ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΜΕΝΑ ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ

Αργυρώ Ασβεστά
Αναπλ. Καθηγήτρια
ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΕΝΝΟΙΕΣ
• Μεταμορφωμένα πετρώματα : προέρχονται από άλλα προϋπάρχοντα πετρώματα
(πυριγενή, ιζηματογενή, μεταμορφωμένα), τα οποία παραμένοντας σε στερεή
κατάσταση τροποποιήθηκαν ιστολογικα, ορυκτολογικα ή και χημικά απο τη δράση
κάποιων διεργασιών που συνολικά τις ονομάζουμε μεταμόρφωση (metamorphism).

• Η μεταμόρφωση των πετρωμάτων γίνεται στο εσωτερικό της vnc σε συνθήκες πίεσης
(P) και θερμοκρασίας (T) υψηλότερες από αυτές που επικρατούν στην επιφάνειά της
ή σε μικρό βάθος κάτω από αυτήν.
Αναγνώριση μεταμορφωμένων πετρωμάτων
• Για να χαρακτηριστεί ένα πέτρωμα ως μεταμορφωμένο πρέπει να έχει υποστεί
τουλάχιστον τη μία από τις εξής δύο θεμελιώδεις και καθοριστικές μεταμορφικές
τροποποιήσεις:
1. Νεο-ορυκτογένεση (neomineralization). Σχηματισμός νέων ορυκτών που δεν
υπήρχαν στο αρχικό πέτρωμα. Κατά κανόνα συνοδεύεται από την εξαφάνιση κάποιου
άλλου (ή κάποιων άλλων) από τα ορυκτά του αρχικού πετρώματος.
2. Ιστολογική μετάπλαση (textural transformation). Παραμόρφωση
(deformation) μέρους ή όλων των ορυκτών του αρχικού πετρώματος, καθώς και
υιοθέτηση ορισμένου προσανατολισμού κατά την ανάπτυξη των ορυκτών της
νεο-ορυκτογένεσης. Ανακρυστάλλωση (recrystallization) των προϋπαρχόντων και
μηχανικά παραμορφωμένων κρυστάλλων ορυκτών και σχηματισμό στη θέση τους
απαραμόρφωτων κρυστάλλων των ίδιων ορυκτών.
Η μόνη αξιόπιστη και αναντικατάστατη μέθοδος για τη διαπίστωση των δύο
καθοριστικών μεταμορφικών τροποποιήσεων είναι η εξέταση λεπτών τομών του
πετρώματος στο πολωτικό μικροσκόπιο.
Ανάλογα με το ποιες μεταμορφικές τροποποιήσεις έχουν γίνει (ιστολογική μετάπλαση
ή και νεο-ορυκτογένεση), δηλαδή αν έχουν δημιουργηθεί ή όχι νέες ορυκτές φάσεις,
η μεταμόρφωση χαρακτηρίζεται ως:
• Ισοφασική μεταμόρφωση: μεταβολή μόνο του ιστού (π.χ. Γρανίτης ->
Γνεύσιος, Ασβεστόλιθος -> Μάρμαρο).
• Αλλοφασική μεταμόρφωση: μεταβολή του ιστού και των ορυκτών φάσεων (π.χ.
Αργιλικός Σχιστόλιθος -> Γνεύσιος).

• Για τη μακροσκοπική διάγνωση των μεταμορφωμένων πετρωμάτων, οι κυριότεροι από

τους μακροσκοπικούς χαρακτήρες είναι οι εξής:
✓ Είναι κρυσταλλικά πετρώματα, αποτελούνται από πυριτικά ορυκτά, είναι
συμπαγή και σκληρά.
✓ Χαρακτηριστικοί είναι οι ιστοί τους. Παράλληλη κατά επίπεδα ή κατά
ευθείες διάταξη των ορυκτών συστατικών τους (σχιστότητα).
✓ Κατά στρώματα διαφορετική ποσοτική κατανομή των διαφόρων ορυκτών
συστατικών τους - μεταμορφική στρωμάτωση (metamorphic banding).
✓ Ορυκτά διαγνωστικά για τα μεταμορφωμένα πετρώματα: οι γρανάτες, ο
ανδαλουσίτης, ο σιλλιμανίτης, ο κυανίτης, ο κορδιερίτης, ο σταυρόλιθος, το
επίδοτο, ο ζοϊσίτης και
ο κλινοζοϊσίτης, ο τάλκης, οι χλωρίτες, ο τρεμολίτης και ο ακτινόλιθος, ο
γλαυκοφανής, κ.ά. Ορυκτά συνηθισμένα αλλά μη διαγνωστικά: ο χαλαζίας, οι
μαρμαρυγίες, οι άστριοι, η κεροστίλβη, ο ασβεστίτης, κ.ά.
✓ Πολύ περιορισμένος αριθμός των διαφόρων λιθολογικών τύπων.
✓ Γεωλογικά χαρακτηριστικά: είτε βρίσκονται μόνο σε γεωλογικά
συγκεκριμένες θέσεις, είτε έχουν χαρακτηριστικό τεκτονικό ύφος (π.χ. πτυχώσεις).

