Ermeniler

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Ermeniler (Ermenice: հայեր, hayér, Ermenice telaffuz: [hɑˈjɛɾ]), anayurdu Batı Asya'daki
Ermeniler
Ermeni Yaylaları olan etnik grup ve millettir.[13]
Հայեր
Ermeniler, Ermenistan'ın demonimidir. Anayurtları Ermenistan dışında dünyanın çeşitli
Toplam nüfus
bölgelerine yayılarak diaspora oluşturmuş Ermeniler sırasıyla Rusya, Amerika Birleşik
Devletleri, Fransa ve Gürcistan'da yüksek nüfusa sahiptiler. İran ve eski Sovyet devletleri 6-8 milyon[1][2]
haricindeki Ermeni diasporası, çoğunlukla 20. yüzyıl başındaki Ermeni Tehciri sonrası
ortaya çıkmıştır.[14]

Ermenilerin çoğu, dünyanın en eski ulusal kiliselerinden biri olan Ermeni Apostolik
Kilisesi'ne bağlıdır. Hristiyanlık, İsa'nın ölümünden kısa bir süre sonra, iki havarisi Aziz
Yudah ve Aziz Bartalmay'ın çabalarıyla ilk defa Anadolu'daki Ermeniler arasında yayılmaya
başladı.[15] Dördüncü yüzyılın başlarındaki Ermenistan Krallığı, Hristiyanlığı bir devlet dini
olarak benimseyen ilk devlet oldu.[16] Önemli nüfusa sahip bölgeler
Ermenistan 2.961.514[3][4]
Etimoloji Rusya 1.182.388[5]‐2.900.000[6]
Ana madde: Ermenistan'ın adı Birleşik 1.000.366[7]-1.500.000[8]
Devletler
Ermeniler kendilerine Hay (Erm: հայ çoğul: հայեր - hayér) ve ülkelerine Hayastan (Erm:
Հայաստան) veya Hayk (Հայք) adını verirler. Bu isim, geleneksel olarak Ermenilerin Fransa 250.000[9]-750.000[10]
efsanevi atası olan ve Horenli Movses'e göre: Babil Kralı Bel'i, MÖ 2492 yılında mağlup Gürcistan 168.191[11]
edip, ülkesini Ararat bölgesinde kuran Nuh'un büyük torunu Hayk'tan türetilmiştir.[17] • Abhazya[a] 41.864[12]
Ayrıca "Hay" isminin iki konfederasyonlu Hitit vasal devletlerinden biri olan Hayasa-
Azerbaycan 146.573
Azzi'den geldiği veya ilişkili olduğu da ileri sürülmektedir.[18][19] En nihayetinde "Hay"
sözcüğü, Proto Hint-Avrupa sözcüklerinden póti (lord veya efendi)[20] veya *h₂éyos/*áyos Lübnan 150.000
"(metal anlamına gelir)[21] kelimelerinden türetilebilir. İran 120.000
Almanya 90.000-110.000
Horenli Movses, Ermeni kelimesinin Hayk'ın soyundan gelen Armenak veya Aram
isminden geldiğini yazmıştır. Horenli; hem Ermenistan'ı hem de Ermenileri Hayk (Հայք) Suriye 100.000
olarak ifade eder — yukarıda adı geçen ve bahse konu patrik Hayk ile karıştırılmamalıdır) Ukrayna 100.000
Patrik olan Hayk (Հայկ) adı, Ermenistan için kullanılan Hayk' (Հայք) adı ile tam olarak
Brezilya 98.000
ve birebir homofon değildir.[22] Hayk' (Հայք) klasik Ermenice'de, Ermeni için kullanılan
Hay (հայ) teriminin yalın hâlinin (nominativ) çoğuludur.[22] Bazıları Hayk (Հայկ) Yunanistan 80.000
kelimesinden, Hayk' (Հայք) etimolojisinin imkansız olduğunu ve "Hay" (Ermeni) teriminin Arjantin 70.000
kökeninin doğrulanabilir olduğunu iddia eder.[22] Bununla birlikte her iki kelimede
Türkiye 65.000
Ermenilerin kendi kendilerini tanımlaması olan "Hay" (հայ) ve çoğulu "Hayer" (հայեր)
kelimelerinin kök kısmıyla bağlantılıdır. Hayk, bu nedenle etiyolojik (destan anlatısı) Kanada 55.740
efsanevi bir figürdür, tıpkı "Kral Dan" Danimarkalılar, "Aşur" veya "Assur" – Asurlular ve Polonya 50.000
"Tanrı Saxnot" ile Saksonlar gibi.[23]
Diller
Yabancı ulusların Ermeni ülkesi için kullandıkları egzonim bir Çoğunluk:
terim olan "Armina" veya "Arminiya" MÖ 517 tarihli üç dilli Ermenice · Rusça · İngilizce
Behistun Yazıtı'nda Eski Farsça; 𐎠𐎼𐎷𐎡𐎴 (a-r-mi-i-n Azınlık:
/Armina/) Babil dilinde Armina), Elamca Harminuya) şeklinde Fransızca · Gürcüce · Arapça · Almanca ·
kaydedilmiştir. Yunan dilinde bilinen en eski tasdiki, bazı
diğer
tarihlerde Behistun Yazıtı'ndan bile öncesine tarihlenen,
Yunanca; "Armenios" Αρμένιοι) Yunan tarihçi ve coğrafyacı Din
Miletli Hekataios'a atfedilen bir parça bölümdür, içeriğinde; Hristiyanlık
Pontus daki Chalybes halkından, Thermōdōn Nehri'ni (Ermeni Apostolik Kilisesi · Katolik · Protestan)
geçerken, Ermenilerin güney komşu halkı diye bahseder. (MÖ Hetanizm
525-500)[24][25][26]
İlgili etnik gruplar
Hayk, Ermeni ulusunun
efsanevi atası. Mkrtum Bir kısım araştırmacılar "Ermenistan" adını Erken Tunç Hemşinliler, Çerkesya Ermenileri,
Hovnatanian tarafından Çağı'nın Armani (Armanum, Armi) veya Geç Tunç Çağı'nın Hayhoromlar, Gizli Ermeniler, Lomlar ve
resmedildi (1779-1846) Arme-Şupria devleti ile ilişkilendirdi.[27] Bahse konu bu Türkiye Ermenileri
krallıklarda hangi dil veya dillerin konuşulduğu
bilinmediğinden bu bağlantılar sonuçsuz kalmıştır. Bunlara ek
olarak Arme'nin Van Gölü'nün hemen batısında bulunduğu kabul edilirken eski "Armani" bölgesinin yeri tartışma konusudur. Bazı modern
araştırmacılar, günümüz Samsat yakınlarına "Arme" ile aynı genel alana yerleştirdiler[28] ve en azından veya kısmen de olsa, Hint-Avrupa dilleri
konuşan bir halk tarafından yaşandığını öne sürdüler.[29] MÖ 1446'da Mısır firavunu III. Thutmose tarafından bahsedilen "Ermenen"
topraklarının (Manna Krallığı' veya yakınlarında bulunur) Ermenistan'a bir referans olabileceği ileri sürülmekle beraber, spekülasyona da tabidir.

Dil
Ana maddeler: Ana Ermenice, Ermeni alfabesi ve Ermenice

Ermenice, Hint-Avrupa dil ailesi içinde bağımsız bir koldur. Yukarı Fırat ve Aras havzasında MÖ 5. yüzyıldan itibaren varlığı kaydedilmiş ve
405 yılından itibaren Ermeni alfabesi ile yazılmaya başlanmıştır.[30] Din adamı Mesrop Maştots (y. 361-441) tarafından geliştirilerek günümüze
dek kullanılan Ermeni alfabesi 38 harften oluşur.

Modern Ermenice yazı lehçeleri, İstanbul merkezli olarak gelişen Batı Ermenicesi ile, İsfahan merkezli olarak yayılan Doğu Ermenicesidir.
Ermenistan'ın resmî dili Doğu Ermenicesidir. Batı ülkelerindeki Ermeni diasporası bünyesinde Batı Ermenicesi daha yaygın olmakla birlikte,
son yıllarda Ermenistan Cumhuriyeti'nin kültürel etkisinin artmasıyla birlikte Doğu Ermenicesi giderek ön plana çıkmıştır.

Dinî kimlik
Ayrıca bakınız: Antik Ermeni dini

Ermeni toplumu, geleneksel tarih anlatımına göre MS 301 yılında "Aydınlatıcı" (Lusavoriç) lakabıyla anılan Aziz Gregor'un önderliğinde
Hristiyan dinini kabul etmiştir. Yaygın bir kanıya göre dünyada Hristiyanlığı resmi olarak kabul eden ilk devlet Ermeni Krallığı'dır.[31] Ancak
451 yılında Kalkedon Konsili'nde Roma Kilisesi ile Doğu kiliseleri arasında doğan doktrin farkları ve siyasi çekişmeler nedeniyle[32] Ermeni
Kilisesi, Ortodoks/Katolik dünyasıyla yolunu ayırarak Oryantal Ortodoks kiliselerinden biri oldu. Hristiyanlığı Ermenilere ilk tanıtanlar
olduklarına inanılan, İsa Mesih'in havarileri Taday ve Bartalmay'a dayanarak Ermeni Apostolik Kilisesi adını alan ulusal kilise, Batılı
kaynaklarda (Ermeni kilisesinin kurucusu olan Aziz Gregor'a atfen) Gregoryen adıyla da anılır.

