‫فهرست مطالب‬

‫فصل اول – کلیات اقتصاد‬

‫‪ 10‬اصل مهم اقتصاد‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬
‫پدر علم اقتصاد‬ ‫‪-‬‬
‫تعریف علم اقتصاد‬ ‫‪-‬‬
‫اقتصاد اثباتی و هنجاری‬ ‫‪-‬‬
‫تقسیم بندی علم اقتصاد( اقتصاد خرد‪ -‬اقتصاد کالن)‬ ‫‪-‬‬
‫منحنی امکانات تولید‬ ‫‪-‬‬
‫‪ 3‬سئوال کلیدی در اقتصاد‬ ‫‪-‬‬
‫نظام های اقتصادی ( آزاد – متمرکز‪ -‬مختلط)‬ ‫‪-‬‬
‫فصل دوم – تقاضا‬
‫تعریف تقاضا‬ ‫‪-‬‬
‫عوامل موثر برتقاضا‬ ‫‪-‬‬
‫تابع تقاضا‬ ‫‪-‬‬
‫تغییر تقاضا‬ ‫‪-‬‬
‫حالت های خاص‬ ‫‪-‬‬
‫قدرت قیمت گذاری مدیران بنگاه‬ ‫‪-‬‬
‫بنگاه رقابت کامل‬ ‫‪-‬‬
‫کاالی گیفن‬ ‫‪-‬‬
‫فصل سوم – عرضه‬
‫تعریف عرضه‬ ‫‪-‬‬
‫عوامل موثر برعرضه‬ ‫‪-‬‬
‫تابع عرضه‬ ‫‪-‬‬
‫تغییر عرضه‬ ‫‪-‬‬
‫حالتهای خاص‬ ‫‪-‬‬
‫تعریف تعادل‬ ‫‪-‬‬
‫شرط تعادل‬ ‫‪-‬‬
‫تغییر در نقطه تعادل‬ ‫‪-‬‬
‫انواع تعادل‬ ‫‪-‬‬
‫قیمتهای کف و قیمتهای سقف‬ ‫‪-‬‬
‫اثر برقراری مالیات بر واحد و تعیین سهم مالیاتی عرضه کننده و تقاضا کننده‬ ‫‪-‬‬
‫فصل چهارم‪ -‬کشش‬
‫تعریف کشش‬ ‫‪-‬‬
‫کشش قیمتی تقاضا‬ ‫‪-‬‬
‫کشش درآمدی تقاضا‬ ‫‪-‬‬
‫کشش قیمتی عرضه‬ ‫‪-‬‬
‫کشش متقاطع‬ ‫‪-‬‬

‫‪1‬‬
 ‫فصل پنجم – نظریه رفتار مصرف کننده‬
‫تعریف مطلوبیت‬ ‫‪-‬‬
‫مطلوبیت کل مطلوبیت نهای و رابطه آنها با یکدیگر‬ ‫‪-‬‬
‫منحنی بی تفاوتی‬ ‫‪-‬‬
‫خط بودجه‬ ‫‪-‬‬
‫تعادل مصرف کننده‬ ‫‪-‬‬
‫فصل ششم – نظریه رفتار تولید کننده‬
‫تابع تولید‬ ‫‪-‬‬
‫تولید کل تولید نهایی و تولید متوسط‬ ‫‪-‬‬
‫مراحل تولید‬ ‫‪-‬‬
‫منحنی های بی تفاوتی تولید‬ ‫‪-‬‬
‫نرخ نهایی فنی جانشینی کار به جای سرمایه‬ ‫‪-‬‬
‫فصل هفتم – هزینه‬
‫مفهوم هزینه از نظر اقتصادی‬ ‫‪-‬‬
‫مفهوم هزینه فرصت با استفاده از منحنی امکانات تولید‬ ‫‪-‬‬
‫تقسیم بندی هزینه ها‬ ‫‪-‬‬
‫استخراج نموداری منحنی های هزینه متوسط و نهایی از هزینه کل‬ ‫‪-‬‬
‫روابط بین منحنی های هزینه‬ ‫‪-‬‬
‫هزینه های بلند مدت‬ ‫‪-‬‬
‫انواع هزینه ها در بلندمدت‬ ‫‪-‬‬
‫فصل هشتم – بازار رقابت کامل‬
‫تقسیم بندی بازارها‬ ‫‪-‬‬
‫ویژگی های بازار رقابت کامل‬ ‫‪-‬‬
‫شرط تعادل (حداکثرشدن سود) بنگاههای رقابتی در کوتاه مدت‬ ‫‪-‬‬
‫نقطه یا مرز تعطیل بنگاه رقابت کامل‬ ‫‪-‬‬
‫منحنی عرضه بنگاه رقابت کامل‬ ‫‪-‬‬
‫تعادل بنگاه رقابت کامل در بلند مدت‬ ‫‪-‬‬
‫صنعت با هزینه های ثابت و صعودی و نزولی‬ ‫‪-‬‬
‫فصل نهم‪ -‬عقود اسالمی‬

‫‪2‬‬
 ‫فصل اول‬
‫کلیات اقتصاد‬
‫‪ 10‬اصل مهم اقتصادی‬
‫اصل ‪ -1‬همه مردم درگیر مبادله هستند‬
‫اصل ‪ -2‬هزینه بدست آوردن هرچیزبرابر است با ارزش سایر چیزهایی که از دست می دهیم‬
‫(هزینه فرصت)‬
‫اصل‪ -3‬افراد عقالیی همیشه به منافع حاشیه ای فکر می کنند‬
‫اصل ‪ -4‬اشخاص به انگیزه های خود پاسخ می دهند‬
‫اصل‪ -5‬تجارت باعث بهبود وضعیت همه می شود‪.‬‬
‫اصل‪ -6‬بازارها می توانند فعالیت های اقتصادی را به خوبی سازمان دهی کنند‬
‫اصل‪ -7‬دولت ها می توانند موجب بهبود پیامدهای اقتصاد بازار شوند‪.‬‬
‫اصل‪ -8‬سطح رفاه هرکشور به توانایی آن کشور در تولید کاالها و خدمات بستگی دارد‪.‬‬
‫اصل ‪ -9‬افزایش چاپ اسکناس باعث رشد قیمت ها می شود‪.‬‬
‫اصل ‪ -10‬جامعه در کوتاه مدت با مبادله میان تورم و بیکاری روبروست‪.‬‬
‫پدر علم اقتصاد ‪:‬‬
‫آدام اسمیت پدر علم اقتصاد است که با دوکتاب دستهای نامرئی و ثروت ملل به شهرت رسید‪ .‬کتاب ثروت‬
‫ملل در مورد تقسیم کاربود و کتاب دستهای نامرئی در مورد نظام اقتصاد آزاد است که قیمت را بعنوان‬
‫دستهای نامرئی معرفی کرد‪.‬‬
‫تعریف علم اقتصاد‪:‬‬
‫علم تخصیص بهینه منابع کمیاب است‪.‬‬
‫کمیابی‪ :‬مهمترین موضوع علم اقتصاد کمیابی است‪ .‬اگر کمیابی نبود علم اقتصاد نیز موضوعیت پیدا‬
‫نمیکرد‪ .‬گاهی گفته میشود اقتصاددانان فرزندان کمیابی هستند‪ .‬کمیابی به این معنی است که امکانات‬
‫(منابع) با خواسته ها برابر نمی باشد یا بعبارتی به همه آرزوها و خواسته ها و نیازهای خود نمی توانیم‬
‫دسترسی پیدا نماییم‪.‬‬

