EGZAMIN 8-KLASISTY (POLSKI)

1. EPIKA, LIRYKA I DRAMAT

Epika:
-utwory przedstawiające wydarzenia, które mogą być zmyślone lub prawdziwe.
-O wydarzeniach opowiada narrator, zwykle w pierwszej lub trzeciej osobie
-utwory epickie najczęściej pisane są prozą, chociaż nie tylko- eposy i bajki, mimo że
pisane są wierszem, też należą do epiki
-opisane zdarzenia składają się na fabułę, która zawiera wątki (główne i poboczne) –
jeden lub kilka. Wątek to ciąg zdarzeń związanych z postacią lub wydarzeniem.
Moment szczytowego napięcia akcji to punkt kulminacyjny. Pojawiają się
bohaterowie.
-dzieli się na gatunki, np. powieść, opowiadanie, nowela, epos, bajka, baśń
-Lektury obowiązkowe: Pan Tadeusz (epopeja), Opowieść wigilijna (powieść),
Latarnik (nowela), Quo Vadis (powieść), Mały Książe (bajka), Kamienie na szaniec
(powieść his.)

Liryka:
-dzieła, których treścią są osobiste uczucia, przeżycia, nastroje i przemyślenia.
-Osoba wypowiadająca się to podmiot liryczny
-Forma wypowiedzi: monolog liryczny
-Pisane wierszem
-Utwór skład się z wersów. Może być podzielony na zwrotki. Bardzo ważną rolę
odgrywa rytm utworu
-Lirykę wyróżnia język poetycki pełen środków stylistycznych
-Dzieli się na gatunki np. tren, fraszka, elegia, pieśń, oda, sonet, hymn
-Lektury obowiązkowe: Fraszki Kochanowskiego (Fraszki), Treny Kochanowskiego,
Świtezianka (ballada), Reduta Ordona (wiersz), Śmierć Pułkownika (wiersz)

Dramat:
-przeznaczony do wystawienia na scenie
-nie istnieje tu nadrzędny podmiot literacki
-tekst składa się z monologów i dialogów (tekstu głównego) uzupełnionych
wskazówkami dla reżysera (tekstu pobocznego zwanego też didaskaliami)
-podzielony jest na akty (wyróżnione ze względu na miejsce albo ciąg zdarzeń i sceny
(ze względu na ilość występujących osób). Wydarzenia tworzą akcję.
-Dzieli się na gatunki np. komedię, tragedię, dramat właściwy, dramat romantyczny
-Lektury: Dziady cz.II (dramat rom.), Balladyna (tragedia), Zemsta (komedia),
 2. ŚRODKI STYLISTYCZNE

ANAFORA- polega na celowym powtarzaniu tego samego wyrazu lub zwrotu

na początku zdania.
ANTYTEZA- Polega na kształtowaniu wypowiedzi z elementów znaczeniowo
przeciwstawnych, np.
APOSTROFA- uroczysty, podniosły zwrot do osoby, zjawiska lub przedmiotu.
To na przykład „Litwo! Ojczyzno moja”
EPITET- wyraz (przymiotnik, rzeczownik lub imiesłów) określający rzeczownik.
HIPERBOLA- Polega na powiększaniu zjawisk , ich potęgowaniu, pokazywaniu
jakiegoś zjawiska, przedmiotu w sposób przesadny
METAFORA- nietypowe połączenie wyrazów, które zmienia ich dosłowne
znaczenie
UOSOBIENIE/ PERSONIFIKACJA- polega na przypisywaniu cech ludzkich
rzeczom martwym, zwierzętom, przedmiotom, zjawiskom i roślinom
OŻYWIENIE / ANIMIZACJA- Polega na przypisywaniu przedmiotowi
martwemu właściwości istot żywych – ludzi i zwierząt np., chwile biegną
ONOMATOPEJA- naśladowanie odgłosów i głosów z otaczającej
rzeczywistości
POWTÓRZENIE- Dany element powraca wielokrotnie, powtórzenie może
dotyczyć poszczególnych głosek i ich układów, wyrazów, zwrotów, wersów,
zdań
PYTANIE RETORYCZNE- pytanie, na które nie oczekuje się odpowiedzi.
PORÓWNANIE- Zestawia się ze sobą dwa zjawiska, z których jedno służy
określaniu drugiego za pomocą łączników
SYNEKDOCHA- to nazwanie zjawiska lub przedmiotu poprzez nazwanie jego
części. Na przykład: znana piękność zamiast piękna kobieta.
ZDROBNIENIE- Wyrazy utworzone za pomocą odpowiedniego przyrostka
mające znaczenie w jakimś sensie pomniejszone
OKSYMORON- zestawienie dwóch wyrazów o przeciwstawnych znaczeniach.
To na przykład żywy trup, gorzkie szczęście lub gorący lód.
3.ZDANIA ZŁOŻONE I ZDANIA POJEDYNCZE

Zdanie pojedyncze zawiera tylko jedno orzeczenie, zdanie złożone zawiera dwa orzeczenia, zdanie wielokrotnie złożone zawiera
trzy lub więcej orzeczeń.