Ermenilerin çoğunluğu Ermeni Apostolik Kilisesi'ne mensuptur. Bunun yanı sıra 17. yüzyılda ortaya çıkan Katolik Ermeni cemaati ve az sayıda
Protestan Ermeni de mevcuttur.

5. yüzyılda (428 yıl) eski Ermeni Krallığı'nın yıkılması ile birlikte Ermeni Apostolik Kilisesine mensup olmak Ermeniliğin başlıca tanımlayıcı
unsuru olarak değerlendirilmeye başlandı. Böylece, ulusal mezhebi terk ederek mesela Ortodoks kilisesine bağlanan Ermeniler, Rum olarak
kabul edilmişler, yine aynı şekilde Malazgirt Savaşı'ndan önce ve sonra Müslümanlığı kabul eden Ermeniler de zamanla Arap, Fars, Türk ya da
Kürt kimliklerini benimsemişlerdir.

Tarih
Ana madde: Ermenistan tarihi

Başlangıçlar
Ayrıca bakınız: Ermeni hipotezi, Ermeni-Frig, Hayasa-Azzi ve Urartu

Ermeni dili, Hint-Avrupa dil ailesi içinde kendi başına bağımsız bir dal olarak sınıflandırılır ve daha geniş bir Hint-Avrupa dil ailesine
yerleştirilmesi ise apayrı bir tartışma konusudur. Yakın zamanlara kadar bilim adamları, Ermenice'nin, Yunanca ve Eski Makedonca - Helenik
dillerin önerilen lehçesi) ile en yakın akraba olduğuna inanıyorlardı. Dilbilimci "Eric P. Hamp; 2012 yılındaki Hint-Avrupa aile ağacında,
Ermenice'yi erken evresi MÖ.3000 yılına oturtulan (Greko-Ermeni veya Heleno-Ermeni) olarak'da adlandırılan, Pontus − Hint-Avrupa) alt
grubu'na yerleştirdi.[33] Ermeni ve Yunan dillerinin ortak kökenine ilişkin olarak, karşılıklı münhasır olmayan iki olası açıklama vardır.

Eric P. Hamp'a göre; önerilen Greko-Ermeni alt grubunun anavatanı, Karadeniz'in kuzeydoğu kıyıları ve Hinterlandları'dır.[33]
Oradan güneydoğu Kafkasya'ya göç ettiklerini ve Ermenilerin Batum'dan sonra kaldıklarını, Ön-Yunanların ise Karadeniz'in
güney kıyıları boyunca Batıya doğru ilerlediklerini varsaymaktadır.[33]
Antik Yunan tarihçi Herodot; yetersiz şekilde kanıtlanmış bir Hint-Avrupa dilini konuşan Batı Anadolu Friglerinin, erken
Ermeni etnogenezine katkıda bulunduğunu öne sürdü: (MÖ 440 civarında yazdığı) "Ermeniler Frigler gibi kuşanır, onlar Frig
kolonicileridir.." (7.73) (Ἀρμένιοι δὲ κατά περ Φρύγες ἐσεσάχατο, ἐόντες Φρυγῶν ἄποικοι.) Bu durum MÖ 7. yy'ın sonlarında
Kimmer istilası ile Frigya'nın yıkılmasından sonra, bazı Friglerin Doğuya doğru, Ermenistan'a göç ettikleri anlamına gelir.
Erken dönem Yunan bilginleri, Friglerin yüzyıllar önce Anadolu'ya göç ettiklerini ve Makedonya'ya bitişik bir bölgeden,
Balkanlar'dan geldiklerine inanıyorlardı. Ancak Ermenilerin veya dillerinin) Balkanlar'da ortaya çıktığına dair teori, zamansal
çizelgelerdeki tutarsızlıklar, genetik ve arkeolojik kanıtların eksiklikleri nedeni ile son yıllarda, daha fazla inceleme ve
eleştirel yaklaşımlar ile karşı karşıya kalmıştır.[33][34][35] Ermenilerin Güney Kafkasya'ya özgün olduğu görüşü, Ararat
Ovaları'nı Ermeni kültürünün beşiği olarak gören, eski Ermeni tarihi hesapları ve efsaneleri ile birlikte, modern genetik
araştırmalar ile de desteklenmiştir. Bu minvalde bazı bilim adamları, Friglerin veya akraba oldukları iddia edilen Muşki
halkının'da, aslen Ermeni Yayların'dan olduklarını ve Batıya doğru hareket ettiklerini ileri sürmüşlerdir.[36]

Birçok araştırmacı Ermenice'nin, Yunanca ile olduğu kadar Hint-İran dillerine' de yakın olduğuna inanır.[37][38][39] Bu görüş, bazı bilim
adamları tarafından, Proto-Ermeni, Proto-Yunan, Proto-Hint-İran ve muhtemel Frig dilinin'de iniş yaptığı, Hint-Avrupa dili içinde, varsayımsal
(Greko-Aryan veya Greko-Ermeni-Aryan) olarak da adlandırılan (klad veya monofiletik) bir dilsel yapının da önerilmesine yol açmıştır.[40]
Dilbilimci Ronald Kim'e göre;(2018) Ermenice ve Yunanca arasında kladistik bir bağlantı için yeterli
kanıtlar yoktur ve bu iki dil arasındaki ortak özellikler sadece temas sonucu açıklanabilir. Ermenice'nin,
Hint-İran ve Baltık-Slav dilleriyle paylaştığı morfolojik özellikler'de erken bir temas'dan kaynaklıdır.[41]

Tunç Çağı dönemi Trialeti-Vanadzor kültürü ile Aştarak bölgesinin 3 kilometre uzağında, Alagöz
dağının güney yamaçlarında bulunan "Verin ve Nerqin Naver - Ներքին ու Վերին Նավեր)
mezarlık kompleksleri gibi alanlar, MÖ 3000 yılının sonlarına kadar, Ermenistan'da bir Hint-Avrupa
varlığının mevcudiyetine işaret etmektedir.[42][43][44][45][46][47][48] Tamaz V. Gamkrelidze ve
Vyaçeslav İvanov gibi bazı akademisyenler tarafından ortaya konan tartışmalı Ermeni hipotezi, Hint-
Avrupa anavatanının Ermeni Yaylası civarlarında olduğunu öne sürmektedir.[49] Bu teori, 2018 yılında
MÖ 2492 yılında (Hayots Tsor) Hayk
genetikçi David Reich ve ekibinin araştırmaları tarafından kısmen doğrulanmıştır.[50][51][52] Benzer bir
vadisinde gerçekleşen Devler
çalışma, Ermeni yaylaları'nın sadece Proto-Ermeniler için değil, aynı zamanda Proto Hint-Avrupalılar savaşında, Hayk'ın bir ok atışı ile
içinde vatan olduğunu desteklemektedir.[53] Babil kralı Bel'i öldürmesi.(Juliano
Zasso (1833-1889)

Makale serilerinden
Hint-Avrupa

Diller

Hint-Avrupa dilleri listesi

Tarihi
Arnavut · Ermeni · Baltık-Slav (Baltık · Slav) · Kelt · Cermen · Helen (Yunan) · Hint-İran (Hint-Aryan · İrani) · İtalik (Romen)
Ölü
Anadolu · Tohar · Paleo-Balkan · Daçya · İlirya · Liburni · Messapi · Misya · Paeonya · Frig · Trak

Rekonstrükte edilmiş
Proto-Hint-Avrupa dili

Kuramsal
Ermeni-Frig · Daço-Trakya · Greko-Ermeni · Greko-Aryan · Greko-Frig · Hint-Hitit · İtalo-Kelt · Trakya-İlirya
Filoloji
Hitit yazıtları · Luvi hiyeroglifleri · Linear B · Rigveda · Avesta · Homeros · Behistun · Latince yazıtbilimi · Runik · Ogham · Gotik İncili ·
Eski İrlandaca yazıtlar

Kökenler
Anayurt · Proto-Hint-Avrupalılar · Toplum · Din

Ana akım
Kurgan hipotezi · Hint-Avrupalı göçleri · Avrasyalı göçebeler

Alternatif
Anadolu hipotezi · Ermeni hipotezi · Yerli Aryanlar

Arkeoloji
Bakır Çağı

Pontus stepleri

Atın evcilleştirilmesi · Kurgan · Kurgan kültürü · Bozkır kültürleri (Bug–Dinyester · Sredny Stog · Dinyeper–Donets · Samara · Hvalınsk · Yamnaya
(Mikhaylovka kültürü · Novotitorovka kültürü))