Το αρχικό πέτρωμα, από το οποίο προέρχεται το μεταμορφωμένο πέτρωμα, ονομάζεται

πρωτόλιθος.
Η μεταμόρφωση συνήθως είναι μια διεργασία ισοχημική για τα κύρια στοιχεία του
πετρώματος.
• Ισοχημική μεταμόρφωση: Όταν η μεταμορφική διεργασία έγινε σε ένα κλειστό
για ανταλλαγές ύλης σύστημα. Η χημική σύσταση (κύρια χημικά στοιχεία) πρωτόλιθου
και μεταμορφωμένου πετρώματος παραμένει ίδια (π.χ. Ασβεστόλιθος Μάρμαρο,
Γρανίτης -> Γνεύσιος, Αργιλικός Σχιστόλιθος ^ Γνεύσιος).
• Αλλοχημική μεταμόρφωση (Μετασωμάτωση): Όταν η μεταμορφική διεργασία
έγινε σε ένα ανοικτό για ανταλλαγές ύλης σύστημα. Μεταβάλλεται η χημική σύσταση
(κύρια χημικά στοιχεία) του πρωτόλιθου (π.χ. Ασβεστόλιθος ^ Skarn θερμικής
μεταμόρφωσης).
Η μεταμόρφωση σπάνια είναι μια διεργασία ισοχημική για τα ιχνοστοιχεία του
πετρώματος.
• Ιχνοστοιχεία (trace elements): Είναι τα συστατικά στοιχεία των
πετρωμάτων που έχουν πολύ μικρή ποσοτική συμμετοχή.
• Ευκίνητα ιχνοστοιχεία (mobile trace elements): Αυτά που η περιεκτικότητά
τους διαφέρει πολύ ανάμεσα στο αρχικό πέτρωμα και στο μεταμορφωμένο προϊόν του.
• Δυσκίνητα ιχνοστοιχεία (immobile trace elements): Αυτά που διατηρούν
συχνά μάλλον σταθερή την ποσοτική τους συμμετοχή, ανεξάρτητα από τη δράση της
μεταμόρφωσης. Είναι χρήσιμα για την αναζήτηση της καταγωγής των μεταμορφωμένων
πετρωμάτων.
Συστατικές Ομάδες - Αναζήτηση καταγωγής
• Οι πρωτόλιθοι, από τους οποίους προέρχονται τα μεταμορφωμένα πετρώματα
ομαδοποιούνται σε συστατικές ομάδες που κάθε μια περιλαμβάνει διάφορους
πετρογραφικούς τύπους, που όλοι τους έχουν παραπλήσια χημική σύσταση.
• Ο χαρακτηρισμός του μεταμορφωμένου πετρώματος γίνεται, είτε με πρόταξη
του ονόματος της ομάδας, είτε με συνδυασμό της πρόθεσης «μετα-» και του ονόματος
της ομάδας, κι έτσι φανερώνεται ο πρωτόλιθος (αρχικό πέτρωμα), κατά την
ισοχημική μεταμόρφωση.
• Έχουμε τις εξής συστατικές ομάδες πρωτολίθων και κατ' επέκταση των
μεταμορφωμένων πετρωμάτων:
> Πηλιτικά μεταμορφωμένα πετρώματα (pelitic rocks) ή μεταπηλιτικά
πετρώματα ή μεταπηλίτες
Πρωτόλιθος: Αργιλούχα ιζηματογενή
Χημική σύσταση: Υψηλή περιεκτικότητα σε SiO2, Al2O3 και K2O
Ορυκτολογική σύσταση (παραγένεση μεταμορφωμένου): Πολύ πλούσια σε μαρμαρυγίες
(μοσχοβίτης ή/και βιοτίτης).
Χαρακτηριστικά ορυκτά, ανδαλουσίτης, κυανίτης, σιλλιμανίτης, κορδιερίτης,
κορούνδιο, χλωριτοειδής ή σταυρόλιθος
και συμπληρώνει ο χαλαζίας.
> Χαλαζιοαστριούχα μεταμορφωμένα πετρώματα (quartzo-feldspathic rocks)
Πρωτόλιθος: Λευκοκρατικά πυριγενή ή αρκοζικά ιζηματογενή
Χημική σύσταση: Υψηλή περιεκτικότητα σε SiO2, K2O + Na2O και χαμηλή
περιεκτικότητα σε FeO και MgO
Ορυκτολογική σύσταση (παραγένεση μεταμορφωμένου): Άφθονος χαλαζίας και αστρίοι,
συνήθως και μαρμαρυγίες.
> Ασβεστιτικά μεταμορφωμένα πετρώματα (calcareous rocks) ή
μετα-ασβεστιτικά πετρώματα
Πρωτόλιθος: Αμιγής Ασβεστόλιθος ή Δολομίτης, δηλ. ιζηματογενή πετρώματα πλούσια
σε ασβεστίτη ή δολομίτη. Αντίστοιχο μεταμορφωμένο πέτρωμα: Μάρμαρο, μεταβολή
μόνο του ιστού, ορυκτά ασβεστίτης και δολομίτης. Ασβεστοπυριτικά μεταμορφωμένα
πετρώματα (calc - silicate rocks)
Πρωτόλιθος: Μη αμιγής Ασβεστόλιθος ή Δολομίτης, εκτός από ασβεστίτη και δολομίτη
περιέχουν και πυριτικά ορυκτά.
Χημική σύσταση: Εκτός από CaO, έχουν σημαντική περιεκτικότητα σε MgO και SiO2.
Ορυκτολογική σύσταση (παραγένεση μεταμορφωμένου): Ασβεστίτης, δολομίτης και
επιπλέον ασβεστομαγνησιούχα πυριτικά ορυκτά (τρεμολίτης, διοψίδιος,
γροσσουλάριος, ζοϊσίτης, βολλαστονίτης).
> Βασικά μεταμορφωμένα πετρώματα (basic metamorphic rocks) ή μεταβασίτες
Πρωτόλιθος: Βασικά πυριγενή πετρώματα (βασάλτης, δολερίτης, γάββρος)
Χημική σύσταση: Πλούσια σε MgO, FeO, CaO και Al2O3
Ορυκτολογική σύσταση (παραγένεση μεταμορφωμένου): Χλωρίτης, ακτινόλιθος,
επίδοτο, κεροστίλβη, πυρόξενος.
> Υπερβασικά μεταμορφωμένα πετρώματα (ultrabasic metamorphic rocks) ή
μεταϋπερβασίτες
Πρωτόλιθος: Υπερβασικά πυριγενή πετρώματα (περιδοτίτες, πυροξενίτες,
κεροστιλβίτες)
Χημική σύσταση: Ιδιαίτερα πλούσια σε MgO
Ορυκτολογική σύσταση (παραγένεση μεταμορφωμένου): Σερπεντίνης, τάλκης,
μαγνησίτης, ενστατίτης κ.λ.π.
Μεταμορφικοί παράγοντες
Μεταμορφικοί παράγοντες: Είναι οι παράγοντες που προκαλούν τη μεταμόρφωση των
πετρωμάτων.
• Θερμοκρασία (T). Αυξάνεται παράλληλα με το βάθος στο εσωτερικό της γης.
Σπουδαία ενδογήινη πηγή θερμότητας είναι οι ισοτοπικές ραδιενεργές μεταβολές.
• Λιθοστατική πίεση (Ρ| ή P). Αυξάνεται παράλληλα με το βάθος, καθώς
αυξάνεται το φορτίο των υπερκείμενων πετρωμάτων.
• Τάσεις - Παραμόρφωση (S). Είναι αποτέλεσμα της δράσης εξωτερικών
δυνάμεων. Κάθε δύναμη που δρα σε μια επιφάνεια στερεού αναλύεται σε κάθετη τάση
και τάση ολίσθησης ή διατμητική. Οι κάθετες τάσεις μπορεί να είναι είτε
συμπιεστικές είτε εφελκυστικές. Κάθε παραμόρφωση σε μια μάζα πετρώματος είναι
αποτέλεσμα της δράσης των τάσεων στο εσωτερικό του. Οι παραμορφώσεις μπορεί να
είναι ελαστικές ή πλαστικές. Οι πλαστικές παραμορφώσεις ευνοούνται από ισχυρές
τάσεις και μακρούς χρόνους εφαρμογής.
• Πίεση ρευστής φάσης (Pf) - Μερική πίεση αερίων συστατικών. Η ρευστή φάση
είναι το σύνολο των πτητικών συστατικών του πετρώματος. Κύρια συστατικά της
είναι το H2O και το CO2.
• Χρόνος (t). Απαιτείται διαθέσιμος μακρός χρόνος για την ολοκλήρωση των
μεταμορφικών διεργασιών και την επίτευξη θερμοδυναμικής ισορροπίας.
Είδη μεταμόρφωσης -Κατηγορίες μεταμορφωμένων πετρωμάτων
Τα κύρια είδη της μεταμόρφωσης είναι τρία, με βάση τη δράση των κύριων (τριών
πρώτων)
μεταμορφικών παραγόντων (T, P, S):
• Θερμική μεταμόρφωση (thermal metamorphism) ή μεταμόρφωση επαφής (contact
metamorphism): Δίνει ως προϊόντα τα πετρώματα επαφής. Χαρακτηρίζεται από υψηλή
θερμοκρασία, χαμηλή πίεση, έλλειψη ή ελάχιστες παραμορφωτικές τάσεις και πίεση
της ρευστής φάσης που μπορεί να ποικίλει. Τα ρευστά προέρχονται από το μαγματικό
όγκο που διεισδύει στα περιβάλλοντα πετρώματα και σταδιακά κρυσταλλώνεται.
• Δυναμική μεταμόρφωση (dynamic metamorphism) ή κατακλαστική μεταμόρφωση:
Δίνει ως προϊόντα τα δυναμικά μεταμορφωμένα πετρώματα. Χαρακτηρίζεται από πολύ
ισχυρές παραμορφωτικές τάσεις και σχετικά χαμηλές τιμές θερμοκρασίας και πίεσης.
• Περιοχική μεταμόρφωση (regional metamorphism): Δίνει ως προϊόντα τα
περιοχικά μεταμορφωμένα πετρώματα. Χαρακτηρίζεται από μεγάλη ευρύτητα στα πεδία
τιμών θερμοκρασίας και πίεσης, ενώ η πίεση της ρευστής φάσης και η ένταση των
παραμορφωτικών τάσεων ποικίλουν κατά περίπτωση. Θίγει τεράστιους όγκους μέσα στο
φλοιό της γης, καταλαμβάνει μεγάλες εκτάσεις. Σχετίζεται κατά κανόνα με
ορογενετική δράση (ορογενετική μεταμόρφωση). Έχουμε σημαντική δράση όλων των
κύριων μεταμορφικών παραγόντων (δυναμοθερμική μεταμόρφωση).
Είδη μεταμόρφωσης -Κατηγορίες μεταμορφωμένων πετρωμάτων
Όταν έχουμε έντονη δράση κάποιου δευτερεύοντα μεταμορφικού παράγοντα:
• Υδροθερμική μεταμόρφωση (hydrothermal metamorphism): Έντονη δράση της
ρευστής φάσης.
• Ωκεάνια μεταμόρφωση (oceanic metamorphism): Μεταμόρφωση πετρωμάτων κάτω
απο τις μεσωκεάνιες ράχες, έντονη δράση της ρευστής φάσης.
• Θαπτική μεταμόρφωση (burial metamorphism): Ανακρυστάλλωση, σε μεγάλη
έκταση, ιζηματογενών ή τοφφικών πετρωμάτων που θάβονται κάτω από άλλα, χωρίς
όμως το βάθος στο οποίο θάβονται να είναι αρκετό για να προκληθούν
παραμορφώσεις. Δύσκολα διαχωρίζεται από τη διαγένεση των ιζημάτων.
Χαρακτηριστικά ορυκτά, οι ζεόλιθοι (νεοορυκτογένεση).

