;

... ..
. '
C't
"' •- "'!'i '

~ "' ...
'

.. "~
WEWNĄTRZ
•'
(

.. ' •

NUMERU
•
. ' •
ZNAJDZIECIE:
' '
'

e Co podpatrywać
. ON JEST , w majowej przyro-
dzie - str. 3 . .
~M tERTELNIE •

• "Pięlyla nasza Pol-

ZAKOCHANY,
.. A ONA
ska cała", czyli po- .
MU. UDZIELA mysły na wędrów­
. PIERWSZEJ kę- str. 4-5

· F'OMOCY. •
e Jak urozmaicić
marsz, jak racjo-
.,
,nalnie odpoczy-.
wać- Str. 6
•
•

'
- e Kilka ćwiczeń te-z
renoznawstwa -
. .• .
~-
,. str. 7

e Zastęp na biwaku
-str. 8
• Zioła w plecaku;
lansujemy · przy-
smak wiosny 82 -
; miód z mlecza! -
str. 9

·e Prawie wszystko
• • •
o ogmu 1 ogm-
skach- str. 10-11

·e W kolejnym odcin-
ku dziejów harcer-/
stwa przedstawia-
my okres 11 wojny
' światowej- sir.12
--
• Godła zastępów:
-
~wistak, sokół,
wilk
--
e Jak udzielić pierw-
szej pomocy- kurs .
samarytański BZ
(

e· Piosenki ze śpiew­
nika dh Agaty

rr- ak, tak- szczególnie dla tych, którzy
jeszcze nie "obud zili" się po zimie
i nie wychy lili.nosa z izby. A uwierz -
cie, że są takie zastępy, dla któryc h zbiór-
ka, jeśli nie odbyw a się w harców ce, nie
jest zbiórką. Świadczą o tym listy przy-
chodzące do redakc ji, w któryc h nieraz
czytam y: "Zorganizowaliśmy zastęp,
ale nie mamy gdzie się spotykać, bo nie
·ma w naszej szkole harców ki, a panie
woźne do klasy nie chcą wpuszczać".
Kocha ni! Czy nie macie dość siedzenia
w klasie przez kilka godzin dziennie?!
Przecież zbiórka w klasie jakże często
przypo mina lekcję z całym jej rytuałem­
najpie rw wykład zastępowego, a potem
_o dpytyw anie. l nierzadko tylko do tego
się sprowadza. Po kilku takich spotka -
niach zastępu okazuje się, że coraz mniej
harcerzy chce na hie przychodzić. l trud-
no się dziwić, bo jak tu w izbie przepr o-
wadzić harce, jak nauczyć się tereno zna-
w stwa czy pionie rki?
• A dla innych zastępów właściwie nie
ma złej pory na zajęcia tereno we i wy-
·prawy. Tylko od czasu do czasu uciekają
do izby, bo ~;~a dworz e plucha okropn a
i żeby nie narażać się na grypki i przezię ­
bienia, przeprowadzają zajęcia teorety , - e wypra wa w znane lub niezna ne-
czne. A spójrzcie tylko na wymag ania
stopni harcerskich {sięgnijcie do listopa -
doweg o wydan ia BZ). Ileż z nich można
!
razem z zastępem organizował ... grę
terenową, biwak...
- ... umie pokierować rozbija niem na-
miotó w...
' l jeszcze jedno;>raw o powin no obo-
WĘDROWNIK:
- uczestniczył w wyciec zce z biwa-
kiem ...
!
- odbyw a wędrówki tematy czne...
- załatwił spraw y organi zacyjn e biwa-
ku, wycieczki ...
- wraz z zastępem wybrał miejsc e na
biwak i urządził go...
Tak więc wycieczka, biwak, Druhu Za-
stępowy, to podsta wowe formy działa­
nia dla wszys tkich harcerzy.
W poprze dnich zeszytach "Biblio tecz-
ki zastępowego" zamieściliśmy sporo
materiałów przyda tnych na wypad y
w ter.en. Przypo mnijm y. W numer ze
wrześniowym z ub.r. znajdziecie wiele
inform acji o zasadach organi zacji, tema-
tyce i sposob ie odbyw ania wyciec zek
harcerskich. Na wszelk i wypad ek przy-
pom inamy , że każda Wasza wypra wa
powin na posiadać jakby trzy etapy:
• przed wyprawą - zaplan owanie
termin u, trasy oraz przepr owadz enie
przygotowań do wyjścia w teren (przy-
gotow anie· apteczki, odpow iednie go
wypos ażenią, ubrani a),
czyli odbyc ie wyciez ki,
e już po..• - czyli pochwalenie się
swoim i ob~erwacjami i przeżyciami
l
•••
ponować w czasie wypocżynku na trasie
lub wykorzystując dogod ne warun ki te-
renow e.
wiązywać podczas wędrówki - prawo
najsłabszego . Polega ono na tym, że
właśnie najsłabsi dyktują tempo marsz u
zastępu tub jazdy rowere m, tym samym
nie pozostają w tyle, nie są narażeni na
uszczy pliwe uwagi kolegó w. l nie trzeba
o tym mówić głośno w zastępie, jednak
pamiętać powin ien o nim każdy organ i-
zator wędrówki, a więc i Ty Druhu Zastę­
powy.
Przejrzyjcie zamieszczone w poprze d-
nich oraz w tym numer ze propoz ycje
i gdzieś na dwa tygodn ie przed plano-
waną wyprawą sprecy zujcie swe zamie-
rzenia i plan działania. Podział pracy,
wyznaczenie odpow iedzia lnych osób
i termin ów, to czynności niezbędne
przed wycieczką, ale również składowe
eleme nty zadania zespołowego. Wasz
wypad w teren może być jednocześnie
wspaniałą okazją do zaliczenia takieg o
zadania, którem u możecie nadać nazwę
np. "Majo wa wypra wa". Przypo mina-
my przy tym, że je·st to obok innych ,
warun ek do zdobyc ia kolejne go stopni a
harcerskiego.
l na koniec jeszcze, jeśli sięgnęliście .
do wrześniowego wydan ia BZ, to z przy-
datnyc h na wycieczce inform acji znaj-

zrealizować w terenie . Chociażby:
·OCHOTNIK: ' gazetki, wystaw ki zebran ych ciekaw os-
- brał ud?.Jał w grze tereno wej.. .
- był na wypra wie z zastępem ... wie co
zabrać, jak się ubrać,..
- zna najbliższą okolicę...
·- jest samod zielny i zaradn y... .
- rozpoznaje rośli ny i zwierzęta ...
- zdobył, znalazł, przyniósł, coś do skar-
bczyka zastępu ...
TROPICIEL:
- zorganizował zzastępem zabawę, wy-
cieczkę lup grę dla zuchó w...
- był na biwaku... ·
- organizował wraz z zastępem wypra -
wy turysty czne...
·oDKRYWCA:
- pomagał młodszym w zdoby waniu
.stopn ia ochotn ika lub tropici ela ...
•
przed innym i np. przez przygo towan ie.
tek, wpisó w do kronik i lub wysta wy fo-
tografi cznej.
Druhn o Zastępowa, Druhu Zastępo­
wy! Wytyc zony cel w~rówki nie może
przesłania ć potrze by reagow ania na to,
co dzieje się na trasie, nie może uspra-
wiedliwłać przejścia obok spraw , na któ-
re harcerz przestrzegający Prawa Harce-
rskiego nie pozostaje obojętnym. Doty-
czy to niesienia pomoc y innym , reago-
wania np. na przypadki niszczenia przy-
rody, a w zastępie zwykłej koleżeń­
skości.
Podczas harcerskiej wypra wy nie
można zapomnieć o piosence, a także
o grach i zabawach, któremożeszzapro-
dziecie -tam:
- na str. 13- ,,Jak wyznaczyć w terenie
strony świata",
- na str. 15 - "Pako wanie plecak a",
"Przed mioty, jakie powin ien zabrać har-
cerz na dwudniową wyprawę",
Przypo minam y też, że w sobotn ich
numer ach "Świata Młodych", drukuj e-
my w odcink ach książkę dobryc h rad dla
zastępu p.n. BĄDŹ SPRAWNY. Zamiesz-
czone w niej wskaz ówki jak zdobyć
sprawności wędrowca i lekkiej stopy
pasują jak ulał do zrealizowania ich wy-
magań w czasie wycieczek i biwakó w.
A zatem -udan ych wypra wi
CZUWAJ l
,,Świat Młodych".

•
Adres redakcji : ul. Mokotow ska 24, 00.661 Warszaw a
Redakto r rJeczelny : Stanisław Borowie ckl
Młlterlały do numeru przygot owali: Anna Błanczyk, Michał Haykow skl, Marla Jaworak a1 Toma~ Kłosowaki 1 Marek
Kudasle wicz, Marrann a Olejnik •

Opracow anie gr,aflczne: Tadeusz Baranow ski /'

Opraco'w anla technlcz n•: Anna Dąbrowska t •
Druk: Zakłady Graficzn e :,Dom Słowa Polskleg o"
•
Nr zamówle nia 1980/ G. Nakład: 100 tys. egz. P.L ISSN 0137-8321 Z-37
•