1. RODZAJE ZDAŃ PODRZĘDNYCH

PODMIOTOWE - kto? Co?

2. ORZECZNIKOWE - jaki jest? Jaki był? Kim był? Kim został?

3. PRZYDAWKOWE - jaki? Który? Czyj?

4. DOPEŁNIENIOWE - pytania przypadków oprócz M. i W.

D. Kogo? czego?

C. Komu? Czemu?

B. Kogo? Co?

M. O kim? O czym?

N. Z kim? Z czym?

5. OKOLICZNIKOWE

Miejsca - gdzie?

Czasu - kiedy? Jak długo?

Celu - po co? W jakim celu?

Sposobu - jak?

Przyczyny - dlaczego? Z jakiego powodu?

Warunku - pod jakim warunkiem?

Przyzwolenia - mimo co? Mimo czego?

Stopnia i miary - w jakim stopniu? W jakiej mierze? ( bardzo)

RODZAJE ZDAŃ WSPÓŁRZĘDNYCH

1. Łączne - ... i, oraz, ni, ani, a (nie maja przecinka przy użyciu spójnika, ale jeśli nie ma spójnika to jest przecinek)

2. Rozłączne - <...> albo, lub, bądź, czy (nie maja przecinka)

3. Przeciwstawne - >...< ale, lecz. Natomiast, zaś, a (mają przecinek)

4. Wynikowe - >...> więc, zatem, toteż, dlatego (mają przecinek)

ZDANIE ZŁOŻONE

/ \

Podrzędne Współrzędnie

Zdanie nadrzędne to takie zdanie, od którego zadajemy pytanie i zdanie podrzędne to takie zdanie, które odpowiada na
pytanie.
4. RÓWNOWAŻNIK ZDANIA

Orzeczenie- co robi? Co się z nim dzieje?

Równoważnik zdania- nie ma orzeczenia, nie jest to zdanie.
Przykład równoważnika zdania:
-Co czytasz?
-Świetną książkę (zdanie pojedyncze: Czytam świetną książkę)

1. Batory jest statkiem opływającym wyspy

Batory to statek opływający wyspy.

2. Jak masz na imię?

Jak ci na imię?

3. Obowiązuje zakaz palenia w miejscach publicznych.

Zakaz palenia w miejscach publicznych.

4. Idź do lekarza!
Do lekarza!

5. Gdzie zostawiłeś nasze bagaże?

Gdzie nasze bagaże?

6. Nie biegajcie po klasie!

Zakaz biegania po klasie!

7. Zaginęła siedmioletnia dziewczynka

Zaginięcie siedmioletniej dziewczynki

8. Za kotarą siedzą aktorzy

Za kotarą- aktorzy

9. Jolanta zawsze grała charakterystyczne role

Jolanta to charakterystyczna aktorka

10. Kawia domowa jest potocznie nazywana świnką morską

Kawia domowa- świnka morska
Kawia domowa to potocznie świnka morska
 5. RODZAJE KOMIZMÓW

Komizm- to taki sposób przedstawiania świata, aby wywołać w nas śmiech

Komizm językowy- odnosi się do języka postaci, zabawnych powiedzeń, mylenia znaczeń
używanych wyrazów, sposobu wypowiadania się.

Komizm postaci- odnosi się do charakteru bohaterów, ich cech, które często zostają
wyolbrzymione.

Komizm sytuacji- dotyczy zdarzeń najczęściej nieoczekiwanych, absurdalnych.

6. CZĘŚCI ZDANIA

Orzeczenie to część zdania, która wyraża czynność podmiotu, można powiedzieć że jest najważniejszą częścią
zdania, bo bez orzeczenia wypowiedzenie nie jest zdaniem. Orzeczenie “mówi” o tym co się aktualnie dzieje, co
się stanie lub stało, oznacza czynność, stan lub właściwość tego, na co wskazuje podmiot. Orzeczenie ma kilka
rodzajów i dostosowuje się do podmiotu pod względem gramatycznym.
Orzeczenie odpowiada na pytania:
 Co robi?
 W jakim jest stanie?
 Jaką ma właściwość?
 Co ma zrobić?
 Co może zrobić?