‫‪3‬‬
 ‫مثال‪ :‬هر فرد درآمد معین و محدودی دارد اما خواسته های زیادی دارد مثل غذا و پوشاک و تفریح و‬
‫آموزش و با درآمد محدود خود نمی تواند به تمام خواسته هایش برسد‪ .‬یا مثال منابع کشور محدود است و با‬
‫بودجه کشور نمی شود تمام کارها مثل ساختن سد و مدرسه و بیمارستان و‪ .....‬انجام داد‪.‬‬
‫تفاوت کمیابی با فقر‪:‬‬
‫فقر به این معنی است که حداقل امکانات را دراختیار نداشته باشیم ولی کمیابی در ارتباط با امکانات و‬
‫خواسته ها است و حتی ثروتمندترین افراد هم با کمیابی روبرو هستند چون محدودیت دارند‪ .‬و ثروتمندترین‬
‫افراد نیز ممکن است با کمیابی بیشتر از افراد کم درآمد روبرو باشند زیرا خواسته های بیشتری نیز ممکن‬
‫است داشته باشند‪.‬‬
‫با توجه به کمیابی منابع و کاالها علم اقتصاد به دو دسته تقسیم میشود‪:‬‬
‫‪ -1‬منابع و کاالهای اقتصادی ‪ :‬کاالهایی هستند که کمیاب باشند مثل خودکار ولباس وغذا و ‪( .....‬نشانه کمیابی‬
‫قیمت است)‬
‫‪ -2‬منابع و کاالهای غیراقتصادی ‪ :‬منابعی هستند که فراوان باشند مثل هوا و نورخورشید و‪( .....‬نشانه‬
‫فراوان بودن مجانی بودن است)‬
‫تخصیص‬
‫هرزمان واژه کمیابی مطرح میشود واژه تخصیص معنا پیدا میکند و اگر منابع فراوان باشند و کمیاب نباشند‬
‫وتخصیص ضرورتی ندارد‪ .‬برای مثال تخصیص نور خورشید یا هوا بی معنی است‪.‬‬
‫مثال‪ :‬درآمد هرفرد مقدار مشخصی است بعبارتی محدود یا کمیاب است لذا ضرورت دارد که تصمیم گیری‬
‫شود در مورد اینکه چه مقدار درآمد را به غذا و چه مقدار را به پوشاک و ‪ ....‬تخصیص دهیم‪.‬‬
‫نکته‪ :‬کمیای ما را مجبور به انتخاب و گزینش می کند یعنی نمی توان به همه اهداف دست پیدا کرد پس باید‬
‫از بین خواسته های مختلف گزینش یا انتخاب کنیم‪.‬‬
‫بهینه‬
‫واژه معروف تخصیص بهینه را زیاد شنیده اید و به تخصیصی گفته می شود که ما را به هدف یا اهدافمان‬
‫بیشتر نزدیک نماید‪ .‬برای مثال در اهدافی مثل حداکثرشدن سود و کمک به مردم محروم و افزایش رضایت‬
‫کارکنان ‪ ...‬تخصیص بهینه مفاهیم متفاوتی پیدا خواهد کرد‪.‬‬
‫مثال دیگر اینکه برای هر فرد تخصیص بهینه زمان متفاوت است که یک فرد می خواهد در مسابقات تنیس‬
‫قهرمان شود و فرد دوم خواستار بدست آوردن نمره خوب در آزمون ایلتس است‪.‬در نتیجه تخصیص بهینه و‬
‫زمان برای این افراد کامال متفاوت خواهد بود‪.‬‬

‫‪4‬‬
 ‫اقتصاد اثباتی و اقتصاد هنجاری‪:‬‬
‫اقتصاد اثباتی‪ :‬در مورد آنچه که هست توضیح می دهد مثال وقتی می گوییم افزایش تقاضا باعث افزایش‬
‫قیمت کاال می شود در حوزه اقتصاد اثباتی قرارداریم‪.‬‬
‫اقتصاد هنجاری‪ :‬در مورد آنچه که باید باشد توضیح می دهد مثال وقتی می گوییم تورم باید مهارشود یا‬
‫بیکاری باید کم شود در حوزه اقتصاد هنجاری است‪.‬‬

‫تقسیم بندی کلی علم اقتصاد ‪:‬‬

‫اقتصاد کالن و اقتصاد خرد‪ ،‬یک جفت بخشبندی اقتصادی هستند که توسط رگنر فریش ابداع‬
‫شدهاست و عمومیترین بخشبندی در اقتصاد هستند‪.‬‬
‫‪ -1‬اقتصاد خرد ‪ :‬بررسی رفتار اقتصادی واحدهای تصمیم گیرنده خرد‬
‫‪ -2‬اقتصاد کالن‪ :‬بررسی رفتار اقتصادی واحدهای تصمیم گیرنده کالن‬

‫اقتصاد خرد‪:‬‬
‫‪ -1‬افراد منابع کمیاب خود را (مثل درآمد و یا فرصت) چگونه تخصیص دهند تا به هدف خود ( که‬
‫معموال مطلوبیت فرض می کنیم) بیشتر دسترسی پیدا نمایند‪.‬همه ما بودجه محدودی داریم و باید‬
‫تصمیم گیری کنیم که درآمد خود را به خرید چه کاالهایی اختصاص دهیم‬
‫‪ -2‬بنگاهها (شرکتها) چگونه بودجه خود را هزینه کنند تا به هدف خود (که معموال حداکثرشدن سود یا‬
‫تولید است) بیشتر دسترسی پیدا کنند‪.‬‬
‫نمونه ای از سئواالت مهم که در اقتصاد خرد پاسخ داده میشود‬
‫‪ -1‬اگر تقاضای دالر افزایش یابد و قیمت آن چگونه تغییر می کند؟‬
‫‪ -2‬مصرف کننده ‪ Y‬چگونه پول خود را باید هزینه کند؟‬
‫‪ -3‬اگر دولت مالیات را افزایش دهد چه اثری بر تولید کننده و مصرف کننده خواهد داشت؟‬
‫‪ -4‬شرکت ‪ N‬بهتر است با توجه به منابع خود چه کاالیی تولید کند و به چه قیمتی بفروش برساند؟‬

‫اقتصاد کالن ‪:‬‬

‫‪ -1‬بررسی فعالیتهای اقتصادی در سطح یک جامعه‬
‫‪ -2‬امکانات محدود یک جامعه (مثل سرمایه ˓ نیروی انسانی و ‪ )....‬چگونه تخصیص یابد تا به اهداف‬
‫جامعه بیشتر دسترسی پیدا کنیم‪.‬‬
‫نمونه ای از سواالت مهم که در اقتصاد کالن پاسخ داده میشود‬
‫‪ -1‬چرا تولید ملی (کالن) افزایش یا کاهش یافته‬