Βαθμός μεταμόρφωσης
• Ο βαθμός μεταμόρφωσης δηλώνει την ένταση δράσης των μεταμορφικών
παραγόντων.
• Η δράση της θερμοκρασίας αφήνει εντονότερη τη σφραγίδα της κατά τη
μεταμόρφωση, παρά η δράση της πίεσης.
• Λαμβάνοντας υπόψη μόνο τον κατεξοχήν μεταμορφικό παράγοντα, τη
θερμοκρασία, δίνονται οι περιοχές θερμοκρασιών που αντιστοιχούν σε μεταμόρφωση:
>Υψηλού βαθμού >600ο C
> Μέσου βαθμού 450ο - 600ο C
>Χαμηλού βαθμού < 450ο C
• Οι θερμοκρασίες και ο βαθμός μεταμόρφωσης συμπεραίνονται από τις
ορυκτολογικές παραγενέσεις στο πέτρωμα.
• Δεν πρέπει να γίνεται συσχέτιση της έννοιας του βαθμού μεταμόρφωσης ενός
πετρώματος, με την έννοια της παραμορφωτικής του κατάστασης.

ΘΕΡΜΙΚΗ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ
• Θερμική μεταμόρφωση ή μεταμόρφωση εξ' επαφής: Στις θέσεις πρωτογενούς
επαφής μιας μαγματικής διείσδυσης με τα περιβάλλοντα πετρώματα (country rocks),
παρατηρείται ιστολογική ή και ορυκτολογική τροποποίηση του περιβάλλοντος
πετρώματος, μέχρι κάποια απόσταση (από μερικά mm μέχρι 2 έως 3 km) από την επαφή
του με το πυριγενές σώμα (ζώνη επαφής ή άλως επαφής) (contact zone ή contact
aureole).
• Οφείλεται στην υψηλή θερμοκρασία ή και στη επίδραση ρευστών από το
μαγματικό όγκο.
Οι παράγοντες που επηρεάζουν το εύρος (πλάτος) μιας ζώνης επαφής είναι:
Η φύση και ο όγκος του πυριγενούς πετρώματος που προκάλεσε τη μεταμόρφωση. Η
φύση του περιβάλλοντος πετρώματος και το βάθος στο οποίο έγινε η διείσδυση.
Η κλίση της επιφάνειας επαφής.

✓ Η φύση του πυριγενούς πετρώματος σχετίζεται με τη θερμοκρασία του

μάγματος.
• Τα γρανιτικά μάγματα θερμαίνουν τα περιβάλλοντα πετρώματα στους 500 -
550ο C, αλλά επιπλέον αποβάλλουν κατά την κρυστάλλωσή τους διάφορα θερμά
διαλύματα. Οπότε, η θερμική μεταμόρφωση του περιβάλλοντος πετρώματος από τα
γρανιτικά μάγματα οφείλεται στη θερμική ακτινοβολία όγκου αλλά και στην ενεργή
μεταφορά θερμότητας ρευστών.
• Τα βασικότερα μάγματα θερμαίνουν τα περιβάλλοντα πετρώματα στους 650 -
700ο C αλλά είναι ξηρότερα από τα γρανιτικά. Οπότε, η θερμική μεταμόρφωση του
περιβάλλοντος πετρώματος από τα βασικά μάγματα οφείλεται αποκλειστικά στην
ακτινοβολία θερμότητας όγκου.
✓ Ο όγκος του πυριγενούς πετρώματος καθορίζει τη διάρκεια της θερμικής
ακτινοβολίας:
• μεγάλος όγκος = αργή ψύξη,
• μικρός όγκος = γρήγορη ψύξη.
✓ Η φύση του περιβάλλοντος πετρώματος δεν ευνοεί τη δημιουργία ζωνών
επαφής με μεγάλο εύρος, όταν:
• το περιβάλλον πέτρωμα είναι συμπαγές, διότι αποκλείει τη μεταφορά
θερμότητας με διαλύματα,
• το περιβάλλον πέτρωμα είναι πορώδες και περιέχει μεγάλη ποσότητα νερού,
διότι προκαλεί πτώση της θερμοκρασίας του μάγματος,
• το περιβάλλον πέτρωμα έχει σύσταση ανθρακική, διότι τα ανθρακικά ορυκτά
αντιδρούν ενδοθερμικά κατά τη μετατροπή τους σε πυριτικά, περιορίζοντας το
διαθέσιμο ποσό θερμότητας.
✓ Το βάθος της πυριγενούς διείσδυσης μέσα στο φλοιό της γης επηρεάζει τη
δημιουργία ή μη ζώνης επαφής:
• Σε μεγάλα βάθη, τα περιβάλλοντα πετρώματα είναι συνήθως υψηλού βαθμού
περιοχικά μεταμορφωμένα, τα ορυκτά τους είναι σταθερά στις υψηλές θερμοκρασίες
και δεν παθαίνουν καμία εμφανή αλλαγή.
• Σε μικρά βάθη, πολλά από τα ορυκτά των περιβαλλόντων πετρωμάτων
(ιζηματογενών) είναι σταθερά μόνο σε χαμηλές θερμοκρασίες. Γι' αυτό, η θερμική
μεταμόρφωση δημιουργεί εμφανείς ζώνες επαφής.