Kafkasya

Maykop

Doğu Asya

Afanasiyevo

Doğu Avrupa
 Usatovo · Cernavodă · Cucuteni

Kuzey Avrupa

Corded ware (Baden · Orta Dinyeper)

Bronz Çağı

Pontus stepleri

Savaş arabası · Yamnaya · Katakomb · Poltavka · Srubna

Kuzey/Doğu stepleri

Abashevo kültürü · Andronovo · Sintaşta

Avrupa

Globular Amphora · Corded ware · Beaker · Unetice · Trzciniec · İskandinav Tunç Çağı · Terramare · Tumulus · Urnfield · Lusatian

Güney Asya

BMAG · Yaz · Gandhara mezar

Demir Çağı

Step

Chernoles

Avrupa

Trakya-Kimmeryalılar · Hallstatt · Jastorf

Kafkas

Colchian

Hint

Painted Grey Ware · Northern Black Polished Ware

Halklar ve toplumlar
Bronz Çağı
Anadolu halkları (Hititler)
· Ermeniler · Miken Yunanları · Hint-İranlılar
Demir Çağı

Hint-Aryanlar

Hint-Aryanlar

İrani

İrani halklar (İskitler · Farslar · Medler · Partlar)

Doğu Asya

Usun · Yüeçiler

Avrupa

Keltler (Galyalılar · Keltiberyalılar · Ada Keltleri) · Kimmerler · Helen halkları · İtalikler · Cermenler · Paleo-Balkanlar/Anadolu (Traklar · Daçlar · İlirler ·
Frigler)
Orta Çağ

Doğu Asya

Toharlar

Avrupa

Baltlar · Slavlar · Arnavutlar · Norse halkı/Orta Çağ İskandinavları

Hint-Aryan

Antik Hindistan

İrani

Antik İran

Din ve mitoloji
Rekontrükte edilmiş
Proto-Hint-Avrupa dini · Proto-Hint-İran dini · Antik İran dinleri

Tarihi
Hitit mitolojisi

Hint

Vedism (Hinduizm) · Budizm · Jainizm · Sihizm

İrani

Pers (Zerdüştlük) · Kürt (Yezidilik · Yarsanizm) · İskit (Oset mitolojisi)

Diğer

Ermeni

Avrupa

Paleo-Balkan · Yunan · Romen · Kelt (İrlanda · İskoç · Breton · Galler · Kernevek) · Cermen (Anglosakson · Kıtasal · Norse) · Balt (Leton · Litvan) · Slav ·
Arnavut
Ayinler
Ateş kurbanları · At kurban etme · Sati · Kış gündönümü/Yule

g · t · d (https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=%C5%9Eablon:Hint-Avrupa_konular%C4%B1&action=edit)

Genetik çalışmalar, Ermeni çeşitliliğini MÖ 3000 ve 2000 yılları arasında meydana gelen, Avrasya popülasyonlarının çeşitli karışımları ile
açıklamaktadır. MÖ 1200'den sonra, Güneybatı Asya ve Doğu Akdeniz'deki Tunç Çağı uygarlıklarının şiddetli ve ani bir şekilde çöküşleri ile
beraber, (bakınız:Bronz Çağı Çöküşü) popülasyon karışımlarının genetik sinyalleri de sona ermiştir. Ermeniler o zamanlar'dan başlayarak,
Ermenistan'ın, Osmanlı ve Safevi devleti arasında bölünmesiyle, yaklaşık 500 yıl öncesine tekâmül eden nüfusların ortaya çıkması, Ermenileri
önemli ölçüde etkilememiştir ve genetik yapıları ile izole bir şekilde kalmaya devam etmişlerdir.[54][55] Chao Wang ve ekibi genetik
çalışmalarıyla Kafkasya'nın güneyindeki bir bölgede Ermenilerin yerli kökenlerini desteklemektedirler ve bu araştırmaya "Büyük Kafkasya"
adını vermektedirler.[56]

Luvilolog "John D. Hawkins, MÖ 10. yüzyıl'da "Haî isimli bir halktan, muhtemelen Karkamış antik kentindeki, Luvi hiyeroglif yazıtlarında
bahsedildiğini öne sürdü.[57] İngiliz tarihçi A.Elizabeth Redgate sonrasında bu ‘Hai’ halkının Ermeniler olabileceğini açıklamıştır.[58]

Antik ve modern Ermeni ulusu, Hint-Avrupalı Proto-Ermeni dili konuşmacıları ve diğer Anadolu halklarından olan Luviler ile beraber, yukarı
Mezopotamya menşeli Urartu ve Hurri halklarının etnik ve dilsel çözülmeleri ile başlayan asimilasyonlarına dayanaraktan
oluştu.[59][60]Dyakonov' bu sürecin MÖ 12. yüzyılda başladığını ve yaylaların batı kesimlerinde MÖ 6. yüzyılda tamamlandığını söyler, yine
Dyakonov'a göre; Hurri aşiretleri nüfus açısından kalabalık insanlardı ve oluşan Ermeni toplumunun büyük yarı kısmını oluşturdular ve fiziksel
devamlılığın ana hattını belirlediler. Proto-Ermeniler, bir dizi tarihsel nedenlerden dolayı dillerini yeni insanlara aktardılar.[59] Bronz Çağında
Hitit İmparatorluğu (MÖ 14. yüzyılda gücünün zirvesinde), (Mitanni (Güney-Batı tarihi Ermenistan, MÖ 1500-1300) ve Hayasa-Azzi MÖ
1500-1290) olmak üzere büyük Ermenistan bölgesinde gelişti. Arme-Şupria (MÖ 1300-1190), Nairi (MÖ 1200-900) ve Urartu (MÖ 860-590)
Konfederasyonları'da dahil, yukarıda'da adları belirtilen tüm bu ulusların ve kabilelerin her biri Ermeni halkının etnogenezine katıldı.[60]

Genetik

Y-DNA: 2012 yılında yapılan bir çalışmada, Ermeniler'de en başat Haplogrup R1b'dir ve diğer J2, G, J1, R1a, T, E, I, L, N)
haplogruplarıdır.[61][62]

mtDNA: Ermeni örnekleri arasında en dikkate değer mtDNA haplogrupları H, U, T, J, K ve X iken, geri kalan mtDNA'ları HV, I, X, W, R0 ve
N'dir.[63]

Eski Ermeni Krallığı

Ana madde: Ermeni Krallığı (antik)
 Eski Fars (Pers) İmparatorluğunun son döneminde Arminiya eyaletinin siyasi öneminin arttığı ve
bölgenin imparatorluk bünyesindeki iktidar mücadelelerinde ön planda rol oynadığı görülür. Fars
İmparatorluğunun Makedonyalı III. Aleksander tarafından yıkılmasından (M.Ö. 331) bir süre
sonra bölgede, biri Aras Vadisinde, diğeri Sophene (Elazığ) havalisinde odaklanan iki ayrı krallık
ortaya çıkmıştır. Her iki devletin hükümdar sülaleleri İran yönetici sınıfı kökenli olduklarını iddia
etmekle birlikte, Suriye ve Anadolu'da egemen olan Helenistik devletlerle yakın ilişkiler
kurmuşlardır.

Roma-Partya Savaşı'nın (58-63) ilk iki
yılındaki ordu hareketleri.
M.Ö. 1. yüzyıl başında Suriye'de Selevkoslar Krallığının çöküşü üzerine Ermenistan Kralı II.
Tigran (M.Ö. 95 - 55) Yukarı Mezopotamya ve Suriye'ye doğru yayılma siyaseti izleyerek
egemenliğini bugünkü Lübnan'ın güneyine dek genişletmeyi başarmıştır. Tigran, başkentini de
Amida (Modern Diyarbakır) yakınlarında kurduğu Tigranakert (Tigranocerta) kentine taşımıştır.
Ancak Doğu Akdeniz'de güçler dengesinin bozulmasından rahatsız olan Roma İmparatorluğunun
müdahalesi üzerine Tigran, Pompeius komutasındaki Roma kuvvetlerine yenilmiş ve fethettiği
toprakları terke mecbur bırakılmıştır.

M.Ö. 1. yüzyıldan MS 4. yüzyıla dek Ermeni krallığının, bir yandan Roma, diğer yandan İran'da
kurulan Part ve daha sonra Sasani imparatorlukları arasında bir tür "tampon bölge" görevi
üstlendiği görülür. Krallar sık sık dış güçlerin müdahaleleriyle değişmiş, hatta kraliyet hanedanı
dışından yabancı asıllı kişiler zaman zaman Roma veya İran baskısıyla kral atanmışlardır. Kraliyet
makamının zayıfladığı bu dönemde yerel bey hanedanları (nakharar 'lar) güçlenmiş ve çok sayıda
beylikler ortaya çıkmıştır. En önemli nakharar hanedanları Muş'ta Mamigonyan'lar, Kars'ta
Savaşın son üç yılındaki seferler. L.
Gamsaragan'lar, İspir'de, daha sonra Kars, Ardanuç ve Muş'ta Bagratuni'ler, Başkale ve Van'da
Caesennius Paetus komutasındaki Roma
Ardzruni'ler, Gevaş'ta Rştuni'ler, Tekman'da Vahevuni'ler, Erciş'te Abahuni'ler, Malazgirt'te
Ordusu Rhandeia'da Partlara yenildi.
Knuni'lerdir.