‫‪5‬‬
 ‫‪ -2‬نرخ ارز در چه زمانی افزایش می یابد؟‬
‫‪ -3‬اگر حجم پول در کشور افزایش یابد ˓ تورم چه تغییری می کند؟‬
‫‪ -4‬صادرات و واردات یک کشور چگونه تغییر می کند؟‬
‫منحنی امکانات تولید‪:‬‬
‫ما می توانیم با منابع موجود ترکیبات مختلف از کاالها داشته باشیم ‪ .‬در کشور نیز می شود با توجه به منابع‬
‫محدود ترکیب مختلفی از کاالها داشته باشیم‪.‬‬
‫نکته ‪ :‬با استفاده از منحنی امکانات تولید می توان مفهوم کارایی را توضیح داد‪.‬کارایی عبارت است از‬
‫حداکثر کردن نسبت ستاده به داده یا حداقل کردن نسبت داده به ستاده‬
‫منحنی امکانات تولید)‪ (Production Possibility Frontier | PPF‬نشاندهنده حداکثر مقدار کاال و خدمات‬
‫تولیدشده توسط یک اقتصاد‪ ،‬با منابع موجود در سطح بهرهوری فعلی است‪ .‬کشوری را تصور کنید که تنها دو‬
‫نوع کاال تولید میکند‪ .‬کاالهای کشاورزی و کاالهای صنعتی‪ .‬حتی اگر این کشور‪ ،‬تمام منابع خود‪ ،‬اعم از‬
‫(زمین‪ ،‬نیروی کار‪ ،‬سرمایه و تشکیالت اقتصادی) را برای تولید کاالهای کشاورزی به کار برد‪ ،‬نمیتواند‬
‫بیشتر از حداکثر میزان معینی کاالی کشاورزی – برای مثال ‪ 1۰۰‬واحد – تولید کند‪.‬‬
‫از آنجاییکه‪ ،‬از تمام منابع جهت تولید کاالی کشاورزی استفاده شده است‪ ،‬میزان منابعی برای تولید کاالی‬
‫صنعتی باقی نخواهد ماند‪ .‬در نتیجه‪ ،‬تولید محصوالت صنعتی به صفر خواهد رسید‪ .‬نقطه ‪ L‬در نمودار زیر‬
‫نشاندهنده این مورد است‪ .‬به همین صورت‪ ،‬اگر تمام منابع را برای تولید کاالهای صنعتی استفاده کنیم‪،‬‬
‫احتماالً ‪ ۷۵‬کاال تولید خواهیم کرد و هیچ کاالی کشاورزی تولید نمیشود نقطه )‪(M‬‬
‫نقاط قرارگرفته میان ‪ L‬و ‪ M‬نشاندهنده تمام ترکیبات ممکن از کاالهای کشاورزی و صنعتی هستند که امکان‬
‫دستیابی به آنها در زمان فعلی‪ ،‬وجود دارد‪ .‬در نتیجه‪ ،‬دستیابی به نقطهای خارج از مرز منحنی امکانات‬
‫تولید مانند نقطه )‪ (J‬در زمان حال‪ ،‬امکانپذیر نخواهد بود‪ .‬یعنی به منابع کافی برای تولید در سطح این نقاط‪،‬‬
‫دسترسی نداریم‪ .‬با این حال‪ ،‬نقاطی مانند نقطه )‪( K‬نشاندهنده منابع تلفشده شاید به علت بیکاری‪ ،‬باشد‪ ،‬زیرا‬
‫امکان افزایش تولید هر دو کاال وجود دارد‪ .‬به عبارتی‪ ،‬بعضی از منابع مورد نیاز برای تولید‪ ،‬به درستی به‬
‫کار گرفته نمیشوند‪.‬‬

‫‪6‬‬
 ‫در واقع‪ ،‬منحنی امکانات تولید برای تشریح مفهوم هزینه فرصت بوجود آمده است‪ .‬هزینه فرصت یعنی در‬
‫صورت استفاده از تمام منابع برای تولید ترکیب معینی از کاالها و خدمات در یک اقتصاد‪ ،‬در صورت تمایل‬
‫برای تولید مقدار بیشتری از یک کاال‪ ،‬باید از بکارگیری منابع جهت تولید کاالی دیگر‪ ،‬صرفنظر کرد‪.‬‬
‫اقتصادی که در این وضعیت قرارگرفته «بهینه پارتو )‪» (Pareto Efficient‬است زیرا تمام منابع به خوبی‬
‫به کار گرفته شدهاند‪.‬‬
‫در نمودار زیر‪ ،‬اگر اقتصاد تمایل داشته باشد که میزان تولید کاالهای کشاورزی را از ‪ ۶۰‬به ‪ ۸۰‬برساند‬
‫رسیدن از نقطه ‪ A‬به نقطه ‪ B‬در منحنی ‪ PFF‬باید از بکار رفتن منابع برای تولید کاالهای صنعتی‪،‬‬
‫جلوگیری کند‪ .‬بنابراین‪ ،‬تولید کاالهای صنعتی کاهش پیدا میکند و از ‪ ۵۰‬به ‪ 4۰‬میرسد‪ .‬یعنی هزینه فرصت‬
‫برابر تولید ‪ 1۰‬کاالی صنعتی یا فاصله ‪ YZ‬روی نمودار است‪.‬‬

‫‪7‬‬
 ‫نکات مهم در مورد منحنی امکانات تولید‪:‬‬
‫نکته ‪ :1‬اگر در داخل منحنی امکانات تولید باشیم ˓ کارایی برقرار نمی باشد ولی اگر روی منحنی امکانات‬
‫تولید باشیم یعنی حداکثر محصول را تولید کرده ایم پس کارایی برقراراست‪.‬‬
‫نکته ‪ :2‬منحنی امکانات تولید با تغییر امکانات جامعه (شرکت) مثل افزایش سرمایه ˓ بهبود تکنولوژی ˓‬
‫افزایش نیروی انسانی و ‪ )....‬به سمت باال انتقال میابد‬
‫نکته ‪ :3‬به طور کلی فرد ˓ بنگاه و جامعه با کمیابی روبرو هستند و نمی توانند به همه خواسته های خود‬
‫همزمان برسند یعنی با توجه به مثال باال جامعه نمی تواند همزمان ‪ 120‬واحد کاالی کشاورزی و ‪ 60‬واحد‬
‫کاالی صنعتی تولید کند‪.‬‬
‫نکته ‪ :4‬با بهبود تکنولوژی و افزایش منابع می توان منحنی امکانات تولید را به سمت باال انتقال داد و‬
‫محدودیت را کاهش داد اما نمیتوان محدودیت را به طور کامل از بین برد‪.‬‬
‫نکته ‪ : 5‬فرد یا سازمان یا جامعه باید تعیین کنند که در کدام قسمت از منحنی امکانات تولید می خواهد باشد با‬
‫توجه به اهداف فرد یا سازمان چون علم اقتصاد به ما می گوید که می توانیم این ترکیبهای بهینه را با توجه به‬
‫مثال داشته باشیم ولی علم اقتصاد به ما نمی گوید که کدام نقطه را روی منحنی امکانات تولید انتخاب کنیم‪.‬‬
‫نکته ‪ : 6‬هزینه فرصت ‪ :‬هیچ چیز رایگان بدست نمی آید و تولید هرکاالیی با هزینه همراه است برای مثال‬
‫اگر بخواهیم کاالی کشاورزی بیشتر تولید کنیم باید کاالی صنعتی کمتر تولید کنیم و برعکس‪.‬‬
‫بطور کلی هزینه هر کاال یا خدمتی ˓ همه کاالها و خدماتی است که باید از دست بدهیم تا آن کاال یا خدمت ر ا‬
‫بدست آوریم که در اقتصاد به هزینه فرصت یا هزینه فرصت از دست رفته مشهور است‪.‬‬

