‫ﺟ ﻬ ﺰ ﻧ ﻔ ﺴ ﻚ ﻓ ﻲ ﺷﻌﺒﺎ ن ﺣﺘ ﻰ ﺗ ﻜ ﺴ ﺐ ر ﻣ ﻀﺎ ن‬

‫ﻋ ﻦ أ ﺳ ﺎ ﻣ ﺔ ﺑ ﻦ ز ﻳ ﺪ ر ﺿ ﻲ ا ﻟ ﻠ ﻪ ﻋ ﻨ ﻬ ﻢ ﻗ ﺎ ل‪ :‬ﻗ ﻠ ﺖ ﻳ ﺎ ر ﺳ ﻮ ل ا ﻟ ﻠ ﻪ ﻟ ﻢ أ ر ك ﺗ ﺼ ﻮ م ﻣ ﻦ ﺷ ﻬ ﺮ ﻣ ﻦ ا ﻟ ﺸ ﻬ ﻮ ر ﻣ ﺎ‬
‫ﺗ ﺼ ﻮ م ﻣ ﻦ ﺷ ﻌ ﺒ ﺎ ن ؟ ﻗ ﺎ ل‪ " :‬ذ ﻟ ﻚ ﺷ ﻬ ﺮ ﻳ ﻐ ﻔ ﻞ ا ﻟ ﻨ ﺎ س ﻋ ﻨ ﻪ ﺑ ﻴ ﻦ ر ﺟ ﺐ و ر ﻣ ﻀ ﺎ ن ‪ ،‬و ﻫ ﻮ ﺷ ﻬ ﺮ ﺗ ﺮ ﻓ ﻊ ﻓ ﻴ ﻪ‬
‫ا ﻷ ﻋ ﻤ ﺎ ل إ ﻟ ﻰ ر ب ا ﻟ ﻌ ﺎ ﻟ ﻤﻴ ﻦ ﻓ ﺄ ﺣ ﺐ أ ن ﻳ ﺮ ﻓ ﻊ ﻋ ﻤ ﻠ ﻲ وأﻧ ﺎ ﺻ ﺎﺋ ﻢ " ) ر وا ه أﺑ ﻮ دا و د وا ﻟﻨ ﺴ ﺎﺋ ﻲ و ﺻ ﺤ ﺤ ﻪ اﺑ ﻦ‬
‫ﺧ ﺰ ﻳ ﻤ ﺔ (‪.‬‬
‫و ﻋ ﻦ ﻋ ﺎﺋ ﺸ ﺔ ر ﺿ ﻲ ا ﻟ ﻠ ﻪ ﻋﻨ ﻬ ﺎ ﻗ ﺎ ﻟ ﺖ ‪ " :‬ﻛ ﺎ ن ر ﺳ ﻮ ل ا ﻟ ﻠ ﻪ ﻳ ﺼ ﻮ م ﺣﺘ ﻰ ﻧ ﻘ ﻮ ل ﻻ ﻳ ﻔ ﻄ ﺮ وﻳ ﻔ ﻄ ﺮ ﺣﺘ ﻰ ﻧ ﻘ ﻮ ل‬
‫ﻻ ﻳ ﺼ ﻮ م و ﻣ ﺎ رأﻳ ﺖ ر ﺳ ﻮ ل ا ﻟ ﻠ ﻪ ا ﺳﺘ ﻜ ﻤ ﻞ ﺻﻴ ﺎ م ﺷ ﻬ ﺮ إ ﻻ ر ﻣ ﻀ ﺎ ن و ﻣ ﺎ رأﻳﺘ ﻪ أ ﻛﺜ ﺮ ﺻﻴ ﺎ ﻣ ﺎ ﻣﻨ ﻪ ﻓ ﻲ‬