> Η κλίση της επιφάνειας επαφής.

✓ Η κλίση της επιφάνειας επαφής κάτω από την επιφάνεια της γης επηρεάζει το
εύρος της ζώνης επαφής για λόγους γεωμετρικούς:
• Μεγάλες κλίσεις την εμφάνιση στενών ζωνών επαφής.
Ιστοί των θερμικά μεταμορφωμένων πετρωμάτων
• Γρανοβλαστικός ιστός (granoblastic texture): Ισόμετρη σε μέγεθος και
πολυεδρική ανάπτυξη των κόκκων του κύριου ορυκτού συστατικού του πετρώματος
(μορφή πολυγωνικών κυψελών με εξάγωνες ή πεντάγωνες περιμέτρους, τριπλή σύγκλιση
γωνιών 120ο). Σπανιότερα, οι συρραφές των κόκκων μπορεί να είναι λοβωτές ή
δαντελωτές.
• Πορφυροβλαστικός ιστός (porphyroblastic texture): Οι κρύσταλλοι ενός από
τα ορυκτά συστατικά του πετρώματος έχουν αναπτυχθεί σε μέγεθος σημαντικά
μεγαλύτερο από ό,τι οι κρύσταλλοι όλων των άλλων συστατικών και ονομάζονται
πορφυροβλάστες. Οι πορφυροβλάστες, καθώς αναπτύσσονται βαθμιαία και στατικά,
συνήθως ενσωματώνουν κόκκους άλλων ορυκτών χωρίς να προκαλούν διαταραχή της
θέσης και του προσανατολισμού αυτών.
• Ποικιλοβλαστικός ιστός (poikiloblastic texture): Όταν οι πορφυροβλάστες
ενσωματώνουν πολυάριθμους κόκκους ορυκτών (εγκλείσματα), τότε ονομάζονται
ποικιλοβλάστες και ο ιστός ποικιλοβλαστικός.
Τύποι και παραγενέσεις των θερμικά μεταμορφωμένων πετρωμάτων
(συστατικών ομάδων)
Θερμική μεταμόρφωση αργιλοπηλιτικών πετρωμάτων> Θερμική μεταμόρφωση ανθρακικών
πετρωμάτων
Θερμική μεταμόρφωση αμιγών ανθρακικών πετρωμάτων
Skarn επαφής
Θερμική μεταμόρφωση μη αμιγών ανθρακικών πετρωμάτων
Θερμική μεταμόρφωση χαλαζιοαστριούχων κλαστιτών
Θερμική μεταμόρφωση βασικών πετρωμάτων
Θερμική μεταμόρφωση υπερβασικών πετρωμάτων
Στη ζώνη επαφής, ενός γρανιτικού και ενός περιβάλλοντος αργιλικού πετρώματος,
το αργιλικό πέτρωμα μετασχηματίζεται στο εσωτερικό της ζώνης στο πέτρωμα
κερατίτης (hornfels) και εξωτερικότερα στη ζώνη το περιβάλλον αργιλικό πέτρωμα
μετατρέπεται σε κηλιδωτό κερατίτη (spotted hornfels).
> Κερατίτης: Λεπτόκοκκο, συμπαγές, σκληρό πέτρωμα, με σκούρο χρώμα, χωρίς
σχιστότητα, καθώς και με γωνιώδη ή κογχώδη θραυσμό.
Ιστός: γρανοβλαστικός, με κρυστάλλους βιοτίτη με τυχαίο προσανατολισμό ή
αλληλοδιασταύρωση.
> Κηλιδωτός κερατίτης: Εμφάνιση σκούρων κηλίδων στο πέτρωμα, λόγω τοπικής
συγκέντρωσης γραφίτη. Ιστός μακροσκοπικός: Κηλιδωτός.
Στις ζώνες επαφής, η μεταμορφική ζώνωση εκφράζεται με τις διαδοχικές μεταβολές
των παραγενέσεων.

Θερμική μεταμόρφωση αργιλοπηλιτικών πετρωμάτων με σημαντική περιεκτικότητα σε Ca

(ασβεστούχοι πηλίτες).
> Πυροξενικός κερατίτης
Ορυκτολονική παραγένεση: υπερσθενής + κορδιερίτης + ορθόκλαστο + βιοτίτης
Μακροσκοπικά Μικροσκοπικά (Π)

