριτοσπαρίτες (pelsparites). Με μαργαρίτες και σπαριτική συγκολλητική
ουσία.
S Ενδομικρίτες (intramicrites). Με ενδοκλάστες και μικριτική μάζα.
SΩομικρίτες (oomicrites). Με ωολίθους και μικριτική μάζα.
S Βιομικρίτες (biomicrites). Με βιοκλάστες και μικριτική μάζα.
S Μαργαριτομικρίτες (pelmicrites). Με μαργαρίτες και μικριτική μάζα.
• Ιδιαίτερο τύπο ασβεστολίθων που αναγνωρίζεται από τα γεωλογικά του
χαρακτηριστικά αποτελούν οι υφαλογενείς ασβεστόλιθοι (reef limestones). Αυτοί
έχουν σχηματιστεί από την επιτόπου συσσώρευση ανθρακικού υλικού κατά την
οικοδόμηση των κοραλλιογενών υφάλων. Τα χαρακτηριστικά τους είναι η μαζώδης,
χωρίς στρωμάτωση υφή, και το ότι συγκροτούνται από εξωσκελετούς αποικιών
κοραλλιών κυρίως που έχουν διατηρηθεί στην αρχική θέση ανάπτυξής τους.
• Οι ασβεστόλιθοι έχουν χρώμα συνήθως γκρίζο, μπορεί όμως να έχουν ακόμα χρώμα
λευκό, ανοιχτό ή σκούρο μπεζ, ρόδινο, υποκύανο ή μαύρο.
Χαρακτηριστικός για όλους τους ασβεστολίθους είναι ο αναβρασμός που προκαλείται
κατά την επαφή τους με διαλύματα οξέων.

• Η μεγάλη πλειονότητα των δολομιτών έχει σχηματιστεί με τη λεγόμενη

δολομιτοποίηση (dolomitization) των ασβεστολίθων, την αντικατάσταση δηλαδή του
ασβεστιτικού συστατικού τους από δολομίτη. Η αντικατάσταση αυτή μπορεί να είναι
ολική ή μερική. Ανάλογα με το ποσοστό αντικατάστασης του ασβεστίτη από δολομίτη
έχουμε τα εξής ονόματα για τα ανθρακικά πετρώματα:
Ποσοστό δολομίτη % Ανθρακικό πέτρωμα
0 - 10 % Ασβεστόλιθος
10 - 50 % Δολομιτικός ασβεστόλιθος
50 - 90 % Ασβεστολιθικός δολομίτης
90 - 100 % Δολομίτης

• Η δολομιτοποίηση συνήθως γίνεται αμέσως μετά τη διαγένεση των ασβεστολίθων,

οπότε οι κόκκοι του δολομίτη είναι μικροσκοπικοί και δεν καταστρέφεται η υφή του
πετρώματος ή τα ίχνη των απολιθωμάτων. Σπανιότερα η δολομιτοποίηση γίνεται πολύ
αργότερα από τη διαγένεση του ασβεστολίθου' στην περίπτωση αυτή το δολομιτικό
υλικό καταστρέφει τις προϋπάρχουσες υφές ή τα ίχνη των απολιθωμάτων.
• Μολονότι σχεδόν όλοι οι δολομιτικοί σχηματισμοί του Φανεροζωικού
θεωρούνται ότι έχουν σχηματιστεί με δολομιτοποίηση αρχικών ασβεστολίθων, για
πολλούς δολομίτες του Προκαμβρίου πιθανολογείται ο απ' ευθείας πρωτογενής
σχηματισμός τους.
• Οι δολομίτες έχουν χρώμα γκρίζο, μπεζ ή καστανό και είναι ανθεκτικότεροι
στην επίδραση των διαλυμάτων οξέων σε σχέση με τους ασβεστολίθους. Για το λόγο
αυτό εξάλλου αντιστέκονται περισσότερο στην καρστική διάβρωση, ενώ δεν
παρατηρείται εμφανής αναβρασμός κατά την επαφή τους με διαλύματα οξέων, όπως
συμβαίνει με τους ασβεστολίθους.
Limestone (dolomitic)
In this limestone, diamond-shaped crystals of dolomite (calcium magnesium
carbonate) have grown after deposition, while the sediment was being changed
into rock. They replace the fine calcium carbonate mud (dark material in the
photo) that makes up the rest of the rock. Field of view 3.5 mm
> Οι φωσφορίτες είναι ιζηματογενείς σχηματισμοί που αποτελούν εκμεταλλεύσιμα
κοιτάσματα φωσφορικών ενώσεων. Κύριο φωσφορούχο συστατικό τους είναι ο
κολοφανής, μια κρυπτοκρυσταλλική μορφή απατίτη. Πηγή των φωσφορούχων συστατικών
είναι τα σκελετικά μέρη των σπονδυλωτών και μερικών ασπόνδυλων ζώων.
• Η υφή των φωσφοριτών είναι είτε οζώδης είτε στρωματώδης.
• Για το σχηματισμό των φωσφοριτών σπουδαίο ρόλο παίζει η
επανιζηματογένεση παλαιότερων ιζημάτων.