‫‪8‬‬
 ‫‪ 3‬سئوال کلیدی در اقتصاد ‪:‬‬
‫‪ -‬چه کاالها و خدماتی تولید شود؟‬
‫‪ -‬کاالهاو خدمات چگونه تولید شود؟‬
‫‪ -‬کاالها و خدمات تولید شده چگونه توزیع شوند؟‬
‫تا کنون ‪ 3‬نوع پاسخ به سئوالهای باال داده شده است‪.‬‬

‫نظام های اقتصادی‪:‬‬

‫‪ -‬نظام اقتصاد آزاد‬
‫‪ -‬نظام اقتصاد متمرکز‬
‫‪ -‬نظام اقتصاد مختلط‬
‫نظام اقتصادی چیست؟ نظام اقتصادی ساخته بشر می باشد‪ .‬نظام های اقتصادی ابزارهای نهادی است که‬
‫از طریق آن منابع ملی برای پاسخگویی به خواسته های بشر بکار گرفته می شوند‪.‬‬
‫نهاد شامل قوانین ˓ مقررات ˓ اخالق ˓ عرف و عادات جامعه است‪.‬‬
‫نظام اقتصاد آزاد‪ :‬در این نظام دو واژه کلیدی دخالت محدود دولت و کارکرد مکانیسم بازار را داریم‪.‬‬
‫ویژگی این نظام عبارت است از آزادی فعالیتهای اقتصادی ˓ منافع شخصی ˓ نقش محدود دولت و کارکرد‬
‫نظام قیمتهاست‪.‬‬
‫در این نظام هرکدام از افراد جامعه به دنبال منافع خود (مثال سود) می باشند و می تواند با رعایت برخی‬
‫محدودیت ها که دولت اعمال می کند˓ منابع خود را به هرشکلی که بخواهند مورد استفاده قراردهند‪.‬‬
‫پاسخ به اولین سوال در نظام اقتصاد آزاد‪ ( :‬مکانیسم بازار‪ -‬حاکمیت مصرف کننده)‬
‫پاسخ این سئوال در نظام اقتصاد آزاد مکانیسم بازار می باشد یعنی از طریق مکانیسم بازار مشخص می‬
‫شود که چه کاالهایی و به چه اندازه و به چه شکلی تولید شوند‪ .‬مثال ‪ :‬فرض کنید چرم داخل بیشتر از‬
‫چرم وارداتی مورد استقبال قراربگیره در نتیجه تقاضا برای چرم داخل بیشتر میشود و قیمت آن باال‬
‫میره و باعث می شود که تولید کنندگان از این کاال بیشتر تولید کنند یعنی منابع جامعه به سمت تولید این‬
‫کاال بیشتر هدایت گردد‪.‬‬
‫بنابراین در نظام اقتصاد آزاد حاکمیت مصرف کننده است که تعیین کننده تخصیص منابع جامعه است‪.‬‬
‫مصرف کنندگان از طریق قیمت پرداختی برای کاالهای مختلف رای خود را به کاالها می دهند و تعیین‬
‫میکنند که خواهان تولید چه کاالهایی می باشند‪ .‬نقش قیمت در نظام اقتصاد آزاد نقش کلیدی می باشد‪.‬‬
‫قیمت ها نقش عالئم راهنمایی را دارا می باشند‪ .‬به این معنی که با افزایش قیمت یک کاال تولید کنندگان‬
‫متوجه می شوند که تقاضا برای این کاال افزایش یافته‪.‬‬

‫‪9‬‬
 ‫پاسخ به دومین سوال در نظام اقتصاد آزاد‪ ( :‬مکانیسم بازار(عرضه و تقاضا)‪ -‬مکانیسم قیمت)‬
‫تولید کنندگان برای اینکه سود خود را حداکثر کنند˓ به دنبال استفاده از عوامل تولید ارزانتر می باشند‪.‬‬
‫بنابراین اگر قیمت نیروی کار (دستمزد) از قیمت سرمایه پایین تر باشد تولید کنندگان از روش های کاربر‬
‫استفاده می کنند مثل چین و هند و اگر سرمایه ارزانتر باشد تولید کنندگان از روش های سرمایه بر‬
‫استفاده میکنند مثل کشورهای اروپایی‬
‫پاسخ به سومین سوال در نظام اقتصاد آزاد‪:‬‬
‫افراد در مقابل ارائه نیروی کار خود ˓ دستمزد و در مقابل ارائه زمین ˓ اجاره و ارائه سرمایه ˓ بهره و ارائه‬
‫قدرت کارفرمایی خود˓ سود بدست می آورند‪.‬‬
‫پس بطور کلی دستمزد˓ اجاره ˓ بهره ˓ سود ˓ درآمدهای فرد را تشکیل می دهد و افراد با درآمدهای خود ˓‬
‫کاالها و خدمات را خریداری می کنند‪ .‬بنابراین اگر فردی دارای بهره وری باالتری باشد دستمزد بیشتری می‬
‫گیرد‪ .‬یعنی درآمد باالتری دارد و می تواند کاالها و خدمات بیشتری داشته باشد‪ .‬پس توزیع را به بهره وری‬
‫افراد و تالش افراد برای کارکردن بیشتر و کسب درآمد ارتباط می دادند‬
‫قیمت مثل عالئم راهنمایی و رانندگی در جاده ها است که به افراد و بنگاه ها می گوید چگونه عمل نمایند‪.‬اگر‬
‫قیمتها دستکاری شوند ˓ عالئم اشتباه به تصمیم گیرندگان داده می شود‪ .‬مثال فرض کنید که دولت با دستور ˓‬
‫دستمزد نیروی کار را باال ببرد و نرخ بهره را کاهش دهد‪.‬این عالمت به تصمیم گیرندگان می گوید که شیوه‬
‫تولید خود را از کاربر به سرمایه بر تغییر دهید زیرا نیروی کار ˓گران شده و با خرید ماشین آالت ( به دلیل‬
‫کاهش نرخ بهره سرمایه ارزان تر شده) شیوه تولید خود را سرمایه بر می کنند و نیروی کار بیکار می ماند‪.‬‬

