İLK VE ORTA ÇAĞLARDA TÜRK DÜNYASI

4.1. AVRASYA’DA İLK TÜRK İZLERİ

A A A TARTI ALI
O A
T S Ç

A T
N

İ A T

T
T Ç -
K A
V
T -

T
K T D T

Coğrafi Ad Olarak Türkiye:

•T VI
O A

• I V O A -
T
İLİYOR S N
• I III S T A -
II T

Orta Asya Kültür Merkezleri

T
A İ T
O A K K
O
T
O A
T O A D
K A D
Ç D T T
D
O A
-

IV
-
D T

91
 ÜNİTE

O S
AFANESYEVO KÜLTÜRÜ Baykal Gölü
TAGAR KÜLTÜRÜ
KA

ANDRONOVA KÜLTÜRÜ
RA
DE

KARASUK KÜLTÜRÜ
Nİ
Z

Aral Gölü
D

ANAV KÜLTÜRÜ
A D
Fır
at

Di

T
cl
e

D
K ÇİN Büyük
BA

Okyanus
SR
A
KÖ
RF
EZ
İ

İNDİSTAN

Umman Denizi 0

Harita 4.1
O A Anav Kültürü (MÖ 4000-MÖ 1000)
A A -

T
T
O A

Afanesyevo Kültürü (MÖ 2500-MÖ 1700)

T A S -
D
A Ç

Andronova Kültürü (MÖ 1700-MÖ 1200)

A Y A
A
A A T
T

Karasuk Kültürü (MÖ 1200-MÖ 700)

A K
Y I K N

İ -
O A

Tagar Kültürü (MÖ 700-MÖ 300)

K T T
Görsel 4.1
K K
A T

92
 İLK VE ORTA ÇAĞLARDA TÜRK DÜNYASI

İlk Türk Devletleri ile İlgili Önemli Siyasi Gelişmeler

MÖ 220 A D

216 A D

370 A D

375 K

496 A D

552 I K T D

630 I K T D

682 II K T D

Görsel 4.2
742 II K T D K K K

744 D

840 D

AV
RU
PA
HU
N ASYA HUN
Ka
İ

ra
AN

de
S

ni
z
İ

KÖK TÜRKLER
AR

ARAL
Hazar Deniz
AT

GÖLÜ
Ak

UYGUR
RL
de

T
ni

Ğ
z

ISIR
Fı
ra
t

Di
cl
e

İRAN
Nil
Kızıld

ÇİN
BA
SR
A

Büyük
KÖ
eniz

RF

Okyanus
EZ
İ

A RİKA

İNDİSTAN
Umman Denizi
Hint
0
Okyanusu

Harita 4.2
İ T

93
 ÜNİTE

4.2. BOYLARDAN DEVLETE

TARTI ALI Ok ve yay gerebilen kavimleri bir aile gibi birleştirdim;

şimdi onlar Hun oldular.

A T
E T

T E
T
T -
-

-
T D

D İ

A O

Görsel 4.3
A D
O A
T

A D
K T T

94
 İLK VE ORTA ÇAĞLARDA TÜRK DÜNYASI

D
O
A
A İLİYOR S N

T
-

A -
D -

T
I K
T D K -
K K

T T

II
K T D
K K
O A T -

K Ç Görsel 4.4
K K
K T O A T

T VI
K K T D
İLİYOR S N
T

İ T

T
K -
K
T
Ç T
K K

Ç -
K K T

K T
ARA TIRALI
T D

95
 ÜNİTE

Türk Devletlerinde Gücün Meşruiyet Kaynağı

Kağan Gücünü Nereden Alıyor?

İ T D A D
T T
Ç
T
O Y K T

D
K Y K T

İ K Türk Milli Kültürü S K Eski

Türklerde Devlet Geleneği ve Teşkilatı
YOR LAYALI
Türk Kültürünün Gelişme Çağları