2

Oto właśnie roślina ".dzień i noc" - przeniec gajowy ·
... dzieje się bardzo wiele, choć warunki
obserwacyjne są nieco trudniejsze niż
w kwietniu, bo już na dobre rozwi nęła się
zieleń. Zobaczmy więc, co ciekawego można
wyłowić z jej gąszcza . Tym razem skupimy się
tylko na niektórych g rupach organizmów,
inne pomijając.
e KWIATY. Powszechnie znana jest kwit-
nąca w tym miesiącu konwalia majowa.
Zwróćmy jednak uwagę na inne rośliny z nią
sąsiadujące. Oto np. często mylona jest z kon-
walią, bo rosnąca razem z nią w dużych
l .
łanach , kokoryczka wonna. Ma ona kw1aty
i liście pod wieloma wzg!ędami podobne do
konwalii, choć - wbrew nazwie rośliny -
całkowicie bezwonne. Liście jej są jednak
bardziej wydłużone i liczniejsze, wyrastające
dwustronnie, zaś kwiaty zwisają spom iędzy
nich niczym łukowaty szereg żąróweczek.
uwaga- roślina trującal Czasami można też
spotkać na dnie lasu liściastego lub miesza-
nego konwalijkę dwulistną. Zwróćcie uwa-
gę, że wraz z rozwoj em liści znikają z lasu
kwiatowe kobierce, które pospiesznie poja-
wiły się t u w kwietniu. Prawdziwa eksplozja
barw kwiatowych nastąpi za to na łą kach,
przydrożach, a po trosze też w widnych bo-
rach sosnowych. No, ale to na dobre dopiero
w czerwcu - jako że rośliny rosnące w tych
środowiskach "nie muszą się spieszyć", nie
zag raża im bowiem "zielony parasol" ulist-
nionych gałęzi. W maju mamy przed sobą
dopiero forpoczty tej eksplozji. Niezwykle
efektownie zakwita np. na niektórych su-
chych przydrożach, zwłaszcza przyl egających
do lasów sosnowych, żarnowiec miotłasty.
Roślina t a tworzy okazałe kępy, wysokie ni-
czym krzaki i całe obsypane jest żółtym kwie-
.
c1em.
Proponujemy wam też odszukanie trzech
roślin, trochę trudniejszych do spotkania,
choć wcale nie są to wielkie rzadkości. Pierw-
szą będzie łuskiewnik różowy. Jest to miesz-
kaniec wilgotnych lasów, a zakwita właściwie
już w kwietniu. Osobl iwością tej rośliny jest
to, że jako bezzieleniowa, nie może asymilo-
wać i musi być pasożytem. Przy pomocy
specjalnych podziemnych ssawek czerpie so-
ki z korzeni drzew. W ogóle większość życia
spędza pod ziemią, tworząc tam ważące nie-
r~7 oo 5 kq kłącza . Dopiero po kilkunastu
Na łąkach, obok pislcląt czajki, można spotkać w maju nieco podobne
pisklęta szlamnika rycyka
nieraz latach wyłania się niepozornytwór-ni
to postrzępiony, łu skowaty grzyb, ni to kwiat,
który może uda się wam znaleźć. Ale to jest
najprawdziwszy kwiat, zapylany przez owady
i dający początek nasionom roznoszonym
przez mrówki. Te nasiona mogąwykiełkować
dopiero w konta kcie z korzeniami żywiciel­
skiego drzewa.
Chcemy też zwrócić waszą uwagę na peł­
nik europejski. Jego piękne, żółte kwiaty
przypominają niewielkie róże - choć jest to
pozorne podobi eństwo, peł~ik nal eży bo-
wiem do rodziny jaskrowatych. Jest dość
.
rzadki. Znalezienie łanu pełnika na mokrej
łące to spora sztuka.
l wreszcie- tzw. roślilia "dzi eń i noc" cżyli
pszeniec gajowy. Kwitnie zwykle dopiero
w końcu maja, ale za to jaki W okazałych
kępach, obok żółtych kwiatów mamy... fiole-
towe (patrz zdjęcie) . Dopiero bliższe oględzi­
ny zdradzają, że ul egliśmy złudze niu . Kwiaty
są bowiem tylko żółte, a fiolelowe są przyle-
gające do nich wierzchołkowe listki. Inne liś­
cie rośliny są zielone. To uzupełnienie barwy
kwiatów kontrastującymi z nimi barwą liści
ma zapewne swój sens: kwiaty stają się bar-
dziej widoczne, choćby dla owadów, w sytua-
cji, gdy wokQł nie brak innych żółto kwitną­
cych roślin. Zwróćmy jeszcze uwagę na takie
rośliny jak
e GRZVBY. W maju spotykamy brunatne,
pofałdowane kapelusze piestrzenicy kaszta-
nowatej 'na białym, równie nieregularnym
trzonku. Jest to grzyb trujący, a nieraz mylo--
ny ze smardzem. W Polsce mamy trzy gatun-
ki smardzów, a wszystkie mają kształty bar-
dziej regularne - ich kapelusze są stożkowa­
te, jajowate bądż prawie kuliste. Niemniej -
o pomyłkę nietrudno. Uwaga l
• PŁAZY. Miesiąctemu przypatrywaliśmy
się żabom, teraz Z!Nróćmy uwagę na ropuchy.
~o majowym deszczu wylęga nieraz ze swej
norki ropucha zielona. Zdobi ją piękny deseń
szarych i zielonych plam. Łatwo ją spotkać
wśród kamieni, a nawet w ... w ilgotnej piwni-
cy. Trudniej- ze względu na jeszcze doskona-
lsze barwy ochronne - dostrzec ropuchę
szarą. Z gruczołów skórnych wydziela gorzką
ciecz, toteż - idąc za przykładem zwierząt,
które nie chwytają jej i wykluczają z jadłospi­
su -lepiej nie bierzmy jej do ręki.
l
\
e GADY. W suchych, nasłonecznionych
miejscach można trafić na niedużego gnie-
wosza plamistego, Z!Nanego też miedzianką.
Wąż ten potrafi uciąć, ale jest·niejadowity. Od
rdzawej odmiany żmii różni się rysunkiem
grzbietu, na którym ma dwa rzędy ciemnych
plamek, nie zaś- zygzak, również jego głowa
nie jest tak trójkątna i nie odcina się tak od
tułowia, jak u żmii.
e PTAKI. Wszystkie l ęgowe gatunki odby-
wają już gody. Niektóre śpiewy zdążyły zamil-
knąć, inne są w pełni. Pod koniec pierwszej
dekady miesiąca przylatuje wilga - jeden
z najlepszych śpiewaków. Jej znamienny
śpiew ("iglio-oliglio) jest, według powszech-
nego mniemania, zapowiedzią deszczu.
Spróbujcie przekonać się, czy to prawda.
Większość ptaków wysiaduje jaja, ale są
już i pierwsze pisklęta . Na łąkach i pastwi- ·
skach spotkacie - przy odrobinie szczęścia -
młode czajki, a rzadziej - inne ptaki błotne. Są
stale pilnowane przez rodziców. Gdy ci zosta-
ną przez was spło~eni - to młode chowają
si ę w trawie tak, że nie sposób ich zna leźć.
Często po prostu przywierają do ziemi, a że
przypominają wtedy grudki suchego szlamu
•
albo torfu, stają się dla nas niewidoczne.
Chcąc je ujrzeć - trieba usiąść na skraju łąki
czy pastwiska i obserwować przez lornetkę
nawołujące młodzież ptaki stare. Roślinność
•
trawiasta jest jeszcze na1yle niska, że można
w ten sposób zaobserwować wiele scen ro -
dzinnych.
'
e SSAKI. Wiele z nich też ma już potoms·
two - a to : zając, wydra, jeleń, sama. Nie
powinno się więc teraz płoszyć tych zwierząt
natręctwem . Zwracamy tu też uwagę·na wio-
senne zachowanie kozłów sarny. Strzegą
one zawzięcie swych rewirów, obejmujących
zazwyczaj graniczące z lasem, zarośn i ęte mo-
kre łąki itp. Kozioł na widok człowieka wydaje
znamienne, nader grożnie brzmiące ,,szczęk­
nięcie", które niejednemu może napędzić
strachu. Do tego -zachowuje się dość wyzy-
wająco, sądząc wielkimi susami i zbliżając się
do dwunożnego intruza. Bezpośrednia poty-
czka z kozłem- choć jest on niezbyt okazały­
może być dla człowieka niebezpieczna. Nie-
mniej - bez paniki! Przy spotkaniu z sarni-
kiem trzeba zachowywać się możliwie spo-
kojnie, w żaden sposób nie drażnić go i deli-
katnie opuścić ostoję tego "groźnego
władcy".
3
 Harcerska turystyka - to wędrowanie z otwartą głową. by wędrówka ·była zawsze ciekawa, bogata w przeżycia,
Właśnie taką proponujemy w tegorocznym Turnieju. sprawiała 1radość jej uczestnikom. W żad nym razie nie
Pomysłów na wędrówkę może być wiele. Podsuwamy może się sprowadzić do zwykłego ,,zbijania" kilome-
wam kilka, może zechcecie skbrzystać. W końcu nieważ­ trów. A więc wybierajcie i po odpowiednim przygotowa-
ne, czy pomysł jest nasz czy wasz. Ważne jest natomiast) niu ••• w drogę l
,.------------ - - --- ---- -
XIII TWO
PIĘKNA NASZA POLSKA CAłA
- - ------
doskonale nimi władających, bez ich trudnej, naszym kraju. Dowiedzcie się, czy w e wsi, do
SZLAK mozolnej pracy nie rodziłby się chleb. Ten której przyjechaliście, są harcerze. Mote za-
. sam chleb, który każdego dnia kupujecie proszą was na mleko .,prosto od krowy"
w miejskim sklepie i jeśli nawet w iecie, że jest l opowiedzą o swoich zajęciach, pokażą coś
Czerwone, zielone, zółte, niebieskie i czar- interesującego, czego sami nie moglibyście
to chlebżytni czy pszenny, nie zawsze potrafi-
ne. Takie właśnie kolorowe paski, z dwóch cie odróżnić kłosa żyta od kłosa pszenicy. dostrzec.
stron wykończon e tej samej szerokości biały­ A przeciei· to też jest wiedza o naszej ziemi, W rewanżu zaproście ich do miasta.
mi - to znaki często spotykane na przydroż­
nych drzewach, kamieniach, zrębach wiej-
skich chat, młynach czy skałach.
Wszyscy je znamy i chyba nie ma nikogo, kto
by przynajmniej raz za tymi •.znaczkami" nie
wędrował. Szlaki turystyczne: Kusiły zawsze
młodych i starych, mniej i bardzlej doświad­
czonych, gotowych do zmagań z trudami
wędrówki i szukających na szlaku nowych
przygód. Tak czy inaczej - bardzo potrzebne.
Czasem jednak bywają zamazane, nieczytel-
ne, mylące, czasem znaczone w zbyt du:iych
odległościach. Łatwo jest z takiego szlaku
zboczyć, łatwo zabłądzić.

Stąd nasza propozycja dla harcerzy ze star-

szych klas szkoły podstawowej. Pomóżmy
w odnawianiu szlaków turystycznychi Nie
można robić tego jednak na własną rękę.
Konieczne jest porozumienie się z miejsco-
wym oddziałem PTIK. PUNKT NA HORYZONCIE
Haroerze nieraz jut uczestniczyli w odnawia-
niu szlaków. Szczególnie długo i wytrwale Linia horyzontu łączy niebo z ziemią. Cza- drodze, moze być o wiele ciekawsze niż sam
robią to uczestnicy katowickiej akcji ..Za mo- sem na tej linii tkwią na stałe jakieś punkty. cel. Tak czasami wyznaczając sobie jakiś cel,
nit". A więc, ambitnych namawiamy do kon- Większe i mniejsze. Przypominające coś i zu- wielcy uczeni dochodzili po drodze do intere-
tynuowania tej pożytecznej pracy. Rzucamy pełnie zagadkowe. A gdyby tak raz tę cieka- sujących odkryć. Te dokonywane przez was,

hasło: .. Bądtmy pożyteczni na turyStycznym wość zaspokoić i dotrzeć do tego nieznanego będą odkryciami na miarę waszych możli­
szla ku". punktu na horyzoncie? Czymkolwiek się oka- wości. A to przecież też ma swoją, w cale
że, będzie już znany, będziecie już wiedzieć, niemałą wartość.
co to jest
2:yczymy więc wielu takich odkryć w drodze
Z FABRYK Ten punkt na horyzoncie, to kolejny pretekst
do harcerskiej wyprawy. To, co spotkacie po do punktu na horyzoncie.
NA POLA...
WyjedZcie z miasta na wieś l
Dokąd? Niech zdecyduje o tym palec błądzą­
cy po mapie, interesująca nazwa miejsco-
wości, dogodne połączenie autobusowe lub
kolejowe, a jeśli mimo to, trudno będzie zde-
cydować dokąd jechać- zorganizujcie plebi-·
scvt.

....
l l
' l

'• '
Kiedy już bę<ttlecie na miejscu, wędrując po l
'
','·', 'I I I', ,,
l ' ' l
l l
'• l l

' .. .,
l l l
wsi spróbujcie nazwać mijane po drodze za- l
l l l ' l l l
• •
,
l
' •
budowania wiejskie, spotkane maszyny. Czy
uda się w am nie pomylić młockami z slecz-
' ' '
.. l l
l l l
•
karnfą, obornika z nawozem, kaczki z gęsią,
jabłoni z gru.szą czy siana ze słomą? 1

Kochane mieszczuchy! Za tymi wszystkimi

drobnymi i proStymi dla dzieci wiejskich za-
•
gadkami czy porównaniami, kryje sięogrom-
ne bogactwo życia polskiej w si.
-
Bez tych narzędzi, maszyn, zabudowań i ludzi .
• .
4
 ZE WSI
DO MIAST
Jeśli macie dogodne połączenie komuni-
kacyjne albo własne rowery i droga w jedną
stronę nie pochłonie wam więcej niż godzinę,
dwie, to wybierzcie się do miasta. Nie musi to
być od razu miasto wojewódzkie. Są i inne,
niemniej interesujące, a często nawet i star-
sze, bogatsze w historię i po prostu ładnie·
jsze.
Do tej wyprawy trzeba się jednak przygoto·
wać, nie może bowiem być tal(. żebyście
.,łazili" po mieście bez celu. Na podstawie
przewodnika, informatora turystycznego,
planu miasta ustalcie trasę miejskiej wę­
drówki. Powinny ją wyznaczać najciekawsze
miejsca czy budowle; l te z wielowiekowym
rodowodem i te współczesne. Nie pomińcie
również interesujących sal wystawowych
i galerii, bo one również mówią o aktualnym
życiu kultura lnym tej miejscowości.
Potraktujcie tez wyprawę do miasta jako
okazję do powtórki zasad bezpiecznego poru-
szania się po ulicach i skrzyżowaniach. Jeśli
jeszcze uda się wam wędrując po, mieście
kupić ciekawą książkę, zjeść dobre ciastka czy
lody, a wycieczkę zakończyć wizytą w kinie,
wesołym miasteczku czy cyrku - to śmiało
możecie uznać wyprawę za udaną.
NAD RZEKI
BRZEGIEM
.,Płynie, wije się rzeczka
jak błyszcząca wstążeczka.
Tu się srebrzy, tam ginie,
a tam znowu wypłynie..."
Parn iętacie ten w iersz? A może by tak raz
powędrować z tą rzeczką, ..odkryć ją na no-
wo"? Podpatrzeć pulsujące w niej życie, przy-
jrzeć się kwitnącym nad jej brzegaltli drze-
wom i kwiatom 7
Ta rzeczka z wiersza to oczywiście pretekst.
Równie ciekawa może być wyprawa brze-
giem strumienia czy jeziora. Zobaczcie jak
gospodarują wodą ludzie. Czy piękne zielone
brzegi rzeki nie zostały zamienione w wysypi-
ska śmieci, a czysty nurt wody w kolorowy,
śmiercionośny ściek? Jeśli tak, warto porozu-
mieć się w tej sprawie ze szkolnym kołem Ligi
Ochrony Przyrody i sprawdzić, czy fakty te
znane są miejscowym władzom. Gra bowiem
toczy się o wielką stawkę - o życie przyrody
w waszej najbliższej okolicy. W walce o eg-
zystencję tej przyrody nie może zabraknąć
również waszego udziału.
ZIELONYM PASEM
Zielonym pasem nazwaliśmy tereny za-
drzewione, okalające duże miasta i miastecz·
ka. Wiele z nich powstało kilka lub kilkanaście
lat tt~mu, z inicjatywywaszych starszych kole-
gów. Własnymi rękami sadzili oni harcerskie
lasy. Tak było na przykład w Łodzi, gdzie
przez szereg lat trwała akcja .,Mikroklimat".
Wielkiemu miastu potrzebne były zielone
płuca, nowe tereny rekreacyjne i wypoczyn-
kowe.
A jak te lasywyglądają dzisiaj? Jakwyglądają
zielone pasy wokół innych miast? Czy można
w nich zorganizować grę terenową. biwak?
A może całym -zastępem spróbujcie oczyścić
fragment obrzeża lasu z pozostawionych tam
· papierów, puszek itp.?
•
•
GDZIE DIABEŁ TAKJAK
MÓWI DOBRANOC ... KOLBERG
-
Uroczysko, matecznik, ostęp leśny, knieja.
Stare to słowa i tajemnicze. Niewiele już na
terenie naszego kraju zostało tych dzikich,
pierwotnych· i nie tkniętych ręką ludzką
miejsc. Ale nie ma takiego regionu kraju,
który byłby pozbaw iony miejsca dzikiego,
otoczonego legendą, czasami złą sławę. Miej-
sca, do którego się zazwyczaj nie chodzi,
omija z daleka. O ile nie jest to grzęzawisko,
teren bagienny (przed czym przestrzegamy),
to może warto je spenetrować, przyjrzeć bo·
gactwu znajdującej się na jego terenie przy-
rody, poznać nieznane wcześniej rośliny -
trawy, zioła, kwiaty, dostrzec niespotykane
uprzednio ptaki i owady, a nawet odkryć
źródła czystej kryształowej wody.
Równie ciekawa może być wycieczka do
najbliższego rezerwatu przyrody, parku naro-
dowego czy parku krajobrazowego, o ile
wstęp do nich nie jest zabroniony.
Takim wyprawom sprzyja wcześniejsze za.
poznanie się z atlasem przyrodniczym, szcze-
gólnie z tymi okazami przyrody, które podle·
gają ścisłej ochronie.
Czy wiecie kim był Kolberg? Czym się za·
służył dla kraju? Bliższych informacji o Kol-
bergu i jego dziełach, które są owocem pra-
wie 50-letniej wędrówki po kraju, dostarczy
każda encyklopedia. Zachęcamy was do pe-
netracji najbliższej okolicy, środowiska wa-
szego zamieszkania. Spróbujcie dowiedzieć
się jak dawniej mieszkali ludzie, czym się
zajmowali, jak się ubierali? Czy z waszym
regionem związane są podania, baśnie i le-
gendy? Może uda się wam odtworzyć pieśni
obrzędowe, które kiedyś towarzyszyły lu-
dz!om podczas wesela, chrzcin, czy_też pracy
w polu. Wiele informacji mogą dostarczyć
miejscowi gawędz.iarze, poeci ludowi, ludzie
starsi, pamiętający dawne dzieje regionu.
Przydatne w tej wyprawie byłyby: kamery,
aparaty fotograficzne, szkicowniki, magneto· ·
fony. Zarejestrowane materiałymożna wyko-
rzystać wydając album folklorystyczny. Być
może bogactwo zebranych informacji i mate·
riałów zapoczątkowałoby utworzeniu izby
folklorystycznej.
W CZAS WĘDRÓWKI
JAWI SIĘ HISTORIA
Na tę wyprawę zastęp powinien wyruszyć
przygotowany, to znaczy powinien wcześniej
zebrać informacje o trasie, którą zamierza
pokonać. Informacje możecie uzyskać
w miejscowej bibliotece i czytelni, w bezpo-
średnich rozmowach z ludźmi, którzy miesz-
kają tutaj już wiele lat, a być może od kogoś,
kto walczył o te tereny.
Z zebranych wiadomości na szkic waszej
wyprawy zostaną naniesione ważne punkty.
Mogą to być miejsca szczególnie ciężkich
walk lub te, gdzie okupant w bestialski spo·
sób mordował ludność polską. A może szlak
waszej wyprawy pokrywać się będzie z fron-
towymi drogami oddziałów lub partyzancki·
mi ścieżkami?
W trakcie realizacji zadania nie zapominaj-
cie o samotnych mogiłach, o mijanych obeli·
skach wzniesionych ku czci poległych żołnie­
rzy. Zatrzymajcie się przy nich na chwilę,
złóżcie bukiet wiosennych kwiatów , uczcijcie
minutą ciszy pamięć bohaterów .
5