387 yılında Ermenistan, Doğu Roma İmparatorluğu ile Sasani İmparatorluğu arasında ikiye
bölünmüştür. Bu tarihte çizilen ve Erzurum-Silvan-Nusaybin hattından geçen sınır, yaklaşık 300 yıl boyunca Bizans-İran sınırını oluşturmuştur.
Batı Ermenistan bu tarihten itibaren Bizans tarafından atanan (fakat çoğunlukla yerel nakharar ailelerinden gelen) askeri valilerce yönetilirken,
Doğu Ermenistan'da kraliyet hanedanı 421 yılına kadar hüküm sürmüş, bu tarihten sonra doğuda da İran tarafından atanan valiler (vostikan 'lar)
dönemi başlamıştır. Ancak 451 yılında, İran Sasani İmparatorluğu Ermenilerin dini seçimlerini zor kullanarak değiştirmek istediğinde, Ermeni
beylerinin temsilcisi (sparabed) Vartan Mamigonyan önderliğinde İran'a karşı başlatılan savaş yenilgi ile sonuçlanmıştır. Ermeniler yenildiği
halde İranlilar Ermeniler'e dinde özerkliklerini geri vermişlerdir. Bu nedenle Ermeniler arasında bu yenilgi aslında bir başarı olarak adlandırılır.

Ortaçağ

Ermeni ülkesi 640-653 yılları arasında gerçekleştirilen seferler sonucunda Arap egemenliğine girmiştir. Ancak Halifelik yönetimi bölgede
doğrudan bir İslamlaştırma veya Araplaştırma politikası uygulamayarak, yerel nakharar sülalelerine geniş özerklik tanıyan bir düzen kurmuştur.

9. yüzyıl sonunda Abbasi Halifeliğinin zayıflaması üzerine, Bizans'ın Ermeni beylerini kazanmaya yönelik politikalar geliştirdiği, buna karşılık
Bağdat yönetiminin de Arap yanlısı olarak tanınan Bagratuniler ve Ardzruniler gibi nakharar ailelerini destekleme yoluna gittiği görülür. 806'da
Halife Harunürreşid Bagratuniler´den "Et Yiyen" lakabıyla anılan Aşot'u "Ermenistan Emiri" ilan etmiştir. Kendisinin torunu olan bir başka
Aşot Bagratuni 886'da "Şehinşah-ı Armen" sıfatıyla Ermenistan tacını giymiştir. Kars ve Ani kentlerinde hüküm süren Bagratuni'lere karşılık,
Gevaş ve Akdamar Adası'nda yerleşik olan Ardzruni hanedanı onlara rakip bir Ermenistan Krallığı iddiasına girişmişlerdir. Her iki krallık iç
kavgalar ve hanedan mücadeleleriyle bölündüğü halde, 10. yüzyılda ve 11. yüzyılın ilk yıllarında, bugüne kadar kalıntıları görülen bayındırlık
ve sanat eserleri ortaya koydular. Akdamar Adası'ndaki Surp Haç Kilisesi ve Kars, Ani ve Artvin yöresindeki birçok anıtsal yapı bu dönemin
eseridir.

11. yüzyıl başında tamamen parçalanan Arap imparatorluğunun bıraktığı boşlukta Bizans İmparatorluğu atağa geçerek bölgedeki Ermeni
devletlerini teker teker egemenliği altına almıştır. Malazgirt 993'te, Ardanuç ve Yusufeli 1000'de, Ardzruni Krallığı 1020'de, Ani 1045'te, Kars
1064'te Bizans'a boyun eğer. Yenilgiye uğrayan Ermeni beyleri Bizans Devleti tarafından Fırat'ın batısındaki eski Rum topraklarına göç
ettirilerek, maiyetleri ile birlikte Sivas, Kayseri, Maraş, Antep ve Kilikya bölgelerine iskân edilirler.

Malazgirt Savaşı'ndan sonra Anadolu'da Bizans egemenliğinin iflası üzerine, Bizans toprakları içindeki Ermeni askeri şeflerinin bazıları İç-doğu
Anadolu'da bağımsız veya özerk(yarı-bağımsız) beylikler kurmuştur. Bu beyliklerin çoğu 1080'den sonra Türkler tarafından tasfiye edildi ya da
küçük bir bölümü Müslümanlığı kabul ederek Türkleşirken,Kilikya (Çukurova) bölgesinde Sis (Kozan) ve Anavarza kalelerinde yerleşik olan
Rupenyan Beyliği yaklaşık 300 yıl boyunca bağımsız kimliğini korumayı başardı.

Osmanlı ve İran egemenliği

Ayrıca bakınız: Osmanlı Ermenileri ve İran Ermenileri

Ermeniler'in vatanı 11. yüzyıldan itibaren çeşitli Türk ve İran devletlerinin egemenliği altında paylaşıldı. Eski Ermeni yerleşim merkezleri 13.
yüzyıldaki Moğol istilası ve özellikle 16. yüzyıldaki Osmanlı-İran savaşları sonucu büyük tahribata uğrarken, bölgeden Türk ve İran
devletlerinin siyasi ve ekonomik merkezlerine doğru önemli bir Ermeni göçü vuku bulmuştu.

15. yüzyılda Akkoyunlu Devleti, Ermeni kilisesine yönelik aktif bir himaye politikası izlemiş, Ermeni Kilisesi'nin ruhani başkanlığı olan
Gatoğigosluk makamının Eçmiadzin'de (bugünkü Ermenistan Cumhuriyeti içinde, antik Vağarşapat kenti yakınında) 1441'de yeniden tesisine
önayak oldu. II. Mehmed'in 1476'da İstanbul'da Ermeni Patrikhanesini kurdurmasında, Akkoyunlu Devleti ile Osmanlı Devleti arasındaki güç
mücadelesinin etkisi vardı.
 1606'da Safevi Şahı I. Abbas İsfahan yakınında Yeni Culfa kentini kurarak Nahçıvan ve Kars'tan getirdiği 150.000
Ermeniyi buraya iskân ettirdi. Bu tarihten itibaren Yeni Culfa, İstanbul ile birlikte Ermeni kültürünün başlıca iki
merkezinden biri olarak öne çıktı.

Ermeni Reform Hareketi ve milliyetçiliğin doğuşu

Osmanlı Ermenileri arasında Batılılaşma ve reform hareketlerinin başlangıcı 18. yüzyılın ilk yıllarına dayanır. 1701 yılında
Sivas'lı Mkhitar Vartabed öncülüğünde İstanbul'da başlayan reform hareketi, kız ve erkek çocuklar için modern okullar
açılması, eski kilise Ermenicesi yerine İstanbul halk diline dayalı yeni yazı dilinin geliştirilmesi, Batı dillerinden kitaplar
Bir Osmanlı çevrilmesi ve reformlara direnen Kilise yönetimine karşı sivil siyasi örgütlenmelerin kurulmasını hedeflemiştir. Zaman
Ermenisi tasviri, zaman sert mücadelelere sahne olan reform hareketi, 1860'ta Padişah Abdülmecid tarafından Ermeni Milleti Nizamnamesi
1779 ile gerçekleşti. Bu Nizamname ile kurulan Ermeni Millet Meclisi Osmanlı Devletindeki ilk temsili parlamenter organ
niteliğinde olup, 1876 Kanun-u Esasi'si ile kurulan Osmanlı Mebusan Meclisi'ne de örnek teşkil etmiştir.

İstanbul Ermeni entelijensiyası özellikle 1826-1876 yılları arasında, II. Mahmut ve Tanzimat'ın reform
politikalarıyla özdeşleşerek, Osmanlı siyasi ve kültürel yaşamında daha önce sahip olmadığı aktif bir rol
oynamaya başlamıştır. Ermenice basın 1860'tan itibaren hızla gelişerek Türkçe basınla rekabet edebilecek bir
toplam tiraja ulaşmıştır. 1856 Islahat Fermanı'ndan sonra Ermeniler çeşitli devlet kademelerinde görev alarak,
askeri ve sivil vezaret (paşalık) rütbesine ve nazırlık görevine kadar yükselmişlerdir.