‫ﺷ ﻌ ﺒ ﺎ ن " ر و ا ه ا ﻟ ﺒ ﺨ ﺎ ر ي و ﻣ ﺴ ﻠ ﻢ ‪ ،‬و ﻓ ﻲ ر و ا ﻳ ﺔ ﻟ ﻤ ﺴ ﻠ ﻢ‪ ، " :‬ﻛ ﺎ ن ﻳ ﺼ ﻮ م ﺷ ﻌ ﺒ ﺎ ن إ ﻻ ﻗ ﻠ ﻴ ﻼ " ‪ ،‬و ﻗ ﺪ ر ﺟ ﺢ‬
‫ﻃ ﺎﺋ ﻔ ﺔ ﻣ ﻦ ا ﻟ ﻌ ﻠ ﻤ ﺎ ء ﻣﻨ ﻬ ﻢ اﺑ ﻦ ا ﻟ ﻤﺒ ﺎ ر ك و ﻏﻴ ﺮ ه أ ن ا ﻟﻨﺒ ﻲ ﺻ ﻠ ﻰ ا ﻟ ﻠ ﻪ ﻋ ﻠﻴ ﻪ و ﺳ ﻠ ﻢ ﻟ ﻢ ﻳ ﺴﺘ ﻜ ﻤ ﻞ ﺻﻴ ﺎ م‬

‫ﺷ ﻌﺒ ﺎ ن ‪ ،‬وإﻧ ﻤ ﺎ ﻛ ﺎ ن ﻳ ﺼ ﻮ م أ ﻛﺜ ﺮ ه‪ ،‬وﻳ ﺸ ﻬ ﺪ ﻟ ﻪ ﻣ ﺎ ﻓ ﻲ ﺻ ﺤﻴ ﺢ ﻣ ﺴ ﻠ ﻢ ﻋ ﻦ ﻋ ﺎﺋ ﺸ ﺔ ر ﺿ ﻲ ا ﻟ ﻠ ﻪ ﻋﻨ ﻬ ﺎ ‪،‬‬

‫ﻗ ﺎ ﻟ ﺖ‪ " :‬ﻣ ﺎ ﻋ ﻠ ﻤ ﺘ ﻪ ‪ -‬ﺗ ﻌ ﻨ ﻲ ا ﻟ ﻨ ﺒ ﻲ ﺻ ﻠ ﻰ ا ﻟ ﻠ ﻪ ﻋ ﻠ ﻴ ﻪ و ﺳ ﻠ ﻢ ‪ -‬ﺻ ﺎ م ﺷ ﻬ ﺮ ا ﻛ ﻠ ﻪ إ ﻻ ر ﻣ ﻀ ﺎ ن " و ﻓ ﻲ ر و ا ﻳ ﺔ ﻟ ﻪ‬
‫أ ﻳ ﻀ ﺎ ﻋ ﻨ ﻬ ﺎ ﻗ ﺎ ﻟ ﺖ‪ " :‬ﻣ ﺎ ر أ ﻳ ﺘ ﻪ ﺻ ﺎ م ﺷ ﻬ ﺮ ا ﻛ ﺎ ﻣ ﻼ ﻣ ﻨ ﺬ ﻗ ﺪ م ا ﻟ ﻤ ﺪ ﻳ ﻨ ﺔ إ ﻻ أ ن ﻳ ﻜ ﻮ ن ر ﻣ ﻀ ﺎ ن "‪.‬‬

‫و ر و ى اﺑ ﻦ ﻣ ﺎ ﺟ ﻪ ﻓ ﻲ ﺳﻨﻨ ﻪ ﻋ ﻦ أﺑ ﻲ ﻣ ﻮ ﺳ ﻰ ا ﻷ ﺷ ﻌ ﺮ ي ر ﺿ ﻲ ا ﻟ ﻠ ﻪ ﻋﻨ ﻪ ﻋ ﻦ ر ﺳ ﻮ ل ا ﻟ ﻠ ﻪ ﺻ ﻠ ﻰ ا ﻟ ﻠ ﻪ ﻋ ﻠﻴ ﻪ‬