WYKORZVSTAJ
NA CIECZCE
MARSZ SZVKIEM ZWVKl YM
(z grami po drodze)
Idziemy w rzędzie, według wzrostu, tj. naj·
wyżsry na początku. Tempo nalety utrzymy·
wać takie, by ostatni nie muslał podbiegać co
chwilę. Proporzec zastępu można przekazy-
wać np. co pół kilometra następnemu harce·
rzowi. Zastępowy maszeruje z boku, na wy·
sokości drugiego harcerza tak, by łatwo mógł
obserwować zasłęp i nadieżdtające pojazdy.
Kiedy trzeba, powinien odpowiednio regulo·
wać tempo marszu wydając dyspozycje np.
,,zwolnić tempo", "stój" itp.
Gry
1. Ogłaszamy, że od danej chwili harcerze
.,parzyści" (po odliczeniu kolejno) obser-
wują lewą stronę drogi, o .,nieparzyści"­
prawą. Po jakimś czasie zatrzymujemy się
na odpoczynek i zastępowy, który też ob-
serwował trasę, pyta o szczegóły typu:
- ile było stodół z lewej strony drogi?
- ile miał okien czerwony domek za
młynem?
- który dom był pokryty słomianą
strzechą?
- dokąd prowadziła boczna droga, przy
której stał drogowskaz?
- ile kombajnów stało na placu mijanego
PGR?
2. Na hasło .,lotnik- kryj się l" szyk marszo·
wy rozsypuje się, każdy harcerz szuka
ukrycia. To czasem bywa bardzo trudne
i zależy, w którym momencie zostanie
ogłoszony alarm. Na hasło ,.odwołanie l"
harcerze wracają do poprzedniego szyku,
katdyna swoje miejsce.
I.JWAGA: jeżeli rozsądnie, a nie złośliwie
zastępowy podaje rozkaz .,Lotnik..."- gra
spełnia swoje zadanie i jest lubiana za rów·
no przez harcerzy jak i harcerki. Ala nie
może mieć ona miejsca na drodze pełnej
błota l kałutył
3. "Zejście!" - na to hasło pierwszy idący
zwal ni a, schodzi obok szeregu i nie za trzy·
mując się przepuszcza maszerujących,
sam zajmując ostatnią pozycję.
MARSZ SZVKIEM
• stojąc, odwracając się twarzą od wytyczo·
ROZSTRZELONYM
LUB UBEZPIECZONYM
Jest to najprzyjemniejszy sposób wędro­
wania zastępu. Na rozkaz .,Rojem l" wszyscy
•rozchodzą się z szeregu i idą dowolnie obok
siebie, całą szerokością dróżki - ważne, by
nikt nie odstawał od grupy dalej nit na 3-4
kroki. Praktycznie, przy niezbyt szybkim te m·
pie i gdy droga nie wiedzie pod górę, można
wtedy cicho rozmawiać bez szkody dla płuc.
Zwykle zastępowy idący w środku grupy
udziela informacji na tematmijanych miejsc,
obiektów itp. Maszerujący często nie Z..Vraca-
Ją uwagi na to, co dzieje się dokoła, a przecież
warto. Czasem trzeba pokazać jakąś ciekawo-
stkę, coś z przyrody, lub choćby kozy, na
widok których prawdziwie harcerski zastęp
nie wydziera się: mee, meee..., podobnie jak
i nie .,odpowiada" ujadającym wiejskim
psom, które się nim zainteresowały. To za.
chowanie niegodne harcerzyl
Marsz ubezpieczony to szyk marszowy,
-- _____________.
6
•
Na jedną z wypraw proponujemy taki ich
zestaw:
- orientowanie stron świata (patrz wrześnio·
wy numer BZ, str. 13),
- orientowanie mapy lub sporządzanie pła·
nu miejsca postoju,
- nauka pomiarów wysokości drzewa lub
szerokości rzeki,
- sporządzanie szkicu widokowego (panora·
w czasie którego wszyscy mają wyostrzoną
uwagę i meldują zaobserwowane ciekawe • micznego).
fakty zastępowemu. Zwykle wysyłamy na od.
ległość 2()-4() kroków parę szperaczy, którzy
idą przed zastępem. Po dostrzeżeniu prz&- POMIAR WYSOKOŚCI DRZEWA
szkody, osobliwości -jeden z nich wraca do
zastępowego. Po złożeniu meldunku znów
wysuwa się na czoło tzw. szpicy. Za szpera·
czarni zastęp idzie po obu stronach drogi
w sposób skryty wykorzystując przedmioty,
drzewa. Bardzo pasuje tu gra .,Lotnik - kryj
się". Po jakimś czasie zmieniamy szperaczy,
by również i innym dać szansę zdobycia tych
umiejętności. W czasie marszu obowiązuje
absolutna cisza linformacje donoszone przez
szperaczy, zastępowy (jeżeli uważa je za istot·
n e) półgłosem przekazuje całej grupie. Jest to
bardzo aktywny, pożyteczny i nie męczący
sposób marszu. t
UWAGA: Możemy upoważnić szpicę do wy-·
dawania sygnałów ręką (np. "stać", .,ukryć
się" i po dokonaniu dalszego rozpoznania:
.,marsz". Można sobie założyć taki marsz
zastępu, by jak najmniej łudzi idących tą Dość dokładny pomiar wysokości drzewa
samą trasą spotkać "twarzą w twarz".
przeprowadzamy na podstawie długości je·
go cienia. Jest to oczywiście możliwe przy
ODPOCZVNEK słonecznej pogodzie. Zasadę dokładnie ob-
W CZASIE MARSZU jaśnia rysunek. Stajemy obok drzewa i mi&-
Właściwie nie wymaga to komentarza, ale
rzymy długość cieni. Jak wskazuje rysunek
nie zaszkodzi pamiętać o kilku ważnych spra· utworzyły się dwa trójkąty ABC i abc. Szuka·
wach. ną wysokość drzewa (W) określamy na pod·
e Bezpośrednio po zatrzymaniu się w ża· stawie proporcji wynikającej z podobieństwa
dnym wypadku nie wolno siadać przez trójkątów:
najbliższe 5 minut. Najpierw odpoczywa- czyli
my stojąc- zdejmujemy i .ustawiamy pIe·
caki i chlebaki (nie rzucamy ich byle gdzie). W = ab·AC
Na krótkich postojach, np. po pokonaniu ac
wzniesienia, góry nie siadamy w ogóle, Na przykład długość cienia drzewa = 14 kro-
zostawiając to na dłuższy półgodzinny ków (a nasz krok = 60 cm). Obliczamy zatem:
postój. 14 x 60 cm • 840 cm, tyle ma odcinek AC.
• Bezpośrednio po zatrzymaniu się nie po· - wysokość harcerza, czyli ab = 130 cm
winno się pić, choćby nie wiem jak się - długość cienia harcerza, czyli ac = 180 cm
chciało. A więc odpocząć nieco, po czym (3 kroki) Stąd: ·
lekko zmoczyć usta i wypić jeden, dwa łyki
herbaty.
W = 130x840 = 109 200 = 606 cm/czyli 6 m
e Podchodząc pod dłuższy stok górski, mo- 180 180
żemy robić parominutowe odpoczynki
POMIAR ODLEGŁOŚCI
nego kierunku marszu. Warto obejrzeć
w chwili wytchnienia okolicę i to cośmy ZA POMOCĄ LINIJKI
pokonali, a poza tym dysząc ze zmęczenia
nie warto patrzeć na to co nas jeszcze
czeka, bo to niektórych .,łamie" i dają się
słyszeć głosy: "Druhu, jejku nie dam
rad y.....
d
e W czasie marszu ciemną nocą, w gęstym
lesie dobrze jest dla orientacji wyłożyćcoś
białego na plecak (np. ręcznik). Uważać
trzeba także przy przechodzeniu pod kona·
rami; zawsze gałąź jaką odsuwasz przy·
trzymają ręką, ostrzeż kolegę, by go nie
uderzyła w twarz.
e Mimo że to trudne i trzeba przyzwyczaić
się systematycznym treningiem, oddychaj
przez nos. Człowiek zmęczony marszem
odruchowo otwiera buzię i stąd biorą się
później zadyszki, przeziębienia. Przypom·
nijcie sobie z TV filmy z wypraw alpinisty·
cznych. Widzimy często jak wspinacze stą· Jeżeli znamy szerokość lub wysokość ja·
pając noga za nogą oddychają ciężko- ale kiegoś przedmiotu w terenie, odległość do
nie ustamil niego
Linijkę
moeżmy określić linijką milimetrową.
trzymamy w wyciągniętej ręce, np. 50
 ,
następujące dane: data, godzina jego

Cwiczenia sporządzania, nazwisko i stopień wyko-

nującego, opis (nazwa miejscowości)
okolicy oraz legenda, czyli zestawienie

z terenoznawstwa
umownych znaków jakimi zaznaczyliście
na szkicu charakterystyczne punkty w te·
renie: drzewa liściaste, iglaste, szkoła,
przystanek, mostek, kościół, studnia, dro-
cm od oczu, i odczytujemy ilość cm pokrywa- nego marszu. Krokami obliczamy odle- gowskaz itp.
jących w polu widzenia przedmiot terenowy. głość, jaka nas do niego dzieli, i zaznacza· - Na wolnym miejscu szkicu, nie zaciemnia·
Korzystając ze wzoru na podobieństwo trój- my ją na kartce wedle obranej przez nas nym rysunkiem, zaznaczamy kierunek
kątów obliczamy interesującą nas odległość.
skali.
północny, ustalony kompasem.
e Po dojściu do wyznaczonego przedtem
D= d W punktu, wyznaczamy kolejny kierunek
n
szukając charakterystycznego punktu SZKIC MARSZOWY PO PROSTEJ
gdzie: D - szukana odległość w metrach, w terenie. Różni się tym od szkicu normalnego, że na
d - odległość linijki od oczu, tu 50 e Oprócz przebytej drogi winniśmy już ,.na
cm, kartce drogę naszego marszu rysujemy za-
oko" wrysować na szkicu szczegóły tere- wsze w linii prostej, a w przypadku występo­
n - odczyt na linijce w centymetrach nowe, tj. wzgórza, jary, domy, drzewa itp.
(podstawiając do wzoru zamie-
wania różnego rodzaju zakrętów na kartce
znajdujące się po prawej i lewej stronie
nić na metry),
zaznaczamy kierunek północny. Spójrzcie na
marszu.
W - pomiar przedmiotu w metrach, . ten sam odcinek drogi narysowany według
Będzie więc:
e Jeżeli tymczasem kartka nam się skończy obu metod, to najlepiej tłumaczysposób spo-
kontynuujemy nasz szkic na następnej, rządzania takiego szkicu. Jego zaletą jest to,
5m
D = 0,5 m o.S m = 50 m pamiętając o konieczności numerowania
kartek.
że rysunek nigdy ,.nie wyjdzie" nam poza
kartkę- a sposób korzystania z takiego szkicu
POMIAR SZEROKOŚCI RZEKI e Na gotowym szkicu powinny się znaleźć to tylko kwestia wprawy.