>Θερμική μεταμόρφωση αμιγών ανθρακικών πετρωμάτων

• Πρωτόλιθος: Δολομίτης ή δολομιτικός ασβεστόλιθος ή μάρμαρο, δηλαδή καθαρά
ανθρακικό πέτρωμα (χωρίς πυριτικές προσμίξεις).
• Μοναδική ισοχημική αντίδραση: CaMg(CO3)2 ^ CaCO3 + MgO + CO2
δολομίτης ασβεστίτης περίκλαστο
>Η ισοχημική θερμική μεταμόρφωση δολομιτών ή δολομιτικών ασβεστολίθων και
μαρμάρων συνίσταται στην αποδολομιτοποίησή τους (dedolomitization) και στην
ταυτόχρονη δημιουργία περίκλαστου, το οποίο στη συνέχεια μπορεί να μετατραπεί σε
βρουσίτη Mg(OH)2.
> Skarn επαφής (σε ανθρακικά πετρώματα)
> Skarn επαφής (contact skarn): Μετασωματικός ζωνώδης σχηματισμός που
προκύπτει από ανισοχημική μεταμόρφωση των ανθρακικών πετρωμάτων σε ζώνες επαφής.
Δημιουργείται γύρω από γρανιτικές έως διοριτικές διεισδύσεις σε ανθρακικά
πετρώματα, όταν παράλληλα με τη θερμική δράση, υπάρχει και ελεύθερη κυκλοφορία
ρευστών.
• Οι διάφορες παραγενέσεις κατανέμονται σε διαδοχικές ζώνες (φλοιούς)
θερμοκρασιακης και συστατικής βαθμίδας.
• Παραγενέσεις: ασβεστοπυριτικά ή ασβεστο - μαγνησιο - σιδηρο - πυριτικά ορυκτά,
όπως γρανάτης (γροσσουλάριος ή ανδρανδίτης), διοψίδιος, βολλαστονίτης,
βεζουβιανίτης, σκαπόλιθος, μοντισελλίτης, φλογοπίτης, τρεμολίτης, ανορθίτης,
φορστερίτης, τιτανίτης, μελίλιθος, επίδοτο, κλινοζοϊσίτης, ζοϊσίτης, αιματίτης,
μαζί με ασβεστίτη και άλλα σπάνια ορυκτά.
> 1. Θερμική μεταμόρφωση χαλαζιομιγών ανθρακικών πετρωμάτων (πρωτόλιθος).
• Ορυκτά (πρωτολίθου): ασβεστίτης, δολομίτης και χαλαζίας
• Η διαφορετική σε ένταση θερμική δράση έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση
πολύ χαρακτηριστικών παραγενέσεων:
Περιβάλλον χαλαζιομιγές ανθρακικό πέτρωμα
Τάλκης Τρεμολίτης Διοψίδιος Φορστερίτης Βολλαστονίτης Σπάνια ορυκτά Μαγματικός
όγκος
> 2. Θερμική μεταμόρφωση αργιλομιγών ανθρακικών πετρωμάτων (πρωτόλιθος).
• Δημιουργείται το ορυκτό σπινέλιος (MgAl2O4)
> 3. Θερμική μεταμόρφωση χαλαζιομινούς και αργιλομιγούς ανθρακικού πετρώματος
(πρωτόλιθος). • Δημιουργούνται τα ορυκτά σπινέλιος (MgAl2O4) και φορστερίτης
(Mg2SiO4)

* Χαλαζιακοί ψαμμίτες και αρκόζες (πρωτόλιθοι).

* Δεν παθαίνουν ορυκτολογικές μεταβολές, όταν βρεθούν στο εσωτερικό μιας
ζώνης επαφής.
* Μόνο ιστολογική μεταβολή, με καταστροφή του αρχικού ψαμμιτικού ιστού
τους και τη μετατροπή του σε γρανοβλαστικό ιστό.
> Γίνονται πολύ συμπαγή πετρώματα και αποκτούν χαρακτηριστική υαλώδη λάμψη. Το
θερμικά μεταμορφωμένο πέτρωμα που προκύπτει ονομάζεται χαλαζιακός κερατίτης
(quartz hornfels).
• Τα πυριγενή πετρώματα, καθώς και τα αντίστοιχα μεταμορφωμένα τους, έχουν
ορυκτολογικές συστάσεις σταθερές σε υψηλές θερμοκρασίες.
• Μόνο οι μεταβασίτες χαμηλού βαθμού μεταμόρφωσης έχουν παραγενέσεις
ασταθείς σε υψηλές θερμοκρασίες και τείνουν να μεταβάλλουν την παραγένεσή τους,
όταν βρεθούν μέσα σε ζώνη θερμικής
χλωρίτης + αλβίτης + επίδοτο κεροστίλβη + βιοτίτης + πλαγιόκλαστο διοψίδιος +
υπερσθενής
>Θερμική μεταμόρφωση υπερβασικών πετρωμάτων
• Σερπεντινίτες (πρωτόλιθος): όταν βρεθούν στη ζώνη επαφής μιας πυριγενούς
διείσδυσης, μπορούν να
r f if** f tit
δώσουν μεταμορφωμένα προϊόντα με χαρακτηριστική παραγενεση, όπως:
ανθοφυλλίτης + κορδιερίτης υπερσθενής + κορδιερίτης