‫دولت لیبرال‪:‬‬
‫همه امور به مکانیسم بازار واگذار می شود و دولت کمترین دخالت را دارد‪ .‬بعنوان مثال حداقل مزد و یا‬
‫حداقل امکانات رفاهی را ممکن است تعیین نماید‪ .‬جان الک بعنوان یکی از نخستین فیلسوفان‬
‫بنیانگذارلیبرالیسم نشان داد که این دو مفهوم از هم تفکیک ناپذیر است (مفهوم اقتصاد آزاد لیبرالیسم)‬
‫دولتهایی مثل سوئد ˓ نروژ اسکاندیناوی لیبرال هستند اما خودشون را سوسیال دموکرات می دانند و فقط به‬
‫دخالت خاص دولت اعتقاد دارند‪.‬‬
‫نکته ‪ :‬بنیاد ‪ Heritage‬هر سال گزارشی تحت عنوان شاخص آزادی اقتصادی ارائه میکند با عنوان ‪:‬‬
‫‪Freedom Economic of Index‬‬
‫نکته ‪ :‬آدام اسمیت پدر علم اقتصاد معتقد بود که صفاتی مثل سودپرستی ˓ شهرت طلبی ˓ قدرت طلبی ˓ الزاما‬
‫رذائل اخالقی نیست بلکه در یک مکانیسم رقابتی و اقتصاد آزاد این ها فضائل اخالقی هستند و بنابراین او‬
‫برعکس علمای قبل از خود که معتقد بودند این صفات به منافع جامعه لطمه می زند معتقد بود که اگر ساختار‬
‫رقابت و اقتصاد آزاد حاکم باشد منافع جمعی با منافع فردی ناسازگار نمی باشد‪.‬‬

‫‪10‬‬
 ‫نظام اقتصاد متمرکز‪:‬‬
‫به نظامی اطالق می گردد که مالکیت خصوصی در آن وجود ندارد و تصمیم ها توسط یک گروه یا فرد‬
‫اتخاذ می گردد‪ .‬در این نظام ˓ دستورهای اداری جانشین مکانیسم بازار می گردد و قیمت ها را دیگر عرضه‬
‫و تقاضا تعیین نمی کند بلکه توسط دستگاه اداری بصورت دستوری تعیین می شود ‪ .‬در این نظام مالکیت همه‬
‫منابع متعلق به دولت می باشد‪.‬‬
‫پاسخ به اولین سوال در نظام اقتصاد متمرکز‪:‬‬
‫پاسخ نظام متمرکز این است که دولت یا حزب یا فردی که در راس نظام اقتصاد متمرکز قراردارد ˓ بر اساس‬
‫تشخیص خود معین می کند که چه کاال ها و خدماتی برای جامعه مورد نیاز است مثال در شوروی سابق که‬
‫نظام کمونیستی در آن حاکم بود و یک نوع از اقتصاد متمرکز را دارا بود˓ حزب کمونیست و هیات وزیران‬
‫و کمیته برنامه ریزی حزب کمونیست درهر سال مشخص میکرد از هر کاال چه مقدار تولید شود؟ در پاسخ‬
‫به این سوال مهم که با چه معیاری ˓ نوع کاالهایی که باید تولید شود را مشخص می کنید‪ ꜥ‬طرفداران نظام‬
‫اقتصاد متمرکز معتقد بودند که براساس نیازهای جامعه ˓ برنامه ریزان تولید کاالها را تعیین می کنند ولی‬
‫این مساله که آیا دولت و یا افراد حزب کمونیست‪ ꜥ‬می توانند نیازهای مردم را تشخیص دهند و آیا آن ها‬
‫منافع گروه خود را بجای منافع مردم در نظر می گیرند یا خیر؟ از سئوالهایی است که در مقایسه بین نظام ها‬
‫و کارایی نظام های اقتصادی باید مورد بررسی قرار گیرد‪.‬‬

‫پاسخ به دومین سوال در نظام اقتصاد متمرکز‪:‬‬

‫تولید به شکل دستوری و بنا به تشخیص دولت یا حزب و یا گروه خاصی انجام می گیرد و آن ها با توجه به‬
‫نیازهای جامعه مشخص می کنند که در تولید کاالها از کدام عامل تولید بیشتر استفاده شود‪ .‬اگر برنامه ریزان‬
‫تشخیص دادند که شیوه های کاربر بهتر است‪ ꜥ‬شیوه های کاربر در تولید بکار گرفته میشود‪ .‬بنابراین در‬
‫پاسخ به سئوال دوم نیز روشن میشود که مکانیسم قیمتها و نقش بازار مختل میشود و مزد و یا اجاره و سایر‬
‫قیمت عوامل تولید در تخصیص عوامل تولید و شیوه تولیدنقشی ندارد و دستورهای اداری و غیربازاری‬
‫جانشین بازار شده است‪.‬‬
‫پاسخ به سومین سوال در نظام اقتصاد متمرکز‪:‬‬
‫طرفداران این نظام معتقدند که هرکس به اندازه توانش باید کارکند و هرکس به اندازه نیازش باید کاالها و‬
‫خدمات دریافت کند‪.‬‬
‫سئوال اساسی‪ :‬نیاز افراد چجوری تعیین میشه؟ آیا می توان نیاز افراد را تشخیص داد؟ آیا نیاز همه افراد‬
‫یکسان است؟‬

‫‪11‬‬
 ‫نکته مهم اینکه اگر از افراد بخواهیم که هرکس به اندازه توانش کارکند ولی هنگام توزیع نتایج حاصل از‬
‫کار˓ به مقدار کارکرد او توجه نداشته باشیم افراد انگیزه کارکردن بهتر و بیشتر را از دست می دهند‪.‬‬
‫چالش های مهمی که این نظام روبرو شده است عبارت است از ‪:‬‬
‫‪ -1‬جانشین شدن قیمت های اداری و دستوری بجای قیمت بازاری‬
‫‪ -2‬انگیزه تولید کار‬
‫‪ -3‬تشخیص نیازهای جامعه‬
‫طرفداران این نظام معتقدند که عدالت اجتماعی در این نظام از نظام اقتصاد آزاد بیشتر است‪.‬‬
‫دولت سوسیالیست ‪ :‬از نظام متمرکز استفاده می کند که تمام اختیارات در دست دولت است‬

‫نظام اقتصاد مختلط ‪:‬‬

‫نظامی است که در آن مالکیت خصوصی و عملکرد بازار محترم شمرده می شود ولی دولت نیز محدودیت‬
‫هایی برای آن قائل می گردد ‪ .‬در این نظام اقتصادی دولت جایگزین بازار نمی شود و قیمت های اداری و‬
‫دستوری جانشین قیمت های بازار نمی گردند بلکه محدودیت هایی برای آنها تعیین می گردد‪.‬‬
‫پاسخ به اولین سوال در نظام اقتصاد متمرکز‪:‬‬
‫بازار تعیین میکند اما بعضی اوقات دولت نیز دخالت می کند‪ .‬دولت از طریق مالیات و سوبسید در تخصیص‬
‫منابع تغییراتی ایجاد می کند‪ .‬مثال از سیگار مالیات دریافت می کند و به محیط زیست ورزش ‪ ꜥ‬بهداشت و‬
‫آموزش و پرورش یارانه پرداخت می شود‪ .‬تا سیگار کمتر تولید و مصرف شود و منابع بیشتری صرف ایجاد‬
‫آموزش و بهداشت و ‪ ....‬گردد‪ .‬یا برای حمایت از تولید ملی از کاالهای خارجی عوارض گمرگی دریافت می‬
‫کند‪.‬‬
‫پاسخ به دومین سوال در نظام اقتصاد متمرکز‪:‬‬
‫در این نظام از مکانیسم بازار پیروی می کند ولی دولتها بعضی اوقات در شرایط خاص اصطالحاتی انجام‬
‫می دهند‪.‬برای مثال ‪ :‬برای حمایت از نیروی کار‪ ꜥ‬قوانین حداقل دستمزد را تعیین می کنند و یا برای بعضی‬
‫کاالهای کشاورزی قیمت کف تعیین می کنند تا قیمت این کاالها از حد معینی پایین تر نیاید‪.‬‬
‫پاسخ به سومین سوال در نظام اقتصاد متمرکز‪:‬‬
‫در این روش مانند روش اقتصاد آزاد هرکس به اندازه درآمد و بهره وری خود می تواند بهره ببرد‪ .‬اما‬
‫تفاوتی که وجود دارد اینست که در این نظام دولت ضمن حفظ انگیزه ها ‪ ꜥ‬حداقل هایی را برای بهبود‬
‫توزیع درآمد درنظر می گیرد‪.‬مثال به افرادی که درآمدشان از حد معینی کمتر است یارانه پرداخت می کند یا‬
‫از خانواده های بی سرپرست حمایت می کنند‪.‬‬
‫نکته مهم ‪:‬‬