K T

T T
D T -
A T

T T
-
T T

T T -

T K T A Y
K
T -

K
-
E T

T
O
-
A

Görsel 4.5 T -
T

K -

EVA LAYALI K

96
 İLK VE ORTA ÇAĞLARDA TÜRK DÜNYASI

Gücün Maddi ve Temel Kaynakları Görsel 4.6

A D
O A T K
A
O A
-

Y -

-
-

-
-

K
-
-

Görsel 4.7
-
E

T
Mete Han’ın Mektubu
Ç -

T
İ
D

RNEK ETİN
S K Büyük Hun Devleti

97
 ÜNİTE

Görsel 4.8 Görsel 4.9

K T D D

T O A -
-

K T

Ç
-

A
Ç -

Görsel 4.10
K
L

98
 İLK VE ORTA ÇAĞLARDA TÜRK DÜNYASI

Çin Elçisinin Raporu

T Ç
Y K T
A E
D -

O O
K
O
O

İ Çin Elçisi Wang Yen-Te’nin Uygur Seyahatnamesi YOR LAYALI

D K T

-
A Ç

-
-

-
-

-
-
-
T
Görsel 4.11
T D İ

99
 ÜNİTE

Hun-Çin Politikaları

Ç
D Ç
-

Ç İ
Ç
-

Ç İ

-
Ç

Ç -
Görsel 4.12
Ç S
İ
İ A A

T
RNEK ETİN S K Büyük Hun Devleti

Güç Paylaşımı ve Yönetim

T -

-
K -

T A

İLİYOR S N A

K -
K

K
-
-

100
 İLK VE ORTA ÇAĞLARDA TÜRK DÜNYASI

Ç K
T D -
Y Ç K
T D
T

II K T K Ç
T
İLİYOR S N

İ T -
-

İ -

-
-

D -
K
K T D
-
-
İ Y
Y İ
Görsel 4.13
T K T

İ
Y D R İ

İ T TARTI ALI

T T
Ü
T
T
T T

101
 ÜNİTE

Asya Hun Devleti (MÖ 220-MS 216) I. Kök Türk Devleti (552-630)

A D T T
T O A K T -
D K T
- N
K T
T T T A D
T A
T - K T D -
K
T T - İ K
İ Y -
Ç
- K K T
İ D
Ç K K
- T
T K
Ç Ç T
Ç O K T

D D
K T
İ Ç - K T
Ç İ T K -
Ç D K T
- D D
- İ
A T -
K -
K - K T D
I K T D
D
T D K T D Ç -
Ç
D Ç K T D Ç
İ

ASYA N DEVLETİ
İİZ
İZİ

EN

K
EN

RD

K
RD

K
ZA

T
ZA

HA
HA

T
T

Tİ ET Tİ ET
ÇİN ÇİN
Büyük
Büyük Umman Okyanus
İNDİSTAN Okyanus Denizi İNDİSTAN
Umman I K T D
Denizi 0 0 II K T D

Harita 4.3 Harita 4.4

A D I II K T D

102
 İLK VE ORTA ÇAĞLARDA TÜRK DÜNYASI

II. Kök Türk Devleti (682-742) Uygur Devleti (744-840)

Ç O S
T Ç K II K T
Ç - D K
K K D -
K D
K Ç K
- D K K
A K Ç
S D
S N
A Ç K -
- -

N K T K

II K T
K D - -
K K
İ - K Ç
T A T

İ K

İ K D K
K K D
T - K
K K T
A
T K K Ç S K
D K S K Ç -
D
K K Ç
T K T
-
D O A
-
K K
İ
T Ç D T -
İ -
İ
K T
K
İ

-
İZ
EN
RD

K
ZA
HA

T T
Y R DEVLETİ
K -
Tİ ET
ÇİN
II K Büyük
T D - İNDİSTAN Okyanus
Umman
S Denizi
0
K II K
T D Harita 4.5
D

103
 ÜNİTE

İlk Türk Devletlerinde Töre

İ T -
-
T
O A

T -
T
-

K
T T

T -
O K -

A -
D

E T -

T
Görsel 4.14
O Y D

TARTI ALI İ
T

Türk Kitabelerine Göre Güç ve Yönetim Anlayışı

T T A -
O Y
Y T
Y Y -

O Y T

104
 İLK VE ORTA ÇAĞLARDA TÜRK DÜNYASI

O Y T -
Y Ü

İ K İ -
K -
T
T

Y T T
K

D -
-

Y T
T
T K
T
T -
T
T T
T
-
O Y T

Görsel 4.15
K T

Y
T
O
T

T O Y
İ

K K T Y -
E T O Ü

T
T

O Y T
EVA LAYALI

105
 ÜNİTE

4.3. TÜRKLERDE COĞRAFYA İLE OLUŞAN YAŞAM TARZI

Y -
T

T
O A T

T
-

Görsel 4.16
İlk Türklerin Yaşadığı Coğrafya
E O A R K
S
T D İ

K S
T
K A K
K

Y
S I A
A İ
Ç T S D S A D
I
T
-
O A
A T

Görsel 4.17
Ç O A

YOR LAYALI R Orta Asya-Tarih ve Uygarlık

O A T -

106
 İLK VE ORTA ÇAĞLARDA TÜRK DÜNYASI

E T - Görsel 4.18

-
K

Boyların Yaylaya Göçü

-

Y -
Y

S K Eski Türklerde Sosyal ve Ekonomik Hayat YOR LAYALI

A T
T
E
T
T -

A
T

Y -
T İLİYOR S N

107
 ÜNİTE

Türklerin Ana Yurttan Göçleri

T

E -

S T
Ç
Y -
T

Türk Göçleri
E T
-

-
T -

T
T

RNEK ETİN
İ K Türk Milli Kültürü

D T -
O
A

Görsel 4.19

108
 İLK VE ORTA ÇAĞLARDA TÜRK DÜNYASI

Tablo 4.1: O A T K
Göç eden Türk Göçün tarihi
Göçle gittikleri coğrafya Neden göç ettiler
topluluğu veya dönemi
I O • E
K
II T
A A K
E • K
K
T A • S
S
O
R
V A • T
S
K T
T O
A VI
A
K • T
V N
K Ç
O A •
O N İ
A