> ΠΥΡΙΤΙΟΛΙΘΟΙ (CHERTS)

> Οι πυριτόλιθοι (ή κερατόλιθοι) είναι βιογενείς ή βιοχημικοί σχηματισμοί, με
σχεδόν μοναδικό συστατικό τους μικροκρυσταλλικό ή κρυπτοκρυσταλλικό χαλαζία.
Είναι συμπαγή και πολύ σκληρά πετρώματα, που κατά την κρούση θρυμματίζονται με
κογχοειδή θραυσμό σε μικρά ακανόνιστα τεμάχια. Το χρώμα τους ποικίλλει,
συχνότερα όμως είναι ερυθροκαστάνινο ή γκριζοκύανο.
• Οι πυριτιόλιθοι διακρίνονται σε οζώδεις και σε στρωματώδεις:
1. Οζώδεις πυριτιόλιθοι (nodular cherts). Βρίσκονται συνήθως μέσα σε
ανθρακικά πετρώματα με τη μορφή ακανόνιστων ή σφαιρόμορφων συγκεντρώσεων που
είναι συχνά εντοπισμένες σε ορισμένες από τις στρώσεις του ασβεστολιθικού
πετρώματος το οποίο τους φιλοξενεί. Άλλοτε μπορεί να συνενώνονται σε περίπου
συνεχή στρώματα που παρεμβάλλονται ανάμεσα στα στρώματα των ασβεστολίθων. Οι
οζώδεις πυριτιόλιθοι πιστεύεται ότι σχηματίζονται κατά τη διαγενετική
αντικατάσταση του ασβεστίτη από SiO2 που έχει βιογενή προέλευση.
2. Στρωματώδεις πυριτιόλιθοι (bedded cherts). Παρουσιάζουν εμφανή
στρωμάτωση και αποτελούνται από συμπαγείς συσσωματώσεις των πυριτικών
εξωσκελετών μικροσκοπικών μονοκύτταρων οργανισμών - ηλιοζώων (radiolaria) ή
διατόμων (diatoms). Οι στρωματώδεις πυριτιόλιθοι είναι βαθυπελαγικοί
σχηματισμοί. Σε πολλές περιπτώσεις είναι στενά συνδεδεμένοι με μαξιλαροειδείς
λάβες (pillow lavas) στους ανώτερους ορίζοντες οφιολιθικών συμπλεγμάτων.
• Στην κατηγορία των βιογενιτών - οργανογενιτών θα πρέπει να υπαχθούν
ακόμα και οι σχηματισμοί ορυκτών ανθράκων και τα πετρελαιοφόρα κοιτάσματα.
Οζώδεις πυριτιόλιθοι (nodular cherts)