Maunsell'in etnografik haritası,
I. Dünya Savaşı öncesi
Ermeni nüfusa sahip bölgeler
koyu yeşil renkte gösteriliyor.
Ermeni toplumu içinde devrimci ve milliyetçi akımlar 1870'lerin sonunda II. Abdülhamid'in gayrimüslimlere
karşı yürüttüğü baskıcı hareketler sonucu olarak, özellikle Avrupa'da eğitim gören üniversite gençliği arasında
boy göstermiştir.
Sosyalist ve devrimci nitelikteki ilk örgüt olan Hınçak ("Çan") 1887'de İsviçre'nin Cenevre kentinde üniversite
öğrencisi Avedis Nazarbekyan ve arkadaşları tarafından kurulmuştur. 1890'da Tiflis'te Hristofor Mikaelyan,
Stepan Zoryan ve Simon Zavaryan tarafından kurulan Ermeni Devrimci Federasyonu ya da yaygın adıyla
Taşnaksutyun ("Federasyon"), kısa zamanda Hınçak'çıları ikinci plana iterek, ulusçu hareketin ana örgütü
olarak öne çıkmıştır.

1895'te Taşnaksutyun önderliğinde Doğu Anadolu'da girişilen protesto yürüyüşü, II. Abdülhamid'in yönetimince sert bir şekilde bastırılmıştır.
Protestonun amacı azınlıklara yapılan baskının durdurulmasının istenmesiydi. 1895 olayları çoğu zaman "Birinci Ermeni Katliamı" olarak
adlandırılır.

Abdülhamid saltanatının son yıllarında Ermeni Devrimci Federasyonu rejime karşı direnişin önemli bir nüvesini oluşturmuş ve bu niteliğiyle
İttihat ve Terakki örgütüne de model ve müttefik olmuştur. 1908 Devrimi'nde İttihat ve Terakki ile Taşnaksutyun beraber hareket etmişlerdir.
Ancak ihtilalden kısa bir süre sonra iki örgüt arasında anlaşmazlık çıkmış ve iktidar partisinin eski müttefikleri hakkındaki kuşkuları, İttihat ve
Terakki'nin 1912'den itibaren belirginleşen Ermeni aleyhtarı politikasında rol oynadı.

Ermeni Kırımı
Ana madde: Ermeni Kırımı

I. Dünya Savaşı öncesinde, 1914 sayımına göre Osmanlı İmparatorluğu’nun toplam nüfusu 18.520.016 kişiydi. Bunun 15.044.846’sı (%81,23)
Müslümandı. Müslüman nüfus, Türkler, Kürtler, Lazlar, Araplar, Çerkesler ve diğer Müslüman milliyetlerden oluşmaktaydı. Kalan 3,475,170
kişinin 1.729.738’i (%9,34) Rum Ortodoks, 1.162.169’u (%6,27) Ermeni Gregoryen, 62.468’i (%0,34) Rum Katolik, Gürcüler (Kartveli ırkı),
65.844’ü (%0,35) Protestan, 24.845’i (%0,13) Latin, 187.073’ü (%1,01) Yahudi, 47.406’sı (%0,26) Maruni, 195.617’si (%1,06) diğerleriydi.

Nüfusun ana dile göre dağılımıyla ilgili olarak Osmanlı tarihçisi Kemal H. Karpat, 1914 yılı nüfus çalışmasıyla ilgili olarak şu gruplandırmayı
yapmaktadır (Karpat, age, sayfa, 208-227): Müslümanlar, Rumlar, Ermeniler, Yahudiler, Katolikler, Ermeni Katolikler, Protestanlar, Latinler,
Süryaniler, Eski Süryaniler, Keldaniler, Jakobiler, Maroniler, Samiriyeliler, Nasturiler, Yezidiler, Çingeneler, Dürziler, Kazaklar, Bulgarlar,
Sırplar ve Ulahlar. Rum Katolik ve Rum Ortodoks nüfusları toplamı, 1 milyon 792 bin 206’dı. Ermeni Gregoryen ve Ermeni Katolik toplamı
ise 1 milyon 230 bindir. Bu halde etnik köken itibarıyla 1914 yılında Osmanlı İmparatorluğu nüfusunun yüzde 9,68’i Rum ve yüzde 6,64’ü
Ermenidir.[64]

Cumhuriyet döneminin ilk sayımı olan 1927 nüfus sayımında Türkiye'de anadili Ermenice olan nüfusu 64.745 kişi olarak belirtilmiştir.[65]

I. Dünya Savaşı sırasında gerçekleşen bu büyük nüfus hareketi sırasında yaşananlar Ermeni kaynaklarında genellikle Medz Yeğern (Büyük
Felaket) veya Çart (Kırım) olarak adlandırılmakta ve modern Ermeni tarihinin dönüm noktası olarak değerlendirilmektedir.

Diaspora
Ana madde: Ermeni diasporası
Ermeni diasporası, Ermenistan, Türkiye ve İran dışında yaşayan Ermenilere verilen genel addır. Ermenistan dışında 3-4 milyon kadar Ermeninin
yaşadığı iddia edilmektedir. Ancak sağlıklı istatistikler yoktur. Ermenilerin en yoğun olduğu ülkeler Rusya, ABD ve Fransa'dır.

Dipnot
1. ^ Abhazya üzerine Abhazya Cumhuriyeti ile Gürcistan devletleri arasında bir toprak anlaşmazlığı söz konusudur. Abhazya
Cumhuriyeti 23 Temmuz 1992 tarihinde tek taraflı olarak bağımsızlığını ilân etti, fakat Gürcistan hâlen bu bölge üzerindeki
egemenliğini savunmakta ve bu bölgeyi Rusya işgâli altında olan bir toprak olarak tanımlamaktadır. Şu ana kadar Birleşmiş
Milletler'in 193 üye devletinin 7 tanesi Abhazya'yı resmen bağımsız bir ülke olarak tanımıştır, fakat bu devletlerin bir tanesi bu
tanımayı sonradan geri çekmiştir.