‫و ﺳ ﻠ ﻢ ﻗ ﺎ ل‪ " :‬إ ن ا ﻟ ﻠ ﻪ ﻟ ﻴ ﻄ ﻠ ﻊ ﻓ ﻲ ﻟ ﻴ ﻠ ﺔ ا ﻟ ﻨ ﺼ ﻒ ﻣ ﻦ ﺷ ﻌ ﺒ ﺎ ن ﻓ ﻴ ﻐ ﻔ ﺮ ﻟ ﺠ ﻤ ﻴ ﻊ ﺧ ﻠ ﻘ ﻪ إ ﻻ ﻟ ﻤ ﺸ ﺮ ك أ و‬
‫ﻣ ﺸ ﺎ ﺣ ﻦ " ‪ ،‬ﻗ ﺎ ل ا ﻟ ﻬ ﻴ ﺜ ﻤ ﻲ ر ﺣ ﻤ ﻪ ا ﻟ ﻠ ﻪ‪ :‬إ ﺳ ﻨ ﺎ د ه ﺿ ﻌ ﻴ ﻒ ﻟ ﻀ ﻌ ﻒ ﻋ ﺒ ﺪ ا ﻟ ﻠ ﻪ ﺑ ﻦ ﻟ ﻬ ﻴ ﻌ ﺔ و ﺗ ﺪ ﻟ ﻴ ﺲ ا ﻟ ﻮ ﻟ ﻴ ﺪ ﺑ ﻦ‬
‫ﻣ ﺴﻠ ﻢ‪.‬‬
 ‫ﺗ ﻠ ﻚ أ ﺣ ﺎ دﻳ ﺚ ﻧﺒ ﻮﻳ ﺔ و ر د ت ﻓ ﻲ ﻓ ﻀ ﻞ ﺷ ﻬ ﺮ ﺷ ﻌﺒ ﺎ ن و ﻣ ﺎ ﻓﻴ ﻪ ﻣ ﻦ ﺳﻨ ﻦ ﻧﺒ ﻮﻳ ﺔ‪ ،‬وﻳﻨﺒﻨ ﻲ ﻋ ﻠﻴ ﻬ ﺎ أ ن ﺷ ﻬ ﺮ‬
‫ﺷ ﻌﺒ ﺎ ن ﻣ ﻦ ا ﻷ ﺷ ﻬ ﺮ ا ﻟ ﻔ ﺎ ﺿ ﻠ ﺔ ا ﻟﺘ ﻲ ﻳ ﺴﺘ ﺤ ﺐ ﻓﻴ ﻬ ﺎ ا ﻹ ﻛﺜ ﺎ ر ﻣ ﻦ ﻧ ﻮا ﻓ ﻞ ا ﻟ ﺼ ﺎ ﻟ ﺤ ﺎ ت ؛ ﺧ ﺎ ﺻ ﺔ ا ﻟ ﺼﻴ ﺎ م ا ﻗﺘ ﺪا ء‬
‫ﺑ ﺮ ﺳ ﻮ ل ا ﻟ ﻠ ﻪ ﺻ ﻠ ﻰ ا ﻟ ﻠ ﻪ ﻋ ﻠﻴ ﻪ و ﺳ ﻠ ﻢ وا ﺳﺘ ﻌ ﺪا دا ً ﻟ ﻠ ﺸ ﻬ ﺮ ا ﻟ ﻤﺒ ﺎ ر ك ر ﻣ ﻀ ﺎ ن‪ ،‬ا ﻟ ﺬ ي ﻫ ﻮ ﻣ ﻦ أ ﻋ ﻈ ﻢ ا ﻟ ﺸ ﻬ ﻮ ر‬
‫و ﻣ ﻮ ﺳ ﻢ ﻣ ﻦ أ ﻓ ﻀ ﻞ ا ﻟ ﻤ ﻮا ﺳ ﻢ ﻟ ﻠﺘ ﺠ ﺎ ر ة ﻣ ﻊ ا ﻟ ﻠ ﻪ ﺗ ﻌ ﺎ ﻟ ﻰ و ﻫ ﻮ ﻳ ﺰ ﻫ ﻮ وﻳﻨ ﻔ ﺮ د ﺑ ﻔ ﻀ ﺎﺋ ﻞ ﻛﺜﻴ ﺮ ة ﻣ ﻦ أ ﻫ ﻤ ﻬ ﺎ أﻧ ﻪ‬
