Ixtisas: Riyaziyyat ve Informatika

Kurs: I kurs

Fənn: Riyazi Analiz

Mövzu: Muəyyən Inteqral

Ədəbiyyat: I.Ibrahimov-Riyazi Analiz

Muəllim: S.Aliyev (sahib1960elm@gmail.com)

 Müəyyən inteqral.
PLAN

1. Əyrixətli trapesya

2. Müəyyən inteqrala gətirilən məsələ

3. Müəyyən inteqral tərifi

Tutaq ki, f(x) [a,b] parçasında təyin edilmiş kəsilməz və mənfi qiymətlər almayan
funksiyadır. Absis oxu, x=a və x=b düz xətlərinin parçaları və f(x) funksiyasının qrafi-
ki ilə hüdudlanmış aABb müstəvi fiquru (şəkil 1) əyirxətli trapesiya adlanır. Bu
əyrixətli trapesiyanın sahəsini tapaq. Bunun üçün [a,b] parçasını hər hansı qayda ilə n
hissəyə bölək və bölgü nöqtələrini ilə işarə
edək:

Şəkil 1.

f(x) funksiyasının parçasındakı ən kiçik və ən böyük qiymətlərini uyğun

olaraq ilə işarə edək. Beləliklə, aABb əyrixətli trapesiyası n sayda əyrixətli
trapesiyaya bölünmüş olur. Aydındır ki, i-ci trapesiyanın sahəsi
hasilindən kiçik deyil,
hasilindən isə böyük deyil. Buna görə də aABb əyrixətli trapesiyasının sahəsi

cəmindəm kiçik deyil,

cəmindən isə böyük deyil. Başqa sözlə,bu bərabərsizlikdəki Sn və Sn uyğun olaraq

aABb əyrixətli trapesiyasına daxil olan və onu daxilinə alan pilləvari müstəvi
fiqurların sahələridir. kəmiyyətlərinin ən böyüyü nə qədər kiçik olsa,
başqa sözlə, biz [a,b] parçasını nə qədər kiçik hissələrə bölsək, sn və Sn kəmiyyətləri də
bir o qədər bir-birinə yaxın olar
Tərif. Əgər şərti ödənərsə, onda
kəmiyyəti əyrixətli aABb trapesiyasının sahəsi adlanır.
Əgər hər bir parçasında hər hansı bir nöqtəsi
götürsək, onda

bərabərsizlikləri doğru olacaq. Bu bərabərsizliklərdən

bərabərsizliyi alınır.

cəmi f(x) funksiyasının [a,b] parçasında inteqral cəmi ad- lanır. (1)
bərabərsizliyində max limitə keçsək

bərabərliyini alıraq.

Tutaq ki, f(x) funksiyası [a,b] parçasında təyin edilmişdir. Təsəvvür edək ki, biz [a,b]
parçasını əvvəl bir qayda ilə, sonra ikinci bir qayda ilə, daha sonra üçüncü bir qayda ilə
və sair k-cı qayda ilə hissələrə bölməklə bu işi sonsuz olaraq davam etdiririk. [a,b]
parçasını k-cı qayda ilə böldükdə alınan [x0,x1], [x1,x2],...,[ ,xn] parçalarının ən
böyüyünün uzunluğu ilə işarə edək. Əgər olarsa, onda [a,b] parçasının belə bölünmə
ardıcıllığı əsas bölünmə ardıcıllığı adlanır.
Tərif. Əgər [a,b] parçasının hər bir əsas bölünmə ardıcıllığı üçün f(x)
funksiyasının

inteqral cəmləri ardıcıllığı cinöqtələrinin seçilmə qaydasından asılı

olmayaraq eyni bir I ədədinə yığılırsa, onda f(x) funksiyası [a,b] parçasında
inteqrallanan funksiya, I ədədi isə bu funksiyanın həmin parçada müəyyən
inteqralı adlanır.
f(x) funksiyasının [a,b] parçasında müəyyən inteqralı

kimi işarə edilir. a və b ədədləri müəyyən inteqralın uyğun olaraq aşağı və yuxarı
cərhədləri adlanır. Beləliklə, tərifə görə
 Bu düsturu bundan əvvəlki paraqrafdakı (2) düsturu ilə müqayisə etsək,
görərik ki, mənfi qiymətlər almayan f(x) funksiyasının müəyyən inteqralı aABb
əyrixətli trapesiyasının sahəsinə bərabərdir (müəyyən inteqralın həndəsi mənası).
Müəyyən inteqral inteqrallama dəyişəninin hansı hərflə işarə edilməsindən
asılı deyil. Misal üçün

İsbat etmək olar ki, əgər f(x) funksiyası [a,b] parça- sında məhduddursa və
bu parçada onun sonlu sayda kəsilmə nöqtələri varsa, onda

inteqralı var.