ΠΕΡΙΟΧΙΚΗ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ
Γεωλογικοί χαρακτήρες
• Η περιοχική μεταμόρφωση είναι αποτέλεσμα μιας θερμικής δράσης, λόγω
ιδιαίτερα υψηλών θερμοκρασιών σε κάποιο τμήμα του φλοιού της γης, πολύ πιο
εκτεταμένης σε σχέση με εκείνη της περίπτωσης μεταμόρφωσης εξ' επαφής (φαινόμενο
μεγάλης κλίμακας).
• Η περιοχική μεταμόρφωση συνδέεται με την ορογένεση τοπικά και χρονικά,
και εξελίσσεται ακολουθώντας διάφορα μεταμορφικά επεισόδια.
• Γι' αυτό, τα περιοχικά μεταμορφωμένα πετρώματα παρουσιάζουν έντονη δράση
παραμορφωτικών τάσεων (τεκτονική δράση).
• Εξαιρούνται τα πολύ χαμηλού βαθμού (θαπτική μεταμόρφωση) και τα πολύ
υψηλού βαθμού (που μεταμορφώθηκαν πολύ βαθιά στο φλοιό της γης) μεταμορφωμένα
πετρώματα.
• Το κύριο επεισόδιο τεκτονισμού μπορεί να συμβεί πριν (συνήθως), κατά τη
διάρκεια ή μετά το κύριο μεταμορφικό επεισόδιο (επεισόδιο μέγιστης
θερμοκρασίας).
• Περιοχικά μεταμορφωμένα πετρώματα, πτυχωμένα, τα οποία χέρσευσαν και
επιπεδώθηκαν λόγω διάβρωσης, πάνω στα οποία αποτέθηκαν ή μεταφέρθηκαν τεκτονικά
άλλοι σχηματισμοί ονομάζονται υπόβαθρο (basement). Οι σχηματισμοί που αποτέθηκαν
ή μεταφέρθηκαν πάνω στα πετρώματα του υποβάθρου ονομάζονται κάλυμμα (cover).
Προϊούσα και ανάδρομη μεταμόρφωση
• Στην περιοχική μεταμόρφωση, ένα πέτρωμα μεταμορφώνεται όταν:
• Λόγω τεκτονικών αιτιών, το πέτρωμα έχει μεταφερθεί στο εσωτερικό του
φλοιού της γης, όπου οι συνθήκες θερμοκρασίας (T) και πίεσης (P) που επικρατούν
εκεί είναι διαφορετικές από αυτές της επιφάνειας.
• Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να διαταράσσεται η θερμοδυναμική ισορροπία του
πετρώματος, από την αλλαγή T και P.
• Ετσι τροποποιείται ο ιστός του πετρώματος και η παράγενεσή του (ορυκτά),
προκειμένου το πέτρωμα να μπορέσει να ισορροπήσει στις νέες συνθήκες, να
αποκατασταθεί δηλαδή η θερμοδυναμική του ισορροπία.
• Αν το πέτρωμα ήταν αμεταμόρφωτο, τότε η τιμή της θερμοκρασίας στη νέα
θέση που θα βρεθεί θα είναι υψηλότερη από εκείνη στην αρχική του.
• Στην περίπτωση πολυμεταμορφισμού υπάρχουν όμως δύο δυνατότητες:
1. Η θερμοκρασία στη νέα θέση να είναι υψηλότερη από ό,τι στην αρχική, τότε
έχουμε προϊούσα μεταμόρφωση (prograde ή progressive metamorphism).
2. Η θερμοκρασία στη νέα θέση να είναι χαμηλότερη από ό,τι στην αρχική,
τότε έχουμε ανάδρομη μεταμόρφωση (retrograde ή retrogressive metamorphism).
• Τα μεταμορφωμένα πετρώματα τα βλέπουμε σήμερα στην επιφάνεια της γης κι
αυτό οφείλεται, είτε στη μεταφορά τους με τεκτονικές κινήσεις προς τα επάνω,
είτε στο ότι αποκαλύφθηκαν με τη διάβρωση και την απομάκρυνση των υπερκείμενων
πετρωμάτων που τα κάλυπταν.
• Στα περιοχικά μεταμορφωμένα πετρώματα παρατηρείται πολύ συχνότερα η
προιούσα μεταμόρφωση, παρά η ανάδρομη.
• ΕΡΩΤΗΣΗ: Εφόσον τα μεταμορφωμένα πετρώματα βρίσκονται σήμερα στην
επιφάνεια της γης (χαμηλότερες συνθήκες T και P), γιατί τα περισσότερα από αυτά
δεν έχουν χαρακτηριστικά ανάδρομης μεταμόρφωσης;
• Ποιοι παράγοντες ευνοουν τη διατήρηση των προϊόντων της προιουσας
μεταμόρφωσης;
✓ Για να ολοκληρωθεί η διαδικασία της μεταμόρφωσης, ορυκτολογική αλλαγή, δεν
αρκούν μόνο οι κατάλληλες συνθήκες, αλλά σπουδαίο ρόλο παίζει και ο παράγοντας
χρόνος.
Οι ορυκτολογικές μεταβολές είναι χημικές αντιδράσεις. Μια αντίδραση που γίνεται
σε υψηλή θερμοκρασία (σε μεγάλο βάθος) απαιτεί μικρότερο χρόνο για να
ολοκληρωθεί, ενώ μια άλλη σε χαμηλή θερμοκρασία (στην επιφάνεια γης) χρειάζεται
περισσότερο χρόνο για να ολοκληρωθεί.
✓ Άλλος παράγοντας είναι το γεγονός ότι, οι περισσότερες αντιδράσεις κατά
την προϊούσα πορεία μεταμόρφωσης είναι αντιδράσεις αφυδάτωσης και το παραγόμενο
H2O φεύγει από το σύστημα. Σε μεταγενέστερη μεταφορά του πετρώματος σε συνθήκες
χαμηλότερου βαθμού, το πέτρωμα δε διαθέτει το απαραίτητο H2O για την
πραγματοποίηση αντιδράσεων κατά αντίθετη φορά (εκτός στην περίπτωση εισαγωγής
υδροθερμικών διαλυμάτων στο σύστημα).
✓ Σχετικά με τις ιστολογικές μετατροπές, αυτές πραγματοποιούνται πολύ πιο
εύκολα με την αύξηση της θερμοκρασίας (προϊούσα μεταμόρφωση) παρά με την πτώση
της (ανάδρομη μεταμόρφωση).
✓ Η τεκτονική, που συνδέεται με τη μεταμόρφωση των πετρωμάτων, ευνοεί τη
βραδύτερη μετακίνηση των πετρωμάτων προς τα βαθύτερα σημεία του φλοιού της γης
και την ταχύτερη επαναφορα τους στην επιφάνεια, αρα ευνοείται η προϊούσα
μεταμόρφωση (μακρυτερος χρόνος).
• Σε ένα πολυμεταμορφωμένο πέτρωμα είναι δυνατόν να αναγνωρίσουμε στάδια
προϊούσας και ανάδρομης μεταμόρφωσης (μικροσκοπικά).
• Οι αντιδράσεις της ανάδρομης μεταμόρφωσης συνήθως δεν ολοκληρώνονται και
απομένουν αρκετά ίχνη από τις χρονικά προηγούμενες παραγενέσεις της προϊούσας
μεταμόρφωσης καθώς και από τα προηγούμενα ιστολογικά του χαρακτηριστικά.
Υφές και ιστολογικά χαρακτηριστικά
Οι λιθολογικοί τύποι των μεταμορφωμένων πετρωμάτων καθορίζονται από την υφή
τους, από τα ιστολονικά τους χαρακτηριστικά και από την ορυκτολονική τους
σύσταση.
> Υφή (fabric): Η υφή ενός μεταμορφωμένου πετρώματος καθορίζεται από το
γεωμετρικό προσανατολισμό των στοιχείων της στο χώρο. Διακρίνεται στους εξής
τύπους:
• Ισότροπη υφή (isotropic fabric): Χαρακτηρίζεται από τυχαίο προσανατολισμό στο
χώρο των ανισομερών, ως
1^1 I I
προς την ανάπτυξή τους, κόκκων των ορυκτών.
• Ανισότροπη υφή (anisotropicfabric): Διακρίνεται σε τρεις:
✓ Επίπεδη υφή (planarfabric): πλακώδεις ή φυλλώδεις κρύσταλλοι ορυκτών
διατάσσονται με τις κύρια αναπτυγμένες επιφάνειές τους σε υποπαράλληλη διάταξη.
Ο όρος φύλλωση (foliation) περιλαμβάνει κάθε είδους επίπεδη (φυλλώδη) υφή
(συστασιακή ή και μηχανική). Ο όρος σχιστότητα (schistosity) είναι η ιδιότητα
των πετρωμάτων να αντιδρούν στις μηχανικές καταπονήσεις με σχίσιμο κατά περίπου
παράλληλες επίπεδες επιφάνειες.