Podmiot to część zdania, o której orzeka się w zdaniu, oznacza osoby, zwierzęta, przedmioty, pojęcia
abstrakcyjne, nazywa osoby, rzeczy, zjawiska, które są wykonawcami czynności lub stanów opisywanych
przez orzeczenie. Podmiotem jest najczęściej rzeczownik w mianowniku lub inne części mowy np. Przymiotnik.
Odpowiada na pytania:
 Kto? Co?

Przydawka to część zdania, która określa cechy, właściwości rzeczownika w zdaniu. Przydawka może określać
wyłącznie rzeczownik i może być wyrażona rzeczownikiem, przymiotnikiem, zaimkiem czy liczebnikiem.
Odpowiada na pytania:
 Jaki/a/e?
 Czyj/a/e?
 Który/a/e?
Okolicznik to część zdania, która określa czasownik, wskazuje na okoliczności towarzyszące danej
czynności, uzupełnia treść czasownika, informując o jego jakości czy okolicznościach jakiegoś wydarzenia,
ale nie jest konieczny.
Rodzaje okoliczników
Czasu
Kiedy? Jak długo? Do kiedy? Odkąd?

Miejsca

Pytania: Gdzie? Którędy? Dokąd? Skąd?

Przyczyny
Pytania: Dlaczego? Z jakiego powodu?

Celu
Pytania: W jakim celu?

Sposobu
Pytania: Jak? W jaki sposób?

Przyzwolenia
Pytania: Mimo czego? Wbrew czemu?

Warunku
Przykład: Pójdziemy na spacer jeśli będzie ładna pogoda.

Stopnia i miary
Pytania: W jakim stopniu? Jak bardzo?

Dopełnienie to część zdania, która określa czasownik informując o przedmiotach i osobach objętych daną
czynnością. Dopełnieniem jest najczęściej rzeczownik lub wyrażenie przyimkowe..
Odpowiada na pytania:
 kogo?
 czego?
 komu?
 czemu?
 kogo?
 co?
 kim?
 czym?
 o kim?
 o czym?
 7. CZĘŚCI MOWY

CZĘŚCI MOWY
CZĘŚCI PYTANIA PRZYKŁADY
odmienne części
rzeczownik kto? co? odmienia się przez  rzeczy – np. stół, podłoga,
przypadki, liczby. krzesiwo, zegarek, nożyce,
mianownik kto? co?  osoby – np. alicja, adaś,
pielęgniarka, wykładowca,
dopełniacz kogo? murarze,
czego?  zwierzęta i owady- np. kot,
celownik komu? pies, pantera, mrówki, kangur,
czemu? nosorożec,
biernik kogo? co?  rośliny, owoce i warzywa –
narzędnik z kim? z np. trawa, konwalia, cytryna,
czym? miejscownik  zjawiska przyrody – np.
o kim? o czym? burza, huragan, tajfun, powódź,
wołacz o! lawina, próżnia,
 czynności i stany (tzw.
rzeczowniki odczasownikowe) –
 czytanie, bieg, pranie,
 cechy – np. głupota,
mądrość, przebiegłość,
inteligencja.

przymiotnik jaki? jaka? jakie?

odmienia się przez stopnie, stopniowanie: dobry, lepszy,
który? która? które? przypadki, liczby, najlepszy lub zły, gorszy,
czyj? czyja? czyje? rodzaje. najgorszy
stopnie: równy,
wyższy i najwyższy
czasownik co robi? co się z nim odmienia się przez biega, woła, śpi,….
dzieje? osoby, liczby,
rodzaje, czasy,
tryby, strony i tzw. czasowniki dokonane: np.
aspekty. napisał – czynność jest
czasowniki dzielą ukończona,
się na dokonane i napisze – czynność będzie
niedokonane. ukończona.

czasownik czasowniki niedokonane np.