~
-...---
-""'_...........__..r -... - ---
-- ~-
~
-

Sposób oparty także na zasadzie podobie-

A~ o
ństwa trójkątów. E~
Po drugiej stronie rzeki, naprzeciw miej-
sca, w którym stoimy, obieramy dobrze wi-
doczny przedmiot, np. drzewo (na rysunku '~
oznaczone E). Z punktu A, gdzie stoimy, wy-
znaczamy kierunek prostopadły do linii AE
i maszerujemy;,., tym kierunku licząc krokami
odległÓść. Po odmierzeniu np. 60 kroków
•
zaznaczamy to miejsce patykiem lub tyczką
określając tym samym punkt B. Idąc dalej
w tym kierunku odliczamy tę samą ilość kro·
ków (czyli tu 60) i wbijamy następną tyczkę
oznaczając punkt C. Z tego punktu maszeruje-
my pod kątem prostym do linii AC (tej, którą
dotychczas szliśmy) tak długo, aż drzewo po
drugiej stronie rzeki (punkt E) i tyczka wyzna-
czająca punkt B pokryją się, tzn. zobaczymy je
na jednej linii. Punkt, w którym to dostrzeże­
my, to na rysunku punkt D. Mierzymy teraz
odległość, przypuśćmy, że CD wynosi 35 kro-
ków. Por~nując utworzone trójkąty (patrz
rysunek) BAF i BCD możemy zapisać propo-
rcję:
AE : CD = AB : BC
a ponieważ AB = BC, odcinek CD będzie się •
równał odcinkowi AE, czyli jest to posz.ukiwa-
na przez nas szerokość rzeki.

SZKIC MARSZOWY
Jest to szkic wykonany na pewnej trasie
w czasie marszu. Poniższe uwagi pomogą
wam w jego opracowaniu.
e Ustalamy np., że 10 podwójnych kroków
(tj. ·ok. 12 m) będzie na kartce przedsta-
wione jako jedna kratka (czyli 1/2 cm). To
będzie nasza skala.
e Oznaczamy.na kartce kierunek północny) •
a następnie cefujemy na jakiś punkt wy<
szukany w kierunku naszego spodziewa- SZK\C
. .
7
 ' "
W
ybierając miejsce na biwak powinniś­
cie kierować się następującymi zasa-
dami:
1. Wieczorny postójA!Zyli biwak z nocowa-
niem trzeba zacząć na 2-3 godziny przed
zachodem słońca, tak by ze zmrokiem był on
już całkowicie urządzony.

2. Miejsce na biwak powinno być suche,

osłonięte od wiatru, położone w pobliżu wo-
dy i w miarę atrakcxjnie zlokalizowane w sto-
sunku do otoczenia.
3. Unikać należy terenów podmokłych (łą­
ki, gliniasta gleba), na których występują
opary i mgły. Łatwo bowiem w takim miejscu
o przeziębienie.
4. Lasy niskopienne oraz liściaste są zwy-
kle wilgotne i z tego powodu też nie nadają
się na biwaki.
5. Od wiatru osłonią miejsce waszego
spoczynku: las, jary, rozpadliny terenowe,
gęste zarośla. Wystawienie biwaku na nawie-
trzną stronę terenu powoduje oprócz zimna
najróżniejsze komplikacje techniczne (podry-
wanie ścianek namiotu, wyrywanie linek, roz-
rzucanie przedmiotów pozostawionych na '
noc na zewnątrz namiotu, np. ręczników, me-
nażek, kocherów).
ZAPAMIĘTAJI W Polsce najczęściej wieją
w iatry zachodnie i południowo-zachodnie!
6. Ułożenie biwaku w stosunku do wody
(przepływającego strumienia) winno wydzie-
lać strefy przeznaczone na:
- miejsce do kąpieli, Wasza biwakowa kuchnia powinna się zna-
• Podgrzewamy wodę w zamkniętym na-
- miejsce do mycia się, leźć w pobliżu strefy pobierania wody do
czyniu, następnie potrząsamy nim i odkry-
- miejsce do mycia naczyń. picia lub jeszcze lepiej (o ile to możliwe)
wamy. Jeżeli woda nie pachnie ~tęchlizną,
A skąd brać wodę do picia 7 - zapytacie. _
błotem - prób!l możemy uznać za pomy- w pobliżu źródła.
Najlepiej ze sprawdzonego źródła, kiedy wia- 7. Planując miejsce na ognisko pamiętaj­
ślną.
domo, że jest 011a zdatna do picia. Jeśli nie cie o zasadach bezpieczeństwa przeciwpoża­
macie tej pewności możecie przeprowadzić
PRÓBĘ WODY. Oto sposoby:
Zasadą, od której nigdy nie w
rowego (dokładnie piszemy o tym artykule