Σχηματισμοί Ορυκτών Ανθράκων

Τύρφη, Λιγνίτης, Λιθάνθρακας, Ανθρακίτης

Coal
Coal is mostly opaque under the microscope, as you might expect. The red-black
material (vitrinite) in the thin section is the part of the coal that appears
shiny black in hand sample, and is made from compressed wood tissue. The
loop-shaped orange-yellow objects are the flattened large spores of plants.
Field of view 3 mm
* ΕΒΑΠΟΡΙΤΕΣ ΚΑΙ ΣΙΔΗΡΟΛΙΘΟΙ
Οι εβαπορίτες (evaporites) είναι ιζηματογενείς σχηματισμοί που έχουν αποτεθεί σε
υδάτινες λεκάνες, εξαιτίας συνήθως της έντονης εξάτμισης του νερού που προκαλεί
υπερκορεσμό του σε ορισμένα συστατικά του τα οποία γι' αυτό κρυσταλλώνονται και
αποτίθενται στους πυθμένες αυτών των λεκανών.
Οι σιδηρόλιθοι (ironstones) είναι ιζηματογενείς σχηματισμοί ιδιαίτερα πλούσιοι
σε σιδηρούχες ενώσεις. Αυτός ο εμπλουτισμός σε σίδηρο θεωρείται ότι προκαλείται
κυρίως από τη συναπόθεση μαζί με άλλα ιζήματα και σιδηρούχων ενώσεων, προϊόντων
διάβρωσης βασικών πετρωμάτων.
> ΕΒΑΠΟΡΙΤΕΣ (EVAPORITES)
> Οι κυριότεροι τύποι εβαποριτών είναι η γύψος, ο ανυδρίτης, και το ορυκτό
αλάτι.
S Γύψος (gypsum). Η γύψος, συνήθως μαζί με τον ανυδρίτη, βρίσκεται σε
σχηματισμούς με τη μορφή μαζωδών συγκεντρώσεων (nodular gypsum), είτε με τη
μορφή συνεχών αλλά πολύπλοκα πτυχωμένων στρωμάτων (enterolithic gypsum) μέσα σε
πηλόλιθους. Άλλοτε, στρώματα γύψου εναλλάσσονται με διαστρώσεις ασβεστίτη. Οι
κρύσταλλοι της γύψου διακρίνονται από την ημιδιαφάνειά τους, τη μεταξώδη λάμψη
τους, τη μικρή σκληρότητα, τον τέλειο σχισμό τους, τη φακοειδή όψη των
κρυστάλλων τους, ή την όψη ουράς χελιδονιού των διδύμων τους. Μαζώδεις
συγκεντρώσεις γύψου και ανυδρίτη μπορεί να έχουν αντικατασταθεί από άλλα ορυκτά:
ασβεστίτη, χαλαζία, ή συνηθέστερα από δολομίτη.
SΟρυκτό αλάτι ή αλιτης (halite). Στρώματα ή μαζώδεις συγκεντρώσεις αλίτη
βρίσκονται επίσης μέσα σε πηλόλιθους. Ο αλίτης διακρίνεται από την πολύ μικρή
του σκληρότητα, τη χαρακτηριστική αλμυρή του γεύση, τη διαλυτότητά του στο νερό,
και την κυβική όψη των κρυστάλλων του.

> ΣΙΔΗΡΟΛΙΘΟΙ (IRONSTONES)