dokonany informuje pisał – nie wiadomo, czy już
nas o czynności, skończył,
która została pisze – czynność trwa, ale nie
zakończona lub wiadomo, czy będzie ukończona.
zostanie
zakończona.
czasownik
niedokonany
informuje nas o
czynności, która
albo nie została
jeszcze dokonana,
albo ona cały czas
trwa, albo będzie się
odbywała w
przyszłości, ale ja
nie wiem czy ona się
dokona
imiesłów czynne mają czynne np. robiący, idąca,
przymiotny końcówki: -ący, - płaczące, krzyczące, np. zwiędła,
ąca, -ące, -ły, -ła, -łe zbiegły,
Ania to kobieta pracująca.
bierne mają Mój ulubiony zegar to ten głośno
końcówki: -ny, -na, - tykający.
ne, -ty, -ta, -te, -ony, bierne mają końcówki: -ny, -na, -
-ona, -one. ne, -ty, -ta, -te, -ony, -ona, -one.
Ten temat jest wałkowany od
dekad.
Twój wniosek jest wciąż brany
pod uwagę.
liczebnik ile? który z kolei? odmienia się tak jak liczebniki główne np.: 1,2,3,410.
rzeczownik przez liczebniki porządkowe
przypadki, liczby, odpowiadają na pytanie który z
rodzaje. kolei? np..: pierwszy, drugi,
liczebniki dzielą się trzeci.
 na porządkowe, liczebniki zbiorowe np.:
zbiorowe, główne, dwunasty, osiemnasty, dwoje,
ułamkowe i troje, dziesięcioro.
nieokreślone liczebniki nieokreślone np.:
kilka, kilkanaście.
zaimek rzeczowny kto? co? - rzeczowny: ja, ty, on, oni, ktoś,
rzeczowny, przymiotny jaki? nikt, nic.
jaka? jakie? - przymiotny: mój, masz, ten,
przymiotny, liczebny ile? który z jaki?, który?, tamci.
liczebny kolei? - liczebny: ile?, tyle
nieodmienne
części mowy
przysłówek jak? gdzie? kiedy? ciemno wczoraj, na ulicy.
imiesłów współczesny –  współczesny – np.
zakończony na -ąc, wołając, pisząc, mówiąc,
przysłówkowy
 uprzedni – wróciwszy,
uprzedni – napisawszy
zakończony na - zmókłszy, przyszedłszy
wszy (po
samogłoskach) lub
na -łszy (po
spółgłoskach)
zaimek jaki? kiedy? gdzie? zastępująca rzeczownik (np. ja),
jak? przymiotnik (np. mój),
przysłowny
przysłówek (np. tam) lub
liczebnik (np. tyle)
tak, wtedy, gdzieś, tu, kiedyś
przyimek nie ma pytań pod, nad, przy, z, ze, po
spójnik nie ma pytań i, oraz, albo, lecz, ponieważ,
dlatego
partykuła -by, -bym, -byśmy, -byście, -byś,
-że, -ż, nie, chyba, li np.:
chodźże, czyż, li oznacza czy.
wykrzyknik nie ma pytań (ach, och, ale, o).

8. IMIESŁOWY
Imiesłowy to nieosobowe formy czasownika. Mogą znaczeniowo nawiązywać do przymiotników i
przysłówków – zachowują się bowiem jak te części mowy.

Imiesłowy przymiotnikowe

Są nieosobowymi formami czasownika, choć wyglądają i zachowują się jak przymiotniki. Dzielimy je na czynne
i bierne.

Imiesłowy Imiesłowy
przymiotnikowe czynne przymiotnikowe bierne

zakończone na: zakończone na:

-ący, -ąca, -ące -ny, -na, -ne,
 -ty, -ta, -te,
-ony, -ona, -one.

Przykłady: Przykłady:
biegający, pytający, robiące, znany, pytana, robione,
mówiąca, skacząca, śpiąca, myty, skryta, zmyte,
lubiące, udające, biorące lepiony, bielona, mylone

Imiesłowy przymiotnikowe czynne i bierne

Uwaga! Imiesłowów nie można rozpoznawać jedynie po końcówce. Zawsze trzeba sprawdzić, czy dany wyraz
pochodzi od czasownika. Przykładowo:

 bielony – pochodzi od czasownika bielić, jest zatem imiesłowem przymiotnikowym (biernym),

 zielony – pochodzi od rzeczownika zieleń, jest zatem przymiotnikiem.

Pisownia nie z imiesłowami przymiotnikowymi

 “Nie” z imiesłowami przymiotnikowymi piszemy łącznie, np. niezbyty, niemalowany, nieoceniony,

niewydane.

Imiesłowy przysłówkowe

Są nieosobowymi formami czasownika wyglądającymi i zachowującymi się jak przysłówki. Nie odmieniają się.
Dzielimy je na uprzednie i współczesne.

Imiesłowy Imiesłowy
przysłówkowe uprzednie przysłówkowe współczesne

zakończone na: zakończone na:

-wszy, -łszy -ąc

Przykłady: Przykłady:
umywszy, zapytawszy, znalazłszy, siedząc, skacząc, myjąc,
uczesawszy, wyszedłszy, padłszy rozmawiając, licząc, pytając

Imiesłowy przysłówkowe uprzednie i współczesne

Pisownia nie z imiesłowami przysłówkowymi

 “Nie” z imiesłowami przysłówkowymi zawsze piszemy rozdzielnie, np. nie patrząc, nie słuchając, nie
wyremontowawszy, nie zarobiwszy, nie ukradłszy, nie wypiwszy.

9. MOWA ZALEŻNA I NIEZALEŻNA