✓ Γραμμωτή υφή (linearfabric): πρισματικοί ή βελονοειδείς κρύσταλλοι

διατάσσονται με την κατεύθυνση της κύριας ανάπτυξής τους σε υποπαράλληλη
διάταξη. Επίσης, σε κάθε περίπτωση που συνυπάρχουν δύο διαφορετικές επίπεδες
υφές. Η κατεύθυνση στο χώρο κάθε είδους γραμμωτής υφής χαρακτηρίζεται με τον όρο
γράμμωση (lineation).
✓ Επίπεδη - γραμμωτή υφή (planar - linear fabric): παρουσία μιας επίπεδης υφής,
ενώ ταυτόχρονα πάνω στις επιφάνειές της διακρίνεται γραμμωτή υφή, επειδή
πρισματικοί ή βελονοειδείς κρύσταλλοι,
ι ι ι r C r r Λ Λ Λ 9 ' Γ ι
C
ή επιμήκεις συγκεντρώσεις ορυκτών διατάσσονται υποπαράλληλα πάνω στα επίπεδα της
επίπεδης
υφής.
>Ιστός (texture): Οι ιστοί των μεταμορφωμένων πετρωμάτων διαμορφώνονται κυρίως
στο στάδιο της νεο-ορυκτογένεσης και της ανακρυστάλλωσης και ονομάζονται
κρυσταλλοβλαστικοί ιστοί (crystalloblastic textures).
• Για την ονοματολογία του κάθε τύπου μεταμορφικού ιστού χρησιμοποιείται η
κατάληξη
- βλαστικός.
>Όταν στο μεταμορφωμένο πέτρωμα έχουν απομείνει αναγνωρίσιμα ίχνη από τα
ιστολογικά χαρακτηριστικά του πρωτολίθου τους, αυτά αναφέρονται ως
υπολειμματικοί ιστοί (relict textures).
• Για την ονοματολογία του υπολειμματικού ιστού χρησιμοποιείται το όνομα
του πρωτολιθικού ιστού με το πρόθεμα βλαστο - , π.χ., βλαστοψαμμιτικός,
βλαστοπορφυριτικός, βλαστοφιτικός ιστός.
>Στα μεταμορφωμένα πετρώματα, παρά το γεγονός ότι τα ορυκτά δημιουργήθηκαν σε
στερεό περιβάλλον, αν έχουν κατορθώσει να αναπτύξουν σε ικανοποιητικό βαθμό το
κρυσταλλικό τους σχήμα ονομάζονται ιδιοβλαστικά (idioblastic), ενώ εκείνα που
δεν κατόρθωσαν να αναπτύξουν κρυσταλλικές έδρες ονομάζονται ξενοβλαστικά
(xenoblastic).
• Τα πιο συνηθισμένα ορυκτά των μεταμορφωμένων πετρωμάτων κατατάσσονται από
άποψη του βαθμού ιδιοβλαστικότητάς τους με την εξής κρυσταλλοβλαστική σειρά:
ί• τιτανίτης, ρουτίλιο, σιδηροπυρίτης
■ γρανάτες, σιλλιμανίτης, σταυρόλιθος, τουρμαλίνης ■ επίδοτο, μαγνητίτης,
ιλμενίτης ■ ανδαλουσίτης, πυρόξενοι, αμφίβολοι ■ μαρμαρυγίες, χλωρίτης,
δολομίτης, κυανίτης ■ ασβεστίτης, βεζουβιανίτης, σκαπόλιθος ■ πλαγιόκλαστα,
χαλαζίας, κορδιερίτης
Οι διάφοροι τύποι των κρυσταλλοβλαστικών ιστών:
• Γρανοβλαστικός ιστός (granoblastic texture) (μακροσκοπικά και ως κοκκώδης
ιστός) (granulose texture): όπως εμφανίζεται και για τα θερμικά μεταμορφωμένα
πετρώματα, έτσι και για τα περιοχικής μεταμόρφωσης. Υψηλή θερμοκρασία και χαμηλή
ταχύτητα παραμόρφωσης ευνοούν τη δημιουργία γρανοβλαστικού ιστού. Στα αρχικά
στάδια της ανάπτυξης του γρανοβλαστικού ιστού δημιουργείται λοβοειδής
γρανοβλαστικός ιστός (α), όπου οι κόκκοι συνορεύουν μεταξύ τους με λοβοειδείς,
οδοντωτές ή δαντελωτές συρραφές. Στα στάδια υψηλότερης μεταμόρφωσης, τα σύνορα
των κόκκων επιπεδοποιούνται και δημιουργείται ο τυπικός πολυγωνικός
γρανοβλαστικός ιστός (β).
Λεπιδοβλαστικός ιστός (lepidoblastic texture): χαρακτηρίζεται από σαφή
υποπαράλληλη ανάπτυξη φυλλόμορφων ορυκτών. Μακροσκοπικά φανερή είναι η φύλλωση
και η σχιστότητα.
Ινοβλαστικός ή νηματοβλαστικός ιστός (inoblastic, nematoblastic texture):
χαρακτηρίζεται από σαφή υποπαράλληλη ανάπτυξη ινόμορφων ή μακροπρισματικών
ορυκτών. Μακροσκοπικά εκδηλώνεται γραμμωτή υφή στο πέτρωμα ή και σχιστότητα
παράλληλη στη γράμμωση.
• Πορφυροβλαστικός (porphyroblastic) και ποικιλοβλαστικός ιστός
(poikiloblastic texture): όπως εμφανίζεται και για τα θερμικά μεταμορφωμένα
πετρώματα, έτσι και για τα περιοχικής μεταμόρφωσης.
• Οι κρύσταλλοι ενός ορυκτού έχουν αναπτυχθεί περισσότερο σε σχέση με τα
υπόλοιπα ορυκτά του πετρώματος (πορφυροβλάστες). Όταν οι πορφυροβλάστες
περιέχουν πολυάριθμα εγκλείσματα άλλων ορυκτών χαρακτηρίζονται ως
ποικιλοβλάστες.
• Όμως, στα περιοχικά μεταμορφωμένα πετρώματα, οι ιστοί αυτοί μπορεί να
διαμορφώνονται καθώς το πέτρωμα υφίσταται την επίδραση παραμορφωτικών τάσεων.
Έτσι, οι πορφυροβλάστες μοιάζουν με αντικείμενα που παρεμβάλλονται στη ροή
κάποιου ρευστού, καθώς γύρω τους κάμπτονται κατά τοξοειδή τρόπο και
αναστομώνονται τα υπόλοιπα ορυκτά θυμίζοντας γραμμές ροής.
• Διασταυρωτικός ή διαβλαστικός ιστός (decussate ή diablastic texture):
χαρακτηρίζεται από την αλληλοδιείσδυση και αλληλοσύμπλεξη τυχαία
προσανατολισμένων πρισματικών ή φυλλωδών υπιδιοβλαστικών κρυστάλλων, συχνά του
ίδιου ορυκτού, συνήθως αμφιβόλων, μαρμαρυγιών ή χλωριτών.

Ιστός «μορφής δεματιού» (Garbenschiefer): χαρακτηρίζεται με το γερμανικό όνομα

του χαρακτηριστικού πετρώματος, όπου αναπτύσσεται. Υπάρχει κάποια σαφής ή ασαφής
φύλλωση (foliation) και πάνω στα επίπεδα της φύλλωσης αναπτύσσονται κατά θέσεις
πρισματικά ορυκτά (κυρίως αμφίβολοι) σε συσσωματώματα μορφής δεματιών.