Kaynakça
1. ^ Farklı kaynaklar:
Dennis J.D. Sandole (24 Ocak 2007). Peace and
Security in the Postmodern World: The OSCE and
Conflict Resolution. Routledge. s. 182.
ISBN 9781134145713. "The nearly 3 million Armenians
in Armenia (and 3–4 million in the Armenian Diaspora
worldwide) "perceive" the nearly 8 million Azerbaijanis
in Azerbaijan as "Turks.""
McGoldrick, Monica; Giordano, Joe; Garcia-Preto,
Nydia, (Ed.) (18 Ağustos 2005). Ethnicity and Family
Therapy, Third Edition (https://archive.org/details/ethnicit
yfamilyt0000unse) (3 bas.). Guilford Press. s. 439 (http
s://archive.org/details/ethnicityfamilyt0000unse/page/43
9). ISBN 9781606237946. "The impact of such a horror
on a group who presently number approximately 6
million, worldwide, is incalculable."
Gevorg Sargsyan; Ani Balabanyan; Denzel Hankinson
(1 Ocak 2006). From Crisis to Stability in the Armenian
Power Sector: Lessons Learned from Armenia's Energy
Reform Experience (https://archive.org/details/fromcrisis
tostab00sarg/page/18) (illustrated bas.). World Bank
Publications. s. 18 (https://archive.org/details/fromcrisist
ostab00sarg/page/18). ISBN 9780821365908. "The
country's estimated 3–6 million Diaspora represent a
major source of foreign direct investment in the country."
Arthur G. Sharp (15 Eylül 2011). The Everything Guide
to the Middle East: Understand the people, the politics,
and the culture of this conflicted region (https://archive.or
g/details/everythingguidet0000shar). Adams Media.
s. 137 (https://archive.org/details/everythingguidet0000s
har/page/137). ISBN 9781440529122. "Since the newly
independent Republic of Armenia was declared in 1991,
nearly 4 million of the world's 6 million Armenians have
been living on the eastern edge of their Middle Eastern
homeland."
2. ^ farklı kaynaklar:
Von Voss, Huberta (2007). Portraits of Hope: Armenians
in the Contemporary World. New York: Berghahn
Books. s. xxv. ISBN 9781845452575. "...there are some
8 million Armenians in the world..."
Freedman, Jeri (2008). The Armenian genocide. New
York: Rosen Publishing Group. s. 52.
ISBN 9781404218253. "In contrast to its population of
3.2 million, approximately 8 million Armenians live in
other countries of the world, including large
communities in the America and Russia."
Guntram H. Herb, David H. Kaplan (2008). Nations and
Nationalism: A Global Historical Overview: A Global
Historical Overview. Santa Barbara, California: ABC-
CLIO. s. 1705. ISBN 9781851099085. "A nation of some
8 million people, about 3 million of whom live in the
newly independent post-Soviet state, Armenians are
constantly battling not to lose their distinct culture,
identity and the newly established statehood."
Robert A. Saunders, Vlad Struko (2010). Historical
dictionary of the Russian Federation (https://archive.org/
details/historicaldictio00saun). Lanham, Maryland:
Scarecrow Press. s. 50 (https://archive.org/details/histori
caldictio00saun/page/50). ISBN 9780810854758.
Philander, S. George (2008). Encyclopedia of global
warming and climate change (https://archive.org/details/
elementsstatisti00alsa). Los Angeles: SAGE. s. 77 (http
s://archive.org/details/elementsstatisti00alsa/page/n90).
ISBN 9781412958783. "An estimated 60 percent of the
total 8 million Armenians worldwide live outside the
country..."
Robert A. Saunders, Vlad Strukov (2010). Historical
dictionary of the Russian Federation (https://archive.org/
details/historicaldictio00saun). Lanham, Maryland:
Scarecrow Press. s. 51 (https://archive.org/details/histori
caldictio00saun/page/51). ISBN 9780810874602.
"Worldwide, there are more than 8 million Armenians;
3.2 million reside in the Republic of Armenia."
3. ^ [1] (http://armstat.am/file/article/sv_03_13a_520.pdf) 7
Ocak 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi
(https://web.archive.org/web/20190107090428/https://www.
armstat.am/file/article/sv_03_13a_520.pdf%20).
հոկտեմբերի 12-21-ը Հայաստանի
Հանրապետությունում անցկացված
մարդահամարի արդյունքները (The results of the
census conducted in October 2011 in the Republic of
Armenia). pp 6-7. (Ermenice)
 4. ^ Ministry of Culture of Armenia "The ethnic minorities in
Armenia. Brief information" (http://mincult.am/datas/media/a
zg.poqr.%20ev%20xorhurd%20mshak.nax.%20(1).doc) 10
Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi
(https://web.archive.org/web/20171010143439/http://mincul
t.am/datas/media/azg.poqr.%20ev%20xorhurd%20mshak.n
ax.%20(1).doc).. 2011'deki en son nüfus sayımına
göre."National minority" (http://mincult.am/national_minority.
html) 16 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde
arşivlendi (https://web.archive.org/web/20170216082403/htt
p://mincult.am/national_minority.html)..
5. ^ "National makeup of the population of the Russian
Federation (Национальный состав населения
Российской Федерации)" (http://www.gks.ru/free_doc/new
_site/population/demo/per-itog/tab5.xls) (Rusça). Russian
Federal State Statistics Service. 4 Mart 2016 tarihinde
kaynağından arşivlendi (https://web.archive.org/web/20160
304132202/http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/
demo/per-itog/tab5.xls). Erişim tarihi: 5 Ocak 2013.
6. ^ Robert A. Saunders, Vlad Struko (2010). Historical
dictionary of the Russian Federation (https://archive.org/det
ails/historicaldictio00saun). Lanham, Maryland: Scarecrow
Press. s. 50 (https://archive.org/details/historicaldictio00sau
n/page/50). ISBN 978-0-8108-5475-8.
7. ^ Total ancestry categories tallied for people with one or
more ancestry categories reported 2011 American
Community Survey 1-Year Estimates (https://archive.org/det
ails/2011AmericanCommunitySurveyAncestry). United
States Census Bureau. Erişim tarihi: 22 Aralık 2012.
8. ^
"Barack Obama on the Importance of US-Armenia
Relations" (http://www.anca.org/press_releases/press_r
eleases.php?prid=1365). Armenian National Committee
of America. 19 Ocak 2008. 2 Temmuz 2015 tarihinde
kaynağından arşivlendi (https://web.archive.org/web/20
150702112111/http://www.anca.org/press_releases/pre
ss_releases.php?prid=1365). Erişim tarihi: 24 Temmuz
2012.
"Kim Kardashian Urges Support for Telethon" (http://ww
w.armenianweekly.com/2012/05/20/kim-kardashian-urg
es-support-for-telethon/). The Armenian Weekly. 20
Mayıs 2012. 6 Ocak 2013 tarihinde kaynağından
arşivlendi (https://www.webcitation.org/6DSOMTePA?url
=http://www.armenianweekly.com/2012/05/20/kim-karda
shian-urges-support-for-telethon/). Erişim tarihi:
24 Temmuz 2012.
Milliken, Mary (12 Ekim 2007). "Armenian-American
clout buys genocide breakthrough" (https://www.reuters.
com/article/2007/10/12/us-usa-armenians-idUSN11445
09820071012). Reuters. 5 Kasım 2013 tarihinde
kaynağından arşivlendi (https://web.archive.org/web/20
131105223335/http://www.reuters.com/article/2007/10/1
22. ^ a b c Horenli Musa; Thomson, Robert W. (1978).
2/us-usa-armenians-idUSN1144509820071012). Erişim
tarihi: 5 Aralık 2012.
9. ^ Thon, Caroline (2012). Armenians in Hamburg: an
ethnographic exploration into the relationship between
diaspora and success (https://archive.org/details/armenians
inhambu0000thon). Berlin: LIT Verlag Münster. s. 25 (https:// 23. ^ The heritage of Armenian literature (https://archive.org/det
archive.org/details/armeniansinhambu0000thon/page/25).
ISBN 978-3-643-90226-9.
10. ^ Taylor, Tony (2008). Denial: history betrayed (https://archiv
e.org/details/denialhistorybet0000tayl). Carlton, Victoria:
Melbourne University Pub. s. 4 (https://archive.org/details/d
enialhistorybet0000tayl/page/4). ISBN 978-0-522-85482-4.
24. ^ Müller, Theodor; Antoine-Jean, M.; Langlois, Victor
11. ^ "National Statistics Office of Georgia" (http://geostat.ge/cm
s/site_images/_files/english/population/Census_release_E
NG_2016.pdf) (PDF). 10 Ekim 2017 tarihinde kaynağından
arşivlendi (https://web.archive.org/web/20171010074805/htt
p://geostat.ge/cms/site_images/_files/english/population/Ce
nsus_release_ENG_2016.pdf) (PDF). Erişim tarihi: 24 Mayıs
2016.
12. ^ "Arşivlenmiş kopya" В Абхазии объявили данные
переписи населения (https://web.archive.org/web/201310
20081311/http://rus.delfi.lv/news/daily/abroad/v-abhazii-oby
avili-dannye-perepisi-naseleniya.d?id=42015926). Delfi
(Rusça). 29 Aralık 2011. 20 Ekim 2013 tarihinde
kaynağından (http://rus.delfi.lv/news/daily/abroad/v-abhazii-
obyavili-dannye-perepisi-naseleniya.d?id=42015926)
arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2013. (2011 sayımına