‫‪12‬‬
‫در دنیای واقعی نظام اقتصادی کامال آزاد یا کامال متمرکز وجود ندارد و بیشتر کشورها دارای نظام اقتصادی‬
‫مختلط هستند‪ .‬ولی درجه نزدیک بودن آنها به اقتصاد آزاد یا متمرکز مورد بحث است که در سایت‬
‫‪ Heritage‬متوجه این طبقه بندی خواهید شد‪ .‬برای مثال کره شمالی و کوبا نزدیکترین حالت ممکن به نظام‬
‫متمرکز هستند در حالیکه سنگاپور و آمریکا نزدیکترین کشورها به اقتصاد آزاد هستند‪.‬‬
‫منافع فردی و منافع جامعه ‪:‬‬
‫یکی از نکات مهم در مورد نظامها نوع نگرش آنها به منافع فردی و منافع جامعه است‪ .‬در نظام اقتصاد آزاد‬
‫معتقد هستند که منافع جامعه برابر با جمع منافع افراد است ‪ .‬آدام اسمیت از طرفداران نظام اقتصاد آزاد است‬
‫و معتقد است که اگر ساختار رقابت در نظام اقتصادی و سیاسی حاکم باشد˓ دست نامرئی وجود دارد که منافع‬
‫جامعه را تامین می کند ‪ .‬همچنین وی گفته است ‪ :‬هرگز ندیده ام که کسانی که برای نفع عمومی به تجارت‬
‫روی آورده اند ˓ چندان کار نیکی انجام داده باشند‪ .‬هر فرد بطور کلی نه قصد پیشبرد منافع عمومی را دارد و‬
‫نه میداند که آن را تا چه حد پیش برده است او تنها در پی نفع خویش است و در این کار دست نامرئی او را‬
‫هدایت می کند تا هدفی را پیش برد که هرگز قسمتی از قصد او نبوده است‪ .‬مثال در بازار ماکارانی رقابت‬
‫حاکم است و تولید کنندگان برای جذب مشتری بیشتر و فروش بیشتر سعی می کنند که کیفیت محصول خود‬
‫را افزایش دهند اگر کیفیت محصول آنها پایین باشد و یا بخواهند با همان کیفیت قیمت باالیی بفروشند مشتریان‬
‫خود را از دست می دهند پس سود شرکت با سود مردم منطبق است‪ .‬اما در نظام اقتصادی متمرکز معتقد‬
‫بودند که منافع فردی با منافع جامعه ناسازگار است و باید به فکر منافع جامعه بود و افراد از منافع فردی خود‬
‫بگذرند‪.‬‬

‫انتقاداتی که به این دیدگاه شده اینست که‬

‫‪ -1‬منافع جامعه چیست و چه کسانی آن را تشخیص می دهند؟‬
‫‪ -2‬انگیزش که باعث بهره وری باالتر و تولید بیشتر می شود چگونه انجام می گیرد؟‬
‫مثال در نظام اقتصاد آزاد افراد بدنبال کسب سود و درآمد باال هستند و به همین خاطر تالش می کنند کار‬
‫بهتر و با کیفیت تر انجام دهند‪ .‬حال در این روش انگیزه چه خواهد بود؟‬
‫تجربه شوروی نشان داد که ایجاد انگیزه از طریق زور بود و در نتیجه شاهد تولید محصوالت بی کیفیت در‬
‫آن دوران بودیم‪.‬‬

‫‪13‬‬
 ‫تمرین‬
‫‪ -1‬در نظام اقتصاد آزاد تعیین کننده اصلی تخصیص منابع جامعه چیست؟‬
‫‪ -2‬منحنی که حداکثر ترکیبات مختلف کاالها را می توان با منابع موجود در جامعه تولید کرد چه نامیده‬
‫میشود؟‬

‫فصل دوم‬
‫تقاضا‬

‫‪14‬‬
15
16
17
 ‫نکات مهم ‪:‬‬
‫‪ -1‬قبل از تولید هرکاال بهتر است نوع کاال از نظر عادی یا پست یا مستقل بودن بررسی شود به این علت که‬
‫مثال در دوران رکود بهتر است کاالی پست تولید کنیم و یا اگر کاال پست است در مناطق کم درآمد تبلیغ‬
‫شود‪ .‬همچنین مالیات باید بر کاالهای عادی اعمال شود چون همانطور که گفتیم وقتی درآمد باال برود‬
‫مصرف کاالی عادی بیشتر میشود و هدف ما گرفتن مالیات از افزایش درآمد است و اگر بر کاالی پست‬
‫مالیات وارد شود در واقع افراد کم درآمد مالیات بیشتری باید بدهند پس شناخت نوع کاال مهم می باشد‪ .‬در‬
‫مورد سهام نیز قیمت سهام شرکتهایی که کاالهای مستقل از درآمد تولید می کنند نوسان کمتری دارد‪.‬زیرا‬
‫تحت تاثیر شرایط اقتصادی کشور قرار نمی گیرد‪.‬‬
‫‪ -2‬پرداخت یارانه به کاالی مستقل باعث می شود همه به یک اندازه از آن بهره ببرند چون مقدار مصرف به‬
‫درآمد بستگی ندارد‪ .‬اما پرداخت یارانه به کاالی عادی بیشتر نصیب افراد با درآمد باال میشود و پرداخت‬
‫یارانه به کاالهای پست ˓ بیشتر نصیب افراد کم درآمد می گردد‪.‬‬
‫‪ -3‬اگر کاال مجانی باشد ˓ بی نهایت از آن مصرف نمی کنیم و تا نقطه اشباع از آن مصرف می کنیم‪ .‬مثال اگر‬
‫رستورانی غذای مجانی بدهد به اندازه نیاز میتوانیم مصرف کنیم و بینهایت نمی شود غذاخورد به علت‬
‫محدود بودن‪.‬‬

