Άρτος και Οίνος ή η απαρχή

του πολιτισμού
Σε όλη τη διάρκεια της ύπαρξης του ανθρωπίνου είδους, από τους ανθρωπίδες
μέχρι και την ανάπτυξη των πρώτων πόλεων, τα τρόφιμα που χρησιμοποιούταν
είτε ήταν στην φυσική τους μορφή, είτε υπόκειντο σε ελάχιστη επεξεργασία,
κυρίως το κρέας, μέσω της φωτιάς.

Οι πρώτες αγροτικές κοινωνίες, αν και βαθιά ριζωμένες στους φυσικούς

ρυθμούς του κύκλου των εποχών, διαμόρφωσαν τον “κοινωνικό άνθρωπο”.
Μία από τις σημαντικότερες και πιο χαρακτηριστικές εξελίξεις αυτού του
“πολιτισμένου” πλέον ανθρώπου είναι η δημιουργία ενός τεχνητού αλλά και
καλλωπισμένου φαγητού που δεν υπήρχε στην φύση και που χρησίμευσε
ακριβώς για να καταδείξει τη διαφορά μεταξύ της φύσης και του πολιτισμού,
προκειμένου να διακρίνει την ταυτότητα των ζώων από εκείνη του ανθρώπου.

Εικόνα 1: Η Τία, παραμάνα της Ανκεσενπαατέν, κόρης του φαραώ Ακενατών και της Νεφερτίτης κρατά δυο
καρβέλια ψωμί (1353–1336 π.Χ.)

Στην περιοχή της Μεσογείου - τη ζώνη του σίτου - είναι το ψωμί που
αποκαλύπτει αυτή τη συμβολική και διατροφική λειτουργία: το ψωμί δεν
υπάρχει στη φύση και μόνο ο άνθρωπος ξέρει πώς να το φτιάξει, έχοντας
επεξεργαστεί μια εξελιγμένη τεχνολογία που προβλέπει μια σειρά πολύπλοκων
λειτουργιών. Το ψωμί είναι ο καρπός μακροχρόνιων πειραμάτων και
στοχαστικού προβληματισμού (από την καλλιέργεια του σιταριού έως την
προετοιμασία του τελικού προϊόντος). Το ψωμί επομένως συμβολίζει την
έξοδο του ανθρώπου από το ζωικό βασίλειο και τη δημιουργία του
«πολιτισμού».

Εικόνα 2: Ο Διόνυσος και η Ακμή. Αρχαιολογικό πάρκο Πάφου (3ος-4ος αι. μ.Χ.)

Στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια, οι «τρώγοντες ψωμί» είναι συνώνυμοι με τους
«ανθρώπους», ενώ οι θεοί ούτε ψωμί τρώνε, ούτε κρασί πίνουν γιατί κυλάει
ιχώρ στις φλέβες τους. “ἰχώρ, οἷός πέρ τε ῥέει μακάρεσσι θεοῖσιν:οὐ γὰρ σῖτον
ἔδουσ᾿, οὐ πίνουσ᾿ αἴθοπα οἶνον” (Ιλιάδα Ε’ 340-341). Βλέπουμε λοιπόν ότι
αυτό που ξεχωρίζει τους ανθρώπους από τους θεούς είναι το ψωμί και το
κρασί. Στο σημείο αυτό να πούμε ότι όπως το ψωμί είναι το πρώτο τεχνητό
τρόφιμο, έτσι και το κρασί (και η μπύρα σε άλλους πολιτισμούς), είναι το
πρώτο τεχνητό ποτό που έχει υποστεί ζύμωση με μια διαδικασία που, όπως το
ψωμί, δεν υπάρχει στη φύση.

Ομοίως, στο έπος του Γκιλγκαμές, το πρώτο γνωστό λογοτεχνικό κείμενο, που
γράφτηκε στη Μεσοποταμία πριν από 4.000 χρόνια, υπάρχει η αναφορά για
έναν «άγριο άνθρωπο» που έπαψε να είναι ανήλικος τη στιγμή που έμαθε για
την ύπαρξη ψωμιού, κάτι που αποκάλυψε σε αυτόν μια γυναίκα, στην
πραγματικότητα, μια πόρνη (που δίνει στη γυναικεία φιγούρα με αυτόν τον
τρόπο τόσο τον ρόλο του θεματοφύλακα της γνώσης των τροφίμων όσο και
του θεματοφύλακα της σεξουαλικότητας). Επιπλέον, όλο αυτό το
«λογοτεχνικό» υλικό φαίνεται να αντιστοιχεί στην ιστορική πραγματικότητα.
Πράγματι, οι μελετητές συμφωνούν στο ότι υπήρχε μιας γυναικεία
προτεραιότητα στο έργο της παρατήρησης και της επιλογής των φυτών,
γεγονός που οδήγησε στη γέννηση της γεωργίας γύρω από τους πρώτους
οικισμούς του χωριού.

Στην Παλαιά Διαθήκη (Γεν. 14,18), ο Βασιλέας – Ιερέας Μελχισεδέκ

επισκέπτεται τον Αβραάμ προσφέροντας άρτο και οίνο. Πρέπει μάλιστα να
ήταν κάποια ιδιαίτερη προσωπικότητα ο Μελχισεδέκ, γιατί όχι μόνο ο Αβραάμ
του προσέφερε αμέσως το ένα δέκατο από τα λάφυρα που είχε αποκομίσει από
πρόσφατο πόλεμο, αλλά πολύ αργότερα, στην Καινή Διαθήκη, ο Ιησούς
αποκαλείται από τον Παύλο «ἀρχιερεὺς κατὰ τὴν τάξιν Μελχισεδέκ» (Εβρ.
5,10)

Ίσως να μην είναι τυχαίο, τέλος, ότι “Βηθελεέμ” ‫ ֵּבית ֶלֶחם‬Bet Leḥem στην
γλώσσα της εποχής, σήμαινε “οίκος του άρτου”!

Έτσι λοιπόν, ο συμβολικός ρόλος του ψωμιού, του πρώτου τεχνητού τροφίμου
και του κρασιού του πρώτου τεχνητού ποτού, αντιπροσωπεύει την ανάπτυξη
της γνώσης και μια σύνθετης τεχνολογίας. Με άλλα λόγια, αντιπροσωπεύει την
περίοδο όπου ο άνθρωπος είχε μάθει να κυριαρχεί στις φυσικές διαδικασίες,
προσαρμόζοντάς τις προς όφελός του.

Έτσι λοιπόν το ψωμί και το κρασί, ο άρτος και ο οίνος, συμβολίζει την
ανάπτυξη του πολιτισμού, η δε χρήση του είτε σε κοινωνικά γεύματα είτε σε
ιεροπραξίες δείχνει ότι οι συμμετέχοντες είναι πολιτισμένοι και δεσμεύονται
να ενεργούν ως πολιτισμένοι άνθρωποι.