> Συνηθίζεται στην κατηγορία αυτή να γίνεται διάκριση ανάμεσα στους λεγόμενους
στρωματώδεις σιδηρούχους σχηματισμούς (banded iron formations) και στους καθαυτό
σιδηρόλιθους (ironstones).
S Οι στρωματώδεις σιδηροσχηματισμοί συναντώνται στις Προκάμβριες διαπλάσεις και
έχουν συνήθως σημαντικό πάχος. Κατά κανόνα στρώματά τους εναλλάσσονται με
διαστρώσεις πυριτιολίθων.
S Οι καθαυτό σιδηρόλιθοι είναι συνήθως περιορισμένης έκτασης λεπτοστρωματώδεις
σχηματισμοί, που συναντώνται μόνο μέσα σε διαπλάσεις του Φανεροζωικού. Η υφή
τους είναι ωολιθική.
SΥπάρχουν και άλλοι, πιο σπάνιοι τύποι σιδηρολίθων, όπως οι σιδηρομιγείς
ασβεστόλιθοι, στους οποίους τα ανθρακικά συστατικά έχουν αντικατασταθεί από
αιματίτη, ή οι χαμοσιτικοί, σιδηριτικοί, ή σιδηροπυριτικοί πηλόλιθοι.
❖ ΗΦΑΙΣΤΕΙΟΚΛΑΣΤΙΤΕΣ Ή ΤΟΦΦΟΙ
• Ηφαιστειοκλαστίτες (volcaniclastics) ή τόφφοι (tuffs) είναι εκείνοι οι
ιζηματογενείς σχηματισμοί που συνίστανται κυρίως από κλαστικούς κόκκους
ηφαιστειακων υλικών. Για το χαρακτηρισμό ενός σχηματισμού ως ηφαιστειοκλαστίτη
(ή τόφφου) απαραίτητη προϋπόθεση είναι η επιβεβαίωση ότι οι κλαστικοί κόκκοι του
προέρχονται από ηφαιστειακή δράση σύγχρονη με το χρόνο της ιζηματογένεσης του
σχηματισμού. (Επανιζηματογένεση ηφαιστειοκλαστιτών θα δημιουργήσει έναν
ηπειρογενή κλαστίτη).
• Εκτός από τη λάβα που εκχύνεται από τους ηφαιστειακούς πόρους, η
ηφαιστειακή δράση χαρακτηρίζεται και από την εκτίναξη στερεών υλικών στην
ατμόσφαιρα. Τα υλικά αυτά στη συνέχεια πέφτουν και αποτίθενται σε μικρότερη ή
μεγαλύτερη απόσταση ανάλογα με το μέγεθός τους, σχηματίζοντας έτσι τους
ηφαιστειοκλαστίτες ή τόφφους.
• Ανάλογα με το μέγεθος των συστατικών κόκκων τους, οι ηφαιστειοκλαστίτες
διακρίνονται σε:
1. Ηφαιστειακή σκόνη (volcanic dust), με μεγέθη κόκκων < 0.06 mm.
2. Ηφαιστειακή τέφρα (volcanic ash), με μεγέθη κόκκων μεταξύ 0.06 mm και 2
mm.
3. Λαπιλλικοί τόφφοι (lapilli tuffs), με μεγέθη κόκκων μεταξύ 2 mm 64 mm.
4. Υλικά με μεγαλύτερες διαστάσεις από τους λαπιλλικούς τόφφους μπορούν
επίσης να εκτιναχθούν από τα ηφαίστεια. Αυτά χαρακτηρίζονται ως ηφαιστειακές
οβίδες (volcanic bombs).
• Ως προς τη φύση τους, τα συστατικά των ηφαιστειοκλαστιτών είναι
συνηθέστερα τεμάχια υαλώδους λάβας, σπανιότερα κρύσταλλοι διαφόρων πυριγενών
ορυκτών, ή ακόμη και τεμάχια των μη ηφαιστειακών πετρωμάτων τα οποία απέσπασε το
μάγμα κατά την πορεία του προς τον ηφαιστειακό πόρο.
• Οι τόφφοι είναι σχηματισμοί που δημιουργούνται κατεξοχήν από την υπαέρια
ηφαιστειακή δράση. Υπάρχει όμως κι ένας ιδιαίτερος τύπος ηφαιστειοκλαστιτών που
σχηματίζεται από την υποθαλάσσια ηφαιστειακή δράση. Αυτοί είναι οι λεγόμενοι
υαλοκλαστίτες (hyaloclastites). Οι υαλοκλαστίτες σχηματίζονται όταν η λάβα έλθει
σε επαφή με το νερό αμέσως μετά την έξοδό της από τον πόρο του ηφαιστείου. Η
πολύ γρήγορη ψύξη της προκαλεί γωνιώδη θρυμματισμό στην επιφάνειά της. Τα
τεμάχια αυτά αποσπώνται από την κύρια μάζα της λάβας και αποτίθενται κάπου
γειτονικά σχηματίζοντας τους υαλοκλαστίτες.