‫‪18‬‬
 ‫قدرت قیمت گذاری مدیران بنگاه ‪:‬‬
‫اگر تقاضا عمودی باشد˓ به این معنی است که با افزایش قیمت ˓ مقدار تقاضا کاهش نمی یابد‪ .‬بنابراین‬
‫حساسیت مردم به قیمت کم است و قدرت قیمت گذاری مدیران بنگاهها˓ زیاد است‪ .‬هرچه تقاضا به حالت‬
‫افقی نزدیکتر باشد˓ به این معنی است که واکنش یا حساسیت مصرف کنندگان به قیمت زیاد است و تغییر‬
‫اندک قیمت به تغییر زیاد مقدار مصرف منجر میشود‪ .‬بنابراین قدرت قیمت گذاری مدیران بنگاهها کم می‬
‫باشد‪.‬‬
‫بنگاه رقابت کامل ‪:‬‬
‫بنگاهی است که در بازار رقابت کامل فعالیت می کند و از آنجا که بنگاه رقابتی نمی تواند بر قیمت بازار‬
‫تاثیر بگذارد هرچه تولید می کند می تواند در قیمت بازار بفروش برساند بنابراین تقاضا برای محصول‬
‫بنگاه رقابتی افقی است و کشش بی نهایت دارد در واقع بنگاه رقابتی قیمت پذیر است و نه قیمت گذار‬
‫کاالی گیفن‪:‬‬
‫کاالیی است که اگر قیمت آن افزایش یابد مردم از آن بیشتر مصرف میکنند چون در شرایط عادی اگر‬
‫قیمت یک کاال باالبرود اثر جایگزینی باعث می شود که مصرف کنندگان از آن کاال به مقدار کمتری‬
‫خرید کنند و بیشتر از محصوالت جایگزین استفاده کنند‪.‬‬
‫نکته مهم ‪ :‬وقتی روی خود منحنی تقاضا حرکت می کنیم که فقط قیمت متغیر باشد و بقیه عوامل ثابت‬
‫باشد و اگر سایر عوامل مثل درآمد و قیمت کاالی جانشین یا مکمل تغییر نماید منجر به جابجایی منحنی‬
‫تقاضا خواهد شد‪.‬‬
‫تمرین‬

‫باشد رابطه دو کاالی ‪ x , y‬به چه‬ ‫تمرین ‪ : 1‬اگر معادله تقاضای کاالی ‪ x‬بصورت‬
‫صورت هست؟ و ماهیت کاالی ‪ x‬چیست ؟‬
‫تمرین ‪ :2‬اگر منحنی انگل کاالی ‪ x‬به شکل زیر باشد کاالی ‪ x‬چه نوع کاالیی است؟‬

‫‪19‬‬
 ‫فصل سوم‬
‫عرضه‬
‫تعریف عرضه ‪:‬‬

‫عوامل موثر بر عرضه ‪:‬‬

‫تابع عرضه ‪:‬‬

‫‪20‬‬
 ‫تغییر عرضه ‪:‬‬

‫حالتهای خاص ‪:‬‬

‫تعریف تعادل ‪:‬‬

‫‪21‬‬
 ‫شرط تعادل ‪:‬‬

‫نکته ‪ :‬بطورکلی اگر بازار کاال یا خدمتی به صورت دستوری نباشد یعنی دخالتی توسط دولت یا اتحادیه‬
‫ها انجام نگیرد بازار به تعادل خواهد رسید برای مثال وقتی کمبود گوجه فرنگی وجود دارد قیمت آن افزایش‬
‫می یابدو کمبود از بین می رود و برعکس ‪ .‬اما وقتی دخالتی ازطرف دولت انجام می شود و مثال می گوید‬
‫قیمت گوجه فرنگی از عدد ایکس نباید باالتر برود همچنان کمبود باقی می ماند و بازار دوم بوجود می آید که‬
‫درآن با قیمت باالتر کاال خرید و فروش می شود و در واقع قیمت واقعی گوجه فرنگی همان قیمتی است که‬
‫در بازار دوم که به بازار سیاه معروف است معامله می شود‪.‬‬
‫تغییر در نقطه تعادل ‪:‬‬

‫‪22‬‬
 ‫انواع تعادل ‪:‬‬
‫تعادل یا پایدار (با ثبات) و یا ناپایدار (بی ثبات ) است‪ .‬تعادل پایدار˓ تعادلی است که اگر از آن خارج شویم ˓ مجددا به تعادل‬
‫اولیه برمی گردیم اما تعادل ناپایدار˓ تعادلی است که اگر از آن خارج شویم دیگر به تعادل اولیه برنمی گردیم بلکه از آن دورتر‬
‫می شویم ‪ .‬زیرا اگر از نقطه ‪ E‬خارج شویم و قیمت ‪ P1‬را در نظر بگیریم در قیمت ‪ P1‬اضافه عرضه وجود دارد و مجددا به‬
‫تعادل اولیه برمیگردیم‪.‬‬

‫قیمت های سقف و قیمتهای کف ‪:‬‬

‫‪23‬‬
‫قیمت سقف ‪ :‬اتحادیه های مصرف کنندگان ˓ دولت ‪ -‬قیمت کف ‪ :‬سازمان نظام پزشکی ˓ کانون وکال˓ اتحادیه های کارگری˓‬
‫تاکسی رانان‬

‫اثر برقراری مالیات بر واحد و تعیین سهم مالیاتی عرضه کننده و تقاضا کننده‬

‫‪24‬‬
 ‫تمرین‪:‬‬
‫‪ -1‬اگر تابع عرضه ‪ S= -20+4p‬و تابع تقاضا ‪ D= 100- 2P‬باشد و دولت مالیاتی معادل ‪ 6‬لایر بر‬
‫هرواحد فروش وضع نماید قیمت و مقدار تعادلی را بدست آورید‪.‬‬

‫‪25‬‬
‫‪ -2‬اگر منحنی های عرضه و تقاضای کاالیی بصورت مقابل باشد با برقراری مالیات بر واحد کاال که‬
‫از عرضه کننده دریافت می شود سهم تولیده کننده و مصرف کننده چقدر است و چرا؟‬

‫‪ -3‬منحنی عرضه و تقاضا در بازار به صورت ‪ S=-100+100P‬و ‪ D=1100-100P‬اگر به هر واحد‬

‫فروش مالیاتی به اندازه ‪ 2‬وضع گردد مقدار تعادلی چقدر کاهش می یاد؟‬

‫‪26‬‬
 ‫فصل چهارم‬
‫کشش‬

‫‪27‬‬
28
29
30
31
32
33
34
35
 ‫نکته‪ : 1‬برای درک بهتر کشش قیمت می توانیم از واژه حساسیت به قیمت استفاده کنیم‪.‬‬
‫نکته ‪ :2‬کشش قیمتی عرضه به عوامل متعددی بستگی دارد که دونمونه از آن را نام می بریم ‪ -1‬زمان ‪-2‬‬
‫دسترسی به تکنولوژی تولید‬
‫‪ -‬زمان به این معنی که اگر قیمت سیب افزایش پیدا کند در کوتاه مدت امکان افزایش عرضه کاال نمی‬
‫باشد زیرا تولید سیب زمانبر است‪.‬‬
‫‪ -‬دسترسی به تکنولوژی به این معنی که اگر تکنولوژی تولید دستی باشد‪ .‬امکان افزایش عرضه‬
‫سریع وجود ندارد ولی اگر تکنولوژی تولید ماشینی باشد امکان افزایش عرضه وجود دارد‪.‬‬