‫ﺑﺬاﺗﻪ ﺑﺎب ﻣﻦ أﺑﻮاب اﻟﺠﻨﺔ ﻷﻧﻪ ﻣﺨﺘﺺ ﺑﺎﻟﺼﻴﺎم واﻟﺼﺎﺋﻤﻮن ﻳﺪﺧﻠﻮن اﻟﺠﻨﺔ ﻣﻦ ﺑﺎب اﻟﺮﻳ ّﺎن‪ .‬وﻟﻬﺬا‬
‫ﻓﺄﻛﺜﺮ أﻳﻬﺎ اﻟﺤﺮﻳﺺ ﻣﻦ اﻟﺼﻴﺎم ﻓﻲ ﺷﻬﺮ ﺷﻌﺒﺎن واﻋﺘﺒﺮه رﻣﻀﺎﻧﻚ اﻟﻤﺼﻐّﺮ اﺳﺘﻌﺪادا ﻟﺸﻬﺮ‬
‫ر ﻣ ﻀﺎ ن‪.‬‬
‫و ﻣ ﻦ ﻓ ﻮاﺋ ﺪ ا ﻟ ﺼ ﻮ م ﻓ ﻲ ﺷ ﻌﺒ ﺎ ن أﻧ ﻪ ﻛ ﺎ ﻟﺘ ﻤ ﺮﻳ ﻦ أ و ﻛ ﺎ ﻟﺘ ﺪ رﻳ ﺐ وا ﻟﺘ ﻌ ﻮﻳ ﺪ ﻋ ﻠ ﻰ ﺻﻴ ﺎ م ر ﻣ ﻀ ﺎ ن ﻟﺌ ﻼ ﻳ ﺼ ﻌ ﺐ‬
‫ﻋ ﻠﻴﻴﻨ ﺎ ﺻ ﻮ م ر ﻣ ﻀ ﺎ ن وﻧ ﺸ ﻌ ﺮ ﺑ ﺎ ﻟ ﻤ ﺸ ﻘ ﺔ وا ﻟﺘ ﻌ ﺐ‪ ،‬ﺑ ﻞ ﻳ ﻜ ﻮ ن ا ﻟ ﻤ ﺴ ﻠ ﻢ ﻗ ﺪ ﺗ ﻤ ﺮ ن ﻋ ﻠ ﻰ ا ﻟ ﺼﻴ ﺎ م وا ﻋﺘ ﺎ د ه‬
‫ﻓﻴ ﺪ ﺧ ﻞ ر ﻣ ﻀ ﺎ ن ﺑ ﻘ ﻮ ة وﻧ ﺸ ﺎ ط و ﺣﻴ ﻮﻳ ﺔ‪ ،‬وإ ﻗﺒ ﺎ ل ﻋ ﻠ ﻰ ا ﻟ ﻄ ﺎ ﻋ ﺔ ‪.‬‬
‫و ﻛ ﺬ ﻟ ﻚ ﻳﻨﺒ ﻐ ﻲ ا ﻟﺘ ﻬﻴ ﺆ ﻓ ﻲ ﺷ ﻬ ﺮ ﺷ ﻌﺒ ﺎ ن ﺑ ﺎ ﻹ ﻛﺜ ﺎ ر ﻣ ﻦ ا ﻟ ﻌ ﻤ ﻞ ا ﻟ ﺼ ﺎ ﻟ ﺢ ﻓ ﻲ ﺷ ﻌﺒ ﺎ ن ﻻ ﺳﻴ ﻤ ﺎ ﻗ ﺮا ء ة ا ﻟ ﻘ ﺮآ ن‬