Η υφή και ο ιστός ενός μεταμορφωμένου πετρώματος επηρεάζονται και από τη σειρά
διαδοχής μεταξύ:
(1) του τεκτονικου - παραμορφωτικού επεισοδίου (που μπορεί να συνοδεύει τη
μεταμόρφωση) και
(2) του σταδίου της κύριας ανάπτυξης των ορυκτών της παραγένεσής του.
Διακρίνονται τρεις περιπτώσεις:
✓ Προτεκτονική κρυστάλλωση: οι κρύσταλλοι των ορυκτών του μεταμορφωμένου
πετρώματος έχουν αναπτυχθεί πριν από την παραμορφωτική τροποποίηση του ιστού
του.
✓ Μετατεκτονική κρυστάλλωση: τα ορυκτά του μεταμορφωμένου πετρώματος έχουν
αναπτυχθεί μετά από το παραμορφωτικό επεισόδιο.
✓ Συντεκτονική κρυστάλλωση: τα ορυκτά του μεταμορφωμένου πετρώματος
αναπτύσσονται ταυτόχρονα με το παραμορφωτικό επεισόδιο.
-1- # # # # r- ##r-# / r I##
Τα ορυκτά του πετρώματος είναι non αναπτυγμένα όταν δέχονται την επίδραση των
παραμορφωτικών τάσεων, με αποτέλεσμα να καμφθούν ή να θρυμματιστούν, ανάλογα με
τα μηχανικά τους χαρακτηριστικά.
• (α) Ο χαλαζίας κάμπτεται και παρουσιάζει κυματοειδή κατάσβεση.
• (β) Οι γρανάτες ραγίζουν ή θρυμματίζονται.
• (γ) Οι άστριοι κάμπτονται (πλαγιόκλαστα, κάμψη των ταινιών πολυδυμίας).
(δ) Οι μαρμαρυγίες γωνιάζουν (kinking).
(ε) Η φύλλωση (foliation) είναι κατά κανόνα σύγχρονη με το κύριο τεκτονικό
επεισόδιο και μεταγενέστερη από την νεο-ορυκτογένεση πορφυροβλαστών. Έτσι, η
φύλλωση αναστομώμεται γύρω από τους (προτεκτονικούς) πορφυροβλάστες (π.χ.
γρανάτης) και δημιουργούνται ατρακτοειδείς χώροι που ονομάζονται σκιές πίεσης
(pressure shadows). Στους χώρους των σκιών πίεσης κρυσταλλώνονται συντεκτονικά
ορυκτά, π.χ. χαλαζίας.

-1- it t t r r I tt
• Τα ορυκτά του πετρώματος αναπτύσσονται ταυτόχρονα με την επίδραση των
παραμορφωτικών τάσεων.
• Χαρακτηριστική είναι η συντεκτονική κρυστάλλωση πορφυροβλαστών γρανάτη,
σταυρόλιθου ή ανδαλουσίτη που εμφανίζουν εγκλείσματα μικροκρυστάλλων με σύμπτυξη
των χαρακτηριστικών επιπέδων φύλλωσης.
• Ειδικότερα στους συντεκτονικά κρυσταλλωμένους γρανάτες, επειδή μπορεί να
περιστρέφονται αργά από την επίδραση των τάσεων ολίσθησης, τα εγκλείσματα τους
διατάσσονται κατά ελικοειδή τρόπο (διάταξη τύπου S) και οι γρανάτες μοιάζουν με
κυλιόμενες χιονόμπαλες (snowball garnets).
• Χαρακτηριστική είναι ακόμα, η συντεκτονική κρυστάλλωση φυλλόμορφων ορυκτών
παράλληλα προς τα
C 11 C" 1 Ο r r C if f
αξονικα επίπεδα πτυχών, που δηιιιουρνει επίπεδη υφη και σγιστοποιηση.
• Τα ορυκτά του μεταμορφωμένου πετρώματος αναπτύσσονται μετά την επίδραση
των παραμορφωτικών τάσεων και συνήθως έχουν τυχαία διάταξη στο χώρο. Οι
μετατεκτονικοί κρύσταλλοι ορυκτών ενσωματώνουν προγενέστερα ορυκτά ή τις υφές
που σχηματίστηκαν στο συντεκτονικό στάδιο, π.χ. πορφυροβλάστης σταυρόλιθου (α).
• Ορυκτά που αρχίζουν να αναπτύσσονται συντεκτονικά και συνεχίζουν την
ανάπτυξή τους μετατεκτονικά, διακρίνονται από την παρουσία ενός συντεκτονικού
πυρήνα και ενός μετατεκτονικού κελύφους, π.χ. πορφυροβλάστης γρανάτη (β).
• Ενα περιοχικά μεταμορφωμένο πέτρωμα μπορεί να υποστεί μετατεκτονική
εκτεταμένη ανακρυστάλλωση ορυκτών, χωρίς παραμορφωτικές τάσεις. Έτσι, τα όποια
ίχνη από την προτεκτονική και συντεκτονική κρυστάλλωση εξαφανίζονται (γ). Ο
ιστός γίνεται γρανοβλαστικός και η τροποποίηση ονομάζεται δομική επούλωση
(annealing).
• Μπορεί όμως σε περιπτώσεις ανακρυστάλλωσης, οι μετατεκτονικοί κρύσταλλοι
να ακολουθήσουν τα ίχνη που αποτυπώθηκαν στο πέτρωμα από τον τεκτονισμό που
προηγήθηκε (μιμιτική κρυστάλλωση), π.χ. κρύσταλλοι ορυκτού που έχουν καμφθεί
κατά τον τεκτονισμό και ανακρυσταλλώνονται σε πολυκρυσταλλικά συσσωματώματα (δ).
• Πολυμεταμόρφωση: Ένα μεταμορφωμένο πέτρωμα μπορεί να υποστεί διαδοχικά
μεταμορφικά επεισόδια. Τέτοιες περιπτώσεις χαρακτηρίζονται ως πολυμεταμόρφωση
(polymetamorphism).
• Η σχέση των ορυκτολογικών και ιστολογικών μεταβολών με τις μικροτεκτονικές
τροποποιήσεις βοηθάει στη σχετική χρονολόγηση των μεταμορφικών επεισοδίων.
α) Μεταξύ δύο επίπεδων υφών, μεταγενέστερη είναι εκείνη η υφή που τροποποιεί τη
συνέχεια της πορείας της άλλης.
β) Εάν η υφή του πετρώματος διαπερνάει τους κρυστάλλους κάποιου
II I I till
ορυκτού χωρίς τροποποίηση της πορείας της, τότε η υφή αυτή δημιουργήθηκε πριν
από το σχηματισμό του ορυκτού.
γ) Εάν η υφή του πετρώματος αλλάζει πορεία και παρακάμπτει τους κρυστάλλους
κάποιου ορυκτού, τότε η υφή αυτή δημιουργήθηκε μεταγενέστερα από το σχηματισμό
του ορυκτού αυτού.
δ) Εάν οι κρύσταλλοι κάποιου ορυκτού εγκλείουν μια υφή η οποία δεν ταυτίζεται με
την υφή της μάζας του πετρώματος, τότε ο σχηματισμός του ορυκτού άρχισε μαζί με
την υφή, αλλά τελείωσε πριν η υφή πάρει την τελική της μορφή και προσανατολισμό.
ε) Ορυκτά παράλληλα σε ειδικές θέσεις υφής, π.χ. αξονικά επίπεδα μικροπτυχών,
κατά κανόνα έχουν δημιουργηθεί ή ανακρυσταλλωθεί ταυτόχρονα με τη δημιουργία της
υφή αυτής (συντεκτονικά).
Βιβλιογραφία
• Δημητριάδης Σ. (1988). «ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΕΤΡΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΜΕΝΩΝ
ΠΕΤΡΩΜΑΤΩΝ». Εκδόσεις ΓΙΑΧΟΥΔΗ. Θεσσαλονίκη. 254 σελ.
• Φωτογραφίες: Ιστοσελίδες από διαδίκτυο.
• https://www.alexstrekeisen.it/english/meta/index.php