‫تمرین‬
‫اگر تابع عرضه و تقاضا به صورت ‪(P=10-2Q ,‬تقاضا) ‪(P=2+2Q‬عرضه) باشد در حالت تعادل‬ ‫‪-1‬‬
‫کشش قیمتی تقاضا و عرضه کدام است؟‬
‫فردی سیگاری علیرغم تغییر قیمت سیگار همیشه ‪ 5‬درصد بودجه خود را صرف خرید سیگار می‬ ‫‪-2‬‬
‫کند ‪.‬کشش قیمتی سیگار برای این فرد چقدر است؟‬
‫زمانی که قیمت کاالیی کاهش یافته و درآمد بنگاه افزایش یابد منحنی تقاضا چکونه است؟‬ ‫‪-3‬‬
‫اگر تابع عرضه به صورت ‪ P=1/4Q‬باشد در قیمت ‪ 5‬تومان عرضه چگونه است؟‬ ‫‪-4‬‬

‫‪36‬‬
 ‫فصل ‪5‬‬

‫نظریه رفتار مصرف کننده‬

‫‪37‬‬
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
 ‫تمرین‬
‫‪ -1‬اگر کاالی ‪ X‬مجانی باشد˓ در حالت تعادل مصرف کننده نرخ نهایی جانشینی کاالی ‪ X‬به جای ‪Y‬چقدر‬
‫است؟‬
‫‪ -2‬اگر همواره نسبت مصرف ‪ X , Y‬به صورت یک واحد ‪ X‬با دوواحد ‪ Y‬باشد ‪ I=120,PY=2,PX=1‬باشد‬
‫درحالت تعادل مقدار مصرف ‪ X‬چقدر است؟‬
‫‪ -3‬برای دو کاال که جانشین کامل هم هستند نرخ نهایی جانشینی بین دو کاال چقدر است؟‬

‫فصل ششم‬
‫نظریه رفتار تولید کننده‬

‫‪48‬‬
49
50
51
52
53
54
 ‫انتقال خط هزینه یکسان‬

‫‪55‬‬
56
 ‫تمرین‪:‬‬
‫‪ -1‬اگر دوعامل تولید مکمل یکدیگر باشند با افزایش استخدام نیروی کار چه اتفاقی خواهد افتاد؟‬
‫‪ -2‬اگر تابع تولید متوسط به صورت ‪ APL=40-4L‬باشد و نیروی کار مجانی باشد چه مقدار نیروی کار‬
‫استخدام می کنیم؟‬
‫‪ -3‬حداکثر مقدار تولید با توجه به تابع تولید ‪ Q= 3L -4L²‬چقدر است؟‬

‫‪57‬‬
 ‫فصل هفتم‬
‫هزینه‬

‫‪58‬‬
59
60
61
62
63
 ‫تمرین ‪:‬‬
‫‪ -1‬اگر ‪ TC=140 , AVC=20‬و ‪ TFC=100‬باشد ‪.‬مقدار ‪ ATC‬چقدر است؟‬
‫‪ -2‬اگر تابع تولید به صورت ‪ Q=10L‬باشد و قیمت نیروی کار برابربا ‪ 40‬باشد هزینه‬
‫نهایی تولید چقدر است؟‬
‫‪ -3‬اگر یک بنگاه تولید خود را افزایش دهد کدام یک از هزینه ها حتما افزایش می یابد؟‬

‫‪64‬‬
 ‫فصل هشتم‬
‫بازار رقابت کامل‬

‫‪65‬‬
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
 ‫فصل نهم‬
‫عقود اسالمی‬
‫عقود یازده گانه اسالمی‪ ،‬اقتصاد را در اسالم شکل میدهند‪ .‬این عقود عبارتاند از‪:‬‬
‫‪ -1‬قرضالحسنه‪ :‬قراردادی است که در آن یکی از طرفین قرارداد مقدار معینی از مال خود را در زمان‬
‫حال به دیگری واگذار میکند‪ .‬در مقابل‪ ،‬قرض گیرنده‪ ،‬متعهد میشود که عین مال یا قیمت آن را در‬
‫زمان معین باز پس دهد‪ .‬یک طرف قرارداد میتواند بانک و طرف دیگر مشتری بانک باشد‪.‬‬
‫‪ -2‬مضاربه‪ :‬قراردادی است که به موجب آن بانک سرمایه را تأمین میکند و طرف دیگر با آن به تجارت‬
‫میپردازد و در نهایت سود حاصل از سرمایه بین بانک و طرف دیگر تقسیم میشود‪.‬‬
‫‪ -۳‬مشارکت مدنی‪ :‬قراردادی بازرگانی است که به موجب آن دو یا چند شخص حقیقی یا حقوقی از جمله‬
‫بانک‪ ،‬سرمایه نقدی یا جنس بعوان سرمایه خود را به شکل مشاع و به منظور ایجاد سود در هم میآمیزند‪.‬‬
‫‪ -۴‬مشارکت حقوقی‪ :‬قراردادی است که طی آن بانک قسمتی از سرمایه شرکتهای سهامی جدید را تأمین یا‬
‫قسمتی از سهام شرکتهای سهامی موجود را خریداری میکند و از این طریق در سود آنها شریک میشود‪.‬‬
‫‪ -5‬فروش اقساطی‪ :‬بانکها بنا به تقاضای کتبی مشتریان خود‪ ،‬ماشین آالت و تأسیساتی را که عمر مفید آنها‬
‫بیش از یک سال است‪ ،‬خریداری میکنند و به صورت قسطی به مشتریان میفروشند‪.‬‬
‫‪ -۶‬معامالت سلف‪ :‬بانک محصوالت تولیدی آینده بنگاهها را پیش خرید میکند‪.‬این قرارداد ازناحیه فروشنده‬
‫پیش فروش یاقرارداد سلم نامیده میشود‪.‬‬
‫‪ -۷‬اجاره به شرط تملیک‪ :‬طبق این قرارداد‪ ،‬بانک مورد اجاره را تهیه کرده و در اختیار مشتری قرار میدهد‬
‫و در صورتی که مستأجر به تعهدات خود عمل کرده و اقساط را تأدیه نماید‪ ،‬در پایان م ّدت اجاره‪ ،‬مالک عین‬
‫مال مورد اجاره میشود‪.‬‬
‫‪ -۸‬جعاله‪ :‬طبق قرارداد‪ ،‬کارفرما تعهد میکند که در قبال عمل مشخص کارگزار یا عامل‪ ،‬اجرت معینی به‬
‫او بپردازد‪.‬‬
‫‪ -9‬مزارعه‪ :‬این قرارداد‪ ،‬بانک زمین مشخصی را برای مدت معین در اختیار طرف دیگر قرار میدهد تا‬
‫در آن کشاورزی کند‪ .‬در نهایت سود حاصل بین طرفین تقسیم میشود‪.‬‬
‫‪ -10‬مساقات‪ :‬قراردادی است میان صاحب باغ و دیگری که به ازای دریافت مقداری از محصول‪ ،‬کار‬
‫نگهداری از باغ و برداشت را انجام میدهد‪.‬‬
‫‪ -11‬خرید دین‪ :‬طبق این قرارداد‪ ،‬بانکها میتوانند اسناد و اوراق تجاری متعلق به واحدهای تولیدی‪،‬‬
‫بازرگانی و خدماتی را تنزیل کنند‪.‬‬

‫‪77‬‬