‫ﻷن ﺷﻬﺮ رﻣﻀﺎن ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎﻟﻘﺮآن ﻻ ﻳﻨﻔﻚ ﻋﻨﻪ‪ ،‬وﻗﺪ وﺛ ّﻖ اﻟﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﻰ ﻫﺬه اﻟﻌﻼﻗﺔ ﻓﻲ ﻛﺘﺎﺑﻪ ﺑﻘﻮﻟﻪ‪:‬‬
‫" ﺷ ﻬ ﺮ ر ﻣ ﻀ ﺎ ن ا ﻟ ﺬ ي أﻧ ﺰ ل ﻓﻴ ﻪ ا ﻟ ﻘ ﺮآ ن ﻫ ﺪ ى ً ﻟ ﻠﻨ ﺎ س وﺑﻴﻨ ﺎ ت ﻣ ﻦ ا ﻟ ﻬ ﺪ ى وا ﻟ ﻔ ﺮ ﻗ ﺎ ن ﻓ ﻤ ﻦ ﺷ ﻬ ﺪ ﻣﻨ ﻜ ﻢ‬
‫ا ﻟ ﺸ ﻬ ﺮ ﻓ ﻠﻴ ﺼ ﻤ ﻪ "‪ ،‬ا ﻟ ﺼﻴ ﺎ م وا ﻟ ﻘ ﺮآ ن ﻳ ﺸ ﻔ ﻌ ﺎ ن ﻟ ﺼ ﺎ ﺣﺒ ﻬ ﻤ ﺎ ﻛ ﻤ ﺎ و ر د ﻓ ﻲ ا ﻟ ﺴﻨ ﺔ ا ﻟﻨﺒ ﻮﻳ ﺔ‪ ،‬و ﺣ ﻘﻴ ﻖ ﺑ ﻜ ﻞ‬
‫ﻣ ﺴ ﻠ ﻢ ﺣ ﺮﻳ ﺺ أ ن ﻳ ﺴﺘ ﻌ ﺪ ﻟ ﺸ ﻬ ﺮ ا ﻟ ﻘ ﺮآ ن ﺑ ﺪ ءا ً ﻣ ﻦ ﺷ ﻬ ﺮ ﺷ ﻌﺒ ﺎ ن ﺑ ﺄ ن ﻳ ﺨﺘ ﻢ ﻓﻴ ﻪ و ﻟ ﻮ ﺧﺘ ﻤ ﺔ ﻣ ﻦ ا ﻟ ﻘ ﺮآ ن ‪.‬‬
‫و ﻣ ﻦ ا ﻟ ﺠ ﻤﻴ ﻞ أ ن ﻳﻨ ﻄ ﻠ ﻖ ا ﻟ ﻤ ﺴ ﻠ ﻢ ﺑ ﺴ ﺎﺋ ﺮ ا ﻷ ﻋ ﻤ ﺎ ل ا ﻟ ﺼ ﺎ ﻟ ﺤ ﺔ ﻓ ﻲ ﺷ ﻌﺒ ﺎ ن ﻣﺜ ﻞ ا ﻟ ﺼ ﺪ ﻗ ﺔ‪ ،‬و ﻗﻴ ﺎ م ا ﻟ ﻠﻴ ﻞ‬
‫وا ﻟ ﻤ ﺤ ﺎ ﻓ ﻈ ﺔ ﻋ ﻠ ﻰ أ دا ء ا ﻟ ﺼ ﻠ ﻮا ت ﻓ ﻲ ﺟ ﻤ ﺎ ﻋ ﺔ‪ ،‬و ﻓ ﻲ ﻫ ﺬا ﺗ ﺪ رﻳ ﺐ وﺗ ﻌ ﻮﻳ ﺪ ﻟ ﻠﻨ ﻔ ﺲ وﺗ ﻬﻴﺌ ﺔ ﻟ ﻬ ﺎ ﻟ ﻜ ﻲ ﺗ ﺰ دا د‬