• Do czystej szklanki wlewamy wodę. Jeżeli wolno odstępować jest picie

"Prawie wszystko o ogniu i ogniskJch").
Przykładowe rozmieszczenie biwaku
przez cały słup wody w szklance możecie wody wyłącznie przegoto-·
przedstawia zamieszczony obok rysul)ek.
swobodnie przeczytać tekst to woda jest
wanejl!! 8. Po ustaleniu położenia namiotówdzieli-
dobra.
...
'
my pracę nad urządzeniem biwaku na zespo-
ły 2-3-osobowe, określając kto, za co w takim
rpałym zespole odpowiada. Dobrze byłoby,
gdyby każda "dwójka" składała się z jednego
bardziej doświ)dczonego harcerza i jednego
nowicjusza.
A oto jak zastępowy powinien przykłado­
wo wydać dyspozycje (rozkaz) wykonania
zadań: •
- Marek, Heniek, Zbyszek! - rozstawić
.wszystkie namioty, czas 20 minut.
- Adam, Jacek/ -pójdziecie do wsi z me-
nażkami i zakupicie 3 litry mleka. Czas 30
minut, powrót na 17-tą.
- Czesiek/ - układasz mundury w kostkę
(przepocone w czasie marszu mundury suszą
się tymczasem na krzakach), ustawiasz pleca-
ki obok proporca, potem budujesz tamę na
i"zeczce do jutrzejszej kąpieli. Po zakończeniu
swojej roboty i powrocie Adama i Jacka przy-
\ gotowujecie wspólnie kolację. Pamiętajcie,
zdobywacie sprawność kuchcikał
- Edek, Bronekl-budujecie kuchnię polo-
wą· i nastawiacie wodę do gotowania. Czas
do 18,30.
- Ja, idę do gajowego powiadomić go
o naszym biwaku. Zastępuje mnie podzastę­
powy Jacek. W razie potrzeby sygnał alarmo-
wy: krótki-długi gwizd, po mnie biegnie do
gajówki Edek (najmłodszyJ. Czy macie jakieś
pytania? Nie widzę. Do zajęć, rozejść się/
8
 UWAGA: Biwak p owinien być zgłoszony
leśniczemu lub gajowemu, a także w najbliż·
szym posterunku MO albo chociaż m ieszka·
jącemu w pobliżu gospodarzowi. Może się
zdarzyć, że w nocy będziecie potrzebowali
pomocy, któ rej sami nie zorganizujecie.
9. Skoro już urządzenie biwaku zakończy·
liście, poświęćcie jeszcze trochę czasu, by
prezentował się on jak prawdziw ie harcerskie
obozowisko. Co można zrobić?
- uporządkujcie drewno przygotowane na
ognisko i do palenia w kuchni,
- u stawcie zawczasu ładny stos ogniskowy,
- zawieście proporzec zastępu na wyszuka-
nym ciekawym konarze lub korzeniu,
- może ktoś zdobywający sprawność piasty·
ka ozdobi biwak totemem, który potem zabie-
rzecie do swojej izby harcerskiej,
- koło namiotu ustawcie .,rososzki", widłaki,
których będziecie używać jako wieszaka na·
menażki lub ręczniki,
- jeżeli okopywaliście namioty, złóżcie po-
rządnie darń na jedno miejsce (trawą do
ziemi, by zbytnio się nie zeschła),
- jeżeli macie wśród siebie brodzących, tzn .
nie umiejących ptYwać, wyznaczcie im linką,
kamieniami miejsce do łażenia po wodzie,
bezpieczne i nie przeszkadzające tym, którzy
są już posiadaczami karty pływackiej,
- jeżeli spodziewacie się w izyty drużynowe­
go, zaprzyjaźnionego zastępu czy zaproszo-
nych na jutro rodziców, umieśćcie odpowied-
nie znaki, by do was trafili.
Przed w ieczornym ogniskiem powinniście
być już po kolacji i porządkach. Zbliża sięczas
milego zakończenia dnia. Czas rozmów,
wspólnego śpiewania, snucia planów i dys·
kusji nad zamierzenia mi zastępu oraz czas
Twoj ej Druhu Zastępowy- GAWĘDY l
Oczywiście przy ognisku siadacie wszyscy
w mundurach. Wymaga tego harcerska tra·
dycja.
* * *
Czas spędzony na biwaku przeleciał jak
z bicza strzelił. Pora się zwijać. O czym należy
pamiętać i co zrobić przed powrotem do
domu:
• nik mieczowaty, dmuchawiec, lwi ząb, mni·
1. Materiały 'używane jako ..coś miękkie-
go" pod nasze posłania trzeba odnieść na
miejsce skąd zostały pobrane. spalić lub za·
kopać (mech, siano, gałęzie).
2. Rozebrać urządzenia biwakowe, zasy·
pać rowki, ułożyć darń w miejscach, z których
była wycięta.
3. Zlikwidować śmietnik (wcześniej
sprawdzić, czy nic nie pozostało- opakowa·
nia, papiery, puszki).
4. Zasypać dołki latrynowe, rozłożyć ka·
mienie z kręgu ogniska, kuchni.
5. Miejsce po ognisku oczyścić z popiołu
l cznobiały sok, widoczny po zerwaniu kwia·
(zakopać resztki po ogniu) i zakryć darnią.
Odchodząc, jeszcze raz spojrzyjcie na teren
waszej kilkugodzinnej obecności. Jeśli .,coś"
wygląda nieporządnie, coś niechlujnie za ma·
skowaliście, zdejmijcie jeszcze na pi!lĆ minut
plecaki i poprawcie usterki.
Gdy już wszystko jest właściwie, to:
- proporzec na czoło szeregu,
- okrzyk na pożegnanie gościnnej przyro-
dy i ...
- równym krokiem marsz!
'
'-
Zioła
vv
plec~.ku
- Mamooo! Jadę na biw aki
Ta radosna informacja przekazana po po-
wrocie ze zbiórki elektryzuje zawsze nasze
mamy. Dwojąsię i troją, abyzapewnićswoim
pociechom jak najlepszą wałówkę. A że dziś
nie jest to takie łatwe, sami doskonale wiecie.
Ost atecznie jednak z chlebakami pełnymi ka·
napek. sałatek, herbatek wyruszacie
w plener.
Tymczasem, tam - w lesie. na polach,
łąkach rośnie mnóstwo dobra wszelkiego,
które można wykorzystać w biwakowej kuch·
ni; nie mówiąc już o tym, że to co często
uważamy za zwykłe chwasty to rośliny nieza-
stąpione w lecznictwie. Po tym krótkim wstę­
pie wiecie zapew ne o czym będzie mowa.
O ziołach oczywiściel Spróbujemy podpo-
wiedzieć wam jak z tego bogactwa korzystać.
Na początek lansujemy przysmak w iosny '82
- MIÓD Z MLECZA, czyli mniszka pospolite-
go (inne jego nazwy to: boi~ oczy, brodaw-
szek lekarski).
Jest to bardzo pospolita roślina występują·
ca w ogrodach i na polach jako uporczywy
chwast, poza tym na łąkach, pastwiskach,
miedzach, brzegach lasu. Ma charakterysty·
czną rozetę ułożoną z liści bezogonowych,
z której wyrasta naga łodyga zakończona
dutym koszyczkiem, złożonym z drobnych
żółtych kwiatów. Jest to jeden z pierwszych
kwiatów wiosennych; kwitnie od maja do
jesieni, lecz najintensywniej między majem
a czerwcem. Nasiona po dojrzeniu tworzą na
łodyżce puchową kulę. Cała roślina ma mle·
tów lub liści. Tyle informacji o samej roślinie,
a teraz jak zrobić miód.
• będziecie mogli wypożyczyć. atlas ziół, w któ·
Zbieramy do koszyczka lub łubianki około
200 sztuk żółtych kwiatów mlecza w począt·
kowym okresie ich kwitnienia. Wsypujemy je
do garnka, zalewamy 1 litrem wrzącej wody
i odstawiamy na 24 godziny. Po tym czasie
odcedzamy sparzone kwiaty, a wywar zago·
towujemy i stopniowo, powoli dodajemy 1
kg cukru. Roztwór trzymamy na małym ogniu
i _cały czas mieszamy drewnianą łyż.ką.. Gdy
osiągnie barwę i konsystencję miodu, nasz
w iosenny przysmak jest jut gotowy. Jeśli
macie w domu cytrynę, to dla podniesienia
walorów smakowych i zapachowych dobrze
jest dodać wyciśnięty z niej sok lub otartą
skórkę (wcześniej cytrynę należy dokładnie
pod gorącą wodą wyszorować szczoteczką).
Jest pyszny! Z podanych proporcji otrzymu-
jemy ponad kilogram ..miodu"! A więc gra
warta świeczki.
Ale to nie jedyna możliwość wykorzystania
mlecza do celów konsumpcyjny ch. Pozostałe
części tej rośliny też są przydatne. Na przy-
kład z młodziutkich listków zbieranych na
początku wiosny przyrządza się doskonałą
sałatkę (młode listki nie posiadają gorzkiego
smaku). Natomiast korzenie mniszka mogą
służyć jako surogat kawy. Najlepsze są te
zebrane w końcu lata lub jesienią. Wykopy-
wać należy rośliny duże, gdyż młode mają
zbyt cienkie korzenie. Trzeba je dobrze oczyś­
cić z ziemi i drobnych korzonków, starannie
szybciutko umyć i jak najszybciej wysuszyć
w przewiewnym miejscu. Korzenie mniszka
są wrażliwe na wilgoć, łatwo pleśnieją i ciem-
nieją, dlatego trzeba je przechowywać
w szczelnie zamkni ętym słoiku. Jeśli chcemy
przyrządzić napój, wystarczy korzeń rozdrob·
nić, upalić jak kawę i zalać wrzątkiem. Skoro
mówimy o napojach, to mamy dla was kilka
propozycji herbatek ziołowych.
Wszyscy lubimy przepyszne poziomki leś·
ne, a mato kto w ie, że z ich listków możemy
otrzymać aromatyczną herbatkę. Zawierają
one przy tym sole mineralne i witaminy.
Liście zbiera się wiosną i latem, dopóki nie
zaczną żółknąć · i czerwienieć. Składamy je
luźno w koszyczku. gdyż łatwo się zaparzają.
Schną dość szybko, suszymy więc przeważ·
nie w warunkach naturalnych, w cieniu, roz-
kładaj?c cieniutką warstwą. Herbatka po·
ziomkowa działa regulująco na przemianę
materii, leczniczo stosuje się ją przy za burze·
niach żołądka, biegunkach. Podobne działa­
nie ma herbatka miętowa i rumiankowa.
UWAGA: Ostrzegamy przed zbieraniem ziół
rosnących przy arteriach komunikacyjnych!
Rośliny te są skażone ołowiem pochodzą·
. ~m ze spalin samochodowychi
To co wyżej przedstawiliśmy jest zaledwie
ma l eńką próbką moźliwośc.i wykorzystania
ziół jako surowców spożywczych i leczni·
czych na biwaku. A jest ich naprawdę bardzo
dużo. Następnym razem przedstawimy kolej-
ne przepisy.
Zbieranie ziół na większą skalę może być
znakomitym sposobem na wypracowanie
funduszy dla zastępu, drużyny, na letni obóz
czy wycieczkę. Jeśli się juźzdecydujecie, trze-
ba będzie to robić w sposób fachowy i efek-
tywny. Najlepiej porozumieć się w tej spra-
wie z najbliższym punktem skupu ziół. Tllm
dowiecie się co, kiedy, jak zbierać, jakie su-
rowce zielarskie są najbardziej potrzebne
i poszukiwane. Na pewno też dostaniecie, lub
rym dokładnie opisana jest każda roślina.
A może spróbujecie korzystając z podręczni­
ka przygotować własny atlas -zielnik, który
na pewno przyda się w czasie akcji zbierania
ziół. Przypominamy też. że jest to jedno z wy-
magań na sprawność przyrodnika. Na tego-
roczne lato lansujemy więc hasło ..z ziÓłami
w plecaku"·. ·•
9
 Materiał nadesłany przez dh Sławka Skrzyńskiego, drużyitowego Warszawskiej Drużyny ONZ
PRAWIE WSZVSTKO
O OGNIU l OGNISKACH
' TRAPERSKlE SPOSOBY
ROZNIECANIA OGNIA
e Metoda " hubki i krze-
siwa"
JMt to sposób dość kłopotliwy, gdyżwiąże
się z koniecznością posiadania wysuszonej
huby i dwóch krzemieni.
Hubę ze starego zmurszałego pnia należy
oderwać i przeciąć. Takprzygotowane kawał·
ki kładziemy w domu na piecu lub na parape-
cie okna, by wyschły w słońcu. Zwykle po 10
dniach jest już dobra. Potrzebne będą jeszcze
dwa krzemienie, dające przy k.rzesaniu duże
i jasne iskry. Technika rozniecania ognia tym
sposobem polega na skierowaniu strumienia
Iskier na przeciętą płaszczyznę wysuszonej
huby. Iskry powodują jej rozżarzenie. Przykła·
dając do tlącego się miejsca np. korę brzozo-
wą uzyskujemy płomień. Sposób ten wyma-
ga zdobycia dużej wprawy, ale przy dobrym
opanowaniu techniki daje harcerzom najwię­
cej satysfakcji.
e Metoda szkła
powiększającego
OD ZE6ARI(Ą
Może się zdarzyć na biwaku, że podczas
przeprawy przez rzekę zamoknie nam cały
"sprzęt ogniowy". Niejednemu z harcerzy
zamoczy się przy tym zegarek. Sytuacja je.s t
trudna, ale jest z niej bardzo mądre i praktycz-
ne wyjście. Dwa szkiełka zegarkowe o tej
samej średnicy (które i tak trzeba wyjąć z ze-
garka i osuszyć) zanurzamy w wodlie i tak
łączymy ze sobą, aby otrzymać przyrządzwa­
ny soczewką wypuklą. To urządzenie skupia
promienie słoneczne i pomaga rozniecić
ogień.
Jeden l! naszych zastępów wykonał taki
przyrząd, ułożył stos ogniska ale... było po·
chmurno. Może wy będziecle mieli bardziej
sprzyjającą aurę.
e Sposób indiańs ki
KI<JEK
oęsowY
10
,
Zasadą tej metody jest wyzwolenie dużej
energii cieplnej poprzeztarciao siebiedwóch
kawałków drewna. Sposób dość prosty lecz
męczący dla młodszych harcerzy. Rysunek
wyjaśnia o co chodzi.
e Sposób skautów
,,
l
l ' "''''
' "' ,,
f;;l"/
Najmniej zawodny i, co bardzo ważne, po-
zwalający w ciągu 30-60 sekund uzyskać pło­
mień. Zasada właściwie ta~ sama jak w me-
todzie indiańskiej. Tutaj materiałem oprócz
dość grubego i suchego kija jest sznurek
o przekroju p,5-1 cm. Dwóch harcerzy trzy·
mając za końce sznurka wykonuje ruchy przy-
pominające piłowanie drewna.
e Dla wygodnickich
Proponujemy rozpalanie ognisk sposo-
bem ,,zapałki bezdraskowej", zapalającej się
o każdą powierzchnię. Ten sposób jest bar·
STl.JOZJENKA
l
dzo praktyczny szczególnie przy rozpalaniu
w obozowych kuchniach. Jest to zadanie dla
członków zastępu inter.esujących się chemią.
Materiałami do produkcji takich zapałek są:
- zwykła zapałka (ale tylko ta, która zapala
się bez problemu sposobem tradycyjnym),
- żywica lub klej
- fosfor (czerwony) - symbol chemiczny
P. Wykonanie: czubek główki :Zapałki zanu-
rzamy w żywicy l ub kleju i posypujemy fo·
sforem. Po wyschnięciu taka westernowa za·
pałka doskonale zapala się o menażkę, a na-
wet pasek l
UWAGA: Zapałki należy przechowywać tylko
w szczelnie zamkniętym naczyniu, (np. fiolce
po lekarstwach).
Znamy. już kilka sposobów rozpalania
ognisk, ale musimy zastanowić się, czy kupa
gałęzi zwalonych na ziemię odpow iada har-
cerskim ambicjom poznania i stosow ania tra·
perskich technik.
SZUKAMY MIEJSCA
NA OGNISKO
l PRZYGOTOWUJEMY
ODPOWIEDNI STOS
Miejsce na ognisko powinno być wytyczo-
ne w kształcie koła o średnicy 50-70 cm ,
obramowane na zewnątrz darnią, a wewnątrz
oczyszczone z trawy. Powinno się znajdować
na dużej polanie lub w bezpiecznej odległości
od lasu, by nie spowodować pożaru koron
drzew. Dalej należy postąpić jak radzą stare
ogniskowe wygi: "Rzuć na spód Igliwia su-
chego garść a na nie przygarść kory brzozo-
w ej wyschniętej. Przyłóż .gałązek drobnych
a suchych tak. by drobiazgu pod spodem nie
przygniatały, na t e zaś patyki l grubsze bier-
wiona w umyślny sposób ustaw. Osłoń cia-
łem od w iatru 1..."
Istnieje kilkanaście sposobów ustaw iania
ogniskowych stosów. Przedstawiamy kilka
z nich.
\
 Aby uniknąć wielkich hałd drewna przygo-
towanych na ognisko można wykonać bar-
dzo prostą metodą magazyn drzewny, tzw.
sąg.
•
Bardzo ciekaw'{m i nastrojowym rozwiąza­
niem jest tzw. ognisko z lustrem, które można
stosować przy wszystkich rodzajach stosów .
Jedną z najważniejszych spraw, bardzo
często pomijanych w technikach harcerskich
jest dobór materiału palnego. Ognisko harce-
rskie, szczególnie to obrzędowe, powinno
być przygotowane z jednego gatunku drew -
na. l tu kilka wskazówek z których radzimy
skorzystać. Wiedzcie, że drewno:
BUKOWE, GRABOWE i JESIONOWE - po
dokładnym wyschnięciu daje przy spalaniu
bardzo dużo energii cieplnej. Te trzy gatunki
zalecamy do spalenia w kuchniach polo·
wych. Palą się bez dymu.
DĘBOWE i WIĄZOWE posiadają podobne
właściwości lecz palą się trudniej.
BRZOZA-pali się bardzo dobrze, szczególnie
dobrze pali się kora dająca czarny dym. Nale-
ży unikać nie okorowanych bierwion do
ognisk obrzędowych. Wysuszona kora starej
brzozy pali się wyśmienicie, dając temperatu-
rę porównywalną z paleniskiem kowalskim.
Dlatego w żarze brzozowej kory można pró-
bować w zastępach metaloplastyki.
ŚWIERK, SOSNA- są materiałem najczęściej
• -woda
używanym na ogniska. Trzeba pamię~ć. że
gatunki te posiadają dużo żywicy i wyschnię­
te spalają się bardzo szybko.
Drewno na ognisko powinno być świeże,
nie zbutwiałe- uniknie się wtedy dymu, który
przeszkadza w śpiewaniu. Poza tym powinną
być okorowane i przycięte na jednakowej
długości bierwiona. Tak przygotowany mate-
riał ,układa się w sągu i przykrywa pałatką
chroniąc przed zawilgoceniem.
Jednym z wymagań, jakie stawia się harce-
rzom w naszej drużynie jest umiejętność roz-
palenia ognia bez użycia zapałek oraz ułoże­
nia różnych stosów, w zależności od potrzeb.
KUCHNIE BIWAKOWE ~ie na skarpach. Jest prosta do zrobienia
wytrzymuje nawet dwutygodnio we wakacyj-
Każdy zastęp w Drużynie O.NZ posiada
ne obozy zastępów. Do jej zbudowania wy-
własny sposób na najszybsza ugotowanie
biwakowej zupy. Przedstawiamy dwa z nich. starczą dwie ręce lub saperka. W zboczu
K~chnla "Guciów 1". Jej zaletą jest, że skarpy, w odległości 0,5 m od jej wierzchu
V.: ~1ąg~ 10-15 minut można zagotowąć na kopiemy jamę (rys. Al głębokości 0,5 m. Na:
meJ 5 litrów wody. Wadą- duże zasmolenie stępnie od góry przekopujemy się tak, by po
kociołka. A. rzecz polega na rozpaleniu po- wyk~nanlu otworu podać sobie ręce (rys. B)
czątkowo ntezbyt dużego ogniska l umiesz·
KoleJną czynnością jest wykopanie czterech
czeniu nad nim kociołka na trójnogu. Garnek
musi stać na ognisku. Następną fazą jest rowków na powierzchni skarpy (rys. C).
obudowywan ie kociołka drewnem na wzór !eraz już tylko pozostaje nam rozpalić
studzienki. Zupa dla zastępu (z ziemniakami) ogteń l postawić kociołek z wodą. Początko­
ugotuje się w ciągu 25-30 minut. ~o niewielkie ilości piasku będą osypywaty
Kuchnia "Gudów 2". Powstała, podobnie s1ę do środka, ale po kilkunastu minutach
jak jej poprzedniczka, w bazie wypadowej kuchnia będ~e już wypalona.
druży~y_we wsi Guciów k. Zwi~rzyńca, w oj. O kuchniach ceglanych w następnym nu-
zamOJSkie. Jej budow a możliwa jest wyłącz- merze BZ.
I<U3HNIA GUCIÓW -1 '' 2"
NIE IGRAJ Z OGNIEM l
Mówiliśmy już na początku, gdzie i jak
budować bezpiecznie ogniska i kuchnie polo-
we. Ogień musi służyć - nie szkodzić, nie
niszczyć. Przestrzegająctej zasadyunikniemy
nieszczęścia.
Na naszych biw akach i obozach zawsze
urządzamy kącik p.poż. Składa się on z bosa-
ków, wiadra, gaśnic, piasku, wody, saperki,
siekiery, tłumicy. Czy można to wszystko
zgromadzić na biwaku? Oczywiście taki
1. Bosak, to nic innego jak kij leszczynowy
długości 2-3 m z obciętą poprzeczną gałęzią
(patrz rysunek)
2. Wiadra - mogą je zastąpić: kociołki,
m~naźki itp.
3. Tłumica -służy do tłumienia ognia roz-
fiuu l
, l ••
noszącego się po poszyciu lub wyschniętej
BOSAK
trawie. Wykonujemy ją z kija leszczynowego, OBVŚCIE NIGDY
gałązek leszczyny, worka lnianego. Długość
NIE MUSIEU ICH UŻVWAĆI
tłum icy ok. 2 m.
Każde ognisko należy starannie wygasić,
4. Siekiera i saperki nie powinny być pro·
zasypać ziemią, a następnie na powrót ułożyć
blemem w zastępie.
zdjętą wcześniej darń .
5. Gaśnica. Jest to urządzenie bardzo przy·
datne i możliwe do wykonania we własnym
(
zakresie. Materiały potrzebne do jej zbudo-
wania to:
- 2 łyżeczki sody oczyszczanej (do nabycia
w aptece lub sklepie spożywczym) f.~·;..:.JI ~1-----
1:
- I<ORI:I(
- 10 mi octu •
- butelka po mleku r-Io~ ,_- - --D0.1T
- buteleczka (fiolka) po lekarstwach
- korek BVTEU:czi<A
~-FO LEI<AilSTU/łf:
- rurka plastikowa o przekroju do 0,6 cm w KrtlRSJ
- gumka aptekarska • "E>&r ocsr.
• •
•• •'
- patyczek lub drut •
Zasadę budowy objaśnia rysunek.
Odwócenie butelki do górydnem powodu-
je .zmieszanie się octu i wody z sodą. Nastę­
. () ·~
puje wówczas burzliwa reakcja chemiczna,
w wyniku której wydzielają się duże ilości '
gazu (CO,), który pod dużym ciśnieniem wy-
pycha wodę z butelki. Dwutlenek węgla roz-
puszczony w wodzie powoduje skuteczniej-
sze gaszenie płomienia. Na tej zasadzie budo-
wane są wszystkie gaśnice wodne.
11