göre.).
13. ^ "Armenia: Ancient and premodern Armenia".
Encyclopædia Britannica Online. "The Armenians, an Indo-
European people, first appear in history shortly after the end
of the 7th century bce"
14. ^ Richard G. Hovannisian, The Armenian people from
ancient to modern times: the fifteenth century to the
twentieth century, Volume 2, s. 427, Palgrave Macmillan,
1997.
15. ^ see Hastings, Adrian (2000). A World History of
Christianity. Wm. B. Eerdmans Publishing. s. 289.
ISBN 978-0-8028-4875-8.
16. ^ "Armenia first nation to adopt Christianity as a state
religion" (http://www.ncccusa.org/news/01news36a.html). 6
Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi (https://web.ar
chive.org/web/20110106104636/http://www.ncccusa.org/ne
ws/01news36a.html). Erişim tarihi: 27 Şubat 2007.
17. ^ Razmik Panossian, The Armenians: From Kings And
Priests to Merchants And Commissars, Columbia
Üniversitesi Yayınları (2006), 978-0-231-13926-7, sayfa
106.
18. ^ Rafael Ishkhanyan, "Illustrated History of Armenia,"
Yerevan, 1989
19. ^ Elisabeth Bauer. Armenia: Past and Present (1981), s. 49
20. ^ Petrosyan, Armen (2007). Towards the Origins of the
Armenian People: The Problem of Identification of the
Proto-Armenians: A Critical Review (in English) (https://ww
w.academia.edu/3657764). Journal for the Society of
Armenian Studies. 16. s. 30. 4 Ekim 2020 tarihinde
kaynağından arşivlendi (https://web.archive.org/web/20201
004180224/https://www.academia.edu/3657764/Towards_t
he_Origins_of_the_Armenian_People_The_Problem_of_Id
entification_of_the_Proto_Armenians_A_Critical_Review_i
n_English_). Erişim tarihi: 6 Haziran 2019.
21. ^ Martirosyan, Hrach (2010). Ermeni Kalıtsal Sözlüğü'nün
Etimolojik Sözlüğü. Leiden: Brill. s. 382–385.
"Genealogy of Greater Armenia". History of the Armenians
(https://archive.org/details/historyofarmenia0000mose).
Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. s. 88
(https://archive.org/details/historyofarmenia0000mose/page/
88). ISBN 0-674-39571-9.
ails/heritageofarmeni00ajha/page/65). Hacikyan, A. J.
(Agop Jack), 1931-, Basmajian, Gabriel., Franchuk, Edward
S., Ouzounian, Nourhan. Detroit: Wayne State University
Press. 2005 [2000]. ss. 65 (https://archive.org/details/heritag
eofarmeni00ajha/page/65). ISBN 0814328156.
OCLC 42477084 (https://www.worldcat.org/oclc/42477084).
(1841). Fragmenta historicorum Graecorum ...: Apollodori
Bibliotheca cum fragmentis (https://books.google.com/?id=y
5pxAAAAIAAJ&pg=PA13#v=onepage) (Latince). Firmin
Didot.
25. ^ Berti, Monica. "Digital Fragmenta Historicorum
Graecorum (DFHG)" (https://web.archive.org/web/2020010
5155308/http://www.dfhg-project.org/DFHG/). www.dfhg-
project.org (İngilizce). 5 Ocak 2020 tarihinde kaynağından
(http://www.dfhg-project.org/DFHG/) arşivlendi. Erişim tarihi:
5 Ocak 2020.
26. ^ "Grekçe: Χαλύβοισι πρὸς νότον Ἀρμένιοι ὁμουρέουσι
(The Armenians border on the Chalybes to the south)".
Chahin, Mark (2001). The Kingdom of Armenia. Londra:
Routledge. ss. fr. 203. ISBN 978-0-7007-1452-0.
27. ^ Ibp Inc (Eylül 2013). Armenia Country Study Guide
Volume 1 Strategic Information and Developments (https://b 38. ^ J. P. Mallory, Douglas Q. Adams. (1997). Encyclopedia of
ooks.google.com/?id=3WqaAAAAQBAJ&pg=PA42#v=sayf
a). s. 42. ISBN 9781438773827.
28. ^ Archi, Alfonso (2016). "Egypt or Iran in the Ebla Texts?" (ht
tps://www.academia.edu/34915656). Orientalia. Cilt 85. s. 3.
15 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (https://w
eb.archive.org/web/20210815194611/https://www.academi
a.edu/34915656). Erişim tarihi: 8 Haziran 2019.
29. ^ Kroonen, Guus; Gojko Barjamovic; Michaël Peyrot (9
Mayıs 2018). "Linguistic supplement to Damgaard et al.
2018: Early Indo-European languages, Anatolian,
Tocharian and Indo-Iranian" (https://zenodo.org/record/1240
524). s. 3. doi:10.5281/zenodo.1240524 (https://doi.org/10.5
281/zenodo.1240524). 29 Haziran 2019 tarihinde
kaynağından arşivlendi (https://web.archive.org/web/20190
629152739/https://zenodo.org/record/1240524). Erişim
tarihi: 8 Haziran 2019.
30. ^ Mahmoud A. Al-khatib, "Language shift among the
Armenians of Jordan", International Journal of the
Sociology of Language, Volume 2001, Issue 152, Pages
153–177, ISSN 0165-2516, DOI: 2001.
31. ^ Haz. Adrian Hastings, A World History of Christianity, Wm.
B. Eerdmans Publishing, 2000, ISBN 0-8028-4875-3, p.
289.
32. ^ "Arşivlenmiş kopya" (https://web.archive.org/web/201601
29042046/http://inciltarihi.com/hristiyanlik-tarihi/konsiller-do
nemi/kalkedon-konsili/). 29 Ocak 2016 tarihinde
kaynağından (http://inciltarihi.com/hristiyanlik-tarihi/konsiller
-donemi/kalkedon-konsili/) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak
2016.
33. ^ a b c d Hamp, Eric P. (Ağustos 2013). "The Expansion of
the Indo-European Languages: An Indo-Europeanist's
Evolving View" (https://web.archive.org/web/201908020701
58/http://sino-platonic.org/complete/spp239_indo_european
_languages.pdf) (PDF). Sino-Platonic Papers. Cilt 239.
ss. 8, 10, 13. 2 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (http://s
ino-platonic.org/complete/spp239_indo_european_languag
es.pdf) (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014.
34. ^ Armen Petrosyan (1 Ocak 2007). The Problem Of
Identification Of The Proto-Armenians: A Critical Review (htt
ps://www.academia.edu/3657764). Society For Armenian
Studies. ss. 49-54. 4 Ekim 2020 tarihinde kaynağından
arşivlendi (https://web.archive.org/web/20201004180224/htt
ps://www.academia.edu/3657764/Towards_the_Origins_of_
the_Armenian_People_The_Problem_of_Identification_of_t
he_Proto_Armenians_A_Critical_Review_in_English_).
Erişim tarihi: 23 Kasım 2018.
35. ^ Martirosyan, Hrach (2014). "Origins and Historical
Development of the Armenian Language" (https://ling.hse.r
u/data/2014/09/01/1313574129/Hrach%20Martirosyan%20-
%20Handout.pdf) (PDF). Leiden University. ss. 1-23. 4
Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (https://web.
archive.org/web/20190804193154/https://ling.hse.ru/data/2
014/09/01/1313574129/Hrach%20Martirosyan%20-%20Ha
ndout.pdf) (PDF). Erişim tarihi: 5 Ağustos 2019.
36. ^ "The Mushki Problem Reconsidered" (http://smea.isma.cn
r.it/wp-content/uploads/2016/02/Kossian_The-Mushki-probl
em-Reconsidered.pdf%7Clast%3DKossian%7Cfirst%3DAr
am). 28 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (htt
ps://web.archive.org/web/20200828192604/http://smea.ism
a.cnr.it/wp-content/uploads/2016/02/Kossian_The-Mushki-p
roblem-Reconsidered.pdf%7Clast=Kossian%7Cfirst=Ara
m/). Erişim tarihi: 12 Ekim 2020.
37. ^ Vavroušek P. (2010). "Frýžština". Jazyky starého Orientu.
Praha: Univerzita Karlova v Praze. s. 129. ISBN 978-80-
7308-312-0.
Indo-European culture (https://archive.org/details/encyclope
diaindo00mall). Londra: Fitzroy Dearborn Publishers.
ss. 419 (https://archive.org/details/encyclopediaindo00mall/
page/n448). ISBN 9781884964985.
39. ^ Clackson James P.T. (2008). "Classical Armenian". The
Ancient Languages of Asia Minor. New York: Cambridge
University Press. s. 124.
40. ^ Handbook of Formal Languages (1997), p. 6 (https://book
s.google.com/books?id=yQ59ojndUt4C&pg=PA6&dq=arme
no-aryan&client=firefox-a#v=onepage&q=armeno-aryan&f=
true) 18 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde
arşivlendi (https://web.archive.org/web/20200518224126/htt
ps://books.google.com/books?id=yQ59ojndUt4C&pg=PA6&
dq=armeno-aryan&client=firefox-a#v=onepage&q=armeno-
aryan&f=true)..
41. ^ Kim, Ronald (2018). "Greco-Armenian: The persistence of
a myth" (https://www.academia.edu/37844906).
Indogermanische Forschungen. The University of British
Columbia Library. 24 Mart 2021 tarihinde kaynağından
arşivlendi (https://web.archive.org/web/20210324071419/htt
ps://www.academia.edu/37844906/Greco_Armenian_the_p
ersistence_of_a_myth). Erişim tarihi: 9 Haziran 2019.
42. ^ John A. C. Greppin and I. M. Diakonoff, Some Effects of
the Hurro-Urartian People and Their Languages upon the
Earliest Armenians Journal of the American Oriental Society
Vol. 111, No. 4 (Oct. - Dec., 1991), pp. 721 [2] (https://www.j
stor.org/stable/603403?read-now=1&seq=2#metadata_info
_tab_contents) 18 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine
sitesinde arşivlendi (https://web.archive.org/web/20200518
232234/https://www.jstor.org/stable/603403?read-now=1&s
eq=2#metadata_info_tab_contents).
43. ^ Joan Aruz, Kim Benzel, Jean M. Evans, Beyond Babylon:
Art, Trade, and Diplomacy in the Second Millennium B.C.
Metropolitan Museum of Art (New York, N.Y.)[3] (https://archi
ve.org/details/bub_gb_gr5BgOwEJicC/page/n179) (2008)
pp. 92
44. ^ Kossian, Aram V. (1997), The Mushki Problem
Reconsidered (https://web.archive.org/web/201908290055
31/https://docplayer.net/108120425-The-mushki-problem-re
considered.html), 29 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından
(https://docplayer.net/108120425-The-mushki-problem-reco
nsidered.html) arşivlendi, erişim tarihi: 30 Mart 2020 pp. 254
45. ^ Peter I. Bogucki and Pam J. Crabtree Ancient Europe,
8000 B.C. to A.D. 1000: An Encyclopedia of the Barbarian
World. (http://lukashevichus.info/knigi/ancient_europe_ency
cl_bogucki_crabtree_1.pdf) 9 Ocak 2016 tarihinde Wayback
Machine sitesinde arşivlendi (https://web.archive.org/web/2
0160109082658/http://lukashevichus.info/knigi/ancient_eur
ope_encycl_bogucki_crabtree_1.pdf). Charles Scribner's
Sons, 2004 978-0684806686
46. ^ Daniel T. Potts A Companion to the Archaeology of the
Ancient Near East. (https://books.google.ca/books?id=7lK6l
7oF_ccC&pg=PA681) 19 Mayıs 2020 tarihinde Wayback
Machine sitesinde arşivlendi (https://web.archive.org/web/2
0200519050325/https://books.google.ca/books?id=7lK6l7o
F_ccC&pg=PA681). Volume 94 of Blackwell Companions
to the Ancient World. John Wiley & Sons, 2012
1405189886 p.681
47. ^ Simonyan, Hakob Y. (2012). "New Discoveries at Verin
Naver, Armenia" (https://www.academia.edu/25380162).
Backdirt, The Puzzle of the Mayan Calendar. The Cotsen
Institute of Archaeology at UCLA. ss. 110-113. 8 Kasım
2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (https://web.archive.
org/web/20211108073841/https://www.academia.edu/2538
0162). Erişim tarihi: 5 Ağustos 2019.
48. ^ Martirosyan, Hrach (2014). "Origins and Historical
Development of the Armenian Language" (https://ling.hse.r
u/data/2014/09/01/1313574129/Hrach%20Martirosyan%20-
%20Handout.pdf) (PDF). Leiden University. ss. 1-23. 4
Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (https://web.
archive.org/web/20190804193154/https://ling.hse.ru/data/2
014/09/01/1313574129/Hrach%20Martirosyan%20-%20Ha
ndout.pdf) (PDF). Erişim tarihi: 5 Ağustos 2019.
49. ^ Thomas Gamkrelidze and Vyacheslav Ivanov
(philologist)|Vyacheslav V. Ivanov, The Early History of
Indo-European Languages, March 1990, p. 110.
50. ^ Reich, David (2018). Who We Are and How We Got Here:
Ancient DNA and the New Science of the Human Past.
Knopf Doubleday Publishing Group.
51. ^ Damgaard, Peter de Barros (2018). The First Horse
herders and the Impact of Early Bronze Age Steppe
expansions into Asia.
52. ^ Haak, Wolfgang (2015). Massive migration from the
steppe is a source for Indo-European languages in Europe.
bioRxiv 013433 (https://doi.org/10.1101/013433) $2.
doi:10.1101/013433 (https://doi.org/10.1101/013433).
53. ^ Grolle, Johann (12 May 2018), "Invasion aus der Steppe",
Der Spiegel
54. ^ Haber, Marc; Mezzavilla, Massimo; Xue, Yali; Comas,
David; Gasparini, Paolo; Zalloua, Pierre; Tyler-Smith, Chris
(2015). "Genetic evidence for an origin of the Armenians
from Bronze Age mixing of multiple populations". European
Journal of Human Genetics. 24 (6). ss. 931-6.
bioRxiv 015396 (https://doi.org/10.1101/015396) $2.
doi:10.1038/ejhg.2015.206 (https://doi.org/10.1038/ejhg.201
5.206). PMC 4820045 (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/art
icles/PMC4820045) $2. PMID 26486470 (https://www.ncbi.n
lm.nih.gov/pubmed/26486470).
55. ^ Wade, Nicholas (10 Mart 2015). "Date of Armenia's Birth,
Given in 5th Century, Gains Credence" (https://www.nytime
s.com/2015/03/11/science/study-backs-5th-century-historia
ns-date-for-founding-of-armenia.html?_r=0). The New York
Times. 19 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (htt
ps://web.archive.org/web/20200519014046/https://www.nyti
mes.com/2015/03/11/science/study-backs-5th-century-histo
rians-date-for-founding-of-armenia.html?_r=0). Erişim tarihi:
30 Mart 2020.
56. ^ Wang, Chuan-Chao (2018), The genetic prehistory of the
Greater Caucasus
Dış bağlantılar
A History of Armenia, by Vahan Kurkjian (http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazette
er/Places/Asia/Armenia/_Texts/KURARM/home.html) 27 Mayıs 2012 tarihinde Archive.is
sitesinde arşivlendi (https://archive.today/20120527052930/http://penelope.uchicago.ed
u/Thayer/E/Gazetteer/Places/Asia/Armenia/_Texts/KURARM/home.html) (İngilizce)
Otorite kontrolü BNF: cb11936986z (https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb11936986z) (data) (https://data.bnf.fr/ark:/12148/cb11936986z)
· GND: 4085933-2 (https://d-nb.info/gnd/4085933-2) ·
57. ^ J. D. Hawkins. Building Inscriptions of Carchemish: The
Long Wall of Sculpture and Great Staircase. Anatolian
Studies Vol. 22. British Institute of Ankara. (1972). p. 109. [4]
(https://visualanthropology.iliauni.edu.ge/images/e/e8/Vol_2
2_1972.pdf) 28 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine
sitesinde arşivlendi (https://web.archive.org/web/20200728
003056/https://visualanthropology.iliauni.edu.ge/images/e/e
8/Vol_22_1972.pdf).
58. ^ A.E. Redgate. Reviewed Work: The Pre-History of the
Armenians by Gabriel Soultanian. Cambridge University
Press. (2007). p. 175. Bulletin of the School of Oriental and
African Studies, University of London Vol. 70, No. 1 (2007),
pp. 175. [5] (https://www.jstor.org/stable/40378911?read-no
w=1&seq=3#metadata_info_tab_contents) 26 Temmuz
2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi (http
s://web.archive.org/web/20200726101941/https://www.jstor.
org/stable/40378911?read-now=1&seq=3#metadata_info_t
ab_contents).
59. ^ a b Dyakonov, İgor (1968). Ermeni halkının geçmişi MÖ
1500'den 500'e kadar Ermeni Yaylalarının tarihi.Hititler,
Luviler, Proto-Ermeniler (http://annales.info/other/djakonov/i
ndex.htm#pian). Yeremyan S. T Erivan: Ermeni SSR
Bilimler Akademisi. s. 230-266. 29 Şubat 2020 tarihinde
kaynağından arşivlendi (https://web.archive.org/web/20200
229041820/http://annales.info/other/djakonov/index.htm#pi
an). Erişim tarihi: 30 Mart 2020.
60. ^ a b Vahan Kurkjian, "History of Armenia", Michigan, 1968,
History of Armenia by Vahan Kurkjian (http://penelope.uchic
ago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Places/Asia/Armenia/_Texts/K
URARM/home.html) 27 Mayıs 2012 tarihinde Archive.is
sitesinde arşivlendi (https://archive.today/20120527052930/
http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Places/A
sia/Armenia/_Texts/KURARM/home.html); Armenian Soviet
Encyclopedia, v 12, Yerevan 1987; Artak Movsisyan,
"Sacred Highland: Armenia in the spiritual conception of the
Near East", Yerevan, 2000; Martiros Kavoukjian, "The
Genesis of Armenian People", Montreal, 1982
61. ^ Family Tree DNA — Armenian DNA Project
62. ^ Herrera KJ, Lowery RK, Hadden L, Calderon S, Chiou C,
Yepiskoposyan L, Regueiro M, Underhill PA, Herrera RJ
(Mart 2012). "Neolithic patrilineal signals indicate that the
Armenian plateau was repopulated by agriculturalists".
European Journal of Human Genetics. 20 (3). ss. 313-20.
doi:10.1038/ejhg.2011.192 (https://doi.org/10.1038/ejhg.201
1.192). PMC 3286660 (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/art
icles/PMC3286660) $2. PMID 22085901 (https://www.ncbi.n
lm.nih.gov/pubmed/22085901).
63. ^ "Arşivlenmiş kopya" (https://www.researchgate.net/figure/
mtDNA-Haplogroups_fig6_318033931). 24 Mart 2021
tarihinde kaynağından arşivlendi (https://web.archive.org/w
eb/20210324071402/https://www.researchgate.net/figure/mt
DNA-Haplogroups_fig6_318033931). Erişim tarihi: 30 Mart
2020.
64. ^ Kemal H. Karpat, Osmanlı Nüfusu (1830-1914), Tarih
Vakıf Yurt Yayınları, İstanbul, 2003, sayfa 226-227; birçok
kaynaktan aktaran DİE, Cilt 2, sayfa 46.
65. ^ İstatistik Umum Müdürlüğü ve Devlet İstatistik Enstitüsü,
1927 nüfus sayım sonuçları.
Vikisöz'de Ermeniler ile
ilgili sözleri bulabilirsiniz.
Wikimedia Commons'ta
Ermeniler ile ilgili ortam
dosyaları bulunmaktadır.
 LCCN: sh85007306 (https://id.loc.gov/authorities/subjects/sh85007306) ·
NARA: 10646956 (https://catalog.archives.gov/id/10646956) · NDL: 00575411 (https://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/00575411) ·
NKC: ph117340 (https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&local_base=aut&ccl_term=ica=ph117340&CON_LNG=ENG)

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ermeniler&oldid=31791110" sayfasından alınmıştır