D D
K K I I
A

O S N • T

O I T

İ A

O S
Baykal Gölü

Ka
K

ra
de
g

ni B
z
A

Aral Gölü
i

Balkaş Gölü
Hazar Deniz

lü
Ak

i Çö
Si

ORTA ASYA Gob

ri
den

De
iz

ry
Am

D
u
De

T Taklamakan Çölü
ry
a
Fır

Di
c
at

le

H
Nil

D
D K
T
Kızıld

BA

İ
SR
A

Büyük
ÇİN
eniz

KÖ
RF

Okyanus
EZ
İ

İNDİSTAN
Umman Denizi
Hint 0
Okyanusu

Harita 4.6
O A T

O A T T - TARTI ALI
T

109
 ÜNİTE

Türklerde Askerî Kültür

T
Kalabalık asker ve ordu başsız olursa D -
Bu asker ve ordu cesaretsiz olur. T
Y O A
T -
T
T
T -
D
S T
T

T T -

T -

-
-
O
T
A A K T S
Görsel 4.20 O D T
T K K A

A
ARA TIRALI
K K
A -

İ
-

T
O Y -
O

K -
T
K

110
 İLK VE ORTA ÇAĞLARDA TÜRK DÜNYASI

A T
-

T
-

Y
S
T

Ü
Görsel 4.21
Ü

N T
A

İLİYOR S N

T E
-

T T
N
T Ç R -

T
S T
-
T

Görsel 4.22
I S İ

T -

111
 ÜNİTE

T -

T T -

-
T -
T T T

S -

D
T
-

Görsel 4.23
T T

T -

Türk Süvarisi
Y N S V K K
T
-
S
S
E -

Y E

Görsel 4.24
E T

T -
A
T
RNEK ETİN L N Eski Türkler

112
 İLK VE ORTA ÇAĞLARDA TÜRK DÜNYASI

4.4. KAVİMLER GÖÇÜ

- TARTI ALI

S
V

O NLAR
A

V ARAL
A GÖLÜ
a
Tun

HA
KARADENİZ

ZA
R
DE
Nİ
RO A İ ARATORL Ğ

Zİ
ERS İ ARATORL Ğ
Dic
le

AKDENİZ
Fı
ra
t

0
Ni
l

Harita 4.7
S K A
-
T -
Ç

T T
K

A D
O A T

Ç I -

113
 ÜNİTE

IV R İ -
-
R İ R T
R İ

D T
R
O
V -
R

R İ
T
K -
İ Ç O Ç

Görsel 4.25
D

Kavimler Göçü Ne Getirdi?

K A K

R İ D

A D

A T

114
 İLK VE ORTA ÇAĞLARDA TÜRK DÜNYASI

Avrupa Hun Devleti

IV D V -
A

A -
K
A D

D R İ -
R İ Görsel 4.26
A D
R D R
S D
R

A D D R TARTI ALI
R
R A -
A D
R İ A

Margus Antlaşması
•

•E

• A

•T

•
İLİYOR S N
A T Kök Tengri’nin Çocukları

A D R -
V -
D R I S

D R D
A -
A T T

Attila’nın Theodosius’a Yazdığı Mektup

T A A
T A
T -
Ç
A RNEK ETİN
A T Kök Tengri’nin Çocukları

115
 ÜNİTE

A D R -
II S D R
A A

N
A A -
A
R İ
A R -

R I L L
A R -
A
R A
İ D
İ İ D A -
K

A T -
A
A
S T A
A
-
O A-
N D A E

İLİYOR S N T O Ç
A

AVR A N DEVLETİ
Atlas
Okyanusu

Vİ İ OT Aral Gölü
KRALLIĞI Tuna
Haz

ATI RO A Karadeniz
ar D

SÜEV İ ARATORL Ğ
eni

KRALLIĞI
DOĞ RO A
zi

İ ARATORL Ğ
VANDAL ERS İ ARATORL Ğ
KRALLIĞI Akdeniz Fır
at
Di
cl
e

0
Ni
l

Harita 4.8
K A

TARTI ALI K A

116
 İLK VE ORTA ÇAĞLARDA TÜRK DÜNYASI

MA PE İTİL
CA
RLA ÇE BUL
R NE GAR
AV
AR KL LAR Baykal Gölü
BU LAR ER I
LG
AR KIP
HA BAŞKIRTLAR
LA
R Ka ZAR ÇAKL
ra LAR AR
İ