1 wrzesnla 1939 - Rankiem przed budyn-
kiem Komendy Chorągwi Harcerzy w Gdań­
!lku ganio zastrzelony p rz.ez hitlerowców hm.
Jan O.lclłyński. Jest. on jed ną z pierwszych
ofiar rozpoczynającej się li Wojny Światowej
l pierws1ym harcerzem. który podczas niej
poległ. Z chwilą wybuchu wojny harcerstwo
stajo do służby w obronie ojczyzny w szere-
gach Pogotowia Harcerek i Wojennogo Pogo-
tow ia Harcerzy. Dziewczęta wSlędzie, gdzie
mogą, pełnią sł\JZI>ę sanitarną. starając się
roztoczyć opaekę nad uchodtcami, dziećmi
i potrzebującymi pomocy. Harcerze wypeł·
niają podobno zodania, są toi łącznikami,
pełruą słu1bę w obronie przeciwlotniczej itp.
W w ielu punktach harcerstwo obok w ojska
i formocJi ochotniczych włącza się do zbroj nej
obrony swych micjscowośca. Tak jest m .in.
na Wybrzclu, na Śląsku, w Wielkopolsce,
w Lubłanae, Lwowae.
3 września - Rozpoczyna się obrona Kato·
w ic i Chorzowa przez powstańców śląskich
•
i harcerstw o. W walkach w Parku Kościuszki,
wokół Wiozy Spadochrono wej, w obronie
Domu Powstańca Śląski ego tego dnia i 4.1X.
ginae pono d 100 członków ZH P. 750 harcerek.
harcerzy apowstańców hitlerowcy rozstrzeli-
wują po zatęcau miasta. Wal ki z udziałem
grup harcerskich trwają na Śląsku ;eszcze
parę dni.
5 września - Podczas bombardow ania wa-
rszawskiego Dworca Wschodnia go ginie 20
harcerek-san itariuszek. Wkrótce rozpoczyna
się oblężenie Warszawy. W m ieście Pogoto-
wiom Wojennym Harcerzy kieruje Fl orian
M arciniak. Horcer1e warszawscy oraz przyby-
li do stohcy m.in. z Poznania, Łodzi i Pomorza
pełnią w aele służb pomocniczych i uczestni-
czą też bezposrednio w w alkach. Podczas
ratowanas płonącego Zamku Królew skiego
g mlo kilku harcerzy, prawdopodo bnie z Brod·
nicy. Harcerki o rganizują m .in. 2 szpitale po-
• 18 stycznia 1945 -W Krakowie, gdzie po
lowe i 15 punktów opatrunkowych.
26 września - W Warszaw ie zapada decyz-
ja o p row adzeniu podziemnej działalności
harcerskiej podczas okupacji hitlerowskiej.
Na czele tajnego harcerstwa męsk iego, które
przyjmuje kryptonim .,Szara Szeregi" (Sz.Sz.)
staje Florian Marci niak. Organizacja Harcerek
też postanaw ia prowadzić podziemną pracę.
Kieruje naą Józefino lapińska a organizacja
przyjmuje kryptonim .. Bądź Gotów" i ..Zwią·
zek Koniczyn". Tajne grupy harcerskie tworzą
się w całej Polsce. Z czasem nawiązują kon-
takty miQ<Jzv sobą, powstaje sieć łączności,
komendy chorągwi i hufcow .
Grudzień 1940 - Tworzy saQ w Warszawi e
organazacja ..W aw er" kierowana przez A le-
ksandra Kaminski ego. Jej zadani em jest wal•
ka propagando wa z okupantem zwana póź­
niej .. mełą dywer sją" - plakaty, napisy, ulotki
itp. Sz.Sz. kierują do stałej sMby w ..Wa-
wrze" kilka w arszawsk.ich hufcow. W jednym
z członkama
12
Najważniejsze daty z dziejów Harcerstwa
NAJ• TRUDNIEJSZA
PRO BA
m.in. Aleksy Dawidowski •.Alek", Tadeusz
Zawadzki ,.Zośka", Jan Bytnar ,.Rudy"- bo:
hoterowie książki .. Kamienie na szaniec". Po-
dobną działalność jak w w arszawskim ,.W a·
wrze", podejmuje większość grup i drużyn
harcerskich w całym kraju m .in. w Krakowie,
Poznaniu, Rzeszowie, Katowicach itp.
Luty 1942 - Sz.Sz. rozpoczynają szkolenie
w t ajnych szkołach podoficerskich, a nastę-
• 1 sierpnia 1944 - Wybuch Powstania War-
pnie oficerskich (obejmuje ono starsze rocz-
niki). W myśl porozumienia z Armią Krajową
JAK) podziemne harcerstwo podporządko­
wuje się pod wzgl ędem wojskowym AK, za-
chowując niezależność jako organizacja mło­
dzieżowa . Wkrótce też następujewewnętrzny
podz.ial Sz.Sz. na trzy szczeble wg wieku:
•.Zawisza" (najmłodsi, 12-14 lat)- ich zada·
niem jest szkolenie harcerskie, pomoc
w ..m alej dywersji" i przygotowyw anie się do
sł\Jźb pomocniczyc h; Bojowe Szkoły - BS
(14-17 lat) zadanie- mała dywersja, szkole-
nie do służb pomocniczych i w alki zbrojnej;
Grupy Szturmowe - GS (od 181at) zadania-
walka zbrojna tzw...w ielka dywersja". Obo-
wiązkiem wszystkich jest kontynuowa nie na-
uki szkolnej. Z GS-ów tworzą się stopniowo
specjalne oddziały dywersyjne, w Warszawie
podlegle Komendzie Głównej AK, a w innych
rejonach kraju miejscowym dowódcom A K.
Z warszawskich GS-ów po pewnym czasie
powstają dwa bataliony noszące nazwy ,.pa-
•
rasol" i ..Zośka".
26 m arca 1943 - Akcja pod Arsenałem.
Warszawskie GS-y odbijają z rąk gestapo
,.Rudego" i 14więźniów. Uwolniony ..Rudy",
skatowany w śledztwie, umiera. Umiera też
ranny podczas akcji ,.Alek". Akcja pod Arse-
nalem jest pierwszą tak wielką zbrojną akcją
uliczną w W arszawie. Po niej GS-y wykonują
kilka następnych zamachów likwidując hitle-
rowców, którzy szczególnie okrutnie obcho-
dzili się z ,.Rudym" i innymi Polakami pod-
czas przesł\Jcha ń. Podobne akcje przeprowa·
dzają również GS-y w innych miastach m.in.
w Radomiu.
6 maja 1943 - A resztowanie Flor i~ na Mar-
ciniaka. Jego miejsce jako naczelnika Sz.Sz.
zajmuje Stanisław Broniewski ,.Orsza".
Wkrótce Sz.Sz. spotyka kolejny cios. Podczas
akcji na hitlerowski posterunek pod Sieczy-
chami gini e ..Zośka". Sz. Sz. ponoszą kolejne
straty z powodu aresztowań, zabitych i ran-
nych w czasie akcji np. w Krakowie, Radomiu,
Kielcach, na Śląsku, Wielkopolsce, Łodzi,
w Gdyni. Tu działa Tajny Hufiec Harcerzy,
którego członkowie zdobywają m.in. plany
bazy hitlerowskiej marynarki w ojennej. Plany
przesłane do Anglii powodują w 1943 r. celny
nalot lotnictwa brytyjsk.iego. Wielu z areszto-
wanych harcerek i harcerzy trafia do obozów
koncentracyjnych, gdzie nie zaprzestają dzia-
ła lności. W Oświęcimiu istnieje grupa Sz.Sz.
Brzozowa" kontakt z
Kwaterą w Warszawie. W obozie Revensb-
ruck działa drułyna ,.Mury", której członkinie
m.in. starają się- ratowac oił śmierci oliary
pseudolekarskich eksperymentów.
1 łuty 1944 - Jedna z najgłośniejszych akcji
polskiego podziemia, zamach na generała SS
Franza Kutscherę. Udanej akcji w Warszawie
dokonuje oddział przekształcony w przyszłoś­
ci w batalion ..Parasol" .
Slawski!lgo. W czasie 63 dni zmagań harcers-
two bierze w nich bezpośredni udział. Harcer-
ki przeszkolon e podczas okupacji na licznych
kursach pełnią służbę łączniczek, sanitariu-
szek, tworzą punktyopiek i nad dziećmi. Zawi-
szacy organizują i obsł\Jgują Harcerską Po-
cztę Polową . BS - w większości przechodzą
do działań zbrojnych tworząc plutony i kom-
panie harcerskie. G$-y w szeregach b atalio-
nów ..Zośka" i ,.Parasol" walczą na Woli,
Starym M ieście, w Śródmieściu, na Czernia-
kowie, gdzie w spólnie z innymi oddziałami
AK, AL oraz tołnierzami yYP starają się po-
wstrzymać natarcia niemieckie, by umożli­
wiać daiSle desanty i Armii Wojska Polskiego
przez Wisłę. Straty tych dwóch batalionów są
olbrzymie; uważane za najlepsze jednostki
powstańcze, kierowane są na najtrudniejsze
odcinki.
26 września 1944 - W w alkach partyzanc·
kich w lasach przysuskich bierze udział plu-
ton a następnie kompania Sz.Sz. Chorągwi
Radomskiej. W wielu rejonach kraju w od-
działach leśnych działają grupy GS-ów np.
krakowskich czy kieleckich. Na RzeSlowsz-
czyźnie członkowie Tajnej Organizacji Harce-
rskiej z Niebylca współdziałają z jednostkami
radzieckimi wyzwalającymi te rejony. Podob-
nie było podczas bojów o Lwów czy Wilno.
Powstaniu Warszawskim odtworzyła się GK
Sz.Sz., na rozkazostatniego Naczelnika Sz.Sz.
Leona Marszalka następuje oficjalne zawie--
szenie harcerskiej działalności konspiracyj-
n ej na wyzwolonyc h terenach.
1 marca - Wysłannicy Tajnego Hufca Har-
cerzy w Gdyni przekazują zbliżającym się
jednostkom radzieckim niemieckie plany
umocnień miasta. W chw ili rozpoczęcia w alk '
o Gdynię THH podejmuje akcj\ ,.Alarm-
Alarm" polegającą na likwidacji zagród mi-
nowych na drogach wlotowych do Gdyni.
Również i na innych terenach grupy Sz.Sz.
występują z pomocą oddziałom radzieckim ·
wyzwalającym kolejne miejscowości. Tak
jest m.in. w Ostrowie Wielkopolskim i w Cie-
szynie.
9 maja -Na berlińskim tleichstagu żołnie­
rze Wojska Polskiego wywieszają sztandar27
Warszawskiej D.H. przekazany im przez mie-
 GODŁA
ZASTĘPÓW
Żyje ich w Polsce ·l edwie koło setki, a mimo
to należą do naj bardziej popularnych i lubia-
nych zwi erząt. Dziś-bo niegdyśświstaki były
tępione ze względu na skórę i sadło. Ludzie
dali im radę do tego stopnia, że w efekcie np.
w naszych Tatrach pozostała garstka licząca
30 osobników. Później, dzięki ochronie, zdo-
łały się rozm nożyć.
Świstaki - to zwierzęta wybitnie towarzy-
skie. Zawsze trzymają się w gromadach lub
rodzinach, liczących nawet po 20 sztuk. Tak
jest zwłaszcza, gdy wychodzą na żer. Wtedy
zawsze jedno ze zwierzątek pełni straż, stając
..słupka". Gdy spostrzeże niebezpieczeństwo
- ostrzega świśnięciem i cała brać chowa się
do nory, od której nawet podczas żerowania
nie zwykła się oddalać. Na obfitszych żerowi­
skach (świstaki są wegetarianami) przygoto·
wują sobie nawet specjalne nory ,.alarmo-
we". Wszystko to ma ważny biologiczny
sens. Bowiem świstaki - choć wyglądają
w miarę zręcznie są dość ociężałe i właściwie
zupełnie bezbronne. A wrogów mają wielu-
od lisa do orła, nie mówiąc o ... człowieku.
Tym większą rolę odgrywa ich pracowi-
tość. Drążą sobie liczne nory i chodniki w te-
renie przecież n iezbyt łatwym, bo wśród
szczelin skał. Na zim ę przygotowują m ieszka-
nia dla całych rodzin, do których to m ieszkań
m~ prowadzić korytarze nawet 20-metro-
wej długości! Samo legowisko dla rodziny
też jest sporyc~ rozm iarów. W ogóle trzyma-
nie się rodzinnego grona jest do tego stopnia
właściwe świstakom, że mogłyby one sym -
bolizować rodzinne ciepło ...
Świstak będzie więc stosownym symbo-
lem dla zastępu złożonego z osób, które
mniej odwagą i tupetem, a więcej pracowi-
tością, współdziałaniem i przyjaźnią docho-
dzą do wyników. Pod jednym wszakże wa-
runkiem: że zastęp zdecydowanie zrezygnuje
z typow ego dla swego patrona zwyczaju za-
padania w długi, zimowy sen...
Zaznaczmy od razu, że jest w iele gatunków
sokołów : wędrowny, raróg, kobuz. drzem-
lik... Jeżeli jednak nazwa zastępu ma być
krótka i jasna, no to najlepiej po prostu -
,.Sokoły". Proponujemy przy tym, by fa ktycz-
nym patronem zastępu był sokół wędrowny.
Bowiem ten właśnie gatunek so koła prezen-
tuje wszystko, co godne z tej grupy ptaków
uwagi i... podziwu.
Jest znakomitym lotnikiem, właściwie -
żywą strzałą czy pociskiem . Kształtem przy-
pomina kroplę, ma więc fo rmę wysoce aero-
dynamiczną. Dzięki temu może z ogromną
prędkości ą mknąć w powietrzu. Czarne
,.przecinki" na piersi też służą temu celowi -
barwnik wzm.acnia bowiem w tych miejscach
odpowiednio upierzenie ptaka, dzięki czemu
jest ono bardziej elastyczne i stawia powie-
trzu mniejszy opór. Sc;>kół poluje na ptaki,
czyniąc to wyłącznie w powietrzu. Zauważa
zdobycz z daleka i nawet z odległości kilome-
tra i więcej potrafi ją dopędzić. W błyskawicz­
nym locie uderza ptaka dziobem lub szpona-
mi, po czym wykonuje zwrot i zwykle jeszcze
w powietrzu chwyta spadającą ofiarę. Jeżel i
chybi - nie ponaw ia at aku. O ile atakowany
ptak zdąży usiąść na drzew ie - to i wtedy
sokół daje za wygraną . To sprawia, że bywa
uważany, za ptaka szlachetnego i rycerskiego
- tym bardziej, że poluje na ptaki naw et
większe od siebie. Do takiego mniemania
o sokole przyczynia się i to, że w pobliżu
swego gniazda pozostawia on ptaki w spoko-
ju, dzięki czemu chętnie si ę one osiedl ają tuż
obok groźnego d rapieżcy - tym chętniej, że
odpędzą on stąd inne drapieżniki. Robi to
wrażenie, że sokół roztacza opiekę nad słab­
szymi i stwarza dla nich przytulisko...
Biolog, patrzący obiektywnie na zachowa·
nie zwierząt, zada kłam tym mni emaniom.
Sokół nie ściga chybionej zdobyczy nie z do·
brego serca, a tylko dlatego, że nie moi~
natychmiast ponowić ataku. Przed atakowa-
niem zdobyczy siedzącej na drz~ie ostrzega
go instynkt -wszak przyolbrzymiej szybkości
grozi to śmiercią w zderzeniu z konarem. Zaś
niechęć do polowania przy gnieździe - to
wytworzone w toku ewolucji, instynktowne
zabezpieczenia p rzed zabiciem wlasnyc'l1
młodych, których - jak się okazuje- sokoły
nie potrafią rozpoznać.
Sokół nie jest zatem po ludzku szlachetny,
ale przecież patrząc na jego wspaniałą spraw-
ność, możemy mówić o szlachetności w cal·
kiem innym znaczeniu. Reprezentuje on bo·
wiem najwyższą, najlepiej wykształconą for-
mę skrzydlatego łowcy.
Jeżel i ktoś opanuje do perfekcji jakąś dys-
cyplinę. mówimy, że jest w niej ,.o rłem". A le
lepiej chyba byłoby mówić : .. sokołem" ...
N iełatwo spotkać go w naturze, jest bo-
wiem rzadki i nieliczny, a ponadto - żyje
bardzo skrycie. Totez najczęściej spotyka się
tylko jego ślady. Właściwie powinniśmy na"
pisać: ich śl a dy- bo wilki żyją w stadach. Ile
jest tych stad w Polsce, dokladnie nie w iado-
mo. Występują głównie we wschodniej poło·
w ie kraju - w Bieszczadach, na Mazurach,