‫ا ﺟﺘ ﻬ ﺎ دا ﻓ ﻲ ر ﻣ ﻀ ﺎ ن‪ ،‬ﺑ ﻬ ﺬ ه ا ﻷ ﻋ ﻤ ﺎ ل ا ﻟ ﺼ ﺎ ﻟ ﺤ ﺔ‪ ،‬ﻓ ﻼ ﻳ ﺸ ﻖ ﻋ ﻠﻴ ﻬ ﺎ ا ﻟﺘﻨ ﺎ ﻓ ﺲ ﻓ ﻲ ا ﻟ ﺨﻴ ﺮا ت‪ ،‬وا ﻟ ﺤ ﺮ ص ﻋ ﻠ ﻰ‬
‫ا ﻟ ﻄ ﺎ ﻋ ﺎ ت ‪ ،‬و ﻳ ﻨ ﺎ ل ا ﻟ ﻤ ﺴ ﻠ ﻢ ا ﻟ ﻤ ﺘ ﺪ ر ب ﻋ ﻠ ﻰ ﻓ ﻌ ﻞ ا ﻟ ﻄ ﺎ ﻋ ﺎ ت و ﻫ ﺠ ﺮ ا ﻟ ﻤ ﻨ ﻜ ﺮ ا ت ﺑ ﺬ ﻟ ﻚ‪ :‬ا ﻷ ﺟ ﻮ ر ا ﻟ ﻌ ﻈ ﻴ ﻤ ﺔ‬
‫ا ﻟ ﻤﺘ ﺮﺗﺒ ﺔ ﻋ ﻠ ﻰ ا ﻟ ﺼﻴ ﺎ م وا ﻟ ﻘﻴ ﺎ م ‪.‬‬

‫ر و ى اﺑ ﻦ ﻣﺎ ﺟ ﻪ ﻓ ﻲ ﺳﻨﻨ ﻪ ﻋ ﻦ أﺑ ﻲ ﻣ ﻮ ﺳ ﻰ ا ﻷ ﺷ ﻌ ﺮ ي ر ﺿ ﻲ اﻟ ﻠ ﻪ ﻋﻨ ﻪ ﻋ ﻦ ر ﺳ ﻮ ل اﻟ ﻠ ﻪ ﺻ ﻠ ﻰ اﻟ ﻠ ﻪ ﻋ ﻠﻴ ﻪ و ﺳ ﻠ ﻢ‬
‫ﻗ ﺎ ل ‪" :‬إ ن ا ﻟ ﻠ ﻪ ﻟ ﻴ ﻄ ﻠ ﻊ ﻓ ﻲ ﻟ ﻴ ﻠ ﺔ ا ﻟ ﻨ ﺼ ﻒ ﻣ ﻦ ﺷ ﻌ ﺒ ﺎ ن ﻓ ﻴ ﻐ ﻔ ﺮ ﻟ ﺠ ﻤ ﻴ ﻊ ﺧ ﻠ ﻘ ﻪ إ ﻻ ﻟ ﻤ ﺸ ﺮ ك أ و ﻣ ﺸ ﺎ ﺣ ﻦ " ‪ ،‬ﻗ ﺎ ل ا ﻟ ﻬ ﻴ ﺜ ﻤ ﻲ‬
‫ر ﺣ ﻤ ﻪ ا ﻟ ﻠ ﻪ‪ :‬إ ﺳ ﻨ ﺎ د ه ﺿ ﻌ ﻴ ﻒ ﻟ ﻀ ﻌ ﻒ ﻋ ﺒ ﺪ ا ﻟ ﻠ ﻪ ﺑ ﻦ ﻟ ﻬ ﻴ ﻌ ﺔ وﺗ ﺪ ﻟ ﻴ ﺲ ا ﻟ ﻮ ﻟ ﻴ ﺪ ﺑ ﻦ ﻣ ﺴ ﻠ ﻢ ‪.‬‬