de
KIRGIZLAR
AN

ni
z
S

OĞUZLAR KARLUKLAR
İ

TÜRGİŞLER
AR

i
Hazar Deniz
Aral Gölü
AT
Ak

Balkaş Gölü
O
de

RL

T
n iz

ISIR S K
Fı
ra
t
Di
cl
e

İRAN
Nil

Kızıld

ÇİN
BA
SR
A

Büyük
eniz

KÖ
RF

Okyanus
EZ
İ

A RİKA

İNDİSTAN
Umman Denizi
Hint
0
Okyanusu

Harita 4.9
D T
Hazar Devleti VII I K K
İ V N -
S T
K T D
T

Karluklar K T O A
K II K T D
D
T S Ç
K
K T K K K
K K K
O A T İ
K
Avar Hakanlığı A D IV
I K T D
A A
O A İ
A S

Türgişler K T Görsel 4.27

İ N E A
A O A
T
Başkırtlar O A T D -
İ

T
K T

117
 ÜNİTE

Bulgarlar, II O A A
D K
K -
VI K
N A D K
K K D
D O O
İ V D T -
İ İ
D A T İ
D A
T D D

Oğuzlar D O K
D K T O -
O Y D
İ O S O

Kıpçaklar K T -
K I R
K -
D A S -
İ D K K
D
K K T
K
K K İ
Görsel 4.28
K
T Peçenekler I II K
O K

T -

S
A A

Kırgızlar D
III I R -
K T
D K -

Macarlar K
O I

118
 İLK VE ORTA ÇAĞLARDA TÜRK DÜNYASI

4.5. İLK TÜRK DEVLETLERİ VE KOMŞULARI

İ T - TARTI ALI

Baykal Gölü
Tuna
İ
İ

AN AT
AR
S O

K
Aral Gölü
i

Balkaş Gölü
Hazar Deniz
Ak

RL

ORTA ASYA
Si
Ma
de

ri
n

De
Ğ

ve
iz

T
Am

ry
ra
u

a
ün

K
De
Fı
ra

n
t

SA

ry
Nil

Di

eh
cl

a
e

SA

ir
N İL
Kızıld

ER

Tİ ET
BA
SR
A

Büyük
ÇİN
eniz

KÖ
RF

Okyanus
E
Zİ

A RİKA
İNDİSTAN
Umman Denizi
Hint
Okyanusu 0

Harita 4.10
İ T
E T
O A
-
E

-
S

İ Y

O A -

119
 ÜNİTE

Yerleşik Toplumların Konar-Göçerlere Karşı Savunma

Duvarları
Y

-
A
E

T
-

Ç -
Ç
D Ç İ Ç
T Ç T
Ç S -
İ
İ

YOR LAYALI R Orta Asya-Tarih ve Uygarlık

Görsel 4.29
Ç S

K T O A
T -

Ç
Ç -
D T
Ç

120
 İLK VE ORTA ÇAĞLARDA TÜRK DÜNYASI

T Ç
K T
K K Ç
K T -
Ç
K K
Ç -
K T -
A
K K
Ç -
Ç Ü
Ç T

K T Ç
S İ Görsel 4.30
Ç
A K T D
S İ
K T S
A -
İ Y
S İ -
İ
T O A İ
İ Y
T
S İ

İ T
TARTI ALI

İ Y A
R İ

İlk Türk Devletlerinin Ticari Politikaları

E T -
D

T
T

Y T
Ç S

121
 ÜNİTE

T S
K
T -
S A T
T

D -
T
Ç
T
-
K
T

Görsel 4.31
İ Y K İ Y
K T
İ Y T

K T S İ Y
A E D
A D N
S T
K T D
İ Y İ Y D
D A A

EVA LAYALI E T

122
 İLK VE ORTA ÇAĞLARDA TÜRK DÜNYASI

İlk Türk Devletlerinde Serbest Ticaret Pazarı

İ T

T
A D Ç -
Ç
A A

K T
-
O Ç
Ç
-
İ

T A K -

K Ç -

Görsel 4.32
Ç
Ç
Ç O T S
Ç
K T

S K Eski Türklerde Sosyal ve Ekonomik Hayat YOR LAYALI

İ T

Ç T
D D
Ç
-
Ç
Ç Ç
-
-
S
T
Ü
-

123
 ÜNİTE

S A D

-
-
T

Görsel 4.33
K K VII
T
K K
İ V D
K K K
İLİYOR S N D A
T

D -
VII I
D A
Ç
D
-
T

124