w Kotl inie Biebrzańskiej, w Puszczy Augusto·
wskiej czy Białowieskiej. Ale pojawiają się też
i w innych okolicach.
Wilcze stado nie jest, ot, taką sobie zbiera-
niną osobników. Posiada swoją organizację,
opartą na hierarchii ważności. Oczywiście,
istnienie takiego porządku w stadzie -to nie
wynik planow ego, przemyślanego działania
zwierząt, ale obyczaj utrwalony w toku ewo·
lucji gatunku. Instynktowna .. walka o wła­
dzę" doprowadza do wyłonienia się .,domi-
nującej pary" najsilniejszych zwierząt. Tylko
ona przyczynia się do wydania potomstwa -
ale dzięki temu jest to możliwie ·..doborowe"
potomstwo. W ten sposób ten gatunek dra-
pieżnika - nie mający. poza człowiekiem,
w rogów - sam broni się przed degradacją.
U drapieżników jest to szczególnie ważne,
bo przecież drapie:Zca, o ile ma przeżyć, musi
być silny i sprawny. Takle właśnie są wilki.
Polują wspólnie, zorganizowaną obławą, są •
przy tym chytre i odważne.
Nie cieszyły się nigdy sympatią ludzi, co
znal azło odbicie w powiedzeniach: .. patrzeć
wilkiem·•, "niósł wilk razy kilka ..." , czy- słusz­
nym skądi nąd - .. człowiek człowiekowi w il·
kiem" . Tak było (i bywa do dziś), bowiem wilk
poluje na te same zwierzęta, co człowiek. Ma
s ię też mu za złe. że jest .. okrutnym" drapież­
·nikiem. To zupełny nonsens. Zwierzęta nigdy
właściwie nie ~ą okrutne. korzystają tylko
instynktownie z tych środków, jak.ie dala l m
natura, by zapewnić lm przetrwanie. One nie
wybrały sobie swojej broni w walce o byt-to
tylko my, ludzie, mamy taką możliwość
i zbroimy się ponad miarę ... Także powiedz&-
nie ..w ilczy apetyt" błędnie wskazuje, że to
zwierzę nienasycone i ża rłoczne. Tymczasem
zwierzęta te rzadko jadają więcej niż po-
trzeba.
Na szczęście ostatnio doceniono rolę dra·
pieżników w przyrodzie. Nadchodzi też czas
rehabil itacji w ilków. Toteż wilk jest wcale
godnym .,zwierzęciem herbowym" dla zastę­
pu. Ale tyl ko dla takiego, którego członkowie
szanują i starają się rozumieć przyrodę.
13
 adaszła wiosna, zbliżają się wakacje,
N a więc okres rajdów, wyCieczek i obo-
zów harcerskich, na których o skalecze-
nie, $manie, zatrucie nietrudno. Każdy har-
cerz powinien znać podstawowe zasady
udzielania pierwszej pomocy, aby w przypad-
ku konieczności jej zastosowania, potrafił to
zrobić szybko i dobrze.
Pod pojęciem pierwszej pomocy rozumie
się proste, natychmiastowe zabiegi wykony-
wane na poszkodowanych w razie nieszczę­
śliwych wypadków i naQ~xch zachorowań za-
grażających Ż)ICiu lub zdrowiu, do czasu za-
pewnienia"-m fachowej qpieki medycznej.
Ale ratować trzeba umlećl Bo nieumiejęt-
na pomoc może przynieść więcej szkody niż
pożytku l
Trzeba więc nie tylko znać zasady udziela-
nia pierwszej pomocy, ale doskonale je opa-
nować poprzez ćwiczenia, sprawdziany itp.
Same umiejętności to też jeszcze nie wszyst-
ko. Trzeba wyrobić w sobie szereg cech, które
charakteryzują dobrego ratownika. Jaki za-
tem powinien on być: energiczny i zdecydo-
wany w działaniu, ale również spokojny i opa-
nowany, ofiarny i wrażliwy, winien wyrabiać
w sobie szybką orientację i odwągę, być
sprawnym fizycznie i' wytrzymałym.
Pamiętajcie, że do obowiązków ratownika
należy nie tylko udzielanie pierwszej pomo-
cy, opiekowanie sięchorym do chwili przeję­
cie go przez lekarza, ale również. zapobiega-
nie nieszczęśliwym wypadkom, urazom, cho-
robom.
14
Pierwsza
pomoc
Organizowanie pierwszej pomocy.
Przystępując do udzielenia pierwszej po-
mocy należy dowiedzieć się i ustalić:
- jaki wypadek się zdarzył? w jaki sposób?
kiedy?
- jaki jest rodzaj uszkodzenia ciała czy obja-
wy choroby?
- czy stan poszkodowanego jest ciężki? czy
ogólny stan jest dobry?
- czv. ktoś z otoczenia udzielił już jakiejś
pomocy?
Następnie należy usunąć zbędnych ga-
pi ów, pozostawić
tylko tych, którzy mogą się
przydać. A teraz należy szybko ustalić, co
ratujący może zro~ić za pomocą posiadanych
środków, zanim nadejdzie lekarz.
.
Pierwsza pomoc obejmuje:
opatrywanie ran, dorażne tamdwanie
krwotoków, prowizoryczne unieruchamia-
nie, wykonywanie sztucznego odd.ychania,
ratownictwo w wypadku utraty przytomnoś­
ci, pomoc w zatruciach, pomoc w nagłych
zachorowaniach oraz przygotowanie chore-
go do transportu. Nauczenie się tych czyn-
ności nie jest rzeczą trudną i spróbujemy
wam w tym pomóc. Dobrze byłoby, gdybyś­
cie zajęcia z samarytanki prowadzili pod
okiem doświadczonej osoby. Może uda wam
się zaprosić lekarza, pielęgniark~ z ośrodka
zdrowia lub instruktora PCK. Jeśli nie- sko-
rzystajcie z naszego krótkiego kursu.
Leki i męteriały opatrunkowe uży­
wane przy udziel~niu pierwszej
pomocy.
Oto przykładowy zestaw torby sanitarnej
S-osobowego zastępu wyruszającego na 2-
~-dniowy biwak.
\
Narzędzia
1) nożyczki, •
2) penseta,
3) kieliszek do leków,
'
1/
~l
--
....
RVS. 6
 4) 10 agrafek róźnej wielkości,
5) łupki - 2 szt.
OpatrunId
1) gaza higroskopijna- 4opakowania po 1/2
m,
2) wata -100 g,
3) opaska uciskowa - 1 szt.,
4) opaski z gazy (bandaże) - 5 szt.,
5) przylepiec z opatrunkiem - 5 szt.,
6) chusty trójkątne - 2 szt.
Środki opatrunkowe
11" woda utleniona - 30 g,
2) spirytus Salicylowy 30 g,
3) nadmanganian potasu - 5 g,
4) rivanol- 5 tabletek,
5) alacet- 5 tabletek,
6) pabiamid- 1 opakowanie,
7) talk- 1 opakowanie.
lekl
1) cardlamld- 30 g,
2) krople walerianowe - 30 g,
3) krople inoziemcowe - 30 g,
4) aspiryna- 20 tabletek,
5) pabialgrna - 10 tabletek,
6) suitaguanidyna - 20 tabletek,
7) proszki od bólu głowy - 1O tabletek,
6) weramon- 5 tabletek.
. tusu. Samą ranę, jeśli jest zanieczyszczona,
Podawanie i przechowywanie
leków
Udzielający pierwszejpomocy może poda-
wać leki jako pomoc doraźną. Przedtem po-
w inien sprawdzić napis na opakowaniu (by
nie pomylić leków) i ustalić ilość, jaką należy
podać (informację taką znajdziecie na kaź­
dym opakowaniu leków). Dzieciom i osobom
starszym podaje się mniejsze dawki.
Cardlamld - podaje się w razie osłabienia
pracy serca, słabo wyczuwalnego tętna, po
ocuceniu z omdlenia. Pobudza krążenie krwi,
poprawia akcję oddychania.
Krople walerianow e - podaje się w razie
niepokoju, podniećeola nerwowego, gwał­
townego bicia serca. 2o-30 kropli powoduje
uspokojenie.
Krople lnozlemcowe - podaje się w razie
bólów brzucha, biegunki, nudności i wy-
miotów.
Aspirynę - stosuje się w przypadkach zakaże­
nia dróg oddechowych, kataru, bólu głowy
i mięśni oraz stawów. Zapobiegawczo, jeśli
ktoś przemoknie, dobrze jest dać 1 pastylkę.
Pabialginę - podaje się we wszystkich przy-
padkach bólu związanego z urazem, oparze-
niem, przy bólach nerwowych.
Suitaguanidynę - podaje się przy uporczy-
wych bólach brzucha, wymiotach, biegunce.
Proszki od bólu głowy - nie wymagają ko·
mentarza, byle ich nie nadużywać.
Nadmanganian potasu - drobne fioletowe
• kryształki rozpuszcza się w wodzie, aż do jej
różowego zabarwienia. Używa się do prze-
mywania zanieczyszczonych lub ropiejących
ran, a także do płukania żołądka w przypadku
, zatruć pokarmowych.
Woda utlenlona -służydo przemywania ran.
Alacet - zawartość jednej torebki rozpuszcza-
my w 1/2 szklance w ody, służy do zimnych
okładów w wypadku obrzęku wskutek zaka-
żenia lub stłuczenia.
Rlvanol - podobnie jak nadmanganian pota- •
su rozpuszcza się w wodzie, roztworu używa
się przy leczeniu zakażonych, ropiejących
ran.
Pabiamid - zasypka do ran. ma działanie
przeciwbakteryjne.
Leki przechowujemy w pomieszczeniu su-
chym o temperaturze 10-12'C. Okresowo na-
leży sprawdzać termin ich ważności, nieprzy-
datne wymieniacna świeże. Torby sanitarne
co najmniej dwa razy do roku trzeba rozpako-
wać, przewietrzyć w suchym pomieszczeniu,
luźno rozkładając ich zawartość, pozostawia-
jąc na jeden dzień, następnie ponownie spa-
kować. Torby powinno się przechowywać
zamknięte.
Skoro poznaliśmy już podstawowe leki i za-
sady ich stosowania przejdźmy teraz do zdo-
bywania kolejnych wiadomości.
RANY
Co to takiego? Rana jest to przerwanie
ciągłości skóry i krwwawienie z uszkodzo-
nych tkanek. Możemy mieć do czynienia
z różnego rodzaju ranami: ciętymi - od
uszkodzenia nożem, kłutymi - spowodowa-
nymi wbiciem gwoździa lub tłuczonymi - od
uderzenia. $posób opatrywania jest podob-
ny. Przede wszystkim należy odkazić okolice
rany używając do tego celu jodyny lub spiry-
przemywamy wodą utlenioną. Po tych czyn-
nościach l)akładamy jałowy opatrunek, chro-
niący przed przedostaniem się bakterii. Do
opatrywania ran stosujemy opatrunki oso-
biste, gazę wyjałowioną, bandaże, przylepiec
z gazą (prestoplast), chusty trójkątne.
Opatrywanie ran wymaga umiejętności
bandażowania. Prawidłowo trzymany ban-
daż pokazuje rys. 1. W podany sposób można
go łatwo rozwijać nie obawiając się, że wy-
padnie nam z· rąk. Najczęściej używane spo-
soby bandażowania to opatrunek śrubowy
(rys. 2), śrubowy zaginany (rys. 3). Rany nosa
i podbródka wymagają nakładania opatrun-
ków procowych (rys. 4 i 5).
Jeżli nie dysponujemy bandażem, może­
my wykorzystać chustę trójkątną. Opatrunek
za pomocą chusty pokazuje rys. 6.
l
KRWOTOKI
Każdej ranie towarzyszy krwawienie spo-
wodowane przerwaniem naczyń krwionoś­
nych. Jeśli jest to niewielki krwotok miąższo­
wy. gdzie krew wypływa z przeciętych naczyń
włoskowatych o małym przekroju, to z jego
zatamowaniem nie będziemy mieli wię­
kszych trudności, wystarczy opatrzeć wyjało­
wioną gazą. Gorzej, jeśli przecięte będzie
naczynie żylne lub tętnicze. Krwotok tętnicy
objawia się rytmicznym, silnie tryskającym
strumieniem krwi, której barwa jest jasno-
czerwona. W ramach pierwszej pomocy za-
kładamy opaskę uciskową na kończynie, po-
wyżej zranienia. Przy ranie stopy, podudzia,
dłoni czy przedramienia, opaskę zakładamy
na udzie lub ramieniu. Ranę opatrujemy za
pomocą gazy higros'kopijnej i bandaża. Opa-
ska uciskowa może byćzałożona najdłużej do
1,5 godziny w lecie, w zimie do pół godziny,
gdyż w ten sposób tamowania krwawienia
może spowodować obumarcie tkanek. Za- ·
zwyczaj do opaski uciskowej przypina się
kartkę z godziną jej założenia. Jeśli w określo­
nym czasie ranny nie dotarł do lekarza,' należy
opaskę na krótko rozluźnić, aby krew dotarła
do wszystkich tkanek i ponownie zacisnąć.
Krwotokowi ;łylnemu towarzyszy obfity stru-
mień krwi, o barwie wiśniowoczerwonej.
spływający z rany. Nakładamyopatrunekuci­
skowy-kilkakrotnie złożona gaza lub zwinię­
ty bandaż, na to kilka warstw watylub ligniny
i mocno bandażujemy kończynę unosząc ją
lekko ku górze.
Skoro mówimy o krwotokach, zajmijmy się
tym najczęściej występującym- krwotoklam
z n osa. Jego przyczyny mogą być różne:
upadek, uderzenie piłką, osłabienie organiz-
mu itp. Poszkodowanego kładile my z głową
uniesioną wyżej niż tułów. Na nos i okolice
karku przykładamy zimny okład, który kilka-
krotnie zmieniamy. W przypadku silnego
krwotoku wkładamy do nosa tampon z gazy
zwilżonej 3 proc. wodą utlenioną i przyciska-
my skrzydełka nosa do przegrody nosowej.
OPARZENIA
powstają wskutek działania na skóręwyso­
kiej temperatury lub substancji żrąco-parzą­
cych . Może to być działanie płomienia, gorą­
cych płynów, pary lub ciał stałych, promie-
niowania cieplnego itp. Wyróżnia się trzy
stopnie oparzeń:
l stopień - charakteryzuje się zaczerwie-
niem skóry i silnym piekącym bólem. Zaczer-
wienioną powierzchnię trzeba przetrzeć spi-
rytusem i podać poszkodowanemu środek
przeciwbólowy.
11 stopień- prócz bólu i zaczerwienienia na
skórze występują pęcherze wypełnione prze-
jrzystym płynem, tzw. płynem surowico-
wym. Skórę wokół oparzenia przecieramy
•
spirytusem, a miejsce oparzenia przykrywa-
my opatrunkiem. Następnie nakładamy gru-
bą warstwę ligniny i umocowujemy opatru-
nek opaską elastyczną lub chustą. Oparzoną
kończynę unieruchomiamy, a choremu po-
dajemy środek przeciwbólowy.
UWAGAI Nie wolno zmywać oparzenia,
przecinać pęcherzy oraz stosować maści ·
l tłuszczów! Środki te nie tylko nie pomagają
ale mogą stać się przyczyną zakażenia rany.
Po udzieleniu pierwszej pomocy chorego
należy l)ezzwłocznie odesłać do lekarza.
III stopień - cechuje powstawanie mniej-
szych lub większych ubytków skóry, a iN cięż­
szych wypadkach nawet zwęglenie mięśni.
Pornocy rannemu udzielamy tak jak w przy-
. pad ku oparzenia 11 stopnia i natychmiast
transportujemy go do szpitala.
PORAżENIE SŁONECZNE l UDAR
CIEPLNY
W upalne i słoneczne dni nie zwracamy
uwagi na to, że zbyt długo leżymyczy prze by·
wamy na słońcu. Objawami udaru cieplnego
są: osłabienie, nudności, wymioty, zawroty
i ból głowy, szybkie tętno, wysuszona skóra.
Pierwsza pomoc to umieszczenie ratowane-
go w zacienionym, chłodnym miejscu, zdję­
cie uciskającej odzieży, położenie zimnego
okładu na głowę. Jeśli ratowany jest przy-
tomny, podajemy mu do picia chłodny napój.
W następnym numerze znajdziecie kolejny
odcinek naszego krótkiego kursu samarytań­
skiego.
15
 ;

Słowa: L.J.Ke rn ...

Muzyk a: E. Pałłasz
•
HA RC ER SK IE ClE
•

•
"' Fe

l)(4
..
-n.cu. J est -n.L.e- .Oo
r:T
3ll. 'JI:.
~
~
~ ~~ fl:t. ~-M>-~
t='

li= li=
,.. e. ,1FT e,

... •
1
i:::.: 71.
'" n ,t
I~Fl
...{.Q.s, :. ·L. cl.l.a • : ~
~ E..
~ : ... • -~ 4
5twotzo- 'YU.j
FT
~ l

'z. ~-· ~ ...

:a :a
t • •~ L 50~ bi..e. ~ c.<.e- ka..
"\OC" B F'J ,A r=J A

~~ ~
±:i~ ~
• F"·
A.U,.
1
r1 .
l~. fi.u- f"-'- 'b-l...~ dft.o P' ~ .o.j-~ NLd,.w ~ j~t,,

. •

Las świeże paprocie i cień pod drzewami , Naszą łazienką

•
ma dla nas. i woda źródlana. • jest zifnna rzeka,
f spanie w namiocie Gdy grzmot się przewala a prysznic mamy, gdy namiot przecieka.
ma dla nas. to dla nas. , Niech sobie przecieka,
f wszystko w tym lesie
jest dla nas, jest dla nas,
Gdy groch sję przypala
to dla n as. ·
•
- .' • fiu-fiu-fiu -fiu - trudno,
przynajm niej nudno nie jest -nam.

•
w..e- •
~ '%.().-

9 wi.-:td.- ••.• • •. . . . . . • • • . • . ;,;. . • . • . • . . . . . ) , j a.k,

• •
spve- wo. . --
" Słowa: M.Terl ikowsk a
CYGANSKA BALLADA Muzyk a: E.Pałłasz

2. Usiądzieballada przy ogniu wędrowca/ 4. Zaśmiała się lekko cygańska ballada:

i wrzuci do ognia gałązkę ja/owca. nie dla niej kariera, nie dla niej estrada,
Kto raz się zachłysnął podobnym zapachem, bo w mieśc:fe balladom jest duszno i obai- ·
ten nigdy nie uśnie pod dachem. i któż by zaśpiewał wędrowcomf
3. Niejeden próbowal namówić balladę.J s.' l poszła ballada na wieczną wlófZęgę,l
by poszła do miasta i wzięła posadę, i śpiewa wędrowcom cygańsk4 piosenkę.
że tam ją czekają przyjęcia i bale,· , Wieczorem pod jednym sypiają namiotem -
a tutaj marnuje swój tafent. i nigdy nie przyjdą z powrotem.

ZtĄCZENI Wfi ZLE :M . • _Słowa:W . Kołodzi.ej

~--------------------~~---. ·
' Muzyk a: A. Elertow icz

Gdzie starych świątyń mury,

nagrobków szary mech,·
gddehu~~~~egóry
tysiące leśnych eCh,:
skąd polscy marynarze
~- wyruszą jutro w świat, .
tam zaciągamy straże ddś­
dziedzice dawnych lat.'
~-
sz~.
Refr. Bo taki los... itd.
•